“Kijk me niet in de ogen!” De sociaal-emotionele opvang van anderstalige nieuwkomers in het secundair onderwijs. Een verkenning Brussel Trefdag 2009.02.12 Luk Depondt Steunpunt Gelijke OnderwijsKansen (GOK) Centrum voor ErvaringsGericht Onderwijs (CEGO)
[email protected]
Portret 1 - alles achterlaten In de okanklas krijgen de kinderen de opdracht iets te tekenen over hun eigen land. Een Turks meisje tekent de berg Ararat: de heilige berg waar volgens de bijbel de ark van Noach landde na de zondvloed. Een berg met een diepe symbolische betekenis. Ze begint te huilen. De berg roept op dat ze ‘alles’ kwijt is: familie, vriendinnen ... Haar dorp bestaat niet meer. Het is met de grond gelijk gemaakt.
Portret 2 – alles anders! Een 22-jarige vrouw blikt terug op hoe het voor haar was als ze als 16jarige hier aankwam.
“Toen ik hier aankwam was alles anders: een ander klimaat, ander voedsel, andere gewoonten, andere mensen, andere rollen, andere gewoonten ... Veel kennis die ik eerder op school, thuis, op straat had vergaard had hier weinig nut. De aangeleerde manier van omgaan met volwassenen en leeftijdsgenoten werkten vaak niet of gedeeltelijk. Leerkrachten verwachtten hier bijvoorbeeld dat ik uitleg vroeg als ik iets niet begreep. In Thailand was dat heel onbeleefd. Het was alsof de leerkracht het niet goed had uitgelegd. Ook de taal was een hele aanpassing. Ik moest weer leren praten met klanken die heel vreemd waren. Op vakken waar ik vroeger heel goed in was, scoorde ik nu heel laag. Ik voelde me net weer een klein kind, terwijl ik eigenlijk bijna klaar stond om de stap naar de volwassenheid te zetten.”
Portret 3 - vluchteling Jawid (15): Gevlucht uit Afghanistan omdat de Taliban zijn familie bedreigden, hier sinds juni 2008.
"Op het platteland is de macht van de Taliban niet gebroken. Mijn familie spreekt Farsi en dat willen de Taliban niet. Mijn vader wou me eerst niet laten gaan naar Engeland. Uiteindelijk wel. Acht maanden heb ik erover gedaan. In Turkije zat ik drie weken in de gevangenis. In totaal kostte de reis me 4 000 euro. In Engeland ben ik niet geraakt. Ik belde mijn vader: 'Engeland is te moeilijk, mag ik naar België?' Hier woon ik in een huis met vijftien andere niet begeleide minderjarige asielzoekers. Mijn familie is naar Iran gevlucht, ik hoop ze ooit te kunnen bezoeken. Naar Afghanistan terugkeren lijkt me uitgesloten. Ik geloof niet dat het daar nog goed komt. (Klasse – februari 2009)
Portret 4 - oorlogstrauma Islam (16). Gevlucht uit Tsjetsjenië, omdat hun vader zich politiek verzet tegen Russische inmenging in zijn land, hier sinds februari 2007 "Tijdens de oorlog met Rusland hebben we vaak in schuilkelders gezeten. Het hoge piepen van een bom die dichtbij neervalt, vergeet ik nooit. Mijn vader is gevlucht en wij zijn hem twee jaar later gevolgd. Hij is nu onderhoudsman in een school. Belgen zijn vriendelijke mensen. Ik hou ervan om op stap te gaan in Brussel en Antwerpen, maar liefst zou ik nog eens Grozny bezoeken. Zo lang de politiek niet verandert in Tsjetsjenië gaan we niet terug. Zelfs hier ontvangt mijn vader soms een dreigtelefoon om te zeggen dat ze ons weten wonen.“ (Klasse – februari 2009)
Vluchtelingenjongeren vragen weinig hulp Vermijden van wat doet denken aan het beschadigde verleden (verwoesting van het huis, doodschieten van familieleden, bombardementen, verkrachting, kindsoldaat zijn ...) Vermijden te spreken over het verleden en zich richten op de toekomst Toch is het aanwezig!
Van symptomen naar basisbehoeften Mogelijke symptomen angstgevoelens droefheid slaapstoornissen, nachtmerries psychosomatische stoornissen (gebrek aan eetlust, buikpijn, hoofdpijn) concentratiestoornissen geheugenproblemen hyperactiviteit agressiviteit inactiviteit gemakkelijk geïrriteerd geraken wantrouwen apathie gebrek aan zelfrespect regressie ......
Basisbehoeften 1. lichamelijke behoeften 2. behoefte aan affectie, warmte, tederheid 3. behoefte aan veiligheid, duidelijkheid, continuïteit 4. behoefte aan erkenning 5. de behoefte zichzelf als kundig te ervaren 6. behoefte om moreel in orde te zijn – behoefte aan zingeving
Welbevinden en basisbehoeften (PINTO) WIJ-cultuur lichamelijke behoefte behoefte aan affectie, warmte, tederheid behoefte aan erkenning door de groep (behoefte om te conformeren aan de groep, erbij horen) behoefte om reputatie van de groep hoog te houden Behoefte om de eer van de groep uit te dragen (jezelf als toonbeeld van de groep zien)
Van curatief naar preventief Hamid zet regelmatig de klas op stelten. Het is een drukke jongen. Zijn aandacht is vaak zoek. De andere leerlingen vinden hem best leuk maar toch soms ook te druk. Juf Kris heeft het met hem niet onder de markt. Terwijl andere collega’s er in slagen om het maandthema ‘samen leren is best fijn’ vorm te geven, slaagt ze er amper in taalactiviteiten tot een goed einde te brengen. Vorige week was ze echt overstuur en heeft ze Hamid vaak gestraft. Haar geduld was op. Even leek het erop dat ze de situatie onder controle kreeg, maar vandaag liep het opnieuw verkeerd. Na een luide scheldpartij heeft ze Hamid uit de klas gezet. Zonder excuses kom je er niet meer in, had ze gezegd… Wat loopt hier mis? Wat moet hier gebeuren?
Schema: de preventiepirami de (Johan Deklerck)
Niveau 4: Probleemaanpak Niveau 3: Specifieke preventie
Probleem Probleememgerichte aanpak
Niveau 2: Algemene preventie Niveau 1: Leefklimaatbevordering Niveau 0: Brede, maatschappelijke context (politiek, sociaal, cultureel, ecologisch)
ATTITUDEVORMING
STRUCTURELE AANPAK
Niet probleemprobleemgerichte aanpak
Even testen: waar plaats je … Team sluit schooljaar af met afvaart van de Dommel + barbecue als dank van het oudercomité Agressie op de speelplaats doen team kiezen voor collectief ‘toezicht’ (observeren – praten met leerlingen) Training axenroos op teamniveau: team krachtiger maken in communicatie Maandproject: ‘Genoeg gepest. Liever samen spelen!’
De preventiepiramide is rode draad Inventariseren van alle mogelijke maatregelen (aanpak en preventie) Samenhang zichtbaar maken De blik verruimen Spoort aan tot ‘fundamentele aanpak’ (versus bijv. te eenzijdig curatief, repressief …)
Welbevinden op school (WOS) Stappenplan 1.
Samen kiezen voor een doel
2. Welbevinden als vertreksituatie en streefdoel 3. 4. 5.
Mogelijke initiatieven in kaart brengen Actieplanning Opvolging, bijstelling en evaluatie
Stappenplan: inschatten welbevinden Naam
kleur welbevinden
1
? 1 2 3 4 5
2
? 1 2 3 4 5
3
? 1 2 3 4 5
4
? 1 2 3 4 5
5
? 1 2 3 4 5
6
? 1 2 3 4 5
7
? 1 2 3 4 5
toelichting
WOS - Stappenplan 1. 2.
Samen kiezen voor een doel Welbevinden als vertreksituatie en streefdoel
3. Mogelijke initiatieven in kaart brengen 4. 5.
Actieplanning Opvolging, bijstelling en evaluatie
Niveaus 1 – 4
1
Fundamentele preventie - leefkwaliteit
2
Algemene preventie
- draagkracht
3
Specifieke preventie
- probleem voorkomen voorbereiden op ...
4
Curatief
probleem aanpakken
Bij elk niveau De individuele leerkracht De relatie(s) … o van de jongere met zichzelf o tussen de jongeren jongere o tussen de jongere en de leerkracht(en) o tussen de jongere en de leeromgeving o tussen en de jongere de thuiscontext De relatie van de leerkracht met zichzelf De school o Werken aan een positief leefklimaat
Samenwerking binnen het leerkrachtenteam o Samenwerking met ouders (…) o Samenwerking met externe instanties o Relatie leerkracht - zichzelf o
groen: dit zit goed dat doe ik / doen we al oranje: dit is voor verbetering vatbaar daar kan ik / kunnen we werk van maken maar het is (nog) geen prioriteit rood: dit is een duidelijke prioriteit daar wil ik / willen we dringend werk van maken zwart: dit zie ik / zien we niet zitten dit ligt mij / ligt ons niet Blanco:dit is niet relevant
Enkele publicaties / materialen Aanzetten vanuit basis onderwijs
Een doos vol gevoelens (Cego) Een huis vol gevoelens en axen (Cego) Werkmap ‘Welbevinden op school’ (Cego) Een wereld vol troost (Cego) Wat schilt er met je? (Cego) Kid oké-kit (Cego) Praten met portretten(Cego)
www.cego.be Kinderen met een tweede huid. onthaal van kinderen op de vlucht. (Garant)
Aanzetten vanuit secundair onderwijs Leefsleutels voor jongeren (Leefsleutels) Ik en de ander (Meppel – Edu’Actief) Klaar? Af! (Centrum voor taal en onderwijs / cto) Clim-wijzer (Steunpunt diversiteit en leren / sdl) Het sociaal-emotionele voor anderstaligen in het SO Welkom op school: mentormethode voor nieuwkomers in het voortgezet onderwijs (Pharos) Vitamine C: preventiemethode met creatieve werkvormen (Pharos) Sprakeloos. Het gebruik van non-verbale methodes in het voortgezet onderwijs aan vluchtelingenjongeren. www.pharos.nl
Niveau 1 RELATIE VAN DE JONGERE MET ZICHZELF Inspelen op de behoefte van jongeren naar welbevinden: door … hen te laten genieten van hun eigen lichaam
tal van expressie- en muzische uitleefmogelijkheden te creëren De nodige ruimte bieden voor exploratie en (zelf)ontdekking, zodat ze … zich bewust worden van hun eigen grenzen en mogelijkheden uitgedaagd worden om die grenzen te aanvaarden of te verleggen
Een zodanig veilige, betrouwbare en uitdagende context aanbieden dat jongeren er spontaan toe komen om … bewuste keuzes te maken en die vervolgens uit te voeren op te komen voor zichzelf hun eigen veerkracht te tonen verantwoordelijkheid op te nemen Uitdrukking te geven aan hun eigen mening, gedachten en gevoelens
Een veilige, betrouwbare en uitdagende context aanbieden
Clim-wijzer
Concrete oefeningen om ... te werken aan het klasklimaat de status van de leerlingen te verhogen (de leerlingen voorafgaand de voor coöperatief leren vereiste afspraken te laten ervaren).
Klaar? Af! Een 150-tal activiteiten, die gesitueerd zijn in de veilige omgeving van de klas en de school. 12 blokken: kringactiviteiten - bewegingsactiviteiten -
inscholingsactiviteiten - creatief - raadsels en trucs klasvoorwerpen - getallen - beschrijvende termen – gevoelens - het lichaam - de tijd - puzzels en raadsels
Expressie- en muzische kansen bieden Beeld jongeren indrukken, ervaringen en inzichten laten tekenen, boetseren, schilderen … Beweging jongeren laten bewegen zoals ... Drama jongeren de houding en mimiek van een portret laten imiteren jongeren laten praten zoals de geportretteerde(n) dat zou(den) doen Muziek jongeren laten kiezen welk muziekfragment bij een kunstwerk past Media jongeren foto’s laten maken geïnspireerd door portretten
“Een curriculum voor onderwijs dat kunsten verwaarloost is een hartziekte binnen het leerproces: het zal de levensverwachting van het denken en begrijpen zwaar verkorten.” (Colwyn revarten) “Laat jongeren schilderen en zingen en dansen. Laat ze dromen en visioenen zien. Het grappige is dat, als we hen al die dingen laten doen ze meteen ook goed worden in een heleboel andere dingen. Denk daar maar eens over na ...” (Richard Holloway) Uit: Kinderen in Europa – nummer 14: themanummer Kunst en jonge kinderen. 2008 - VBJK
Checklist voor onthaalscholen Getrainde tolken? Het eerste gesprek: Wie? Peter- of meterschap: wegwijs helpen? Rondleiding voor ouders? / wat leren? / Verschillen tussen schoolsystemen? Informatie over het educatiesysteem en het schoolreglement – vertaald? Ouders op de hoogte van hun rechten? Welkomstpakket (plattegronden, namen leerkrachten ...? Collega's op de hoogte? Hoe vrienden maken? Klasgenoten op de hoogte? Polsen naar ‘educatief verleden’ en naar hun huidige behoeften? Na een aantal maanden getest op zijn vooruitgang? De mogelijkheid om op één persoon terug te vallen? (Kinderen met een tweede huid)
Niveau 2 RELATIES TUSSEN JONGEREN Jongeren ondersteunen tot een (meer) respectvolle en constructieve omgang door hen te stimuleren om:
zich beter in te leven in de gevoelens (…) van anderen genuanceerder te leren zien welke invloed hun gedrag uitoefent op anderen aandacht te hebben voor de invloed van anderen op hun eigen gedrag een verfijnder inzicht te verwerven in de verschillende relatiewijzen bewuster gebruik te maken van de verschillende relatiewijzen om zo een bijkomende duw te geven aan de samenwerking (…) ………………
zich beter inleven in gevoelens
Gevoelens ‘herkennen’’ en ‘linken aan situaties’
☺
De gevoelswaaier ongelukkig
in paniek
woedend
bang
eenzaam
machteloos
verdrietig
jaloers
schuldig trots
beledigd
ontgoocheld
beschaamd
onrustig veilig
verlegen
verliefd
ontroerd dankbaar gelukkig
Wat schilt er met je?
blij
Niveau 3
DE RELATIE VAN DE JONGERE MET ZICHZELF Drukke jongeren kansen bieden tot ontladen van energie
De jongeren ondersteunen in het constructief leren omgaan met mogelijke ‘moeilijke situaties’ (bijv. afscheid nemen, pesten ... ) De jongeren uitnodigen stil te staan bij gevoelens en behoeften m.b.t. mogelijke ‘moeilijke situaties’ De jongeren uitnodigen stil te staan bij gedragsalternatieven en eventuele oplossingen m.b.t. mogelijke ‘moeilijke situaties’ ………………………………………………………………… ……………….
Constructief leren omgaan met mogelijke ‘moeilijke situaties’ 15 thema’s O.m.: • verandering in leefomgeving • natuurrampen en oorlogen • ziekte • overlijden • scheiding of iemand of van een dier • afwijzing Materialen en activiteiten O.m.: • verhalen – gedichten – thematekeningen – cd met muziek ... Voorbeeld: werken met reproducties • een reproductie kiezen • muziek kiezen • muziek maken • tablau vivant - bewegen • tekenen • woorden bij plaatsen •...
Niveau 4 DE RELATIE VAN DE JONGERE MET ZICHZELF Proberen een nauwkeuriger zicht te hebben op zelfwaardegevoel van een jongere met sociaal-emotionele problemen de gezins- en culturele waarden van een jongere met sociaal-emotionele problemen
Een jongere met sociaal-emotionele problemen (beter) ondersteunen om beter zicht en ‘greep’ te krijgen op zijn gevoelen en op zijn situatie Jongeren met moeilijkheden kansen geven tot (vrije) expressie van wat in hen leeft door … hen kansen te bieden op een eigen manier uit te drukken wat in hen leeft hen hierbij te laten kiezen welke van de muzische domeinen hen daarbij het best ligt De jongeren ondersteunen om negatief gedrag te ‘vervangen’ door meer constructief gedrag ……………………………………………………………………………………
Ondersteunen om beter zicht en ‘greep’ te krijgen op zijn situatie en gevoelens
Kid oké-kit Mijn verhaal optimale voorwaarden scheppen voor het natuurlijke herstel van de beleving en perceptie geven ‘van taal’ Situatieplaatjes alleen op een vliegveld huis in vlammen nachtmerries alcoholverslaving aandacht vragen ouders: ruzie gevangenis ...
Kansen tot (vrije) expressie Beeld Van reproducties van schilderijen naar tekenen, schilderen ... Drama en taal Poëzie: een (eenvoudig) gedicht (met illustratie!) kiezen Woorden uit gedicht expressief zeggen Een rol kiezen die bij je past Beweging en dans Muziek uit land van herkomst Bewegingsvarianten verkennen (klein – groot – krachtig – flauw – hoog – laag – snel – traag - ...) Muziek Muziek linken aan foto’s, (eigen) verhaal Muziek maken bij ... Media Foto’s uit kranten en tijdschriften Een ‘tijdschrift’ / stripverhaal (...) maken over ...
De jongeren ondersteunen in het constructief leren omgaan met mogelijke ‘moeilijke situaties’
Non-verbale methodes: creatieve therapie Gericht op de kracht van het individu Ondersteunt behoefte om controle te krijgen over het leven Versterken eigen identiteit Rituelen voor het verwerken van verlies, woede, rouw, woede ... Twee culturen met elkaar verbinden Gefragmenteerde geschiedenis tot een coherent verhaal smeden .... (Sprakeloos)
“Drama is praten met je gezicht en je lichaam” Communiceren zonder Nederlandse taal als obstakel Voorbeeld 1:‘Het restaurant’: samenwerken Ahmed uit Somalië wil niet samenwerken met ‘China’ Toch samenwerken: de tafel dekken op langzame muziek Ze spelen slaperige obers die de tafel dekken Ahmed valt in slaap: Jian Ming legt tafelkleed over hem heen Succes!
Voorbeeld 2: De dode pop: verwijzingen naar het verleden Safia uit Somalië en Frehewit uit Ethiopië Attributen: pop, doek en roos Huilend opkomen – pop in doek in armen – ondersteunen bij stappen – hartverscheurend snikken – dood – doek over gezicht van pop – roos op buik (Sprakeloos)
De school
Samenwerking met ouders (…) Voorbeeld niveau 2 (draagkracht)
De samenwerking met ouders in kaart brengen om het gevoel van samenhang te bevestigen Met de ouders communiceren en informatie uitwisselen over het beleid betreffende sociaal-emotionele ontwikkeling Met de ouders communiceren en informatie uitwisselen over hun kinderen …………………………………………………………………………………
De school
Samenwerking met externe instanties Voorbeeld niveau 3 (voorbereiden op problemen / problemen voorkomen) In functie van het in kaart brengen van mogelijke pijnpunten of risicofactoren bij de jongeren samenwerken met het CLB nascholings- en vormingscentra netgebonden schoolbegeleiding de buurt. ………………………………………………………………………….
‘Welkom op school’ (Pharos) ‘Welkom op school’ is bedoeld voor nieuwkomers van 12-18 jaar. Door de methode gaan leerlingen elkaar beter ondersteunen en weet de docent meer over hun persoonlijke achtergronden waardoor als dat nodig blijkt eerder zorg georganiseerd kan worden. De handleiding geeft uitgebreide informatie over de achtergronden van deze jongeren en hun ontwikkeling als adolescenten. De 21 lessen worden gedetailleerd beschreven. Aan de orde zijn onderwerpen als school, thuis, verschillen tussen 'daar' en 'hier', leven in Nederland, vriendschap, verliefdheid, vrije tijd, discriminatie, gezondheid en toekomst. Het geïllustreerde werkboek wordt door de leerlingen gebruikt om opdrachten uit de lessen te kunnen verwerken.
Werken met casussen
Naam: .............................................................. Leeftijd: .................. Enkele intakegegevens Oorlog – gevlucht ... – kan hij blijven? Opvallende gedragingen – symptomen Meestal vrolijk - in paniek bij onverwachte gebeurtenissen – “Veel erger dan in Gaza!” – nachtmerries – te weinig slaap – soms agressief Gekwetste basisbehoeften Lichamelijke behoefte – behoefte aan veiligheid en continuïteit Wat helpt? Wat zou kunnen helpen? • Niveau 1: leefklimaat • Duidelijke structuur – een eigen plekje • Niveau 2: draagkracht • Gevoelens – zich leren ontspannen • Niveau 3: voorkomen van / voorbereiden op problemen • Afscheid nemen – gesprekken over TV-nieuws • Niveau 4: probleem aanpakken • Mijn ‘dromenboek’ – Praten over ‘hoe anders reageren’ – rollenspel
Slotbeschouwingen Belang van basishouding Belang van werk maken van verbondenheid Rekening houden met diversiteit Werken met non-verbale taal – koppelen aan verbale taal Op niveau 4 niets forceren! Respect voor (nog) niets kunnen uiten “Kijk me niet (te vlug) in de ogen!” ...
We maken hier verder werk van! Meer informatie komt op het digitaal platform (zie vanaf .... op
www.steunpuntgok.be) Ervaringen? Materialen? A.u.b. melden aan
[email protected] Dank voor het luisteren!
