Haags Milieucentrum
Kies voor vis met toekomst! Resultaten onderzoek duurzame vis in Scheveningen
Haags Milieucentrum
Kies voor vis met toekomst! Resultaten Onderzoek Duurzame vis in Scheveningen
Redactie: Amber van der Lans (Haags Milieucentrum) Tom Pitstra (Haags Milieucentrum) Bob Molenaar (Haags Milieucentrum)
Stichting Haags Milieucentrum Esperantoplein 8, 2518 LE Den Haag 070 302 99 52
[email protected] www.haagsmilieucentrum.nl
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1. Inleiding
1
Hoofdstuk 2. Duurzame vis in Den Haag
3
Verantwoording
3
De hoofdlijnen van de resultaten uit de consumentenenquête
4
Onderzoek horeca Scheveningen
8
Hoofdstuk 3. Conclusies
10
Hoofdstuk 4. Aanbevelingen
11
Bronnen
12
Bijlagen 1. totaal uitkomsten onderzoek 2. verslag bijeenkomst 3. contactlijst horeca
Hoofdstuk 1. Inleiding
In Nederland komt er steeds meer aandacht voor duurzaamheid in het algemeen en voor duurzaam voedsel in het bijzonder. Duurzaamheid is een brede term die vaak gedefinieerd wordt als het maken van een goede afweging tussen de drie P’s: People, Planet, Prosperity (in het Nederlands vrij vertaald als mens, planeet en welvaart), waardoor volgende generaties niet benadeeld worden door ons handelen. Onder duurzame/verantwoorde vis wordt verstaan: vis die gevangen of gekweekt is op een milieuvriendelijke manier, zonder aantasting van het ecosysteem. Het gaat dan om dingen als het rekening houden met visbestanden, de bodem en het brandstofverbruik en het minimaliseren van bijvangsten. Stichting de Noordzee en het WNF bevelen voor het kiezen voor duurzame vis de Viswijzer en het MSC-keurmerk van de Marine Stewardship Council aan. MSC is op dit moment het enige keurmerk voor visserij dat voldoet aan de eisen van de Verenigde Naties. Een vergelijkbaar keurmerk is in ontwikkeling voor gekweekte vis: ASC. De Viswijzer kan gebruikt worden om te kiezen voor duurzame/verantwoorde vis, wat ook wel goede vis wordt genoemd. Stichting de Noordzee verstaat daaronder ‘vis eten met een goed geweten’. Op de site www.goedevis.nl zijn alle soorten vis die op de Viswijzer staan - van wild gevangen tot gekweekt - te vinden, inclusief een toelichting van de voor- en nadelen voor het milieu. Het Haags Milieucentrum heeft in 2010/2011 onderzocht hoe consumenten en restauranthouders tegenover duurzame vis staan. Dit is onderzocht in het kader van het project Duurzame vis op de kaart van het Wereld Natuur Fonds, Stichting de Noordzee en de Marine Stewardship Council. Aansluitend op dit project wilde het Haags Milieucentrum dat er ook in Den Haag - en dan het liefst in Scheveningen - MSC vis op de kaart zou komen te staan. Behalve de milieuvoordelen van duurzame vis zijn er ook economische voordelen te behalen. Een goed voorbeeld zijn de dagvissers in o.a. Scheveningen, die lokaal vissen en het MSC-keurmerk hebben voor tong. Daartoe hebben we het project uitgevoerd dat in dit verslag besproken wordt. Het viel in twee delen uiteen: als eerste een onderzoek onder consumenten in Den Haag/Scheveningen om hun bekendheid met duurzame visserij in kaart te brengen en deze bekendheid te vergroten. Het tweede deel bestond uit
1
gesprekken met restauranthouders en andere partijen om te achterhalen hoe het komt dat MSC-gecertificeerde vis nog niet op de kaart staat in Scheveningen. Dit deel van het project mondde uit in een bijeenkomst. De opzet en uitvoering van het onderzoek worden beschreven in hoofdstuk 2. Daaruitvoortvloeiende conclusies worden besproken in hoofdstuk 3. Hoe wij met z’n allen kunnen bijdragen aan ‘goede vis’ in Scheveningen staat beschreven in het laatste hoofdstuk.
2
Hoofdstuk 2. Duurzame vis in Den Haag
Verantwoording Om een beeld te krijgen van de attitudes van consumenten en restauranthouders ten aanzien van duurzame vis heeft het Haags Milieucentrum een kleinschalig onderzoek verricht in Den Haag. Aangezien de doelgroepen consumenten en restaurants
zeer
verschillen,
is
er
gekozen
voor
twee
verschillende
onderzoeksmethoden. Voor de consumenten is gekozen voor een kwalitatieve enquête onder een selecte steekproef. Er is een kleinschalige enquête uitgezet via de elektronische nieuwsbrief van het Haags Milieucentrum. Hierbij moet worden aangetekend dat het
om
mensen
gaat
die
duurzaamheidsproblematiek.
zich
bovengemiddeld
Daarnaast
is
een
bewust
selectie
van
zijn
van
de
willekeurige
voorbijgangers geënquêteerd. Om een goed beeld te krijgen van wat de geënquêteerde vindt, en hier zo min mogelijk invloed op uit te oefenen, bestond de enquête voor een deel uit open vragen. De resultaten van dit kleinschalige onderzoek zijn gerelateerd aan uitkomsten van andere recente onderzoeken. Een geselecteerde groep Scheveningse restaurants is telefonisch geëenquêteerd, waarbij enkele diepte-interviews zijn afgenomen. Om de onderzoeksresultaten aan restauranthouders te presenteren en een discussie te voeren over hoe lokale, MSC gecertificeerde vis in Scheveningen beter tot zijn recht kan komen, is op 12 mei 2011 een bijeenkomst voor restauranthouders
en
overige
in
de
georganiseerd.
3
problematiek
geïnteresseerden
De hoofdlijnen van de resultaten uit de consumentenenquête Tijdens de consumentenenquête zijn vijftien vragen gesteld. In figuur 1 is een voorbeeld te zien van hoe de online-enquête er uitzag. Hieronder volgt een selectie van de belangrijkste resultaten. Zie voor de totale resultaten bijlage 1.
Figuur 1. online enquête
Het onderzoek omvatte 49 respondenten, waarvan er 10 niet uit Den Haag kwamen. Een groot deel van de respondenten koopt z'n vis in de supermarkt, daarnaast geven er 18 aan ook vis te consumeren in restaurants. Gemiddeld kopen de respondenten 4,5 keer per maand vis. Dit loopt uiteen van nooit tot 13 keer per week. 90% van de respondenten geeft aan de term duurzame vis te kennen. Kwaliteit en versheid van de vis worden door de consumenten als zeer belangrijk beschouwd. Belangrijke steekwoorden die worden gebruikt om duurzame vis te omschrijven zijn o.a.: Bedreigde vis, Milieu (-vriendelijk, -beweging), Bijvangst, Overbevissing, Natuur. Ca 70 % van de respondenten kent zowel de Viswijzer als het MSCkeurmerk.
4
De meeste respondenten kopen wel eens duurzame vis (ca 70% zie figuur 2)
Koopt u weleens duurzame vis? (totaal)
De meningen over de Viswijzer zijn verdeeld, maar meer dan 70% gebruikt de Viswijzer wel of zou dit wel willen doen. (zie figuur 3)
100% 90% 80% 70%
Anders
60% 50%
Nee
40%
Ja
30% 20% 10%
Bij de positieve reacties worden o.a. de volgende argumenten gebruikt: up to date, duurzaamheid, houvast
0%
Figuur 2. Antwoorden consumenten op de vraag; Koopt u weleens duurzame vis?
Mensen die de vraag of zij gebruikmaken van de Viswijzer met 'nee' beantwoordden, motiveerden dit met: eet geen vis, lastig, te bewerkelijk, geen garantie
Gebruikt u, of zou u gebruikmaken van de Viswijzer?(totaal) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40%
Nee Ja
30% 20%
Met de stelling ‘In een restaurant wil ik informatie over de duurzaamheid van de vis die ik bestel’ is ongeveer de helft van de respondenten het eens. (zie figuur 4)
10% 0%
Figuur 3. Antwoorden consumenten op de vraag; Gebruikt u, of zou u gebruikmaken van de Viswijzer?
Informatie duurzaamheid van de vis op de menukaart (totaal) 35,0 30,0 25,0
helemaal mee eens
20,0
mee eens
15,0 10,0
neutraal mee oneens helemaal mee oneens
5,0 0,0
Figuur 4. Mening consumenten over de stelling; In een restaurant wil ik informatie over de duurzaamheid van de vis die ik bestel
5
Op de stelling ‘Bij het kopen van vis wil ik vooral weten waar deze gevangen is’ reageert het merendeel neutraal.
Een overgroot deel van de respondenten (88%) is het eens met de stelling 'Ik ben ervan overtuigd dat duurzame vis beter is voor natuur en milieu'.
Figuur 5. Mening consumenten over de stelling; Ik ben er van overtuigd dat duurzame vis beter is voor natuur en milieu Over de stelling ‘Duurzame vis is te duur vergeleken met normale vis’ zijn de meningen verdeeld. Voorstanders zijn net in de minderheid. Op de stelling ‘Vis met het MSC logo is heel herkenbaar als duurzame vis’ reageerde een groot deel van de respondenten neutraal. Bij de overige stellingen/opmerkingen komt naar voren dat: Enkelen zich zorgen maken over hoe gezond vis is in verband met gifstoffen Enkelen het eten van vis in ieder geval onmilieuvriendelijk vinden. Het merendeel van de respondenten heeft een huishouden van twee personen. Het merendeel van de respondenten heeft een modaal of bovenmodaal inkomen.
Relatie met recente grootschalige onderzoeken gericht op consumenten Twee recente onderzoeken naar duurzame visserij en de aankoop van verantwoorde vis gaven resultaten te zien die de uitkomsten van dit onderzoek ondersteunen. Productschap Vis heeft Trendbox onderzoek laten doen onder viseters van 25 jaar en ouder. Dit onderzoek heeft in zowel 2008 als 2011 plaatsgevonden. Er is een duidelijke trend te zien naar meer bewustwording van duurzame vis en het belang van duurzame visserij. Daarnaast is in opdracht van 6
WWF onderzocht hoe in verschillende Europese landen gedacht wordt over de duurzaamheid van vis (WWF, Common Fisheries Policy; European Citizens Poll, 2011). In figuur 6 is te zien dat binnen het trendmatige onderzoek van Productschap Vis steeds meer mensen iets hebben gehoord, gezien of gelezen over duurzame of verantwoorde vis. In 2008 was de uitkomst 24% wel t.o.v. 76% niet, deze lag in 2011 flink hoger met 58% wel en 42% niet.
Figuur 6. Onderzoek productschap vis over bekendheid van duurzame/ verantwoorde vis
Dit sluit aan bij de resultaten van onze enquête, waarbij maar 10% de term duurzame vis niet kende.
Uit de onderzoeken blijkt ook in hoeverre men het belangrijk vindt dat duurzame vis wel of niet bestaat. In het onderzoek van Productschap Vis vond in 2008 17% van de ondervraagden het zeer belangrijk en 37% nogal belangrijk, in 2011 was dit 32% zeer belangrijk en 48% nogal belangrijk. (zie figuur 7) Er is een duidelijke trend te zien in hoe belangrijk men duurzame vis vindt. Dit is in 3 jaar tijd van ongeveer de helft (53%) naar meer dan driekwart (80%) gegaan. Dit sluit aan bij het onderzoek van het WWF, waar 88% van de respondenten vindt dat er niet overbevist moet worden. In Nederland ligt dit percentage iets lager (83%), in België met 91% iets hoger (WWF, 2011)
Ook deze uitkomst is in het Haagse onderzoek terug te vinden. Bijvoorbeeld in de
Figuur 7. Onderzoek productschap vis over waarde van duurzame of verantwoorde vis 7
reacties op de stelling: Ik ben ervan overtuigd dat duurzame vis beter is voor natuur en milieu. 88% is het hiermee eens. Binnen het WWF-onderzoek vindt 72% van de ondervraagden in Europa dat er te weinig informatie is over de duurzaamheid en afkomst van vis. Specifiek voor Nederland ligt dit percentage op 56. In het Haagse onderzoek is hier niet specifiek naar gevraagd; de vraag over informatie op de restaurantkaart komt hier nog het meest in de buurt. Hierbij is een vergelijkbaar percentage het eens over het feit dat er meer informatie over de duurzaamheid van de vis moet komen, namelijk 52%.
Onderzoek horeca Scheveningen Het Haags Milieucentrum heeft vastgesteld dat nog geen enkel restaurant in Scheveningen het MSC-keurmerk op de kaart heeft staan. In heel Den Haag zijn in 2010 twee restaurants in het certificeringsproces gestapt. Dit zijn Sodafine, in het centrum van Den Haag, en Weduwe van der Toorn in Scheveningen. Verder is Simonis, bestaande uit verschillende viswinkels en restaurants in Den Haag en Scheveningen, MSC-gecertificeerd. Dit staat wel op hun website maar wordt in de restaurants niet aangegeven. Tijdens een selectieve telefonische enquête zijn 10 restaurantmedewerkers kort geïnterviewd over duurzame vis. Daarnaast zijn er drie diepte-interviews gehouden met de eigenaar en/of chefkok van restaurants die zeer geïnteresseerd overkwamen, namelijk Weduwe van der Toorn, The Harbour Club en Seinpost. Bij alle drie komt duidelijk naar voren dat de versheid en kwaliteit van de vis vooropstaan. De voorkeur gaat dan ook uit naar vis uit het juiste seizoen. Hiermee wordt bedoeld de periode dat de vis geen kuit draagt en dat er voldoende voedsel voorradig is. In de meeste restaurants wordt wel eens gevraagd naar verantwoorde of MSC gecertificeerde vis; niet dagelijks, eerder enkele keren per maand. Niettemin wil een restauranthouder een bezoeker die om niet-verantwoorde vis vraagt geen 'nee' verkopen. Leveranciers leveren deze ook gewoon. Over het algemeen laten koks zich positiever uit over lokale versgevangen vis dan over kweekvis uit verre landen/wateren. Redenen hiervoor zijn dat de smaak en kwaliteit van lokale verse vis vaak beter zijn. Een misverstand dat in verschillende gesprekken en tijdens de bijeenkomst van 12 mei naar voren kwam, is dat kweekvis soms gezien wordt als een duurzamer product dan wild gevangen vis.
8
Uit de antwoorden van verschillende restaurants en tijdens de bijeenkomst kwam naar voren dat de meeste restaurants/detaillisten hun vis niet bij de Visafslag halen, maar van de groothandel betrekken. De bijeenkomst Op 12 mei heeft er in Scheveningen een bijeenkomst over duurzame vis plaatsgevonden; zie bijlage 2 voor een verslag. In bijlage 3 is een lijst opgenomen met de namen van alle restaurants waarvan eigenaren/koks voor deze
bijeenkomst
uitgenodigd
zijn.
Hierbij
staat
ook
aangegeven
welke
restaurants hebben aangegeven de Viswijzer te gebruiken. Dit zijn er in Scheveningen 5. In 2011 heeft de restaurantzoekmachine Dinnersite (www.dinnersite.nl) mede door toedoen van MSC Nederland de categorie MSC op de kaart toegevoegd. Zo kunnen mensen die een restaurant zoeken ook aanvinken of zij willen dat er MSC gecertificeerde vis op de kaart staat. Zoals al eerder aangegeven is dat nog bij geen restaurant in Den Haag het geval. Het restaurant van Simonis is MSC gecertificeerd, maar dit is voor de consument nergens terug te zien. Wel zijn er verschillende restaurants die op Dinnersite aangeven te werken met de Viswijzer.
9
Hoofdstuk 3. Conclusies Uit onze enquêtes onder consumenten en interviews onder restauranthouders, alsmede uit de andere aangehaalde onderzoeken vallen de volgende conclusies te trekken: I.
'Duurzame
vis'
associëren
mensen
vaak
met
milieu-impact,
de
milieubeweging en het niet leegvissen van de zee; II.
Bijna alle geënquêteerden vinden dat duurzame vis beter is voor natuur en milieu. Ook uit de onderzoeken van Productschap Vis en WWF komt naar voren dat men de duurzaamheid van vis belangrijker is gaan vinden;
III.
Bij het kopen van vis zijn de kwaliteit, de versheid en de prijs vaak leidend. Toch is de intentie om duurzaam te kopen bij het overgrote deel van de geënquêteerden aanwezig. Wel is het belangrijk dat de informatie helder en betrouwbaar overkomt. De verantwoordelijkheid wordt vaak bij de overheid, de vissers en de visverkoper gelegd.
IV.
Uit het onderzoek blijkt dat de meeste restaurantbezoekers niet het initiatief zullen nemen om te vragen naar de duurzaamheid van de vis op de kaart. Wel waarderen zij het om goed geïnformeerd te worden. Meer dan de helft van de respondenten waardeert het als er meer informatie op de kaart staat over hoe duurzaam de vis is;
V.
Restaurateurs stellen daarentegen in meerderheid dat ze het niet op de menukaart gaan zetten als de consument er niet naar vraagt. Als er meer naar
gevraagd
werd,
zouden
ze
meer
aandacht
besteden
aan
verantwoorde vis; VI.
Net als onder consumenten wordt onder restauranthouders duurzaamheid steeds belangrijker. Daarom wordt kennis van (het omgaan met) verantwoorde vis ook belangrijker. Niettemin blijft het een bijzaak en wordt het zich aansluiten bij zoiets als MSC al snel ervaren als te veel tijd en moeite;
VII.
Meer
informatie
en
ondersteuning
van
restaurants
vanuit
de
groothandel/leverancier zou kunnen bijdragen aan de keuze voor meer duurzame vis.
10
4. Aanbevelingen
Consumenten Als u het belangrijk vindt dat er verantwoorde vis wordt ingekocht, schroom dan niet om ernaar te vragen. Door zoveel mogelijk vraag vanuit de klant kan er een omslag worden gemaakt. Vergeet de Viswijzer niet: www.goedevis.nl Bent u naast duurzaamheid geïnteresseerd in de gezondheid van de vis, zie dan ook: http://www.eosmagazine.eu/Portals/0/Achtergrond/Eos%20%20Viswijzer%201007.pdf
Op de Dinnersite kan worden gezocht naar restaurants met het MSC-logo en/of restaurants die de Viswijzer gebruiken: Restaurants met MSC keurmerk: www.dinnersite.nl/zoeken/alle/restaurants/?organisatie=|22|&mc=d-
Restaurants die werken met de Viswijzer in omgeving Den Haag: www.dinnersite.nl/zoeken/alle/restaurants/Den%20Haag/?biological_fish=1&sxpKr uimel=new&zoeken_in=sustainable
Restaurants Geef duidelijk op de kaart aan welke vis duurzaam is (bijvoorbeeld vangsttechnieken of groen-oranje-rood zoals op de Viswijzer) ‘Duurzaam’ is een vage term, mensen hebben meer vertrouwen in bijvoorbeeld een keurmerk (MSC), de Viswijzer en/of –kalender; zie de site van goedevis.nl Maak het niet te ingewikkeld Kennis van zaken bij het personeel zorgt voor geloofwaardigheid Wees er op tijd bij! U kunt in Den Haag/Scheveningen de eerste zijn met MSC op de kaart! Het WWF biedt dit jaar nog (onder meer financiële) ondersteuning aan restaurants die zich MSC laten certificeren
11
Bronnen
Baarda, D.B. & De Goede, M.P.M. ‘Basisboek Methoden en Technieken. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwantitatief onderzoek’ (4e editie). Groningen: Wolters Noordhoff. (2006)
Goedevis, ‘Wat is goede vis?’, website laatst bezocht op 07-06-2011: http://www.goedevis.nl/Wat%20is%20Goede%20VIS
Schmidtzeevis, ‘Verantwoord vis eten’ Website laatst bezocht op 07-06-2011: http://www.schmidtzeevis.nl/html/verantwoordviseten.html
Stichting de Noordzee, ‘Ook jij kan helpen: kies voor Goede VIS’, Website laatst bezocht op 26-05-20111: http://www.noordzee.nl/dossiers_artikel.php?mainID=3&subID=10&contentID=72
Wereld Natuur Fonds (WWF Nederland), ‘Duurzame vis in de horeca en detailhandel’,
2011,
website
bezocht
op
26
mei
2011;
www.wnf.nl/nl/wat_wnf_doet/thema_s/oceanen_en_kusten/duurzame_vis_op_de_kaart/
WWF, Common Fisheries Policy; ‘European Citizens Poll’, april 2011, p 7 Website
bezocht
op
11-05-2011:
www.wwf.eu/?199996/A-BIG-APPETITE-FOR-
SUSTAINABLE-FISH
12
