Kalkzandsteen Door L. van der Klugt (TNO Bouw)

Alles over verbouwen en renoveren!

Kalkzandsteen Door L. van der Klugt (TNO Bouw)

Metselwerk Mestelwerk wordt in Nederland al heel lang toegepast voor de vervaardiging van gevels. Grote voordelen van metselwerk zijn de hoge duurzaamheid en het minimale onderhoud dat er aan gepleegd hoeft te worden. De huidige gevel van metselwerk bestaat uit een buitenspouwblad van (bak)stenen die onderling zijn verbonden met specie met daarachter een geventileerde spouw, isolerende beplating en een binnenspouwblad. Traditioneel wordt in Nederland het buitenspouwblad opgetrokken in baksteen, maar daarvoor wordt ook wel kalkzand- of betonsteen toegepast. Het binnenblad kan bestaan uit metselwerk, gelijmde blokken dan wel uit gegoten beton. Metselwerk bestaat dan zelden nog uit baksteen, meestal uit kalkzandsteen. Meer en meer worden kalkzandsteenblokken in grotere afmetingen verlijmd. Gegoten beton treft men voornamelijk in hoogbouw aan. De eigenschappen en de voor- en nadelen van kalkzandsteen wordt hieronder kort weergegeven. Kalkzandsteen Kalkzandsteen wordt gemaakt door een mengsel van gebluste kalk, zand en water in stalen matrijzen samen te persen. De verse steen is vormvast, maar moet nog voldoende sterkte en weerbestandheid ontwikkelen. Die eigenschappen ontstaan als gevolg van chemische reactie tussen de kalk en het silicaat waaruit het zand bestaat. In het Engels worden zulke stenen dan ook wel aangeduid calcium silicate brick. Het verhardingsproces vindt tegenwoordig plaats in autoclaven, vroeger gewoon aan de lucht. Daarbij wordt de steen gedurende zekere tijd aan hoge stoomdruk en temperatuur onderworpen. Er ontstaat zowel een silicaat- als een kalkbinding. Hoe meer silicaatbinding ontstaat, des te meer regenvast en bestand tegen vorstinwerking het materiaal. Om de vorstbestandheid te verhogen wordt bovendien wat grover zand gebruikt. De fabrikant kan aldus bewust kiezen voor materiaal voor binnen- dan wel voor buitentoepassing. Er zijn ook verschillende klassen qua druksterkte. Die zijn kenbaar aan de kleur of aan ribbels op een kop. De hoogste klasse heet klinker, maar die is nog steeds een binnenmuursteen. Voor buitentoepassing dient men beslist gevelsteen te gebruiken. Kalkzandsteen is in principe wit. Kalkzandsteen, vooral gevelsteen, wordt wel gekleurd door het inmengen van minerale pigmenten. Kalkzandsteen is leverbaar als metselsteen, maar ook in grotere blokken van rechthoekige of aan het doel aangepaste vorm en afmetingen. Blokken worden verlijmd.

Pagina 1 van 5

©SamCreates bv 2009

Nederlandrenoveert.nl is dé site over verbouwen en renoveren VOORDAT u begint. Nederlandrenoveert.nl heeft zich tot doel gesteld onafhankelijke betrouwbare informatie te verschaffen, informatie waar u van op aan kunt. Om dit zo scherp te kunnen stellen laat Nederlandrenoveert.nl al haar informatie toetsen of schrijven door gerenommeerde bedrijven als TNO en Cagerito.

Alles over verbouwen en renoveren! De van nature erg vlakke steen wordt ook wel met beitels bewerkt en krijgt dan een ruw en bol zichtvlak. Ook wordt de steen wel in dubbelbreed formaat geperst en dan gespleten. Dan is het zichtvlak dus een breukvlak. Als de koppen ook een daardoor ontstane ruwheid vertonen, dan kan dat problemen bij de aansluiting op kozijnen geven. Kalkzandsteen is strak van vorm en vertoont weinig spreiding in de afmetingen. Het materiaal vertoont zowel drogingskrimp als vochtzwelling. Dat maakt zowel krimp- als bewegingsvoegen nodig en die dienen op aanzienlijk kortere afstanden en dus frequenter dan in baksteenmetselwerk te worden aangebracht. Kalkzandsteen ontwikkelt bij traditionele speciesamenstellingen vaak zeer matige tot onvoldoende hechting aan de mortel die als gevolg van drogingskrimp nog kan verminderen. In extreme gevallen kunnen de stenen los in de mortel komen te liggen. Daarom dient kalkzandsteen beslist niet nat te worden verwerkt. Helemaal droog is echter niet bevorderlijk voor de hechting. Aanbevolen wordt een vochtgehalte van omstreeks 6 massaprocent. Betere tot goede resultaten worden behaald bij gebruik van zogeheten kunststofgemodificeerde mortels. De meerprijs daarvan betaalt zich terug in de vorm van deugdelijk metselwerk. Een gemetselde gevel in relatie tot het milieu Voor de vervaardiging van metselsteen en bindmiddelen is energie nodig en ook gaat de productie gepaard met emissies. Voor de winning van de grondstoffen worden zware machines ingezet en ook het voorbewerken van en mengen, alsmede het vormproces vraagt de nodige energie. Dit zijn algemene zaken die voor alle soorten metselsteen gelden, maar er zijn verschillen in de hoeveelheden energie die daarvoor per soort nodig zijn. Daarvoor is in het kader van de energiebesparing veel aandacht voor geweest. De resultaten zijn vastgelegd in zogeheten LCA’s, wat staat voor Life Cycle Analysis. Daarin wordt zelfs gekeken naar wat sloop kost en wat er nog met de restmaterialen kan gebeuren. Zonder in detail te treden, wordt hieronder in het kort aangegeven wat er per soort metselsteen aan de orde is. Kalkzandsteen Ook de kalkzandsteenfabriek werd in het algemeen gebouwd bij de winningsplaats van het zand. Kalksteen komt altijd uit het buitenland. Die kan nog ter plekke worden gebrand, maar ook in eigen land. Dat gebeurt in daarvoor ingerichte kalkbranderijen. Voor dat branden is uiteraard brandstof nodig. Daarbij komt naast het rookgas ook veel koolzuurgas vrij. Dat wordt door het gerede product nog maar voor een deel gebonden, te weten door het aandeel ongebonden kalk in de steen. Behalve voor het mengen van kalk en zand en het persen van de steen is vooral nog energie benodigd voor het opwekken van stoom voor het autoclaafproces.

Pagina 2 van 5



Alles over verbouwen en renoveren! waar moet je opletten Metselwerk Het vervaardigen van een gemetselde gevel vraagt deskundigheid en ervaring. Voor metselen en voegen bestaan al dan niet in leerlingstelsels vakopleidingen. Daar doen de jonge metselaars de basisvaardigheden op. Daarna volgt echter de praktijk waarin de fijne kneepjes worden eigen gemaakt. Goed metselen en voegen is veel moeilijker dan het lijkt! Wie als onervaren amateurmetselaar/-voeger aan de slag wil, doet er goed aan eerst een cursus op dat gebied te volgen. Hoe dan ook, afgezien van de benodigde handvaardigheid is er ook een aantal zaken waaraan aandacht dient te worden besteed. Kalkzandsteen Zoals al opgemerkt, wordt de hechting van de steen sterk beïnvloed door het vochtgehalte waarmee die wordt verwerkt. De industrie adviseert een vochtgehalte van omstreeks 6 massaprocent. Kalkzandsteen is tamelijk gevoelig voor vervuiling en alggroei. Omdat zeker de vervuiling daarmee effectief kan worden vertraagd, adviseert de kalkzandsteenindustrie dan ook de gevel na gereedkomen waterwerend te behandelen. Daarvoor dienen middelen te worden ingezet die geschikt zijn voor fijnporeuze steen. Algroei kan echter ook op gehydrofobeerde gevels optreden, zeker als na een aantal jaren de waterafstotendheid aan het oppervlak minder is geworden. Groot voordeel is dat het voegwerk na hydrofoberen zeer veel langer meegaat. Gebleken is dat het juist bij kalkzandsteen erg moeilijk is goede kwaliteit voegwerk te maken. In verband met de relatief grote uitzetting en krimp van kalkzandsteen dienen er regelmatig dilatatievoegen te worden aangebracht. Die kunnen beter open blijven dan dat ze met kit dan wel met schuimband worden gevuld. Metselwerk De steen Prijsverschillen wat betreft de baksteensoort komen voort uit het verschil in prijs van de klei. Witte, crème of grijsachtige handvormsteen en zogeheten verblendsteen (zeer harde en zeer weinig poreuze strengperssteen wordt gemaakt van geïmporteerde klei en die moet bovendien op hogere temperatuur worden gebakken. Verder ligt het voor de hand dat echte handvormsteen duurder is dan imitatie handvormsteen en dat vormbaksteen nog weer iets goedkoper zal kunnen zijn dan het laatste genoemde type. Stenen waarvan de kleur kunstmatig is verkregen zoals mangaansteen zal allicht duurder zijn dan de steen zonder die toevoeging.

Pagina 3 van 5



Alles over verbouwen en renoveren! De arbeid Zelf doen is natuurlijk goedkoper dan laten doen door ingehuurde arbeidskrachten. Bij het laatste maakt het verschil of men gebruik maakt van een zogeheten ZZP-er (Zelfstandige zonder personeel) die geen of zeer weinig overhead heeft, een kleine plaatselijke aannemer of een gerenommeerd, gecertificeerd groot bedrijf met aantoonbaar goed opgeleide en ervaren vaklieden. Een risico analyse Metselwerk Baksteenmetselwerk heeft bewezen de eeuwen te kunnen doorstaan. Toch kan metselwerk als gevolg van optredende schade ook uiterst teleurstellend zijn. Vanzelfsprekend dienen de gebruikte materialen aan de daarvoor geldende normen te voldoen. Helaas zijn die onder invloed van Europese regelgeving in het algemeen afgezwakt ten opzichte van bestaande Nederlandse normen. Zo stelde de Nederlandse metselbaksteennorm NEN 2489 zodanig strenge eisen wat betreft het toelaatbare gehalte aan sulfaat dat die door omringende landen als nogal overdreven werden ervaren (lees: voor hen veel te zwaar waren). De eisen wat betreft het sulfaatgehalte zijn na heel discussie uiteindelijk geheel vervallen! In plaats daarvan kunnen fabrikanten wel vrijwillig opgeven wat de eigenschappen van hun product zijn. Naar vragen dus! Ook de eisen qua vorstbestandheid zijn afgezwakt. Ergo: Vooral met buitenlandse metselbaksteen loopt men - zoals de praktijk helaas heeft bewezen - meer risico dan met Nederlandse. Sulfaat leidt niet alleen gemakkelijk tot witte uitslag, maar zowel de steen als de voegmortel en - in extreme - gevallen ook de metselmortel kan er door worden aangetast. Bij vorstschade aan de steen schilfert die af. Het metselwerk heeft daarvan constructief gezien nauwelijks te lijden. Door vorstinwerking uitgedrukt voegwerk kan worden vervangen, maar helaas is door vorstinwerking uitgedrukt voegwerk in het algemeen een teken of de voorbode van schade aan de metselmortel. Dan dient het aangetaste metselwerk te worden vervangen en het behouden deel door deugdelijke hydrofobering (waterwerende behandeling) tegen overmatig nat worden te worden beschermd. Goedkoop voegwerk kan op termijn van enkele jaren zodanig door regeninwerking worden aangetast dat het moet worden vervangen. Dat kost dan een veelvoud van de oorspronkelijke prijs. Voor voegwerk dienen de richtlijnen van CURAanbeveling 61 ‘Het voegen van metselwerk’ te worden aangehouden. De lesstof voor aankomende voegers is geheel op dat document gebaseerd. wanneer kies je wat Belangrijk bij de renovatie / restauratie van een woning is de oorspronkelijke uitstraling van de woning. Indien een woning wordt voorzien van een geheel of gedeeltelijk nieuwe Pagina 4 van 5



Alles over verbouwen en renoveren! gevel waarbij gebruik wordt gemaakt van andere materialen anders dan de oorspronkelijke,wordt geadviseerd om vooraf te beoordelen of dit geen (negatieve) gevolgen heeft voor de uitstraling van de volledige woning. Aandachtspunten hierbij zijn; type materiaal, kleur van het materiaal en afmetingen van de stenen/gevelplaten/rabatdelen. Naast het uiterlijk van de gevel is ook de kostprijs en zijn de kosten voor onderhoud belangrijk bij de keuze voor het type gevelmateriaal. Metselwerk Goed en met deugdelijke materialen uitgevoerd (baksteen)metselwerk behoeft in principe geen enkel onderhoud. De steen kan eeuwen mee, de metselmortel wordt door goed voegwerk tegen regeninwerking beschermd en het voegwerk zelf dient - aan de regenkant! - tenminste 25 jaar mee te kunnen. Zoals al aangegeven, kan door opname van zouten van buitenaf echter helaas toch aanzienlijke schade ontstaan. Voor het gros van de nieuwbouw is de keuze voor (baksteen)metselwerk in Nederland dan ook een welhaast vanzelfsprekende zaak.

Een buitenblad van andersoortig materiaal kan in principe altijd door metselwerk worden vervangen. Dan dient echter wel te worden bekeken of de aanwezige fundering daarop qua maat- en uitvoering daarop wel berekend is. Aanpassingen zijn vrijwel altijd mogelijk, al kunnen die aanzienlijke kosten met zich meebrengen.

en natuurlijk waar moet je zijn Brancheorganisaties voor metselwerk De fabrikanten van metselsteen en prefab metselen voegmortel zijn verenigd in zogeheten brancheorganisaties en dat geldt ook voor metselen voegbedrijven. Daarnaast bestaan er normen en aanbevelingen voor zowel de materialen als de uitvoering. In sommige bouwmarkten zijn folders met betrekking tot het uitvoeren van specifieke klussen verkrijgbaar. Veel informatie is te vinden op internet. Kalkzandsteen: Vereniging Kalkzandsteen Platvorm VNK, Huizen - Europese norm NEN-EN 771-2 Mortelfabrikanten: Nederlandse Mortel Organisatie NeMO, Eindhoven

Pagina 5 van 5



Kalkzandsteen Door L. van der Klugt (TNO Bouw)

Recommend Documents