Juryrapport. TIN TheaterPrijzen 2010

TIN TheaterPrijzen 2010

Juryrapport

2010

De TIN TheaterPrijzen zijn er voor drie bijzondere, vaak onderbelichte, disciplines in het theatervak; g rafische vormgeving, fotografie en scenografie. Deze beelden en ontwerpen vormen doorgaans de laatste tastbare resten van een theaterproductie; zij vertellen het verhaal van de voorstelling en de tijd waarin deze is gemaakt. De genomineerden en winnaars van de TheaterAffichePrijs, de TheaterFotoPrijs (oorspronkelijk in het leven geroepen door de VVTP) en de Wijnberg ScenografiePrijs worden door jury’s bepaald die zijn samengesteld uit verschillende vakgebieden. De genomineerde en winnende ontwerpen neemt het TIN op in haar uitgebreide collectie, die inmiddels meer dan 26.000 theateraffiches, 100.000 theaterfoto's en 20.000 stukken scenografie (maquettes, maskers, kostuums, ontwerpen, rekwisieten) bedraagt.

TheaterAffichePrijs 2010 Theater Affiche Prijs 2010

Intrigerend, een wervend karakter en een toonbare artistieke visie; allemaal ingrediënten van een goed affiche. Affiches waar je zo nieuwsgierig van wordt, dat je er bij wijze van spreken voor terugfietst. De jury nomineerde, uit alle 450 ingezonden affiches, de negen beste. “De geselecteerde affiches van dit jaar zijn van hoge kwaliteit, inventief en met een duidelijke boodschap” aldus jurylid Martin Pyper.

Nominaties UNDOG MC – De laatste dichters Een affiche dat lijkt besmeurd door vandalen die er met rode inkt nare teksten opgeklad hebben. Wie goed kijkt, herkent in de bloederige, hand geschreven letters dichtregels van de zwarte dichters van ‘The Last Poets’, de activistische groep in Amerika van de jaren zestig, waar de voorstelling over gaat. Het affiche schept verwarring, maar grijpt de kijker tegelijkertijd bij de strot. Mooi is het niet, maar door de later toegevoegde ‘graffiti’ wel helemaal van deze tijd. Het affiche sluit daarmee uitstekend aan bij de over wegend jonge doelgroep van MC. Bovendien toont ontwerper UNDOG, vergeleken met de andere inzenders, als enige de rauwe zwarte beeldcultuur van nu. IJzersterk gevonden.

Theater Affiche Prijs 2010 TheaterAffichePrijs Deze prijs reikt het TIN sinds 1992 uit voor het best vormgegeven theater affiche van het afgelopen seizoen. De jury bestond naast voorzitter Arthur Oostvogel (directeur van Stadsschouw burg De Harmonie in Leeuwarden) uit: Martin Pyper (grafisch ontwerper, me studio), Neske Beks (theater/filmmaak ster) en Esther Cleven (conservator grafische vormgeving De Beyerd te Breda en bijzonder hoogleraar Moderne typografie en grafische vormgeving aan de UvA)

2

Wijnberg Scenografie Prijs 2010

Theater Foto Prijs 2010

Wijnberg ScenografiePrijs Deze prijs is voor de beste scenografie van het afgelopen seizoen en is ver noemd naar Nicolaas Wijnberg (1918– 2006); één van Nederlands belangrijk ste en meest vernieuwende ontwerpers van na de oorlog. De jury bestond naast voorzitter Dingeman Kuilman (voor zitter College van Bestuur ArtEZ en voormalig directeur van Premsela Dutch Platform Design) uit: Gerardjan Rijnders (theatermaker en schrijver) Aziz Bekkaoui (modevormgever/kun stenaar), Sanne Danz (ruimtelijk ont werper) en Ingrid van Frankenhuyzen (journalist).

TheaterFotoPrijs Deze prijs – oorspronkelijk in het leven geroepen door de VVTP – is voor de beste spelfoto van een theaterproductie van het afgelopen seizoen. De jury be stond naast voorzitter Jan Gras (direc teur van het Agora Theater Lelystad) uit: Sabri Saad El Hamus (artistiek leider van Theatergroep DNA), Patricia Steur (fotografe), Hans Kemna (oprichter Kemna Casting en fotografie verzame laar), Esther Berger (assistent curator van Foam_Fotografiemuseum Amster dam) en de winnaar van de Theater FotoPrijs 2008 en 2009; Leo van Velzen.

Theater Instituut Nederland - TIN TheaterPrijzen 2010

Esther Noyons (fotografie Annaleen Louwes) Toneelgroep Oostpool (afficheserie 2009 – 2010) Een succesvol duo; in 2008 samen winnaars van de Theater AffichePrijs met hun serie Tien jaar Nederlandse Dansdagen. Vorig jaar werden ze genomineerd voor de nieuwe huisstijl van Toneelgroep Oostpool. Deze afficheserie borduurt daarop voort. Door de foto’s van de acteurs doormidden te knippen en hun helften links en rechts op de poster te plaatsen, creëerde de ontwerper, heel consequent, een ver vreemdend effect. Dat valt echter weg zodra de affiches tegen elkaar aan worden gelegd. De voorstellingen van Toneelgroep Oostpool zijn hierdoor onlosmakelijk met elkaar verbonden. De rode stip, het logo, is het rustge vende en samenvoegende baken dat alles weer aaneenrijgt. De jury ziet een talentvolle ontwerper aan het werk, met verstand van beeldtaal en het lef om de grenzen daarvan op te zoeken. www.tin.nl/theaterprijzen

3

4

Rieks Swarte en Annelies van Hullebusch Firma Rieks Swarte – Artefactotum

Maarten Evenhuis Toneelgroep Maastricht (afficheserie 2009 – 2010)

De superlatieven varieerden van‘Verrek, is dit wat ik denk dat het is?’, naar ‘buitengemeen goed’ tot ‘supercharmant’. Het doe-het-zelf-knip-en-plak- affiche van de Firma Rieks Swarte leverde louter vrolijke gezichten op. Eén van de uitgangspunten van de voorstelling is ‘jezelf en elkaar verrassen’ en dat is met dit affiche, een bouwpakket, buitengewoon geslaagd. Firma Rieks Swarte laat hiermee wederom zien hoe hoog het de kinderfantasie in het vaandel heeft staan en hoe zeer het een ‘ander’ theateraffiche durft te maken. Echt een ‘collector’s item’.

Een sterke serie affiches; de beelden, de typografie en het feit dat het tien affiches betreft met allemaal een eigen uitstraling, maakt dit een reeks met een hoge commerciële waarde. Uitgangspunt is het krachtige zwart-wit logo waarmee Toneelgroep Maastricht zichzelf op een niet mis te verstane wijze over het voetlicht brengt. De handgeschilderde voorstellingsaffiches in uiteen lopende stijlen en kleuren vormen een speelse aanvulling op het strakke logo. Met w einig middelen drukken Toneelgroep Maastricht en ont werper Maarten Evenhuis een stevig s tempel op de theaterwereld.

75B Ro Theater (afficheserie theaterweek)

Lernert & Sander (fotografie Jouk Oosterhof) Toneelschuur Producties – Salome

Theateraffiches zonder extra informatie, met louter een enorm logo. Je moet het maar durven. Het Ro Theater en de ontwerpers van 75B hadden het lef. Voor de nieuwe huisstijl ging het gezelschap terug naar de essentie, De lachende R en de huilende O: oeroude theatersymbolen in een modern jasje. De kracht zit in de eenvoud. De affiches zijn los van elkaar al mooi, maar vormen samen een nog sterker en humorvoller geheel.

Niet het hoofd van Johannes de Doper ligt op dit verfijnde affiche op een presenteerblaadje, maar dat van ‘femme fatale’ Salome zelf. Een interessant beeldidee dat speelt met het eeuwenoude bijbelverhaal in een bewerking van Oscar Wilde. Dat wordt nog eens extra versterkt door de halve letter S, waarvan de afgehakte stukjes het bloed uit Salome’s hoofd vormen. Lernert & Sander geven hier een goed voorbeeld van een affiche waarin tekst en beeld elkaar versterken. Het beeld is teruggebracht tot de essentie van het stuk. Het affiche is prachtig gestileerd en dat werkt intrigerend.

Studio Jona (fotografie Arjan Benning) Schweigman& – TUSSEN

De Designpolitie (fotografie Krijn van Noordwijk) Jan Jaap van der Wal – Lekker hard lachen met oliebollen (afficheserie)

In de voorstelling TUSSEN van Schweigman& wordt de hallucinerende wer king van licht en donkerslag ingezet om het vervreemdende tussengebied van ‘zijn’ en ‘niet zijn’ te kunnen beleven. Dit thema komt ook bijzonder tot uiting in het affiche. In het schemergebied van de verbeelding ligt een naakte dame. Ze straalt met al haar kwetsbaarheid in het licht, maar geeft toch weinig prijs. De aanschouwer moet de betekenis ervan vooral bij zich zelf zoeken. Dit affiche van Studio Jona, dat geschilderd had kunnen zijn door een romantische kunstschilder, is pure poëzie, maar met een grimmig randje. Extra hulde voor de aantrekkelijke handgeschreven letter.

Somber en grauw zijn de grote portretten op de serie affiches voor deze oudejaarsconference. Net als de stemming in Nederland eind 2009, met de crisis en heibel in de politiek. Dat maakt deze affiches van De Designpolitie confronterend. In plaats van dat de zure koppen de aanschouwer laten weg kijken, oefenen ze, paradoxaal genoeg, een grote aantrekkingskracht uit. De blik in de ogen, de rimpels in de huid en de hangende mondhoeken zijn bijzonder veelzeggend. De affiches blinken uit in eenvoud. Ook commercieel zijn ze sterk: er wordt gespeeld met de klassieke beeldtaal van reclame uit de jaren zeventig. De boodschap is in één oogopslag duidelijk, maar de details doen het echte werk.


www.tin.nl/theaterprijzen

5

Winnaar

Wijnberg ScenografiePrijs 2010

Scherpontwerp (illustratie Experimental Jetset) Theo Maassen – Zonder pardon Het zwarte, bloedende Nederland op een affiche! Krachtiger kan een openbaar commentaar op de actuele sfeer in Nederland amper worden neergezet, vindt de jury. Geheel in lijn met de bijtende stijl van Theo Maassen, die hiermee zijn cabaretvoorstelling Zonder pardon aankondigde en varianten van het motief gebruikte in de overige publiciteit en het decor. Het beeld vond Maassen in drukwerk van Experimental Jetset voor We are the World, het Nederlandse Paviljoen op de Biënnale van Venetië van 2003. Op het affiche anno 2009 krijgt het beeld een politieke en uitgesproken lading die het doorsnee cabaret poster node mist. Pas van dichtbij herkent de beschouwer het gezicht van Theo Maassen, midden in het zwarte Nederland, meer informatie geeft het affiche niet. Ook dat is een consequente en moedige keuze, die een helder en pakkend affiche oplevert. Communicatief in de beste traditie van het beeldende affiche en voorbeeldig voor elke ontwerper en opdrachtgever die affiches tegen woordig overladen met allerlei secundaire ditjes en datjes die de boodschap ondergraven.

Wijnberg Scenografie Prijs 2010

De scenografie van een theatervoorstelling is meestal een collectieve prestatie; verschillende ontwerpers van decor, licht en kostuums werken samen met de regisseur en de a cteurs. Idealiter ontstaat zo een wisselwerking tussen de vorm en de inhoud. Dat sluit niet uit dat binnen zo'n samenwerking één van de ontwerpers zich kan onderscheiden door originaliteit of raffinement. Als individuele of teamprestatie: een goede sce nografie tilt een voorstelling b oven zichzelf uit en voegt andere betekenissen aan de voorstelling toe. Daarmee krijgt sceno grafie de allure van Kunst. De Wijnberg ScenografiePrijs is sinds dit jaar een seizoens prijs; vorig jaar is deze voor het eerst uitgereikt aan Jan Joris Lamers in de vorm van een oeuvreprijs.

Nominaties Theun Mosk TUSSEN – Schweigman& Theun Mosk bewijst hoe hij een voorstelling met licht ontwerp naar een hoger niveau kan tillen. Het licht definieert niet alleen de ruimte, maar gaat interactie aan met het spel en geeft sturing aan de ontwikkeling van de bewegingstaal. De titel van de voorstelling verwijst naar het tussengebied van dag en nacht – de schemering – maar wordt ook letterlijk genomen wanneer spelers in lichtkoepels tussen het publiek verschijnen. De toe schouwer kijkt, ziet en ervaart wat ‘zien’ betekent, tot irritatie aan toe. Het licht bepaalt ‘zijn’ of ‘niet-zijn’. Een bijzonder samenspel tussen acteurs en scenografie.

En daarmee is het de terechte winnaar van de TheaterAffichePrijs 2010.

6



7

Suze May Sho De binnenkomst of je gaat tenslotte weer naar huis – Productiehuis Bellevue

Winnaar

Niets is wat het lijkt in De binnenkomst of je gaat tenslotte weer naar huis. De zuil die het plafond van de Palonizaal in Theater Bellevue ondersteunt, blijkt daar voor de gelegenheid te zijn neergezet als een strategisch obsta kel. De scenografie van het collectief Suze May Sho heeft een dubbele bodem, waarvan de toeschouwer zich pas in de loop van de voorstelling bewust wordt. In samenspel met de zorgvuldige belichting en kostuums speelt het decor met de grenzen tussen theater en reali teit op een manier die lang beklijft.

Muriel Gerstner Ubu – Toneelgroep Amsterdam en Schauspielhaus Essen De Duitse decor- en kostuumontwerper Muriel Gerstner maakte voor Ubu een ronduit indrukwekkende sceno grafie. De chaotische wereld waarin mensenrechten met voeten getreden worden, krijgt vorm met behulp van treffende, symbolische gebaren. De ontheiliging krijgt vorm in kalligrafisch beschreven doeken die, als vertegenwoordigers van het establishment en orde, aan flarden geslagen worden. Inventief, heftig en slim: zo kan het ontwerp van Gerstner betiteld worden.

Thomas Rupert Branden – Ro Theater Het toneelbeeld van Thomas Rupert is bedrieglijk in zijn eenvoud. De scenografie verbeeldt de gruwelijke oorlogswereld van Branden, zonder deze expliciet te maken. Rupert schept letterlijk en figuurlijk ruimte. Slechts met dekens, doeken en een berg zand ontstaan universele en sterke beelden. Een enigszins sleetse theatrale vorm als het schimmenspel, wordt op een sub tiele, verfrissende manier ingezet om de verhalen van de vluchtelingen te verbeelden. In de beperking toont zich hier de meester.

8


Marc Warning, Gé Wegman en Arien de Vries Van de brug af gezien – Toneelgroep Oostpool De scenografie van Van de brug af gezien laat zien hoe verschillende disciplines elkaar kunnen versterken van uit één gedeelde visie. In de voorstelling vormen het decor van Marc Warning, het licht van Gé Wegman en de kostuums van Arien de Vries een symbiose; hun samenspel geeft het klassieke toneelstuk van Arthur Miller een nieuwe, actuele betekenis. Vindingrijk en esthetisch overdonderend, maar tegelijkertijd beheerst en ingetogen. Zo zijn de kostuums – als de overhemden


die in feite bedrukte t-shirts zijn – subtiel anders. Het licht volgt niet alleen het bewegend decor, het schept zijn eigen al dan niet unheimische ruimte. Een inter disciplinaire samenwerking als deze is van groot belang voor de ontwikkeling van de scenografie. En daarmee is het de terechte winnaar van de Wijnberg ScenografiePrijs 2010.

9

TheaterFotoPrijs 2010 Theater Foto Prijs 2010

Winnaar

Een scenefoto vangt de sfeer van de voorstelling; vertelt wat er op het podium gebeurt. Ook is het gebruik van kleur, licht, perspectief en kadrering belangrijk. Uit de meer dan 200 inzendingen selecteerde de jury de vier beste foto’s. “Deze foto’s treffen de theatervoorstelling in één blik en ze zijn een goede afspiegeling van het theater van nu”, aldus juryvoor zitter Jan Gras.

Nominaties

Ben van Duin Vijand van het Volk – Toneelgroep Maastricht

Jan Versweyveld Romeinse Tragedies – Toneelgroep Amsterdam

Deen van Meer Over dieren – Het Nationale Toneel

Nellie de Boer Dance (Fabián) – hetveem theater & producties

Op het moment dat Van Duin deze foto nam moeten luide stemmen hebben geklonken, misschien zelfs harde muziek, met een stevige beat. Toch straalt de foto rust uit: elk personage is verstild geraakt, midden in zijn beweging. Ieder vormt een uniek plaatje dat op zichzelf kan staan: het meisje rechts dat bijna het beeld uit wordt geduwd en de man in het lichtblauwe shirt die net zijn kruk heeft opgepakt om weg te lopen. Slechts de blik van de man in het donkerblauwe jasje verraadt een con nectie met de andere personages. Het beeld is opval lend helder en licht van kleur en heeft een bijzondere strakke belijning. Het geeft de foto een eigentijds karakter waarbij ruimte overblijft voor eigen fantasie.

Ineengedoken zit een man in een hoekje, slechts uit gelicht door de spotlight van een opdringerige camera ploeg, zoals een filmstill. Alle ogen zijn op hem gericht en dat beeld is uitstekend gevangen. Versweyveld is naast fotograaf ook scenograaf en lichtontwerper bij Toneelgroep Amsterdam, en dat zie je. Behendig in het omzetten van het toneelbeeld tot een indringende com positie en knap gebruikmakend van de kracht van licht op het toneel. In deze ene foto zet hij Romeinse Tragedies, de zes uur durende toneelmarathon, in één keer op de kaart. En hoewel de cameraploeg geen rol speelde in het stuk, maar de scène filmt die in de zaal op een groot scherm werd vertoond, geeft ze een extra dimensie aan de foto. Een weerspiegeling van de moderne tijd: het individu dat vecht tegen de allesoverheersende kracht van de media.

Een kleurrijk podium vol televisies en dames in knalroze pruiken en kostuums. In eerste instantie is dat wat je ziet. Het beeld blijkt echter helemaal niet zo vrolijk en eenvoudig. De schaars geklede dames ogen zinnelijk, maar in hun blik is angst af te lezen. Het toneel vol televisies geeft een vrolijke aanblik, maar de grimmige mannenhoofden op de schermen vertellen een heel ander verhaal. De actrice vooraan lijkt te poseren voor Van Meer, maar voor wie staat ze daar echt? De foto heeft overduidelijk meerdere lagen, verwijst naar het digitale tijdperk en roept vragen op. De jury roemt de foto daarnaast om zijn haast symmetrische compositie en de mooie kleuren.

Hoewel het lijkt alsof de foto is genomen in een verstild moment, straalt de solist, Fabián Santarciel de la Quin tana, zoveel kracht en emotie uit dat het overduidelijk is dat hij danst. De beweging is uitstekend gevangen in een beeld dat verder bijna abstract lijkt. Het lijnenspel in het decor speelt hierin ook een belangrijke rol. De foto is genomen vanuit een dusdanige hoek waardoor de danser nergens anders dan binnen het kader van de drie zwarte lijnen lijkt te kunnen staan. Dit maakt het beeld meesterlijk in zijn eenvoud. Het is een foto om steeds opnieuw te bekijken en nieuwe dingen in te ont dekken, gemaakt met een zichtbare liefde voor de dans.

10


En daarmee is het de terechte winnaar van de TheaterFotoPrijs 2010.


11

Colofon

Deze uitgave hoort bij de TIN TheaterPrijzen 2010 van Theater Instituut Nederland. De prijsuitreiking is mede mogelijk gemaakt door:

Samenstelling en redactie: Theater Instituut Nederland MoreTXT Ontwerp en opmaak: Atelier van GOG

2010

Fotografie: (Wijnberg ScenografiePrijs 2010) Leo van Velzen © Branden – Ro Theater Jochem Jurgens © TUSSEN – Schweigman& Jan Versweyveld © Ubu – Toneelgroep Amsterdam en Schauspielhaus Essen Sanne Peper © Van de brug af gezien – Toneelgroep Oostpool Mark Weemen © De binnenkomst of je gaat tenslotte weer naar huis – Productiehuis Bellevue Drukwerk: Spinhex & Industrie

W W W.TIN.NL Sarphatistraat 53 1018 EW Amsterdam Nederland Postadres: Theater Instituut Nederland Postbus 10783 1001 ET Amsterdam Nederland T 020 551 33 00 F 020 551 33 03 E [email protected]

Juryrapport. TIN TheaterPrijzen 2010

Recommend Documents