DUURZAAMHEIDSPRIJS 2014
JURYRAPPORT
2
Inleiding
4
Thema, criteria, jury en finalisten
5
Winnaar: One-Stop-Shop Atelier
7
De finalisten: Energieambassadeurs Utrecht
8
De finalisten: One-Stop-Shop Atelier
10
De finalisten: Wel de lusten niet de lasten
12
De finalisten: VVE Duurzaam Renoveren
14
Jurytoespraak uitreiking
16
De inzendingen van 2014
19
3
Inleiding Netwerk Utrecht2040 is een levendig en actief netwerk van bedrijven, overheden, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties, die in allianties samenwerken aan projecten voor een duurzame en aantrekkelijke provincie Utrecht. Daarnaast functioneert het netwerk ook als ontmoetingsplatform en als podium voor goede duurzaamheidsinitiatieven in de provincie. De Duurzaamheidsprijs is een van de belangrijkste uitingen hiervan. In 2014 wordt de prijs voor de vierde keer uitgereikt. Maar liefst 31 inzendingen deden dit jaar mee voor de Duurzaamheidsprijs 2014. De Duurzaamheidsprijs is bedoeld om te laten zien welke goede initiatieven er zijn in de provincie Utrecht op het gebied van duurzaamheid. Eerdere winnaars zijn Lekker Utregs (2011), De Groene Hoeve (2012) en De Brinkwal Nieuwegein (2013). In 2014 staat de prijs in het teken van ‘succesvolle energiereductie in de bestaande woningbouw’. De afgelopen periode zijn er grote sprongen gemaakt op het gebied van energiebesparing in de bestaande woningbouw. Tegelijkertijd is er nog veel werk aan de winkel op weg naar een klimaatneutrale provincie in 2040. Met de Duurzaamheidsprijs wil het Netwerk Utrecht2040 dit jaar juist die projecten rondom energiebesparing voor het voetlicht brengen en de ondernemer of initiatiefnemer met het beste project belonen. De winnaar wint een wisselbokaal, exposure via het Netwerk Utrecht2040 en een geldbedrag van € 10.000,- beschikbaar gesteld door de provincie Utrecht. De ingezonden projecten, de winnaar en finalisten voorop, laten ieder op hun eigen wijze zien hoe zij het vraagstuk rondom energie in de gebouwde omgeving hebben aangegrepen om iets vernieuwends te doen. Het enthousiasme en de resultaten van deze projecten bieden inspiratie voor anderen en geven vertrouwen voor de toekomst.
4
Thema, criteria, jury en finalisten Voor de vierde keer werd hij uitgereikt, de Duurzaamheidsprijs, met dit jaar het thema ‘Succesvolle energiereductie in de bestaande woningbouw’. Van 1 april tot 1 september 2014 hadden initiatiefnemers de kans hun projecten in te dienen. Aan de jury de taak om de maar liefst 31 inzendingen te beoordelen en de finalisten en uiteindelijke winnaar te kiezen.
Thema Duurzaamheidsprijs 2014 In 2014 stond de Duurzaamheidsprijs in het teken van ‘succesvolle energiereductie in de bestaande woningbouw’. Energiebesparing in de gebouwde omgeving is een van de speerpunten in de provincie Utrecht. Woning- en utiliteitsbouw is namelijk verantwoordelijk voor ongeveer 42% van het totale energieverbruik. Dat gaat gepaard met een hoge uitstoot van CO2 en een steeds hogere energierekening voor bewoners en bedrijven. Een forse energiebesparing en bij voorkeur een energieneutrale gebouwde omgeving is dus zowel wenselijk als noodzakelijk, gelet op de duurzaamheidsdoelstellingen van de provincie. De gebouwde omgeving is bovendien erg geschikt om netto-energieneutraal te worden, technisch kan het en financieel loont het. Maar echt grote stappen vragen een gezamenlijke inspanning van vele partijen, waaronder corporaties, huurders, particuliere eigenaren en de bouw- en installatiesector.
Criteria In aanmerking kwamen projecten of initiatieven: in de provincie Utrecht; die een substantiële bijdrage leveren aan het reduceren van energieverbruik in de bestaande woningvoorraad; waarmee een grote energiereductie is gerealiseerd of gegarandeerd gerealiseerd gaat worden; in de huursector en/of particuliere sector (project dat ook particuliere sector betrekt is een pre); met betrokkenheid van bewoners (project dat een initiatief is van bewoners zelf is een pre); die een vernieuwende aanpak hanteren en als voorbeeld kunnen dienen voor andere projectinitiatieven of zelfs al tot concrete spin-off hebben geleid; die opschaalbaar zijn, in uitvoering zijn of een concreet en overtuigend uitvoeringsplan hebben.
De jury In 2014 heeft de divers samengestelde jury kennis van duurzaamheid, energie, woningbouw, projectontwikkeling en financiële haalbaarheid. De jury bestond uit: Ralph de Vries, gedeputeerde Provincie Utrecht Wonen en Binnenstedelijke Ontwikkeling Anke van Hal, hoogleraar Duurzaam Bouwen, Nyenrode Business Universiteit en TU Delft Robbert Willé, Energieconsultant Woonbond en bestuurslid Energiesprong Amsterdam Anka Konings, Manager Marketing, Communicatie en Coöperatie, Rabobank Utrecht Viktor Wijnen, Directeur Games & Interaction, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht Hans de Wind, Eigenaar Hans de Wind Consult
5
De jury kiest de finalisten Begin september 2014 verzamelde de jury zich voor de eerste keer om de in totaal 31 inzendingen te beoordelen. Geen gemakkelijke opgave, want de inzendingen zijn divers, van particuliere huiseigenaren, tot woningcorporaties en bouwbedrijven, sommige initiatieven pril, anderen in een verder gevorderd stadium. Op basis van de beoordelingscriteria heeft de jury daarom vooral gekeken naar de daadwerkelijke (potentiële) energiebesparing, de mate waarin rekening gehouden wordt met de context en stakeholders van het initiatief, de mate van samenwerking en participatie, de mate van innovativiteit (zowel op product, dienst als proces) en de potentiële voorbeeldfunctie en opschaalbaarheid van het initiatief. Vanwege het grote aantal (kwalitatief goede) inzendingen, heeft de jury dit jaar besloten niet drie maar vier finalisten te selecteren. De jury was unaniem over de volgende vier finalisten (in willekeurige volgorde): Energieambassadeurs Utrecht van Energie-U en gemeente Utrecht One-Stop-Shop Atelier van Hogeschool Utrecht Wel de lusten niet de lasten van Seinen Projectontwikkeling VVE Duurzaam Renoveren, Samen Oud & Nieuw van VVE ’t Kofschip Veenendaal
Jurypresentatie door de finalisten Op 15 oktober 2014 was het de beurt aan de vier finalisten om zich aan de jury te presenteren. Op basis van de presentaties van de finalisten en aanvullende vragen heeft de jury een completer beeld kunnen krijgen van de inhoud, het proces, de (potentiële) impact, de financiële haalbaarheid en de innovativiteit van de initiatieven. Na afloop van de jurypresentatie heeft de jury een beslissing genomen over de winnaar van de Duurzaamheidsprijs. De beoordeling van de finalisten en de keuze voor de winnaar staat in de volgende hoofdstukken.
Bekendmaking en prijsuitreiking De bekendmaking en prijsuitreiking vond plaats op 15 december 2014 tijdens de netwerkbijeenkomst van Netwerk Utrecht2040. Door juryleden Ralph de Vries en Robbert Willé werd het juryrapport voorgelezen.
6
Winnaar: One-Stop-Shop Atelier De finalisten zijn vier heel verschillende initiatieven, maar tegelijkertijd hebben ze ook veel gemeen. Ze tonen lef en een enorm enthousiasme; de moed om de nek uit te steken en buiten de gebaande paden te denken. Dit soort krachten zijn van groot belang om dergelijke projecten écht te kunnen laten slagen. Daarmee zijn het initiatieven die navolging verdienen. De Energieambassadeurs Utrecht bestaat uit een groep inwoners in Utrecht die vrijwillig aan de slag gaan met energiebesparing en het zelf opwekken van duurzame energie en dit delen met de buren, de wijk en andere Utrechters. De jury vindt de Energieambassadeurs een heel positieve beweging met een groot netwerk in de stad, maar ziet kansen en noodzaak om de daadwerkelijke resultaten meer te monitoren. In het project Wel de lusten niet de lasten ontwikkelt Seinen Projectontwikkeling in samenwerking met een groot aantal marktpartijen nieuwe concepten en voert deze uit voor het verduurzamen van woningen met een energiereductie van ten minste 80%. De jury is onder de indruk van de gebruikte innovatieve technieken, maar vindt dat het idee over hoe hiermee de markt veroverd kan worden en hoe de klant het best bediend kan worden, sterker naar voren mag komen. In het One-Stop-Shop Atelier werken studenten van de Hogeschool Utrecht samen met het bedrijfsleven aan het ontwikkelen en testen van nieuwe concepten om bestaande woningen ‘Nul op de meter’ (zonder energierekening) te renoveren. De jury vindt de propositie veelbelovend en de aanpak vernieuwend en innovatief, maar ziet kansen om in het project meer inzicht te verkrijgen in de markt en in beweegredenen van bewoners. Tot slot heeft VVE ’t Kofschip in Veenendaal met het project VVE Duurzaam Renoveren een enorme energiebesparing weten te realiseren door het samen nemen van energiebesparende maatregelen met als resultaat lagere woonlasten en toegevoegde waarde voor de woning. De jury ziet een enthousiast VVE-bestuur dat de nek durft uit te steken, maar ziet dat de kansen om dit project verder op te schalen nog niet voldoende uitgenut worden. De keuze voor de winnaar was geen gemakkelijke. De jury heeft zich daarom met name afgevraagd in welk project nu écht de kiemen worden gelegd voor nieuwe concepten en voor vernieuwing. Het eindoordeel was een ‘close call’. De jury heeft besloten dat de winnaar van de Duurzaamheidsprijs 2014 is geworden:
ONE-STOP-SHOP ATELIER – HOGESCHOOL UTRECHT Dit project heeft een hoge ambitie, hét NOM-centrum van Nederland. De propositie die studenten van de Hogeschool Utrecht maken is volledig, betaalbaar, van goede kwaliteit én opschaalbaar. Daarbij wordt een waardevolle koppeling gelegd tussen praktijk, onderzoek en onderwijs. Kennis wordt daarmee écht gebruikt voor de praktijk en het opleiden van studenten die het in de toekomst moeten gaan uitvoeren. In het atelier worden de kiemen gelegd voor nieuwe concepten, voor vernieuwing op alle fronten, zowel op technologie als op onderwijs.
7
De finalisten
Energieambassadeurs Utrecht ENERGIE-U EN
GEMEENTE UTRECHT
De energieambassadeurs is een project van energie coöperatie Energie-U in samenwerking met de gemeente Utrecht. Energieambassadeurs zijn inwoners van Utrecht die vrijwillig aan de slag gaan met energiebesparing en het zelf opwekken van duurzame energie en dit graag willen delen met de buren, de wijk en andere Utrechters. Iedereen doet dat op zijn eigen wijze door bijvoorbeeld het organiseren van huiskameravonden, wijkavonden, collectief inkopen van zonnepanelen, het organiseren van een markt of assisteren bij gemeentelijke avonden. Tenslotte wil iedereen in een fijne groene stad wonen, die goed bereikbaar is en waar iedereen zich thuis voelt en werk heeft!
werkzaamheden ook aan bij andere initiatieven rondom energie in de stad. In samenwerking met de gemeente Utrecht zijn er via bijeenkomsten ongeveer 1700 bewoners geïnformeerd over energiebesparing en energieopwekking. En er zijn zes verschillende wijken met een initiatievengroep: Wittevrouwen Duurzaam, Rosariumbuurt, Hoograven Duurzaam, Energiek Tuindorp/Zonnig Tuindorp, Voordorp op Eigen Kracht en Duurzame Vogels. Bijdrage aan energiebesparing in woningen De energieambassadeurs besparen met elkaar en hun buren energie en werken zo aan een klimaatneutrale provincie. Utrechters willen graag comfortabel wonen, met lage woonlasten in een fijne buurt in een leefbare wijk. De energieambassadeurs adviseren hun buurtgenoten over uiteenlopende mogelijkheden en maatregelen rondom energie en energiebesparing. De energieambassadeurs informeren hun buurtgenoten bijvoorbeeld over isolatie (warmtescan, spouwmuur-, vloer- en dakisolatie), gedrag (radiatorfolie, tochtstrips, cv ketels) en zonnepanelen. Dit is afhankelijk van de kennis en kunde van de energieambassadeur. De gemeente Utrecht heeft maatwerkadvies in de aanbieding door onafhankelijke adviseurs om energieambassadeurs op te leiden. De
Doel Het doel van de Energieambassadeurs is om zoveel mogelijk Utrechters te ondersteunen bij het verduurzamen van hun woning en het terugdringen van hun energiegebruik, maar ook om de bestaande en nieuwe duurzame initiatieven en energieambassadeurs met elkaar te verbinden. Dit draagt bij aan de doelstelling dat de gemeente Utrecht in 2030 klimaatneutraal wil zijn. Begin 2012 zijn er voor het eerst twaalf energieambassadeurs opgeleid in een aantal Utrechtse wijken. Zij hebben een energiefeest georganiseerd met zo’n 700 bezoekers en er zijn verschillende avonden georganiseerd waarbij in totaal ruim 1200 bewoners zijn geïnformeerd. In 2013 is het project opgeschaald naar de hele stad. Momenteel zijn er al 53 energieambassadeurs in de stad Utrecht actief. Zij zijn onafhankelijk en haken met hun
8
energieambassadeurs zullen dat maatwerkadvies adviseren als een goede eerste stap richting energiebesparing en opwekking voor hun buurtgenoten. Iedereen doet dat op zijn eigen wijze door bijvoorbeeld het organiseren van huiskameravonden, wijkavonden, collectief inkopen van zonnepanelen, het organiseren van een markt of assisteren bij gemeentelijke avonden. De energieambassadeurs ontzorgen hiermee hun buurtgenoten. Innovaties en ontwikkelingen in Utrecht worden door de energieambassadeurs gevolgd en betrekken in hun werk.
Jurybeoordeling De jury vindt de Energieambassadeurs Utrecht van energiecoöperatie Energie-U en de gemeente Utrecht een sympathieke en heel positieve beweging. De aanpak van onderop vindt de jury interessant. De energieambassadeurs hebben een groot netwerk door de hele stad. De jury ziet daarom zeker in dat de hogere mate van geloofwaardigheid van buren ten opzichte van een gemeente of een commerciële partij van toegevoegde waarde is. Een persoonlijke benadering werkt vaak het beste. De jury erkent ook de sociale functie die dit initiatief kan hebben, doordat buren elkaar en hun wijk beter leren kennen. Tegelijkertijd is de jury van mening dat een beweging alleen niet voldoende is. Idealisme is een goed uitgangspunt, maar het moet ook leiden tot praktische resultaten. Aan de voorkant zijn de Energieambassadeurs sterk georganiseerd, met een aanpak van onderop. Maar aan de achterkant worden de resultaten nog niet goed gemeten. De jury vindt het daarom lastig inzicht te krijgen in hoeveel inwoners van Utrecht nu écht met energiebesparing aan de slag zijn gegaan als gevolg van het werk van de Energieambassadeurs. De jury wil daarom de Energieambassadeurs meegeven de komende tijd sterker in te zetten op monitoring van de resultaten, om écht inzicht te krijgen in wat hun inspanningen opleveren.
Innovatieve aanpak Het vernieuwende aan dit project is dat het gaat over verduurzaming van onderaf. Een buurman of buurvrouw die iets over energiebesparing vertelt is veel geloofwaardiger dan een gemeente of een commerciële partij die zegt dat energiebesparing loont. De energieambassadeurs hebben een groot netwerk. Het blijkt dat een persoonlijke benadering vaak het beste werkt. Daarnaast heeft dit ook een sociale functie, buren leren elkaar en hun wijk beter kennen. Voorbeeldfunctie Energie-U organiseert in november 2014 een Energieambassadeurs TOP! om hun succes te delen met alle energieambassadeurs van Nederland maar om ook te horen wat andere energieambassadeurs in Nederland doen. Er zijn meer projecten met energieambassadeurs in Nederland, maar lang niet allemaal zo succesvol als in Utrecht. Hoe kun je energieambassadeurs aan je binden? Hoe kun je ze blijven boeien en motiveren? Hoe kun je verder groeien en in contact blijven met bewoners en hun wensen. Deze vragen staan centraal tijdens de Energieambassadeurs TOP! in november 2014.
Projectinformatie Projecttitel: Energieambassadeurs Utrecht Gemeente: Utrecht Initiatiefnemer(s): Energie-U en gemeente Utrecht Meer informatie: http://www.utrecht2040.nl/duurzaamheidsprijs/Finalisten2 014/energieambassadeurs-utrecht
9
De finalisten
One-Stop-Shop Atelier HOGESCHOOL UTRECHT Studenten van de Hogeschool Utrecht werken in het One-Stop-Shop Atelier aan de ontwikkeling van verschillende Nul op de Meter (NOM) concepten voor de bestaande woningbouw. Want juist in de bestaande woningbouw kunnen oplossingen voor energiereductie het verschil maken. In het atelier vindt samenwerking plaats tussen studenten en verschillende MKB-bedrijven, in een interdisciplinair team.
De totale propositie bevat minimaal een geheel nieuwe schil (gevel en dak), nieuwe installaties, nieuwe badkamer en een nieuwe keuken. Inmiddels zijn al uitbreidingen van de woning ontwikkeld ten behoeve van de veranderende toekomstige vraag, zoals zorg, langer thuis blijven wonen en veranderende woonwensen. Om dit te bekostigen wordt de huidige energierekening vastgezet en niet meer betaald aan de energieleverancier, maar het bedrag wordt over grofweg 20 jaar maandelijks betaald aan de aanbieder van de renovatie (BJW Wonen). Met de maandelijkse lasten voor energie wordt de renovatie bekostigd. BJW Wonen geeft vervolgens garanties af voor de totale prestaties. Studenten van het One-Stop-Shop Atelier hebben samen met BJW Wonen gewerkt aan een ‘click en span’ systeem, waardoor een extreem snelle montagetijd (5 werkdagen) binnen de mogelijkheden ligt en de energieprestatie gegarandeerd kan worden. Dit heeft geresulteerd in een patent op dit systeem en is daarmee een onmisbaar onderdeel van de totale propositie geworden. De NOM-woning uit het atelier realiseert een besparing van 3.750 kWh per jaar per woning. BJW Wonen en de studenten van de HU staan op het punt het concept tot uitvoering te brengen. Er ligt een concreet ‘deep retrofit’ plan op de plank en de onderhandelingen om een eerste pilot te bouwen zijn in gang gezet.
Doel Het doel is het ontwerpen en ontwikkelen van Nul op de Meter oplossingen voor de bestaande woningvoorraad, die 1) betaalbaar zijn, 2) een extreem goede kwaliteit hebben en 3) aansluiten op de wensen van klanten. Prototypes zijn reeds ontwikkeld en getest op technische haalbaarheid. Doel is ook een duurzame relatie op te bouwen tussen onderzoek, onderwijs en ondernemers om daarmee bij te dragen aan Research & Development op ‘deep retrofit’ proposities. De ambitie is hét NOM-centrum van Nederland te worden. Bijdrage aan energiebesparing in woningen In 2013 heeft het eerste team de eerste stap gezet samen met het bedrijf BJW Wonen en hebben ze een eerste Nul op de Meter concept opgeleverd dat gericht is op rijtjeswoningen gebouwd tussen 1965 en 1975.
10
Innovatieve aanpak De ontwikkeling van deze propositie in het One-Stop-Shop Atelier is gebeurd in een interdisciplinair team van studenten in samenwerking met het lectoraat Nieuwe Energie in de Stad. Een nieuwe manier van samenwerken tussen MKB bedrijf en een onderzoeks-/onderwijsinstelling. Een atelier waar marktpartijen bij elkaar komen om kennis te delen en concrete plannen te ontwikkelen en uit te voeren. Er is daarnaast ook contact met woningcorporaties, toeleveranciers, financiers, slopers, bewonersverenigingen en particuliere energie-coöperaties. En niet onbelangrijk: de studenten gaan de wijken in, waar potentiële woningen of woongebouwen staan en interviewen potentiële klanten of zij interesse hebben in een NOM propositie. Door deze interviews wordt ook aan vraagarticulatie gewerkt: het concept van NOM krijgt meer bekendheid. Daarnaast wordt het ‘businesscase denken’ geïntroduceerd bij studenten. Tot slot neemt BJW Wonen studenten in dienst als ze geschikt zijn.
Jurybeoordeling De jury is erg onder de indruk van het OneStop-Atelier. De ambitie ligt hoog, hét NOMcentrum van Nederland. De propositie is volledig, betaalbaar, van goede kwaliteit én opschaalbaar. Daarnaast richt het atelier zich sinds kort ook op gestapelde bouw, dat komt niet vaak voor. De jury vindt de aanpak vernieuwend en innovatief. Er wordt een waardevolle koppeling gelegd tussen praktijk, onderzoek en onderwijs. Kennis wordt daarmee écht gebruikt voor de praktijk en het opleiden van studenten die het in de toekomst moeten gaan uitvoeren. Er zijn veel partijen aangehaakt, waardoor het atelier een holistische aanpak hanteert. In het atelier worden de kiemen gelegd voor nieuwe concepten, voor vernieuwing op alle fronten, zowel op technologie als op onderwijs. De jury vindt de potentie van het One-StopAtelier enorm groot en wacht met veel nieuwsgierigheid op het moment dat het eerste voorbeeld écht klaar is in de praktijk. Tegelijkertijd is de jury van mening dat de ‘zachte’ component meer aandacht mag krijgen in het atelier. Technisch en financieel moet de propositie uiteraard kloppen, maar in het atelier mag men gestimuleerd worden meer met bewoners te doen. Wat willen bewoners? En welke keuzes maken zij? De jury adviseert het One-Stop-Shop Atelier om de Gedragswetenschappen meer bij het atelier te betrekken.
Voorbeeldfunctie Door een complete NOM woning te realiseren, dit opschaalbaar te maken en betaalbaar te houden, worden dit soort renovaties ook toegankelijk voor de lagere inkomens. Door het toegankelijk te maken voor zo veel als mogelijk huizenbezitters en gebruikers worden grote aantallen verwacht en dus een flinke reductie van het energieverbruik en een hoge mate van eigen energie opwekking. De samenwerking in het One-Stop-Shop Atelier is gestart om NOM renovatie oplossingen te bieden voor de particuliere markt (grondgebonden woningen, 1965-1975). Omdat het concept goed blijkt te werken, worden de grenzen nu verlegd naar grondgebonden woningen in de huursector en vanaf september 2014 wordt zelfs gestart met gestapelde woningbouw (huur en koop).
Projectinformatie Projecttitel: One-Stop-Shop Atelier Gemeente: Utrecht Initiatiefnemer(s): Hogeschool Utrecht Meer informatie: www.utrecht2040.nl/duurzaamheidsprijs/Finalisten2014 /one-stop-shop-atelier
11
De finalisten
Wel de lusten niet de lasten SEINEN PROJECTONTWIKKELING Wel de lusten niet de lasten van Seinen Projectontwikkeling betreft opschaalbare conceptontwikkeling voor het verduurzamen van woningen met een reductie van energieverbruik van tenminste 80% op marktconforme wijze. Seinen Projectontwikkeling doet dit vanuit filosofie, ze willen creëren niet verbeteren.
Het is dus mogelijk om met één component te beginnen en in de loop der jaren uit te breiden met het volgende component. Dit maakt het dus voor ieder mogelijk om in een keer of in fasen naar energie neutraal te investeren. In de propositie staan energie, gezondheid, comfort, akoestiek en economisch voordeel centraal. Hierbij komen zowel bouwkundige als financiële aspecten aan de orde. Bouwkundige aspecten en nieuwe technologieën zijn bijvoorbeeld: innovatieve afgiftesystemen, vacuüm panelen uit de ruimtevaart, schilisolatie, crypton glas, plug&play warmtepomp, thermo elektrische opwekking en een innovatief ICT-systeem dat ook gericht is op het beïnvloeden van gedrag. Er wordt ook gewerkt aan concepten in combinatie met veranderende woonwensen, zoals langer thuis blijven wonen. Het gaat om concepten die in totaal van de start van de verbouwing tot en met de oplevering 5 weken duren. Wat betreft financiële aspecten praat Seinen Projectontwikkeling namens bewoners met banken en helpt daarbij met het inzichtelijk krijgen en aantoonbaar maken van de levensduurverlenging en duurzaamheid van de woning. Een dergelijk totale renovatie kan Seinen uitvoeren voor circa € 40 tot € 50.000,-. Projecten lopen momenteel in Utrecht, Driebergen, Houten, Amersfoort, Bunnik, Woerden en Lopik.
Doel Het doel is opschaalbare conceptontwikkeling voor het verduurzamen van woningen met een reductie van energieverbruik van tenminste 80% op marktconforme wijze. 25 jaar kennis en ervaring in duurzame ontwikkeling worden hierbij beschikbaar gesteld voor landelijke opschaling. Belangrijk doel is ook om met concepten aan te tonen dat renovatie met een grote energiesprong loont. Concepten worden voortdurend geoptimaliseerd met nieuwe bouwkundige en technische innovaties. Bijdrage aan energiebesparing in woningen De concepten zijn ontwikkeld voor het doel Nul op de Meter (NOM), maar beogen tenminste een energiereductie van 80%. Doelgroepen zijn woningen in de particuliere sector, woningbouw corporaties en vereniging van eigenaren, zowel grondgebonden als gestapelde woningen. Het concept voor iedere doelgroep is modulair en complementair. Hiermee wordt bedoeld dat ieder onderdeel in delen en afzonderlijk kan worden uitgevoerd.
Innovatieve aanpak De toegepaste maatregelen zijn aangepast op de betreffende woning en de bewoners. De aanpak is gebaseerd op een dynamische
12
samenhang van de elementen binnen Trias Energetica, waarbij techniek en bouwkunde integraal op elkaar worden afgestemd. Voor productontwikkeling en optimaliseren van de concepten is een kennisconsortium opgericht, bestaande uit onderwijsinstellingen en producenten. Tussen de bewoners en doelgroepen zijn bijeenkomsten gehouden voor contact en uitwisseling van ervaringen. Voor alle doelgroepen zijn en worden excursies verzorgd.
Jurybeoordeling De jury is onder de indruk van de propositie van Seinen Projectontwikkeling. Er wordt gebruik gemaakt van de nieuwste technieken tegen een aantrekkelijk financieel plaatje. Daarnaast zijn er veel partijen betrokken bij de ontwikkeling en uitvoering. Bovendien is de propositie goed opschaalbaar. Tegelijkertijd is de jury van mening dat in het kader van het gemak voor bewoners de verbouwingstijd van vijf weken dan nog relatief lang is. Daarmee is de kans voor een groter bereik waarschijnlijk kleiner. Daarnaast mag volgens de jury de bewonerscomponent in dit project nog sterker naar voren komen. In een dergelijk traject is het betrekken van bewoners bij het proces een belangrijke voorwaarde. De propositie van Seinen Projectontwikkeling is technisch en financieel een goede, maar het idee over hoe hiermee de markt veroverd kan worden en hoe de klant het best bediend kan worden, mag volgens de jury sterker naar voren komen in de propositie.
Voorbeeldfunctie Seinen Projectontwikkeling werkt continu aan verbetering en opschaling met behulp van partners en netwerk. Met de al behaalde resultaten en de plannen voor verbetering en opschaling geldt dit initiatief als een voorbeeld voor andere plekken. Daarnaast deelt Seinen Projectontwikkeling veel kennis en leidt uitvoerende partijen op, om een transitie in de sector in gang te zetten.
Projectinformatie Projecttitel: Wel de lusten niet de lasten Gemeente: Utrecht, Amersfoort, Driebergen, Houten, Bunnik, Woerden Lopik Initiatiefnemer(s): Seinen Projectontwikkeling Meer informatie: http://www.utrecht2040.nl/duurzaamheidsprijs/Finalisten 2014/wel-de-lusten-niet-de-lasten
13
De finalisten
VVE Duurzaam Renoveren VVE ’T KOFSCHIP VEENENDAAL Met het initiatief VVE Duurzaam Renoveren: Samen oud en nieuw! heeft VVE 't Kofschip in Veenendaal een enorme energiebesparing weten te realiseren door het gezamenlijk nemen van energiebesparende maatregelen en het actief betrekken van veelal gepensioneerde bewoners.
individuele bemetering. Voorwaarde is dat wat uitgevoerd gaat worden geen effect op de servicekosten mag hebben. Innovatieve aanpak Juist de oudere bewoners hebben hier het heft in eigen hand genomen. Voor hun woning hebben zij een investering voor het heden en de toekomst weten te realiseren door samen de schouders er onder te zetten. Voordelen die juist door gemeenschappelijkheid benut kunnen worden zijn behaald. Alle inwoners van het appartementencomplex zijn actief betrokken. De bewoners sturen het project, investeren, beslissen en zijn de doelgroep. Het initiatief tot het project is genomen door de bewoners in samenwerking met adviesbureau Espiratie. Op drie bewoners na, is iedereen gepensioneerd en ging akkoord met een investering met een looptijd van 12 jaar. Het slim omgaan met onderhoudsbudgetten en planning heeft investeringen voor energiebesparing mogelijk gemaakt. De succesfactor van dit project is dat er hier sprake is van een duidelijk meerjarenplan, een plan van aanpak met resultaat en stappen, en een actief VVE-bestuur dat zijn nek uitsteekt om een dergelijk project mogelijk te maken.
Doel Het doel van dit project is energiebesparende maatregelen met als resultaat lagere woonlasten en daarmee een extra toegevoegde waarde voor de woning. Het verminderen van negatieve effecten op het milieu en voor de portemonnee gaan hier hand in hand. Voordelen die juist door gemeenschappelijkheid benut kunnen worden. Bijdrage aan energiebesparing in woningen VVE ’t Kofschip heeft in 2011 en 2012 uitvoering gegeven aan een uitgebreid pakket van energiebesparende maatregelen voor hun appartementencomplex. De maatregelen resulteren in 60% besparing op het gasverbruik. Daarmee hebben 21 appartementen een aanzienlijke labelsprong gemaakt, van G/E/F naar een energielabel B. Dit betekent een reductie van CO2-uitstoot met ruim 40.000 kg per jaar. Maatregelen zijn uiteenlopend van schilisolatie van de (kop)gevel, dak en vloer, het vervangen van glas voor HR++ tot het vervangen van cv ketels door gasabsorptiepompen met
Voorbeeldfunctie Op dit moment worden de resultaten gemonitord en wordt de daadwerkelijke besparing in kaart gebracht. Dit project wordt als voorbeeld ingezet voor een intergemeentelijk project dat onder andere gericht is op energiebesparing bij VVE 's (op
14
dit moment zijn er zeven gemeenten met een regionaal project bezig specifiek gericht op energiebesparing bij VVE’s).
Jurybeoordeling De jury is onder de indruk van dit mooie voorbeeld uit Veenendaal, waarbij een flinke energiebesparing is gerealiseerd door gezamenlijke maatregelen te nemen. Dat het om energiebesparing gaat bij een VVE en dat juist de oudere bewoners hier het heft in eigen hand hebben genomen is bijzonder. Het project laat zien dat een enthousiast bestuur dat de nek durft uit te steken van essentieel belang is voor de slagingskans. Een project waar de gemeente Veenendaal trots op mag zijn. Tegelijkertijd is de jury van mening dat de potentiële opschaalbaarheid van dit project meer uitgenut kan en mag worden. Het project zou kunnen dienen als inspiratie en motivatie voor gepensioneerde bewoners van andere VVE’s. De bewoners van VVE ’t Kofschip zouden meer mogen doen aan ‘tell en sell’, waarbij zij in de spotlight staan, gesteund door de gemeente Veenendaal. Projectinformatie Projecttitel: VVE Duurzaam Renoveren: Samen oud en nieuw Gemeente: Veenendaal Initiatiefnemer(s): VVE ‘t Kofschip Meer informatie: http://www.utrecht2040.nl/duurzaamheidsprijs/Finalisten 2014/samen-oud-en-nieuw
15
Jurytoespraak uitreiking DOOR: RALPH DE VRIES EN ROBBERT WILLÉ, 15 DECEMBER 2014 (hebben ter plekke en in afwisseling een vrije invulling gegeven aan onderstaande toespraak)
“Het was een genoegen ook dit jaar weer zoveel inspirerende projecten en initiatieven in onze provincie aangemeld te zien worden voor de Duurzaamheidsprijs. De Duurzaamheidsprijs wordt jaarlijks uitgereikt namens het Netwerk Utrecht2040 om te laten zien welke goede initiatieven er al zijn in de provincie op het gebied van duurzaamheid. Dit jaar stond de Duurzaamheidsprijs in het teken van ‘Succesvolle energiereductie in de bestaande woningbouw’. Energiebesparing in de gebouwde omgeving is een van de speerpunten in de provincie Utrecht. Woning- en utiliteitsbouw is namelijk verantwoordelijk voor ongeveer 42% van het totale energieverbruik. Dat gaat gepaard met een hoge uitstoot van CO2 en een steeds hogere energierekening voor bewoners en bedrijven. Een forse energiebesparing en bij voorkeur een energieneutrale gebouwde omgeving is dus zowel wenselijk als noodzakelijk. De gebouwde omgeving is bovendien erg geschikt om netto-energieneutraal te worden, technisch kan het en financieel loont het. De afgelopen periode zijn er grote sprongen gemaakt op het gebied van energiebesparing in de bestaande woningbouw. Echt grote stappen vragen een gezamenlijke inspanning van vele partijen, waaronder corporaties, huurders, particuliere eigenaren en de bouw- en installatiesector. In de provincie Utrecht zijn daar, zo blijkt uit de inzendingen, al veel goede voorbeelden van te vinden. De jury van de duurzaamheidsprijs bestond dit jaar uit: Ralph de Vries (Provincie Utrecht) Anke van Hal (Nyenrode Universiteit en TU Delft), Robbert Willé (Woonbond), Anka Konings (Rabobank Utrecht), Viktor Wijnen (Hogeschool voor de Kunsten Utrecht) en Hans de Wind (De Wind Consultancy). In totaal waren er 31 zeer diverse inzendingen. De jury was onder de indruk van de professionaliteit en het enorme enthousiasme waarmee initiatiefnemers hun projecten hebben ontwikkeld, gerealiseerd en gepresenteerd. Geen gemakkelijke opgave hier drie finalisten uit te kiezen. De jury heeft daarom besloten dit jaar niet drie maar vier finalisten te selecteren. De vier finalisten die wij hebben geselecteerd laten ieder op hun eigen wijze zien hoe zij de problematiek rondom energieverbruik in de bestaande woningvoorraad hebben aangegrepen als een kans om het anders te doen. De vernieuwende concepten en manieren van samenwerken die wij zijn tegengekomen bieden perspectief en geven vertrouwen voor de toekomst. We gaan nu kijken naar de vier finalisten van de Duurzaamheidsprijs 2014! Energieambassadeurs Utrecht De jury vindt de Energieambassadeurs van energie coöperatie Energie-U en de gemeente Utrecht een sympathieke en positieve uitstraling hebben. De aanpak van onderop is erg interessant. Ook omdat wij zien dat door inzet van wijkbewoners en buren in vergelijking tot inzet van de gemeente of commerciële partijen een belangrijke toegevoegde waarde heeft. Een persoonlijke benadering werkt het best! De Jury erkent ook de sociale functie die hier aan gekoppeld is omdat buren niet alleen
16
kennis nemen van energiebesparende maatregelen, maar ook van elkaar. Waardoor kennis en idealisme samen kunnen gaan. Maar als positief kritische jury willen we de energieambassadeurs ook nog iets mee geven. Idealisme en bevlogenheid alleen is niet voldoende. Het moet ook leiden tot praktische resultaten. En waar de Energieambassadeurs aan de voorkant goed georganiseerd zijn met hun aanpak van onderop zien wij ook dat aan de achterkant de resultaten niet echt worden gemeten. De jury vindt het daarom lastig inzicht te krijgen in hoeveel inwoners van Utrecht nu echt via de energieambassadeurs met energiebesparing aan de slag zijn gegaan. Daarom als tip: zet sterker in op monitoring van de resultaten om ook te kunnen laten zien wat jullie inspanningen opleveren! One-Stop-Shop Atelier De jury is erg onder de indruk van het One-Stop-Atelier. De ambitie ligt hoog, hét NOM-centrum van Nederland. De propositie is volledig, betaalbaar, van goede kwaliteit én opschaalbaar. Daarnaast richt het atelier zich sinds kort ook op gestapelde bouw, dat komt niet vaak voor. De jury vindt de aanpak vernieuwend en innovatief. Er wordt een waardevolle koppeling gelegd tussen praktijk, onderzoek en onderwijs. Kennis wordt daarmee écht gebruikt voor de praktijk en het opleiden van studenten die het in de toekomst moeten gaan uitvoeren. Er zijn veel partijen aangehaakt, waardoor het atelier een holistische aanpak hanteert. In het atelier worden de kiemen gelegd voor nieuwe concepten, voor vernieuwing op alle fronten, zowel op technologie als op onderwijs. De jury vindt de potentie van het One-Stop-Atelier enorm groot en wacht met veel nieuwsgierigheid op het moment dat het eerste voorbeeld écht klaar is in de praktijk. Tegelijkertijd is de jury van mening dat de ‘zachte’ component meer aandacht mag krijgen in het atelier. Technisch en financieel moet de propositie uiteraard kloppen, maar in het atelier mag men gestimuleerd worden meer met bewoners te doen. Wat willen bewoners? En welke keuzes maken zij? De jury adviseert het One-Stop-Shop Atelier om de Gedragswetenschappen meer bij het atelier te betrekken. Wel de lusten niet de lasten De jury is onder de indruk van de propositie van Seinen projectontwikkeling. Kennis, kunde en bevlogenheid spatten er vanaf. Er wordt gebruik gemaakt van de nieuwste technieken. Zelfs isolatiemateriaal die ook in de ruimtevaartindustrie wordt gebruikt. Daarnaast zijn veel verschillende partijen betrokken bij de ontwikkeling en uitvoering en is de propositie goed opschaalbaar. En daarmee is het project Wel de lusten niet de lasten een innovatief project met een belangrijke voorbeeldfunctie. Tegelijkertijd is de jury ook van mening dat het, hoewel de te behalen resultaten het het waard zijn, een verbouwingstijd van 5 weken absoluut en relatief lang is. Daarnaast mag volgens de jury de bewonerscomponent en ‘het wonen in een optimaal verduurzaamde woning’ nog sterker naar voren komen. Het betrekken van bewoners bij een dergelijk ingrijpend proces is een belangrijke voorwaarde tot acceptatie en succes. VVE Duurzaam Renoveren De jury is onder de indruk van dit mooie voorbeeld uit Veenendaal, waarbij een flinke energiebesparing is gerealiseerd door gezamenlijke maatregelen te nemen. Dat het om energiebesparing gaat bij een VVE en dat juist de oudere bewoners hier het heft in eigen hand hebben genomen is bijzonder. Het project laat zien dat een enthousiast bestuur dat de nek durft uit te steken van essentieel belang is voor de slagingskans. Een project waar de gemeente Veenendaal trots op mag zijn.
17
Tegelijkertijd is de jury van mening dat de potentiële opschaalbaarheid van dit project meer uitgenut kan en mag worden. Het project zou kunnen dienen als inspiratie en motivatie voor gepensioneerde bewoners van andere VVE’s. De bewoners van VVE ’t Kofschip zouden meer mogen doen aan ‘tell en sell’, waarbij zij in de spotlight staan, gesteund door de gemeente Veenendaal De bekendmaking Dit waren de vier finalisten van de Duurzaamheidsprijs 2014. Vier verschillende finalisten die op hun eigen wijze hebben laten zien waar zij voor staan. Naast de verschillen hebben zij ook veel met elkaar gemeen. En dat is het enthousiasme wat ze hebben laten zien, het lef dat ze hebben getoond en de moed om hun nek uit te steken om buiten de gebaande paden te denken. Want alleen zo kun je dergelijke projecten echt laten slagen. En daarvoor wil de jury graag voor alle vier de finalisten vast een applaus! En dan is nu het moment aangebroken. De bekendmaking van de winnaar van de Duurzaamheidsprijs. En nu kan ik dit moment nog even oprekken en de spanning nog even opvoeren.... Door te zeggen dat wij het als jury heel moeilijk hebben gehad. En dat het zelfs een ‘close call’ is geweest tussen twee finalisten. En dat wij tot heel laat in de avond hebben ’gedelibereerd’ en gewikt en gewogen... Maar dat zal ik niet doen. We gaan kijken naar de winnaar van de Duurzaamheidsprijs 2014! De winnaar De winnaar is dus het One-Stop-Shop Atelier van de Hogeschool Utrecht. Ik zal u namens de jury vertellen wat de doorslag heeft gegeven. Dit project heeft een hoge ambitie, hét NOM-centrum van Nederland. De propositie die studenten van de Hogeschool Utrecht maken is volledig, betaalbaar, van goede kwaliteit én opschaalbaar. Daarbij wordt een waardevolle koppeling gelegd tussen praktijk, onderzoek en onderwijs. Kennis wordt daarmee écht gebruikt voor de praktijk en het opleiden van studenten die het in de toekomst moeten gaan uitvoeren. In het atelier worden de kiemen gelegd voor nieuwe concepten, voor vernieuwing op alle fronten, zowel op technologie als op onderwijs.”
18
De inzendingen van 2014 Project
Gemeente
Initiatiefnemers
Centrum voor Duurzaam Renoveren
Amersfoort
Bouwmensen Amersfoort
De Stroomversnelling Soesterberg
Soesterberg
BAM Woningbouw, Portaal
Eikstraat Utrecht Energieneutraal
Utrecht
Gerard Til
EnergieActiefSoest
Soest
EnergieActiefSoest
Energieambassadeurs
Utrecht
Energie-U, Gemeente Utrecht
Energieneutrale bungalow Castellumpark De Meern
Utrecht
Sietzke Schokker
Energieakkoord Leusden - IkWilWatt
Leusden
Gemeente Leusden
Enkelglas dat is wat was
Nvt
Schat Solar Development
Het lokale, flexibele energiebedrijf van de toekomst
Nvt
EnergyMatters
Hoogspringers Utrecht
Utrecht
Energiesprong
Huis 2020
Stichtse Vecht
Cock van der Kaaij
Maak de Stroomversnelling mee … in de provincie Utrecht
Provincie Utrecht
Portaal
Methodes voor warmtewinning, opslag en benutting in huis
Soest
R.H. Rozeboom
One-Stop-Shop Atelier
Utrecht
Hogeschool Utrecht
Plug, Play & Wattchs Challenge
Nvt
Hester Koning, Joke Mintjes
Prototyping NOM Camera Obscuradreef
Utrecht
Mitros
Renovatie beschermd dorpsgezicht ui 1910
De Bilt
Klaas van der Sterren
Renovatie Willem Barentszstraat
Utrecht
Luuk van der Werf
RondomDOM
Utrecht
Rento Hermanns
SBBS Honsbergen
Soest
SBBS
Snelweg bebouwing
Nvt
Yvonne van den Berg-Lotz
Transformatie Flats Nieuwegein
Nieuwegein
Eneco
Terugwinnen en vasthouden
Soest
Guido Brandt Corstius
Utrechts Duurzaamheids Consortium
Utrecht
Utrechts Duurzaamheids Consortium
Verduurzamen vrijstaand woonhuis
Houten
Vincent Langemeijer
VVE Duurzaam Renoveren: Samen oud en nieuw!
Veenendaal
VVE ‘t Kofschip
VVE-energieproject Surinamelaan tot energieneutrale VVE
Amersfoort
VVE Surinamelaan
Voorbeeldhuis met eigentijdse energiebesparende
Den Dolder
Pieter van der Ploeg – For Future
maatregelen en innovatieve
Generations
vormen van duurzame energieproductie Wel de lusten niet de lasten
Provincie Utrecht
Seinen Projectontwikkeling
Wocozon
Nvt
Wocozon
Woonhuis Smet
Veenendaal
B. Smet
19
