Juryrapport Europese ideeënprijsvraag Future Hospitals: Competitive and healing Dinsdag 12 oktober 2004, Nederlands Congrescentrum Den Haag
Juryrapport Europese ideeënprijsvraag Future hospitals: Competitive and Healing Doel van de prijsvraag
Veel meer dan voorheen wordt het belang van ondernemerschap in de zorg benadrukt. Hierbij worden kernbegrippen als kwaliteitsbewustzijn, innovatief vermogen en een competitieve setting gebruikt. De ziekenhuisdirectie moet zich steeds meer richten op ‘mededinging’. Enerzijds door een zorginfrastructuur te creëren die gericht is op efficiency en anderzijds door aandacht te schenken aan de belevingswaarde die het ziekenhuis heeft voor patiënten, medisch personeel, bezoekers en de directe omgeving. Ziekenhuizen moeten zich in een internationale marktsituatie profileren, zowel op medisch als op organisatorisch gebied en in het bijzonder in de ziekenhuisarchitectuur. Dit vraagt om een breed spectrum aan innovatieve oplossingen, die kunnen variëren van een nieuwe mix van patiëntgericht zorgaanbod, implementatie van slimme ICT systemen, geavanceerd energiebeheer tot avondopenstelling van poliklinieken. Het kan ook leiden tot een verregaande sociale integratie van het ziekenhuis met zijn interne en externe omgeving. Het realiseren van één compacte bouwmassa is niet zonder meer vanzelfsprekend. Goede ziekenhuizen hebben toekomstwaarde en innovatieve ontwerpen kunnen deze vergroten. Het creëren van een aangename helende omgeving (healing environment) kan positieve invloed hebben op patiënten. Met deze prijsvraag hoopt de initiatiefnemer architectonische oplossingen aangereikt te krijgen, die antwoord geven op de toekomstige vraag naar goede en humane ziekenhuizen. De prijsvraag stond open voor architecten, die ingeschreven zijn in het Nederlandse Architectenregister en voor studenten Bouwkunde aan de Technische Universiteiten (TU’s) of Academies van Bouwkunst uit alle Europese landen. Voor de prijsvraag zijn 89 inschrijvingen ontvangen. Bij sluiting van de indieningtermijn ontving het Bouwcollege uiteindelijk 35 inzendingen, waaronder vijf inzendingen uit het buitenland. De beoordeling door de jury vond plaats op 20 september 2004.
Samenstelling van de jury De jury stond onder voorzitterschap van mevrouw drs. H. d’Ancona, lid van het bestuur van het Bouwcollege. De leden van de jury zijn: Mw. drs. H. d’Ancona, lid College bouw ziekenhuisvoorzieningen, voorzitter (Nederland) Dhr. prof ir. W. Patijn, architect (Nederland) Dhr. prof. ir. R. Foqué, architect (België) Dhr. ir. T. Swinkels, architect (Nederland)
Dhr. K.H. Bergsland, Pes. Sc., architect (Noorwegen) Dhr. prof. dr. ing. P. Korneli, architect (Duitsland) Dhr. drs. E.J. Overkamp, directeur bouw AntoniusMesosGroep (Nederland) Dhr. M. Verweij, arts, algemeen secretaris College bouw ziekenhuisvoorzieningen (Nederland) Ir. L. Wessels, (voormalig) hoofd afdeling Bouwzaken van het Bouwcollege , trad op als secretaris van de jury. Ter voorbereiding op de jurering hebben medewerkers van de sector ziekenhuizen van het Bouwcollege de inzendingen getoetst op randvoorwaarden en wedstrijdregels van de prijsvraag. Tijdens de beraadslagingen werd de jury ondersteund door mevrouw B. Troost van het Bouwcollege en de heer ir. M.A. Visser van het bureau S@M stedebouw & architectuurmanagement uit Amsterdam, dat ook verantwoordelijk is voor het opstellen van het juryrapport.
Algemene beschouwingen De jury heeft grote waardering voor de inspanningen die de prijsvraagdeelnemers zich getroost hebben om een zeer complexe materie te vertalen in aantrekkelijke ontwerpen, met niet zelden gedurfde oplossingen. De resultaten laten overigens zien dat het prijsvraagprogramma zeker geen gemakkelijke opgave was, die nogal wat deelnemers voor problemen heeft gesteld.. Door veel inzenders zijn de in de opgave gestelde thema’s te geforceerd of te schematisch benaderd. Zo is het opvallend dat bij een groot aantal inzendingen plattegronden ontbreken. Daar waar gekozen is voor een traditionele opzet van het ziekenhuis lijkt het er op dat de inzenders zich onvoldoende op de hoogte hebben gesteld van innovaties die op dit terrein in de afgelopen decennia hebben plaatsgevonden. Sommige inzenders leveren wel een eerste aanzet tot analyse van de opgave, maar weten dat niet tot een consistente uitwerking te brengen. De nadruk op (medisch-technische) functionaliteit is kenmerkend voor de Nederlandse ziekenhuisbouw in de afgelopen decennia. Veel van de bestaande functionele ziekenhuisgebouwen blijken in de praktijk echter grote mankementen te vertonen. Als ziekenhuizen slechts opgevat worden als gebouwde programma’s van eisen, vormt dat vaak juist een belemmering voor aspecten als patiëntvriendelijkheid en toegankelijkheid voor bezoekers. Het dictaat van de functionaliteit leidt nogal eens tot monstrueuze gebouwen. De jury heeft zich derhalve bij de beoordeling vooral gericht op het zoeken naar ontwerpvoorstellen waarin een perspectief wordt geschetst hoe een healing environment er in de toekomst uit zou kunnen zien. In een high-tech zorgomgeving moet de patiënt een geborgen plek vinden. Steeds duidelijker wordt dat een mensgerichte verblijfs- en werkomgeving ook van invloed is op de gezondheidstoestand. De verblijfsomgeving kan positieve prikkels genereren die van invloed zijn op het herstel. De ultieme uitdaging voor de ziekenhuisontwerper is om van een uiterst ingewikkeld ziekenhuiscomplex vooral ook een aantrekkelijk gebouw te maken. De jury heeft vooral inzendingen gewaardeerd, waarbij sprake is van een aantrekkelijke architectonische oplossing en/of een vernuftige inpassing in de stedelijke of landschappelijke context. Met de prijsvraag werd een vernieuwende impuls voor de ziekenhuisbouw beoogd. Dit vraagt om visie op de huidige en toekomstige ontwikkelingen in de zorg. De jury constateert dat slechts een beperkt aantal inzendingen voorziet in innovatieve oplossingen.
Wellicht is dit type ontwerpopgave zo weerbarstig dat de traditionele ziekenhuisontwerpers onder de prijsvraagdeelnemers slechts bij uitzondering in staat zijn gebleken om zich te ontworstelen aan de bestaande praktijk. De minder met de sector vertrouwde ontwerpers hebben zich in zekere zin aan de complexiteit van de opgave vertild. Volgens de jury zijn er wel degelijk goede en aantrekkelijke ideeën ingeleverd, die nadere bestudering en uitwerking verdienen. De kritische opmerkingen van de jury tonen des te meer aan hoe belangrijk het is om ontwerponderzoek naar de ziekenhuisbouw te stimuleren. Deze prijsvraag komt volgens de jury op een uitgelezen moment, omdat er veel discussie is in de zorgsector, met name op het gebied van vastgoed.
Discussiemateriaal
De prijsvraag heeft in ieder geval discussiemateriaal opgeleverd, zowel wat betreft het mogelijk ontkoppelen van bepaalde functies uit het traditionele ziekenhuis, als op het gebied van ziekenhuisgebouwen of systemen in een stedelijke omgeving. In dat opzicht is de prijsvraag geslaagd te noemen. Met name bij de projecten, die uiteindelijk in de prijzen zijn gevallen, heeft de jury waardering voor de ambities van de inzenders om het ziekenhuis te integreren in de toekomstige stedelijke leefomgeving.
Beoordeling
De beoordeling van de inzendingen vond plaats aan de hand van vooraf gestelde beoordelingscriteria, die door de jury werden bediscussieerd en geïnterpreteerd. De beoordelingscriteria zijn verwoord in de vorm van de volgende vragen: • Hoe vernieuwend is het ontwerp / het concept? • Hoe is het ”ondernemingsplan” c.q. het zorgmodel vertaald in het ziekenhuisconcept? Welke accenten worden er gelegd? Op welke onderdelen profileert de organisatie zich? • Hoe uitnodigend is het gebouw voor de zorgvrager? Gaat het zowel qua exterieur als interieur om een verblijfsomgeving waarin de patiënt zich begrepen en betrokken voelt? Waarom zou de patiënt juist kiezen voor dít ziekenhuis om een bepaalde vorm van zorg te krijgen? • Hoe is de algehele architectonische vormgeving en de stedenbouwkundige inpassing van het gebouw of gebouwencomplex in de omgeving? • Is er sprake van een maatschappelijke integratie in de buurt?
Verloop van de beoordeling De jury heeft allereerst terdege kennis genomen van de resultaten van de technische ‘voorschouw’ door medewerkers van het Bouwcollege. Mede op basis daarvan zijn alle 35 inzendingen geaccepteerd en in de verdere beoordeling betrokken. De in het programma gestelde beoordelingscriteria dienden hierbij als leidraad. De inzendingen werden in vier hoofdrondes (en
enkele tussenrondes) met een steeds toenemende precisie beoordeeld. In de slotronde werd overgegaan tot toekenning van de prijzen. De bijgevoegde tabel biedt een overzicht van het verloop van de verschillende beoordelingsrondes (zie bijlage).
De beoordeling
In de eerste algemene beoordelingsronde werd over 19 inzendingen geoordeeld dat zij onvoldoende kwaliteiten bieden om door te gaan naar een volgende ronde. De resterende 16 inzendingen zijn vervolgens door elk jurylid individueel beoordeeld, waarbij elk jurylid aangaf of er voldoende kwaliteiten aanwezig waren om de inzending naar de volgende ronde door te laten gaan. Twee inzendingen werden door geen van de juryleden voorgedragen. Van de overige 14 inzendingen vielen er na gemeenschappelijk beraad in de volgende ronde in totaal negen inzendingen af. Deze inzendingen bieden uiteindelijk onvoldoende integrale kwaliteit of het ontbreekt aan aspecten als architectonische kwaliteit, vernieuwingskracht of de inzending is te onevenwichtig in de uitwerking. In de derde ronde heeft de jury de inzendingen met slechts één of twee individuele voorkeurstemmen gemeenschappelijk beoordeeld. De juryleden beargumenteerden daarbij hun voorkeur. Het debat leidde er uiteindelijk toe dat vier inzendingen zijn genomineerd voor de laatste beoordelingsronde. In deze ronde heeft de jury uitvoerig de verschillende kwaliteiten van de resterende inzendingen bediscussieerd. Drie daarvan komen volgens de jury in aanmerking voor een prijs. De winnaar van de prijsvraag is met een grote meerderheid van stemmen gekozen. Vervolgens werd op basis van het aantal uitgebrachte stemmen besloten tot een nadere rangschikking van de overige twee inzendingen, door respectievelijk een tweede en derde prijs toe te kennen.
Vermeldenswaardige aspecten
De jury wil niet nalaten stil te staan bij een aantal vermeldenswaardige aspecten uit de nietwinnende inzendingen. Het betreft enkele markante aspecten in projecten of oplossingen die zijn opgevallen tijdens de beoordeling. Onder de inzendingen bevindt zich een aantal ideeën, waarbij voortgebouwd wordt op maatschappelijke tendensen. De ontwerpers van de inzending onder het motto ‘HEALTH International’ signaleren dat er een verschuiving gaande is van het beeld dat gezondheidszorg alleen voor zieken is, naar een beeld dat gezondheid een zorg is voor iedereen. Dit brengt hen op een concept voor een gezondheidsorganisatie met verschillende voorzieningen, zoals inloopcentra en gezondheidsclubs in woonbuurten, diagnostische centra en gezondheidswinkels op stedelijk niveau en centra voor specialistische zorg, gekoppeld aan een internationaal netwerk. Ook enkele andere inzenders merken op dat de toegenomen mogelijkheden van ICT hun weerslag zullen krijgen op de bouw en afmetingen van ziekenhuizen. Daarbij is verkend wat de ruimtelijke en functionele consequenties zijn van zorg via het internet, van de toenemende miniaturisatie en
mobiliteit van diagnostische- en behandelingsapparatuur en van nieuwe werkmethoden van medisch specialisten. De jury juicht dit toe. Het filosoferen over toekomstgerichte ideeën op het gebied van de gezondheidszorg laat onverlet dat de jury van deze prijsvraag waarde hecht aan het ontwikkelen van identiteitsvolle ontwerpvoorstellen. Bij een aantal inzendingen wordt geprobeerd de grootschalige bouwmassa van het ziekenhuis in verschillende bouwdelen op te splitsen en deze te integreren in een stedelijke of landschappelijke setting. In dat verband kunnen de inzendingen met de motto’s The Absent Presence en Cityscape Hospital genoemd worden. De inzending met het motto Chameleon is ook gebaseerd op een netwerkfilosofie. Het centrum van het ziekenhuis is gesitueerd in Den Helder. Vanuit architectonisch en landschappelijk perspectief bijzonder aardig uitgewerkt en vermeldenswaardig is de geplande satelliet-faciliteit op Texel. De inzending met motto Freeway situeert het ziekenhuis als een bruggebouw over de snelweg bij Hoofddorp. Het idee om een ziekenhuis in een dergelijke dynamische omgeving te plaatsen spreekt tot de verbeelding. Hetzelfde geldt voor de inzending met het motto Floating Docters Hospital, een voorstel voor een aan een brug gekoppeld ziekenhuis. Flexibiliteit en extra capaciteit kan volgens de ontwerpers ontstaan door boten met patiëntenvoorzieningen aan te laten leggen bij het ziekenhuisdok. Het concept gaat onder andere uit van de helende kwaliteiten van het varen over het IJsselmeer.
Prijswinnaars Winnaar 1ste prijs CORE HOSPITAL door T. Venhoeven (Venhoeven C.S. Architecten, Amsterdam) en T. Guthknecht (Itten + Brechbuehl AG, Zwitserland) Het ontwerp betreft een ziekenhuis met satellieten in een netwerk. Aan het concept liggen uitgangspunten over flexibiliteit en efficiëntie ten grondslag. Gesteld wordt dat in het Corehospital zelf nog maar 50% van het gevraagde programma hoeft te worden gehuisvest, de rest van het programma zou op andere locaties in de stad kunnen worden geaccommodeerd. De ontwerpers situeren het Core-hospital dichtbij station Blaak in Rotterdam, een knooppunt in het zuidelijk deel van de Megacity Randstad. Deze locatie biedt volgens de ontwerpers uitstekende condities, zoals een goede aansluiting op de infrastructuur en mogelijkheden voor flexibel en gezamenlijk gebruik van stedelijke voorzieningen, zoals parkeergelegenheid, bioscopen, fitnessruimtes, wasserettes, zwembad, restaurants en apotheken. Het Core-hospital wordt gezien als een gebouw, waarin alleen de core business van het ziekenhuis wordt gehuisvest, terwijl overige functies worden uitbesteed. Uiteindelijk krijgt daardoor de zorg op zich meer aandacht, aldus de ontwerpers. Voor patiënt en bezoeker levert het concept van een netwerkziekenhuis één centrum voor hoogwaardige zorg met in aanvulling daarop diverse faciliteiten dicht in de buurt. De reductie van het totaal benodigde vloeroppervlak maakt een compact volume van het ziekenhuis mogelijk, waardoor het relatief eenvoudig in een bestaande stedelijke omgeving kan worden ingepast. Het ontwerp wordt gekenmerkt door een flexibele gridstructuur in een kubusvormig blok, waarin verschillende vide’s zijn aangebracht om de inval van daglicht te optimaliseren en de ruimtelijkheid van het gebouw te vergroten.
Oordeel van de jury: De jury vindt het een interessante gedachte om een stadsziekenhuis te creëren in een groter netwerk met diverse aanvullende faciliteiten. Dit ontwerp toont als geen ander aan voor welke vraagstukken ziekenhuisbouwers geplaatst worden als de bestaande benadering ter discussie wordt gesteld. Welke onderdelen zijn absoluut essentieel en welke onderdelen kunnen buiten het ziekenhuis worden gehuisvest? Het ontwerp roept bovendien een interessante discussie op over de vraag of en hoe bepaalde ruimtes flexibel zijn in te delen.
De jury vindt de locatie van Core-hospital goed gekozen. Het bouwvolume van Core-hospital is fraai in de situatie ingepast en het compacte blok is elegant vormgegeven. Grote waardering heeft de jury voor de beoogde ruimtelijkheid via vide’s en de toetreding van daglicht tot in de kern van het gebouw. De verdieping met operatiekamers is zeer goed uitgewerkt. Op de andere verdiepingen, waarvan de indeling slechts zeer schematisch is aangegeven, wreekt zich het spanningsveld tussen de beoogde ruimtelijkheid en de functionaliteit. Gezien de algehele kwaliteit van de inzending, heeft de jury echter het vertrouwen dat het goed mogelijk moet zijn om in het gehele gebouw functionele oplossingen te scheppen en met name de onoverzichtelijkheid van de interne ontsluitingsstructuur te verbeteren. Core-hospital voldoet in de ogen van de jury van alle inzendingen het meest aan de criteria van de prijsvraag. Het ziekenhuisconcept is innovatief, het architectonisch ontwerp verbeeldt een attractieve helende omgeving en het gebouw is in stedebouwkundig opzicht op voorbeeldige wijze ingepast. Core-hospital heeft volgens de grootst mogelijke meerderheid van de juryleden de 1e prijs daarmee verdiend.
Winnaar 2de prijs INSTITUTE FOR HUMAN HEALTH AND COMFORT door P.T. Glandorff, Amsterdam De gekozen locatie voor het Instituut betreft het voormalige Shell-terrein aan de oevers van het IJ in Amsterdam-Noord, schuin tegenover het Centraal Station. Deze locatie is met verschillende vervoermiddelen goed bereikbaar en sluit aan op een groene strook, die dwars door Amsterdam-Noord voert. Het concept gaat uit van een hoogwaardig hotel in combinatie met high-tech zorgfaciliteiten: ‘ boek een verblijf in het instituut en kom gezond weer thuis’. Het gebouw bestaat uit drie hoofdlagen en zweeft als het ware boven een als een parklandschap vormgegeven maaiveld, waarop diverse publieke faciliteiten zijn gesitueerd, zoals kinderopvang, een restaurant, sportfaciliteiten en winkels. Het is de bedoeling dat deze functies ook door buurtbewoners gebruikt kunnen worden, waardoor een vergaande integratie met de buurt bewerkstelligd kan worden. Het scheiden van de verschillende verkeersstromen van bezoekers, patiënten, leveranciers en personeel vormt een hoofdthema in het ontwerp. Vanaf het maaiveld leiden verschillende transportbanen (roltrappen, liften, hellingbanen) de verschillende verkeersstromen naar de verschillende onderdelen van het gebouw. Het gebouw zelf is als een sandwich op te vatten. De zogenaamde medische laag is gesitueerd tussen twee service-lagen in, die de niet patiënt-gerelateerde functies bevatten. Het dak biedt plaats aan de hotelkamers, die opgebouwd zijn als losse verplaatsbare clusters, zodat voldaan kan worden aan een wisselende capaciteitsvraag. De ontwerpers stellen zich een exclusief verblijfsklimaat voor met een magnifiek uitzicht over het IJ. Om het welbehagen van de patiënten te vergroten zijn alle kamers voorzien van een groot bed, een open haard en er zijn ook kamers met een terras of balkon en familiebad.
Met schilderijen, bijzonder meubilair en verlichting wordt beoogd een exclusieve ambiance te creëren, waarbij het verplegend personeel bij wijze van spreken ‘ roomservice’ aan de gasten levert.
Oordeel van de jury De jury beoordeelt het concept als dynamisch en visionair en vindt de locatie aan het IJ fantastisch gekozen. Het sandwichgebouw lijkt te functioneren als een grote machine, met diverse spaghetti-achtige transportbanen, die je in een totaal andere wereld binnenleiden. Het ontwerp roept associaties op met een luchthaventerminal. Ook bij die bouwsector is veel aandacht vereist voor de routing en stressverlagende omgevingselementen. De kracht van het idee om de verschillende verkeersstromen te scheiden, maakt het ontwerp echter tegelijkertijd kwetsbaar. De jury vraagt zich bijvoorbeeld af of patiënten nog wel de weg kunnen vinden in het complex. Toch oordeelt men overwegend positief over de uitwerking van het concept. Het ontwerp getuigt van een enorme ideeënrijkdom en bezit grote verbeeldingskracht. De jury is zeer gecharmeerd van de poging om het ziekenhuis neer te zetten als een nieuw architectonisch icoon. Het sprankelende idee is dermate innovatief, dat het vele vragen oproept over de richting, waarin de zorgbouw zich dient te ontwikkelen. De jury ziet het ontwerp voor het Instituut bij uitstek als een stimulerende bijdrage aan dit debat en kent er daarom de 2e prijs aan toe.
Winnaar 3de prijs BACKBONE door De Jong Gortemaker Algra architecten en ingenieurs, Gouda Het ontwerp is gesitueerd op een langgerekt leeg plein in het centrum van Rotterdam, de Binnenrotte. Met de keuze voor een binnenstadslocatie wordt niet alleen beoogd een faciliteit te creëren die kan concurreren met minder goed bereikbare ziekenhuizen in de periferie van steden, maar wordt ook een acceleratie van de stedelijke vernieuwing in het gebied zelf nagestreefd. Interactie tussen de stedelijke voorzieningen en het medisch centrum is uitgewerkt in de vorm van een lange glooiende park-strip, die loopt van de Blaak tot de Meent. Om de bebouwing op deze strip laag te houden, bevindt de helft van het ziekenhuisprogramma zich onder de grond. Onderdeel van de lineaire organisatie van het ziekenhuis is de zogenaamde ‘ backbone’, een dubbele ader, die alle programmaonderdelen met elkaar verbindt en het gebouw verdeelt in een publieke en niet-publiek zijde. Het concept is uitbreidbaar, bijvoorbeeld door bestaande gebouwen in de omgeving op de strip aan te sluiten of door de gebouwen op de strip te verhogen. De Laurenskerk (meditatieruimte) en de stadsbibliotheek kunnen zo in het systeem opgenomen worden.
Het idee om een helende omgeving te maken, komt ook tot uitdrukking in de positionering van patiëntenkamers, met uitzicht op het parklandschap en in de voorstellen voor het technisch reguleren van het binnenklimaat. De ontwerpers stellen dat het van belang is een natuurlijke atmosfeer te scheppen, waardoor men binnen kan ervaren of het dag of nacht is, zomer of winter.
Oordeel van de jury Het innovatieve karakter van de inzending Backbone ligt volgens de jury vooral in het feit dat het ziekenhuis katalyserend kan werken op de stedelijke omgeving. Het parklandschap is een aanwinst voor de stad en de beoogde integratie van functies biedt zeker kansen. De helende omgeving in de vorm van een glooiend park is overtuigend uitgewerkt, al zal het een flinke klus zijn om dit groene concept voortdurend in goede staat te houden. Kanttekeningen plaatst de jury ook bij de ondergrondse situering van een groot deel van het programma. Afgezien van de problemen, die dit voor daglichttoetreding oproept, levert dit in de Nederlandse situatie zowel voor de investering als voor de exploitatie een hoog kostenniveau. De jury is gecharmeerd door het ontspannen en relatief bescheiden ontwerp. Het plan laat zich moeilijk toetsen op functionaliteit van de lay-out door de bijzondere weergave van de tekeningen. De fraaie perspectieven schetsen een verleidelijk beeld van een ziekenhuis op een binnenstedelijke locatie. Backbone wordt onderscheiden met de 3e prijs.
0
0
3de prijs
0
-
0
1ste prijs
Eindronde
3de ronde
nr.
2de ronde
Prijsvraag Ziekenhuis
1ste ronde
Bijlage 1: resultaten per beoordelingsronde
M O T T O 3 Accretio cura
-
11 Altijd lente
-
16 Backbone
0
12 Better
-
33 Between consumer and patiënt
-
28 C.C.C.
0
19 Care campus
-
9 Care within reach
-
-
25 Chameleon
0
0
18 Cityscape hospital
0
-
1 Container hospitals
-
31 Core hospital
0
0
32 Cure for sure
0
-
35 Dare il massimo, ottenere il massimo
-
13 Dissolved
-
7 FDH001
0
0
4 Freeway
0
-
-
26 Getting better in the garden of the city
-
17 Gloop
-
20 H.I.W.T.H.I.
0
10 Handle with care
-
23 Health city center
0
-
21 Health international
0
-
24 Healthy urbanism
0
0
-
15 Hospitals
-
29 Human tissue, city issue
0
0
-
0
0
0
2 Institute for human health and comfort 27 Krots
-
14 No more hospitals
-
6 Nuclei
-
-
22 Paths to care - ways to cure
-
34 RH12357
0
-
2de prijs
nr.
Eindronde
3de ronde
2de ronde
1ste ronde
Prijsvraag Ziekenhuis M O T T O 30 SFH04
-
5 The absent presence
0
8 The cube
-
Aantal resterende inzendingen
16
7
4
3
