Jullie hebben het over oorlog? Ik voer hem al dertig jaar en elk jaar wordt het erger

“Jullie hebben het over oorlog? Ik voer hem al dertig jaar en elk jaar wordt het erger.”

Beste leerkracht,

Dit begeleidend educatief materiaal voor Het gevecht van De Vocht bestaat uit twee delen. Eerst kan de voorstelling worden voorbereid, om vervolgens verwerkt te worden. Beide delen bestaan op hun beurt uit een ‘doe-opdracht’ en een reflexief gedeelte. Er wordt afwisselend in duo’s en klassikaal gewerkt. Beide opdrachten bevatten aspecten van zowel belevend als analyserend leren kijken. In 1.3. wordt vakoverschrijdend naar de vakken Duits en Engels gewerkt. (inclusief een paar filmtips). Het werkmateriaal dat voor de leerlingen gekopieerd kan worden, vindt u achteraan.

Met uw vragen en opmerkingen kan u altijd bij Laika terecht: [email protected]

Veel plezier!

Laika I Het gevecht van De Vocht

1

1. De voorstelling voorbereiden Voor de voorbereiding is de korte inhoud van voorstelling belangrijk. De Vocht is een gepassioneerd leraar Duits. Op een dag pleegt een leerling zelfmoord. Hij had één punt te kort om te slagen voor het examen Duits. De medeleerlingen van de jongen denken dat De Vocht de oorzaak is van de zelfmoord. Ze besluiten te staken door elke communicatie met De Vocht te weigeren. We zien hoe De Vocht probeert zijn klas terug aan de praat te krijgen.

1.1. Achteraan deze map staat een ensceneringsopdracht. De pagina kan gekopieerd en uitgedeeld worden. De leerlingen kunnen onderstaand stukje uit de monoloog ensceneren. Hij kan per twee voorbereid worden. Ze bedenken de situatie en beseffen dat dit stuk tekst maar een klein onderdeel is binnen een heel gebeuren. Tot slot spelen ze de scène. Deze opdracht kan ook thuis voorbereid worden, dan kunnen ze attributen meebrengen. Wanneer de leerlingen de voorstelling zien, kunnen ze de eigen interpretatie vergelijken met die van de regisseur. Als leerkracht is het goed om weten dat dit een stuk uit een gedicht is dat De Vocht zelf geschreven heeft. Op een ochtend komt hij de klas binnen en begint het te declameren. De rest van de voorstelling is uiteraard niet in rijmende vers. Of het nuttig is dat de leerlingen deze context meekrijgen, kan je als leerkracht best zelf inschatten. Vaak beperkt te veel kennis echter de fantasie. Tip: als de leerlingen écht niet weten hoe eraan te beginnen, kan je een basishouding meegeven. Zeg hen zelf wat de gemoedstoestand van het personage is: hij is kwaad, radeloos, vervuld van trots, verdrietig, depressief… Hendrik was een stokoud man Die alles wist en nog veel meer Toen hij bij jong Greetje kwam Ging plots zijn hart wild te keer De duivel kwam toen op bezoek Hendrik vroeg ‘maak mij jong’ De duivel keek eens in zijn boek En draaide twee keer met zijn tong Hendrik was nu een jonge vent De duivel riep: ik kom nog terug Maar Hendrik lag al in een tent Met Greta op haar blote rug

1.2. Bespreek klassikaal de verschillende interpretaties. Als ze alle moderne theatertechnieken ter beschikking zouden hebben, wat zouden de leerlingen met deze tekst dan nog gedaan hebben?

Laika I Het gevecht van De Vocht

2

1.3. Het gedicht gaat over Faust en is gebaseerd op het werk van Goethe. Misschien is het een gepast moment om deze klassieker kort toe te lichten? Achteraan staat wat informatie. Ook het begrip ‘Sturm und Drang’ komt aan bod, net als in de voorstelling. De link met de Britse naoorlogse stroming Angry young men kan gemaakt worden aan de hand van een songtekst van Billy Joel. Rebel without a cause en The Loneliness of the Long Distance Runner zijn twee filmklassiekers die inhoudelijk aansluiten op de voorstelling.

2. De voorstelling verwerken 2.1. Stellingenspel Per twee kunnen de leerlingen het ‘eens’ of ‘oneens’ zijn met onderstaande stellingen. Klassikaal kan dan de keuze toegelicht worden met de nodige argumenten. De stellingen kunnen uiteraard gewijzigd of uitgebreid worden. Het interessante aspect hieraan is dat de leerlingen beseffen dat ze maar één bron van informatie hebben, wat de betrouwbaarheid niet ten goede komt. De Vocht had een goede relatie met Erik. Het stilzwijgend protest van de leerlingen is een goed initiatief. De collega’s van De Vocht presteren ondermaats. De Vocht is een idealist. De Vocht is het échte slachtoffer van de situatie.

2.2. Realisme We hebben het over ‘realistisch’ op twee niveaus. Hoe realistisch is het personage van De Vocht voor de leerlingen? Kunnen zij zich voorstellen dat iemand op deze manier uitgeput geraakt? Is dit een normale ‘burnout’? Op welke momenten is het gedrag van De Vocht niet meer geloofwaardig? Of tart de realiteit net alle verbeelding? De situatie waarin de voorstelling gespeeld wordt maakt dit tot een ‘realistische’ voorstelling. Kunnen de leerlingen benoemen wat ze herkenbaar vinden (zijn gedrag, kostumering, taalgebruik, mimiek)? Zijn er onduidelijkheden?

Laika I Het gevecht van De Vocht

3

2.3. In 1.3. hadden we het over Faust, die eeuwig jong wilde blijven en over Sturm und Drang. De auteur van de tekst koos dit werk niet toevallig. Kunnen de leerlingen de inhoudelijke link met het personage van De Vocht benoemen?

Laika I Het gevecht van De Vocht

4

Het gevecht van De Vocht / Ensceneringsopdracht Een toneeltekst is als een partituur. Bij elke voorstelling wordt die anders gerealiseerd. De regisseur kiest bewust voor een specifiek toneelbeeld, voor een bepaald licht en soms ook muziek. Hij vraagt ook aan de acteur(s) om de tekst op een bepaalde manier uit te spreken. Of om juist te zwijgen. Stiltes zijn in een voorstelling vaak veelzeggend. Hier is een klein stukje uit de monoloog ‘Het gevecht van De Vocht’. Hij kan per twee voorbereid worden. Wat is de situatie? Welke toon hanteert het personage? In welke stemming is De Vocht? Bedenk dat dit stuk tekst maar een klein onderdeel is binnen een heel gebeuren. Speel de scène.

Hendrik was een stokoud man Die alles wist en nog veel meer Toe hij bij jong Greetje kwam Ging plots zijn hart wild te keer De duivel kwam toen op bezoek Hendrik vroeg ‘maak mij jong’ De duivel keek eens in zijn boek En draaide twee keer met zijn tong Hendrik was nu een jonge vent De duivel riep: ik kom nog terug Maar Hendrik lag al in een tent Met Greta op haar blote rug

Laika I Het gevecht van De Vocht

5

Faust is de titel van een bekend werk van de Duitse literaire schrijver Johann Wolfgang von Goethe, geïnspireerd op de zestiende-eeuwse medicus Johann Faust. Faust sluit een pact met de Duivel en geniet enige jaren van zijn bovenmenselijke krachten tot de Duivel op een moment beslag komt leggen op Fausts ziel, in overeenstemming met hun eerder gesloten pact. Gretchen, een hoofdpersoon in het eerste deel van Faust, is gebaseerd op een dienstmeid met wie Goethe als advocaat in Frankfurt am Main in aanraking kwam. Zij was ter dood veroordeeld voor de moord op haar baby. Goethe koesterde een diepe sympathie voor deze vrouw. Hoewel Faust onmiskenbaar over menselijke eigenschappen beschikt, ontstijgt hij in feite de gewone mens, omdat hij ergens alle mensen representeert, zowel hun goede als hun slechte kanten. Faust is geen statische maar een dynamische figuur, die aan verandering onderhevig is. Goethe stond in zijn jeugd eerder onder invloed der Klassieken, dan onder christelijke invloed. Goethe kon zich echter, op jonge leeftijd al, moeilijk vinden in de Klassieke en christelijke overtuigingen en hield er al vrij snel voor die tijd onconventionele denkwijzen op na. Goethe werd lid van de schrijversbeweging Sturm und Drang, die zich in woord en daad poogde te verzetten tegen klassieke opvattingen en die de overtuiging van de vrijgevochten geest en het individu aanhing. Deze groep was verre van christelijk te noemen, en laat zich het best typeren als een groep schrijvers die voorliepen op de Romantici en nog onder invloed van de Verlichting stonden.

LAIKA brengt ‘theater der zinnen': voorstellingen en zintuiglijke installaties voor kinderen, jongeren en volwassenen die hun kinderlijk gevoel voor verwondering nog niet zijn verloren. De fascinatie van Laika voor een jeugdig publiek ligt in zijn verrassende ontdekking van de wereld. Ook Laika vindt de wereld verrassend en niet evident. Of het nu gaat om gevoelens en ideeën, of om smaken, geuren en kleuren: de wereld is een oord van ontdekking. Het gevecht van De Vocht is begonnen met een tekst van Kai Hensel. Wanneer je niet gewoon bent toneelteksten te lezen, kan het in het begin een beetje raar zijn. Het verhaal bestaat immers uit niet veel meer dan de woorden die het hoofdpersonage zegt. Er wordt geen situatie of context beschreven, maar dit creëert juist de nodige ruimte voor interpretatie voor de regisseur en de acteur. Hensel schreef de tekst oorspronkelijk in het Duits: Klamms Krieg. Caroline Fransens van Laika vertaalde dit naar het Nederlands. Regisseur Jo Roets van Laika had een duidelijke visie wat er met die vertaling gedaan moest worden. Hij schrapte nog een behoorlijk stuk in de tekst en maakte die zo passender voor een Belgisch publiek. Samen met Gert Jochems, acteur, ging hij aan de slag. Tijdens het repeteren gaf Jo Roets aanwijzingen aan Gert Jochems over hoe hij de tekst moet zeggen en wat voor een karakter De Vocht in zijn ogen eigenlijk heeft. Op die manier bliezen regisseur en acteur het verhaal en het persoange van De Vocht leven in. De voorstelling was een feit.

Laika I Het gevecht van De Vocht

6

Angry Young Men is de naam van een groep gelijkgezinde jonge intellectuele Britse schrijvers die opkwam in de jaren 50 van de 20e eeuw. Zij behoorden tot de eerste naoorlogse generatie in de Engelse literatuur met een eigen kritisch geluid, die zich afzette tegen de gevestigde orde en de burgerlijkheid. De hoofdfiguren in hun romans waren vaak antihelden, afkomstig uit de lagere middenstand of de arbeidersklasse. De benaming 'Angry Young Men' is ontleend aan een toneelstuk van John Osborne, getiteld Look Back in Anger (1956). Het stuk veranderde de gezapige naoorlogse toneelwereld in Engeland volkomen en had grote invloed op de hele Britse cultuur. Enkele van de belangrijkste representanten waren Kingsley Amis, John Braine, Alan Sillitoe, John Wain, Colin Wilson, Doris Lessing, Arnold Wesker en Iris Murdoch. In de jaren zestig nam de invloed van de groep af, maar de naam, en die van een groot aantal jonge schrijvers, was gevestigd.

Filmtips: The Loneliness of the Long Distance Runner, 1962. Gebaseerd op de gelijknamige bundel met kortverhalen van Alan Sillitoe. Hij schreef ook het scenario. Rebel without a cause, 1955, met Nathalie Wood en de legendarische James Dean.

There's a place in the world for the angry young man With his working class ties and his radical plans He refuses to bend, he refuses to crawl, He's always at home with his back to the wall. And he's proud of his scars and the battles he's lost, He struggles and bleeds as he hangs on the crossAnd he likes to be known as the angry young man. Thank you! Oh, oh, yo yo yo oh oh Give a moment or two to the angry young man, With his foot in his mouth and his heart in his hand. He's been stabbed in the back, he's been misunderstood, It's a comfort to know his intentions are good. He sits in a room with a lock on the door, With his maps and his medals laid out on the floor And he likes to be known as the angry young man. I believe I've passed the age of consciousness & righteous rage I found that just surviving was a noble fight.

Laika I Het gevecht van De Vocht

7

I once believed in causes too, I had my pointless point of view, Life went on no matter who was wrong or right, ohhhhh And there's always a place for the angry young man, With his fist in the air and his head in the sand. And he's never been able to learn from mistakes, He can't understand why his heart always breaks. His honour is pure and his courage as well, He's fair and he's true and he's boring as hell! And he'll go to the grave as an angry old man. Whoa, and there's always a place for the angry young man With his working class ties and his radical plans He refuses to bend, he refuses to crawl, He's always at home with his back to the wall. And he's proud of his scars and the battles he's lost, He struggles and bleeds ‘til he hangs on the cross And he likes to be known as the angry young man.

Laika I Het gevecht van De Vocht

8