juli 2010 Dubbeldik zomernummer: Arabisch kapitaal in de Enci-groeve Guido Wevers, het 1

7 6 zuiderlucht maandblad | jaargang 4 | juni/juli 2010

Dubbeldik zomernummer:

Arabisch kapitaal in de Enci-groeve | Guido Wevers, het brein achter Maastricht 2018 | Centre Pompidou in Metz: weg van de snelweg | Willem Elsschot, revolutionair in maatkostuum | Fraude op het OLS | Bezuinigen op kunst, waarom niet? + + Mini-special: Cordon sanitaire + + Coup Maastricht 2010 1 juni/juli 2010 www.zuiderlucht.eu

Bos ch s tra at

Def www.galeries.nl:Opmaak 1 4-2-10 15:53 Pagina 1

M a a s b o u le v a r d

l en sin ge

He rb

Markt

St

at

ZOMER!

en us st ra at

4

te Gro

Gr

ac

S tation s s traat

K om m el

Vrijthof

rt o

He

raat

a ri Ca lv

es tr

Bre

s ter

aa s st

o S i n t J a n s k lo

N ic ol Sin t

3 aa t

de s

tr aa

6

sin gen

2

zomer op zaterdag 19 juni. Raadpleeg eg

Scharnerw

amique Avenue Cér

stra at

eg

5

voor de speciale programma’s en verruimde openingstijden onze website www.galeriesmaastricht.nl

B is

1

s ch

nt Hu b

ins

o ps

Si

Pr

e rt us laa

n

S in

tP

ie t

e rs tr

aa

t

ew

Kunst in t a Ma strich

tra at

Ho nd

ge l ge rs

NS

OL Vrouwe plein

t

Ta fel s

Ton

Zes galeries vieren de komst van de

ht

B ru ss els estraat

ing el

Je ke rw eg

J ohn

1

F. K e n n e dy s

i n g el

2

Patrick Schols / contemporary furniture is een stad rijk aan kunst en cultuur. Behalve musea, instituten en kunstbeurs TEFAF kent de stad DeMaastricht unieke beeldengalerie van Maastricht een aantal interessante galeries met uiteenlopende kunst en met een eigen signatuur. Zes galeries heten u

GALLERY BELL’ ARTE

Hans van der Weijden/objects

tijdens en buiten TEFAF van harte welkom! Voor de verruimde openingstijden tijdens TEFAF raadpleeg onze eigen websites. Opzondag 21 maartvieren wij tussen 12 en 21 uur de komst van de lente met een aantrekkelijk programma! Voor meer informatie: www.galeriesmaastricht.nl Van 6 juni tot en met 27 september is er de grote expositie ‘Meesters in de beeldhouwkunst’ 01 bij Gallery Bell’Arte en 04 in de tuinenVAN vanDEChâteau Neercanne Gerlach. JAN VERSCHOOR ‘BEELDHOUWER ONDERKOELDE PERFECTIE.’en Château St.MARTIJN LUCAS VAN ERP, RECENTE SCHILDERIJEN

Gallery Bell’Arte

Huub Hannen Galerie

Dinsdag t/m zaterdag van11- 17 uur, De expositie duurt van 7 t/m 28 maart. Tijdens de Tefaf van Gallery Bell’Arte Werken van: Arvid, Giovanni Balderi, zondag van 14 - 17 uur en op afspraak. 12 t/m 21 maart is de galerie dagelijks geopend van 12 - 19 uur. Jekerweg 51 Hans Bayens, Luc Bemelmans, Gerti Tijdens TEFAF dagelijks geopend van 10 - 18 uur. Daarna vrijdag t/m zondag van 13 tot 17 uur. 6212 GA Maastricht Bierenbroodspot, Rob Brunmayer, Jekerweg 51, 6212 GA Maastricht Boschstraat 50, 6211 AX Maastricht, +31 (0)43 - 321 17 02 Emile Cornelis, Jan Desmarets, Appie TTel. 043 3211702. www.gallerybell-arte.com T 043 3255552. www.huubhannen.nl www.gallerybell-arte.com Drielsma, Irenee Duriez, Joris Gaymans, 02 05 www.libasaf.com Peter Harskamp, Evert den Hartog, Evert HARALD SCHMITZ-SCHMELZER ‘WANDOBJECTEN’, GRANDS Andreas CRUS II ALECHINSKY, LATASTER EN RIPOLLÉS www.galeriesmaastricht.nl van Hemert, Margot Homan, EXHIBITION TILL JUNE 21 PATRICK SCHOLS ‘MEUBELOBJECTEN’ 11 maart t/m 5 april Paaszondag gesloten, Krammer, Nicolas Lavarenne, Carlos Paasmaandag geopend. Openingsuren donderdag, De expositie duurt t/m 17 april 2010. De openingstijden Mata, Jan Mul, Pieter Obels, Pueva, Rosa Openingstijden: vrijdag, zaterdag 12 - 18 uur en zondag 13 tot 17 uur. DIS | Tafelstraat 28 | 6211 JD Maastricht | Phone 043 325 91 17 | zijn donderdag t/m zaterdag van 13 - 18 uur en op afspraak. Galerie Nimf, di t/m za 11.00 - 17.00 uur Serra, Joris Verdonkschot, Jan Verschoor, Avenue Ceramique 17, 6221 KV Maastricht, Tafelstraat 28, 6211 JD Maastricht, Open: Wed - Sat 12h - 17h and on appointment | www.galeriedis.nl Gerti Bierenbroodspot zo 14.00 - 17.00 uur Francesca Zijlstra en Ans Zondag T 043 3561900. www.postgarcia.nl T 043 3259117. www.galeriedis.nl

Galerie Dis

Henn-Art

Owusu-Ankomah “good intention” 2008

3

Galerie Post+García

03

‘MADE IN GERMANY’ MET O.A. JÖRG IMMENDORF EN KARL OTTO GÖTZ. IN COOPERATIE MET ARTCO, HERZOGENRATH, D.

Van 7 maart t/m 4 april elke zaterdag en zondag van 16 - 20 uur. Maandag t/m vrijdag na afspraak. Gedurende TEFAF elke dag van 16 - 20 uur. Sint Nicolaasstraat 26 C, 6211 NN Maastricht, M 06 53208245. www.henn-art.com

Galerie Stevens 4

06

MICHAEL VAN DEN BESSELAAR & ARIAN WINTERINK

Openingstijden: Tijdens de TEFAF 14 maart t/m 20 maart: Dagelijks van 13 - 19 uur. Daarna iedere donderdag t/m zaterdag van 13 - 19 uur en op afspraak. Sint Servaasklooster 30 A, 6211 TE Maastricht, T 043 321 43 16 M 06 50 50 75 21. www.galeriestevens.nl

Van 6 juni t/m 4 juli 2010 is er in Huub Hannen Galerie in Maastricht een tentoonstelling van Danielle van Broekhoven (schilderijen) en Yvonne Mostard (sculpturen)

oPEnInG zondag 13 juni 16 uur 13 juni t/m 11 juli 2010 zaterdag en zondag 16 - 20 uur maandag - vrijdag op afspraak *19 juni 2010 zomerspecial 12 - 21 uur

YVonne MostarD

Zaterdag 19 juni een gezamelijke opening van Maastrichtse Galeries tot 21.00 uur.

In & out of AfrIcA

curator: Joachim Melchers Teté Azankpo [Togo] - Norman Catherine [Zuid-Afrika] Godfried Donkor [Ghana/UK] - Sokari Douglas Camp [Nigeria/UK] Sokey Edorh [Togo] - Amouzou Glikpa [Togo/D] George Afedzi Hughes [Ghana/USA] - EL Loko [Togo/D] Toyin Loye [Nigeria/NL] - Luis Meque [Zimbabwe] Owusu-Ankomah [Ghana] - Rikki Wemega-Kwawu [Ghana] - Zinkpé [Benin]

5

BoscHstraat 50 MaastricHt . t +31 (0)43 - 325 55 52 www.HuuBHannen.nl . [email protected] w w w. G a l e r i e s M a a s t r i c H t. n l open Vr-zo Van 13 tot 17 uur en op afspraak Danielle Van BroekHoVen

6

Looking for the summer Various artists of the gallery

HENNafrica_ad.indd 1

21-05-2010 10:59:46

t/m 29 juni 2010 open do/vrij/za 12-18 en zo 13-17 *Op 19 juni 2010 zomerspecial tot 21 uur!

www.postgarcia.nl Avenue Ceramique 17 6221 KV Maastricht T 043 356 19 00

2

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

De kunst van het weglaten

De overslaghal van krakersbolwerk Landbouwbelang in Maastricht. foto Zuiderlucht

E

en van mijn meer onschuldige afwijkingen is dat ik krantenfoto’s uitknip. Op 9 april was het een foto van de begrafenis in Bloemfontein van de vermoorde witman Eugène Terre ’Blanche. Terwijl de kist voorbijkomt, houden honderden aanwezigen hun rechterarm omhoog. Niet als fascistengroet, ze steken pocketcamera of gsm de lucht in om een foto te maken van de kist. Onlangs zag ik hetzelfde toen koningin Beatrix de Passiespelen in Tegelen bezocht. Honderden cameraatjes boven de hoofden, klik-klik-klik. Niets gezien; gelukkig hebben we de foto’s nog. In Rome zag ik laatst honderden Italiaanse schoolkinderen op de Campodoglio, getooid met felgekleurde petjes. Ook hier: cameraatjes boven het hoofd, klik-klik-klik. Dit heeft Walter Benjamin in zijn stoutste dromen over de mechanische reproductie van kunst niet durven dromen. De kids slaan de beelden van de culturele heiligdommen op in hun externe geheugen - de camera. Thuis vertellen ze erover tegen hun ouders, die hun intern geheugen de herinnering - aanklikken om beelden op te roepen uit hún jeugd. Cultuuroverdracht. Rijksmuseum-directeur Wim Pijbes wil vanaf 2013 twee miljoen bezoekers per jaar trekken, onder wie 200.000 kinderen. Ieder kind moet tijdens zijn basisschooltijd minstens één keer naar het Rijksmuseum. Cultuuroverdracht. In andere landen is zoiets gewoon, bij Nederlandse kinderen verschijnen beelden op mijn netvlies van door chips en prikdrankjes overvoerde afkooptrips naar Plopsaland en Eurodisney.

Heukelom Verbeek landschapsarchitectuur

Het enige dat me is bijgebleven van de jongste Kunsttour in Maastricht is iets wat ik al kende: de overslaghal in Landbouwbelang, het plaatselijke krakersbolwerk. De majestueuze, 20.000 kubieke meter grote ruimte was leeg, op de grond stond een bord met de tekst ‘de kunst van het weglaten.’ Ik moest denken aan Guido Wevers, leidsman van Maastricht Culturele hoofdstad 2018, die in dit nummer een deel van zijn nog gesluierde plannen toelicht. Zo wil hij binnenkort een euregionale architectuurwedstrijd uitschrijven. Een mooie opdracht zou zijn: maak een ontwerp van het gebied Landbouwbelang-Sappi met behoud van de bestaande complexen. Niet slopen, maar herbestemmen, dat waterfront. Inclusief de kranen en de docks. Ook hier biedt de crisis een kans tot herbezinning. Op dit moment heeft u het zestig pagina’s dikke ZL-zomernummer in handen, met een minispecial over de (on)wenselijkheid van een cordon sanitaire rond Geert Wilders’ PVV. Niet toevallig is dat een club die cultuur als doelwit van bezuinigingen heeft uitgeroepen, als zijnde een verzamelplek van linkse hobby’s. We vroegen een aantal professionals of er ook inhoudelijke redenen tot bezuinigingen zijn. Mijn persoonlijke tip: schrap dat malle Nationaal Historisch Museum in Arnhem. Ten slotte, deze Zuiderlucht is ook geschikt als vakantiebagage. Zo leest u hoe pal naast de Route du Soleil bij Metz een dependance van Centre Pompidou is verrezen: een meer dan interessante pitstop. Een andere bijdrage aan het vakantiegevoel leveren de traditionele Zomerluchtige Zomerverhalen, waarin – ik waarschuw maar vast – een onzer columnisten met een Moorse bediende aan de hand (en zijn vriendin op gepaste afstand) door een Saharanederzetting schrijdt. Meer verklap ik hier niet. Lees maar. Fijne vakantie. Ci vediamo. WIDO SMEETS hoofdredacteur

3

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

Keer je 3 weekenden lang binnenste buiten voor ontmoetingen met theater, beeldende kunst, muziek en literatuur. Lekker thuis. Bij Het Laaglandtheater, Engelenkampstraat 25, Sittard. Zomerzone is een coproductie van Het Laagland in nauwe samenwerking met Artamuse, Biblionova , Museum Het Domein, Poppodium Fenix, Stadsschouwburg Sittard-Geleen

MET HUID EN HAAR DIRK CLAESEN (BE) 13 juni t/m 12 september 2010 ODAPARK centrum voor hedendaagse kunst venray | www.odapark.nl

WWW.ZOMERZONE.NL

Maria Barnas

chris johanson

deanna templeton

the lost park

the sound of energy in space, the space of energy in life

scratch my name on your arm

21 05 – 15 08

21 05 – 15 08

21 05 – 15 08

bongerd 18 heerlen (the netherlands) / t +31 45 5772200 / www.schunck.nl

4

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

De inhoud

7 Hans Trentelman, Toneelgroep Maastricht

7

Arabisch kapitaal in de Enci-groeve

8

Pierre Kemp, een gestoorde levensgenieter

11

Novastar en de dingen die voorbijgaan

MINI-SPECIAL: CORDON SANITAIRE ROND PVV 12 Thomas von der Dunk: Niets nieuws onder de zon 15 Tom Naegels: Doe dat nou maar niet 16 Cyrille Offermans: Martelaar van eigen makelij 19

TooM: Liam Gallagher of Pete Simonelli

19

Perron Poëzie met Wiel Kusters

20

Zuiderluchtige Zomerverhalen

22

Willem Elsschot, revolutionair in maatpak

25

22

25

Willem Elsschot, letterkundige

32 Nieuw: Centre Pompidou-Metz

26

Inkijk: Jan Roeland in Hedge House

8 Pierre Kemp, dichter én schilder

19 TooM: Pete Simonelli, Enablers



Enkeltje Utopia in Berlijn

Guido Wevers, het brein achter Maastricht 2018

29

Verwante stemmen in het Matangi Quartet

30

Met rieken en schoppen naar het OLS in Heythuysen

32

Centre Pompidou-Metz: linkse hobby onder rechts kabinet

33

Siciliaanse Notities

34

Bezuinigen op kunst, waarom niet?

36

Et cetera (agenda)

38

RAM

20 Zuiderluchtige Zomerverhalen 4

26 Guido Wevers, Maastricht 2018

Cover: Guido Wevers, artistiek leider van Maastricht 2018 (zie pagina 26). foto Perry Schrijvers

5

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

Bart Voet

Pascale Platel

THEATER IN HET ZADEL

MUSEUMCONCERTEN 2010 25/07 Vincent MoerMans 08/08 Bart Voet 22/08 Pascale Platel tuin emile Van Dorenmuseum - Henri Decleenestraat 21 - 3600 Genk (B)

THEATER IN HET ZADEL 2010 slotact: Zic ZaZou tour de théâtre! Met de fiets van theaterplek naar theaterplek en tussendoor stopplaatsen voor de dorstige en hongerige mens! en als afsluiter van deze mooie dag een slotact om u tegen te zeggen! amusement voor het hele gezin.

29/08 - Vertrek tussen 11 en 13 uur - c-mine - 3600 Genk (B) slotact om 18 uur

COMPLOT ROND EEN VIERKANT DE gOODwILLPubLICATIEs VAN DRuKKERIj ROsbEEK 1969-2006 VERLENgD T/M 25 juNI / Gouvernement aan de maas LimburGLaan 10, maastricht / open: werkdaGen 9-17.30 uur

info en tickets: uit in Genk europalaan 34 - 3600 Genk (B) [email protected] +32(0)89 65 44 80

HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG

OVERAL TE VINDEN!

WWW.HKLIMBURG.NL/TONEEL

HE VOOR T HUIS D LIMB E KUNSTE N URG W EEN K ENST U UN ZINN STIGE ZOM ER!

2 JULI 2010 (OPENING: 19.30 UUR / START PROGRAMMA: 20.00 UUR) KASTEELHOEVE DE GROTE HEGGE, THORN

D’N AOVEND VAN ’T MUULKE UITREIKING MUULKES (LIMBURGSE TONEELPRIJZEN) DOOR DE LIMBURGSE FEDERATIE VOOR AMATEURTONEELVERENIGINGEN (LFA)

6

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

Arabisch kapitaal in de Enci-groeve

Zelfspot

Tom Lanoyes Diplodocus Deks gaat over veranderingen en het onvermogen daarin mee te bewegen. De interpretatie van Toneelgroep Maastricht speelt zich af in de ENCI-groeve. Regisseur Hans Trentelman: “Het maatschappelijk belang van een stuk staat weer op de agenda.” door Emile Hollman

Hans Trentelman: “Zodra angst het discours bepaalt, wordt het bloedserieus.” foto Perry schrijvers

I

n 2009 stapte Hans Trentelman op als artistiek leider van Het Vervolg om na de fusie met Els Inc. als acteur en regisseur terug te keren in de boezem van het fusiegezelschap dat nu Toneelgroep Maastricht heet. Hij heeft er geen moment spijt van gehad. “Vanuit het westen kreeg ik wel eens de opmerking dat we het in het zuiden allemaal rustig voor elkaar hadden. Maar ik werd helemaal gek van het eeuwige gevecht om de centen. Het was een opgave om steeds weer de politiek te bewerken, zonder te verzuren en zonder uit het oog te verliezen waar het werkelijk om gaat: theater. Ik heb er altijd voor gezorgd dat we op tijd van koers, samenstelling of speelruimte veranderden.” Er moesten offers worden gebracht; de regisseurs Léon van der Sanden (De gelukkige huisvrouw, De Avonden) en Annelore Kodde (Kleine Teun, Interiors) moesten het veld ruimen. “Soms zijn harde beslissingen nodig om nieuw beleid mogelijk te maken”, zegt Trentelman.”Ik heb altijd verdedigd dat

7

we een breed stadsgezelschap moesten zijn met veel regisseurs om de nodige diversiteit te waarborgen, maar door die diversiteit lever je ook herkenbaarheid in; lijd je gezichtsverlies. Het publiek wil duidelijkheid.” Die is er nu: Toneelgroep Maastricht kiest voor verdieping en maatschappelijke relevantie, muzikaal en ontregelend en met hartstocht gebracht. Trentelman: “Het maatschappelijk belang staat weer op de agenda.” Diplodocus Deks, een stuk van de Vlaamse schrijver Tom Lanoye, is daar een goed voorbeeld van. Amateurarcheoloog Deks vindt beenderen van de voorhistorische Diplodocus. Een gewiekste projectontwikkelaar ziet kansen om daar veel geld uit te slaan. Je zou bijna denken dat Lanoye zich heeft laten inspireren door de vondst van een kaakfragment van de Mosasaurus door amateur-paleontoloog Frans Vonken in 2000 in de ENCI-groeve. Maar Lanoye situeerde het stuk in Zuid-België en knipoogde ermee naar de stammenoorlog tussen Frans- en Vlaamstaligen. Regisseur Trentelman neemt zijn

publiek mee naar de ENCI-groeve aan de rand van Maastricht. Hier is het waar zíjn projectontwikkelaar grootse plannen heeft voor ‘een Europees Las Vegas’, gefinancierd door – hoe kan het anders – Arabisch kapitaal. Het plan is ambitieus: er moet een wereldattractie, inclusief dinopark komen. Lanoye schreef de tekst nog vóór de toestanden rond de vermeende komst van het Amerikaanse gokbedrijf Harrah’s naar Maastricht. Voor dat attractiepark moeten omwonenden wel hun grond verkopen en zal de oude kabellift tussen de bergen verdwijnen. De gemeenschap komt in beweging. Posities worden ingenomen, stellingen betrokken, de gemoederen lopen hoog op. “Een kleine fanfare van de wanhoop, of een harmonie van de wanorde”, vatte Lanoye zijn stuk samen. Trentelman: “Lanoye bedoelt dat gemeenschapszin wel degelijk bestaat. Maar het leidmotief is dat mensen altijd verschrikkelijk veel moeite hebben met veranderingen. Als individuele belangen komen bovendrijven ontstaat er al gauw chaos. Zelf ben ik niet iemand die op de winkel past, hoewel ik ook een

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

sentimentele ouwehoer kan zijn en kan janken om dingen die verdwijnen. Maar het moet wel fris blijven.” Trentelman liftte in de jaren zeventig van zijn geboortestad Enschede naar Maastricht om er nooit meer weg te gaan. Samen met Dieke Ruwhof richtte hij Het Vervolg op. “Ik was een buitenstaander hier. Ik weet nog hoe destijds Maastrichtenaren foeterden over alle veranderingen die begonnen met de komst van het academisch ziekenhuis en de universiteit. Maar die zijn juist een zegen voor de stad geweest. Voor het gezelschap was het nogal een verandering toen we vanuit de binnenstad naar Céramique verhuisden, weg van de kinderkopjes, de kermis en de winterlandschappen, maar dat was nodig voor onze ontwikkeling.”     Hij ziet in de Zuid-Limburgse volksaard een vermogen om het samen gezellig te maken, om feest te vieren. “Wonderlijk, want toch zitten we te chagrijnen over veranderingen en buitenstaanders die de boel komen verstieren. Onder druk wordt alles voelbaar, dat wordt in dit stuk mooi zichtbaar. Als de stemmen van de dorpelingen in de chaos van belangen staken, en de projectontwikkelaar in de fout gaat door ten koste van alles zijn zin door te drijven, kantelt het stuk en trekken de personages zich terug in een soort van nationalisme. Maar wat is dat dan en wat heb je dan? Wat is bijvoorbeeld een Twentenaar of een Maastrichtenaar? Maastricht bestaat uit een lappendeken van cultuurtjes. Wat is de wezenlijke cultuur? Wanneer ben je Maastrichtenaar, Nederlander, Europeaan? Dit stuk nodigt uit hier met de nodige zelfspot naar te kijken.” Trentelman paste de tekst van Lanoye licht aan, introduceerde een ingeburgerde Duitser en laat drie personages Maastrichts spreken. Toch benadrukt hij dat het een universeel thema is dat in dit stuk behandeld wordt. “Het laat zien hoe mensen zich gedragen wanneer ze hun zekerheden dreigen te verliezen. Zodra angst het discours bepaalt, wordt het bloedserieus. Als je niet smakelijk met elkaar kunt lachen, gaat het pas echt fout.” Toneelgroep Maastricht, Diplodocus Deks, locatie ENCI-groeve, van 2 t/m 27/6 van wo. t/m zo., steeds om 20.30 uur. www.toneelgroepmaastricht.nl

Monument voor een gestoorde levensgenieter

Muzen

geen weet hebben gehad. Voor de radiomicrofoon las hij een klein gedicht voor, een haast mediterrane hulde aan de ‘Zonsopgang’: Er drijft een hoed van licht naar boven. Ik reik en wil hem om mijn kop en kan mijn onmacht nauw geloven: de zon komt op. Haar prachtig stro valt in ovalen en hoopt zich langzaam op mijn haar. Ik voel mij zo vreemd ademhalen, terwijl ik in de volte staar van licht, dat staat rond me uit te breiden de hoed, die alles om mij vat, wat ik vanaf mijn kindse tijden heb lief gehad.

Pierre Kemp, de ‘Man in het Zwart’ die werkte op het loonbureau van de staatsmijn Laura, was een van Nederlands kleurrijkste dichters. Welke rol speelden de vrouwelijke medepassagiers die hij tijdens de dagelijkse treinrit van Maastricht naar Eygelshoven begluurde? Wiel Kusters schreef de waarschijnlijk definitieve biografie over deze wonderlijke man. door Cyrille Offermans

H

ugo Claus was ongekend enthousiast toen hij in februari 1962 in zijn BRT-radiorubriek Levende poëzie werk van ‘de Limburger Pierre Kemp’ besprak. Kemp was anderhalve generatie ouder dan Claus, maar het is niet onwaarschijnlijk dat de jonge Vlaamse reus diens werk pas kort daarvoor had leren kennen. Hij vergeleek hem met Gezelle en e.e. cummings, hij vond dat wie in “zijn karpersprongen zichzelf

8

niet herkent”, het lezen van poëzie beter achterwege kon laten. Kemp was “gek, knettergek”. Enigszins verrassend was dat wel, die bewondering. Pierre Kemp behoort op het eerste gezicht tot een totaal ander universum dan Claus. Zeker als beginnend dichter had hij niets van de rebelse modernist, hij was eerder een geborneerde provinciaal met een intuïtieve afkeer van de bohémien en

diens epaterende artistiekerigheid. Zelfs een Bourgondiër kan deze geboren en getogen Maastrichtenaar moeilijk genoemd worden. Kemp ging zo onopvallend mogelijk gekleed, lekker eten was aan hem niet besteed en hij dronk geen druppel alcohol. Pas toen hij al lang en breed volwassen was, ontdekte hij in zinnelijkheid iets anders dan louter zondigheid. Van zijn vroege, stichtelijk religieuze poëzie zal Claus, de blasfemische antikatholiek, vermoedelijk

www.zuiderlucht.eu

Kemp was in de veertig toen hij tot deze eenvoud in staat was, hoewel hij daar al veel eerder van onder de indruk was. Zijn dichterlijke debuut – de bundel Het wondere lied – is van 1914, zijn ‘tweede debuut’ – Stabielen en passanten, een bundel met Gezelle-achtige ‘kleengedichtjes’ waarin God alleen nog in pantheïstische pluriformiteit voorkwam – van 1934. Zonder dat tweede debuut zou Kemp tot het legertje moraliserende katholieke dichters hebben behoord van wie de namen alleen in vergeelde kloosterfolianten bewaard worden. Vanaf genoemde bundel was hij de volstrekt originele dichter die als geen ander ernstig was in zijn lichtzinnigheid en omgekeerd. Dit alles valt op te maken uit de zojuist verschenen biografie van Kemp, de eerste, maar naar het zich laat aanzien tevens de definitieve. Wiel Kusters heeft alles uitgeplozen wat er uit te pluizen valt, het is onwaarschijnlijk dat zich nog eens iemand aandient om dit karwei over te doen. Kusters was er voor in de wieg gelegd. In zijn inleiding zinspeelt hij ook op die verwantschap. Niet alleen woont hij al jaren op ‘minder dan vijf minuten lopen’ van het huis in de Maastrichtse Turennestraat waar Kemp van 1929 tot zijn dood in 1967 heeft gewoond, ook constateert hij dat deze zijn grootvader had kunnen zijn. Toch moet het schrijven van deze biografie een niet geringe klus zijn geweest. Over belangrijke aspecten van Kemps leven – zijn jeugd, zijn huwelijk – is bitter weinig bekend. En het wel bekende deel is van een verpletterende saaiheid. De man was een heremiet, hij kwam nooit ergens. Precies één keer

juni/juli 2010

‘Een vrouw is een toestel van vlees en been.’ heeft hij Maastricht voor wat langere tijd verlaten, in 1915, toen hij op initiatief van de jezuïetenpater Jos. van Well, die hem als een mentor de weg wees in de grote, vreemde wereld van de literatuur en de kunst, in Amsterdam driekwart jaar als leerling-journalist bij De Tijd werkte. Dat verblijf veranderde de provinciale eenzaat niet in een enthousiaste kosmopoliet. In de stad was hij niet geïnteresseerd, de grachten associeerde hij met ‘lucht van zondigheid’. Als kunstrecensent in spe vond hij alles zielloos en oppervlakkig, de enige schilder die hem kon bevallen was de katholieke symbolist Jan Toorop. Kemp heeft ook zelf geschilderd, vooral in de vroege jaren dertig. Met boekhoudkundige acribie hield hij zijn productie bij. Van twee verkochte schilderijen berekende hij dat ze hem fl.1,62 per vierkante decimeter hadden gekost aan materiaal en fl. 2,93 per vierkante decimeter hadden opgeleverd. Kemps verhouding tot het modernisme was, vriendelijk gezegd, problematisch. Van de in opspraak geraakte kruiswegstaties van Aad de Haas in de kerk van Wahlwiller was hij niet onder de indruk. Ook niet van Klee en Miro, geschilderde vrouwen moesten er zo uitzien dat je als potente man direct met ze naar bed zou willen. Onder meer als gevolg van gebrek aan succes in de Limburgsche Kunstkring hield hij het schilderen in 1934 voor gezien. ‘De fantasie stuit op dingen die niet tussen kleur, maar wel tussen woorden voelbaar te maken zijn.’ De rijpe Kemp beschouwde vrouwen als zijn specialiteit. Het is niet te veel gezegd dat hij het begluren van vrouwen letterlijk tot kunst heeft verheven. Een groot deel van zijn leven kon hij zich tweemaal per dag een klein half uur in die kunst bekwamen, namelijk als hij per boemeltrein naar de mijn Laura in Eygelshoven tufte, waar hij vanaf 1916 op de loonadministratie werkte. Voor Kemps dichterschap is dat forensenverkeer van beslissende betekenis geweest. De schoonheid van het Limburgse landschap en meer nog die van zijn vaste vrouwelijke medepassagiers moeten hem van zijn steile geloofsopvattingen hebben genezen en dus ook van zijn pathetische ideeën over het dichterschap als

9

priesterlijke roeping. De meisjes met wie hij nu steelse blikken wisselde en dubbelzinnige conversaties voerde, kanaliseerden zijn zinnelijkheid niet langer in een straf idealisme maar in speelse, imaginaire vormen, ook poëtisch. Zijn gedichten werden korter, liefst moesten ze in één treinrit op papier staan, ze werden lichter van toon en, bovenal, gekruid met humor en erotiek. Soms komt deze lichtvoetige en levenslustige poëzie in de buurt van Toon Hermans, soms in die van drs. P, in zijn beste werk is hij de verwonderde evenknie van Gorter en Van Ostaijen. Gaandeweg moet het ook hemzelf duidelijk zijn geworden dat zijn kracht niet in het grote, klassieke gedicht lag, maar in het kleine, onbeduidende terzijde, het intermezzo, het versje. Met de uitgebreide documentatie van de totstandkoming van dit onpretentieuze mengelwerk, en dus met Kemps ‘tweede debuut’, begint het boeiendste deel van Kusters’ biografie. Pas in de schaduw van de vlezige dames krijgt Kemp kleur op de wangen en laat alle hoogdravendheid laat varen. Eindelijk komt er ruimte voor de naïeve toon waar zijn eertijdse mentor Van Well zo op had aangedrongen en waar ook Kemp al vroeg, maar toen nog vergeefs, bij zweerde. Kemps relatie met zijn muzen, respectievelijk ‘inspiratricen’ komt nu uitvoerig aan bod. Curieus in dit platoons-erotische spel is dat Kemp, de gemankeerde faun, niet alleen met Amaranth, Turkoois, de Vrouw-in-hetgroen, de muze van de Tulpenboom en diverse andere poëtisch omgedoopte dames flirt en vervolgens over hen schrijft, maar dat hij hun ook inspraak gunt in de totstandkoming van de definitieve versies van de betreffende gedichten. En aangezien zijn muzen anoniem wensten te blijven, ligt het voor de hand dat die gedichten talloze cryptische verwijzingen bevatten die alleen de ‘medespelers’ konden begrijpen. Kusters ziet dit heimelijke spel van aantrekking en afstoting, van concurrentie en jaloezie als een soort renaissance van de laatmiddeleeuwse hoofse liefde. Tot werkelijke seksuele contacten tussen Kemp en zijn muzen

schijnt het nooit gekomen te zijn, en vermoedelijk was dat ook niet zijn opzet. Het ging hem om het spel, het voorspel zo men wil, en de sublimatie daarvan in zijn poëzie. Hoezeer hij aan dat spel gehecht was blijkt wel uit het feit dat hij nog jaren later, na de bevrijding en zijn vroegtijdige pensionering, werk maakte van een ‘virtuele reünie van de treinclub’. Misschien zijn mooiste poëzie schreef de ouder wordende, ziekelijke en gedesillusioneerde Kemp. Van de man die zich ooit als ‘enfant de Dieu’ optimistisch en monter toonde is weinig over, leven wordt zich voortslepen blijkens Critisch Ik voel mij door het licht verplicht te leven, maar eer ik me aan die plicht om ’t licht wil geven, moet ik weten, of het nog anders is dan in brand gevlogen duisternis. Nu hij het dagelijkse contact met zijn muzen moet missen, verliest het leven alle bovennatuurlijke energie en glans. Kemps optimistische wereldbeeld ligt volledig in gruzelementen. En dat geldt ook voor zijn beeld van de vrouw. Dat krijgt ronduit misogyne trekken. “Een vrouw is een toestel van vlees en been”, schrijft hij (in 1955) nota bene aan een van zijn muzen. En nog erger, de slotregel van het gedicht ‘Zwartst pessimisme’, uit 1956: ‘Een vrouw is iets van tussen haar benen, / meer niet.’ In het Maastrichtse stadspark staat sinds 1986 een klein monument van de dichter dat aan een blijmoediger periode herinnert. Aan de achterkant lezen we het gedicht De la musique avant toute chose: Toen ik die boog daar had geürineerd en ik het zonlicht er in ving, prees ik intens, ver van de wijsheid, die mij was geleerd: Wat schoon kristal is er toch in de mens! En in extase voor het lieflijke geluid: Welk een muziek gaat van de mens toch uit!’ Het is goed dat Wiel Kusters een fraai en evenwichtig literair monument voor deze gestoorde levensgenieter heeft opgetrokken. Wiel Kusters, Pierre Kemp. Een leven. Uitgeverij Vantilt. Gebonden, deels in kleur, 39,95 euro.

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

zuiderlucht abonnees Welkomstgeschenk voor nieuwe abonnees : Boek Wido Smeets

CD Jody Moon

Voor alle abonnees 10 % korting op de wijnen van Vin Munnen 043 3110260 www.vinmunnen.nl Aanmelden kan via www.zuiderlucht.eu, klikken op ‘abonnementen

BOSCHSTRAAT 48 MAASTRICHT op afspraak 043 325 58 64 alleen voor mannen

BOSCHSTRAAT 46 zonder afspraak

4/3/10

08:41

Page 1

www.bonnefanten.nl

11.4. – 27.6.2010

Bonnefantenmuseum Maastricht

Sidi El Karchi / Bas de Wit

Sidi/Bas_Zuiderlucht_HalfPage.qxd:Bonn

de Avantgarde The Cell That Doesn’t Believe In The Mind That It’s Part Of een solo tentoonstelling van Chris Evans 26 juni — 22 augustus 2010 Curator: Lisette Smits

MARRES

Capucijnenstraat 98 6211 RT Maastricht T 043.3270207 Open: woe-zon, 12-17 Marres Books: woe-zat, 12-17 www.marres.org

CENTRE FOR CONTEMPORARY CULTURE

10

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

Over de dingen die voorbijgaan

Lonely soul

Novastar moet voor Vlaanderen zijn wat Anouk voor Nederland is: de artiest van wie men maar niet begrijpt waarom de rest van de wereld niet óók aan zijn voeten ligt. Het antwoord kan eigenlijk alleen zijn dat die rest van de wereld al een eigen Anouk of Novastar heeft. door Leon Verdonschot

N

ovastar wordt nogal eens met Coldplay vergeleken. Beide bands hebben een sterk melodieuze inslag en een zanger die niet direct als ‘podiumbeest’ kan worden omschreven, maar een stem heeft die zowel karakteristiek klinkt (dat kan nog steeds een eufemisme zijn voor tergend vals) als technisch van hoog niveau is. Het verschil: Coldplay is een band, Novastar niet. Joost Zweegers van Novastar heeft slechts twee handen, dus hij heeft andere mensen nodig die op het podium andere instrumenten bespelen. Maar daarmee houdt het ook wel op. Hij schrijft alle muziek en alle teksten, en bij zijn concerten kijkt het publiek naar Joost Zweegers. Hij is Novastar, zijn bandleden zijn huurlingen. Staat op de concertposter de bandnaam, dan wordt Zweegers begeleid en is het optreden versterkt. Staat er zijn eigen naam, dan komt hij alleen en speelt hij akoestisch. Er zijn natuurlijk meer verschillen, vooral muzikaal, met Coldplay, maar er is ook nog een andere overeenkomst. De twee bands hebben niet zozeer meesterlijke albums gemaakt, als wel albums waarop een paar meesterlijke nummers staan. Hits ook, in de beste zin van het woord. Geen te lang uitgevallen ringtones of nummers die pas inhaken na de geestelijke sluitingstijd van de luisteraar, nee: composities binnen de vier minuten. Nummers met het aureool van de eeuwigheid en het bedrog van de kennelijke vanzelfsprekendheid. Nog een verschil: bij Coldplay is er geen wrijving tussen vorm en inhoud, want er is geen inhoud. “Kijk naar de sterren Kijk hoe ze stralen voor jou

11

‘Op het podium lost Zweegers op in zijn muziek.’ foto Perry Schrijvers

En alles wat je doet.” Jannes? Dries? Nee, Coldplay in het Nederlands. Joost Zweegers (1971, geboren in Sittard, een paar jaar getogen in Susteren, daarna naar Vlaanderen verhuisd) vatte de essentie van zijn teksten samen met de titel van zijn tweede album: Another Lonely Soul. Zijn teksten gaan over verloren liefde. Hoe lieflijk Zweegers ook klinkt, zijn boodschap is die van de

dingen die voorbij gaan. Vooral op dat tweede album was het zijn meest nadrukkelijke thema, het thema van een artiest die geen pleaser wil zijn, groots en weids geproduceerd door het Vlaamse wonderkind Ozark Henry en minder een allemansvriend dan het debuut. Another Lonely Soul kwam moeizaam en traag tot stand. In de VS werkte Zweegers met ervaren schrijvers als Simon Climie en Bob Ezrin, mensen

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

met grote hits op hun naam, mensen die weten hoe het werkt. Precies daar ging het mis, want Zweegers, zo laat hij in alle interviews merken, wantrouwt de ratio in de kunsten. Hij is de artiest die het heeft over “gevoel” en over “puur” en duidelijk maakt dat dit begrippen zijn die hem hoog zitten. Het werd dus niks, daar in de VS, en hij kwam terug. Zweegers heeft niet alleen uitgesproken opvattingen over de muziek, maar ook over het geluid. In 2000 liep zijn debuut cd Novastar ook al vertraging op omdat hij de mix niet goed vond. Uiteindelijk liet hij de complete plaat remixen. Zijn optredens na het tweede album bevestigden het beeld van de artiest die de voorspelbaarheid vóór wilde zijn: Zweegers gaf het publiek niet alleen wat het wilde horen, hij gaf het publiek ook wat híj wilde spelen. Ook het derde album Almost Bangor, dat vorig jaar verscheen, liet lang op zich wachten, maar dat had vooral vervelende praktische redenen. Bij een optreden in Brussel viel Zweegers van het podium en hij kampte daarna lang met gezondheidsklachten. Op Almost Bangor klonk Zweegers soms weer als op de debuutplaat. De op Another Lonely Soul hoorbare liefde voor de oude U2 had plaatsgemaakt voor invloeden van Neil Young, bij wie hij ooit in het voorprogramma toerde. Opnieuw waren er van die nummers, zoals het tekstueel mooi naïeve Mars Needs Woman, dat klinkt alsof ooit, in een stad ver van hier, een straatmuzikant staat te zingen. Op het podium is Zweegers de afwezige frontman. Hij lost op, in zijn muziek. De ogen zijn op hem gericht, en in Vlaanderen zijn dat er vele duizenden per optreden. Maar het is alsof hij liever heeft dat ook het publiek ze sluit, die ogen, en naar dezelfde plek vertrekt waar hij zich twee uur lang bevindt: diep in zijn liedjes. Novastar speelt op 27 juni tijdens ParkCity Live op het Bekkerveld in Heerlen. www.parkcitylive.nl

Niets nieuws Cordon? Welk cordon?

Eigenlijk is een cordon sanitaire in Nederland niks nieuws. Politieke partijen sluiten elkaar al uit sinds mensenheugenis. Toen de PVV begin dit jaar in de peilingen de grootste partij was, stelde PvdA-politicus Frans Timmermans zo’n cordon voor. In deze mini-special zet Zuiderlucht de voors en tegens op een rij. Thomas von der Dunk bijt het spits af met een historisch onderbouwd betoog. Tom Naegels raadt een cordon af, Cyrille Offermans meent dat het er toch moet komen. door Thomas von der Dunk

P

lotseling is het ook een thema geworden in het Nederlandse politieke debat: het cordon sanitaire. De opkomst van de PVV de afgelopen jaren heeft ook in Den Haag, met het oog op de komende verkiezingen, de vraag doen rijzen: kan er straks wel in een regering worden samengewerkt met een ondemocratisch georganiseerde partij die een basisbeginsel van onze moderne rechtsstaat - voor de wet zijn alle burgers gelijk - ter discus­sie stelt? Of is het juist ondemocratisch om een partij die op behoor­lijke kiezerssteun mag rekenen, principieel uit te sluiten? Wordt daarmee niet ook aan de kiezers van die partij de boodschap gegeven: u doet er gewoon niet toe? In België en Oostenrijk worstelt men al langer met die vraag, evenals bij tijd en wijle in sommige Duitse deelsta­ten. In België staat het Vlaams Blok,

12

inmiddels tot Vlaams Belang herdoopt, ongeacht een vrij stabiele aanhang van een vijfde van de Vlaamse kiezers continu buitenspel. In Oostenrijk mocht de rechtsradicale FPÖ tien jaar geleden meedoen, wat Wenen meteen op een politiek isolement binnen de EU kwam te staan - een boycot die overigens al vrij snel van tafel verdween omdat hij de Europese besluitvor­ming zelf bleek te verlammen. Electoraal was het resultaat voor de FPÖ desastreus: de partij bleek volslagen incompetent, werd bij volgende verkiezingen hardhandig afgestraft en viel in twee brokken uiteen - net zoals de LPF in Nederland na en door regeringsdeelname na de postume verkiezingszege van Fortuyn in 2002. In de naoorlogse Bondsrepubliek werd de communistische KPD - die meteen ook met een boycot door de anderen te maken kreeg - al snel

www.zuiderlucht.eu

verboden; andere radicale, als verfassungfeindlich beschouwde partijen werden door de in 1953 ingevoerde vijf-procents-drempel buiten het parlement gehouden. Wel bleken vooral na de Duitse Hereniging bij diverse deelstaatverkiezingen uiterst rechtse ­partijen succesvol, waarbij het voor de ‘gevestigde partijen’ bij voorbaat buiten kijf stond dat daarmee vanwege hun ondemocratische karakter geen coalitie kon worden aangegaan. Toen de Groenen een rol begonnen te spelen heeft de CDU, door deze als anarchis­tische ‘Chaoten’, als gevaar voor de stabiliteit van het land weg te zetten, jarenlang getracht om de SPD te beletten met hun hulp aan een parlemen­taire meerderheid te komen; de SPD durfde ook lang uit angst voor kiezers­verlies ter rechterzijde een dergelijke samenwerking niet aan, omdat de CDU met schrikbeelden over een ‘rood-groene-chaos’ electoraal scoren kon.

juni/juli 2010

l: ia ire ec ta sp ni i- sa in n m do r

Co

onder de zon

‘Toen Den Uyl en Wiegel elkaar nog uitsloten, had niemand daar kritiek op.’ Een opvallen­de wending in de tactiek van de CDU trad in dit opzicht op toen de PDS (nu Die Linke) de kans kreeg een cruciale rol bij meerderheidsvor­ ming te spelen. Plots werden de Groenen door de christen-democraten als netjes omarmd, en werd op hen een beroep gedaan om als ware democraten toch vooral niet met de socialisten samen te werken. Nog bij de laatste deelstaatverkiezingen had het jarenlange rechtse thema van ‘rood-groene chaos’ voor dat van een ‘rood-rode-chaos’ plaatsgemaakt. Ook in Nederland zijn pogingen tot een cordon sanitaire niet nieuw. Vanaf het begin werd de SDAP - vanaf de invoering van het algemeen kiesrecht stabiel goed voor ruim twintig procent van de stem­ men - door de confessionele partijen in feite van samenwerking uitge­sloten, althans tenminste op landelijk niveau. “Niet dan in uiterste noodzaak”, aldus het uitgangs­punt van RKSP-fractieleider Nolens, waarvoor indertijd de ‘Vergissing van Troelstra’ hem een dankbaar argument in handen gaf. In de politieke prak­tijk doet dat argument (met de naoorlogse rooms-rode coalitie van Drees en Romme als uitzondering) onuitgesproken nog steeds opgeld. Als het even kan, regeert het CDA over rechts, ook omdat bij regeren met de PvdA een grotere electora­le leegloop richting VVD dreigt dan in het omgekeerde coalitiegeval. De PvdA mocht alleen meedoen op die momen­ten dat met de VVD geen stabiele meerderheid te vormen viel (in 1973, 1981, 1989 en 2006). Die sleutelpositie van het CDA werd natuurlijk versterkt doordat PvdA en VVD elkaar decennia lang uitsloten, omdat de sociaal-economische tegen­stellin­gen een werkbare regering inhoudelijk onmogelijk zouden maken. Pas met Paars werd in 1994 die wederzijdse ban doorbroken. De enorme nederlaag van het CDA maakte zowel een voortzetting van de zittende CDA-PvdA-coalitie, als een nieuwe CDA-VVD-coalitie getalsma­tig onmogelijk. D66-leider Hans van Mierlo kwam in een sleutelpositie terecht en dwong bij Kok en Bolkestein een regering zonder confessio­nelen af. Na acht jaar leverde die combinatie, vanwege toene­ mend gebrek aan ideologisch profiel voor PvdA en VVD een desastreus electoraal resultaat. Opvallend overigens dat indertijd, toen Den Uyl en Wiegel elkaar nog uitsloten, niemand daar principiële kritiek op had, en met de kreet ‘ondemo­ cratisch’ niet werd geschermd. Er werd hooguit gezegd dat het niet erg verstandig was, omdat daarmee het CDA opper­machtig werd gemaakt en beide partijen makkelijk tegen elkaar uitspelen kon. Nu ging het daarbij natuurlijk niet om een volledig cordon sanitaire, of een oproep daartoe, maar om de uitsluiting van de ene partij door slechts één andere - en bovendien wederzijds. Maar daarin verschilde dat niet wezenlijk van wat nu door

13

sommigen ook als cordon sanitaire en ondemo­ cratisch gedrag wordt betiteld: de recente uitsluiting van LeefbaarRotterdam en de PVV op locaal niveau in Rotterdam, Den Haag en Almere door de PvdA. De begripsverwarring - twee verschillende zaken (uitsluiting door één partij en een cordon sanitaire door allen) op één hoop gooien en vervolgens als regenteske min­achting van de volkswil betitelen wordt evengoed aan de zijde van de ‘slachtof­fers’ gecreëerd. Waarbij opgemerkt moet worden dat Leefbaar­ Rotterdam in 2006 even­goed de PvdA van samenwerking uitgesloten had, hetgeen toen in haar ogen kennelijk nog geen ‘regenteske minachting van de volkswil’ heette. En dat de PVV, toen zij ver vóór de verkiezingen op grond van de peilin­gen in een premature overwin­nings­roes ook als duidelijke doelstelling had om de PvdA eruit te gooien. In dat opzicht is het dus wel de pot die de ketel wat verwijt.

A

ls gezegd: al dan niet wederzijdse uitsluiting van samenwerking is in de Nederlandse geschie­ denis niet nieuw. De SDAP begon pas geaccepteerd te raken op het moment dat de andere partijen een nieuwe dreiging ontwaar­den, in de vorm van de NSB, die in 1937 met vier zetels in de Tweede Kamer kwam. Die opkomst leidde niet alleen tot een soort ambtenarenbe­roepsverbod voor NSB-ers, maar in de parlementaire praktijk ook tot een soort cordon sanitaire. Na de oorlog kon er vanwege collaboratie geen sprake van zijn dat de NSB-Kamerleden zouden terugkeren; de partij werd gewoon verboden. Wel kon de Zwarte Weduwe van de als oorlogsmisdadi­ger geëxecuteerde Rost van Tonningen nog tot haar dood aan zijn Kamer­lid­ maatschap rechten ontlenen ten aanzien van haar pensioen. Na 1945 meldde zich, met de Koude Oorlog, al snel een nieuwe gegadigde voor een cordon sanitaire: de CPN, ook voortdurend door de BVD in de gaten gehouden. Geen sprake van dat haar fractieleider in veiligheidszaken kon worden gekend: van de ‘Commis­sie Stiekem’ was hij geen lid, ook al scoorde de CPN in 1946 bij de verkiezingen meer dan tien procent, aanmerkelijk meer dan de toenmalige voorloper van de VVD, waarvan de aanvoerder vanzelfspre­kend wel in deze kamercom­missie zitting had. Na de communistische coup in Praag in 1948 volgde op en buiten het Binnenhof een reactie die inderdaad als een soort cordon sanitaire begrepen kon worden: de CPN kwam in een volstrekt isolement te verke­ren, en werd bijvoorbeeld in Amsterdam - in strijd met de toen overal gangbare tradities van afspiegelingscolleges - uit het

www.zuiderlucht.eu

stadsbestuur gezet. Voor de goede orde: de CPN kon aanvankelijk op bijna eenderde van de kiezers in de hoofdstad rekenen - aanmerkelijk meer dan de Fritsma’s nu binnenhaalden in de Flevopolder en de Hofstad. Pas midden jaren zestig was de Koude Oorlog zover geluwd dat de CPN niet meer als dusdanig staatsgevaarlijk ondemo­cratisch werd beschouwd dat zij aan de Amstel uit B&W moest worden geweerd. Van landelijke regeringsdeelname kon echter geen sprake zijn. Nadat de daarop gerichte communisti­sche verkiezingsleus van 1977 - ‘Van Agt eruit, de CPN erin’ - voor de CPN zelf in een electorale nederlaag en ten aanzien van de kabinetsvorming in zijn tegendeel was verkeerd, ging de partij ruim tien jaar later op in Groen­Links. Wel werd, juist in 1977 (maar ook nog wel eens later), de Staphors­ter variant overwogen om CDA en VVD aan een rechtse meerder­heid te helpen, wat dus samenwerking zou vergen met de eveneens op voet van oorlog met de democratische grond­beginselen verkerende - want de (vrouwelijke) helft van het electoraat uitsluitende - SGP. Maar dat werd toen kennelijk minder als een probleem beschouwd. De rechtsradicale voorlopers van de PVV in de jaren tachtig, als de Centrumpartij en de Centrumdemocraten van Janmaat, werden in de praktijk altijd door een soort cordon sanitaire getroffen. Samenwerking was uit den boze en als Janmaat sprak liep vaak de halve Kamer weg. Alleen ging het hier electoraal om een splinter, dus voor de machtsvraag na verkiezingen was dat allemaal niet erg relevant. Dat nu is met Wilders anders: die vormt sinds 2006 een electorale factor van belang en wordt dat na de komende verkiezingen nog meer - ook al is de kans dat zijn partij de grootste wordt inmiddels tot nul geredu­ceerd: hij mag, in de opiniepeilingen gestaag wegzak­kend, straks al blij zijn met een vierde plaats. Maar het zorgt ervoor dat, anders dan in de tijd van Janmaat, de oproep tot een cordon sanitaire nu wel een heikele politieke kwestie geworden is: zonder de PVV valt voor CDA en VVD met geen mogelijkheid te regeren, en zou zo’n cordon sanitaire beide partijen dus uitleveren aan links. Vandaar dat Balkenende en Rutte bij de vraag naar eventuele samenwer­king met de PVV voortdurend onder tafel duiken. Sluiten zij die uit, dan kunnen ze een CDA-VVD-coalitie vergeten. Omarmen ze de mogelijkheid, dan zijn ze steun en stem van consequente PVV-critici als Van Agt en Aantjes bij voorbaat kwijt. Thomas von der Dunk (Soestdijk, 1961) is cultuurhistoricus en publicist. Hij promoveerde in 1994 op een proefschrift over de politieke en ideologische aspecten van de monumentencultus in het Heilige Roomse Rijk.

juni/juli 2010

Mosagne Academie

Wiel Kusters over werk en leven van Pierre Kemp Wiel Kusters, dichter en hoogleraar letterkunde, neemt u in zes sprankelende bijeenkomsten mee naar de wereld van Pierre Kemp: een oefening in het lezen van poëzie en het interpreteren van schilderijen. Bij aanmelding ontvangt u Kemps Verzameld werk en Kusters’ recent verschenen diepgravende en omvangrijke biografie van de kleurrijke Man-in-het-Zwart, Pierre Kemp. Een leven. Meer weten? Kijk op onze website of vraag de brochure aan via [email protected] of 043-3884774. Verrijk uw geest en verras uzelf!

Bloem

Het is een bloem om er met een vaantje om rond te gaan en zacht te zingen. Het is een bloem om niet meer burger te zijn, maar een broer van een kinderhemdje in zonneschijn.

Pierre Kemp Zonder titel, 1929 Collectie Bonnefantenmuseum Pierre Kemp Verzamelde gedichten Amsterdam, van Oorschot 1976

www.mosagneacademie.nl

i_beta/festival

trends, opportunities and challenges for creatives, business and culture

Friday June 11, 2010 Start: 9.00h Royal Theatre Heerlen Festival area: the city centre of Heerlen Tickets and more info: ibeta.eu Powered by zachte g: zachteg.nl Hosted_by:_Leon_Verdonschot/ With:_Henrik_Moltke_(Mozilla.org)/ Boris_Veldhuijzen_van_Zanten_(Bomega.com)/ Frank_Janssen_(Frankwatching.nl)/ Eric_Kleptone/Graund_Control_Unit/Recentre/ Design_for_Emptiness/Fashionclash/ Design_Metropole_Aachen/and_many_more/

14

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

door Tom Naegels

L

aat je niks wijsmaken: het cordon sanitaire in Vlaanderen heeft niet gewerkt. En het zou een uitermate slecht idee zijn om het te willen kopiëren. O, ik weet het: je zult dezer dagen veel Vlamingen vinden die je het tegendeel zullen vertellen. Het cordon heeft juist heel goed gewerkt, zeggen ze. Wie spreekt er vandaag nog van het Vlaams Blok? De partij is al jaren op de dool, komt nauwelijks nog in de media, valt ten prooi aan interne ruzies, werd bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen in haar bolwerk Antwerpen verslagen door de zittende burgemeester, en het heeft er alle schijn van dat ze in de komende federale verkiezingen simpelweg van de kaart zal worden geveegd. Haar rol is overgenomen door de even radicaal Vlaamsnationale, maar verder door en door democratische Nieuw-Vlaamse Alliantie van supertalent Bart Dewever, een man die twee doelen heeft in zijn politieke leven: het breken van België, en het breken van het Belang. Dat is waar. Vraag is of het toe te schrijven is aan het cordon. Ik denk eerder het tegendeel: pas toen de andere partijen op een normale manier met het Belang en haar ideeën begonnen om te gaan, is het gestopt met groeien. Niet toevallig is de N-VA altijd een tegenstander geweest van het cordon. Niet toevallig kapitaliseert ook die partij op Vlaamsnationalisme, en de ‘gezond-rechtse’ wereldvisie van een groot deel van de Vlamingen. We hebben hier dus simpelweg te maken met een normale politieke dynamiek: het VB verliest kiezers omdat andere partijen erin slagen dezelfde thema’s op een betere, geloofwaardige manier te verwoorden. En de nieuwe VB-

15

Cordon? Welk cordon?

voorzitter heeft duidelijk minder talent dan zijn voorgangers. Bovendien. Zolang het VB groeide – en dat heeft de partij twintig jaar lang gedaan – werd er gezegd dat het cordon net haar levensverzekering was. Zo hoefde ze zich nooit te verbranden, kon ze ongestoord voor de harde oppositie gaan, en incasseerde ze telkens weer de underdog-bonus, die in Vlaanderen altijd hoog is. De andere partijen werden ondertussen gedwongen om steeds bredere en onnatuurlijkere coalities te sluiten, om hun meerderheid te behouden. Een gezonde afwisseling tussen rechtse en linkse meerderheden werd verhinderd, omdat een groot deel van de rechtse stemmen verdween achter het cordon. Áls het cordon dus al begint te werken, dan heeft het verdomd lang geduurd, en hebben we er een hoge prijs voor betaald. Daarbij heeft het ervoor gezorgd dat er in Vlaanderen pas echt met enige urgentie over multiculturele

kwesties gepraat kon worden, toen dat in Nederland begon te gebeuren. Het cordon heeft belangrijke thema’s onnatuurlijk lang in het vriesvak gestoken. Ook dat heeft het ons geleerd: als je een partij officieel uitsluit, dan is er geen druk meer om haar thema’s serieus te nemen. En tot slot had het ook sociaal een kwalijk effect. De kiezers van het VB, in de hoek gezet als ‘verzuurden’, zagen hun proteststem keer op keer verloren gaan, hoe groot hun partij ook werd. Dan zette hen niet meteen aan om constructief deel te nemen aan het maatschappelijke leven. Ze waren al verbitterd, ze werden het nog meer. Het cordon formaliseerde zo de kloof tussen wie meedeed, en wie afhaakte. De frustratie daarover leeft nog steeds verder, en speelt vooral de linkse partijen parten. Je moet ook voor ogen houden dat het Belgische cordon sanitaire in een heel andere context is gegroeid. In het begin van de jaren negentig was

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

l: ia ire ec ta sp ni i- sa in n m do r

Er zijn veel redenen om geen coalitie te willen vormen met een partij als de PVV, meent Tom Naegels. Een cordon sanitaire is echter niet verstandig. Omdat de kijk op de islam de laatste twintig jaar is veranderd, en omdat zo’n cordon in Vlaanderen de politiek jarenlang verlamde. “Áls het cordon dus al begint te werken, dan hebben we er een hoge prijs voor betaald.”

Co

Doe dat nou maar niet, dat cordon

het lang nog niet zo mainstream om tegen immigratie of tegen de islam te zijn. De stijl en de standpunten van het VB weken ontzettend af van wat in die tijd normaal of fatsoenlijk werd geacht. Het was toen, meer dan nu, ook ruim bekend dat het VB ooit opgericht was door oud-collaborateurs en hun sympathisanten. Ze hadden skinheads en Holocaust-ontkenners in hun rangen. Sommige leden waren bevriend met prominente neo-nazi’s. Dat maakte dat de uitsluitingstrategie maatschappelijk breed gedragen werd: bijna niemand, in de politiek of daarbuiten, voelde zich geroepen om het cordon in vraag te stellen. De geesten zijn ondertussen geëvolueerd. Allerlei incidenten met radicale moslims hebben ervoor gezorgd dat in alle partijen, en in alle geledingen van de maatschappij mensen zijn opgestaan die publiek hun weerstand tegen de islam belijden. Er zijn talloze prominente intellectuelen, ook internationaal, die denken en werken in de geest van Wilders, al houden ze misschien niet van zijn stijl. Het maakt het veel moeilijker om een onderscheid te maken tussen wat provoceert, en wat onaanvaardbaar is. Vandaag zeggen dat de Koran gelijk is aan Mein Kampf, of dat toén zeggen: dat is iets heel anders. Als je Wilders uitsluit, doe je dan hetzelfde met Leon de Winter? En met Bernard HenryLevi? Om al die redenen zou het onverstandig zijn om een cordon sanitaire te willen leggen rond de PVV. Al wil dat ook niet zeggen dat Wilders meteen in de regering hoeft te komen. Er zijn veel redenen om geen coalities te vormen met een partij. Simpelweg omdat je geen overeenstemming vindt tussen je programma’s. Of omdat je geen geloof hebt in de kwaliteiten van het politiek personeel. Als een antisysteempartij als de PVV per se mee wil regeren, dan moet ze daar ook zelf wat moeite voor doen. Zo leg je de verantwoordelijkheid voor deelname bij hen. En dat is iets heel anders. Tom Naegels (Antwerpen, 1975) is schrijver, theatermaker en columnist bij dagblad De Morgen.

Martelaar van Fatsoenlijke partijen moeten samenwerking met Wilders uitsluiten, vindt Cyrille Offermans. Ze moeten laten zien dat hij sociale problemen niet benoemt, zoals zijn bewonderaars beweren, maar juist verduistert door ze in verband te brengen met ‘de fascistische islam’. Wilders is een bange, discussies mijdende man “die in niets getuigt van een coöperatieve, laat staan van een democratische gezindheid.” door Cyrille Offermans

N

a de gemeenteraadsverkiezingen van maart was het triomfalisme in het kamp van de PVV niet gering. ‘Vandaag Almere en Den Haag,’ aldus een dreigende partijleider, ‘morgen heel Nederland.’ Was dat, behalve een demonstratie van politieke overmoed, vooral een bewijs van historische onnozelheid of eerder een brutale provocatie? De man is sluw genoeg om al te amicale solidariteitsbetuigingen van rechts-extremistische soortgenoten van elders – Haider, Le Pen – op afstand te houden, niettemin plaatste hij zich met die uitspraak impliciet maar overduidelijk in nazistische traditie. ‘Wir werden weiter marschieren Wenn alles in Scherben fällt. Denn heute da hört uns Deutschland und morgen die ganze Welt.’ Zo klonk indertijd het vastbesloten refrein van de opmarcherende aspirant-milities van de Hitler Jugend, waarvan de slotzinnen in een latere fase nog werden aangescherpt tot ‘heute gehört uns Deutschland / und morgen die ganze Welt,’ zodat niemand meer de vergissing kon begaan uitsluitend met een stel frisgewassen koorknapen van doen te hebben. Curieus. In Nederland heeft niemand, voor zover ik weet, op die parallel gewezen. Misschien is ook dat vooral historische onnozelheid, maar mogelijk ook – en in dat geval: eindelijk – een vorm van politiekstrategische slimheid. Want het mag niet worden uitgesloten dat Wilders op zulke beschuldigende maar ook algemeen als laakbaar beschouwde reacties hoopte. Zijn hele politieke vernuft is immers een afgeleide van het axioma dat één gek meer kan vragen dan tien wijzen kunnen beantwoorden: hij weet dat hij met zijn absurde uitspraken iedereen op de kast jaagt en zich aldus verzekerd weet van weer dagenlange publiciteit, alsof zijn bêtises werkelijk

16

van levensbelang waren. Dat de gebleekte agitator de stormachtige lokale successen van zijn falanx dus zelf in het perspectief van het nazisme plaatste, wil niet zeggen dat hij een vergelijkbare politieke agenda heeft. ‘Morgen heel Nederland’ is toch iets anders dan ‘morgen die ganze Welt’. Zijn verbale agressie beoogt weliswaar een nieuwe kruistocht, maar zijn Jeruzalem heet Rotterdam, Den Haag, Almere – de moslimvijand is al in onze steden gepenetreerd. Tot grensoverschrijdende expansie of wraakexpedities roept hij niet op, hij stuurt zijn discipelen uitsluitend naar Europa om elk voorstel tot Europese samenwerking te traineren – tenzij het erom gaat de Europese buitengrenzen strenger te bewaken. Wilders is een rabiate, maar defensieve nationalist. Hij gelooft, dwars tegen alle feiten in, in een homogeen en monocultureel Nederland, dat zelfs in de tijd van de Batavieren en de Kaninefaten niet bestaan heeft. Aanvankelijk had dat geloof nog tamelijk onschuldige trekken, vergelijkbaar met de nostalgie van de heemkundige en de dialectvorser, maar sinds hij zich afzonderde van de VVD radicaliseerde hij razendsnel in fundamentalistische richting – het spiegelbeeld van de extremisten die hij wil bestrijden. Net als bij hen klinken zijn filippica’s agressiever naarmate zijn politieke wensen zich verder van een mogelijke realisering verwijderen. En ’s mans toenemende wereldvreemdheid is vooral het resultaat van een zelf geforceerd isoleringsmechanisme. Voor zover hem enig strategisch talent niet ontzegd kan worden, heeft dat betrekking op de succesvolle manier waarop hij zijn eigen aandeel in dat isoleringsproces in de schoenen van zijn tegenstanders weet te schuiven, om aldus van agressor in martelaar voor de goede zaak te veranderen. Die goede zaak is, zoals bekend, de Nederlandse identiteit, een begrip dat Wilders wijselijk vooral

www.zuiderlucht.eu

Cordon? Welk cordon?

negatief definieert, namelijk door erop te wijzen wie er geen deel van uitmaakt en het daarom alleen al door zijn aanwezigheid bezoedelt. In zijn schaarse pogingen die identiteit van enige inhoud te voorzien komt hij nooit verder dan wat gestamel over de ‘joods-christelijke’ bronnen van onze beschaving, soms verwijst hij ook naar ‘de Verlichting’. Maar alleen al het gemak waarmee hij ‘joods’ en ‘christelijk’ tot een soort pan-Europese verdragsorganisatie samensmeedt, geeft aan dat hij van de reële tegenstelling tussen joden en christenen in het algemeen en van het beschamende antisemitisme van de rooms-katholieke kerk in het bijzonder maar liever niet wil spreken. Ook de christelijke traditie als zodanig kan hij niet zomaar voor zijn beweging annexeren. Want het absoluut nieuwe van het christelijke monotheïsme, zoals het op basis van het lijdensverhaal van Christus in het hele Romeinse imperium werd gepropageerd door Paulus, was nu net dat het, in tegenstelling tot het exclusieve verbond van

juni/juli 2010

l: ia ire ec ta sp ni i- sa in n m do r

Co

n eigen makelij

‘Het politieke vernuft van Wilders is een afgeleide van het axioma dat één gek meer kan vragen dan tien wijzen kunnen beantwoorden.’ althans van de paramilitaire afdeling daarvan die in de middeleeuwse volksmond domini canes (honden van de Heer) werd genoemd vanwege het fanatisme waarmee ze jacht maakte op het ketterse addergebroed. Maar níet van de oorspronkelijke gemeenschap van Romeinse christenen, niet van de talloze marginale gemeenschappen die de imitatio Christi in de praktijk brachten door het beoefenen van een translokale en transregionale solidariteit. Het model daarvoor vonden ze onder meer in de – ook door Siep Stuurman in zijn onvolprezen De uitvinding van de mensheid aangehaalde – parabel van de barmhartige Samaritaan. Diens spontane empathie houdt niet op bij een cultuurgrens, hij ziet niet een vreemdeling maar een mens in nood en dús aarzelt hij niet hem te helpen. Op de Verlichting mag Wilders zich nog minder beroepen. Die cruciale periode in de Europese beschavingsgeschiedenis kan immers alleen begrepen worden als reactie op de grote godsdienstoorlogen op het Europese continent en het genocidale geweld van het Europese kolonialisme elders in de wereld. De Verlichtingsdenkers beseften dat alleen een principiële relativering van alle etnische, religieuze en culturele grenzen toekomstig bloedvergieten kon voorkomen. Zij zijn de uitvinders van het cultuurrelativisme dat aan de basis ligt voor de latere Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948).

W

het joodse volk met zijn God, nadrukkelijk was gericht op de gelovige communio van alle volkeren. Paulus riep op tot de eerste internationale van de geest, waarvan de verre echo’s nog naklinken in de communistische internationale van bijna twee millennia later. Voor de kinderen Gods bestond er geen verschil tussen Grieken en joden, slaven en vrijen, mannen en vrouwen. Paulus bewerkstelligde de uitbraak van het geloof in de ene God uit de provincie (en het daarbij horende etnocentrisme) en promoveerde hem tot redder van de hele mensheid. Dat het christendom vervolgens pacteerde met de particuliere belangen van de machtigste wereldlijke heersers – voor het eerst in de persoon van keizer Constantijn – maakt duidelijk dat zijn universalisme vaak niet meer was dan een propagandaslogan, zij het met uiterst bloedige gevolgen. Wilders mag zich geïnspireerd weten door die machtsbeluste, repressieve kerk. Hij is een ideologische nazaat van de Dominicanen,

17

ilders mag niet klagen over een cordon sanitaire, hij zou alle pogingen daartoe juist moeten toejuichen. Hij weet maar al te goed dat hij zijn groei grotendeels dankt aan de op hem gerichte aanvallen van de linkse kerk, waartoe inmiddels, afgezien van de Telegraaf en de EO, ook vrijwel alle media schijnen te behoren. Dus doet hij alles om zich als martelaar te profileren – de figuur waarin zijn rancuneuze aanhang zich moeiteloos herkent – als partizaan van het vrije woord die door de alliantie van Haagse elite, grachtengordelintellectuelen en andere landverraders in het isolement wordt gedreven. Toch is het goed als dat ook daadwerkelijk gebeurt, principieel en niet halfzacht. Fatsoenlijke partijen zouden regeringssamenwerking met Wilders, ook indirect, via gedoogsteun, moeten uitsluiten. Tegelijk zouden ze moeten laten zien dat hij sociale problemen niet zozeer ‘benoemt’, zoals zijn hele en halve bewonderaars voortdurend beweren, dan wel mythologiseert en verduistert door ze voortdurend oorzakelijk in verband te brengen met ‘die fascistische islam’. Daarbij hoort de houding van een bange man die in niets getuigt van een coöperatieve, laat staan van een

www.zuiderlucht.eu

democratische gezindheid. Discussies gaat hij uit de weg. Spreken doet hij – net als de paus van Rome – alleen met de door hemzelf benoemde gestaalde kaders. Als hij de rest van de wereld toespreekt doet hij dat vanuit zijn gebarricadeerde veste ex cathedra in waanwijze monologen Maar die strategie lijkt de grenzen van haar succes te hebben bereikt. Veel wijst erop dat premierkandidaat Wilders het beschavingspotentieel van ons land, de eeuwenoude tradities van tolerantie, coöperatie en liberalisme schromelijk heeft onderschat. Ook mensen als Bernard Wientjes (werkgeversvoorzitter en fabrikant van wc-potten) en Verhagen (opvolger van Balkenende voor het geval die naar Europa was vertrokken) laten weten dat Wilders ‘de reputatie van Nederland in de wereld’ beschadigt. Natuurlijk, die kritiek is ingegeven door de belangen van het bedrijfsleven, is dus weinig principieel, maar ook een economisch, op eigenbelang gerichte tolerantie is een vorm van tolerantie, zoals de Nederlandse geschiedenis bij uitstek laat zien. Toch wil dat nog niet zeggen dat het mobiliserende effect van het theatraal uitvergrote slachtofferschap van Wilders op al die andere – al dan niet vermeende – slachtoffers van ‘de politieke elite’ helemaal is uitgewerkt. Uit angst nog meer aanhang te verliezen heeft die inmiddels veel van Wilders’ xenofobe voorstellen in wat mildere vorm overgenomen. Zo zet de minister van justitie – flagrant in strijd met het handvest van het Europese Comité voor sociale rechten – uitgeprocedeerde asielzoekers met hun kinderen zonder meer op straat. Na een door Defence for Children aangespannen klachtenprocedure is Nederland flink op de vingers getikt, maar geen enkele daarvoor verantwoordelijke politicus die het nodig vond zich in het openbaar te verontschuldigen. Beangstigend zijn ook de bezuinigingen waarmee de diverse partijen de economische crisis denken te moeten bestrijden. Er zijn maar weinig politici die het lef hebben een algemene, maar progressieve belastingverhoging te bepleiten, hoewel dat de enige manier is om de verdere ruïnering van de publieke voorzieningen tegen te gaan. Dat juist de onderklasse én de middenklasse het zwaarst de dupe zijn van elke ‘lastenverlichting’ is het zorgvuldig gekoesterde bedrijfsgeheim van rechts. Liever maakt men goede sier met zware bezuinigingen op kunst en cultuur, gebieden waar het anti-intellectuele ressentiment van de PVV zich in de grofste bewoordingen uit. Naar valt te vrezen met groot succes, ook bij de naapende concurrentie. Cyrille Offermans (Sittard, 1945) is cultuurcriticus en schrijver. Hij publiceert onder andere in de Groene Amsterdammer, Ons Erfdeel en Zuiderlucht.

juni/juli 2010

Parkstad Limburg Theaters presenteert ruim 450 voorstellingen in een uitdagende programmering, die zowel de breedte als de diepte opzoekt. Topgezelschappen als Het Nederlands Danstheater, Het Nationale Toneel, Scapino Ballet en Opéra Royal de Wallonie weten de weg naar de Parkstad te vinden. Behalve theater presenteert Parkstad

Limburg Theaters ook veel muziek: naast sfeervolle popconcerten is er ruimte voor jazz, wereldmuziek en klassiek. De voorverkoop voor seizoen 2010-2011 is gestart op donderdag 20 mei en de brochure is inmiddels overal verkrijgbaar. Heeft u er nog geen in huis? Vraag de brochure dan aan via www.parkstadlimburgtheaters.nl.

Tijdens de voorverkoop kunt u uitsluitend kaarten kopen via de website of via het bestelformulier achter in de seizoensbrochure. Vanaf donderdag 1 juli kunt u weer bij onze kassa’s terecht voor losse kaartverkoop. De kassa is telefonisch bereikbaar via 045 5716607.

Theater & Muziek 2010-2011 de veelzijdigheid van Parkstad Limburg Theaters Genieten van ‘nouveau cirque’

Een gevarieerde, internationale dansprogrammering

Komend seizoen staat een aantal heel bijzondere circussen op het programma. Het Franse Cirque Plume springt eruit en staat voor een poëtische theaterbelevenis die u niet snel vergeet. Het Australische C!rca zorgt met een combinatie van acrobatiek en dans op prachtige muziek van onder anderen Brel en Cohen voor een echte ‘wauw’ belevenis.

Een toenemende groep bezoekers volgt een aantal vaste gezelschappen als het Scapino Ballet, Dansgroep Amsterdam, Het Nederlands Danstheater en Het Nationaal Ballet, de Nederlandse wereldtop. Afgelopen seizoen is een belangrijke stap gemaakt door intensief samen te werken met het Akense schrit_tmacher festival. Theater Heerlen ontvangt tijdens de komende festivaleditie een aantal interessante gezelschappen van over de grens zoals de Franse Compagnie Carolyn Carlson.

Het concertpodium van het Zuiden

Klassiek en modern toneel in het hier en nu Naast de vaste toneelpartners van Parkstad Limburg Theaters, Het Zuidelijk Toneel en Toneelgroep Maastricht, zijn Toneelgroep Amsterdam, Toneelgroep Oostpool en het Nationale Toneel graag geziene gasten in Heerlen en Kerkrade. Een bijzondere aankondiging is de Limburgse première van ‘De Kus’, een toneelstuk van Ger Thijs met Limburgers Huub Stapel en Carine Crutzen in de hoofdrollen.

Door de flexibiliteit van de zalen is er in Theater Heerlen en Kerkrade ruimte voor een grote diversiteit aan concerten. Op het gebied van klassiek ontvangt Theater Heerlen komend seizoen het neusje van de zalm: zo komen onder andere het Rotterdams Philharmonisch Orkest met chef-dirigent Yannick Nézet-Séguin en het Residentie Orkest onder leiding van Neeme Järvi. Ook biedt Parkstad Limburg Theaters een uitstekend podium voor pop, jazz en wereldmuziek. Een kleine greep uit het grote aanbod: New Cool Collective, Waylon, Wende en Nynke Laverman.

www.parkstadlimburgtheaters.nl 18

www.zuiderlucht.eu

Off-Broadway met M-Lab Komend seizoen is er behalve voor de grote kaskrakers ruimte voor een heel ander soort musical: de ‘Off-Broadway’ producties van het M-Lab. Het M-Lab is een ‘laboratorium’ voor boeiende, vaak nieuwe musicals in Amsterdam. Tot voor kort moest men voor deze producties naar Amsterdam of London reizen. Dat is nu verleden tijd, want de meest geslaagde producties komen ook in Heerlen langs. Komend seizoen is dat onder andere ‘Into the woods’ van Stephen Sondheim.

juni/juli 2010

perron poëzie

TIME OUT OF MIND 15 Leon Verdonschot en Wido Smeets in debat over ontwikkelingen in de popmuziek. Deze maand over de zin en onzin van lijstjes – zoals dat van de beste frontman. “In 2011 kan Jan Smeets er niet omheen: Enablers op Pinkpop!”

‘Vind ik mooi’

B

ritse popbladen zijn dol op lijstjes. Ik ook, daarom ben ik dol op Britse popbladen. Het mooie aan lijstjes is dat ze zo volkomen arbitrair zijn dat ze altijd voor een klein deel instemming en voor een groot deel ergernis opleveren. Die ergernis kan alleen worden gesust door er zelf een ander lijstje tegenover te zetten dat veel correcter is. En net zo arbitrair. Een van die vele Britse popbladen die afgelopen maand weer de nieuwe Beatles aankondigden en die van vorige maand afschreven, kwam nu met een lijst van de beste frontmannen. Ongeduldig bladerde ik door het verhaal, en kwam tot mijn verbazing onderweg frontmannen tegen (Bruce Dickinson en Springsteen, Freddie Mercury, Pelle Almqvist van The Hives) die ik pas veel verder in het verhaal – dus hoger in de rangorde - had verwacht. Toen ook Robbie Williams – fascinerend genoeg net zozeer een bastaardzoon van Freddie Mercury als zijn ironische tegendeel - al langs was gekomen, twijfelde ik even voor ik de pagina omsloeg naar de nummer 1. Ik ging na wie ik nog niet was tegengekomen, maar ik zeker in een lijst van beste frontmannen vond thuishoren. De namen die in mijn hoofd langskwamen (Danko Jones, Luc de Vos, Maynard James Keenan van Tool, Jamey Jasta van Hatebreed) zouden het niet kunnen zijn, vanwege te obscuur in de ogen van Britse popjournalisten. Wie dan wel? Ik kon het niet bedenken, want ook de voor de hand liggende charismatische mannen als Prince, Peter Gabriel en Iggy Pop waren al langsgekomen. Ik sloeg de pagina om. De beste frontman van heel de wereld, dat bleek Liam Gallagher. Ik keek tegen een twee pagina’s grote foto van Gallagher aan, in die eeuwige positie van hem, handen op de rug. Steeds als ik Oasis live zag, stond hij zo, onbeweeglijk, vol oprecht of gespeeld gebrek aan plezier (je hebt van die poseurs die daar zo bedreven in zijn dat je niet meer weet wat ze nou menen, en het maakt eigenlijk ook niet uit), zonder communicatie met zijn publiek, en die teksten er maar uit dreinen als een zeurend kind. Liam Gallagher heeft vrijwel alles wat ik haat aan een frontman, en werkelijk niets wat ik van een frontman verlang. Briesend sloeg ik het blad dicht. Hopelijk hebben ze volgende maand weer een lijstje. LEON VERDONSCHOT

Sonnet voor de linkerhand

S

inds enkele maanden wordt mijn huis schoongehouden door een jonge vrouw uit NoordAfrika. Ze heeft een academische opleiding waarvan ons land door ingenieuze wetgeving geen gebruik wenst te maken. Daarom sopt Fatima, als tijdverdrijf, andermans vloeren en badkamers en past ze, ook als tijdverdrijf, op andermans kinderen. Als het tegenzit, wordt ze binnenkort uit onze door krimp, vergrijzing en andere akelige dingen bedreigde kenniseconomie verwijderd. Dat zou spijtig zijn, want ik heb veel van haar geleerd. Onder andere hoeveel méér innerlijke beschaving mediterrane mensen met zich meedragen dan wij, bokkige, chronisch ontevreden, euroverslaafde westerlingen. Tijdens haar wekelijkse corvee draait Fatima uitsluitend platen van REM. “Vind ik mooi”, zegt ze. Ik heb, meen ik, nog honderden andere mooie platen, maar ze laat zich niet vermurwen. Bij vertrek laat ze steeds een REM-plaat in de cdspeler achter. Zo herluister ik de laatste maanden de muziek die deze band sinds de jaren tachtig aan ons hebben overgedaan. Wat een prachtig oeuvre. Lange tijd verwarde ik de muziek van REM met de beelden van frontman Michael Stipe, die als een getormenteerde slangenmens over het podium kronkelt. Is hij een podiumdier, zoals Iggy Pop, Michael Jackson en Freddy Mercury? Dacht het niet. Op het podium is Michael Stipe een aansteller, dat gekronkel zit de muziek behoorlijk in de weg. Je ziet het vaak: mensen in de spotlights die zelf gaan geloven in de rol die ze spelen. De knokenharde zwartwitportretten van fotograaf Stephan Vanfleteren (nu te zien in Centre Céramique in Maastricht) laten dat feilloos zien: wie een aansteller is, en wie niet. Mart Smeets, frontman van Studio Sport, hoort bij de eerste categorie. Dank je wel, Stephan. Laatst zag ik op tv een optreden van Keane. Ik weet niet zo heel veel van deze toch behoorlijk gehypete band, maar de echtheid (het afgeragde woord authenticiteit gebruik ik liever niet) van die jongens, frontman Tom Chaplin voorop, beviel me wel. Het kan dus wel, mits de ego’s niet groter zijn dan de muziek. Op dat Britse lijstje stond vast niet ene Pete Simonelli, frontman van de Enablers, een Amerikaanse westcoast band die ik laatst in Schunck zag spelen. Dat het dit jaar niet zo mocht zijn, vergeven we hem, maar in 2011 kan Jan Smeets er echt niet omheen: Enablers op Pinkpop!

Wat doe je als je wel twee handen hebt maar rechts een bloedblaar op de toetsen drukt? Dan speel je door, totdat het misschien lukt het lichaam te vergeten waar je geest mee is behept.

Maar als je je niet tijdig hebt gebukt bij de granaatinslag, je arm is weggerukt, hij hangt te vlezen in een heg, dan is muziek voorgoed door het lijf gejukt.

Wie met twee armen zich tot één beperkt weet met zijn andere arm niet waar hij blijft en voelt hem hangen als een losse draad

waaraan geen enkele noot zich rijgen laat. Heel anders is het als één hand niet schrijft, de andere wel. Geen ziel die dat ooit merkt.

Wiel Kusters Wiel Kusters (Kerkrade, 1947) is dichter en hoogleraar Letterkunde aan de universiteit van Maastricht. Hij publiceerde talloze dichtbundels, de meest recente is Zielverstand (Querido, 2007). In 2008 verscheen Koolhaas’ dieren – Over de biologie van een schrijver. Met Benno Barnard en Huub Beursk ens stelde hij in 2009 de bloemlezing Nee, Plato, nee samen uit de poëzie van W.H.Auden. Onlangs verscheen Wiel Kusters’ biografie Pierre Kemp. Een leven. over de Maastrichtse dichter Pierre Kemp.

Perron Poëzie wordt mede mogelijk gemaakt door

Defauwes en

WIDO SMEETS

19

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

Van alle plekken is de

Zomerverhalen

Dit jaar beschrijven ZL-medewerkers in hun Zuiderluchtige Zomerverhalen een plek die hen dierbaar is. Bij de een bevindt die plaats zich in het hoofd, bij de ander is het een bestaande werkelijkheid die “uitzicht biedt op een klein lapje aarde waar zich zonder opwinding, gejammer of onderschriften alle wonderen en drama’s van de wereld afspelen.”

Sprookje Het is juni 1965. Met mijn vriendin M.W. ben ik liftend op weg naar Marokko. In de buurt van Narbonne worden we opgepikt door een Fransman. Tijdens de rit door Spanje vraagt hij of we geen zin hebben om een tijdje op zijn huis te passen. Beetje vreemde vraag, want we kennen hem amper een paar uren, maar we zijn jong en argeloos en het is 1965. Dus, ja we hebben wel zin in dat huis. Waar ligt het? In Ksar-es-Souk, een klein stadje midden in de Sahara. We stoppen voor een gigantisch huis met bediende. Na een paar dagen vertrekt de man weer naar Frankrijk. “Voor zaken.” Zal wel. We blijven drie maanden. We zijn te gast op een bruiloft die een week lang duurt, dag en nacht. Ik loop hand in hand met onze bediende over straat, terwijl mijn vriendin enkele meters achterblijft. We leren eten met de vingers en na de maaltijd uit fatsoen een boer te laten. We maken voor het eerst kennis met de waterpijp. Duizelingwekkend, vooral met een glas verse muntthee erbij. Toeristen zijn er niet. We luisteren met de Berbers naar de bedwelmende zang van Om Kalsoum. Ksar-es-Souk dus. Een plek uit een sprookje. PIETER BEEK

had mogen hebben. Twintig weken, een minimensje. Maar om allerlei redenen niet toegerust om aan het leven te beginnen. Vooraf hadden ze een idyllische plek in de Ooipolder bij Nijmegen uitgekozen om hem te begraven – we mochten dat eigenhandig doen, zelfs zonder officiële documenten. Maar zoals dat gaat met uiterwaarden: op het moment van aankomst bleek de plek overstroomd. Hoe kies je zo snel een zorgvuldig alternatief? Maar kijk, daar cirkelde een reiger boven ons. Hij landde op een uitloop van een vaag paadje, dat nergens heen leek te leiden. We wilden het graag als teken zien. We staken er de schop in de grond. Moesten lachen door de tranen heen toen mijn zus als kersverse moeder – en toch ook weer niet – struikelde en languit in de smurrie lag. En toen, na de rozenblaadjes en alles wat nog meer in het kistje aan de natuur werd teruggeven, steeg een vlucht ganzen zwierig op. Alsof ze mijn neefje meenamen. Inmiddels hebben we al betonblokken zien liggen op die plek, afrasteringen en ijsplakken. We hebben zonnebloemen geplant tussen de koeienpoep en jaarlijks brengen we narcisjes naar dit zompig stukje aarde. ANNETTE EMBRECHTS

Nathan

Tabla

We sjouwden met het kleine kistje door de modder. Mijn zus en haar man hadden besloten er toch een echt, intiem, afscheidsritueel van te maken. Alleen ik mocht daarbij zijn. Zoals ik een dag eerder ook al mijn veel te vroeg geboren neefje even in mijn handen

Ik zat nog op de lagere school toen ik voor het eerst het geluid van de sitar hoorde, bespeeld door George Harrison op Sgt. Peppers Lonely Hearts Club Band. De klanken resoneerden tot in het diepst van mijn donder. Het duurde lang eer ik naar India

20

kon reizen om zelf een sitar te kopen. Maar eenmaal daar sloeg ik mijn slag op de eerste dag. India will call you back, profeteerde een Indiase aan de vooravond van vertrek. Ze kreeg gelijk. We wachtten op de bus ergens ten noorden van Calcutta voor de etalage van een knus instrumentenwinkeltje. Even later dronken we chai om de aankoop van een tabla te vieren. We namen de nachtbus die ergens langs de grens met Bangladesh opeens stopte. Soldaten drongen binnen en sommeerden mij als enige op te staan, uit te stappen en mijn bagage uit de buik van de bus te halen. Ik moest mijn naam zeggen, vertellen waar ik vandaan kwam en vooral voortmaken. Mijn hart was een tabla in de apotheose van een raga. Mijn trillende vingers vonden eerst mijn laatste aankoop. “What is it?”, bitste een soldaat. “Tabla”, zei ik. “Ah, typical Holland instrument”, riep hij en zijn kornuiten barstten in lachen uit. Even later reed de bus verder alsof die nooit was gestopt. EMILE HOLLMAN

De oneindigheid Van alle plekken vind ik, denk ik, de oneindigheid het mooiste. Die plek bestaat natuurlijk niet, dat weet ik ook wel, de oneindigheid bestaat alleen in je hoofd, maar een benadering is hier op aarde toch te vinden. Åland is een eilandengroep in de Oostzee. De archipel hoort bij Finland, maar als de mensen er spreken, spreken ze Zweeds. Ik was daar eens op een heuveltop van waaruit je honderden, misschien wel duizenden eilandjes ziet liggen. De meeste zijn niet meer dan omklotste steenklompen, andere zijn wat groter en een beetje begroeid. Op een enkele vallen bomen te ontwaren. Daartussen strekt zich de zee uit. Bootjes moeten er ook zijn, maar je ziet er niet één. Zo gaat het tachtig kilometer door, tot aan het Finse vasteland. Dat weet je, want zo ver kun je natuurlijk niet kijken. Gelukkig maar, want daarin zit nu juist het mooie. Zoveel eilandjes, zoveel stilte, het is niet te bevatten. Ja, Rothko is subliem,

www.zuiderlucht.eu

maar dit is subliemer. Ik weet niet meer op welk eilandje die heuveltop precies ligt, maar in het geval van de oneindigheid maakt dat niet uit. DUNCAN LIEFFERINK

Achter de geraniums Toen Carol Dunlop, fotografe, wist dat ze ongeneeslijk ziek was, besloten zij en haar man Julio Cortázar nog één keer een avontuurlijke reis te maken. In de vroege zomer van 1982 volgden ze met hun Volkswagenbusje gedurende drieëndertig dagen de Autoroute du Soleil, van Parijs tot Marseille. De enige afspraak was onderweg alle parkeerplaatsen aan te doen, want juist op die anonieme, afgelegen, haveloze plekken lokte het avontuur. Het bewijs daarvan kan men nalezen

juni/juli 2010

oneindigheid het mooiste

foto Hans Lemmen

in het schitterende, speelse, bizarre, liefdevolle, weemoedige reisjournaal dat Cortázar uiteindelijk, na het overlijden van Dunlop, in zijn eentje afmaakte: De autonauten van de kosmosnelweg. Dat boek heeft mijn scepsis voor de mooiste plek op aarde of waar dan ook nog eens extra gevoed. Plekken kunnen zijn wat ze willen, uiteindelijk hangt alles af van de intensiteit, de precisie, het intellect en de verbeeldingskracht van de waarnemer. Als er één plek is waarmee wij niet geassocieerd willen worden is het ‘achter de geraniums’. Dat is de laatste statie voor het kerkhof, de plek voor uitgebluste en niet te reanimeren naturen. Wie zijn vitaliteit wil bewijzen, spreekt er met afschuw van. Ik heb geen geraniums, maar ik wil er af en toe graag een uurtje achter zitten. Die plek biedt uitzicht op een

21

klein lapje aarde waar zich zonder opwinding, gejammer of onderschriften alle wonderen en drama’s van de wereld afspelen. Daarna loop ik over van de energie. CYRILLE OFFERMANS

Fratelli Italië, de week voor Pasen. Een vriend belt. We hebben elkaar vier maanden niet gezien. “Zullen we gaan lunchen bij Fratelli d’Italia?” Waar? Ik herken de entree. Ook het barretje en de keuken sporen met mijn herinnering. De inrichting van de trattoria is bric-à-brac, hier is het menu belangrijker dan het meubilair. De gordijnen zijn gedrapeerd naar de kleuren van de nationale vlag, de

kleding van het personeel is zwart, afgezet met biesjes in dezelfde tricolores. De serveerster draagt een blankmetalen broche, een futuristische medaille, in de vorm van een M. De gedachte dat het ding bij een onverwachte beweging zó haar imposante klankkast inglijdt, doet me rillen. Tegenover de keuken is een als museo ingerichte kamer. Is me nooit opgevallen, zeker nieuw. Oude ambachten, denk ik bij de eerste blik. Folklore. Het clublokaal van heemkundevereniging Sanfatucchio. Op het tweede gezicht: poppen met uniformen, oude en recentere. Zwaarden. Helmen. Verfrommelde boeken, bruine foto’s. Filmpjes op een i-padachtig schermpje met marcherende soldaten. Mussolini. De eigenaar heeft een hekel aan nietwesterse allochtonen, zo blijkt, maar de lasagna en de bistecca zijn uit de kunst. Trattoria Fratelli d’Italia, kortom, is een hit, tijdens deze Paasdagen zit het hier tjokvol. Maar denk niet dat de gasten zwarthemden zijn. Dit is Italië. Eerst het eten, dan de moraal. Pas bij de grappa slaan ze met de vuisten op tafel, hier in Sanfatucchio, aan de Via Antonio Gramsci. WIDO SMEETS

Medicine Lake Of ik het mooi vond. Vrienden hadden een wand van hun woonkamer behangen met een landschap. Tien vierkante meter azuurblauw water, besneeuwde bergtoppen en frisgroene dennen. De lucht kraakhelder met rechts een wolkje voor de geloofwaardigheid. Ja mooi, zei ik, waar is het? Ze hadden geen idee. Dankzij een Canadese tante kwam ik erachter. Jasper National Park. Maligne Lake om precies te zijn. De tante had me een kalender opgestuurd van The Canadian Rockies: twaalf maanden natuurschoon waar Bob Ross zijn vingers bij af zou hebben gelikt. Kitsch zoals alleen de Canadezen dat kunnen. Bij de maand april stond ik in de huiskamer van mijn vrienden. Het

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

was Maligne Lake, exact hetzelfde plaatje, exact hetzelfde kader en exact hetzelfde wolkje. Het jaar daarna reisde ik vier weken door West-Canada: eenzame wegen, hoge bergen, uitgestrekte bossen, maar bij ieder gas station weer die kalender, weer die huiskamer. En toch wilde ik het zien, in het echt. Een teleurstelling uiteraard. Want waar natuur kitscherige perfectie nadert, belemmeren Japanners het uitzicht. Elkaar verdringend, fotografeerden ze hun eigen kalender bij elkaar. Voorgoed genezen liet ik Maligne Lake achter me. De weg was eenzaam, de zon stond laag en plotseling lag daar Medicine Lake. Geheel verlaten en adembenemend mooi. Ik stopte en nam een foto. Misschien leuk voor een behangetje. ANNEMARIE STAAKS

Mijn bad Toen mijn moeder vele jaren geleden een nieuw appartement kocht, zat daar een echte badkamer in. Dus met een bad. Een echt bad, waar je niet alleen in kunt zitten, maar ook liggen. Ik had nog nooit in mijn leven een bad gehad, alleen soms op vakantie, in hotelkamers. Mijn moeder ook niet, en dat wilde ze graag zo houden. Het bad moest eruit. ‘Tegenzin’ is een understatement voor de weerzin die ik voelde toen ik met het bad op een aanhanger naar de sloop in Geleen reed. Het terrein zelf ben ik niet opgekomen: voor de poort van de sloop stond een boer, die vroeg of hij het bad mocht hebben. Steeds als ik ga hardlopen in Danikerbos en een koe uit een bad zie drinken, denk ik: daar had ik dadelijk in kunnen liggen. Als je eenmaal zelf een bad hebt, voorspelde mijn moeder, zul je er al snel – wanneer het nieuwe er af is niet meer in liggen. Ik heb nu bijna vijf jaar een bad, groot, wit en met bubbels. Deze zomer blijf ik thuis, om te werken aan mijn nieuwe roman. En aan het eind van iedere werkdag zal ik in bad glijden. Daar komt al vijf jaar geen koe tussen. LEON VERDONSCHOT

Een revolutionair in

Antwerpenaar

“Reinaert De Ridder of Elsschot De Vos”, vroeg biograaf Vic van de Reijt zich af terwijl hij zich in het leven van Willem Elsschot verdiepte. Wie was de zakenman die achter de schrijver schuilging? Volgens hem moet Elsschot opnieuw voor arbeiders worden verklaard. Hij was een gewiekste zakenman, luidt het, maar zijn hart klopte links. door Paul Depondt

Willem Elsschot met vrouw en kinderen in Antwerpen.

“G

Elsschot zijn gehoor graag op een dwaalspoor.

e weet nooit méér over hem dan wat hij u wil wijsmaken”, zei Louis Paul Boon over zijn collega Willem Elsschot. De schrijver van Kaas, Lijmen en Het Been, liet nooit het achterste van zijn tong zien. Ook in openhartige interviews zette

22

Zijn oeuvre heeft Elsschot altijd beschreven als een ‘dagboek’. Hoeveel autobiografie zit er dan wel in zijn boeken? Herken je hem, de zakenman Alfons De Ridder, in de figuur van Laarmans? Vertelt hij,

www.zuiderlucht.eu

weliswaar met minzame grimmigheid, over eigen ervaringen in het zakenleven? Was hij eigenlijk zelf die muizerige klerk die Hollandse kaas aan de man bracht? Was, met andere woorden, Kaas – zoals veel van zijn boeken – een sleutelroman over zijn eigen gesjoemel? Had hij het in Villa des Roses over zijn vele liefdesaffaires? Schreef hij politiek geïnspireerde boeken? Liet hij zijn personages, waarin hij zichzelf verschool, optreden in een stichtend links verhaal over gerechtigheid? Of zijn veel van die interpretaties bewezen onzin? Zijn biograaf en ‘propagandist’ Vic van de Reijt heeft in elk geval de stelligste indruk dat, juist omwille van zulke verzonnen verhalen en flinterdunne verklaringen, “Elsschot tegenwoordig opnieuw voor arbeiders moet worden verklaard”. Elsschot schreeuwt zelden iets uit, hij schopt de mensen in elk geval niet, zoals Boon, “tot ze een geweten hebben”. Hij is cynischer. De schrijver, die goed geld verdiende, was “een revolutionair in maatkostuum”, een Multatuliaan die met verzen en proza tegen de gevestigde orde ten strijde trok. Hij verborg zich achter zijn schrijverspseudoniem, zoals hij thuis maar ook in de kroeg zich achter zijn krant verschool. Ook voor zijn fanatieke bewonderaars, die hem een van de grootste Vlaamse schrijvers noemen, is de zakenman Alfons De Ridder een min of meer schimmige figuur gebleven. Hij had een korte, zakelijke maar scherpe stijl van schrijven, een toon die vermoedelijk in onze tijd wat ‘belegen’ klinkt. Maar wie ooit wil schrijven, leert het vak nergens beter dan bij Elsschot. Niet dat het voor hem zo gemakkelijk was. Letterkundige arbeid, zei hij in een van zijn interviews, was voor hem zeker geen verpozing, “veeleer een marteling waaraan ik mij helaas af en toe niet kan onttrekken”. Het schrijven was voor Elsschot “net malaria, als een driedaagse koorts die een mens periodiek overvalt”. Dat maakt de auteur, “die zo geroemd wordt om zijn vlotheid en toegankelijkheid”, schrijft Eric Rinckhout in Dwaalspoor – Op zoek naar de waarheid achter Het Dwaallicht van Willem Elsschot, “eigenlijk een moeilijke weerbarstige schrijver”. Zullen we wel ooit de schrijver kennen en weten wat dat voor een man was? Hij is als de vos Reinaert die ons steeds weer ontglipt. Biograaf Van de Reijt noemt hem “Reinaert De Ridder of Elsschot De Vos”. De

juni/juli 2010

maatkostuum ‘Zijn oeuvre heeft hij altijd beschreven als zijn dagboek.’

Op zaterdag 12 en zondag 13 juni is in Schunck in Heerlen de manifestatie Willem Elsschot in de 21e eeuw met als sprekers Vic van de Reijt, Matthijs de Ridder, Eric Rinckhout, Wieneke ’t Hoen en Cyrille Offermans (www.schunck.nl). Verder in dit Elsschotjaar: Dicht bij Elsschot, tot en met 31/12 in het Letterenhuis, Antwerpen (www.letterenhuis.be). Elsschot in vertaling, van 3/7 t/m 31/7 in de Openbare Bibliotheek Rotterdam en van 3/9 t/m 31/10 in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience Antwerpen. Ter gelegenheid van de manifestatie De stad van Elsschot 2007/2010 (www.destadvanelsschot.be) is Het Dwaallicht, de laatste roman van de schrijver, heruitgegeven met een stadswandeling van Eric Rinckhout. Bij de expositie in het Letterenhuis verscheen Dicht bij Elsschot, een nieuwe Elsschot-fotobiografie van Wieneke ’t Hoen. In het najaar publiceert Vic van de Reijt zijn langverwachte biografie, Elsschot – Leven & werken van Alfons De Ridder. Willem Elsschot op oudere leeftijd.

fascinatie voor de persoon van De Ridder, “is een constante in de Elsschot-literatuur”. Al na de eerste ontmoeting, zegt Van de Reijt, typeert Menno ter Braak hem als “een bijzonder merkwaardige kerel, van uiterlijk een gewone slimme handelsman; en het gekke is, dat hij bij nadere kennismaking ook werkelijk uitgeslapen blijkt in dat vak”. In 1937 al schrijft Jan Greshoff dat zich om zijn persoon “een legende” heeft gevormd. Het hele oeuvre, vindt literatuuronderzoeker Matthijs de Ridder (geen familie), is politiek geladen. Hij heeft in zijn essay Aan Borms – Willem Elsschot, een politiek schrijver diens werk geanalyseerd. Er wringt volgens hem iets in de manier waarop de schrijver als Vlaamse Nescio is gecanoniseerd. Het door Nederlandse critici doelbewust losweken van Elsschot van de al te politiek gekleurde Vlaamse letteren maakte van hem die universele schrijver die zich niet bemoeide met Vlaamse verzuchtingen. Herlezen van het oeuvre leverde evenwel nieuwe inzichten op. Je kunt in de spiegelbeeldige figuren van zijn boeken en in hun ‘gekostumeerde guerrilla’ een verhaal zien van de meedogenloze zakenman en belgicist Boorman én de openlijke flamingant Laarmans. Meer nog: Elsschot vocht niet alleen tegen de Belgische staat, maar geloofde ook nog eens in “een overwaaiende Russische lente”. Hij bestreed het Kapitaal. Zijn strijdbare flamingantisme en zijn romantische communisme “waren in essentie identiek aan elkaar”. Essayist Cyrille Offermans meent dat je, op grond van al het intussen aangedragen biografische en literaire materiaal, net zo goed, ja zelfs eerder tot de conclusie zou kunnen komen “dat Elsschot juist geen politiek schrijver was”. Je kunt je zelfs

23

afvragen of zijn boeken door ‘recontextualisering’ – wanneer je van Elsschots politieke intenties uitgaat – nu ineens geheel van karakter veranderen? De vorsers blijven speuren naar de drijfveer van de schrijver, naar zijn bedoelingen en zijn karakter. Telkens weer iets boven water komt, begrijpen we misschien iets meer van het werk en uiteindelijk ook van de schrijver. Elsschot was op-en-top Antwerpenaar. Je kunt in het spoor van de schrijver door Antwerpen wandelen. In zijn boeken – zeker in Het Dwaallicht – is de stad een belangrijk personage. Je kunt dat boek, zijn laatste grote werk, lezen als “een wandeling in een boek, een boek in de vorm van een wandeling”. Elsschot, het Antwerpse literaire icoon, hoort bij die stad zoals Kafka bij Praag, Joyce bij Dublin, Sartre bij Parijs, Pessoa bij Lissabon of Svevo bij Triëst. Dit jaar precies vijftig jaar geleden (uiteindelijk een goede reden om hem met een tentoonstelling, nieuwe uitgaven

Het pseudoniem ‘Willem Elsschot’ (beroep: letterkundige) op De Ridders identiteitskaart.

www.zuiderlucht.eu

en literaire manifestaties te herdenken) zakte Elsschot “nadat hij zijn brieven had gepost”, zoals Van de Reijt ironisch opmerkt, op straat in elkaar. Het ‘brieven posten’, terwijl zijn eten op tafel stond, had alles te maken met zijn cafébezoek en amoureuze uithuizigheid. Er werd thuis verder niet over gesproken; zijn vrouw Fine had met dat haast dagelijkse ritueel leren leven. Dat hij op straat was gevallen, maakte deel uit van zijn publieke optreden. Toen voorbijgangers hem naar huis brachten, waar hij die nacht nog de geest gaf, zei hij toen ze hem op de sofa legden min of meer laconiek: “Dank u, heren.” Kennen we die De Ridder? Veel bleef lang verborgen. Na veel bakkeleien, omdat de erven onderling over de bestemming van de nalatenschap verdeeld waren, ging het archief van Elsschot in zijn geheel naar het Letterenhuis in Antwerpen. Er kwam eindelijk een eind aan een jarenlange juridische en financiële strijd tussen familieleden van de schrijver over de zeggenschap over de nagelaten paperassen, brieven, foto’s en meer dan twintig ringmappen met zakelijke documenten. Elsschot was een succesvol reclamemaker, ‘zakelijk tot op het been’. Hij was, blijkt uit de archieven, helemaal geen Laarmans, zoals in Kaas, die nog geen bol kaas kon verkopen. Maar mislukt? Onverschillig? Hij was, volgens zijn biograaf, weliswaar een professionele zakenman, ‘maar zijn hart klopte links’. Het Letterenhuis kon, met het verworven archief, eindelijk een belangwekkende tentoonstelling over de schrijver maken. Vroeger was dit, door gebrek aan authentieke stukken, onmogelijk. De expositie Dicht bij Elsschot, samengesteld door Wieneke ’t Hoen, toont aan de hand van kladhandschriften, typoscripten, drukproeven, brieven, foto’s, familiefilmpjes en zakelijke documenten “een nog onbekende Elsschot”. Je krijgt brieven te zien die hij als gewiekste publiciteitsagent schreef voor Snoeck’s almanakken. We kunnen het kasboek inkijken van het tijdschrift La Revue Continentale Illustrée, dat we kennen als het Wereldtijdschrift uit Lijmen, waarmee hij geld verdiende. Met zijn vriend Jules Valenpint maakte hij nummers vol met verhalen over bedrijven en instellingen. Ze verkochten die bladen in grote aantallen uitsluitend aan die bedrijven en instellingen. De schrijver was beter dan wie ook ervaren in de kunst van het ‘lijmen’. Kennen we die Willem Elsschot, de man die brieven ging posten van vijf tot negen? De literatuur over hem, zegt Van de Reijt, bestaat voor een belangrijk deel uit een kritiekloze herhaling van telkens dezelfde anekdotes en mythen. Die moet je afstoffen, doorprikken en vooral niet cultiveren. Net als Hugo Claus, ook een meester in het zich verbergen, liet Elsschot zich nooit gemakkelijk kennen.

juni/juli 2010

LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a.

Arie Berkulin Pieter Defesche Theo Kuijpers Lei Molin Ger Lataster Toon Teeken Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na een telefonische afspraak bent u van harte welkom. Leon Mommers Bellefroidlunet40, 12F, 6221 Maastricht Savelsbosch 6228 SBKN Maastricht

www.beamme.nl Een Mediascapers-project mede mogelijk gemaakt door Provincie Limburg en Stichting Doen www.mediascapers.nl

moderne kunst

043 361 01 38 Even voorkijken? Zie: www.lm-modernekunst.nl

Ger Lataster - Na aan het Hart 6 juni t/m 5 september 2010 www.vanbommelvandam.nl

24

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

enkeltje utopia

INKIJK

Hitler was geen Duitser

Feest door Duncan Liefferink

“K

rijgt u ook zo’n energie van al die kleuren, meneer? Unglaublich, nicht? Der Herr Professor die dit bedacht heeft, hoe heet ie ook alweer? O ja, Eliasson, Herr Professor Eliasson, die komt toch uit IJsland? Hij niet, maar zijn ouders? O… Toch kun je dat zien, hé, met al die stoom hier in het museum. Net als met die geisers, toch? Een geluk voor ons dat er hier geen as bij zit, hé… (lacht) Was u al boven, bij Frida Kahlo? Moet u echt doen, meneer. Kijk, daar komt weer nieuwe stoom, wat een kleuren! Fabelhaft nicht… Die Frida Kahlo is jong gestorven, 47 werd ze, ze was geboren met een open rug, wist u dat? Veel van haar schilderijen heeft ze op haar ziekbed geschilderd. Die pijn, die voel je als je naar die schilderijen kijkt. Ja, ze leefde in Mexico. Daar was toch ook iets met die communist, hoe heet ie ook alweer, die met Stalin… Inderdaad, Trotski. Ze was bevriend met Trotski. Ze was zelf namelijk ook communist, wist u dat? Trotski is toen vermoord, daar in Mexico, in opdracht van Stalin. Men zegt dat de man van Frida Kahlo daar iets mee te maken had, maar dat geloof ik niet. Gelooft u dat? Diego Rivera heette hij. Ook een kunstenaar, hij maakte vooral muurschilderingen. Maar daar zijn er nog weinig van over. Of ik al bij de buren was, bij de Topografie des Terrors? Bedoelt u dat nieuwe grijze gebouw hiernaast? Nein, das mag ich nicht. Immer den Krieg. Ik ben van na de oorlog, ik ben toch niet schuld aan wat er toen is gebeurd? Nog steeds betalen we aan Israel, en toch beginnen de joden steeds weer over de Holocaust. Wat ze zelf doen met de Palestijnen, meneer, dat is toch net zo erg. Und die Ammis, damals

in Vietnam, daar zijn veel meer doden gevallen dan hier. Ze hebben nooit een dollar betaald, ze hebben niet eens excuses gemaakt. Terwijl in Vietnam nog steeds mismaakte kinderen worden geboren, wist u dat? Wat zegt u? Dat de Topografie des Terrors niet over slachtoffers gaat, maar daders? Over de SS en de Gestapo? O… Hitler was trouwens geen Duitser, maar een Oostenrijker, wist u dat? Daar hoor je niemand meer over, dat Hitler geen Duitser was. Heeft u hierboven trouwens de expositie over Aga Khan gezien? Nee? U komt alleen voor professor Eliasson? O… Het is anders erg indrukwekkend, meneer, al die oude islamitische geschriften. Er was een gedicht van 50.000 verzen, ze gingen allemaal over Iran. 50.000! De dichter wilde met zijn poëzie een zaad achterlaten voor de generaties die na hem zouden komen. Veertig jaar heeft hij eraan geschreven. Da’s lang hoor, veertig jaar, om één zaadje achter te laten… (lacht) De geschiedenis, die is altijd interessant. Weet u dat Berlijn 400 musea heeft? Veel wat erin staat, is gestolen, die Sachen gehören hier nicht. Die hebben we ooit meegenomen, maar nooit meer teruggegeven. Dat gebeurt tegenwoordig niet veel meer, hé, iets teruggeven. O, daar komt weer nieuwe stoom, wat een kleuren! Fabelhaft nicht…”

WIDO SMEETS Olafur Eliasson, Innen Stadt Aussen. Van 28/4 t/m 9/8, Martin Gropius Bau, Berlin.

E

en plaatje laat weinig heel van het werk van Jan Roeland (IJsselmuiden, 1935). Goed, de foto boven dit stukje maakt duidelijk welk soort motieven hij gebruikt: de kop van een ooievaar, een eend, planten, een hamer, een vliegtuig. Vroeger schilderde hij ook enveloppen, messen en dozen. Die zijn de laatste jaren van het repertoire verdwenen. Maar eigenlijk gaat het daar niet om. Het gaat om de kleur, om de ruimte, om wat zo mooi de verfhuid heet. Op een foto ziet zo’n schilderij er formalistisch en haast een beetje saai uit. Hooguit springt de treffende vlakverdeling in het oog. Pas als je er voor staat begint het te leven. Je ziet dat zelfs de felste kleurvlakken een beetje transparant zijn. Je ziet hoe onderliggende kleuren mee resoneren, hoe de ene kleur diepte verleent aan de andere. “Ik weet niet hoe hij dat doet”, zegt Jo Eyck, verzamelaar en kasteelheer te Wijlre en samen met zijn echtgenote Marlies organisator van de tentoonstelling in het onvolprezen Hedge House. “Hij schildert heel veel lagen over elkaar. Misschien schuur je ze af voor je een nieuwe laag schildert?” Jo Eyck kijkt ondeugend naar de kunstenaar, die naast hem zit. “Dat zeg ik niet”, bromt Jan Roeland. “Anders gaat iedereen het zo doen.” Roelands werk doet me soms denken aan dat van Klaas Gubbels, de man van de koffiepotten en de stoelen. Beide heren, nagenoeg leeftijdgenoten, maken een soort stillevens van alledaagse voorwerpen. Maar er is een belangrijk verschil. Gubbels houdt onmiskenbaar van de dingen zelf, iedere koffiepot is bij hem een individu. Bij Roeland zijn de planten en de eendjes niet meer dan het vertrekpunt. Zijn werk is boven alles verf en kleur. In tegenstelling tot Gubbels maakt Roeland bijna nooit grafiek en dat is geen toeval. Zijn grote kleurvlakken lijken zich prima te lenen voor vertaling in houtsnede, litho of zeefdruk, maar, zegt hij: “Ik kom er niet toe. De kleuren worden me te vlak.” Wat Jan Roeland maakt is pure schilderkunst, in de meest letterlijke zin van het woord. Bij Jan Roeland geen diepzinnigheden, geen mystiek, geen maatschappijkritiek. Eigenlijk valt er niet zo heel veel te zeggen over dit werk. Je moet het gewoon zien, liefst op een mooie dag. Dan zinderen de kleuren nog meer dan anders en zo is het bedoeld. Feest. Jan Roeland, schilderijen. Wylre, Hedge House, t/m 15 oktober. Donderdag en vrijdag 11-17 uur. Elke tweede zaterdag en zondag van de maand 14-17 uur.

Uit de expositie Innen Stadt Aussen van Olafur Eliasson in de Martin Gropius Bau in Berlijn. foto’s Zuiderlucht

25

www.zuiderlucht.eu

www.hedgehouse.nl.

juni/juli 2010

Het brein achter

Magneetstad

Guido Wevers: “Hoe we kunst en cultuur in positie kunnen brengen, dat is waar het om draait.” foto Perry Schrijvers.

Na een periode van gedwongen rust is artistiek leider Guido Wevers van Maastricht 2018 aan de slag gegaan met het mobiliseren van de (eu)regio. Haast is geboden, er moet terrein worden goedgemaakt. “We kiezen bewust voor een andere route dan onze concurrenten. We willen de bevolking de plannen zelf laten mee ontwikkelen.” door Wido Smeets

E

n toen was er De Val. Een flinterdun laagje ijs. Een glijpartij. Een gebroken heup. Op 31 januari, in een cruciale fase in de aanloop naar het bidbook voor de Maastrichtse kandidatuur voor Culturele Hoofdstad in 2018 ging Guido Wevers onderuit, en vervolgens onder het mes met een gecompliceerde heupfractuur. Hersteltijd: zes weken. Een fysieke tegenslag, maar ook een mentale opdoffer. Het schema was al zo krap. Of hij de gedwongen rustperiode te baat heeft genomen om een goed boek te lezen? Wevers: “Een boek? Ik heb me nooit gerealiseerd dat zo’n revalidatie een dagtaak is. Dan kun je ’s avonds nog net op de bank ploffen om een film te gaan zien.” Hij vertelt over de indruk die de film As it is in Heaven van regisseur Kay Pollak maakte, over een beroemde dirigent die dag in dag uit op het podium staat, totdat hij een hartaanval krijgt. Hij trekt zich noodgedwongen terug in zijn geboortedorp waar hij inziet dat zijn carrière slechts een vlucht was uit zijn ongelukkige jeugdjaren. Wevers: “Hij gaat daar met een plaatselijk koor aan de slag. Niet om

26

succes te hebben, maar puur vanwege het zingen. Zingen om te zingen. Niet dat de dorpelingen van al dat zingen betere mensen worden, ze staan er wel anders door in het leven. Zo is het ook met kunst en cultuur: die dragen een betekenis in zichzelf. Het vermogen tot creëren is wat de mens tot mens maakt. Dát vermogen installeren in ons dagelijks bestaan is het grootste goed dat de mens is gegeven.” As it is in Heaven confronteerde Wevers met zijn eigen positie. “Ik ben gewend om tachtig uur per week te werken. Niet dat het een verdienste is, hoor. Maar sinds deze revalidatie merk ik dat het moeizamer gaat. Als ik nu tot laat in de avond heb doorgewerkt, word ik daar ’s morgens mee geconfronteerd.” Half maart verscheen Guido Wevers (Maasmechelen, 1952), met krukken en al, weer op het toneel om zijn tot Via 2018 gedoopte expeditie naar de Maastrichtse kandidatuur tot Culturele Hoofdstad van Europa voort te zetten. Inmiddels zijn de hulpmiddelen afgezworen en heeft hij het fietsen, zijn grote hobby, weer opgepakt. Het

www.zuiderlucht.eu

gaat hem nog niet ge makkelijk af. “Maar waarom praten over mijn ziekte? Het was niet het ongeval dat het traject heeft vertraagd. Waar we nu zijn, hadden we eigenlijk in september vorig jaar moeten staan. Toén was het momentum, je proefde hoe de mensen snakten naar informatie.” Die kans ging verloren, vooral door bestuurlijk gekibbel tussen de betrokken partijen, waardoor er een achterstand van een half jaar ontstond. En van een inhaalrace is nog steeds geen sprake. Terwijl Wevers als kwartiermaker in hoog tempo plannen smeedt en stad en (buiten)land afreist om in Brussel een overtuigend bidbook voor te kunnen leggen, is de organisatie op ambtelijk gebied een soort Echternacher processie geworden. Zo is de stichting achter Via 2018, die als rechtspersoon de door stad en provincie ingelegde 4,8 miljoen euro moet beheren, nog steeds in oprichting. Wevers: “Die had er al lang moeten staan.” Waarom ze er dan nog steeds niet is? Wevers, met twee gespreide armen: “Waarom? Waarom? Omdat we te maken hebben met zeven steden, vier provincies en een landsdeel. Dáárom.” Intussen staat het projectbureau van Via 2018 op

juni/juli 2010

Maastricht 2018 ‘Blijkbaar hebben we een symbool nodig om ons te prikkelen.’

de vijfde verdieping van Centre Céramique vrijwel leeg. Pas half mei kreeg Wevers toestemming om personeel te gaan aannemen. Van een ingewerkte club kan zo pas na de zomer sprake zijn; dan rest nog anderhalf jaar om het bidbook klaar te stampen. De route die hij heeft uitgestippeld mag dan na het nodige getouwtrek zijn goedgekeurd, of hij zelf de leider blijft, is nog ongewis. Hij doet er wat schimmig over, maar naar eigen zeggen moet Wevers bij zijn stichtingsbestuur officieel solliciteren naar zijn functie. Daarnaast moet er ook nog een zakelijk leider komen. Wevers: “Het is cruciaal dat er een span komt van twee mensen die door één deur kunnen.” Van wie er in zijn optiek maar één de baas kan zijn. “Mijn dertigjarige ervaring met het leiden van cultuurinstellingen zegt me dat de artistieke inhoud bepalend moet zijn.” De boodschap is: hij wil zelf aan de knoppen blijven.

B

innenskamers kan Wevers zich erg boos maken over het feit dat ambtenaren en bestuurders zo weinig vaart maken, on the record stelt hij zich diplomatiek op. “Ik kan me wel ergeren aan de traagheid waarmee alles verloopt, maar moet me toch committeren aan de politieke moed die nodig is om in dit plan te investeren. Via 2018 is een inhoudelijk proces met een eigen ritme. De politieke bedding die daarvoor nodig is, vergt weer een ander proces. Als je van enige afstand kijkt, zie je dat iedereen ervoor gaat, zij het in verschillende snelheden.” Los van de organisatorische sores gaat Wevers zijn eigen energieke gang. De losse eindjes in de eerste versie van Via 2018 worden driftig

27

aaneengeknoopt. De tussenrapportage van april tekent twee richtingen uit: de bevolking als cultureel kapitaal en de euregio. Daar heeft Maastricht wapenbroeders gezocht en gevonden in de omringende steden Heerlen, Geleen-Sittard, Aken, Eupen, Luik en Hasselt. De keuze voor met name die eerste richting, de bevolking als cultureel kapitaal, kwam er niet zonder slag of stoot. Politici willen nu eenmaal graag ‘totempalen’ waarmee ze zich in 2018 in uitstraling en mediabereik op de borst kunnen slaan. Wevers heeft er hard voor moeten knokken om dat bij te stellen. “Dat festivalprogramma in 2018 gaat er echt wel komen. Op dit moment gaat het erom in de regio een mental shift te bewerkstelligen en om de bevolking daarbij te betrekken. Dat gaat veel verder dan een feestprogramma.” Wevers’ plan staat of valt bij de deelname van de bevolking. “De komende tijd gaan we de mensen in de regio bevragen: niet alleen naar wat we in huis hebben, maar ook naar wat er ontbreekt. We zoeken de potenties, maar óók de hiaten. Wat missen we hier, wat hebben we nodig, waar ligt onze kracht? We fungeren niet als sponsor van culturele projecten, maar zijn juist de vragende partij: we nodigen iedereen uit na te denken over de toekomst van dit gebied.” Door politiek en ambtenarij wordt Wevers wel eens vaagheid verweten. Hij kan er mee leven. “Cultuur is nu eenmaal geen harde materie, geen exacte wetenschap. Als dat verwijt komt, draai ik de zaken wel eens om, zonder demagogisch te willen worden: stel dat er geen grenzen meer waren in de euregio, en het aantal arbeidsplaatsen zou zijn vervijfvoudigd, hoe zouden we het gebied willen inrichten?” Om duidelijk te maken welke richting hem voor ogen staat, wil Wevers een veertigtal ‘onderzoeksprojecten’ in gang zetten. Een sprekend voorbeeld is het tv-programma dat popzanger/ presentator Stijn Meuris gaat maken “over de goesting van dit gebied. Maar pas op hé, de wereld houdt niet op bij de grens. We willen kunstenaars van elders hier naar toe halen om ons spiegels voor te houden. Een wedstrijd voor architecten; een project over het effect van binnengrenzen; een onderzoek naar de betekenis van fenomenen als de Heiligdomsvaart in Maastricht; een muziekproject met Brian Eno waarbij elke stad een eigen song ontwikkelt, een euregionaal project over cultuuronderwijs inclusief de vraag over meertalig onderwijs in dit gebied.” Nog één, uitgesproken voorbeeld wil hij graag noemen. “Onlangs werd ik geconfronteerd met een festival in Valkenburg genaamd Bokpop. Had er nooit van gehoord, maar ze beschouwen het

www.zuiderlucht.eu

Heuvelland als de graanschuur van de Limburgse popmuziek: in al die schuurtjes en garages wordt er flink op los gerepeteerd. Tegelijkertijd trekken die jongeren naar steden als Brussel om te kijken hoe ze het daar aanpakken. Dát is de mental shift waar ik op doel. Dit zijn mensen die zich afvragen: wat zijn hier de mogelijkheden, hoe verleg ik horizonten, wat is mijn plaats in de nieuwe wereld? Dat levert een volwassen trots op. Géén trots op het gebied, maar een volwassen trots. Het installeren van het vermogen tot creëren, daar gaat het om. Net als in die film As it is in Heaven.”

W

at helpt is dat Wevers heeft gemerkt dat het idee van Culturele Hoofdstad werkt als een magneet. Eindeloos is de reeks van initiatieven die hem bereikte. “Blijkbaar hebben we een symbool nodig om ons te prikkelen, een magneet om de regio op gang te trekken.” Via het concept van Culturele Hoofdstad dringt Brussel ook aan op structuurversterkende maatregelen: versterking van bestaande en het oprichten van nieuwe instituties. Vaak hoort daar ook het investeren in gebouwen bij. Wevers weegt zijn woorden: “Voor de Timmerfabriek gold al vier jaar geleden dat de betrokken cultuurinstellingen niet zonder kunnen. Ook de behoefte aan een middenzaal in Maastricht is niet nieuw. Maar als we de bevolking in deze regio in stelling willen brengen, hebben we die lightrail-verbinding tussen Aken, Heerlen, Maastricht en Hasselt net zo goed nodig. Ook het vraagstuk over popzalen blijft actueel.” Ter relativering noemt hij Linz 2009 als voorbeeld van een Culturele Hoofdstad die aanvankelijk helemaal niet met infrastructuur bezig was. “Uiteindelijk resultaat was wel dat het gebied rond de Dom is aangepakt, door particulier initiatief. Ik hoop dat de magneet hier zó werkt: dat de noden gaandeweg onderkend worden, en de infrastructuur er komt.” Naast het bidbook van Maastricht zullen er in 2012 nog zes andere liggen: die van Almere, Den Haag, Utrecht, Den Bosch (Brabantsteden), Nijmegen/Arnhem en Friesland (Elfsteden). Welke de belangrijkste rivaal is? Wevers: “Daar houd ik me totaal niet mee bezig. Ik begrijp dat Almere en Den Haag hun plannen al klaar hebben. Of dat een verdienste is? Wij hebben er bewust voor gekozen om de bevolking de plannen mee te laten ontwikkelen. Waarmee ik ook wil zeggen dat we die zogenaamde concurrentiestrijd relativeren. Al die steden zijn met hetzelfde bezig: hoe we kunst en cultuur in positie kunnen brengen. Dat is waar het in wezen om draait.” Dit is het zevende artikel in een reeks over Maastricht Culturele Hoofdstad 2018.

juni/juli 2010

Podium

Zie ook Agenda en www.zuiderlucht.eu

Heerlen

Sittard

Filmhuis DE SPIEGEL highlights

HET LAAGLAND jeugdtheater

Do 3 t/m za 5 juni | film | Bad Lieutenant | 20:00, zo 14:00 Do 10 t/m za 12 juni | film | Un Prophète | 20:00, zo 14:00 Do 17 t/m za 19 juni | film | Lebanon | 20:00, zo 14:00u Ma 28 juni | film | The last Station | 20:00 www.filmhuisdespiegel.nl www.filmhuisdespiegel.nl

Vr 2 t/m zo 18 juli | kunstenfestival voor de hele familie | Zomerzone | Keer je 3 weekenden lang binnenste buiten voor ontmoetingen met theater, beeldende kunst, muziek en literatuur. Lekker thuis. Bij Het Laaglandtheater, Engelenkampstraat 25, Sittard. Jeugdtheater Het Laagland – Engelenkampstraat 25 – Sittard – www.hetlaagland.nl

Maastricht

Tongeren

AINSI iDo 3 juni | creatieve industrie | Milk the green cow #3 | Centre for sustainable design | 09:30 Do 3 t/m zo 6 juni | theater | Urge | Gwendalyn van Erp | 20:30 Zo 6 juni | expositie | Eenmaal, andermaal… | Designveiling | 12:00 (Kijkdag zaterdag vanaf 12:00) Za 19 en zo 20 juni | dans | Eindejaarsvoorstelling | Vakopleiding Dans Maastricht | 15:00 en 19:00 Do 24 juni | creatieve industrie | Symposium: IPCICO-lab over innovatievermogen cultureel MKB Vr 9 en za 10 juli | dans | Eindsalon | Tango Maastricht Vr 16 t/m zo 18 juli | musical | Everything is rent | Kumulus | 20:00 (zo 14:30) AINSI - Lage Kanaaldijk 112 - 113, Maastricht /volledige agenda op www.ainsi.nl

de VELINX Het VELINX seizoen loopt bijna ten einde, maar niet getreurd…de brochure voor 2010-2011 is beschikbaar vanaf begin juni! Wat dacht u van Sien Eggers, Frank Focketyn, Jan Decleir, Jan Decorte, Needcompany, Daan, Boudewijn de Groot, de KOE, Raymond van het Groenewoud, Abattoir Fermé, Kommil Foo, Buscemi, Scala, Phillipe Geubels, Wouter Deprez. Verder zijn er in het nieuwe seizoen ook matinee voorstellingen, locatieprojecten, een theaterreeks voor tieners én natuurlijk elke week een zebracinemafilm. Neem vanaf juni een kijkje op www.develinx.be voor het volledige aanbod of vraag de brochure aan: 0032 12 393800 of [email protected] dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België. Meer info: www.develinx.be

CENTRE CERAMIQUE highlights juni-juli 2010 Zo 13 juni | wandeling | Pierre Kemp poëziewandeling Zo 20 juni | lezing | Stieg Larsson, de vertaling van een hype T/m di 27juni | tentoonstelling | STEPHAN VANFLETEREN | indrukwekkende portretten van Nederlands en Vlaamse ‘celebrities’ T/m zo 25 juli | tentoonstelling | Patent Parade, interactieve tentoonstelling over uitvinden en octrooibescherming Di 20 juli t/m za 24 juli | lunchpauzeconcerten | Orlando Festival Di 27 juli | Voor de kids: tentoonstelling en knutselactiviteit | Reclamefreaks: Je bent jong en je wilt veel Meer: www.centreceramique.nl

LUMIERE

highlights In juni | film | Jacques Demy / Agnes Varda retrospectief | Met o.a. Le Parapluie de Cherbourg. Vanaf za 10 juni | film | Samson & Delilah | Internationaal bejubeld Aboriginalliefdesdrama. Vanaf za 17 juni | film | Air Doll | Prachtig modern sprookje van Hirokazu Kore-Eda (Afterlife) Vanaf za 24 juni | film | Yo, Tambien | Winnaar publieksprijs IFFR 2010. Verwacht in juli | film | Mr. Nobody Peperdure filosofische sciencefiction van Belg Jaco van Dormael. Kijk voor het volledige programma op www.lumiere.nl

HUIS VAN BOURGONDIE productiehuis voor theater en performance Do 3 t/m za 5 juni | theater | Festival in de Maak: De mogelijkheid van een afscheid, JOHNNY SOLO & Ik. Wo 16 t/m za 19 juni | theater | Wandelen op de Champs-Elysées…, Bejubelde Vlaamse voorstelling, gekozen tot één van de tien beste van het afgelopen seizoen. Nu op locatie in C-Mill Heerlen. NL première! Do 17 t/m za 19 juni | theater | To Blush or not to Blush, performance rond schaamte www.huisvanbourgondie.nl, 043 321 99 60

KUMULUS Vr 11 t/m zo 13 juni | musical | HighSchoolMusical | Theater Kumulus | 19:30, 14:00 Zo 20 juni | open dag | Muziekschool | St. Maartenspoort 2 | 11:00 TGM-Diplo-adv113x161.indd Vr 2 t/m zo 4 juli | musical | Hairspray & Sound of Music | Theater Kumulus | 19:30, 14:00 16, 17 & 18 juli | musical | Everything is Rent | | AINSI Lage Kanaaldijk 112 | 20:00,14:30 Tijden & info op www.kumulus.nl

28

1

www.zuiderlucht.eu

07-05-2010 13:22:57

juni/juli 2010

Verwante stemmen in het Matangi Quartet

Kamermuziek

Ooit kwamen Maria-Paula Majoor en de andere leden van het Matangi Quartet als studenten naar het Orlando Festival in Kerkrade. Nu geven ze er workshops en concerten. “Als je tachtig concerten per jaar geeft, kunnen die nooit allemaal top zijn.” door Emile Hollman

Maria-Paula Majoor van het Matangi Quartet: “Dan maar wat meer boterhammen met pindakaas eten.” foto Marco Borggreve

E

en poos geleden gaf Maria-Paula Majoor, eerste violiste van het Matangi Quartet een workshop voor studenten en jonge musici. “Hoe doen jullie dat nou”, werd er gevraagd. En: “Wat is het geheim van Matangi?” “Jeetje ja, wat zeg je dan?”, blikt Majoor terug. “Dat we hard gewerkt hebben en een enorme passie voor muziek delen.” Ook de leading lady van het kwartet kan er maar moeilijk de vinger op leggen waarom het jubilerende want tienjarige Matangi Quartet zo lekker draait. Misschien omdat het kwartet juist níet streeft naar één herkenbare Matangi-klank? “We streven naar een hele brede klank”, zegt Majoor. “We willen alle aspecten van de muziek laten horen. Shostakovitsj moet je bij

29

wijze van spreken lelijk kunnen spelen en Haydn juist elegant.” Ongetwijfeld hebben ook de uitstapjes buiten de klassieke muziek de naamsbekendheid van het kwartet vergroot. Matangi toerde langs de theaters met Youp van ’t Hek en Jim de Groot, speelde met rockzangeres Frederique Spigt en verzorgde de klassieke inbreng op de nieuwe cd van het Maastrichtse duo Jodymoon. De liefde voor het theater heeft er altijd in gezeten bij Maria-Paula Majoor (Laren, 1977). Haar moeder Paula Majoor werd wereldberoemd in Nederland omdat zij haar stem aan Pipi Langkous leende. Haar vader, organist en jazzpianist, Wiebe Cnossen begeleidde

onder anderen cabaretier Fons Jansen en gaf les aan de kleinkunstacademie. Twee van haar zussen zijn actrice geworden, zus Jannemien koos net als zij voor de viool, haar broer is bariton. Zelf kwam ze al jong terecht in het orkest van Herman van Veen. Die liefde voor het theater is gebleven: “Als ik moet spelen in een theater in de binnenstad, gaat mijn hart altijd sneller kloppen.” Majoor wist al op het conservatorium in Den Haag dat ze niet solo wilde spelen. Dit terwijl de conservatoria er toen - nog steeds trouwens - vooral op gericht waren om solisten af te leveren. “Toch zijn er maar weinig musici die werkelijk solist worden”, zegt ze, “daarvoor is het aanbod niet breed genoeg. Veel van hen spelen nu gedesillusioneerd in orkesten.” Toen ze voor het eerst een cd van het Orlando Kwartet met werk van Schumann en Grieg beluisterde, wist ze het zeker: “Dit is wat ik wil.” Op het conservatorium was echter weinig aandacht voor kamermuziek. “Met een paar medeleerlingen vroegen we extra strijkkwartetles aan maar dat werd niet gehonoreerd.” Toch toonde de beoogde docent Ferdinand Erblich zich bereid hen extra les te geven, buiten de regels om. Erblich was altviolist bij het Orlando Kwartet en via hem ontmoette ze Stefan Metz, cellist en oprichter van het kwartet en het gelijknamige festival voor kamermuziek in Kerkrade. “In 1997 gingen we als studenten naar het festival en waren meteen helemaal verkocht. De sfeer is er geweldig en de plek is prachtig. Uiteindelijk beland je na een dag van spelen en repeteren met topmusici in de kroeg. In Amsterdam zou iedereen zich over de restaurants en de cafés van de stad verspreiden, maar in Kerkrade blijft iedereen bijeen, dat leidt tot een grote saamhorigheid.” Twee jaar lang werden de leden van het Matangi Quartet onderwezen op

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

de Academie voor Strijkers van Stefan Metz. “Hij is echt onze kwartetvader; heel gepassioneerd en precies. Hij zegt wat hij denkt en dat komt er niet altijd even handig uit, maar je hebt er wel wat aan.” Nu heeft Metz zijn oud-leerlingen uitgenodigd om zelf te doceren tijdens het Orlando Festival. “Ik wil jonge musici vooral de filosofie van het echte muzikantenleven meegeven”, zegt Majoor. “Ik merk altijd dat studenten hard voor elkaar zijn, meedogenloos in hun oordeel als er fouten worden gemaakt tijdens een concert. Maar de concertpraktijk leert dat niet elk concert een topconcert kan zijn. Je moet naar perfectie streven, maar als je tachtig concerten per jaar geeft, kunnen die nooit allemaal top zijn.” En het gaat ook allemaal niet vanzelf, zal de violiste straks duidelijk maken. “Ik had een goed betaalde baan bij Herman van Veen maar mijn hart lag bij de kamermuziek. Toen ik met Matangi begon, ging ik vijf keer minder verdienen. Ik dacht: dan maar wat meer boterhammen met pindakaas eten. Van dat verhaal schrikken studenten.” Het duurt kortom even voordat er romantiek gloort in het leven van een strijkkwartet, zoals zo mooi beschreven in het boek Verwante stemmen van Vikram Seth. Majoor: “Twee jaar geleden maakten we een tournee door Kroatië. We brachten een prachtig slotconcert in Dubrovnik en hielden precies één dag over voor onszelf. Zowat de hele dag heb ik met onze cellist nagenietend op een terrasje gezeten in de zon. En had ik eindelijk een Verwante Stemmen-gevoel.”

Orlando Festival van 18/7 t/m 1/8 in en rond Rolduc bij Kerkrade. www.orlandofestival.nl

Plekken der herinnering 11

Met rieken en schoppen

Het OLS van 2009 in Neer staat te boek als een van de best georganiseerde schuttersfeesten ooit. Daar zijn ze in Neer trots op, te meer omdat de OLS-winst van een jaar eerder een meer dan zoete wraak was op het vermeende onrecht dat hen een halve eeuw eerder in Wessem was aangedaan. Daar werden de Neerse schutters in 1948 na winst gediskwalificeerd. Wegens fraude. door Wido Smeets

“H

oho”, zegt Jo Beeren aan de keukentafel in zijn boerderij in het buitengebied van Neer als het woord ‘fraude’ valt. “Hoho. Ik wil niet zeggen dat Neer indertijd geen schuld had, maar fraude…” Wie in deze kwestie het woord fraude in de mond neemt, heeft geen weet van de unieke schutterstraditie in Neer, vindt hij. Vijftien jaar was hij secretarispenningmeester en aansluitend 25 jaar voorzitter, tot de dag van vandaag, van schutterij Sint Sebastianus. Daarnaast was hij twee periodes wethouder van de inmiddels heringedeelde gemeente Neer. Hij heeft recht van spreken, wil hij maar zeggen. En de geschiedenis van die diskwalificatie op het Oud Limburgs Schuttersfeest (OLS) van 1948 wil hij best nog eens uit de doeken doen. Er komen krantenknipsels, oude foto’s en een dik boek over de Neerse schuttersgeschiedenis ter tafel. We moeten weten dat Neer in 1948 op 1600 inwoners maar liefst vijf schutterijen telde. Beeren (68): “En omdat er op de vijf korpsen maar één buks voorhanden was, gingen ze vaak gezamenlijk naar schuttersfeesten. Dat wil zeggen: met gelegenheidsteams: zestallen die ad hoc waren samengesteld uit de diverse schutterijen. Dat kwam goed uit, want niet elke schutterij kon in de weekends zes capabele schutters op de been brengen. Vooral de bloedschutterijen hadden daar problemen mee.” Bloedschutterijen? “Drie van de vijf korpsen in Neer waren bloedschutterijen: alleen mannen uit bepaalde families mochten lid worden. In de jaren zestig werden die regels wat versoepeld, mocht ook aangetrouwde familie lid worden. Weer later gold dat ook voor derden – maar een beetje tweederangs

30

De schutters uit Neer die in 1948 het OLS wonnen in Wessem. foto Archief Jo Beeren

bleven ze toch. Echt duidelijk was dat niet. Als je mee mocht schieten, betekende dat nog niet automatisch dat je lid was.” Jo Beeren ondervond dat aan den lijve. In 1955 ging hij als 13-jarige naar het OLS in Meijel en was gelijk ‘verkocht’. Hij meldde zich aan bij Sint Sebastianus maar kwam vanwege de verkeerde bloedbanden (zijn vader kwam uit Helden) niet in aanmerking. Twee jaar later mocht hij mee op schuttersfeest, pas in de jaren zestig werd hij officieel lid. Hoe het er in het beruchte 1948 precies aan toe is gegaan, weet Beeren deels uit overlevering, deels uit het knipselarchief uit die jaren. De tijden waren anders, dat is zeker. Het waren de schaarse jaren na de oorlog. Het OLS anno nu is een commercieel evenement waar de organiserende schutterij veel geld kan verdienen - en verliezen, als het tegenzit. In 1948 in Wessem was dat nog niet aan de orde. Kasteleinsdochter Truus Scheeren-Bidlot was betrokken bij de catering - hoewel dat woord toen nog niet bestond. Vijf jaar geleden, toen Wessem opnieuw organisator was, blikte ze als 78-jarige terug op de geruchtmakende editie van 1948. Het was een sober maar stijlvol evenement, zegt ze. Op haar vingers tellend komt ze tot elf Wessemse ‘maagden’

www.zuiderlucht.eu

van rond de twintig die onder de schietboom en in de feesttent de kelen gesmeerd en de magen gevuld hielden. “Een paar duizend broodjes”, brachten ze aan de man, schat ze, gesmeerd in het schutterslokaal en in rieten manden met linnen doeken, geleend bij het plaatselijke klooster, naar de schietwei vervoerd. “Ik weet niet eens of er wel koffie werd geserveerd. Na de oorlog hadden de mensen bijna niets. Ze kwamen met zelfgesmeerde boterhammen en een kan koffie naar het schuttersfeest. Bier en fris, ja, daarvan was natuurlijk genoeg.” De veertig schietbomen achter de Maasdijk waren de Wessemse schutters eigenhandig gaan kappen in het Elmpterbos, net over de Duitse grens. Met paard en wagen hadden ze die naar Wessem getransporteerd. Het evenement trok meer bezoekers dan verwacht, waardoor aan de overkant van de Maas, bij het veer, een verkeersopstopping ontstond. Prompt formeerden de Wessemse schippers een kleine armada om de duizenden bezoekers veilig over te zetten. Onder de laatkomers was de gouverneur. Voor hem werd de start van de schietwedstrijd uitgesteld, hetgeen zich wreekte toen het in de namiddag begon te regenen. Het kavelen werd uitgesteld naar zaterdag 10

juni/juli 2010

naar Heythuysen ‘…opdat onze oude Limburgse folklore rein en onbesmet moge te voorschijn komen voor nu en ons nageslacht.’

juli, toen de schutters van de Sacramentsschutterij uit Neer de sterksten bleken. “Het was een groots moment”, zegt Jo Beeren, en laat de zwartwit foto’s zien die dat onderstrepen: het Neerse zestal, omringd door een dertigtal supporters. Maar terwijl de winnaars (“Naer haet um!”) door gouverneur en publiek werden gefêteerd, kwamen bij het federatiebestuur protesten binnen. De Sacramentschutterij bleek een ander zestal onder de schietboom te hebben gebracht dan de week ervoor. “Vier van de overige namen werden aangetroffen in de ledenlijsten van de andere vier schutterijen in Neer. Eén naam kwam op geen enkele lijst voor”, motiveerde het federatiebestuur op 14 juli de beslissing om de Sacramentschutterij te diskwalificeren. De medailles, het diploma en de geldprijs van honderd gulden gingen naar Sint Nicolaas uit Heythuysen, het buurdorp waar Neer toch al zo weinig mee ophad. Met grote vurigheid vocht Neer de beslissing aan, het dorp was in rep en roer. De regionale krant Maasen Roerbode werd partijdigheid verweten, tientallen inwoners zegden hun abonnement op. Van fraude kon naar Neerse begrippen geen sprake zijn, hun korpsen gingen immers altijd met gemengde zestallen

31

naar schuttersfeesten. Door een zich voortslepende arbitrage bleef tot drie weken voor het OLS van 1949 onduidelijk wie het festijn zou organiseren. Het werd uiteindelijk toch Heythuysen, een uitspraak die de animositeit tussen de twee dorpen nog decennialang zou aanscherpen. In de regionale krant Maas- en Roerbode was de rubriek ‘ingezonden brieven’ tot twee weken vóór het OLS 1949 gevuld met een polemiek over de kwestie. Met weinig gevoel voor historische realiteit riep ondervoorzitter P. Cuypers van de MiddenLimburgse Schuttersbond op tot eenheid, “opdat toch voor ons dierbaar Limburg niet verloren moge gaan het kostelijk erfdeel onzer voorvaderen, die dit tot op de dag van heden bewaard hebben, en waarvoor zij meermalen onder eigen vlag als mannen streden voor het behoud van vrouw en kind. Limburgse schutterijen, op u allen rust thans de plicht de zwarte vlek die kleeft aan ons OLS in Heythuysen te helpen afwassen opdat daar op 3 juli a.s. onze oude Limburgse folklore rein en onbesmet moge te voorschijn komen voor nu en ons nageslacht.” Op basis van deze en tal van andere ingezonden brieven en overgeleverde documenten zette Melickenaar Wim Pijpers de kwestie in 2005 nog eens op een rijtje in het Limburgs Schutterstijdschrift. Hij onderschrijft het standpunt van Jo Beeren: de Neerse schutters kon weinig kwalijk worden genomen. Niet alleen omdat ze al jarenlang met ‘gemengde’ zestallen schoten, maar vooral omdat er geen reglement was dat dit verbood. Pijpers: “Je moet zoiets in zijn tijd plaatsen. De OLS-federatie was in 1937 opgericht om de wildgroei rond het schuttersfeest een halt toe te roepen. De organiserende schutterij had elk jaar het

Jo Beeren: “Hoho. Ik wil niet zeggen dat Neer indertijd geen schuld had, maar fraude…” foto zuiderlucht

www.zuiderlucht.eu

reglement bepaald – dat dus elk jaar anders was.” In 1936 had het organiserende Obbicht nog doodleuk besloten om het OLS niet door zestallen maar door drietallen te laten schieten. Om dat soort grappen te voorkomen, werd een jaar later de Federatieve Bond van Schutterijen als koepelorganisatie opgericht. Door de oorlog en de Duitse bezetting was de federatie in de eerste jaren niet meer dan een papieren tijger. Totdat in juni 1946 een nieuwe federatievoorzitter aantrad: Lei Peters, een strenge onderwijzer uit Ittervoort die zich naar verluidt door zijn vrouw met U liet aanspreken en haar niet toestond de ‘beste kamer’ van het huis te betreden. Peters was vast van plan het schutterijwezen te moderniseren. Registratie van lidmaatschapskaarten was een daarvan – maar in 1948 in Wessem nog niet officieel ingevoerd. “Dat Neer bij het kavelen met een ander zestal verscheen, was te wijten aan de zwakte van de federatie”, zegt Pijpers. Net als Beeren wil hij niets weten van fraude. “Vijf van de zes schutters vervangen, dat verzin je toch niet als de reglementen dat verbieden?” Maar de diskwalificatie werd niet meer teruggedraaid. Heythuysen mocht het OLS in 1949 organiseren, tot afgrijzen van Neer waar men zich toch al achtergesteld voelde bij het buurdorp. Beeren: “In zo’n dorpse rivaliteit spelen tal van zaken door. De huisarts woonde in Heythuysen, net als de veearts en de fuus (melkfabriek, red.). Ook de middelbare scholen werden aan Heythuysen toebedeeld. Dat heeft in Neer altijd gevoelig gelegen. Als je toe was aan verkering, ging je eerder in Helden, Roggel of Kessel een kijkje nemen dan in Heythuysen.” Toen in juli 1949 de schutters uit Nederlands- en Belgisch-Limburg dan toch naar Heythuysen afreisden, bleven de Neerse schutterijen demonstratief thuis. Ze organiseerden in eigen dorp hun eigen schietfestijn, bloedbroeders onder elkaar. Beeren: “Wat het meeste stak, was dat Heythuysen ons de Oude Limburger heeft afgenomen. Ze hebben um niet geschoten, maar gekregen. Ze hebben er niets voor hoeven doen.” Er werden ook tegenacties verzonnen. Bij de Sint Martinuskerk in Neer hing de oproep ‘Met rieken en schoppen naar Heythuysen!’, maar zover kwam het niet. Wel werden er punaises gestrooid op de route die de Baarlose schutters – per fiets – zouden nemen naar het OLS. In Baarlo woonde immers de secretaris van het gewraakte federatiebestuur. Tot echte schermutselingen kwam het niet. Beeren, relativerend: “Och, in die tijd was geen televisie. Mensen hadden weinig om over te praten, dus werd er van alles uitgeprakkiseerd. Daarom is het ook zo lang blijven hangen.” Dit is het elfde artikel in een reeks van vijftien in het kader van de Culturele Biografie, een project van de BV Limburg.

juni/juli 2010

Linkse hobby’s onder

Pompidou-Metz

Uitzicht vanuit Centre Pompidou-Metz op het centrum van de stad met de gotische kathedraal. foto’s Zuiderlucht

Terwijl Nederland miezemuist over bezuinigingen in de kunst, zijn in Frankrijk veertien nieuwe musea in aanbouw om de regionale economie te stimuleren. Een ervan ging afgelopen maand open: Centre PompidouMetz. De eerste vijf dagen kwamen er 20.000 mensen. door Wido Smeets

M

etz, ligt dat niet helemaal in Frankrijk? Inderdaad, in Frankrijk. Maar hoezo helemaal? Vanuit Maastricht of Hasselt is het ongeveer even ver als Amsterdam. En wat is in Amsterdam nou nog te zien tegenwoordig? Wie aan Centre Pompidou denkt, denkt aan Parijs. Maar net als het Guggenheim en het Louvre wil ook Centre Pompidou uitbreiden. Niet over de grens, maar in de provincie. Musea groeien en willen, net als particuliere bedrijven, nieuwe markten verkennen, al is het maar om hun uitdijende collecties te laten renderen. Artistiek en financieel, want waarom zou dat niet samen kunnen gaan? In Parijs heeft Centre Pompidou sinds 1977 ruim 200 miljoen bezoekers getrokken. In Londen haalde Tate Modern in tien jaar 45 miljoen mensen binnen; het

32

museum draagt per jaar 100 miljoen pond bij aan de stedelijke economie. Is beeldende kunst een linkse hobby die alleen maar geld kost, zoals Geert Wilders en de zijnen ons dezer dagen willen doen geloven? “Elke euro subsidie in een succesvol instituut als het Rijks, het Van Gogh, het Concertgebouw is een multiplier. Subsidie als dekking van een tekort is een volstrekt achterhaald beeld. Het is de kost die voor de baat uitgaat”, zei Rijksmuseumdirecteur Wim Pijbes onlangs in een interview in Vrij Nederland. De opmerking maakte in dit land geen enkele indruk. Op de tweede verdieping van Centre Pompidou in het Noord-Franse Metz staat een indrukwekkende rij maquettes van musea die in Frankrijk sinds 1928 zijn gebouwd. Het zijn er tientallen. De veertien laatste in die rij staan nog in de steigers. Pardon: dertien. Le Centre Pompidou-Metz ging afgelopen Hemelvaart open

www.zuiderlucht.eu

voor publiek. De eerste vijf dagen was de toegang gratis. Ruim 20.000 mensen kwamen kijken naar vier deelexposities onder de gezamenlijke naam Chefs d’oeuvre. Die verdieping vol Franse musea liet al zien hoe meerduidig – en misleidend – het begrip chef d’oeuvre, meesterwerk, kan zijn. Al deze Franse musea zijn op zichzelf al meesterwerken, zo luidt de impliciete boodschap, kijk maar eens welke beroemde architecten ervoor worden aangezocht. En die musea staan op hun beurt ook nog eens vol met letterlijk talloze meesterwerken. Vive la France! In zo’n tot de nok met nationaal prestige gevulde zaal – het geldt in hoge mate ook voor de rest van Pompidou-Metz - ben je geneigd uit balorigheid de Marseillaise te gaan zingen. Maar als je bereid bent tot tien te tellen, en alle ressentimenten terzijde te schuiven, blijkt er veel te bewonderen, te genieten en te leren. Pompidou-Metz is een ontwerp van Shigeru Ban, een Japanse architect met de nodige innovatieve constructies van hout en karton op zijn naam. Hij ontwierp de noodwoningen na de aardbeving in Kobe in 1995 en het Japanse paviljoen op de Expo 2000 in Hannover, met een kartonnen constructie als dakoverspanning. Pompidou-Metz heeft een vergelijkbare, honingraatvormige constructie, maar dan van hout, opgetrokken rond een centrale, 77 meter hoge spiraal – het getal herinnert aan

juni/juli 2010

rechts kabinet

siciliaanse herinneringen

De pizzo het openingsjaar van Centre Pompidou in Parijs. Daaroverheen is, als was het een éénstokstent, een 8000 m2 groot dak van fiberglas en teflon gespannen. Op zes plaatsen wordt dat vlies doorbroken door de drie op elkaar gestapelde toonzalen, die als omgekeerde kijkdozen een 360 graden blik op de omgeving werpen. Alsof er aan de rand van het stadscentrum een reuzeninsect is geland dat met zes ogen de omgeving observeert. Zo spectaculair als de buitenkant oogt, zo sober is het interieur – met een weldadig effect. Trappenhuis en overlopen doen denken aan utiliteitsbouw, en ook de 5000 m2 grote expositieruimte, verdeeld over vier verdiepingen, is puur functioneel, zonder enige aankleding. Des te groter is het effect als je de toonzalen, de ‘kijkdozen’, inloopt, waar je wordt verwelkomd door een lawine van daglicht. Dit is modernisme op zijn best. Zelfs wie geen oog heeft voor de getoonde kunst komt ogen tekort. Shigeru Ban leverde een even eenvoudig als doeltreffend, dus ingenieus ontwerp af. Extravert aan de buitenkant, terughoudend van binnen. Daar doet de architectuur een eerbiedige pas terug, iets wat lang niet van alle hedendaagse musea gezegd kan worden. Wellicht leverde de Japanse architect in Metz een meesterwerk af, maar dat kunnen we pas zeggen wanneer zijn hele oeuvre zich aan ons heeft geopenbaard. Zover is de 52-jarige Ban nog lang niet. Hetzelfde kan worden gezegd van de openingsexpositie Chefs d’oeuvre. Zijn alle hier in Pompidou-Metz getoonde 800 kunstwerken (waarvan 700 afkomstig uit de Parijse moederschoot) daadwerkelijk meesterwerken? Het strekt de tentoonstellingmakers tot eer dat ze hun reserves zowel in de titel – zie het vraagteken daarin – als in de kantlijn van de expositie laten doorklinken. Zoals in een film van Luc Mollet, waarin wordt vastgesteld dat je, om een meesterwerk te herkennen, je de kunstenaar vanaf het begin moet hebben gevolgd. In dezelfde categorie hoort het op de muur gekalkte, provocatieve citaat van de Franse schrijver Charles Dantzig: “Er bestaan ook middelmatige meesterwerken.” Alle relativeringen van het huis kunnen niet verhullen dat Pompidou-Metz opent met een rechttoe rechtaan best of-expositie. ‘Alle dertien goed’, zouden we bijna zeggen naar een afgebladderd concept uit de platenindustrie. Waarmee natuurlijk niets wordt afgedaan aan de kwaliteit van het getoonde, want alle toppers uit de Pompidou-stal zijn erbij – en eerlijk is eerlijk: hoe vaak krijgen we Le métro, de twaalf dubbelzinnig-kleurige gouaches van Dubuffet uit de bezettingsjaren, te zien? Of het bijtende Dhôtel nuancé d’abricot, van dezelfde hand, uit 1947. Of de Jazzreeks, van Matisse? Of…. Een eindeloze reeks kun je noemen, de rijkdom van de Parijse depots van Centre Pompidou wordt hier breed uitgemeten. Je mag het, net als de presentatie van al die musea op

33

I

Centre Pompidou-Metz is een ontwerp van de Japanse architect Shigeru Ban.

de tweede verdieping, allemaal terugbrengen tot dat vermaledijde Franse chauvinisme: het merendeel van de 800 getoonde werken is van Franse kunstenaars dan wel kunstenaars die er een tweede vaderland vonden, zoals Mondriaan, Picasso, Giacometti en vele, vele anderen. Je mag het ook nostalgie noemen, en ook dat klopt, want als kunstenaarsstad is Parijs afgegleden naar het tweede echelon; die status hebben Londen en Berlijn overgenomen. Maar wat een bevrijdende ervaring is het om een keer níet zaalin-zaal-uit overvoerd te worden met middelmatige meesterwerken van het abstract expressionisme, Pop Art, de onuitputtelijke Beuys-uitdragerij, Brit Art, de naoorlogse Duitse per-vierkante-meter schilders uit de jaren tachtig en wat dies meer zij. Chefs d’oeuvre is, kortom, een prettig francofiele verzameling van hoogtepunten uit de 20e eeuwse kunstgeschiedenis uit Frans perspectief, zonder al te veel ambitie in de richting van duiding en verdieping, in een gebouw waar je na een dag nog niet bent uitgekeken. En passant laat Pompidou-Metz, en al die andere Franse musea-in-aanbouw in dit door een rechts kabinet geleid land zien dat kunst allesbehalve een linkse hobby is, maar integendeel juist een succesvolle impuls kan zijn in een stad of regio die een economisch moeilijke tijd doormaakt. Dat de teksten op zaal uitsluitend in het Frans zijn, net als de catalogus, mag curieus lijken voor een museum dat zich in zijn marketing in het hart van Europa positioneert. Maar waar de mond de Europese gedachte predikt, is het hart nog vol van het verleden: Metz was van 1870 tot 1919 een Duitse stad, met enige tijd zelfs een Duitstalige meerderheid. De bordjes in de parkeergarage zijn wél meertalig. Alleen hier werd de plaatselijke VVV een overwinning, hoe klein ook, gegund. Chefs d’oeuvre? In Pompidou-Metz, vier deelexposities met verschillende afsluitingen. Zie www. centrepompidou-metz.fr

www.zuiderlucht.eu

k kreeg een e-mail. “U schrijft wel altijd van die aardige verhalen over uw verblijf op Sicilië, maar over de maffia heb ik nog nauwelijks iets gelezen, terwijl ik Sicilië altijd met de maffia associeer.” Een jaar of zes geleden zou ik ook zo’n e-mail hebben kunnen schrijven. Nu niet meer, want als je een tijdje op Sicilië woont dan weet je dat de maffia bij het dagelijkse leven hoort, dat de maffia het grootste gedeelte van de economische activiteiten in handen heeft, dat de maffia bepaalt wie wel en wie niet mag werken, dat de maffia bij alle bedrijven (van bakker tot multinational) jaarlijks langskomt om het beschermingsgeld, de pizzo, op te halen, dat de maffia niet alleen bestaat uit een kluwen van plaatselijke, elkaar vaak bestrijdende clans, maar eerst en vooral een uitgekiend ‘samenwerkingsverband’ is van gangsters, politici, ambtenaren, artsen, advocaten. Kortom, als Siciliaan weet je dat de maffia de baas is en dat je van die baas nauwelijks of niets te duchten hebt als je je aan zijn spelregels houdt. Zo ben ik het na een tijdje ook gaan ervaren. Van de moordpartijen uit de jaren ’80 en begin ’90 van de vorige eeuw hoor je nauwelijks meer iets. De grote bazen uit die dagen, Totò Riina en Bernardo Provenzano, zitten achter slot en grendel. Het enige nog overgebleven echte kopstuk uit die periode is Matteo Messina Denaro, die zich al ruim 17 jaren schuilhoudt, maar die door justitie de laatste maanden zò wordt opgejaagd dat het mij niet zou verbazen als hij bij het verschijnen van deze herinnering aan Sicilië inmiddels is opgepakt. Er worden door de maffia nog altijd moorden gepleegd, maar dat is niet meer aan de orde van de dag. De tactiek is veranderd. Intimidatie is er nog steeds, maar veel minder in het openbaar dan vroeger. De maffia werkt nu vooral in de luwte. Ze is eigenaar van grote landbouwbedrijven en industrieën. Ze controleert de drugshandel, de prostitutie, de gokwereld, de visserij. Politici worden nog altijd omgekocht en via de politiek heeft de maffia invloed op zowat alle investeringen. Sicilianen spreken er niet graag over, maar met mijn kapper, Paolo, heb ik het er wel eens over gehad. Volgens hem is het allemaal beter dan een jaar of 20 geleden, toen je je leven niet zeker was. “Nu komen ze af en toe langs om een praatje te maken, om te vragen of ik nog bepaalde wensen heb en die regelen ze dan voor mij. Het zijn aardige jongens als je tenminste op tijd je pizzo betaalt. Als ik dat niet doe, weet ik dat ik morgen geen klanten meer heb.” Toen ik eind verleden jaar naar Nederland terugkwam, was de eerste vraag van vrienden en kennissen bijna altijd: “En ben je daar dan nooit bang geweest?” “Bang voor wie?” “Voor de maffia natuurlijk.” Nee, ik ben op Sicilië nooit bang geweest voor de maffia. Pieter Beek

juni/juli 2010

Bezuinigen op kunst,

Peiling

Van de 272,1 miljard euro die de het Rijk jaarlijks uitgeeft, gaat 952 miljoen naar kunst. Dat is 0,35%. Nogal wat Nederlanders vinden dat kunst, samen met ontwikkelingshulp en defensie, het eerst in aanmerking komt voor bezuinigingen. Wat denkt de kunstsector daar zelf van? conservatiever dan de Haagse politiek. Gemeenschap De discussie rond bezuinigingen in kunst en cultuur lijkt zich eenduidig te richten op de noodzaak van kunst en cultuur zelf. Dit is vanzelfsprekend van belang, al zou niet de legitimiteit van kunst en cultuur, maar juist de infrastructuur ervan het onderwerp van gesprek moeten zijn. Tot aan de jaren negentig is in Nederland een verfijnd instrumentarium ontwikkeld van musea, presentatieinstellingen, kunstenaarsinitiatieven, fondsen, educatieprogramma’s en andere middelen. Ze hebben de voorwaarden geschept voor een even vitaal als uniek cultuurklimaat. Dat heeft bijvoorbeeld geleid tot het mondiale succes van Dutch Design. De tragedie is dat mede dankzij dit succes de Nederlandse culturele infrastructuur uitsluitend wordt benaderd in economische termen. Economische legitimiteit is een werkelijkheid van kunst en cultuur, maar een even groot belang ligt in de sociale en maatschappelijke verantwoordelijkheden. De huidige infrastructuur maakt bijvoorbeeld kunst en cultuur voor iedereen toegankelijk. Mijn zorg is dat de bezuinigingen als eerste dit idee van gemeenschap zullen aantasten. Kunst en vormgeving lopen het gevaar te worden teruggebracht tot blockbusters van een ‘topkunstenaar’ en een ‘topontwerper’, conform de eisen van de markt. Binnen elk systeem zijn bezuinigingen mogelijk, maar laten we de kernopdracht – het bemiddelen tussen kunst en publiek, kritische reflectie ven en een ervaring van schoonheid bieden – niet met het badwater weggooien. GUUS BEUMER directeur Marres en NAiM Bureau Europa Maastricht

No thanks Eigenlijk is het verbazingwekkend hoe conservatief de kunstwereld is. We denken graag dat we radicaal en vooruitstrevend zijn, maar als het om inleveren van subsidie gaat, zijn we nog

34

Ik denk dat het geen kwaad kan om het subsidiestelsel tegen het licht te houden en een antwoord te geven op de vraag wat we terug willen geven voor het geld dat de Nederlandse overheid in cultuur steekt. Het lijkt me realistisch te veronderstellen dat wanneer de wereld in crisis is, ook wij onze verantwoordelijkheid moeten nemen. Misschien is het wel redelijk als het Van Abbe met vijf procent gekort zou worden. Je kunt wel met de beschuldigende vinger naar de banken wijzen, maar dat is nog geen reden om jezelf onethisch op te stellen. Laat ons beter zijn dan lieden als Dick Scheringa en consorten. Geert Wilders is eng omdat hij alles simplificeert. De nieuwe identiteit van de Nederlander is totaal vervlakt. Je bent Nederlander of geen Nederlander, je bent allochtoon of autochtoon, that’s it. Hetzelfde met Wilders’ opvattingen over cultuur. Je kunt niet zeggen dat alle cultuur een linkse hobby is en dat we over moeten gaan tot het maken van klokken omdat dát onze cultuur zou zijn. Wat betekent het als Wilders het Van Abbe en het Stedelijk dicht zou gooien? Veranderen we die dan in de grootste klokkenmakersmusea van de wereld? Hoe voelen we ons daarbij? Wat zegt dat over de identiteit van de Nederlander? Dat die wordt vertegenwoordigd door klokken en niet door moderne kunst? Thanks a lot. But no thanks. CHARLES ESCHE directeur Van Abbe Museum Eindhoven

Investeren Bezuinigen op cultuur. Is dat erg? Ja, natuurlijk. Vanwege de intrinsieke waarde; hoe ontroerend is een monoloog, hoe indrukwekkend een dansvoorstelling? Maar ook vanwege de bijdrage die cultuur kan leveren aan de kwaliteit van leven in een stad of

regio. Kijk hoe Heerlen zich langzaam ontworstelt aan de staartgroep van de ‘meest/minst aantrekkelijke gemeenten’. Door consequent te investeren in cultuur. Bezuinigen op cultuur. Is dat erg? Nee, helemaal niet. ’t Is goed wanneer de cultuursector zo nu en dan weer eens met de pootjes op de grond komt. Goed door elkaar geschud wordt. En de vraag “Waartoe zijn wij op aarde?” dient te beantwoorden. Ambachtelijk vakmanschap, passie en ondernemerschap. Dat is wat een goeie timmerman nodig heeft. En een huisschilder. En misschien ook wel een boekhouder. Maar hoe zit het met het ondernemerschap van de gemiddelde kunstenaar? Er zijn veel beoefenaren maar weinig cultureel ondernemers. Weet u wat pas écht erg is? Wanneer de bezuinigingen vooral de cultureel armere regio’s treffen. Wanneer de gelden in grote meerderheid zoals altijd in de verwende Randstad landen. Wanneer er geen diepte-investering wordt gedaan in de culturele stijging van de rest van het land. Da’s pas erg. Maar bezuinigen op cultuur hoeft niet erg te zijn. Zo nu en dan moet dat zelfs. Als het maar fair gebeurt. En met visie. PETER FREY cultuurwethouder Venlo 2006-2010

Mag ik bestaan? Waarom we niet op kunst mogen bezuinigen, heb ik in de loop van mijn werkzaam leven in onderwijs en kunsten reeds zovele malen beargumenteerd dat het mij bijna de strot uitkomt weer eens al mijn samengebalde kennis omtrent dit onderwerp te reproduceren. Er is slechts woede in mijn gemoed, temeer ook omdat de totale uitgaven van de kunsten in Nederland al meer dan een eeuw onder de internationale maat zijn. Het telkenmale te moeten bewijzen dat je bestaat, dat je er mag zijn, lijkt op een permanente aanslag op je leven, vraagt naar een dwingende oproep te bevestigen dat je er bent terwijl iedereen ziet: het is er. Het roept het beeld op van mijn-zelf die de hele dag moet roepen, schreeuwen, klagen, zeuren: ‘Hallo, hier ben ik, zie je me, mag ik bestaan?’ Ik stop er dus mee mijn bestaan in twijfel te moeten trekken terwijl de ander mij de hele dag ervaart. Sinds de tijd dat het Thorbecke-principe in Nederland regeert en het zuinige protestantse regime Nederland heeft

www.zuiderlucht.eu

bepaald, is er geen kruid meer gewassen om enige vorm van heerlijke exuberantie te laten gedijen in de kunsten die het goede leven ons toespeelt via een zicht op de werkelijkheid die ook anders mag zijn. Kunst brengt vernieuwing in mijn en andermans leven, schenkt respect voor andere wereldbeelden als een immer te volvoeren opgave van een al te menselijk leven. Van mij krijgt niemand meer argumenten tegen bezuinigingen; ik heb het wel gehad. JACQUES GIESEN plv. directeur Theater a/h Vrijthof Maastricht.

Twee keer nadenken De overweging om op kunst en cultuur te bezuinigen moet in ieder geval afgezet worden tegen de effecten op het gebied van bezoek en toerisme.

juni/juli 2010

waarom niet? dat ze bergen met geld kosten en enkel bestemd zijn voor de elite. Met zulke complottheorieën wordt elke discussie in de kiem gesmoord. Deze conjunctuurgevoelige sector kan zich moeilijk verdedigen zodra het om de cijfertjes gaat. En het zal er harder aan toe gaan dan twintig jaar geleden bij de afschaffing van de BKR. Het Rijk verving toen zonder slag of stoot het sociale vangnet, bekend als de contraprestatie, door een subsidiesysteem via gespecialiseerde adviseurs uit het veld. Hoe karig ook, het vangnet bleef. Maar wie nu aan de sociale kant van dat netwerk terecht kwam, was meteen een loser. De laatste jaren is er van binnenuit sprake van discussie over het heersende subsidiesysteem. Ook interessant is een recente ontwikkeling binnen de Provincie Limburg, waarbij aspecten van het cultuurbeleid worden aangehaakt bij economische ontwikkeling. Daar zitten volgens mij reële kansen. Ik hoop dat beleidsmakers èn ondernemers moedig nieuwe wegen blijven onderzoeken. AD HIMMELREICH conservator provincie Limburg

Coitus interruptus

De in een tekening vervatte visie van Toon Hezemans, directeur van kUs Heerlen. Tejohaas Productions

Vraag het Amsterdam, daar weet men wat het is om geen spraakmakende exposities in huis te hebben, vanwege de (gedeeltelijke) sluiting van drie musea. Iets anders: nu bezuinigen op kunstaankopen creëert een gat voor de toekomst. Meer en meer zullen musea moeten leunen op hun eigen collecties. Zijn deze onder de maat, zal zich dit direct vertalen in bezoekersaantallen. Grote tijdelijke exposities worden onbetaalbaar en musea hebben steeds minder trek in het in bruikleen geven van hun schatten. Alle sectoren die een investering in de toekomst zijn, dienen niet alleen gevrijwaard te worden van bezuinigingen, maar juist extra middelen te krijgen. Onderwijs en cultuur zijn zulke sectoren, waarin de verarming niet alleen materiële maar ook geestelijke schade

35

toebrengt. Dat willen we toch niet op ons geweten hebben? Bezuinigen? De drie musea op het Amsterdamse Museumplein hebben drie eigen depots, drie auditoria, drie bibliotheken, drie restauratieateliers en drie aparte tijdelijke expositieruimten. Kan het daar een onsje minder? Zou het samenvoegen van diverse diensten niet overwogen moeten worden? Het plein beschikt toch ook over één parkeergarage? ALEXANDER VAN GREVENSTEIN directeur Bonnefantenmuseum Maastricht

Economie Van de onvermijdelijke bezuinigingen is het nog gissen waar deze het hardst zullen aankomen. In de kunst en cultuur voelt men de bui al een tijd lang aankomen. Over die sector worden de raarste dingen beweerd. Bijvoorbeeld

Democratie en grote kunst staan op gespannen voet met elkaar, zo toont de kunstgeschiedenis aan. Maar ook democratie en kunstsubsidies, zo blijkt uit een recent onderzoek in opdracht van tv-programma NOVA: kunst en cultuur, ontwikkelingssamenwerking en defensie zijn de populairste posten waarop volgens het volk bezuinigd mag worden. Laat ik voorop stellen dat ik tegen bezuinigingen op kunstsubsidies ben. Maar toch lijkt het me goed om eens een tijdje te stoppen met die subsidies. De kunstwereld is door al die subsidies zijn besef van urgentie kwijtgeraakt en trekt zich er in narcistische zelfgenoegzaamheid alleen maar bij af. Gedwongen in steeds weer andere perverse standjes laat men zich door de overheid onvrijwillig nemen, waarbij geen van beide partijen ooit echt klaar lijkt te komen. Mijn voorstel is dan ook om eens een paar jaar te stoppen met kunstsubsidies, of tenminste met alle projectsubsidies. Reserveer ondertussen wel het geld op de bank en trek er rente van. In de

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

tussentijd gaan we ons met zijn allen herbezinnen. Onder het motto “alles van waarde is weerbaar” gaat de kunstwereld zich heroriënteren op de rol en de positie van de kunst als hoogste vorm van wetenschap en als betekenisgever in een complexe, fragmentarische hedendaagse cultuur. Tegelijkertijd wordt het mecenaat weer meer betrokken bij de financiering. De overheid gaat ondertussen op zoek naar meer geld en ontwerpt nieuwe afwegingskaders die recht doen aan die rol en positie van de kunst. Je zult zien dat we dan over een paar jaar weer een onvergetelijk, mindblowing nummertje met elkaar kunnen maken. STIJN HUIJTS directeur Schunck Heerlen

...und dann die Moral Wil je een begroting rond krijgen zonder een samenleving uit te hollen? Schrap dan die activiteiten die op het eerste gezicht niet levensnoodzakelijk zijn. Voor  je de effecten merkt zijn we alweer een tijd verder. Tegen die tijd zien we dan wel weer. Kunst? Streep erdoor. Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral. Kunst, daar is nog nooit iemand beter van geworden. Jawel , sommigen hebben er geld aan verdiend maar, er beter van worden? Betere mensen worden? Nee! Kunst heeft mensen nog nooit beter gemaakt. Kunst dient enkel  zichzelf. Kunst is doel in zichzelf. Want kunst dat is niet meer dan de mens in zijn meest menselijke vorm. De mens en zijn vermogen tot creatie. En een samenleving kan best even zonder dat vermogen tot creatie ? Een samenleving kan best even zonder veerkracht, zonder dynamiek? Zeker in moeilijke tijden, in tijden waar alle zeilen bijgezet moeten worden om überhaupt te overleven… Tijden die snakken naar nieuwe inzichten, naar dynamiek, naar energie, naar perspectief, die tijden kunnen best even zonder dat vermogen tot creatie! Willen we onszelf een toekomst bieden? Schrap dan zeker dat vermogen tot creatie. Wil je een begroting rond krijgen? Schrap de kunsten. Die samenleving, die redt zich wel. Toch? Erst kommt das Fressen. GUIDO WEVERS artistiek leider Maastricht Culturele Hoofdstad 2018

Et cetera (agenda)

Items voor de agenda digitaal opsturen vóór de 15e van de maand naar: [email protected]

Architectuur, mode en vormgeving > Amersfoort – Herman Scholtenruimte voor textiel. Van 8/6 t/m 26/9. Geboortehuis Piet Mondriaan. www.mondriaanhuis.nl > Hasselt - UltraMegaLore - Fashion Icon Testimony. Van 27/3 t/m 6/6. Modemuseum Hasselt. www.modemuseumhasselt.be > Maastricht – Antibodies, Fernando en Humberto Campana. Van 13/3 t/m 6/6. NAiM/Bureau Europa. www.bureau-europa.nl > Maastricht – Fashionclash. Van 4/6 t/m 6/6. Timmerfabriek. www.fashionclash.nl > Maastricht – Eenmaal andermaal… Designveiling met werk, uitsluitend unica, van 25 ontwerpers. Zaterdag kijken, zondag kopen. Beide dagen vanaf 12.00 uur, op 5/6 en 6/6 in cultuurhuis AINSI. Info op 0630 030514 of www.w1-ateliers.nl

Beeldende kunst > Aken – Bijeenkomst van schrijvers, elke eerste woensdag van de maand. Kulturhaus Barockfabrik, Löhrgraben 22. www.literaturbuero-emr.de > Aken - Fragments of Machines, kuratiert von Will Bradley. Van 30/5 t/m 25/7. NAK, Neuer Aachener Kunstverein. www.neueraachenerkunstverein.de > Aken – Hans von Aachen. Van 11/3 t/m 13/6. Suermondt-LudwigMuseum. www.suermondt-ludwigmuseum.de > Bergen – Natuurlijke schoonheid. Van 11/4 t/m 19/6. Galerie Pictura. www.galeriepictura.nl > Bergen - Twee- en driedimensionaal werk van Jurrien Strelitsky, van 28/5 t/m 28/7 in kunsthuis de Bakkerij. www.bakkerijbergen.nl > Aken - Atelier le balto. Les pieds

36

sur terre. Van 9/5 t/m 19/9. Ludwig Forum für Internationale Kunst. www.ludwigforum.de > Bedburg-Hau – Landschaft ohne Horizont. Van 28/3 t/m 15/8. Museum Schloss Moyland. www.moyland.de > Berlijn-Kreuzberg – Benedikt Partenheimer, Borders. Van 1/5 t/m 19/6. Hannah Dougherty. Van 11/9 t/m 30/10. Galerie Klara Wallner. www.klarawallner.de > Berlijn - Artists Beyond. Van 11/6 t/m 8/8. KW Institute for Contemporary Art. www.kw-berlin.de > Berlijn – Berlin Biennale für zeitgenössische Kunst. Van 11/6 t/m 8/8. Verschillende locaties in Berlijn. www.berlinbiennale.de > Bonn - Byzanz: Pracht und Alltag. Van 26/2 t/m 13/6. Liam Gillick. Van 1/4 t/m 8/8. Echoraum. Van 1/4 t/m 6/6. Kunsthalle. www.kah-bonn.de > Bonn – Erwin Wurm. Van 25/3 t/m 6/6. Der Westen leuchtet. Van 10/7 t/m 24/10. Joel Sternfeld. Van 11/11 t/m 23/1/11. Alexander Braun. Van 18/11 t/m 9/1/11. Dorothea von Stetten. Van 9/11 t/m 6/3/11. Noble Gäste. T/m 31/12. Kunstmuseum Bonn. > Bonn - August Macke und die Rheinischen Expressionisten aus der Sammlung des August Macke Hauses. Van 30/4 t/m 26/9. August Macke – ganz privat. Van 9/10 t/m 9/1/11. August Macke Haus. www. mackehaus.de > Beek – ‘Burgemeester Janssen bekent kleur’. Centrum van Beek staat in het teken van de cultuur, op zondag 4/7, diverse plaatsen. > Breda – Pleasure Ground. 24/2 t/m 18/6. Lokaal 01. www.lokaal01.nl > Duisburg - RuhrKunstMuseen. Abraham David Christian – Der Weg. Van 11/6 t/m 29/8. Walter Stöhrer Kraftfelder. Van 17/9 t/m 5/12. Museum Küppersmühle. www.museum-kueppersmuehle.de > Düsseldorf – Von Murano bis Mempis. Van 27/3 t/m 27/6. Le Grand Geste. Van 10/4 t/m 1/8. Ein bläulich silbriger Duft der Ferne. Van 24/4 t/m 29/8. Museum Kunstpalast. www.museum-kunst-palast.de > Düsseldorf - Silent Revolution. Van 27/2 t/m 13/6. Ana Torfs. Van 27/2 t/m 18/7. Kultur club. www.kulturclub. de

Werk van Ray Moon in WILLEM3 in Vlissingen.

> Düsseldorf - Silent Revolution – Eine neue Sammlungspräsentation. Van 27/2 t/m 13/6. Ana Torfs - Album/ Tracks A. Van 27/2 t/m 18/7. Monika Sosnowska - Ohne Titel, 2010. Van 24/4 t/m 15/4/12. Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen. www.kunstsammlung.de > Echt - Schilderijen van Jan Martens Van 30/5 t/m 31/7, Galerie Graus, Wijnstraat 41, Echt. > Eindhoven – Lissitzky. T/m 5/9. Play Van Abbe. Van 28/11/09 t/m 1/6/11. Tijdmachines. Van 10/4 t/m 1/9. Ik kon nergens heen. Van 10/4 t/m 16/8. Museummodules. Van 10/4 t/m 12/9. Tussen minimalismen. Van 10/4 t/m 12/9. Naar de marge en terug, Andrzej Wróblewski. Van 10/4 t/m 15/8. Museummodules. Van 10/4 t/m 12/9. De principes van het verzamelen, het verzamelen van principes. Van 25/9 t/m 31/12. Het oog, Antonis Pittas. Van 20/1 t/m 5/10. Het oog, Ahmet Ogut. Van 25/7 t/m 1/1/11. Dutch Design Week. Van 23/10 t/m 31/10. Sol LeWitt. Van 3/5 t/m 20/7. Van Abbemusuem. www.vanabbemuseum.nl > Geleen – Rob Johannesma. Piet Berghs. Van 30/4 t/m 20/6. BIS71. www.burowalnoot.nl > Genk – Theo Wouters. t/m 30/6. Genk/bibliotheek. www.bibliotheekgenk.be > Heerlen – The sound of energy in space, the space of energy in life. Van 21/5 t/m 15/8. Lost Park, Maria Barnas. Van 10/5 t/m 4/7.The Anarchy of silence. Van 10/9 t/m 28/11. Poster Park, popmuziek ontmoet beeldende kunst. Van 8/5 t/m 27/6. Schunck. www.schunck.nl > Heerlen – Overzichtstentoonstelling hommage aan Jean Viehoff. Van 15/5 t/m 9/7. Gemeentehuis. www.jeanviehoff.nl

www.zuiderlucht.eu

> Heythuysen – Kunsttentuinstelling. Van 19/6 t/m 20/6. Vlasstraat 30. > Horst – Geert Koevoets. Van 2/5 t/m 27/6. Zomerexpositie Amuse van 2/7 t/m 5/10. Galerie Judy Straten. www.galeriejudystraten.nl > Kalkriese - Tentoonstelling Colossal met oa Hans Lemmen, Yves Maes, Wim Delvoye, Rui Chafes, Pedro Vabrita Reis en Yue Minjun. T/m 31/12/11. Museum & park Kalkriese bij Osnabruck. > Kleve – Ewald Mataré, een particuliere collectie uit het Rijnland. Van 14/3 t/m 20/6. Museum Kurhaus. www.musuemkurhaus.de > Köln – Yvonne Klasen. Van 8/5 t/m 19/6. Galerie Mülhaupt . www.galerie-muelhaupt.de > Linnich – Die Kevelaerer Glasmalerei-Werkstatt Hein Derix. Van 22/5 t/m 29/8. Deutsches GlasmalereiMuseum Linnich. www.glasmalereimuseum.de > Luik – Untitled. Van 26/3 t/m 20/6. Monos Art Gallery. www.monosgallery.com > Maastricht – Sidi el Karchi en Bas de Wit. Van 11/4 t/m 27/6. Augenspiel. Vanaf 12/3. Op weg naar het zuiden. Van 12/3 t/m 6/6. Pierre Kemp, nobel oud kind. Van 30/5 t/m 29/8. Palazzo: vroeg-Italiaanse kunst in Nederland (1900-1940). T/m 31/12/12. Bonnefantenmuseum. www.bonnefanten.nl > Maastricht - Guido Mevis. Van 2/6 t/m 6/6. Esther de Bont. Van 9/6 t/m 13/6. Mattanja Coehoorn. Van 16/6 t/m 20/6. Ric Nillessen. Van 23/6 t/m 27/6. Paul van der Sandt. Van 30/6 t/m 4/7. Krakks. www.krakks.com > Maastricht Christina de Vos. Van 9/5 t/m 12/6. Galerie Wansink. www.galeriewansink.nl > Maastricht - Marisa Polin, ‘Covered’, van 15/5 t/m 19/6 in Galerie Stevens. www.galeriestevens.nl

juni/juli 2010

> Maastricht – Werk van Han Rameckers van 28/5 t/m 30/7 in BenC Gallery. www.brulsenco.nl > Maastricht - Elfie Hertog, Truus van Huet, Yvonne Taks, Lore van der Zanden en Hella Hermans. Van 14/5 t/m 30/6. Zorgcentrum “De zeven Bronnen”. > Maastricht – Construction made. Werk van Maarten Dedroog (B), Bart Vandenheede (B), Elise Berkvens (NL), Neha Sharma Sarai (I), Nicole Franchy (Peru) en Steven Baelen (B). Van 5/6 t/m 18/6 in Culturele Vrijplaats ’t Landbouwbelang, Biesenwal 3, Maastricht. > Maastricht – Beeldentuin “Doorzicht”: Beelden van Dorine BeusmansKuijlaars en Marlie Driessen, keramiek van Janneke Bruines. Op 3/6. Pomerollaan 83. > Marl - Mapping the Region. Van 11/4 t/m 6/6. Ausstellung zum 14. Marler Video-Kunst-Preis. Van 20/6 t/m 8/10. Ausstellung Deutscher Klangkunst-Preis 2010. Van 22/8 t/m 3/10. Ausstellung V.A. Wölfl „Neuer Tanz“. Van 24/10 t/m 1/1/2011. Skulpturenmuseum Glaskasten. www.marl.de > Neuss – Die weite Ferne so nah Johann Wilhelm Schirmers Reiseskizzen. Van 25/4 t/m 1/8. Clemens-SelsMuseum Neuss. www.clemens-sels-museum.de > Nijmegen - The Valkhof Experience. Van 13/2 t/m 22/8. De firma Arens. Een passie voor edelsmeedkunst. Van 10/4 t/m 6/6. Expeditie Steentijd. Van 11/9 t/m 31/10. Mikhael Karasik.Van 13/11 t/m 23/1/11. Museum het Valkhof. www.museumhetvalkhof.nl > Roermond – Marcel Roncken, Vrijveldkunst. Vanaf 14/5. Galerie Vrijveldkunst. www.vrijveldkunst.nl > Roermond - Affiatamento. Van 25/4 t/m 20/6. Art Laren. Van 10/6 t/m 13/6. DZD Art. www.dzdart.nl > Roermond - Abstractie en realisme onder één dak: stoom of symbiose? Arlaque en Roger Braun. Van 16/5 t/m 18/7. Rattentoren. www.conniehannen.com > Sittard - Raphael Hermans. Van 2/5 t/m 4/7. Galerie Michel Knops. www.galeriemichelknops.nl > Sittard – Schilderijen van Anton

37

Kitzmüller (Oostenrijk) en glassculpturen van Johny Hettinger (Luxemburg), van 6/5 t/m 6/6 in NDK Galerie, Engelenkampstraat 21A. 0622 990892 > Tegelen – Passie in Tegelen. Werk van Sjer Jacobs bij gelegenheid van de Passiespelen 2010. Van 25/4 t/m 12/9 in Tiendschuur, Botanische Tuin Jochumhof (Steyl) en Openluchttheater De Doolhof. www.tiendschuur.net > Thorn - Harry van de Boel. Van 28/5 t/m 19/9 Gemeentemuseum Het land van Thorn. www.museumhetlandvanthorn.nl > Valkenburg - !RUÏNE. Van 26/3 t/m 1/9. Kasteelruïne Valkenburg. > Valkenburg – Harrie Crombag, Het verhaal Aarde. Van 29/4 t/m 27/6. Quatre Mains: Marietje van der Linden-Mazèl, Anna Maria Rijcken, Nicole Bots en Terry Mazèl. Van 16/5 t/m 27/6. Museum Land van Valkenburg. www.museumlandvanvalkenburg.nl > Venlo - Uit de verzameling, collectieverhalen. Van 7/2 t/m 5/9. Na aan het hart, Ger Lataster. Van 6/6 t/m 5/9. Museum van Bommel van Dam. www. vanbommelvandam.nl > Venlo – Maurice Thomassen. Van 9/5 t/m 19/6. Galerie New Untitled. www. galerienewuntitled.nl > Venlo – Martijn Engelbregt. T/m 30/9. Stadhuis Venlo. www.egbg.nl > Venray – Marie Hendriks Van 21/3 t/m 30/5. Dirk Claessen. Van 13/6 t/m 12/9. Haïdee Henry. Van 26/9 t/m 28/11. NL70 / Limburgse fotografen. Van 12/12 t/m 9/1/11. www.odapark.nl > Vlijtingen-Riemst – Kunstproeftuin met 80 werken van veertien Belgische en Nederlandse kunstenaars in particuliere tuin van 6000 m2. Van 23/5 t/m 13/6, Bijsstraat 56. http://kunstproeftuin.webklik.nl > Vlissingen – Ray Moon. Van 16/5 t/m 11/7. deWILLEM3. www.burobk.nl > Well – Torso expositie met o.a. Ronald Oosting, Chris Hendriks, Joke Reinink. Van 4/4 t/m 20/6. World Art House

Foto’s van Vereniging Fotokunst Parkstad. Van 28/5 t/m 23/6 bij Victor 4 Art. www.victor.nl > Knokke-Heist – Internationaal Fotofestival, Stars & Models. Van 28/3 t/m 13/6. www.fotofestival.be > Louvain-la-Neuve – Biennale7, een volmaakte wereld. Van 16/9 t/m 17/10, over auteurfotografie en gevonden foto’s. Acht locaties, 20 tentoonstellingen tussen Louvain-la-Neuve en Ottignies, te voet of met de fiets. Van 16/9 t/m 17/10, vanuit Forum des Halles in Louvain-la-Neuve. www.biennale7.be > Ottignies-Louvain-La-Neuve – 7e Biënnale; thema amateurfotografie en gevonden foto’s; 8 locaties en 20 tentoonstellingen. Van 16/9 t/m 17/10. Op 21/9 250 foto’s uit Afrika in fotoshoot door magnum-fotograaf Guy le Querrec. www.biennale7.be > Utrecht – Intensive Care. Fotografie door Andrea Stultiens. Van 6/5 t/m 6/6. CBKU. www.cbk-utrecht.nl > Steyl - Zesde editie van het internationale festival voor korte films in Venlo. Op 17, 18 en 19/6 in de Jochumhof en op de Patersplak. Deelnemers kunnen nog aanmelden via www.mcmfilmfest.nl > Venlo – Vrij-ruimtes…in Venlo. Van 21/2 t/m 30/6. Julianapark. www.vanbommelvandam.nl > Venlo - Internationale & regionale festival voor korte films. Van 17/6 t/m 19/6. Stichting MCM. www.mcmfilmfest.nl > Venlo – Popfoto’s van Harry Heuts.

Well. www.worldarthouse.nl

Fotografie en film > Bedburg –Hau - Landschaft ohne Horizont, Nah und Fern in der zeitgenössischen Fotografie. Van 28/3 t/m 15/8. Museum Schloss Moyland. www. moyland.de > Cadier en Keer – Things that matter. Van 22/5 t/m 9/1/11. Het Afrikacentrum, museum voor West-Afrika. www.afrikacentrum.nl > Echt - ‘Vrouwen in de popmuziek’, foto’s van Ed Hul. Van 25/5 t/m 29/8 in Museum van de Vrouw, Plats 1 Echt. www.foto-edhul.nl > Hasselt – Smile. Hasselt als canvas voor het werk van talentvolle fotografen. Grote foto’s door de hele stad. Routes verkrijgbaar bij Toerisme Hasselt. www.smilehasselt.be > Heerlen - Scratch my name on your arm, Deanna Templeton. Van 21/5 t/m 15/8. Schunck. www.schunk.nl > Heerlen – Tussen kunst en kiek.

www.zuiderlucht.eu

Installatie van Han Rameckers in BenC Gallery Maastricht.

juni/juli 2010

Et cetera (vervolg)

Colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad (oplage 15.000) dat gratis wordt verspreid via 220 distributiepunten in Nederlands en Belgisch Limburg. Foto’s van Andrea Stultiens in het Afrikacentrum Cadier en Keer.

Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 3510029 Fax: 0031 43 3500636 Email: [email protected] Hoofdredactie: Wido Smeets Telefoon: 0031 43 3500591 Mobiel: 0031 653 338905 Email: [email protected] Eindredactie: Emile Hollman Telefoon: 0031 43 3500592 Mobiel: 0031 646 052505 Email: [email protected] Commercie en relatiebeheer: Loes Franck 0031 648 188 400 [email protected] Medewerkers: Danielle Arets, Pieter Beek, Jozefien Van Beek, Jurriaan Benschop (Berlijn), Paul Depondt (Brussel), Tuur Devens, Fons Elbersen, Annette Embrechts, Fons Geraets, Meyke Houben, Koen Kleijn, Saskia van der Kroef (Amsterdam), Duncan Liefferink, Cyrille Offermans, Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Paul Verstappen, Marieke Wiegel(Parijs). Tekstcorrectie: Anna Peeters Vormgeving: Obidesign Fotografie: Franco Gori, Jasper Groen, Maarten Kuypers, Jacques Peeters, Perry Schrijvers. Fotobewerking: www.mindswing.eu Administratie: Agnes Doughty [email protected] Bankrekening: (IBAN NL55SNSB0) 93 67 79 675 Druk: Concentra, Hasselt (B.) Distributie: HabetsXpress ISSN: 1875-7146

38

Van 18/5 t/m 18/7 in Limburgs Museum. www.limburgsmuseum.nl

Literatuur > Haelen – Dichter bij het water: Ruben van Gogh, Diana Ozon, Henk van Zuiden, Frank van Pamelen. Van 3/9 t/m 5/9. Houtrustlaan 28. www.kunstencultuurleudal.nl > Hasselt - Fons Van Dyck: De kracht van wit. Op 12/6. Provinciale biblio-

theek Limburg. www.limburg.be > Heerlen – Willem Elsschot in de 21e eeuw. Van 12/6 t/m 13/6. Schunck. www.schunck.nl > Heerlen – Presentatie graphic novel ‘Jummie! Het ware leven van een adoptieprinses’ door Pam Emmerik. 24/7, Schunck. www.schunck.nl > Maastricht - Letters bij de lunch, met een speciale editie over de gedichten van Pierre Kemp door Wiel

13, 19, 20, 26, 27 mei 2007

philippen & zn

Muziek

erik habets

de schoonheid van het alledaagse uit de klei getrokken underground gallery van sint fiet zo 20 juni, zo 27 juni, zo 4 juli 2010 underground gallery van sint fiet geopend van 14.00 uur tot 17.00 uur

geopend van 14.00 tot 17.00 uur

van si n t f i e t / v e r z a m e l a a r v a n k u n s t / h a g e n g a a r d 4 9 6 2 2 7 h e m a a s t r i c h t

www.zuiderlucht.eu

Kusters. Op 3/6 om 12.30 uur. Poëziewandeling door Wyck aan de hand van Pierre Kemp. Nobel oud kind! Op 13/6 om 11.00 uur. Centre Ceramique. www.centreceramique.nl > Maastricht - Stieg Larsson, de vertaling van een hype. Op 20/6 van 14.30 -16.00 uuur in Centre Céramique. www.centreceramique.nl > Maastricht – Ontdek Maastricht boekenstad. Activiteitenweek van 6 t/m 13 juni in Centre Céramique. www.centreceramique.nl > Maastricht – Nobel oud kind! Schilderijen van dichter Pierre Kemp. Van 30/5 t/m 29/8. Bonnefantenmuseum. www.centreceramique.nl > Maastricht – Pierre Kemp. Van 30/5 t/m 29/8. Stadsbibliotheek. www.centreceramique.nl

> Bergen – Concert Dumky Trio. Op 6/6 om 14.30 uur. Galerie Pictura. www.music.aijen.nl > Elsloo – Conincx Pop, 3/7 met oa Audiofeel, Ghetto Flow, Garcia Goodbye, Lacrimas Profundere. www. conincxpop.nl > Eygelshoven - Orlandofestival. Van 18/7 t/m 31/7. Diverse locaties. www.orlandofestival.nl > Heerlen - Dana Fuchs. Op 3/6. Parkstad Limburg Theater. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Heerlen - ParkCity Live met o.a. Kane, Ilse de Lange, Alain Clark en The Scene. Van 26/6 t/m 27/6. Park Bekkerveld. www.parkcitylife.nl > Heerlen – Orlandofestival. Van 18/7 t/m 31/7. Diverse locaties. www.orlandofestival.nl > Heerlen - The anarchy of silence. Van 10/9 t/m 28/11. Schunck. www.schunck.nl

juni/juli 2010

> Heerlen – Festival Booch? 14 en 15/8. www.booch.nl > Heerlen – Concert in het kader van de Nacht van de Architectuur. Met Ensemble 88. Peutz-gebouw tegenover voormalige Hema-gebouw, 26/6 vanaf 16.30 uur. www.ensemble88.nl > Heerlen - Orgelconcert Jo Louppen met werk van Paul Pankert, Daniel Hilligsmann, Pasca Dusapin en Frans Mulder. Kapel in ’t Zand, 31/7, 20 uur. Annakerk, 3/8. > Kerkrade - Orlandofestival. Van 18/7 t/m 31/7. Diverse locaties. www.orlandofestival.nl > Landgraaf - Concert Landgraafs Symfonie Orkest met werk van ketelby en Debussy, 11/7, 14.30 uur, Theater Landgraaf. > Maastricht - Acces All Areas (Open dag Muziekgieterij) op 5/6 vanaf 14 uur. Selah Sue, op16/6 vanaf 20 uur (voorverkoop vanaf 10 uur). European Reggae Contest (finale Benelux), op 18/6 vanaf 21 uur. The Sweet Cherry Licks present A Night @ the MusicMal, op 19/6 vanaf 21 uur. Jonge Helden Finale, op 20/6 vanaf 11.00 uur. Allemaal in de Muziekgieterij. www.muziekgieterij.nl > Maastricht – Die Schöpfung van Joseph Haydn, Jubileumconcert ivm 50 jaar Kamerkoor, i.s.m. LSO, met Claudia Couwenbergh, Jan Caals, Lieven Termont en Dirk Snellings als solisten. Op 2/7 in de Koepelkerk, aanvang 20.00 uur. Info 0648 014557. > Maastricht - Jazz at the Pesthuys 2010:The Art of the Duo: Joep van Leeuwen (guitar) & Math Scheffer (piano) op 17/6. The Art of the Trio: Joep van Leeuwen (gu), Marc Frankinet (tr), Jean Borlee (bass) op 23/9. The Art of Solo: Joep van Leeuwen, solo

Uitgelicht • Chris Johanson, The sound of energy in space, the space of energy in life. T/m 15/8 in Schunck, Heerlen. www.schunck.nl • Complot rond een vierkant, de goodwillpublicaties van drukkerij Rosbeek. Verlengd t/m 25/6 in Gouvernement Maastricht. • Danielle van Broekhoven en Yvonne Mostard. Van 6/6 t/m 7/7 in Huub Hannen Galerie, Maastricht. www.huubhannen.nl • Deanna Templeton, scratch my name on your arm. T/m 15/8 in Schunck, Heerlen. www.schunck.nl • De Avantgarde, een solo tentoonstelling van Chris Evans. Van 26/6 t/m 22/8 in Marres, Maastricht. www.marres.org • Dirk Claesen, met huid en haar. Van 13/6 t/m 12/9 in Odapark, Venray. www.odapark.nl

jazz gitaar op 14/10. The Art of the Trio (2): Joep van Leeuwen (guitar), Robert Jeanne (tenor sax), Jean Borlee (bass) op 28/10. The Art of the Duo (3): Joep van Leeuwen (guitar) & Rob van Bergen (reeds) op 10/12. Pesthuispodium, Vijfkoppen 1, 6211 JS Maastricht. www.joepvanleeuwen.nl > Maastricht - Le Nozze di Figaro. Op 3/6 om 20.15 uur. Theater aan het vrijthof. www.operazuid.nl > Maastricht – Zomer-idylle met werken van Haydn, Wagner en Beethoven door ArkA Symfonie Orkest. Op 13/6 vanaf 20.15 in St.Janskerk, Vrijthof, Maastricht. www.arkasymfonieorkest.nl > Maasticht - Orlandofestival. Van 18/7 t/m 31/7. Diverse locaties. www.orlandofestival.nl > Maastricht – Intro in Situ, Lichtenbergse Rites. Van 11/6 t/m 13/6. Hoeve Lichtenberg. www.introinsuto.nl > Roermond – Orgelconcert Jo Louppen met werk van Paul Pankert, Daniel Hilligsmann, Pasca Dusapin en Frans Mulder. Kapel in ’t Zand, 31/7, 20 uur. > Valkenburg - Orlandofestival. Van 18/7 t/m 31/7. Diverse locaties. www.orlandofestival.nl > Venlo – Zomerparkfeest. Julianapark. www.zomerparkfeest.nl > Viersen - Städtische Galerie im Park, Skulpturensammlung Viersen, Wang Du. Van 30/5 t/m 11/7. www.skulpturensammlung-viersen. de

> Tegelen – 19e Passiespelen, van 16/5 t/m 12/9 in De Doolhof. www.passiespelen.nl

Diversen > Aken – Cultuurfestival van 9/6 t/m 14/8. > Hasselt – Limburg feest! Van 6/3 t/m 25/9. Provinciale Bibliotheek Limburg. www.limburg.be > Heerlen – Cultuurbrouwerij. Elke eerste maandag vd maand. www.cultuurbrouwerij.nl > Heerlen – Tweedaags festival voor e-cultuur en creatieve economie in Heerlen: TEDxEutropolis en zacht g event_2010: i_beta. Van 10/6 t/m 11/6. www.ibeta.eu www.zachteg.nl > Heerlen – Cultura Nova, zomerfestival. Van 27/8 t/m 5/10. www.culturanova.nl > Heerlen – Wandelen op de ChampsElysées door Huis van Bourgondië. Van 16/6 t/m 19/6 in C-Mill.

www.huisvanbourgondie.nl > Maastricht - De Wereld van René Glaser. Vanaf 17/5. Museum de Historische Drukkerij. www.drukmuseum.nl > Maastricht – Amateurkunst op het Vrijthof. Op 6/6 vanaf 10.30. Op het Vrijthof. www.amateurkunstophetvrijthof.nl > Meerssen – Verhaalcafé, elke eerste donderdagmiddag van de maand vanaf 13.30 uur. Café L ´Ambiance. > Mönchengladbach – Gregor Schneider Garage 2009. T/m 1/12. Museum Abteiberg. www.museumabteiberg.de > Tongeren – Ambiorix: Koning van de Eburonen. Van 5/12 t/m 13/6. Gallo-Romeins museum. www.galloromeinsmuseum.be > Venlo – Een karavaan van komen en gaan. Van 27/3 t/m 1/8. Jubileumexpositie Suske en Wiske. T/m 19/9. Limburgs Museum. www.limburgsmuseum.nl

Theater > Maastricht - Diplodocus Deks. Van 2/6 t/m 27/6. ENCI-groeve. www.toneelgroepmaastricht.nl

• Diplodocus Deks, Toneelgroep Maastricht. Van 2 t/m 27 juni in ENCI – groeve, Maastricht. www.toneelgroepmaastricht.nl • D’n aovend van ’t muulke, uitreiking muulkes (Limburgse Toneelprijzen) door het LFA. Op 2/7 om 20.00 uur (deur open: 19.30 uur) in Kasteelhoeve De Grote Hegge, Thorn. www.hklimburg.nl/toneel • Galeries Maastricht zomerspecial. Op 19/6 in Gallery Bell’ Arte, Galerie Dis, Henn Art, Huub Hannen Galerie, Galerie Post + Garcia en Galerie Stevens, Maastricht. www.galeriesmaastricht.nl • Ger Lataster, Na aan het Hart. Van 6/6 t/m 5/9 in Museum van Bommel van Dam, Venlo. www.vanbommelvandam.nl • i_beta/ festival, trends, opportunities and challenges for creatives, business and culture. Op 11/6, start om 9.00 uur in Royal Theater, Heerlen. www.ibeta.eu

• In & out of Africa. Van 13/6 t/m 11/7, opening 13/6 om 16.00 uur bij HENN art, Maastricht. www.henn-art.com • Looking for the summer, various artists of the gallery. T/m 29/6 bij Galerie Post + Garcia, Maastricht. www.postgarcia.nl • Maria Barnas, The Lost Park. T/m 4/7 in Schunck, Heerlen. www.schunck.nl • Marisa Polin, ‘Covered’. T/m 20/6 in Galerie Stevens, Maastricht. www.galeriestevens.nl • Meesters in de beeldhouwkunst. Van 6/6 t/m 27/9 bij Gallery Bell’ Arte in Maastricht en in de tuinen van Chateau Neercanne en Chateau St. Gerlach. www.gallerybell-arte.com • Orlando Festival, Internationaal Kamermuziekfestival. Van 18/7 t/m 31/7 in Rolduc, Theater Kerkrade en Theater Heerlen. www.orlandofestival.nl

• Patrick Schols en Hans van der Weijden. T/m 21/6 bij Galerie Dis, Maastricht. www.galeriedis.nl • Sidi El Karchi/ Bas de Wit. T/m 27/6 in Bonnefantenmuseum, Maastricht. www.bonnefanten.nl • Theater & muziek Parkstad Limburg Theaters 2010 – 2011, de voorverkoop voor seizoen 2010 – 2011 is reeds gestart. Vraag de brochure aan via www.parkstadlimburgtheaters.nl • Vincent Moermans, museumconcert. Op 25/7 in Tuin Emile van Dorenmuseum, Genk. www.genk.be • Willem Elsschot in de 21e eeuw. T/m 4 juli expositie ‘Kaas marcheert altijd’. Op 12/6 en 13/6 manifestatie met lezingen, debat, theater, film en eten. In Schunck, Heerlen. www.schunck.nl • Zomerzone, kunstenfestival voor de hele familie. Van 2/7 t/m 18/7 bij Het Laaglandtheater, Sittard. www. zomerzone.nl

Uitgelicht is een extra service aan de adverteerders in Zuiderlucht. Meer info via [email protected] of 043 3500591.

39

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

S TO R I O N I T R I O

OSIRIS TRIO

M ATA N G I K WA R T E T

S U SA N N A R U C K I

DA N E L K WA R T E T

I N T E R N A T I O N A A L K A M E R M U Z I E K F E S T I V A L C O N C E R T P R O G R A M M A VA N 1 8 T / M 3 1 J U L I : R O L D U C · T H E AT E R K E R K R A D E · T H E AT E R H E E R L E N Alexander von Zemlinsky: Zwei Sätze Johannes Brahms: Strijkkwartet no.2 18 Aula Major Rolduc 20:30 uur Anton Webern: Strijktrio op.20 31 Theater Heerlen 20:30 uur Finalisten van het Prinses Christina Concours met eigen repertoire Matangi Kwartet 10 jarig jubileum Joaquin Turina: Serenata voor strijkkwartet op.87 Matangi Kwartet Karl Jenkins (1944) Strijkkwartet no.2 Matangi Kwartet Silvestre Revueltas (1899-1940) Strijkkwartet no.4 ‘Música da Feria’ Matangi Kwartet

19

Aula Major Rolduc 20:30 uur

Edouard Du Puy: Kwintet voor fagot en strijkers in a Collegium Kwartet m.m.v. Bram van Sambeek, fagot

Peter Brunt, viool Liesbeth Steffens, altviool Stefan Metz, cello

für Streichquintett Matangi Kwartet m.m.v. Marjolein Dispa, altviool

Johannes Brahms: Pianotrio no.2 in C op.87 Osiris Trio

Robert Schumann: Pianokwintet in Es op.44 Frank van der Laar, piano Maria-Paula Majoor, viool Daniel Torrico Menacho, viool Marjolein Dispa, altviool Michel Dispa, cello

21

Theater Heerlen 20:30 uur

Jubileum concert Matangi Kwartet Joseph Haydn: Strijkkwartet in D Hob.III.34 op.20/4 Matangi Kwartet Karl Jenkins: Strijkkwartet no.2 Matangi Kwartet Johannes Brahms: Strijkkwintet no.1 in F op.88 Matangi Kwartet m.m.v. Liesbeth Steffens, altviool

Alexander von Zemlinsky: Sonate voor cello en piano in a Larissa Groeneveld, cello Frank van de Laar, piano

22

Robert Schumann: Strijkkwartet no.1 in a op.41/1 Collegium Kwartet

Ludwig van Beethoven: Strijkkwartet no.9 in C op.59/3 Collegium Kwartet

Johannes Brahms: Pianotrio in c op.101 Osiris Trio

22

20

Aula Major Rolduc 20:30 uur

Anders Hillborg: Kongsgaard variations (Nederlandse première) Collegium Kwartet Carl Reinecke: Sonate in E op.167 ‘Undine’ Marieke Schneemann, fluit Frank van de Laar, piano Anton Webern: Langsamer Satz Matangi Kwartet Anton Webern: Rondo Matangi Kwartet Joseph Haydn: Strijkkwartet in D Hob.III: 34 op.20/4 Matangi Kwartet

20

Theater Heerlen 20:30 uur

Johannes Brahms: Hoorntrio in Es op.40 Peter Brunt, viool Ellen Corver, piano Rob van de Laar, hoorn Bob Zimmerman: Bewerkingen van bekende opera aria’s voor piano trio o.a. Bizet, Dvorvák, Puccini, Strauss en Verdi Osiris Trio v

Antonin Dvorák: Pianotrio in e op.90 ‘Dumky’ Osiris Trio

21

Aula Major Rolduc 20:30 uur

Johannes Brahms: Sonate no.2 in Es op.120/2 Lars Wouters van den Oudenweijer, klarinet Frank van der Laar, piano György Kurtág: Signs, games and messages voor viool solo, altviool solo, cello solo en strijktrio Peter Brunt, viool Liesbeth Steffens, altviool Stefan Metz, cello

Aula Major Rolduc 20:30 uur

Ensembles Prinses Christina Concours finalisten

Theater Heerlen 20:30 uur

Alfredo Sangiorgi: Duo sonate voor hobo en fagot Pauline Oostenrijk, hobo Bram van Sambeek, fagot Anton Webern: Drie kleine stukken voor cello en piano op.11 Michel Dispa, cello Frank van de Laar, piano Johannes Brahms: Klarinettrio in a op.114 Lars Wouters van den Oudenwijer, klarinet Larissa Groeneveld, cello Ellen Corver, piano Alexander von Zemlinsky: Humoresk voor fluit, hobo, klarinet, fagot en hoorn Orlando Blaaskwintet Ernö Dohnányi: Sextet in C op.37 voor piano, klarinet, hoorn, viool, altviool en cello Frank van de Laar, piano Lars Wouters van den Oudenweijer, klarinet Rob van de Laar, hoorn Maria-Paula Majoor, viool Marjolein Dispa, altviool Michel Dispa, cello

23

Aula Major Rolduc 20:30 uur

Werken van Georg Philipp Telemann, Emmanuel Chabrier, Franz Liszt, v v Frederick Delius en Leos Janácek Orlando Junior Academie Orkest (OJAO)

23

Theater Heerlen 20:30 uur v

Antonin Dvorák: Strijkkwartet no.2 in F ‘Het Amerikaanse’ op.96 bewerking voor blaaskwintet Orlando Blaaskwintet Anders Hillborg: Zes stukken voor blaaskwintet (Nederlandse première) Orlando Blaaskwintet

40

24

Aula Major Rolduc 20:30 uur

Ensembles van Prinses Christina Concours finalisten Joseph Rheinberger: Sextet voor blazers en piano in F op.191b Orlando Blaaskwintet m.m.v. Frank van de Laar, piano Johannes Brahms: Sextet no.1 in Bes op.18 Peter Brunt, viool Daniel Torrico Menacho, viool Liesbeth Steffens, altviool Marjolein Dispa, altviool Larissa Groeneveld, cello Maarten Mostert, cello

25

Theater Kerkrade 20.30 uur

Clara Schumann: Pianotrio in g op.17 Prinses Christina Concours ensemble György Kurtág: Hommage à Robert Schumann op.15d Lars Wouters van den Oudenweijer, klarinet Liesbeth Steffens, altviool Ellen Corver, piano Robert Schumann: Märchenerzählungen op.132 voor klarinet, altviool en piano Lars Wouters van den Oudenweijer, klarinet Liesbeth Steffens, altviool Ellen Corver, piano Joseph Haydn: Pianotrio in Es Hob.XV.31 ‘Jacobs droom’ Storioni Trio Johannes Brahms: Strijkkwartet no.1 in c op.51/1 Danel Kwartet

26

Theater Kerkrade 20:30 uur

Hugo Wolf: Liederen uit het ‘Italienisches Liederbuch’ Susan Narucki, sopraan Roger Braun, piano Robert Schumann: Pianotrio no.1 in d op.63 Storioni Trio Johannes Brahms: Klarinetkwintet in b op.115 Danel Kwartet m.m.v. Lars Wouters van den Oudenweijer, klarinet

27

Theater Kerkrade 20:30 uur

Anton Webern: Vijf stukken voor strijkkwartet op.5 en zes bagatellen voor strijkkwartet op.9 Danel Kwartet Robert Schumann: Pianokwartet in Es op.47 Storioni Trio m.m.v. Daniel Bard, altviool

in a op 51/2 Arcadia Kwartet

28

Theater Kerkrade 20:30 uur

György Kurtág: Microludien Klee Kwartet Hugo Wolf: Italiaanse Serenade in G Klee Kwartet Johannes Brahms: Pianotrio no.1 in B op.8 Storioni Trio Johannes Brahms: Strijkkwartet no.3 in Bes op.67 Danel Kwartet

28

Theater Heerlen 20:30 uur

Johannes Brahms: Pianokwintet in f op.34a Roger Braun, piano Sonja van Beek, viool Tali Goldberg, viool Daniel Bard, altviool Maarten Mostert, cello György Kurtág: József Attila fragmenten voor sopraan solo op.20 Susan Narucki, sopraan Wolfgang Amadeus Mozart: Strijkkwintet in C KV 515 Sonja van Beek, viool Tali Goldberg, viool Daniel Bard, altviool Saeko Oguma, altviool Maarten Mostert, cello

29

Theater Kerkrade 20:30 uur

Clara Schumann: Romanze voor viool en piano Wouter Vossen, viool Bart van de Roer, piano Anton Webern: Vijf liederen naar gedichten van Stefan George op.4 Susan Narucki, sopraan Roger Braun, piano Alexander von Zemlinsky: Strijkkwartet no.4 op.25 Arcadia Kwartet Johannes Brahms: Strijkkwintet no.2 in G op.111 Danel Kwartet m.m.v. Saeko Oguma, altviool

30

Theater Kerkrade 20:30 uur

David Popper: Requiem op.66 voor drie cello’s en piano Marc Vossen, cello Maarten Mostert, cello Stefan Metz, cello Bart van de Roer, piano György Kurtág: Three old inscriptions op.25 Susan Narucki, sopraan Roger Braun, piano v

Antonin Dvorák: Strijkkwintet in Es op.97 Sonja van Beek, viool Tali Goldberg, viool Daniel Bard, altviool Saeko Oguma, altviool Maarten Mostert, cello Johannes Brahms: Pianokwartet no.1 in g op.25 Storioni Trio m.m.v. Saeko Oguma, altviool

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2010

Concert Masterclass Kwartetten Arcadia Kwartet (Roemenië) Collegium Kwartet (Oekraïne) Klee Kwartet (Japan) Felix Mendelssohn Bartoldy: Octet op.25 Collegium Kwartet Klee Kwartet

31

Theater Kerkrade 20:30 uur

Ludwig van Beethoven:Strijktrio in c op.9/3 Sonja van Beek, viool Daniel Bard, altviool Stefan Metz, cello Anton Webern: Vier stukken voor viool en piano op.7 Sonja van Beek, viool Roger Braun, piano Johannes Brahms: Liederen Susan Narucki, sopraan Roger Braun, piano Johannes Brahms: Sextet in G op.36 Smuel Ashkenasi, viool Tali Goldberg, viool Daniel Bard, altviool Saeko Oguma, altviool Stefan Metz, cello Maarten Mostert, cello Anton Webern/ Johan Strauss jr.: Schatz-Walzer op.418 Danel Kwartet m.m.v. Roger Braun, piano

Op vertoon van deze advertentie tijdens het festival, ontvangt u een programmaboek gratis Concerten: Aula Major Rolduc Theater Kerkrade Theater Heerlen Kaartverkoop via www.parkstadlimburgtheaters.nl en via telefoonnummer +31(0)455716607

Overige concerten: Lunchconcerten Centre Céramique Maastricht SCHUNCK* Heerlen Academy concerten Masterclass Satellietconcerten: PesthuysPodium Maastricht Openluchttheater Valkenburg Selexyz Dominicanen Maastricht Oude kerkje Eygelshoven Zie de website voor meer informatie: www.orlandofestival.nl. Het Orlando Festival wordt mede mogelijk gemaakt door: Provincie Limburg, Fonds voor Cultuurparticipatie, Gemeente Kerkrade, Parkstad Limburg Theaters, VSB-fonds