Denkraam. aanvullende benaderingen in de GGZ. [dubbeldik themanummer]

Denkraam www.denkraam.info

[dubbeldik themanummer]

aanvullende benaderingen in de GGZ Geestelijke Gezondheidszorg Maatschappelijke Opvang Verslavingszorg

gratis magazine voor en door cliënten in de regio Rijnmond

[1]

nummer 43/44 - zomer 2010

Colofon

[Denkraam]

Redactie: Koos Bijlholt, Jan W. Bijl, Niek Huijgen en Angelique Meijlink Eindredactie: Ernest Smit, Martin Luycx, Bas van Bellen, Karen Groen en Michiel van Gog Correspondenten: René Kragten, Sylvia Saakes, Astrid van Ostaijen, Marieke Beltman, Annelies van Eijsden, Peter Hersmus, Fons Claessen, Angelique Meijlink, Ernest Smit, Jan Bijl, Matthé Ribbens, Foekje Bok, Rijminstructeur, Iwan Leonel Kloof en Bas van Bellen.

Inhoud zomer 2010 5.

Door René Kragten

8.

11. Publieksmiddag DJOJ Door Astrid van Ostaijen en Marieke Beltman Door Annelies van Eusden

14. Waar ligt de grens tussen herstel en genezing? Door Peter Hersmus

Achterkant: van de redactie

Vormgeving en druk: Argus, Rotterdam. Distributie: Postdienst Vredehof, Rotterdam.

15. Ervaring alternatieve methoden, behandelwijzen en spritualiteit Door Astrid van Ostaijen

Verspreidingsgebied: Regio Rijnmond, de Hoekse Waard, Voorne-Putten en de Zuid Hollandse Eilanden. Oplage: 2800 exemplaren.

Redactieadres (ook voor een gratis abonnement): Denkraam p/a Zorgbelang Zuid Holland afdeling Basisberaad Westblaak 5a 3012 KC Rotterdam tel: 010-4665962 fax: 010-4652600 e-mail: [email protected] website: www.denkraam.info

Deadline nummer 45: 8 oktober 2010 Verschijning: november 2010

Projectondersteuning: Ria Samson

‘Denkraam‘ is een onafhankelijk magazine. Het is een product van de gezamenlijke cliëntenraden uit de GGz, Maatschappelijke Opvang en Verslavingszorg uit regio Rijnmond in samenwerking met Zorgbelang Zuid Holland afdeling Basisberaad. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die desondanks onvolledig of onjuist is opgenomen aanvaardt de redactie geen aansprakelijkheid.

ErvaringsKENNIScentrum IPRgroep Door Sylvia Saakes

Fotografie: Michiel van Gog, Edwin Rosenquist, Erwin Tukker en Bas van Bellen Cover: Teus van Wijk, door Michiel van Gog

Een andere psychiatrie

18 Integrative medicine Door René Kragten

20. Intensieve NLP Clinic Door Fons Claessen

21. EMDR therapie: hocus pocus of werkt het nu echt? Door Angelique Meijlink

24. De terugkeer van het placebo-effect Door Ernest Smit

29. Rechterlijke machting 30. Permacultuur bij de Pameijer Door Jan Bijl

33. Interview met Pater Jan Door Angelique Meijlink

36 Veteranendag blijft, PTSS ook Door Jan Bijl

Alle in deze uitgave opgenomen artikelen mogen niet worden overgenomen zonder toestemming van de opsteller. De redactie kan besluiten ingezonden bijdragen zonder opgave van reden niet te plaatsen, in te korten en/of taalkundig te bewerken. Publiceren onder pseudoniem mag, mits naam en adres bij de redactie bekend zijn. ISSN: 1876-6854

[2]

En verder 4. 43. 43.

Zin en onzin oproepen recept

[van de redactie] Voor u ligt het dubbeldikke zomernummer van Denkraam. Iets aan de late kant, maar we zijn verschenen. Het is een zomer geweest van veranderingen, en met name afscheid. Ten eerste hebben we afscheid genomen van ons pand aan de Zomerhofstraat. Na het faillissement van het Basisberaad vorig jaar zijn verschillende projecten doorgestart binnen de nieuwe afdeling Basisberaad van Zorgbelang Zuid-Holland. Denkraam was een van de projecten die doorging. Door het faillissement is (de afdeling) Basisberaad flink afgeslankt, waardoor het pand waar we zaten te groot was geworden. Na een lange zoektocht zijn we bij het pand aan het Westblaak 5a aangekomen. Op 1 juli 2010 hebben we daar onze intrek genomen. Het is een kantoorpand in hartje centrum van Rotterdam. Het is een afscheid van het oude pand, en een welkomst voor hopelijk betere tijden van het Basisberaad. Het is echter niet bij het afscheid van het pand gebleven. Eind 2009 werd al bekend dat er voor 2010 een gat in de begroting was, en de uitdaging werd aangegaan om het financiële gat te dichten. Begin juni werd echter bekend dat dit niet gelukt was. Ondanks het feit dat al eerder was aangekondigd dat er een tekort was, kwam het toch als een verrassing voor de medewerkers en vrijwilligers. Er werd extra geld binnen gehaald via opdrachten, maar het bleek toch niet voldoende. Om het tekort te dichten en het voortbestaan van de afdeling Basisberaad te waarborgen, zijn de tijdelijke contracten van een aantal medewerkers niet verlengd. Ook onze hoofdredacteur Teus van Wijk kreeg begin juni te horen dat zijn contract niet werd verlengd. Het was een klap, zowel voor Teus persoonlijk als voor de redactie. Na zeven jaar goede en minder goede tijden, is het toch raar en vervelend om op deze manier afscheid te moeten nemen van onze hoofdredacteur. Een afscheid is het hopelijk niet: we hopen nog Teus te blijven zien, ook al zal dat in een andere hoedanigheid zijn. Ook willen we Teus veel sterkte toewensen om deze moeilijke tijden door te komen. Het bracht de redactie ook op de volgende vraag: hoe moet het nu verder met Denkraam? Betekent deze bezuiniging ook het einde van Denkraam? In ieder geval is vanuit Zorgbelang de ledig gedraaid moet gaan worden door vrijwilligers met ondersteuning vanuit de afdeling Basisberaad. Tijdelijk heeft de redactie nu beperkt ondersteuning van Ria Samsom, en wordt er gezocht naar een nieuwe hoofdredacteur (op vrijwillige basis). Van twee andere medewerkers van het Basisberaad zijn de contracten ook niet verlengd: René Kragten (kwaliteit, onderzoek en cursussen) en Adriaan Spaans (consulent Crisiskaart). Voor het project Crisiskaart is gezocht naar financiering, het is echter op korte termijn niet gelukt deze te vinden. Dit betekent dat er nu tijdelijk geen consulent Crisiskaart is bij het Basisberaad. Er wordt nog gezocht naar oplossingen. Wellicht komt er een consulent op vrijwillige basis om updates aan de crisiskaart te doen, en er wordt nog gezocht financiering van het project. Daarnaast is voor de afdeling Basisberaad gezocht naar een nieuwe manager. Deze zal beginnen in oktober, we komen er in een volgende Denkraam op terug. Toch hebben we in de zomer doorgewerkt. Mede door de inspanningen van de IPR groep (Integrale Psychiatrie Rijnmond) hebben we toch een dubbeldik nummer in elkaar weten te draaien. Een groot deel van de artikelen gaan over integrale psychiatrie: het geheel van reguliere psychiatrie en aanvullende, alternatieve methoden. Daarnaast zijn ook een aantal andere artikelen opgenomen. Toch maken we een nieuwe start, en zullen we blijven doorgaan. Hopelijk komt er in de loop der

[nummer 43/44]

garantie gegeven dat Denkraam de komende twee jaar nog doorgaat, zij het dat de redactie vol-

tijd weer ruimte om oude en nieuwe activiteiten weer op te pakken binnen de afdeling Basisberaad. Veel leesplezier toegewenst.

[3]

zin en

“Ik doe de bel open.” (José)

adres aangepast in het adressenbe-

kan worden ingeleverd. Klopt dat? Zo

“Je maakt me blij met een dood ei.” (Bas)

stand.)

was het vroeger altijd wel.” Ja, dat klopt,

Koffiezetapparaat kapot? Nee hoor, het is

In de redactie wordt aangedragen om

worden. “Willen jullie alsnog de exacte

de afvoer die is gaan lekken. De loodgie-

het te hebben over de perma-cultuur.

dag aangeven voor het aanleveren van

ter is de volgende dag druk in de weer

Angelique hoorde het verkeerd, ze had

artikelen? Uiterlijk aanstaande vrijdag

om alles weer op orde te krijgen. Maar

een ‘s’ ervoor verzonnen, waardoor de

om…hoe laat?” Oké, als je dan graag een

doet het koffiezetapparaat het weer? Vol-

redactie zich even de redactie van de Pla-

tijd wilt: de artikelen moeten uiterlijk

gens Teus wel: “er branden in ieder geval

yboy waande. Gelukkig lezen we in

16.48 uur worden aangeleverd, met een

lampjes.” Nader onderzoek wijst uit dat

Denkraam nog steeds de interviews.

uitloop van exact 12 minuten. Duidelijk

het kan nog op de dag zelf ingeleverd

genoeg? Voor de redactie zelf ook niet

het koffiezetapparaat het nog steeds niet doet. Denkraam organiseert een expositie op

Wie is toch Martin? Dat is degene die

hoor: “de deadline is formeel morgen,

met Farmville een level hoger is. Teus en

maar informeel op maandag. Kunnen

Bas houden zich angstvallig stil.

jullie wat schrijven of zal ik het zelf doen?” Alsnog wordt op de redactiever-

het Basisberaad Marrig: “Ik zie die expositie wel hoor, ik

“Ik ga nog even roken met de mannen,”

gadering besloten de deadline te ver-

heb ogen in mijn oren.”

aldus Karen. Teus vraagt zich af welke

schuiven naar maandagmiddag…..om

Astrid van O: “Expositie? Ja, ik heb zo

mannen.

16.48 uur met een uitloop van 12 minuten.

links en rechts wel iets zien hangen.” René: “Van wie zijn die schilderijen

“Hoe laat gaan we morgen naar Den

eigenlijk?”

Haag?”

Redenen om niet in de Zin en Onzin te

“Geen idee hoe laat jij morgen naar Den

komen

Sylvia vraagt zich in een mail aan de

Haag gaat Peter, maar de rest gaat vol-

“Ik ben blond, maar ik schaam me er niet

redactie af wanneer en of Denkraam

gende week.”

voor.” “Ik heb het niet aan Bas verteld hoor. Oh,

bezorgd wordt. Een bijdehante redacteur antwoordt dat ze Denkraam kan komen

Logica van José: “Heb ik een steentje?

jij wel?!”

afhalen als deze gedrukt is. De redactie

Anders heb ik pijn in mijn teen.”

“Het klinkt misschien raar, maar eigenlijk is het best logisch.”

zou immers willen bezuinigen, en als alle Denkramen door de lezers worden

Waarom heeft Peter zich laten blonde-

opgehaald is het meteen een goede gele-

ren? “Dat is om me met mijn voeten op

genheid om kennis te maken met de

de grond te houden, dan realiseer ik dat

lezers. Twee weken later, tijdens een bij-

ik niet zo slim ben als ik soms denk te

eenkomst, komt Sylvia naar de redactie

zijn.”

met de vraag of Denkraam al klaar is. Als er gezegd wordt dat deze volgende week

De deadline voor het aanleveren van

klaar is, antwoordt ze: “dan kom ik het

artikelen op 28 mei gaat strak gehan-

dan wel halen.” Bespaar je de moeite Syl-

teerd worden. “Maar er is verwarring. Nu

via: gefopt! (En Sylvia, we hebben je

begrijp ik dat het ook nog vrijdag de 28e

onzin [4]

Een Andere Psychiatrie? Over de werkgroep Integrale Psychiatrie Rijnmond Meditatie, fytotherapie, lichtenergie, acupunctuur, hartcoherentie, omega-3, running therapy, (emotioneel) lichaamswerk, yoga, htp-5, meditatie, mindfulness, aandachtgerichte (cognitieve) therapie, Bachbloesems. Allemaal namen en voorbeelden van alternatieve benaderingen voor of aanvullende benaderingen op de ‘gewone’ geestelijke gezondheidszorg (GGz).

De werkgroep IPR wil een brug slaan tussen professionals en cliënten in de regio Rijnmond. Omdat de werkgroep aansluiting zoekt bij de professionele integrale psychiatriebeweging, heeft zij bewust gekozen voor haar naam Integrale Psychiatrie Rijnmond. Wat is IP (integrale psychiatrie)

De discussie over de integrale psychiatrie lijkt op gang te komen. De afgelopen jaren verschenen meerdere wetenschappelijke publicaties over het onderwerp en er zijn steeds meer instellingen en zelfstandigen die zich bezighouden met integrale psychiatrie. Als een ‘gewone’ GGz instelling of professionals ‘integrale psychiatrie’ aanbiedt, kan dit binnen de gewone zorgverzekeringswet of de AWBZ vallen. Er zijn steeds meer initiatieven op het gebied van integrale geneeskunde. Integrale psychiatrie is een onderdeel van de ‘integrale geneeskunde’. Integrale psychiatrie is een open houding ten aanzien van alle soorten therapie (of die nu regulier, comIn het jaar 2008 is de slogan van de Week

in 2008 bezocht een aantal medewerkers

plementair –aanvullend- of alterna-

van de Psychiatrie “Een Andere Psychia-

en vrijwilligers van het Basisberaad Rijn-

tief heten) en alle therapeutische

trie?”. De landelijke werkgroep Week van

mond in 2007 het congres Integrale Psy-

disciplines. Bij de keuze voor een

de Psychiatrie kreeg veel vragen van cli-

chiatrie in Groningen. Hoewel een deel

behandeling wordt rekening gehou-

ënten in de GGz die op zoek zijn naar

van deze medewerkers en vrijwilligers al

den met de belevingswereld en de

andere of aanvullende benaderingen in

bekend was met ‘alternatieve en aanvul-

wensen en ervaringen van de cliënt,

en buiten de GGz. De landelijke werk-

lende geneeswijzen’ op het gebied van

de (culturele) achtergrond en relatie

groep constateert dat cliënten tijdens of

psychische problemen, was dit congres

tussen cliënt en hulpverlener. Hier-

na hun reguliere behandeling steeds

een inspiratie om in de vorm van een

bij wordt gebruik gemaakt beschik-

vaker van aanvullende of alternatieve

werkgroep een aantal activiteiten te

bare kennis over de verschillende

behandelingen gebruik maken. Wat is de

gaan ontplooien op dit gebied in de regio

behandelmogelijkheden. Naast bio-

meerwaarde van deze benaderingen?

Rijnmond. Onze toenmalige directeur –

logische, psychologische en sociale

Wat zijn ervaringen van cliënten met

Jaap Meeuwsen – was ook een belangrij-

aspecten kunnen zingeving en spiri-

deze benaderingen? Is er sprake van een

ke factor in die tijd om aan de slag te

tualiteit onderdeel vormen van de

alternatief, dus in plaats van, of een aan-

gaan met het onderwerp. De werkgroep

behandeling.

vulling op de bestaande manier van wer-

kreeg de naam Integrale Psychiatrie

ken in de GGz?

Rijnmond (IPR). De werkgroep is gestart

In de werkgroep IPR zijn in 2007 een

medio 2007.

aantal uitspraken gedaan over de inte-

Basisberaad Rijnmond

De ‘integrale psychiatriebeweging’ is een

grale psychiatrie. Wat heeft volgens deel-

Nog vóór deze week van de psychiatrie

beweging van professionals in de GGz.

nemers van de werkgroep betrekking op [5]

integrale psychiatrie? Het volgende

Een brug slaan tussen regulier en comple-

onderwijs voor artsen en studenten

kwam naar voren.

mentair

geneeskunde of biomedische weten-

Het doel van de integratie tussen ‘gewo-

schappen,

Integrale psychiatrie is:

ne gezondheidszorg’ en aanvullende

-

verbinding westers denken en oosters

en/of alternatieve benaderingen is dat

denken

de cliënt het `beste uit deze twee wereld-

-

van ziektebenadering naar een

en’ krijgt, waarbij de cliënt die keuze

holistische benadering

maakt. In Nederland wordt de eerste

patiënten om te komen tot een gewo-

-

als hulpverlener heb je een breder

stap naar deze integrale geneeskunde

gen therapiekeuze,

-

het verstrekken van informatie aan overheidsinstellingen, media en geïnteresseerden,

-

het ontwikkelen van criteria voor

besef van herstel en ‘genezing’

gezet, maar van een echte brug tussen

totale benadering van problematiek

deze beide werelden is nog geen sprake.

nieuwe, experimentele behandelin-

en hulpverlening, een brede benade-

Dit in tegenstelling tot de Verenigde Sta-

gen.

ring van gezond-zijn en gezond-wor-

ten, waar steeds meer artsen reguliere

den

zorg integreren met geselecteerde com-

Aanvulling of alternatief?

-

verbinding lichaam en geest

plementaire behandelvormen, waar

Het huidige doorsnee aanbod van de

-

therapeutische relatie staat meer cen-

`Integrated Medicine’ inmiddels een

GGZ voldoet niet voor iedereen. Soms

traal

onderdeel vormt van het aanbod van de

vinden cliënten dat er onvoldoende

aanvullend op wat gangbaar is in de

medische faculteiten, waaronder Yale en

resultaat te merken is van de behande-

gezondheidszorg

Harvard. De vraag doet zich natuurlijk

ling. Zij hebben nog steeds te maken met

gebaseerd op onderzoek, evidence en

voor welke behandelvormen wel en

allerlei klachten en psychische proble-

experience based

welke niet veilig en effectief zijn. Hoe

men, ondanks het feit dat ze in behande-

samengaan van reguliere psychiatrie

scheiden we het kaf van het koren. Ook

ling zijn (geweest). Veel cliënten krijgen

met andere benaderingen zoals medi-

cliënten- en consumentenorganisaties

te maken met lichamelijke klachten

tatie, lichaamswerk, NLP-achtige the-

hebben hier een belangrijke rol als het

en/of bijwerkingen van de behandeling.

rapie

gaat om verzamelen van ervaringen en

Het kan ook zijn dat men niet tevreden

marktwerking: meer groepen cliënten

geven van voorlichting en advies.

is over het vaak ‘zakelijke’ contact van

-

-

-

willen een bepaald soort therapie,

-

het inventariseren en evalueren van

behandelaar en cliënt in de GGz. Ook zijn

bijv. een nieuwe, meer onbekende

Een belangrijke website met informatie

veel mensen op zoek naar een meer tota-

soort van behandeling

is die van het IOCOB. (zie: iocob.nl)

le benadering van hun problematiek en

andere stromingen zoals antroposo-

IOCOB wil zeggen: Stichting voor Innova-

mens zijn. Deze cliënten zoeken naar

fie, homeopathie, Chinese geneeswij-

tief Onderzoek en onderwijs van Com-

‘nieuwe’, veilige en effectieve, aanvullen-

zen, orthomoleculair, anders omgaan

plementaire Behandelvormen. De doel-

de of alternatieve benaderingen in (en

met voeding en beweging

stellingen van IOCOB zijn:

buiten) de GGz. Dit zijn geluiden die ook

-

aandacht voor zingeving, levenspad

-

het vinden van nieuwe inspiratie-

klonken op het Basisberaad Rijnmond in

-

een integrale gezondheidszorg

bronnen voor de geneeskunde,

2007 en 2008, zowel onder de medewer-

-

voorbeelden zijn zeer divers: biofeed-

-

het ontwikkelen van innovatief

kers van het Basisberaad, als tijdens de

back, hardlopen, zingen in een koor,

-

onderzoek en kosteneffectiviteit-

Plenaire Vergaderingen en andere bij-

yoga

onderzoek,

eenkomsten met de achterban. Geluiden

het opzetten en faciliteren van

die nog steeds klinken!

-

[6]

[verslag]

Met alternatieve behandeling en

onderzocht en aangetoond dat ze

een echte ‘marktpartij’ zijn? Wat zijn de

aanvullende therapieën wordt steeds

effectief en veilig zijn, (zoals acupunc-

mogelijkheden om nieuwe en aanvullen-

vaker een goed resultaten behaalt. Ten-

tuur en Mindfulness). Een groot aantal

de benaderingen in het standaardpakket

minste, dat horen we van cliënten. Ook

nieuwe benaderingen is nog niet genoeg

op te nemen? Daarnaast is van belang

ervaren cliënten de bejegening en

onderzocht, ook omdat er zoveel verschil-

welke alternatieve therapieën worden

omgangsvormen vaak als positief en

lende soorten en benaderingswijzen zijn.

vergoed door zorgverzekeraars. Is er een

steunend als het gaat om de alternatieve

Juist die grote hoeveelheid aan richtin-

zorgverzekeraar die de meeste alternatie-

en aanvullende benaderingen. Zij vinden

gen en stromingen maakt het er niet

ve therapieën vergoed? Kan een georga-

de GGz, zoals die nu georganiseerd is, te

makkelijker op een goede keus te maken

niseerde groep GGz-cliënten er voor zor-

technisch, afstandelijk en te veel gericht

uit het aanbod. Bovendien zijn er veel

gen dat een bepaalde behandeling in het

op behandeling met psychofarmaca.

nare ervaringen met ‘alternatieve gene-

pakket wordt opgenomen? Wij willen in

zers’. Ook daar wil de werkgroep IPR aan-

contact met zorgverzekeraars en cliën-

Integrale psychiatrie

dacht aan schenken.

tenorganisaties een antwoord formule-

Er is in de hele wereld een grote belang-

Voor GGz-cliënten is informatie over

ren op deze vragen.

stelling voor aanvullende en alternatieve

recent onderzoek en het aandacht schen-

Geneeswijzen (CAG). Het begrip Integra-

ken aan de meer bekende aanvullende of

Zingeving, geloof, spiritualiteit

le Psychiatrie is in opkomst. Veel behan-

alternatieve benaderingen van belang.

Als we op het terrein aanbelanden van

delaars zijn voorstander van de integra-

De werkgroep IPR wil onder meer infor-

de alternatieve en aanvullende benade-

tie van ‘gewone’, aanvullende en alterna-

matie verzamelen. Wat hebben instellin-

ringen komen we soms ook op het ter-

tieve behandelwijzen. Hierbij worden

gen en vrijgevestigden aan aanvullende

rein van zingeving, geloof en spiritua-

lichamelijke, emotionele, mentale en spi-

en alternatieve benaderingen te bieden

liteit. De werkgroep constateert dat er

rituele gebieden in de behandeling

in de regio Rijnmond.

een grote behoefte is om niet alleen van-

betrokken. Er is een sterke toename van

uit de reguliere geneeskunde te kijken

studies en publicaties over CAG, want

Een nieuwe markt

naar geestelijke gezondheid en

beoefenaars van de ‘integrale psychia-

In Nederland bezoekt ongeveer 10 tot

genezing. Cliënten van de GGz ervaren

trie’ willen verantwoord en wetenschap-

15% van de bevolking jaarlijks een alter-

dat er vaak te weinig plaats is voor de

pelijk te werk gaan. In Nederland krijgt

natieve genezer. Bij alternatieve gene-

mens-in-zijn-geheel, voor zingevingvra-

de GGz steeds meer aandacht voor de

zing moet je denken aan het aanbod van

gen, voor bezieling in de psychiatrie. Veel

integrale benadering van psychische pro-

voedingssupplementen, healing, sjama-

cliënten ontlenen steun aan hun geloof

blemen. In meer en meer instellingen

nen, reiki, acupunctuur, bio-energetica,

en aan spiritualiteitbeleving. De werk-

komt het voor dat cliënten mediteren of

etc. Van deze groep mensen die een alter-

groep erkent ook het belang van geloofs-

aan YOGA doen, in plaats van (te veel)

natief genezer bezoekt, heeft een groot

beleving en zingevingvragen. De werk-

koffie drinken.

deel te maken met psychische proble-

groep distantieert zich echter van elke

Er komt steeds meer aanbod op het

men. Veel mensen hebben behoefte aan

vorm van geloofsovertuiging. Dat bete-

gebied van aanvullende en alternatieve

een andere benaderingswijze in de GGz,

kent niet dat de werkgroep IPR niet in

behandelingen. Voor veel cliënten in de

dit betekent dat ook de zorgverzekeraar

zichzelf gelooft! Integendeel, de werk-

GGz is het belangrijk om te weten dat dit

rekening moet houden met deze vraag

groep groeit en bloeit als nooit tevoren.

aanbod er is, en waar het te vinden is.

van grote groepen cliënten in de GGz.

Van een aantal nieuwe benaderingen is

In hoeverre kunnen cliënten in de GGz

René Kragten

[7]

ErvaringsKENNIScentrum IPRgroep? Professionalisering van onderop in het Basisberaad van een ervaringsKENNIScentrum rondom ‘IP vanuit cliëntenperspectief’, een voorstel dat ik vorig jaar in een beleidsstuk1 aan de IPRgroep voorlegde. Beide invalshoeken tezamen scheppen een kader waardoor het huidige bruisende élan concreet kan worden omgezet in een krachtig perspectief. Ervaringen onder (ex-)cliënten in de ggz (en daarbuiten) met complementaire en alternatieve methoden kunnen als los zand zijn, maar kunnen ook de incidentele ervaring ontstijgen wanneer ze in een bredere perspectief worden gezet. Het opzetten van een ervaringsKENNIScentrum voor en door (ex-)cliënten op het gebied van complementaire en alternatieve methoden binnen de geestelijke gezondheidszorg, kan niet alleen direct zinvol zijn voor andere cliënten maar zeker ook een inspiratiebron vormen voor ggz professionals en de cliëntenbeweging in het algemeen. De huidige IPRgroep heeft niet alleen ervaring, maar ook kennis en concrete vaardigheden in huis om een ervaringsKENNIScentrum daadwerkelijk van de grond te tillen, nog afgezien van het enthousiasme en de inspiratie om de eigen ervaringen in praktische en concrete zaken om te zetten. Het concept IP Bruisende IPRgroep!

mensen bij de IPRgroep gekomen,

vanuit cliëntenperspectief en de struc-

Het borrelt en bruist in de IPRgroep, de

waardoor nu een groep is ontstaan

tuur in de vorm van een ervaringsKEN-

Integrale Psychiatrie Rijnmondgroep, die

waarvan het enthousiasme er soms

NIScentrum op dit gebied, is –zo lijkt

in 2007 binnen het Basisberaad Rijn-

afspat en waarin de synergie voelbaar

het- vernieuwend, ook internationaal.

mond is gevormd! Een tijdlang kan een

aanwezig is! Synergie is de energie waar-

Beide zijn momenteel volop in ontwikke-

werkgroep een wat zoekend en kabbe-

bij één plus één drie wordt, waarbij indi-

ling in de IPRgroep.

lend bestaan lijden tot opeens de vlam

viduen zichzelf overstijgen en de som

in de pan schiet en er een lawine van

van allen meer is dan de individuele

Integrale psychiatrie vanuit cliëntenper-

vernieuwende ideeën en output uit

delen afzonderlijk.

spectief?

komt. Dit is wat momenteel gebeurt in

Twee invalshoeken lijken hieraan een

Het lijkt tot nu toe onopgemerkt te zijn

de IPRgroep!

bijdrage te leveren. De eerste invalshoek

gebleven, maar zoals ik eerder aangaf

Integrale Psychiatrie (IP) is, wellicht ten

is die van ‘integrale psychiatrie vanuit

(Denkraam 42, op de Hogeschool Rotter-

overvloede, een internationale stroming,

cliëntenperspectief’, een invalshoek die

dam en in DJOJ): de stroming Integrale

die complementaire en alternatieve vor-

ik tijdens mijn presentaties op de Hoge-

Psychiatrie, die ook aanwezig is in vele

men van gezondheid integreert in de

school Rotterdam en in DJOJ tijdens de

andere landen, is ontstaan vanuit de

reguliere geestelijke gezondheid.

Week van de Psychiatrie voorlegde. De

psychiatrie zelf! Het feit dat deze stro-

Onlangs zijn er enkele inspirerende

tweede invalshoek is die van de opzet

ming, die (sommige) complementaire en

[8]

geneeskunde wil integreren in de psychiatrie, een initiatief is van psychiaters en anderen in

[profiel]

alternatieve vormen van

te geven over het cliëntenper-

folder waarmee de IPRgroep zich

spectief rond Integrale Psychia-

binnenkort aan de buitenwereld presen-

trie.

teert, is het bezig met het actualiseren en uitbreiden van de website. Een websi-

ErvaringsKENNIScentrum?

te niet alleen met praktische informatie,

Zoals eerder gesteld is de IPR-

maar ook boordevol verwijzingen naar

groep de afgelopen periode in

boeken, websites en filmpjes op internet,

een stroomversnelling terecht-

die ons en andere (ex-)cliënten in de GGZ

gekomen. Voor de activiteiten

troost hebben geboden en inspiratie

die we aan het ontwikkelen zijn

boden door hun vernieuwende perspec-

is de onderlinge ondersteunen-

tieven hoe met een psychische crash om

de en enthousiaste sfeer in de

te gaan.

groep een belangrijke onder-

Daarnaast werken we aan de financiële

Slotervaart ziekenhuis in

grond. Een sfeer die is geba-

onderbouwing van de activiteiten en

Amsterdam dit doen, is een

seerd op uitwisseling en het

aan een concreet programma van trai-

de geestelijke gezondheidszorg zelf, nodigt uit tot een cliëntenperspectief, dat een zinvolle aanvulling kan zijn. Dat er in de reguliere gezondheidszorg zelf het initiatief wordt genomen tot alternatieve en complementaire methoden, zoals Lentis in Groningen en het

belangrijke stap in de goede richting. Als

zoeken naar win-win situaties. Daarom

ningen, cursussen en presentaties,

cliënten in de geestelijke gezondheids-

zijn we begonnen om ook op meer struc-

gericht zowel op (ex-) cliënten als op

zorg meer keuzemogelijkheden qua

turele basis in de IPRgroep onze ervarin-

GGZ professionals. Dit programma biedt

behandeling krijgen aangeboden, dan is

gen uit te wisselen over welke comple-

een aanbod aan ex-cliënten dat bestaat

dit vanzelfsprekend in hun belang. Een

mentaire en alternatieve methoden en

uit inzichtelijke informatie over veilige

cliëntenperspectief kán daarmee samen-

visies ons hebben geholpen en waarom,

en inspirerende complementaire en

vallen, maar dat hóeft niet. Een cliënten-

waardoor we ook meer systematisch van

alternatieve methoden voor de geestelij-

perspectief kan namelijk nét iets andere

een ieders ervaringen en expertise ken-

ke gezondheidszorg voor (ex-) cliënten,

accenten leggen en andere criteria aan-

nisnemen en een gemeenschappelijke

hoe het zelfhelend vermogen in jezelf te

houden, uitgaande van de ervaringen en

visie opbouwen.

herkennen en te ontwikkelen, naast ook

behoeften die cliënten zélf het meest

Na een eerste fase van voorbereidingen,

concrete oefeningen met methoden

belangrijk achten.

brainstormen en uitwisseling, zijn we nu

zodat men hiermee in een veilige sfeer

Een cliëntenperspectief is gebaseerd op

in een fase aan het komen waarin het

voorzichtig kennis mee kan maken.

onderlinge uitwisseling van ervaringen

perspectief en de activiteiten die we aan

Trainingen, cursussen en presentaties

door cliënten, die daarmee een eigen lijn

de buitenwereld kunnen aanreiken

zijn ook gericht op de GGZ-professionals

kunnen uitzetten en aan zorgprofessio-

steeds concreter worden.

die door de bomen het bos niet zien in

nals kunnen aangeven wat zij relevant

Zo kan het ervaringsKENNIScentrum

het land van complementaire en alterna-

vinden om uit psychische crashes te

rond IP vanuit cliëntenperspectief,

tieve gezondheidszorg. Professionals die

komen. Hoe dit cliëntenperspectief eruit

binnenkort gedegen informatie geven

niet alleen kennis kunnen nemen van

kan zien, en welke interessante perspec-

aan (ex-)cliënten en professionals in de

directe ervaringen van (ex-)cliënten,

tieven dit kan bieden voor de toekomst

ggz. Informatie vanuit ervaringen en

maar vooral ook inzicht kunnen krijgen

van de ggz, wordt in meer detail in een

behoeften van (ex-)cliënten, die behalve

waarom deze complementai-

boekje verwoord dat ik momenteel

op ervaringsuitwisseling ook is geba-

re/alternatieve vormen werkzaam en

schrijf. Een boekje waarin ook concrete

seerd op eerder gedaan onderzoek, op

helend blijken te kunnen zijn voor (ex-

ervaringen met alternatieve en comple-

kennis en nieuw onderzoek. Nieuw toe-

)cliënten en hoe. Professionals die daar-

mentaire methoden zijn opgenomen van

gepast onderzoek onder meer naar zorg-

naast direct kennis kunnen nemen van

(ex-)cliënten in de ggz, ook zij die betrok-

verzekeraars en naar wat ggz professio-

het hoe en waarom een IP cliëntenper-

ken zijn ook bij Zorgbelang, afdeling

nals in de regio Rijnmond op dit gebied

spectief zich onderscheidt van de regu-

Basisberaad.

bieden, naast ander onderzoek dat we in

liere psychiatrie én van de integrale psy-

Het ontwikkelen van een cliëntenper-

petto hebben.

chiatrie, en welke potentiële mogelijkhe-

spectief op Integrale Psychiatrie is een

Een ervaringsKENNIScentrum ook dat

den dit biedt voor een meer open geeste-

concept dat niet alleen inspirerend is

voortgang geeft aan het organiseren van

lijke gezondheidszorg met meer keuze-

qua zelfontwikkeling en perspectief voor

publieksdagen, dat ook (ex-)cliënten en

mogelijkheden voor cliënten in de toe-

(ex-)cliënten zelf, maar blijkt ook inspire-

ggz professionals uitnodigt bij haar acti-

komst.

rend te zijn voor anderen, zowel (ex-)cli-

viteiten betrokken te raken, en dat onder

Het toegepast onderzoek dat wordt

ënten als voor GGZ professionals. Zo

meer een bescheiden informatiecentrum

opgezet vormt de basis voor nadere

meldden ex-cliënten zich aan voor deel-

biedt met literatuur –met name over

informatievoorziening aan (ex-)cliënten,

name aan de IPRgroep en nodigden ggz

fytotherapie- en artikelen die direct kun-

maar kan tevens de basis zijn voor

professionals ons uit om een presentatie

nen worden geraadpleegd. Naast een

belangenbehartiging van (ex-)cliënten, [9]

zowel naar zorgverzekeraars, als naar

andere mogelijkheden die nog worden

organisaties van ggz professionals en

afgetast.

De IPR groep bestaat, in alfabetische volgorde, uit de volgende per-

andere vertegenwoordigende en belan-

sonen:

genbehartigende organisaties.

Professionalisering?

Intern neemt de IPRgroep momenteel de

Deze ontwikkelingen in de IPRgroep

ruimte voor interne (bij)scholing, onder

kunnen een inspiratiebron en een nieu-

meer door congressen te bezoeken en

we fase vormen ook binnen het Basisbe-

cursussen te volgen. Extern leggen we

raad, na de lethargie van het faillisse-

momenteel gericht contacten, mogelijk

ment van vorig jaar. Want is dit niet

ook op internationaal niveau, om over IP

juist het raison d’être van het Basisbe-

vanuit cliëntenperspectief met andere

raad? Is niet juist de essentie van een cli-

van de IPRgroep en het ervaringsKEN-

relevante organisaties uit te wisselen en

ëntenorganisatie dat er van onderop,

NIScentrum kan, evenals andere initia-

netwerken op te zetten.

vanuit (ex)cliënten zelf, nieuwe initiatie-

tieven zoals dat van ‘Voetbal als medicij-

Dit DENKRAAM nummer, met ook enke-

ven opkomen? zoals ooit een oudgedien-

n’ ontwikkeld door Raymond van Dijk,

le artikelen geschreven door leden van

de van het Basisberaad me voorlegde.

een voorbeeld zijn van nieuwe inhoude-

de IPRgroep, is een van de zichtbare acti-

De IPRgroep bestaat uit een groep ex-cli-

lijke thema’s, nieuwe structuren en van

viteiten van de IPRgroep aan de buiten-

ënten die van onderop niet alleen een

nieuwe veerkracht van een ggz cliënten-

wereld, zoals ook de folder binnenkort

nieuw thema, maar tevens een nieuwe

beweging van onderop.

het licht zal zien, en de voorbereidingen

structuur, concrete producten en belan-

in gang zijn gezet voor een ‘dynamische

genbehartiging aan het ontwikkelen is.

N.B. Sinds april 2010 is ondergetekende,

IPR presentatie’ tijdens een Plenaire Ver-

Niet alleen voor (ex-) cliënten en voor

Sylvia Saakes, de facto voorzitter van de

gadering na de zomer. Daarnaast hebben

GGZ professionals die dit gebied nog niet

IPR groep, een voorzitterschap dat ik

we als perspectief het aanbod van ‘ken-

of nauwelijks kennen, maar ook voor de

sinds eind mei formeel van René Krag-

nismakingsworkshops’ met enkele alter-

geestelijke gezondheidszorg in algemene

ten heb overgenomen. Nadat dit stuk is

natieve en complementaire methoden

zin. Als de tendens zich voortzet zoals

geschreven bleek het contract van René

en visies en een nieuwe ‘publieksdag’.

het zich nu laat aanzien, zal de komende

Kragten niet te worden verlengd. Of, en

Ook staan enkele publicaties in het ver-

decennia de behoefte aan psychische

op welke manier, hij mogelijk bij de IPR-

schiet. Behalve de al eerder genoemde

ondersteuning onder de bevolking alleen

groep betrokken blijft, kon hij op dit

publicatie over ‘Zelfhelend vermogen bij

maar toenemen, terwijl juist de bezuini-

moment nog niet aangeven.

psychische klachten – IP vanuit cliënten-

gingen op de reguliere ggz ook zullen

perspectief’ ligt momenteel het boek ‘De

toenemen. Alternatieve en complemen-

logica van een crisis’ bij een uitgever.

taire vormen van gezondheidszorg kun-

Het beschrijft de methode n/u®, een stap

nen voor potentiële cliënten en voor ggz

voor stap methode hoe het zelfhelend

professionals daarom een verruiming

vermogen te ontwikkelen om uit een

bieden, ook qua visie.

psychische crisis te komen. Ook is er het

Het IPR kenniscentrum binnen het Basis-

verhalende boek Superest, dat illustratief

beraad kan concrete info bieden aan cli-

voor de mogelijkheid om door alternatie-

ënten, een eigen visie ontwikkelen en

ve methoden uit een zwaar trauma te

collectief aan zorgprofessionals en zorg-

komen. De boeken geven weer dat het

verzekeraars aangeven wat (ex-)cliënten

mogelijk is zelfs béter uit een psychische

relevant vinden op het gebied van alter-

crisis te komen, dan wie je was voor het

natieve en complementaire vormen van

je overkwam. En hoe.

gezondheidszorg als welkome aanvul-

Kortom, de IPR is volop in ontwikkeling,

ling op het huidige aanbod.

zodanig zelfs dat behalve de invalshoek,

Ook binnen Zorgbelang, afdeling Basis-

ook de naam van de IPRgroep nog kan

beraad, kunnen de activiteiten van de

veranderen. Zo stoot het woord ‘psychia-

IPRgroep worden gezien als een voor-

trie’ diegenen af die met psychische

beeld van ‘professionalisering’ van nieu-

klachten rondlopen maar die deze niet

we initiatieven binnen het Basisberaad.

noodzakelijkerwijs in de psychiatrie, of

Een onderwerp dat ik onlangs op de Ple-

zelfs in de GGZ, trachten te ledigen.

naire Vergadering naar voren bracht als

Overwogen wordt het een ‘ervarings-

een belangrijk thema voor visieontwik-

KENNIScentrum rond Zelfhelend Vermo-

keling van het Basisberaad.

gen in de GGZ’ te noemen en zo zijn er

Ondersteuning en concrete ontwikkeling

[10]

Marieke Beltman, Jan Bijl, Raymond Cannegieter, Annelies van Eijsden, Astrid van Ostaijen, Sylvia Saakes en Ernest Smit.

Sylvia I. Saakes

1

Beleidsstrategieën IP(R) en Complementaire en Alternatieve gezondheidszorg Sylvia I. Saakes - 28 mei 2009

Publieksmiddag IPR groep bij DJOJ op 24 maart 2010 24 maart, het is zo ver. De Integrale Psychiatrie Rijnmond (IPR) groep organiseert opnieuw een publieksmiddag tijdens de jaarlijkse Week van de Psychiatrie. Dit jaar met als thema ‘Alternatieven voor Psychofarmaca.’ Het is een mooie zonnige woensdag. Vanaf half 1 melden deelnemers zich aan. Rond 1 uur begint het programma, met een inleiding door Rene Kragten, voorzitter van de IPR groep. Hij vertelt over de behoefte aan ‘andere zorg’ die bij vele (ex)-cliënten van de psychiatrie leeft en hetgeen ook de aanleiding is voor het organiseren middagen zoals deze. Na een korte uiteenzetting van het programma stelt Rene de andere IPR groepsleden voor: Astrid van Ostaijen, Sylvia Saakes, Jan Bijl, Marianne de Man, Ernest Smit, Raymond Cannegieter en Marieke Beltman.

bewust zijn. In de jaren 70 combineerde Dr. Jon Kabat-Zinn Westerse en Oosterse methoden met elkaar en ontwikkelde de unieke training ‘Mindfulness Based Stress Reduction,’ vaak kortweg aangegeven als training Mindfulness. Er is - ook in Nederland - veel wetenschappelijk onderzoek naar de resultaten van deze methode gedaan. Het is een training in aandachtig waarnemen zonder oordeel, zoals het is op het moment dat het zich voordoet. Het is oplettend zijn. Mild naar jezelf kijken. Eigenlijk een vorm van zelfonderzoek. Aandacht voor het NU is het kernthema van de aandachttraining. Op een speelse manier geeft hij praktische voorbeelden. Ook begeleidt hij het hele publiek met een ‘bodyscan’ oefening. Rond kwart over drie is er een pauze. Er

De eerste lezing is van Sylvia Saakes

Gevoelig worden voor wat je zelf nodig

is gelegenheid om iets te drinken in het

getiteld ‘IPR vanuit cliëntenperspectief.’

hebt en hierin je eigen ‘kompas’, je eigen

cafeetje van DJOJ. Ook wordt er volop

Ze vertelt over wat Integrale Psychiatrie

pad ontwikkelen staat hierin centraal.

gepraat met elkaar.

Integrale Psychiatrie bij Lentis, Gronin-

Na de lezing geeft Rene Kragten het

Na de pauze zet Jan Bijl uiteen hoe fyto-

gen, waar zorgprofessionals in grote

woord aan Astrid van Bruggen die hem

therapie van waarde kan zijn voor men-

getale bijeenkwamen om zich te buigen

en Lieke Bakker, beiden ervaringsdes-

sen met psychische klachten. In een ver-

over het weloverwogen aanbieden van

kundig, zal interviewen over hun erva-

halende stijl vertelt hij over zijn beleving

alternatieve vormen van GGZ binnen de

ringen met psychofarmaca en alternatie-

van de huidige maatschappij en hoe

reguliere zorg. Ook vertelt ze over haar

ven daarvoor. Het is een levendig inter-

antidepressiva daar een rol in spelen.

persoonlijke ervaring met een crisis en

view over de positieve en negatieve kan-

Fytotherapie is een therapie waarbij

de manier waarop ze zich daar min of

ten van het gebruik van psycho-

gebruik wordt gemaakt van planten en

meer alleen heeft weten uit te werken,

farmaca en de zoektocht om

niet van farmaceutische chemie.

zonder de begeleiding vanuit de GGZ of

deze weer af te bouwen en nieu-

Jan Bijl: “De natuur heeft al vele

wie dan ook. In contact met vele ande-

we balans in functioneren te

duizenden jaren ervaring met haar

ren heeft ze geleerd dat anderen zich ook

vinden met behulp van allerlei

biochemische middelen, en heeft

niet altijd (voldoende) geholpen voelen

vormen van integrale psychia-

door de reguliere zorg en zoekende zijn

trie. Zo komt naar voren dat voor

wikkeld, maar in het levende cel-

naar alternatieve vormen van herstel. Ze

geïnterviewden mindfulness,

plasma, met het DNA als experi-

geeft een indruk van wat er voor moge-

yoga, steun van directe omge-

mentator en de evolutie als selec-

lijkheden zouden kunnen bestaan voor

ving en natuurlijke geneesmid-

tie proces.” Hij geeft enkele voor-

lotgenoten als aanvulling op of in de

delen van grote waarde zijn

beelden van kruiden, waaronder

plaats van psychofarmaca. Tenslotte

geweest.

citroenmelisse tegen slapeloos-

tenperspectief ten aanzien van Integrale

Het volgende onderwerp is

Psychiatrie eruit zou kunnen zien en

mindfulness. Anton Boels, zelf

waarin het zich onderscheidt van de

werkzaam als sociaal psychia-

Integrale Psychiatrie die met name door

trisch verpleegkundige, vertelt

zorgprofessionals wordt ontwikkeld.

over de achtergronden en het

[ver

geeft zij een indruk van hoe een cliën-

]

is en over haar bezoek aan het Congres

ze niet in een laboratorium ont-

heid. Jan wijst ook op de mogelijke gevaren; er zijn immers ook giftige planten. Op een demonstratietafel naast Jan staan allerlei kruiden, plantjes, thee en fruit ter illustratie van zijn lezing.

[11]

Dan wordt het publiek in twee groepen

lijk. Een mogelijke verklaring voor de

daarvoor nodig?” Tenslotte kan iedereen

verdeeld, en gaat iedereen naar de work-

effecten van EMDR is dat de procedure

een steentje uitzoeken en meenemen,

shop van zijn of haar keuze.

leidt tot versnelde informatieverwer-

als herinnering aan het eigen pad om uit

Een van de workshops betreft T’ai Chi,

king.

psychische problemen te komen.

onder leiding van Astrid van Ostaijen.

Na de lezing van Birgit Jansen is er uit-

T’ai Chi Chuan, of ook geschreven als

gebreid ruimte voor het beantwoorden

Na afloop van de publieksmiddag en de

Taiji, is een eeuwenoude Chinese vecht-

van de vragen vanuit het publiek.

dagen erna kwamen er verschillende reacties binnen, ook van GGZ zorgprofes-

kunst. De bewegingen en houdingen, die bij het beoefenen van T’ai Chi langzaam

De middag wordt afgerond door Astrid

sionals die meer wilden weten van de

en aansluitend op elkaar worden uitge-

van Ostaijen en Sylvia Saakes. Het

IPR groep. En zo was er ook minstens één

voerd, hebben een heilzame werking op

publiek wordt meegenomen in een los-

enthousiaste bezoekster. Hieronder haar

zowel lichaam als geest. Hierbij zijn een

laatoefening, om na de informatieve

verslag!

aantal basisprincipes erg belangrijk: ont-

middag weer te kunnen ontspannen.

spannen houding, rustige ademhaling,

Daarna is er een minuut of 10 tijd voor

een rechte wervelkolom, zachte en lang-

deelnemers in tweetallen met elkaar stil

zame, vloeiende en ronde bewegingen,

te staan bij de vraag: “Stel dat jij je eigen

en het bewegen van alle lichaamsdelen

pad zou kunnen kiezen om uit jouw

als één geheel (harmonieus). Ook het

eigen psychische problemen te komen.

verplaatsen van het gewicht van het ene

Wat zou je dan willen doen? Wat heb je

Astrid van Ostaijen en Marieke Beltman

naar het andere been gebeurt heel bewust en langzaam. Dit verplaatsen

[gedicht]

van het gewicht noemt men ook wel het onderscheiden van Yin en Yang. En daarbij leert men later, als verder gevorderde, dan ook de vechttoepassingen. Hierin wordt uitleg gegeven over

Burnout

hoe de aanvals- en verdedigingshoudingen in een gevecht van toepassing zijn, wat belangrijk is omdat men zich dan beter bewust wordt van hoe men de bewegingen moet maken. Dit wordt geoefend in duo’s, en verloopt ook op

Net zo lang bleef ik doorgaan maar nooit ging ik over die streep vechtend tegen mijn gedachten hield het schuldgevoel mij in de greep

een rustige en ontspannen manier, zonder gebruik van spierkracht. De andere workshop wordt gegeven door Birgit Jansen, therapeut psychotherapie en EMDR bij PsyQ. EMDR staat voor Eye

Toegeven dat het niet meer ging voelde exact als falen Ik wist niet dat ik zo naïef kon zijn omdat het in mijn hoofd bleef malen

Movement Desensitization and Reprocessing en is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van een schokkende ervaring. Samen met de therapeut wordt de herinnering voor de geest gehaald en in combinatie

De reserves had ik allang opgebruikt mijn bloed werd vervangen door adrenaline ontspannen kon ik mij niet meer ik leek wel een op hol geslagen machine

met een afleidende stimulus kan deze vorm van therapie goed helpen bij het verwerken van de trauma. De stimulus kan bestaan uit zowel tikjes via audio als wel door vingerbewegingen van de therapeut. Veelal volgen er enkele van deze

De lat legde ik veel te hoog om alsmaar te willen presteren Te laat kwam ik erachter dat ik tegen mijn lichaam loog.

sets per sessie en de meeste cliënten ervaren dat de herinnering aan kracht en emotionele lading verliest.. Hoe EMDR precies werkt is nog onduide[12]

Annelies van Eijsden © 2007

Sinds maart 2010 is Annelies van Eijsden in contact geko-

Informatiemiddag DJOJ

zien dat veel chemische psychofarmaca vervangen kunnen worden door gratis en natuurlijke producten. Helaas weet ik van mijzelf dat ik niet genoeg discipline heb

men met Zorgbelang/Basisberaad Rotterdam.

Nadat ik via internet op de hoogte was

om mijn eigen ‘apotheek’ te kweken en

Aanleiding hiervan was de

van de informatiemiddag van de Week

daarnaast mis ik de groene vingers. Maar

publieksdag in Centrum DJOJ

van de Psychiatrie kwam ik op 24 maart

mijn kennis op het gebied van fytologie

welke in het kader van de

naar DJOJ toe. Voor mij geen onbekende

(plantkunde) is gelukkig weer uitgebreid.

‘Week van De Psychiatrie’

bestemming, aangezien ik hier al verschil-

Ook al zal ik het niet voor mijzelf gebrui-

werd gehouden.

lende trainingen en cursussen gevolgd

ken, ik kan er wel anderen mee helpen.

Voor haar burnout heeft

had. Ik zag een aantal bekende mensen,

Na de pauze heb ik een inleiding gekre-

Annelies jarenlang gewerkt

die ik de dag daarvoor op het Basisberaad

gen in Tai Chi. Er werden oefeningen

als verzorgende in de gezond-

had gezien vanwege een intakegesprek

gedaan om te gronden, en helaas kwam

heidszorg. Vanuit deze achter-

voor een training aldaar.

ik erachter dat ik nog helemaal nog niet

grond is zij geïnteresseerd in

De lezing van Sylvia was zeer interessant,

zo in balans ben, dan dat ik dacht.

Complementaire & Aanvul-

omdat ik vanuit mijn verzorgende achter-

Ondanks deze bewustwording merkte ik

lende Zorg. Door deze interes-

grond al lange tijd belangstelling heb

op dat het toch heel ontspannend is, hoe-

se is zij sinds kort ook lid van

voor alternatieve behandelmethoden. Zelf

wel ik mijn spieren ook wel voelde. In

de werkgroep Intergrale Psy-

ben ik een tijd bij de GGZ onder behande-

China wordt T’ai Chi ‘s ochtends door veel

chiatrie Rijnmond. Momenteel

ling geweest, vanwege depressieve klach-

mensen beoefend in grote parken en plei-

werkt zij als zorgcentraliste bij

ten en een burnout. Helaas had ik het

nen in de stad. Hierbij krijg ik ineens de

een medisch callcenter en

gevoel dat de reguliere therapie bij de

gedachte dat het toch geweldig zou zijn

combineert zij dit met haar

GGZ voor mij niet voldoende was. Ik was

als de werkende mens voordat hij naar

eigen massagepraktijk.

op zoek naar meer diepgang. Ik had res-

zijn werk gaat op het Beursplein met vele

pect voor het vertellen van haar persoon-

anderen aan Tai Chi zou doen..

lijke verhaal waarin zij beschrijft hoe zij, zonder de hulp van de GGZ, uit haar crisis

De afsluitende loslaatoefening was heer-

is gekomen. Dat gaf mij moed.

lijk om te doen, omdat ik deze dag veel nieuwe indrukken had opgedaan. Daar-

Het interview van Astrid met Rene en

naast heeft deze dag voor mij voldoende

Lieke was voor mij een ‘feest’ van herken-

indruk gegeven in het feit wat de IPR

ning. Ik was blij te horen dat er ook ande-

doet, en ben ik zo enthousiast geraakt dat

re mensen waren die met dezelfde klach-

ik mij meteen aangemeld heb om in de

ten en onzekerheden hebben gezeten tij-

toekomst ook mijn expertise te kunnen

dens hun depressie. Hierdoor werd bij mij

delen wat betreft integrale psychiatrie.

het gevoel van ‘lotgenoten’ versterkt. Het

Tijdens het schrijven van dit artikel ligt

was alsof ik mijn eigen verhaal aanhoor-

voor mij op tafel het steentje wat we uit

de.

mochten zoeken, wat voor mij symbool staat voor mijn intrede bij het Basisbe-

De lezing van Anton Boels over Mindful-

raad en de werkgroep IPR.

ness was interessant om te horen. Hoewel ik de essentie van Mindfulness al lan-

Annelies van Eijsden

ger ken, merkte ik tijdens de oefeningen die gedaan werden dat ik nog niet zonder oordeel naar mijzelf kan, en durf, te kijken. Doordat Mindfulness tegenwoordig binnen de reguliere GGZ aangeboden wordt als ‘reguliere’ therapie, vind ik dit in ieder geval een goede stap in de richting op het gebied van Integrale Psychiatrie. Ik kwam door de presentatie van Jan erachter dat de ‘zelfhulpmiddelen’ gratis in de tuin groeien. Het is geweldig om te [13]

Waar ligt de grens tussen herstel en genezing? Het is een complex gebied. Wij als mensen hebben altijd een andere individuele levensopmaak. Wie zijn we en hoe is het zo gekomen. Leerde jij je grenzen of ben je ze nog niet bewust.

niets te verliezen dacht ik, behalve het leven. En wie had ik nu nog? Alle deuren leken dicht: familie, geen vrienden en geen huis. Het kán anders.

Toen pas, ondernam ik actie. ‘Hoe krijg ik in hemelsnaam mijn leven en gezondook plaatst. Te trots om stappen te zet-

heid terug’?

ten? Dat ga je zélf doen en het hoeft niet

Na een aanmelding bij het CVD begeleid

alleen. Dat voor personen ‘veilige (?)

wonen en WWL (Wonen Werken Leven)

muurtje moet’ omlaag en je zal je kwets-

met de nadruk om alle levenswaarden te

baar gaan opstellen. Verwerken is

leren herstellen. Grenzen voor alles.

immers genezen en daar ben je zelden te

Gezondheid, contacten een eigen huis en

oud voor. Kansen blijven bestaan, tel-

je familiebanden herstellen..En vooral

kens weer..Zónder gevecht, geen over-

praten, vertrouwen, léren vertrouwen,

winning.

vooral in jezelf en het vermogen om jezelf te sterken, met de hulp van ande-

Stappen zetten

ren. Jezelf wapenen om alles wat je voor-

Daarmee zet je de eerste positieve stap

taan in het leven overkomt als relatief te

naar een beter leven. Er zijn mensen en

zien. Je gaat immers niet dood door een

instanties genoeg waar je heen kunt en

afwijzing van een iets of iemand. Je gaat

als je wilt, dan lukt het ook. Maar wat is

ook niet dood als je op straat komt te

willen? Voordat mensen anders gaan

staan.

leven, ontbreekt het de meeste mensen aan durf en vertrouwen om weer die

Voor ex verslaafden.

zorg-mallemolen in te gaan. Daar gaat

Dit is zijn vooral voorbeelden uit de ver-

het echter niet om. Het gaat niet om die

slavingszorg. Dit zijn mijn eigen ervarin-

instanties, maar om jou daadkracht als

gen en ben vijf jaar van die rommel af.

persoon. Wat voor positiefs en een beter

De familiebanden zijn hersteld en her-

leven zal je voor jezelf op moeten (leren)

stellen nog steeds. Alle wantrouwen

komen.

naar jezelf toe en je omgeving zullen langzaam maar zeker vervagen. Drugs is

Een mens hoeft niet te genezen als deze niet ziek is. Of wat is ziek eigenlijk? Je hoeft dus niet ziek te zijn, om te moeten genezen. Onvolledig is een mooiere uitdrukking trouwens. Je onvolledig mens voelen is dan een mogelijke oorzaak. Dan hangt het nog van de ’categorie’ af, waar je bij thuishoort. Was je verslaafd en hoe kwam dat? Of de mensen met mentale problemen, die vaak onder RIAGG of GGz vallen. Het begint allemaal met één eerste stap; het toegeven en in willen zien, dat er iets anders moet gaan gebeuren met je

Drempels.

immers onderdrukken en als je door wilt

Spreken kan ik enkel uit eigen ervaring.

met een ‘normaal’ leven, behoor je te

Ik was ooit 5 jaar dakloos én verslaafd. Ik

accepteren wat je overkomt en te ver-

sliep buiten en kreeg als straatdichter

werken. Bijvoorbeeld je moeite delen en

vele boetes, waardoor je ook nog in de

eens een potje janken, ontspannen, spor-

bajes kan komen.

ten en vooral leren, wat je vooral niet

Ik was geen dief en dat hielp. Als je

meer moet doen als je in een moeilijke

steelt voor je drugs maak je immers

fase van je leven zit. Het mooiste zou zijn

slachtoffers. Dat brengt gewetenslast én

als je zulke ervaringen als deze kan over-

meer drugs. Verder raak je vele waarden

dragen. Anderen kan leren hoe het ook

kwijt en ook je gezondheid. Op een gege-

kan, zelfs na 20 jaar regelmatig drugsge-

ven moment zakte ik door mijn benen

bruik. En vooral: met kleine stapjes vor-

en kwam in Havenzicht bij dr. Slockers

deren en niet té veel té snel willen..

terecht. Mezelf bewust dat het bijna ‘einde oefening’ was geweest. Nu had ik

Peter Hersmus.

leven, omdat het een zooitje is. Deed je jezelf (en dus je omgeving) tekort door je gedrag? Iets in de genen, borderliner of in wat voor vakje de hulpverlening je [14]

[ervaring[en]

[mijn verhaal] Ervaring alternatieve methoden en behandelwijzen en spiritualiteit, mijn verhaal Er is mij gevraagd een stukje te schrijven over mijn ervaring met de alternatieve, aldus integrale hulpverlening. Jaren zijn voorbij gevlogen en dan kom je tot de ontdekking dat je al heel wat hebt meegemaakt, wanneer je daar aan terug denkt. Nu ik schrijf, moet ik het weer ophalen omdat voor het opdiepen van mijn verleden ik gek genoeg altijd moeite moet doen, even op gang komen.

Wat ik je niet kan vertellen, is wat het dan precies tot een crisis maakt, omdat ik hier nooit echt in de GGZ mee ben terecht gekomen. Nee, ben er in gaan werken, waarbij ik met name ook veel geleerd heb van de mensen voor wie ik werkte, de cliënten dus! Ik ben wel bij een huisarts, een therapeut, en een paar psychologen geweest. Gekscherend gezegd werkte het meestal niet zo goed tussen deze expertises en mij... Ik ben

Mijn ervaring met alternatieven, en dan

op ik nu in het leven sta. En ze werd ook

nogal eigenwijs en eigengereid, en wist

neem ik daar spiritualiteit in mee, startte

getrokken door de beeltenissen van

het uiteindelijk altijd zelf wel beter wat

lang voordat ik werkzaam was in de psy-

Jezus, ondanks dat ze het Rooms-Katho-

goed voor me was. Dat resulteerde vaak

chiatrie.

lieke geloof wel voor lief had genomen

in een vroegtijdig einde van de hulpver-

en, omdat het geloof haar vroeger ‘door

lening. Nou, niet dat ik daar rouwig om

Als kind was ik al heel gevoelig en heb

de strot’ is geduwd, terzijde had gelegd.

was, dan was het voor mij gewoon

op zeer jonge leeftijd wat paranormale

Ze geloofde nog wel, alleen niet meer in

genoeg, voldoende om zelf weer verder te

ervaringen gehad. Deze kan ik mij nog

het dogmatische en indoctrinueuze

gaan.

wel goed herinneren, sommigen met

‘geloof’. Daarom had ze mij niet laten

behulp van het vertellen van mijn moe-

dopen, ondanks dat mijn oma en opa dat

Ooit is het gebeurd dat er een ambulance

der. Ik zag overledenen en had voorspel-

graag hadden willen zien.

kwam omdat ik een paniek- of hyperven-

lende dromen. Toen ik ouder werd zijn

Vanuit haar beleving dat ik, al oud en

tilatie aanval had, en die broeder wilde

deze verdwenen, ik bleef echter nog wel

wijs genoeg was ik zelf mocht kiezen

me een of andere pil geven zodat ik

een gevoelig kind.

waarin ik wilde geloven. En daar ben ik

rustig werd, en toen ben ik eigenlijk nog

haar dankbaar voor tot op de dag van

harder gaan schreeuwen...dat ik dat niet

Mijn moeder is altijd al aangetrokken

vandaag! Vanuit dit kader kan ik wel

wilde! Toen is ie al vrij snel vertrokken.

geweest door het alternatieve en spiritu-

beginnen te schrijven; dan heb je een

Wat later kreeg ik nog zo’n aanval, en

ele, en door de oudheid. Geschiedenis en

stukje van m’n achtergrond mee,

m’n moeder, bij wie ik toen tijdelijk

archeologie daar was ze verkikkerd op!

waardoor het een en ander zo op z’n plek

opnieuw inwoonde, haalde haar vriendin

En zo ook het ontastbare, het spirituele

valt.

erbij, die mij toen een alternatieve c/q

aspect. En we hadden een homeopathi-

spirituele behandeling heeft gegeven; ze

sche huisarts. Ik ben er dus wel zo’n

Ik heb een aantal crisissen doorgemaakt,

behandelde m’n zonnevlecht-chakra. Het

beetje mee opgegroeid, wat ook zijn

en deze vonden (bewust) plaats tussen

hielp me om rustig te worden. De zonne-

invloed heeft gehad op de manier waar-

m’n dertiende en veertigste levensjaar.

vlechtchakra is ook het centrum van [15]

individuele macht genoemd, en in zekere

Daarom de Chinese kruiden. Deze man

buiten rotterdam. Uiteindelijk ben ik op

zin voelde ik me toen ook machteloos

waarbij ik kwam was eigenlijk nog een

zoek gegaan naar een nieuwe leraar in

omdat ik geen grip kon krijgen op m’n

student, en had daarom nog wel wat

rotterdam, en kwam terecht bij mijn hui-

persoonlijke situatie en emoties, wat

gereduceerde tarieven, waardoor ik het

dige leraar. Hij doceerde andere vormen,

angst teweeg bracht (vandaar de hyper-

toch kon betalen (in die tijd zaten er nog

ook meerdere dus, waar aan ik eerst

ventilatie).

maar weinig alternatieve behandel- of

moest wennen; Yang-stijl Wudang T’ai

geneeswijzen in het zorgverzekerings-

Chi. Vandaag de dag train ik nog met

Behalve dan één therapeute, waarbij ik

pakket). Die kruiden waren vreselijk bit-

veel plezier, assisteer zo nu en dan.

de Mensendieck-therapie volgde. Dit was

ter en vies, maar de beloning was dat

als gevolg van de hyperventilatie die ik

het enorm goed werkte! Hij wilde dan

Wat betreft spiritualiteit, tja, dat is een

had, waarbij angstaanvallen kwamen. Ze

ook nog acupunctuur op me toepassen;

hele rode draad in m’n leven, en een

bekijken je houding en je ademhaling.

dat zag ik eerst niet zo zitten. Niet omdat

zoektocht die voortduurt, net als het

Dus ik kreeg bij haar wat oefeningen om

ik bang voor naalden ben ofzo, maar

leven zelf. Ik vind het moeilijk dat uit te

goed te leren staan. Het zal je verbazen

gewoon vanwege het feit dat ik ‘vol’ zat,

leggen. Wat ik erover kan uitleggen, dat

wat je meemaakt als je merkt dat je je

en eigenlijk een beetje huiverig was voor

sinds een korte tijd nadat ik besloot om

een hele rare houding hebt aangemeten,

wat dat allemaal nog ‘open’ zou gooien.

te scheiden, dit m’n leven op z’n kop

en dat allemaal als gevolg van psychi-

Zo stelde hij voor om eerst een acupunc-

heeft gezet, echter niet alleen in negatie-

sche problemen! En hoe je ademhaling

tuurpleistertje te proberen. Een klein,

ve zin. Gelukkig maar, zeg ik nu! M’n

die verkeerd zit, je angstgevoel in stand

vierkant pleistertje, nauwelijks zicht-

gevoel is terug en hoe! Het leek wel, of

kan houden! Verbetering van je welbe-

baar, tussen m’n duim en wijsvinger. Dat

m’n energie van al die jaren, waarin ik

vinden door het in balans brengen van

zou ook effect geven op ‘de pijn in m’n

een beetje ‘in slaap gesukkeld’ en op de

je lichaam en ademhaling; weet dat het

darmen, en ik ging om. Dat viel mee, en

‘automatische piloot’ heb geleefd, terug-

mogelijk is...

had er eigenlijk geen last van.

kwam! Ben me van hoe ik spiritualiteit

Naarmate de vertrouwdheid hiermee

beleef inmiddels veel bewuster gewor-

Toen ik bij haar kwam, moest ik voor een

toenam, ben ik uiteindelijk overstag

den. Bijvoorbeeld dat je het niet los kunt

spiegel gaan staan en kijken naar de

gegaan om mede aan een acupunctuur

zien van wat dan ook: niet van de

houding van mijn lichaam. “Nou”, dacht

behandeling te beginnen. Hoewel dit

natuur, geen enkel levend wezen, moe-

ik, “daar is toch niets mis mee?” En ze

niet geheel pijnloos was - dat ligt onder

der Aarde, de zon en de maan, de kos-

wees me op het volgende: “Je hangt wel

andere aan de blokkades die er zitten -

mos, en niet van jezelf noch van wat er

behoorlijk achterover, hè? Dat betekent

voelde ik wel dat er iets gebeurde, en

gebeurt in je leven. En in de grotere con-

dat je achter jezelf aan aan het lopen

merkte na elke behandeling ook dat

text de gebeurtenissen die nu op deze

bent!” En toen ging ze aandacht beste-

mijn rust toenam; zowel in lichaam als

wereld plaatsvinden. Zoals we tegenover

den aan het verbeteren van m’n hou-

in geest.

elkaar van mens tot mens een spiegel zijn, kunnen we ook wel dit grotere

ding, om me hiervan bewust te maken. En ademen. Want hoé je ademt is ook

T’ai Chi Chuan is echt een enorme ont-

geheel zien. En tot de simpele conclusie

zeer belangrijk, blijkbaar! Inmiddels

dekking voor me geweest, die tot op

komen dat wij bewuster moeten gaan

weet ik dat dat inderdaad zo is. En eigen-

heden, niet meer uit m’n leven te ban-

leven. Zo Binnen, Zo Buiten; Zo Boven, Zo

lijk is het een heel logisch verhaal, want

nen is geweest! Er zijn verschillende vor-

Beneden.

adem is leven! Ze heeft me geleerd rustig

men, en ben begonnen met de Chen

te worden door te ademen vanuit m’n

Man Ching korte vorm; naar ik mij kan

Mijn ‘religie’ is nu twijfel en vertrouwen.

onderbuik. Het heeft me toen enorm

herinneren waren dit dertien houdin-

Niet blind geloven, maar ervaren en

geholpen met de hyperventilatie en

gen. De ontspanning die het me gegeven

onderzoeken. Overgave aan het leven,

angst-aanvallen.

heeft was fantastisch! Daarbij het heu-

want we leven nu toch; laten we ervan

Ze gaf me de tips mee samen met een

gelijke feit niet te vergeten, dat wanneer

genieten, en tijdens de reis ontdekken

paar namen en adressen waar ik ook

je je bij een nieuwe groep aansluit, het

wie wij ècht zijn!

terecht kon voor verdere behandeling en

de prettige bijkomstigheid met zich

oefening. Dat was van een therapeut

meebrengt dat je nieuwe mensen leert

En God beschouw ik als de niet te vatten,

Chinese kruiden en acupunctuur, en van

kennen! Vanaf deze periode begon ik

allesomvattende Bron, de onvoorwaarde-

een leraar T’ai Chi, zal het nooit verge-

langzaam aan terug te komen in m’n

lijke Universele Liefde, waar geen dua-

ten. Het heeft me gevoelsmatig weer op

kracht, en ging het weer beter in de zin

liteit meer is...

het goede spoor gebracht en het was een

dat ik m’n leven opnieuw richting kon

groot keerpunt in mijn leven. Door de

geven. In de loop der jaren ben ik tussen-

spanningen was m’n hele darmstelsel

tijds even gestopt met T’ai Chi, omdat

van slag, en dat kan ernstig pijnlijk zijn!

m’n leraar verhuisd was naar een lokatie

[16]

Astrid van Ostaijen

Overgave

[gedicht]

Kijk Ze Huilt Maar bijna Nooit Alleen Even maar Een Uiting Van de Onmacht Frustratie, Verdriet Zie Ze gaat weer Voort Op Eigen Kracht De Herinnering Meegedragen: Geboren met Gebalde Vuisten Geboren met een Open Geest Geboren met een Onwrikbaar Vertrouwen Uit het Oneindige, Bestemming der Zielen God Haar Boodschap is: Ware Liefde Is de Vrijheid te Kiezen Voor de Weg van je Hart De Pijn daarvan, is Groeipijn Ga er Doorheen Je hebt Niets te Verliezen Overgave aan de Waarheid Met Liefde te Ontvangen, Leren, Leven en Geven Astrid van Ostaijen

[17]

Integrative Medicine Integrative Medicine richt zich niet zozeer op ziekte, klachten en beperkingen maar op vitaliteit, welbevinden en mogelijkheden.

zijn onderzocht en hebben een erkende werking. ■ Er wordt gewerkt in een zogenaamde healing environment waarbij de omgang met elkaar en de omgeving

Binnen Integrative Medicine (IM) wordt

populair dan in andere landen in Europa

waarin gewerkt wordt bijdragen aan

de wisselwerking tussen lichaam en

zoals Duitsland, Groot-Brittanie en Por-

het algemeen welbevinden.

psyche erkend en wordt deze kennis

tugal. In deze landen is complementaire

Integrative Medicine is niet hetzelfde

(aanvullende) zorg vaker een gewoon

als Integrale Geneeskunde of Holisti-

onderdeel van de gezondheidszorg.

sche Geneeskunst.

actief gebruikt in het proces van preventie en herstel van ziekte. De

In Nederland is wel degelijk een bewe-

Onderzoek naar Integrative Medicine in

ging te zien naar de Integrative Medici-

Nederland

Medici-

ne. Er zijn bijvoorbeeld al enige opleidin-

Skipr (www.skipr.nl) heeft in samenwer-

ne

gen op dit gebied: Hogeschool A’dam met

king met het Louis Bolk Instituut, NIKIM

Integrative Medicine, Van Praag Instituut

en Medtnet onderzoek gedaan naar de

met complementaire zorg, Saxion Hoge-

betekenis van Integrative Medicine in

school met een minor complementaire

Nederland in het beleid en op de werk-

zorg, V&VN heeft een afdeling comple-

vloer van zorginstellingen. Aantal res-

mentaire zorg en het centrum integrale

pondenten is 162, waarvan 27 bestuur-

psychiatrie Lentis verzorgt cursussen. Op

ders & managers en 72 artsen & specia-

het gebied van de geestelijke gezond-

listen.

Engelse term Integrative

heidszorg is binnen Lentis een Centrum Integrale Psychiatrie gestart waar naast

Zorginnovatie op het gebied van de arts-

de ‘gewone’ psychiatrie ook een aanbod

patiënt-relatie

is aan complementaire behandelingen.

Van de respondenten geeft 52,5% aan

Hierbij kun je denken aan massages,

dat in de zorginstelling te doen, maar

mindfulness, beweging, relaxatie, vita-

zou wel meer erover willen weten en

mines, kruiden, etc.

meer middelen willen hebben om er meer mee te kunnen doen. De onder-

wordt gebruikt om aan te geven dat IM

De vier pijlers van Integrative Medicine

vraagden geven aan wel heil te zien in

Integrative Medicine heeft vier pijlers

een coachende arts die motivationele

waarbij elke pijler even belangrijk is.

gesprekken voert.

Deze pijlers zijn:

Zorginnovaties die gericht zijn op pre-

■ Er is sprake van een gelijkwaardige

ventie en eigen verantwoordelijkheid

arts-patiënt relatie waarin de patiënt

van de patiënt (leefstijlcoach en Health

centraal staat en de arts meer als

Buddy)

ondersteunende coach functioneert.

Van de respondenten geeft 54,9% aan

De patiënt heeft een actieve rol in het

dat preventie en eigen verantwoordelijk-

um of Academic Health Centres for Inte-

voorkomen van ziekte, zijn welbevin-

heid onderdeel zijn van de zorgprogram-

grative Medicine werd al in juli 1999

den en in het eigen genezingsproces.

ma’s. Ook hier zouden meer middelen

een wereldwijde beweging is die in Amerika, Canada en Australië al breed op gang gekomen is. Het Consorti-

opgericht. Op dit moment hebben zich in

■

■ Reguliere therapieën worden, waar

welkom zijn.

dit Consortium 44 academische medi-

mogelijk en wenselijk, gecombineerd

sche centra aangesloten waaronder

met complementaire therapieën om

Hoeveel respondenten denken dat de vol-

Duke, Harvard, Yale en Stanford Universi-

te komen tot de meest effectieve,

gende technieken een positieve aanvul-

ty. Deze centra passen IM toe in de pati-

minst ingrijpende, minst toxische en

ling zijn op de reguliere behandeling?

ëntenzorg, in de opleidingen en in onder-

goedkoopste behandelingsstrategie.

zoek. Daarnaast is er een groeiend aantal

Hierbij worden naast de lichamelijke

Mind-body therapieën, zoals meditatie,

initiatieven in Europa, met name in

aspecten ook de andere aspecten van

visualisatie, mindfulness en hypnose -

Duitsland en een leerstoel in Zwitserland

de persoon betrokken. Complementai-

79% vindt dit positief. 54,3% zou het

en Zweden. In Nederland is IM minder

re therapieën die gebruikt worden,

graag in eigen instelling zien.

[18]

Voedingssupplementen als visolie en

schappelijke studies verschenen over IM

Weerstand

probiotica – 59,3% vindt dit positief.

en wordt het vaker als onderdeel van de

Naast alle positieve geluiden en ver-

41,4% zou het graag in eigen instelling

gezondheidszorg aangeboden. Inés von

wachtingen rond de Integrative Medici-

zien.

Rosenstiel verwacht dan ook dat het

ne is het goed om te besluiten met de

Leefstijltherapieën (bewegen en ont-

aanbod van IM in Nederland de komen-

constatering dat er in Nederland wel een

spanning) – 90,1% vindt dit positief. 71,0

de jaren sterk zal stijgen.

ontwikkeling is op dit gebied, maar dat er zeker ook de nodige weerstand is. De

zou het graag in eigen instelling zien. Chinese behandelwijzen (acupunctuur of

Susan Hupkens van het kenniscentrum

artsenorganisatie KNMG is zeer kritisch

acupressuur) - 61,1 % vindt dit positief.

Kennis van Zorg van de Hogeschool geeft

op dit gebied en artsen riskeren kritiek

25,3 % zou het graag in eigen instelling

aan dat we in Nederland onze histori-

van collega’s als zij zich ‘inlaten met

zien.

sche banden met kruidengeneeskunde

complementaire zorg’. Veel artsen stellen

Manuele behandelwijzen (massage, chir-

hebben verbroken. Door strenge wetge-

zich zeer kritisch op als het gaat

opractie, osteopathie) – 62,3 % vindt dit

ving en het politieke klimaat is de krui-

om andere benaderin-

positief. 32,1% zou het graag in eigen

dengeneeskunde in de gezondheidszorg

gen dan de regulie-

instelling zien.

zo goed als verdwenen, terwijl kruiden-

re, bekende

Kruiden, 37,7% vindt dit positief. 20,4%

geneeskunde in Nederland, net als in

benaderin-

zou het graag in eigen instelling zien.

Duitsland, op een hoog peil stond. De

gen. De

Kunstzinnige therapieën

WHO heeft in 2002 haar lidstaten gead-

bewe-

(muziek/schilderen) 61,1 % vindt dit

viseerd onderzoek te doen naar comple-

ging

positief. 37,7% zou het graag in eigen

mentaire en alternatieve geneeskunde

instelling zien.

en deze meer te integreren in de regulie-

Energetische behandelingen (therapeu-

re gezondheidszorg. Het Europees Parle-

tic touch en homeopathie) 40,1% vindt

ment adviseerde het proces van erken-

dit positief. 22,2 % zou het graag in

ning van niet-conventionele geneeswij-

eigen instelling zien.

zen op gang te brengen. In Nederland is daar nog geen gehoor aan gegeven.

Complementaire technieken NIPO en de vraag van patiënten

Over aanvullende technieken in het

In 1998 deed het NIPO een enquête

algemeen zou 70,4 % graag zien dat er

onder de Nederlandse bevolking waaruit

meer onderzoek naar wordt gedaan. En

blijkt dat men vindt dat complementaire

eenzelfde aantal staat niet onwelwillend

behandelingen aangeboden moeten

tegenover introductie van aanvullende

worden in het ziekenhuis en in de

behandelingen. Vooral een helende

gezondheidszorg. In 2005 constateerde

naar

omgeving wordt gezien als positieve ont-

de Consumentenbond dat 87 % van de

een

wikkeling. 75,9% van de ondervraagden

bevolking positief of neutraal staat ten

meer

vindt dat een prettige omgeving de

opzichte van complementaire behande-

‘complete’

genezing van de patiënt bevordert. Ruim

ling.

zorg moet het hebben van bevlo-

eenderde van de ondervraagden kent het concept Integrative Medicine (37%).

Op dit moment is er in Nederland vooral

gen artsen, bestuurders,

Het onderzoek geeft aan dat er ook in

sprake van kleinschalige projecten op

verpleegkundigen en andere zorg-

Nederland een toenemende belangstel-

het gebied van de IM. Door het NIKIM

professionals. En: last but not least. Als

ling is voor IM. Inés von Rosenstiel is

wordt geschat dat het gaat om ongeveer

patiënten massaal gaan aangeven dat zij

voorzitter van het NIKIM, het Nationaal

vijftig projecten en er zijn achttien zie-

gebaat zijn bij complementaire zorg,

Informatie en Kenniscentrum Integrati-

kenhuizen bij betrokken. Het Flevozie-

naast of in plaats van de reguliere zorg,

ve Medicine. In het Slotervaartzieken-

kenhuis geeft bijvoorbeeld massages en

kan het zaadje dat geplant is alleen nog

huis zorgt zij ervoor dat er diverse com-

aromatherapie op de afdeling oncologie

maar gaan groeien.

plementaire therapieen worden aange-

en het Diakonessenziekenhuis in Utrecht

boden. In het Slotervaartziekenhuis

heeft een CD met visualisatietechnieken.

wordt erg gewerkt met o.a. hypnose,

De Mindfulness training of aandachtge-

René Kragten

yoga, aromaverneveling, massage en

richte training van de afdeling Psychia-

Bronnnen: SKIPR, NIKIM, IOCOB

voedingscursussen. Terwijl er in Neder-

trie van het St. Antonius Ziekenhuis is

land nogal schamper wordt gedaan over

een ander voorbeeld.

IM, zijn er in het buitenland veel weten[19]

Intensieve NLP Clinic Op zaterdag 29 november 2008 nam ik deel aan een NLP Clinic te Amsterdam. Van 10:00 tot 17:00 uur waren rond de 50 deelnemers bijeen in de Amstel kerk. De Clinic werd gehouden door Joost van Leij, die hiervoor TIOUW.com BV heeft opgericht.

iemand met NLP niet stiekem beter maken. Ook werkt NLP niet bij iedereen. De NLP Practitioner en Master NLP opleiding hebben 12 contact dagen. Deze zijn prijzig. De NLP clinic is een contact dag voor 117 euro. Men doet in kleine groepjes met elkaar oefeningen. Je leert hoe je je goed kan voelen, hoe ankers en ontspanning werken en hoe ons brein de tijd vat in tijdslijnen.

De Clinic is een samenvatting van de

en wensen. NLP kan er voor zorgen dat

Maar al te vaak wijten we oorzaak van

opleidingen NLP Practitioner en NLP

je nu leeft en goed voelt. Dus het verle-

de problemen die we hebben aan je

Master Practitioner. In een dag krijgt

den loslaat en transformeert tot nieuwe

ouders, de school en de staat. Het grote

men te horen van de hoed en de rand

energie. Dat kracht en motivatie je toe-

geheim van NLP dat het onderscheid

over NLP. NLP is de afkorting van Neuro-

komst vormgeeft en tot verdere ontwik-

maakt tussen Oppervlakte Structuur en

Linguïstich Programmeren. Neuro stamt

keling leidt.

Diepte Structuur.

bestudeert onder andere het brein, en

Communiceren

Oppervlakte structuur

dat is precies waar een groot deel van

Weet je hoe je eigen brein werkt , dan

Dit zijn alle taalkundige uitingen en het

NLP over gaat. ‘Linguïstisch’, de L binnen

leer je meteen ook wat de impact is van

bewustzijn.

NLP, staat voor het gebruik van de taal.

de woorden die je gebruikt op het brein

We geven elkaar instructies.’ Program-

van een ander. NLP is manipulatief. In de

Diepte structuur

meren’. de P van NLP, is een typisch

zin dat NLP daadwerkelijk effect heeft en

Dit is de betekenis en het onbewust zijn,

gevolg van de jaren zeventig. Men verge-

bewust mensen de goede richting beïn-

gebaseerd door ervaringen. Afwel hoe

leek het brein met de toen in opmars

vloedt. Mede hierom dient men zorgvul-

men de dingen beleeft heeft. Hoe ze bij

zijnde computer. Inmiddels zijn we hier

dig om te gaan aan wie men deze

de ander zijn binnen gekomen.

vanaf gestapt. Het gaat niet om pro-

krachtige technologie allemaal leert.

Het bewust maken van onbewuste pro-

grammeren, maar om oude patronen te

Effectieve communicatie is erop gericht

cessen, om deze te verbeteren en ze

stoppen en deze te vervangen door nieu-

mensen te beïnvloeden. Soms op basis

daarna weer onbewust te maken. Zodat

we patronen. NLP is geen theorie, maar

van precieze informatie, maar ook vaak

ze daarna weer als onbewuste automati-

een activiteit die je doet. Alles draait

door ruimte aan de ander te bieden

sche processen voortgaan.

binnen NLP om de vraag hoe effectief

zodat deze op basis van zijn eigen bete-

een bepaalde techniek of methode is.

kenis en eigen motivatie doet wat jij

De vraag is wat kun je met NLP?

wilt. Als wij praten dan komen de woor-

Er zijn hierin drie stappen Zelfontwikke-

den automatisch uit onze mond. Dat

ling, Communiceren en Mensen Helpen.

betekent dat het ons onbewust zijn is,

af van de term neurologie. Neurologie

Betreffende Zelfontwikkeling

volgorde plaatst. Het is van groot belang

Het is als eerste dat je met NLP, grip

dat je communicatieve vaardigheden

krijgt op je emoties. We hebben hiervoor

onbewust leert. Goede communicatie-

vijf zintuigen. Hoe je je voelt wordt gro-

training traint je onbewust te zijn om

tendeels bepaald door wat je je in je

voortaan vaker en automatischer de

hoofd haalt qua gedachten ,denkbeelden

juiste taalpatronen te gebruiken voor

en emoties. NLP leert je met bepaalde

een maximaal effect.

technieken om negatieve patronen te stoppen, te neutraliseren en te vervan-

Mensen Helpen

gen door meer positieve patronen. Daar-

Door de combinatie van zelfontwikke-

naast heeft NLP de mogelijkheid tot een

ling en communicatie is de stap om met

succesvol leven. Dit uit zich in het beter

NLP ook andere mensen te helpen maar

nemen van beslissingen, time manage-

een kleine stap. NLP werkt alleen als die

ment, het uitkomen van dromen, doelen

ander ook geholpen wil worden. Je kunt

[20]

[verslag]

dat de woorden kiest en ze in de juiste

Fons Claessens

EMDR-therapie: hocus pocus of werkt het echt? Vandaag is het best een spannende dag. Ik ga voor het eerst EMDR-therapie volgen. Het heeft wat voeten in aarde gehad, maar nu is het dan eindelijk zover.

goede resultaten die ze behaald had bij een EMDR-therapeut besloot ik het te gaan proberen. Niet geschoten altijd mis, dacht ik bij mezelf. De vriendin wist een goede therapeut en ik kon gerust zijn, verzekerde ze me nog: “Het is een heel aardige man en hij woont vlakbij. Hier heb je het telefoonnummer en zijn adres.” Het papiertje met het adres heeft twee maanden tussen de ‘moet ik nog doen-papieren’ in mijn fruitschaal gelegen. Het was de tijd die ik nodig had om moed te verzamelen. Eindelijk had ik d een afspraak gemaakt en daar stond ik dan voor een groot huis aan een mooie singel in het oude noorden van Rotterdam. Een beetje nerveus belde ik aan. De deur ging open en aan het eind van een lange trap stond een vriendelijke man, die me ietwat onderzoekend aan keek. Hij gaf me een hand gaf en vroeg me in de wachtkamer even te wachten. Na een minuut of twintig wachten kon ik eindelijk naar binnen.

Al sinds langere tijd heb ik te kampen

zoals meervoudige trauma’s, angstklach-

De spreekkamer was een mooie ruime

met (trauma gerelateerde) angstklach-

ten en fobieën. Ook als je bijvoorbeeld

kamer met een groot bureau. De man

ten, die maar moeilijk zijn op te lossen

last hebt van een negatief zelfbeeld kan

maakte op mij een krachtige en tegelijk

en waar ik flink last van kan hebben.

EMDR als onderdeel van een totaalbe-

ook kwetsbare indruk. Hij voelde al snel

Ook al ben ik sinds een aantal jaren

handeling gebruikt worden. Wat

aan als iemand die ik kon vertrouwen,

bezig met een intensive vorm van

gebeurd er met EMDR? In het algemeen

iemand waar ik me zeer zeker bij op

psychotherapie, sommige traumatische

zal door toepassing van EMDR de span-

mijn gemak zou kunnen voelen. Ik ver-

ervaringen blijken zo diep in mijn

ning die een cliënt ervaart bij het terug-

telde hem mijn klachten, hij begon te

systeem en geest verankerd te zijn dat

denken aan bijv. een traumatische

schrijven en luisterde aandachtig wat ik

alleen praten niet voldoende lijkt. Het

gebeurtenis langzaam afnemen. De her-

te vertellen had.

kan op zijn minst heel lang en soms net

innering verliest haar kracht en emotio-

iets te lang duren voordat er een zicht-

nele lading. Tevens wordt het natuurlijke

Hij vroeg me waar ik me zoal mee bezig-

baar effect is. Aangezien ik geen dag lan-

verwerkingssysteem door EMDR gesti-

hield en waar mijn interesses lagen. Ik

ger dan nodig is van de ggz gebruik wil

muleerd. Hoe gaat het in zijn werk? Een

vertelde hem dat ik met het boeddhisme

maken, mijn moeilijke stukken graag in

voorbeeld. Je concentreert je op een voor

bezig was en al een geruim aantal jaren

dit leven wil oplossen en toch ook wel

jou nare gebeurtenis en wat je daarbij

met padwerk. Voor degene onder ons die

het type ben van ‘grote stappen, toch net

denkt en voelt. Tegelijkertijd volg je met

padwerk niet kennen: padwerk is voor-

iets sneller thuis’ besluit ik alles te

je ogen de vingers van de therapeut die

namelijk een spirituele en psychologi-

onderzoeken en uit te proberen wat mij

hij voor je gezicht heen en weer

sche leerweg, bestaande uit een groot

zou kunnen helpen. Zo kwam ik dus uit

beweegt. Hierdoor gebeurd er iets: het is

aantal lezingen die grotendeels gaan

bij EMDR.

een beurtelingse stimulatie van de beide

over groei, zelfkennis en de weg naar

hersenhelften. Soms wordt er ook een

bewustwording. Die krijg je vooral door

Wat is EMDR?

koptelefoon gebruikt; in plaats van het

op een eerlijke manier naar jezelf te kij-

EMDR staat voor Eye Movement Desensi-

volgen van de vingers luister je naar het

ken. Hij vertelde mij dat hij daar ook

tization and Reprocessing. EMDR is een

geluid dat je hoort, bijvoorbeeld tikken.

bekend mee was,dat hij zelfs een oplei-

kortdurende behandeling voor klachten

Nadat een vriendin mij vertelde van de

ding had gevolgd voor padwerkhelper.

[21]

Zo te zien aan de posters in de wachtka-

het stelt blijf je inderdaad heel lang in

mer en de boeken in de spreekkamer

een kringetje draaien. Je trekt vanwege

deed de man ook iets met yoga. Interes-

onverwerkte ervaringen personen of

sant, nou daar zou ik hem de volgende

situaties aan en dit veroorzaakt op zijn

keer zeker ook iets over gaan vragen. Nu

beurt weer de negatieve emoties. Door je

even terug naar waarvoor ik hier kwam,

reactie op de situatie blijf je situaties

de EMDR-therapie. Hij vroeg me iets

aantrekken die steeds weer hetzelfde

meer te vertellen over de klachten die ik

veroorzaken. EMDR zorgt ervoor dat die

had. Terwijl ik meer vertelde vroeg hij

cirkel doorbroken wordt op een wat snel-

me wat ik daarbij voelde in mijn

lere manier. Het geeft je de mogelijkheid

lichaam en of ik dat kon benoemen. Dat

iets te doorbreken, anders te gaan reage-

lukte wel en terwijl dat ik dat deed was

ren, en daardoor andere personen en

ik eigenlijk verbaasd hoe emoties zich

situaties in je leven aan te trekken.” Mijn

vertalen in je lichaam. Ik nam me voor

laatste twijfel over de EMDR begon te

meer te luisteren naar wat mijn me

verdwijnen. Ik raakte er steeds meer van

lichaam me probeert te vertellen. Hij

overtuigd dat dit me zou kunnen gaan

vroeg me een verband te leggen tussen

helpen.

de angsten van nu en situaties in het verleden, om de gemeenschappelijke

Na dit korte gesprekje vroeg hij me op te

noemer te vinden. Hierdoor kan je meer

staan, zette twee stoelen schuin tegeno-

inzicht krijgen in wat de angst precies

ver elkaar en vroeg me aan een situatie

inhoud. Ik vertelde hem een klein stukje

terug te denken waarin ik me prettig

over het verleden en situaties waarvan

had gevoeld. Terwijl ik dit deed vroeg hij

ik dacht dat het met mijn de klachten te

me naar zijn vinger te kijken die hij voor

maken had. Ook stelde ik hem de vraag

mijn ogen heen en weer bewoog. Steeds

of er met EMDR iets aan mijn klachten te

vroeg hij me hoe ik me daarbij voelde en

doen was en hij vertelde me dat hij vol-

wat ik daarbij in mijn lijf voelde. Dit her-

doende mogelijkheden daarvoor zag. Hij

haalde hij nog twee keer, steeds met de

vertelde me dat EMDR een snelle metho-

vraag te denken aan wat me blij maakt,

de is om trauma’s te laten verdwijnen.

dit gevoel vast te houden en naar zijn

Heel kort door de bocht genomen wor-

vingers te kijken en die te volgen met

den je hersenen soort van ‘gereset’.

mijn ogen. Hij vertelde me dat deze korte oefening ervoor was me kennis te laten

Het klonk bijna allemaal te mooi om

met EMDR en me in contact te laten

waar te zijn. Ik had echter nog wel een

komen met mijn krachtbronnen. Ik zei

vraag voor hem: Hoe zit het nou met het

hem dat ik er zeer zeker mee verder

volgende? “Naar mijn idee”, begon ik

tie”, zo zei ik hem. Dus ook door een

wilde gaan en we maakten een afspraak

mijn verhaal, “ zijn beperkingen blokka-

situatie die bijvoorbeeld angst veroor-

voor over twee weken. Ik kreeg de

des en angsten er ook en vooral omdat je

zaakt wordt je ertoe aangespoord te ver-

opdracht mee te gaan schrijven welke

stukken van jezelf onder ogen moet

anderen. Ik sprak naar hem mijn twijfels

situaties ik in het dagelijks leven tegen-

gaan zien en je gedwongen wordt iets

uit of je dat dan met EMDR niet uit de

kwam die me angst bezorgden en ook

aan jezelf te veranderen. Je blijft in je

weg gaat en dat je een heel stuk over-

gelijksoortige situaties uit het verleden

leven situaties en personen aantrekken

slaat. “Is dat EMDR niet eigenlijk een

die daarmee een overeenkomst toonden.

overeenkomstig je innerlijke gesteld-

grote tovertruc?”, stelde ik hem de vraag.

Het liefst zo gedetailleerd mogelijk om

heid, en opeenvolgend wordt je hierdoor

“EMDR”, begon hij te vertellen,”zorgt

een goed beeld te krijgen om daar de

weer gedwongen dat wat grotendeels

ervoor dat een ervaring steeds minder

volgende keer mee aan de slag te gaan.

onbewust is onder ogen te zien en er dus

lading krijgt, waardoor je aangespoord

Op de terugweg naar huis bedacht ik me

iets aan te doen. Het heeft dus een func-

wordt anders te gaan reageren. Zoals jij

dat EMDR eigenlijk in een soort schemerzone zit. Af en toe hoor je er wel eens van maar wat het nou precies is?

[mijn ervaring] [22]

En stel je voor dat het werkt: dan zouden toch veel meer mensen hiervan moeten weten? Zodat we meer keuze hebben en meer tools om actief mee te denken en

te handelen in het proces naar herstel.

vinger voor mijn ogen terwijl hij contact

Blij, opgelucht en enthousiast was ik dat

met me bleef maken door te vragen wat

ik eindelijk de eerste stap gezet had. Mis-

ik voelde. Ik denk dat dit ongeveer 20

schien voelde ik me ook zo blij omdat

minuten geduurd heeft en ik was ver-

het blije gevoel wat ik had tijdens de

baasd over hoe makkelijk en snel ik hier-

behandeling was blijven hangen. Ik keek

door bij mijn eigen geschiedenis kon

vol verwachting uit naar het volgende

komen.

consult. We maakten daarna een afspraak voor Op een regenachtige donderdagochtend

over twee weken , ik kreeg nog een fles

ging ik voor het volgende consult. De

bach-bloesem remedie mee voor het lut-

week ervoor had ik, zoals mij was opge-

tele bedrag van vijf euro en ik ging huis-

dragen, opgeschreven welke situaties

waarts. Nu terwijl ik dit schrijf, ben ik

angst opleveren. Hier zou ik dus vandaag

inmiddels een week verder. Ik kan het

mee aan de slag gaan. Toen ik binnen-

haast niet geloven, maar mijn klachten,

kwam viel me het grote oogmetingappa-

zoals angst voor bijvoorbeeld boosheid,

raat op dat op zijn bureau stond. Op mijn

zijn sterk verminderd. De paniek en de

vraag of hij ook iriscopie beoefende, ant-

heftige emotionele reactie op triggers is

woordde hij met een “Jazeker, wij kijken

minder heftig. Ik heb het gevoel wat ste-

naar het hele plaatje en behandeling de

viger te staan, iets meer te rusten in

gehele mens”. Door middel van iriscopie

mijn zelf.

kan je een hoop te weten komen, en een helder en duidelijk beeld krijgen waar

Dit is zeer zeker niet slecht na twee con-

bijvoorbeeld de energetische verstorin-

sulten. En de kosten zijn ook zeer zeker

gen zitten. “Dat kan weer helpen bij een

redelijk, 55 euro per behandeling en als

behandelmethode die precies bij je past”,

het goed is krijg je daarvan 75 % ver-

zo vertelde hij me. Na een kort gesprekje

goed. Terwijl ik dit artikel schreef

ging het weer hetzelfde als de vorige

bedacht ik me dat het kwetsbaar is op te

keer. De stoelen tegenover elkaar en hij

schrijven wat er met je gebeurd tijdens

vroeg me een angstige situatie als welke

een consult. Ik heb een bewuste keuze

ik thuis had beschreven voor de geest te

gemaakt hier zo open als mogelijk over

halen, En dan te blijven kijken naar zijn

te zijn. Ik vind het belangrijk dat we een

vinger, die hij heen en weer bewoog voor

bredere keuze hebben in wat ons kan

mijn ogen. Hij vroeg me steeds wat ik

helpen bij herstel, dat we daar een meer

daarbij voelde. Door mijn lichaam te blij-

actieve rol gaan spelen. Dat we gaan

ven voelen kon ik ook sneller bij de kern

beseffen dat we daar zelf meer en meer

waar het trauma eigenlijk over ging. Ik

verantwoording in kunnen nemen. Dat

vertelde hem dat mij dat verbaasde,

er meer duidelijkheid komt in wat je

waarop hij zei dat je via de informatie

waar en hoe kan halen, meer zicht op de

die in je lijf is opgeslagen soms sneller

mogelijkheden die er zijn. Ik heb zelf een

bij de kern kan komen als in een

lange zoektocht achter de rug voor hulp

gesprek. Er gebeurde tijdens de sessie

en met mij zo velen. Ik heb vooral erva-

veel en vooral snel. Gevoelsmatig was

ren dat het een lange zoektocht kan zijn,

het alsof ik op de zolderetage van een

mede door de gebrekkige informatie op

huis stond en elke keer een etage lager

dit vlak. Ik ben nog niet klaar met de

naar beneden zakte. Elke keer als dat

behandeling en zeer zeker laat ik in van

gebeurde kreeg ik meer informatie over

de volgde Denkramen van me horen hoe

traumatische ervaringen. Van de angst

het verder afloopt met de therapie en of

voor boosheid kwamen opeenvolgend

ik er op de lange termijn baat bij heb.

mijn eigen gevoelens van boosheid, dan weer intense gevoelens van angst en

Angelique Meijlink

dan weer van verlating, verdriet en uit-

Meer informatie over de therapie bij Kor

eindelijk een kalmte die ik niet gewend

Koetje:

was. En ondertussen bleef hij met z’n

www.natuurgeneeskunderotterdam.nl

[23]

[impressie] De terugkeer van het placebo-effect Wie wat bewaart heeft wat. Oude stukken uit mijn archief en mijn herinneringen of: over de onmogelijkheid van een artikel van mijn hand over integrale psychiatrie. Toen het voorstel voor een themanummer over integrale psychiatrie ter sprake kwam, bedacht ik me dat ik nog twee halve artikelen had liggen. De tekst ging over de twee Groningse congressen die ik met onze fotograaf Michiel bezocht had: op 9 mei 2007 waren we bij ‘Op zoek naar nieuwe mogelijkheden’ en op 3 december 2008 bij ’Nieuwe perspectieven op lichaam en geest’. Het is me destijds niet gelukt om voor de deadline een bruikbaar verhaal af te leveren, maar ik kan nu nog een poging wagen om de opgegraven stukken tot een lopend verhaal te smeden, dacht ik. Ik had beter moeten weten… Enfin. Hieronder het resultaat.

door twee lama’s (Tibetaanse boeddhistische monniken). Lama Gangchen Rinpoche zong een gebed en sprak de deelnemers toe in het Tibetaans en Lama Michel Rinpoche (afkomstig uit Brazilie), vertaalde zijn woorden in het Engels, een taal zonder culturele context, waardoor een deel van de betekenisnuances verloren ging. Een deel van de lezingen was eveneens in het Engels. Een koptelefoon met simultaanvertaling was beschikbaar, maar na even uitproberen besloot ik toch maar om de grenzen van mijn Engelse taalbeheersing op te zoeken. Fouten in de vertaling zijn dus geheel voor mijn rekening. Dagvoorzitter Ivan Wolffers kondigde een kleine wijziging in het programma aan, en deelde mee dat wat er overbleef van de biologische lunch naar de daklo-

Deel 1: De terugkeer van het placebo-

over gecompliceerde zaken, dus dit ver-

zen zou gaan. Genoeg goede bedoelingen

effect

slag is derhalve niet geheel objectief. De

dus. De vraag was of dit ook tot resulta-

lezer is gewaarschuwd. Een groot en

ten zou leiden.

Groningen dus, 9 mei 2007. Vanaf Rotter-

tamelijk onoverzichtelijk zalencomplex,

dam drie uur reizen per trein, dus dat

dat Martini Plaza. Bij binnenkomst kre-

Rogier Hoenders verzorgt de inleiding.

werd een expeditie met overnachting

gen we een linnen tasje met de congres-

Hij vertelt dat Nederland niet voorop

voor Michiel en mij. Een opkomende ver-

brochure, wat reclame van de sponsors,

loopt in de ontwikkeling van integrale

koudheid, met koorts en keelpijn, bezorg-

een kubusje met memoblaadjes van de

psychiatrie. In de Verenigde Staten

de me een slapeloze nacht. Niet de beste

fabrikant van Risperdal en een potje met

wordt dat al in 38 centra onderzocht.

voorbereiding voor een drukbevolkt con-

visoliecapsules. Het congres werd geo-

Wat is integrale psychiatrie? Ik citeer de

gres (er waren ruim 900 deelnemers)

pend met een heuse openingsceremonie

congresbrochure: ‘Integrale psychiatrie is

[24]

Paradigma verschuiving: een paradigma is een stelsel van overtuigingen, waarden en handelwijzen dat door de leden van een bepaalde samenlegebaseerd op Integrative Medicine, een

ving wordt gedeeld, een wereldbeeld. Wanneer

wetenschappers hebben er

wereldwijde ontwikkeling in de gezond-

waarnemingen in strijd zijn met het heersende

vaker naast gezeten (recent

heidszorg waarin complementaire (aan-

paradigma en er op grond daarvan een nieuwe

nog, in 1989, met de koude

vullende) en alternatieve geneeswijzen

theorie wordt ontwikkeld, kan een paradigmaver-

kernfusie). Toen het ver-

worden geïntegreerd in de reguliere

schuiving optreden als de theorie genoeg aan-

brandingsproces nog niet

geneeskunde op basis van wetenschap-

hangers krijgt. In het verleden hebben bijvoor-

begrepen werd, was de

pelijk onderzoek naar veiligheid en

beeld de theorieen van Copernicus, Newton, Dar-

hypothese dat alle brandba-

effectiviteit. Integrative medicine heeft

win en Einstein tot een verschuiving van het

re stoffen een onbekend

vier aspecten: een herwaardering van de

wetenschappelijk paradigma geleid.

brandelement (flogiston) bevatten; heel plausibel in

therapeutische relatie als centraal en

die tijd, maar onjuist.

essentieel element van de behandeling, een open maar kritische houding ten

vooruitgang gebracht, maar heeft ook

Bij systemen ligt de nadruk op interac-

aanzien van alle verschillende soorten

nadelen. Hij beschrijft de ontwikkeling

ties in relaties. In het web van het leven

therapie en alle therapeutische discipli-

van de psychiatrie als elkaar afwisselen-

hangt alles met alles samen. En com-

nes, de focus is op gezondheid en welzijn

de episodes van reductionisme en

plexe systemen kunnen alleen in hun

gericht en dat alles in een helende

holisme. Na een reductionistische fase

context begrepen worden. Voor de psy-

omgeving, waarin leefstijl en ecologische

van biologische psychiatrie, waarin alle

chiatrie houdt dat in: kijken naar men-

factoren een belangrijke rol spelen.’

heil van nieuwe medicijnen zoals Prozac

sen in de context van hun omgeving, kij-

leek te komen, is er nu weer ruimte voor

ken naar de complexe effecten van inter-

De volgende spreker is Scott Shannon,

een holistische benadering. Ook de

venties, een breed spectrum van moge-

naast psychiater ook acupuncturist. Hij

moderne wetenschap verschuift van het

lijk effectieve behandelingen ontwikke-

begint zijn betoog met een anekdote.

bestuderen van geïsoleerde mechanis-

len en de nadruk leggen op ons vermo-

Een cliënt vraagt hem of de medicijnen

men naar complexe systemen, als gevolg

gen tot zelfheling. Gezonde ecosystemen

die hij moet slikken te combineren zijn

van technologische vooruitgang: betere

corrigeren zichzelf. Er is een streven naar

met zijn acupunctuur behandeling. Voor

instrumenten en meer mogelijkheden

evenwicht (homeostasis), ook op kleinere

deze cliënt zijn reguliere en alternatieve

voor opslag en bewerking van gegevens.

schaal en voor onze hersenen geldt dat

behandeling gelijkwaardig. Scott Shan-

Hij stelt dat we nu midden in een para-

ook. Perioden met chaos, zoals in de rem-

non definieert integrale psychiatrie als

digmaverschuiving (zie kader) zitten:

slaap wanneer we dromen, zijn nood-

de ecologisch gezonde zorg voor de gehe-

van een mechanisch wereldbeeld naar

zaak voor het herstel van het evenwicht.

le persoon, lichaam, brein en ziel. De

denken in systemen. Ik ben sceptisch,

Het brein is niet statisch, maar plastisch.

splitsing tussen lichaam en geest in de

merk ik. Is hier geen sprake van wens-

‘The mind is not a thing, it’s a process.’

westerse wetenschap vanaf de zeven-

denken? Een paradigmaverschuiving is

Een ecologisch perspectief voor mentale

tiende eeuw (René Descartes), heeft veel

vaak pas achteraf te constateren, en

gezondheid houdt in dat we zonlicht, [25]

liefde, gezonde voe-

[impressie]

lichaamsbeweging,

zijn: mindfulness, yoga en enkele traditionele geneeswijzen) Placebo-effect: de gangbare onderzoeksmethode

naar klasse 1 (zinvol; voorbeel-

bij onderzoek naar een nieuw medicijn gaat door

den: acupunctuur, hypnothera-

middel van randomized controlled trials (door het

pie, nlp (neuro linguistisch pro-

lot bepaalde gecontroleerde proeven). Hierbij

grammeren) en EMDR (eye

wordt de onderzoeksgroep opgedeeld in twee of

movement desentisation and

meer groepen: een groep krijgt het te onderzoeken

reduction). Wat nodig is, is een

medicijn toegediend, een controlegroep krijgt een

pragmatische en patiëntgeori-

placebo (een neppil zonder werkzame bestandde-

ënteerde combinatie van com-

len) en een tweede controlegroep krijgt een erkend

plementaire en reguliere behan-

(geregistreerd) medicijn toegediend. Het onder-

delmethoden, stelt hij. Probleem

zoek is dubbelblind, dat wil zeggen dat noch de

bij onderzoek is dat de interactie

arts, noch de patiënt weet wat er toegediend

tussen arts en patiënt in de the-

wordt. Dat is alleen aan de onderzoeker bekend.

rapie niet onderzocht kan wor-

ontdekte oude behan-

Ook bij de neppil zijn er verbeteringen van de

den met rct’s (randomized con-

delvormen, of behan-

klachten te zien. Dit is het placebo effect: omdat je

trolled trials), de gebruikelijke

delingen die (nog) niet

gelooft dat je een werkzaam medicijn toegediend

onderzoeksmethode bij een

ding, een sociaal netwerk, een natuurlijke omgeving (natuur in onze woon- en werkomgeving) en zingeving (spirituele en intellectuele voeding) nodig hebben om de stress, angsten en tegenslagen van het leven aan te kunnen. Dit perspectief leidt tot nieuwe of soms her-

als behandelingen worden

krijgt, werkt het medicijn ook.

nieuwe therapie of medicijn. Bij

gezien. Dit vraagt ook om nieuwe

Voor een goed placebo effect zijn twee gelovigen

een rct worden de patienten tij-

vormen van onderzoek, met een

nodig: de patiënt en de arts. Om geregistreerd te kun-

dens het onderzoek willekeurig

brede opzet, gericht op de lange

nen worden als medicijn moet een middel significant

ingedeeld in twee of drie groe-

termijn. Drie recente brede stu-

beter zijn dan een placebo, dat wil zeggen dat de uit-

pen: een groep met de te onder-

dies (naar terugval bij bipolaire

komst van het onderzoek niet verklaard kan worden als

zoeken therapie, een controle-

stoornissen, naar gebruik van

toeval. Bij een klein verschil heb je dus een grote onder-

groep met een erkende therapie,

antipsychotica en naar zware

zoeksgroep nodig om een medicijn of een therapie

en bij medicijnen ook een groep

depressie), die hij kort bespreekt,

erkend te krijgen. Onlangs vernam ik dat het placebo-

met een placebo (een pil zonder

geven een somber beeld: lage

effect voor een duur merkmedicijn groter is dan voor

werkzame bestanddelen).

werkzaamheid van medicijnen,

een goedkoop generiek medicijn! Dit toont maar weer

Onderzoek moet de interactie

veel terugval, veel bijwerkingen,

eens aan dat lichaam en geest geen gescheiden werel-

tussen patiënt en behandelaar

en - niet verwonderlijk - veel

den zijn, maar op vaak verrassende en complexe manie-

intact laten, dus zijn er nieuwe

medicatie ontrouw. We hebben

ren met elkaar samenhangen

methoden nodig.

een combinatie nodig van De volgende spreker is Jan van

mechanistische wetenschap, die

de lezing van Jan Keppel Hesselink: ‘het

kennis verschaft over hoe de afzonder-

kaf van het koren scheiden’. In een met

der Greef . ‘Systeembiologie, Chinese

lijke mechanismen werken, en ecologi-

cartoons opsierde lezing geeft hij eerst

geneeskunde en de toekomst van

sche wetenschap, die inzicht geeft in de

een omschrijving van het placebo-effect

gezondheidszorg’ is de titel van zijn

interactie tussen mensen en alle aspec-

(zie kader): als de patiënt in de behande-

betoog, dat ik, drie jaar na dato niet

ten van hun omgeving.

ling gelooft, zijn de effecten aantoonbaar

meer uit mijn aantekeningen kan recon-

op centraal- en symptoomniveau. Dat is

strueren. Wat nu volgt is dus incompleet.

In de pauze kun je onder het genot van

optimaal als de patiënt de behandeling

Hij begint zijn betoog met een sombere

live muziek van de band ‘Siti and friends’

als zinvol ervaart, de context goed is en

statistiek: 90% van de medicijnen werkt

langs de kraampjes van de sponsors

de behandelaar empathie toont. De ene

bij 30 tot 50% van de patiënten, dat bete-

lopen, met mooie folders over alternatie-

geneeswijze is de andere niet. Voor alter-

kent dat 50 tot 70 % alleen de nevenef-

ve medicijnen en voedingssupplemen-

natieve geneeswijzen is er een indeling

fecten krijgt. Er is dus nog veel te win-

ten. Het is natuurlijk ook gewoon een

in vijf klassen ontwikkeld, lopend van

nen. Hij laat enkele mooie dia’s zien. Een

commerciële bedrijfstak, net als de far-

klasse 5 (oplichterij: wetenschappelijk

wolk spreeuwen illustreert de complexe

maceutische industrie. Het doet me den-

niet toetsbaar, de ontdekker/ beoefenaar

interacties tussen de individuen. Een dia

ken aan de Romeinse keizer Vespasia-

heeft vaak goeroetrekjes en de therapie

met twee vissende vogels laat dat je je

nus, die zijn belastingheffing op openba-

heeft een haarlemmerolie aspect: goed

doel op meerdere manieren kunt berei-

re toiletten rechtvaardigde met de woor-

voor al uw kwalen) via klasse 4 (zeer

ken. Je ziet een ijsvogel die doelbewust

den ‘pecunia non olet’(geld stinkt niet).

twijfelachtig, de theorie is exotisch),

naar zijn prooi duikt en een schaarbek

klasse 3 (twijfelachtig, er is enig bewijs)

(in de Braziliaanse Pantanal) die laag

en klasse 2 (mogelijk zinvol; voorbeelden

over het water vliegt met zijn geopende

Of het ook allemaal helpt, daarover gaat [26]

[gedicht] bek half erin. Een heel andere, maar ook succesvolle vistechniek.

Een wereld vol met mensen

Systeembiologie bestudeert de verbin-

Een wereld niet gelijk met mij

dingen binnen de systemen en de inter-

Zie hoe jullie worden verarmen

actie met de omgeving. Door verschil-

Een wereld vol blijheid, angst, wraak, boosheid.

lende aspecten van een deelsysteem in kaart te brengen is het mogelijk een biomarker te ontwikkelen, een soort per-

De liefde is weer naderende, ik wens u allen een gelukkige wereld toe. Nu wij zijn hier met z’n allen, de wegen voor ons valt moeilijk te

soonlijke vingerafdruk. Hij illustreert dit

bewandelen

met een driedimensionele grafiek van

De wereld zo mooi en prachtig.

bloedwaarden. Die biomarker kan dan

Revolutie overal op alle wereld

gebruikt worden om een op de persoon toegesneden medicijn (of een combinatie van medicijnen) te geven. Voor op de persoon afgestemde medicatie is ook

Wees gerust blij en hartelijk, op de wereld zijn er vogels, vissen,dieren en de mensen

regelmatig onderzoek nodig, want de

De natuur ziet wat goed voor ons allen is.

processen in ons lichaam zijn dyna-

Het gaat om mensen en mensenkinderen, met menselijke gevoelens.

misch, er vinden in de tijd veranderin-

De rest is misleiding en geschiedvervalsing, bedrog en leugens.

gen plaats en het lichaam heeft natuurlijke ritmes. Chinese geneeskunde is van oudsher holistisch, en nadere bestudering van

De wereld ons te bewonderen in vele stad en steden Het ligt niet aan de wereld

Chinese kruidenmengsels kan nog nieu-

Het ligt aan ons eigen welzijn, ons eigen

we inzichten opleveren. Er is in een

Het geluk en onze toekomst

geval al synergie geconstateerd: een kruidenmengsel met een lage dosering van de van nature in de plant aanwezige actieve component had dezelfde uitwerking als een geneesmiddel met een veel hogere dosering van diezelfde actieve

Ik pas niet thuis bij elk wezen of bezem Ik doe wat goed Voor mij is En zoek vriendschap onder u allen.

stof, maar wel met minder neveneffecten.

Bevrijd, bevrijd van alle ondenkbare gedachte. Bevrijd van boven naar beneden

Na de lunch, met uitstekende soep, pasta en belegde broodjes, is het programma opgesplitst in drie deelsessies.

Bevrijd met hart en ziel Een ieder weer zijn normale gedachte

Een discussie en twee ervaringssessies

Het leven gaat toch door

meditatie. Omdat ik al eens kennisge-

Een beter leven voor de bevrijde

maakt heb met ‘mindfulness’ kies ik

Een tevreden mens redt het wel

deze keer voor ‘selfhealing’. Geen idee

Veel bewondering voor een goed hart en een glimlach.

wat ik kan verwachten. Het wordt een merkwaardige ervaring, die ik niet goed kan plaatsen. De twee lama’s, de een als spreker en de ander als vertaler, starten

Rotterdam 12-05-2010 Iwan Leonel Kloof, Poëzie en gedichten

na een inleiding een video. Daarop is een Tibetaans - boeddhistische meditatiesessie te zien. Onder monotoon gezang van eenlettergrepige klanken op hele noten voert een monnik in kleermakerszit gestileerde bewegingen met zijn armen uit. In de korte pauzes tussen de clusters bewegingen vertelt een engelse voice over, alsof het een reclame voor een geestelijke en lichamelijke [27]

allesreiniger is, welke chakra nu geo-

uitkomst (een medicijn dat niet werk-

belang wat de patiënt wil en kunnen we

pend wordt en waar dat allemaal goed

zaam is, wordt ten onrechte als werk-

iets van elkaar leren? Jammer dat het zo

voor is. Tot mijn verbazing doet een

zaam geregistreerd), waardoor de kans

laat op de middag is. Mijn aandacht is er

groot deel van de zaal mee met het

op een vals-negatieve uitkomst groter

niet meer helemaal bij en een goede

bewegen en het zingen. Ikzelf blijf toe-

wordt. In de berichtgeving in de pers

weergave is niet mogelijk. Een impressie

schouwer, omdat dit te ver van mij af

gaat deze nuancering vaak verloren. ‘Het

dan maar. Het gezelschap is huiverig

staat. Bovendien, meer praktisch, omdat

medicijn werkt niet in deze omstandig-

voor teveel vernieuwing. De effecten van

ik anders de man in de stoel naast mij

heden en bij deze dosering’, wordt dan

alternatieve therapieën worden erkend,

letterlijk voor het hoofd zou stoten. Het

‘Het medicijn werkt niet.’ Ze geeft een

maar de theorieën ervoor verworpen,

geheel doet me nog het meest denken

concreet voorbeeld van een rct, waarbij

want niet wetenschappelijk. Ook zijn er

aan een kruising van ochtendgym-

een alternatieve pijnstiller werd vergele-

grote twijfels over de bereidheid van de

nastiek en een kerkdienst: de wat saaie

ken met een erkende pijnstiller en een

verzekeraars om een en ander te finan-

zang, de lange duur en, eerlijk gezegd, de

placebo bij reumatische pijnklachten in

cieren. Het is wel zinnig te kijken wat

verveling. Of is dat juist de essentie? Het

de knie. Bij het kruidenmengsel rappor-

ervan geleerd kan worden. Ivan Wolffers

is mogelijk. Wel merk ik dat dit program-

teerde 67% van de patiënten verminde-

trekt de conclusie dat de magie uit de

mapunt een rustpunt is in een met

ring van pijn, bij de erkende pijnstiller

geneeskunst verdwenen is, en dat dat

informatie overladen programma. Maar

was dat 70% en bij het placebo was het

onze zwakte geworden is. Dus we kun-

volgens mij had een wandeling buiten in

onverwacht groot: maar liefst 60%. Het

nen elementen van alternatieve behan-

de zon hetzelfde effect gehad. Niet mijn

verschil tussen statistisch wel en niet

delingen gebruiken, maar we moeten die

ding dus, deze meditatie.

significant is slechts 3 %, maar mij viel

inbouwen in een strategie die deugt.

vooral de grootte van het placebo-effect Weer terug op bekender terrein is de vol-

op. En ik vraag me af of daar niet de

Mijn conclusie: een interessant congres,

gende lezing van Margaret Chesney.

grootste winst is te behalen, in het maxi-

dat meer vragen oproept dan het beant-

Onder de titel ‘Be bold in what you try,

maliseren van het placebo-effect. Marga-

woordt. Er werden veel mogelijkheden

cautious in what you claim’ (wees stout-

ret Chesney bepleit vervolgstudies naar

voor de toekomst geschetst, maar ik zag

moedig in wat je probeert, voorzichtig

de dosering van medicijnen. Ze laat nog

nog weinig concrete resultaten in het

met wat je beweert) houdt ze een plei-

enkele studies zien, waaruit geen een-

heden. Intermezzo: Na dit congres wordt

dooi voor grondig onderzoek. Uit een

duidige conclusie valt te trekken en

de werkgroep integrale psychiatrie opge-

onderzoek in 2002 bleek dat 36% van de

waarbij vervolgstudies wellicht zinvol

richt, en mijn ervaringen op het congres

Amerikanen gebruik had gemaakt van

zijn (of niet, maar dat risico loop je altijd

hebben me nieuwsgierig genoeg

complementaire en alternatieve vormen

bij wetenschap). Een goede wetenschap-

gemaakt om er aan deel te nemen. Inte-

van geneeskunde. Als je gebed daarbij

per moet ook over een brede blik

grale psychiatrie is ook het thema van de

telt, gaat het om 62%. Psychiatrie

beschikken, een onverwacht neveneffect

week van de psychiatrie van 2008.

bevindt zich op het grensvlak van

kan tot een doorbraak leiden. Zo leidde

wetenschap en geloof, bedenk ik me, dus

de slordigheid van Alexander Fleming

In het volgende nummer deel 2: Terug

waarom niet? Die toeloop komt vooral

tot de ontdekking van penicilline, en ook

naar Groningen, onder professoren.

voort uit onvrede met de gevestigde

viagra wordt tegenwoordig voor heel

geneeskunde. De alternatieven bieden

andere zaken gebruikt dan de ontdek-

tijd en aandacht en betrekken de patiënt

kers voor ogen hadden. Ook naar mind-

bij de behandeling, zaken die er in de

body therapie (meditatie, mindfulness,

reguliere geneeskunst nogal eens bij in

yoga) kan nog veel onderzoek gedaan

schieten. De toegenomen mondigheid

worden, zoals naar de optimale duur van

van de patiënt door meer en betere

de sessies en het optimale aantal sessies.

informatie speelt ook een rol. Aan de andere kant van het spectrum zorgt de

Tot slot is er een forumdiscussie. Zes psy-

toestroom van studenten medicijnen die

chiaters (Rob van den Bosch, Frits Mil-

opgegroeid zijn in een niet-westerse tra-

ders, Joop de Jong, Tom Kuipers, Cees

ditie voor een meer open houding tegen-

Hoogduin en Irmi Kleintunte, de enige

over alternatieven.

vrouw in dit gezelschap) discussiëren

‘Onderzoek is het proces van het belopen

onder leiding van Ivan Wolffers over de

van wegen om te zien of ze doodlopen’

vraag ‘Welke mogelijkheden biedt inte-

zo citeert ze een mij onbekende bron.

grale psychiatrie?’ Een interessante dis-

Onderzoeksmethoden zijn vooral gericht

cussie volgt, met vragen als: zijn er

op het vermijden van een vals-positieve

mogelijkheden, in hoeverre is het van

[28]

Ernest Smit

Rechterlijke Machtiging Soms is het noodzakelijk een psychiatrische patiënt tegen zijn wil op te nemen of opgenomen te houden. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer hij of zij een gevaar vormt voor zijn directe omgeving of voor zichzelf. Wanneer iemand psychotisch is neemt hij de werkelijkheid soms vervormd waar: hij kan zich bijvoorbeeld zo bedreigd voelen dat hij zich agressief gedraagt naar anderen. Voor zo’n onvrijwillige opname is een rechterlijke machtiging (RM) nodig. Bij de beoordeling is ook van belang dat het gevaar niet kan worden afgewend door tussenkomst van personen of instellingen buiten een psychiatrisch ziekenhuis. De betrokkene is niet bereid tot opneming of verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis.

kan ook zijn dat een dergelijke ambulante (gedwongen) behandeling reeds plaatsvindt en de termijn van de huidige machtiging verloopt. De geneesheerdirecteur kan alsnog besluiten een machtiging tot voortgezet verblijf aan te vragen (een zogeheten ‘paraplumachtiging’). In een beschikking d.d. 1112-1998 heeft de Hoge Raad gesteld dat dit een geoorloofde handelwijze is die ‘aansluit bij de mogelijkheid van voorwaardelijk verlof (art. 45) en voorwaardelijk ontslag (art.47)’. Daarbij staat voor betrokkene de mogelijkheid open een beslissing van de rechter te vorderen. De beschikking van de Hoge Raad omtrent de ‘paraplu-machtiging’ (een machtiging tot voortgezet verblijf,

Benjamin, 28 jaar oud, heeft zo’n opna-

gedaan heeft. Hij maakte zijn psychose

bedoeld om ambulante dwangbehande-

me meegemaakt. Hij gaat hier vrijwillig

als het ware gewoon zelf mee. Toen werd

ling mogelijk te maken) sluit inhoudelijk

op zijn situatie van toen in. Benjamin

er een RM uitgeschreven en Benjamin

aan bij de beslissing van het Kabinet (in

werd heen en weer geslingerd van hulp-

werd opgenomen in een psychiatrische

het kader van de Evaluatie Wet BOPZ)

verlenende instantie naar de andere en

instelling.

om ambulante dwangbehandeling een

kwam in aanraking met de politie van-

wettelijke basis te geven. Meestal bevindt iemand met een RM

instanties. Medicijnen nam Benjamin

zich in de beschermende situatie van

Gelukkig trof Benjamin een behande-

wel, maar de basis, een thuis ontbrak. Hij

een psychiatrisch ziekenhuis, waar er

lend arts die vaststelde dat er met Benja-

zegt hierover: “Er werd mij steeds een

sprake is van een intensieve zorg die

min op zich helemaal niets mis was,

onderkomen, een kamer beloofd en tel-

terugval voorkomt. De officier van justi-

maar dat externe factoren tot zijn zeer

kens weer wist de linkerhand niet wat

tie, hulpverleners en de patiënt zelf, zijn

tijdelijke geestestoestand hadden geleid.

de rechterhand deed.” Even voor alle dui-

familie of wettelijke vertegenwoordigers

Deze behandelaar, een psychiater, ging

delijkheid: mensen met een psychose

mogen om een RM verzoeken. De patiënt

zelfs verder. Hoogst ongebruikelijk

zijn niet per definitie gek of worden als

zelf zal bijvoorbeeld om een RM verzoe-

hekelde hij de hulpverlening. Benjamin

zodanig beschouwd. Benjamin werd

ken wanneer hij of zij van zichzelf weet

had nauwgezet alle verslagen, rapporten,

steeds onrustiger en ongedurig en knal-

een behandeling op de lange duur moei-

brieven etc bijgehouden. De psychiater

de uit zijn vel. Daarover zegt hij: “Ik voel-

lijk vol te kunnen houden ( bijvoorbeeld

zette zich hoogstpersoonlijk voor Benja-

de het aankomen en heb tijdig signalen

bij verslavingsgedrag). Officieel wordt de

min in en dat is binnen de psychiatri-

afgegeven bij de hulpverlening, maar

RM bij de rechter gevorderd door de offi-

sche wereld een unicum. De dekkings-

deze werden of niet goed begrepen of

cier van justitie. Bij vordering van een

cultuur heerst daar als nergens anders.

genegeerd.“ Benjamin kreeg eindelijk

RM dient een geneeskundige ver-

Benjamin woont heden ten dage

zijn woonruimte, maar binnen in hem

klaring gevoegd te worden van

samen met een hele lieve vriendin.

was de emotionele vulkaan nog aan het

een niet behandelend psychia-

borrelen. Er was weinig voor nodig om

ter/arts, die een onderzoek heeft

deze te laten uitbarsten. En op een dag

ingesteld naar de toestand van de

gebeurde dat ook. De psycholoog las hem

patiënt. Soms wordt een

voor de zoveelste keer de les, als een klei-

machtiging tot voortgezet verblijf

ne schooljongen zoals hij het zelf

aangevraagd, omdat het dan

omschrijft. Vervolgens lag zijn hele

mogelijk is de patiënt onder voor-

kamer aan puin, meubels gingen het

waarden te ontslaan. Dat wil zeg-

raam uit en de psycholoog sloeg op de

gen dat de behandeling dan

vlucht. Benjamin weet nog exact wat hij

ambulant wordt voortgezet. Het

[ervaring]

wege zijn schreeuw om aandacht bij de

Hij heeft een goede baan bij een reclamebureau In november 2010 verwachten Benjamin en zijn Sandra hun eerste kindje. Stel je eens voor, dat die psychiater er niet was geweest en Benjamin was platgespoten met antipsychotica. Dan was hij waarschijnlijk niet of nooit meer uit het psychiatrische circuit gekomen. [29]

Permacultuur bij de Pameijer De Groene Vingers van de Psychotherapie

Piet Pameijer is een gisse jongen. Anders

jaloers op worden. Met de inspiratie van

zetten voor een goede nachtrust of om

dan Bart Bavo en vooral dan Rinus Riagg

Evelien van der Niet en de projectbege-

lekker mee te koken. Rozemarijn, salie,

weet hij de geest van de tijd op te snui-

leiding van Rien Dekker en vooral de

tijm, het staat er allemaal. Veel gezaaid

ven en in zijn bedrijf toe te passen Nau-

sterke handen van het Klus en Werk

hebben we nog niet, want culinair fijn-

welijks zijn de medewerkers en hun

team en de jongens van Jobscore is de

proever Ricardo begon ons van zijn voor-

klanten bekomen van de vloedgolf van

tuin heringericht en in een permanent

treffelijke BarBQ producten te voorzien,

Empowerment die uit New York

berglandschap herschapen. Op 16 april

en smullen is een goede afwisseling voor

over hen heen kwam ontketend en

was het de ontginningsdag en op 12 mei

werken. Maar als die koude noordewind

gestuurd door het beruchte PEP team of

was het zaaifeest. Tientallen mensen

eindelijk draait en de zomer werkelijk

de bewoners van de BW Kapiteinsbuurt

van betrokken instanties uit de buurt

aanbreekt zullen we hier één van de eer-

in Delfshaven zijn met de Permacultuur

hielpen mee de coniferen te rooien die

ste permacultuur projecten van de stad

begonnen. Wat is dat nu weer? Zet er

alleen maar voor schaduw en zure grond

Rotterdam zien. En heeft Pameijer weer

vooral geen letter s voor want dat leidt

zorgden en om de tegels te verwijderen

een mooi schot in de roos gegeven.

tot wilde misverstanden. Het woord is

waar nog geen mos op wil groeien. Ver-

Wat is nu die filosofie van de Permacul-

kort voor PERMAnente agriCULTUUR en

volgens zijn er bergen goede grond en

tuur precies en welke betekenis kan dat

dat betekent blijvende landbouw. Maar

compost aangevoerd, want dat schrale

voor de zorg voor de gezondheid van

voor Bill Mollison die in Australië de Per-

bouwzand onder de tegels levert ook

onze geest hebben? En welke maat-

macultuur bedacht en ontwikkeld heeft

geen malse slakropjes op. Tenslotte zijn

schappelijke betekenis heeft het? Niet

betekent het nog heel wat meer. En voor

er in de fruitstad Boskoop appelbomen

gering. Permacultuur biedt een nieuwe

zijn vele volgelingen die nu over de hele

perebomen kersebomen druivenplanten

kans voor een dolgedraaide economie,

wereld te vinden zijn is het vaak een

en bessenstruiken gehaald alsmede

en voor de mens die daar het slachtoffer

levensfilosofie geworden: Leef in harmo-

plantgoed van tomaat, rabarber, courget-

van is geworden en met een dolgedraai-

nie met de natuur om je heen, verspil

te, preitjes en bietjes. En ook nog de

de geest probeert het in die zieke maat-

niets en beschadig niets. Boeddha kan er

nodige kruiden planten om thee van te

schappij te rooien. Terug naar de princi-

[30]

pes van Moeder Natuur die

[visie]

daar al miljoenen jaar erva-

is een geduldig mens

verwarring die zich door de hobbels in je

die haar kinderen

levensloop hebben vastgezet in de pro-

ring mee heeft. En afstand doen van de

liefheeft maar als die echt over de

gramma’s van je geest worden overwon-

machtspolitiek die de mensen berooft

schreef gaan heeft zij een paar harde

nen door jouw creatieve vermogens die

van geld, goed en gezondheid en dit alles

handen aan haar lijf om haar kinderen

altijd aanwezig blijven en diep in je DNA

verpilt in een roofzuchtige economie die

tot de orde te roepen. Ga daarom met

verankerd liggen. Door creatief bezig te

meer lijkt op het casino dan op een goed

respect en liefde met de natuur om. Zoek

zijn wordt je oerkracht weer aangemoe-

beheer van de huishouding. Het woord

de rust en de stilte van de natuur en

digd en wordt je weer sterker naar bui-

economie komt van het Griekse oikos

geniet ook van de rijkdom van de plan-

ten toe.

nomia, beheer van het huis. Ecologie en

ten- en dierenwereld en kijk hoe zij

Creatieve therapie omvat dan ook dans,

economie hebben de eco gemeen en eco

leven.

toneel, muziek, tekenen, schilderen,

= oikos, het huis van Moeder Aarde

In de GGZ heet dit tuintherapie. Tuinthe-

sport en beweging in de buitenlucht:

waarin wij mogen leven. Als de econo-

rapie is een vorm van creatieve therapie.

wandelen, hardlopen en ook met je han-

mie dus niet gebaseerd is op het funda-

Niet eindeloos doorzeuren met een psy-

den bezig zijn in de aarde, graven, spit-

ment van de ecologie maar op de roof-

chiater wat er allemaal mis met je is en

ten, planten, zaaien, sproeien en begie-

zuchtige wetten van het kapitalisme en

hoe al die ellende zo is gekomen en hoe

ten. En oogsten natuurlijk. Alle tuinwerk

de regels van het geluksspel van de

meneer de psychiater je misschien weer

vraagt aandacht en concentratie en je

beurs aandelen handel loopt alles op den

uit de put kan helpen als je maar braaf

ziet het resultaat van je inspanning voor

duur vast en scheef. Die crisis beleven

zijn pillen slikt en vooral vaak bij hem

je ogen groeien. Je bent met mensen

we nu. Het is eerder voorgekomen, maar

komt voor de analyse van je zieke geest

samen bezig om een mooie tuin te

nog nooit op zo’n grote schaal. De wereld

zodat hij zijn gepeperde rekeningen kan

maken. Blad harken, compost maken en

economie is immers één geheel gewor-

sturen en jou aan het lijntje kan houden

vooral ook zien wat er allemaal gebeurt

den. De wereld ecologie was dat allang

totdat je zelf ook gaat geloven in zijn

in de tuin. Bijen vliegen af en aan om

en door deze crisis worden we ons dat

krankzinnige vooroordelen uit het DSM-

nectar te zoeken en de bloemen te

nu bewust. De wraak van de vulkaan in

V. Nee, creatieve therapie gaat uit van

bestuiven. Vlinders vliegen rond. Vogels

IJsland is maar een van de manieren

jouw gezonde kern die niet door voor en

ook, op zoek naar insecten en wormen.

waarop Moeder Aarde ons mores =

tegenslagen in het leven geraakt wordt

In de bosjes rond de tuin hebben ze hun

goede manieren wil leren. Moeder Aarde

maar altijd je gave zelf blijft. Angst en

nesten gemaakt waar ze hun jongen [31]

voeren. De hele tuin

met zijn neus

lors.nl is een vergelijkbare opleiding te

is één systeem waar

door de stront

vinden bij Nijmegen die maar 1 jaar

de mens ook in

haalt. Dat helpt

duurt. Ook zijn er in ons land meerdere

werkt en deel van

niet en is node-

tuintherapeuten actief met een eigen

uitmaakt. In de tuin

loos wreed. Zo

praktijk. En er zijn een aantal instituten

ervaar je dat je er

ook de pillen en

voor verschillende doelgroepen die tuin-

mag zijn en dat je

praten aanpak die

therapeutische hulp aanbieden. Op

een plaats hebt in

nog steeds bij de

www.warenatuur.nl is hier ook meer

deze wereld, in de

psychiaters de

over te vinden. En op

natuur en in de loop

gewone gang van

www.creativetherapy.eigenstart.nl is

der seizoenen. De

zaken is. Zelf

een divers aantal websites te vinden

tuin leert je om je

actief worden en

waaronder zorgboerderij.startpagina.nl

eigen zwakheden te

genezen is de cre-

met een groot aantal adressen in Neder-

accepteren en te

atieve vorm van

land waar je terecht kunt als je op de

overwinnen. En ook

therapie. Voor wie

boerderij mee wilt werken en zo tot rust

kan je in de tuin

tuintherapie wil

in je ziel wilt komen.

veel geneeskruiden

leren is er een

Mogelijk wordt Piet Pameijer nog eens

twee jarige oplei-

een echte boer en gaan zijn klanten alle-

kweken die je gezond en moedig maken, die je rust en

ding op het Landgoed Kraaibekerhof in

maal op het land en in de tuin werken.

kracht geven, die je zenuwen sterken, je

Driebergen, het centrum waar ik mijn

Het project “Buuv zoekt Boer” in de Kapi-

organen goed doen werken en je vita-

opleiding tot biologische boer heb gehad

teinsbuurt in Delfshaven is in elk geval

liteit laten terugkeren.

(zie www.tuintherapie.nl ). Op de websi-

een goed begin. Laten we hopen dat de

Overwin het kwade door het goede zei

te www.kraaibekerhof.nl is meer te vin-

bewoners niet vergeten hun tuin water

de apostel Paulus al. Een psychiater lijkt

den over de filosofische achtergronden

te geven als het droog weer is!

meer op de man die een jong katje dat

van dit centrum en van de opleidingen

per ongeluk op het tapijt heeft gepoept

die er worden gegeven. Op changingco-

Jan Bijl

[gedicht] noodsignaal zinkend schip hoe vaak nog? drie maal is scheepsrecht zorgelijk Foekje Bok

[32]

Interview met Pater Jan Op een zonnige vrijdagmiddag ging ik samen met mijn collega op pad voor een afspraak met pater Jan, die in een woongemeenschap naast de steigerkerk woont. Al een geruim aantal jaren werkt pater Jan met verslaafden, illegalen en daklozen. Zijn werkterrein was onder andere jaren geleden het beruchte perron nul van de jaren 80 en de Pauluskerk, waar ik hem zelf voor het eerst heb ontmoet. Perron nul bestaat allang niet meer. De oude Pauluskerk is inmiddels afgebroken. Daarvoor in de plaats gekomen is de nu precies aan de overkant gelegen tijdelijke Pauluskerk, waar hij heden ten dage nog steeds hetzelfde werk doet.

Wanneer werd duidelijk dat u pater wilde worden, had u op jonge leeftijd toekomstdromen?

Het pater worden is langzaam gegaan, het was een natuurlijk proces. Het werd vooral duidelijk tijdens mijn studie economie die ik volgde voor ik het klooster inging. Toen al was het zo dat, als mijn medestudenten uitgingen en afspraakjes hadden met de meisjes, ik liever thuis zat. Ik kwam tot rust als ik thuis de rozenkrans bad, dat was wat me voldoening gaf. In die tijd begon dan ook steeds meer de vraag te spelen: Wat wil ik nu eigenlijk met mijn leven. Je zou dus kunnen zeggen dat het een soort roep van

Aangekomen bij de pastorie was het

Kunt u iets vertellen over uw kinderjaren?

God was om dit pad op te gaan. Ik ben

even zoeken welke deur we nou moesten

Ik heb een fijne jeugd gehad en ben

gestopt met mijn studie economie en

hebben. Eindelijk ging de deur open en

opgegroeid midden in de natuur, op een

heb de keuze gemaakt naar het klooster

daar stond hij, zoals altijd in z’n witte

grote boerderij, in Loosbroek, een klein

te gaan. Ik ben het klooster ingegaan

habijt, een brede glimlach en een ‘’Zo,

plaatsje vlakbij Den Bosch. Mijn ouders

met het plan voor ogen om zendeling te

daar ben je.’’ Handen werden geschud, de

waren gelovige en vooral fijne mensen.

worden in Afrika. Dat was mijn grote

deur ging achter ons dicht en de rust,

Ik was het derde kind in een gezin van

droom, iets wat ik echt wilde. Het is ech-

stilte en bijzondere lichtval in de gang

vijf. De boerderij en de omgeving was

ter anders gelopen. Er werd van hoger-

van het trappenhuis zorgden ervoor dat

heerlijk voor een opgroeiend kind .Ik

hand anders beslist: ik werd wel uitge-

we ons een beetje in een andere wereld

bewaar bijzondere herinneringen aan

zonden, maar dan naar Rotterdam, en ik

waanden. Een wereld waar we heel even

mijn jeugd, ik koester ze. Nog zie ik wel

kon niet anders als dit gehoorzamen.

een kijkje mochten nemen, de wereld

eens voor me hoe ik als jongetje van 5

Wat was uw belangrijkste taak in de

van de Rotterdamse Pater Jan.

jaar kersen plukte in onze kersenboom-

Pauluskerk en op perron nul? Naast de

gaard.

voorkomende werkzaamheden zoals

[33]

broodjes smeren en koffie schenken had

aal voor de mensen die het wat moeilij-

zou kunnen zeggen: soms was en is het

de pastorale kant en het praten met de

ker hadden of ziek waren. De Pauluskerk

zwaar. In moeilijkere tijden kan ik dat

mensen prioriteit. Het aanwezig zijn als

is en was toch op de eerste plaats wel

opvangen met het gebed. De voldoening

mens, het bieden van een veilige plek en

een plek van bezinning. Het kerkcafé

van het werk en het gebed geeft mij een

een goed gesprek waren mijn voornaam-

bestaat trouwens nog steeds en wordt

dieper geluk dan wat dan ook. Aan kin-

ste taken. Naast dit alles had ik nog een

tot op de dag van vandaag nog goed

deren heb ik nooit gedacht. Ik heb me

andere belangrijke taak: de harmonie

bezocht.

daar nooit een voorstelling van gemaakt

bewaken tussen de verschillende projec-

en de gezelligheid van een gezin gemist?

ten. De projecten vielen vroeger onder

Nee, dat niet echt; zo’n leven was naar

de stichting Straatpastoraat, tegenwoor-

mijn idee simpelweg niet voor mij weg-

dig Presentiepastoraat genoemd. Een

gelegd. Alleen ben ik niet vaak. Zoals je

goed voorbeeld van de leuke projecten

weet leef ik in een woongemeenschap

die daaruit voortkwamen is de Rotter-

met zeven broeders. We hebben heel ver-

damse straatkrant. De straatkrant van

schillende achtergronden; iedereen is

nu is ontstaan vanuit het project perron

heel anders en we hebben elkaar altijd

nul. Toen wij begonnen met de straat-

wel wat te vertellen. Op die manier

krant heette die nog simpelweg ‘De

ervaar ik dan ook gezelligheid en samen-

straat’.

zijn.

Wat herinnert u zich als een van de leuke-

Waar waren de mindere kanten in uw

re momenten in de Pauluskerk en heeft

werk? Is er iets wat u veranderd had wil-

het werk met deze doelgroep van u een

len hebben? W

mooier mens gemaakt?

Stel je bent verslaafd of depressief, je

at ik toch wel jammer heb gevonden is

Om met je laatste vraag te beginnen: ja,

levensvreugde kwijt. Hoe zou je in dat

dat ik vanuit de kerk te weinig ruimte

zeer zeker heeft het werk van mij een

geval volgens u de zin in het leven terug

heb gekregen voor dingen die ik graag

mooier mens gemaakt. In die zin dat je

kunnen vinden? Anders gezegd: Hoe zou

had willen doen. Ten eerste had ik erg

steeds beter met lastige situaties om

ik mijn duisternis dan kunnen overwin-

graag uitgezonden willen worden naar

leert gaan. Je maakt in dit werk heel veel

nen?

Zuid-Afrika, dat is een behoorlijke teleur-

mee, soms echt heftige dingen. Het is

Ik zou zeggen maak contact met God

stelling geweest. Wat verder behoorlijk

dan vooral de kunst op een goede

door middel van gebed en ga naar een

frustrerend is geweest is dat naast de

manier te reageren en het dan ook weer

inspirerende plek. Wat voor plek dat is

reguliere hulpverlening mij vaak door de

los te laten. Dat is zeer zeker groei en het

kan voor een ieder heel verschillend zijn.

bezoekers van de Pauluskerk gevraagd is

vormt je. Ook hierin is het gebed steeds

We hebben hier in de steigerkerk bij-

om een goede afkickplek. Bijna altijd

weer een grote hulp geweest. En een van

voorbeeld elke vrijdagavond thaize-

moest ik de vraag met nee beantwoor-

de leukere momenten in de tijd van mijn

gezangen in de stiltekapel; iedereen is

den: er is opvang op alle niveaus maar

werk in de Pauluskerk was toch zeer

daar welkom. Heb je niets met gebed

naar mijn idee zijn er niet genoeg goede

zeker de kerstviering. De meeste mensen

dan zou ik zeggen: maak je dienstbaar

afkickplekken. Hierdoor ontstond bij mij

zongen uit volle borst mee met de kerst-

en doe eens wat voor een ander. Kijk

de wens een afkickcentrum te beginnen,

liederen, er was gratis eten en de men-

eens wat verder dan je eigen wereld

maar ook hiervoor heb ik naar mijn idee

sen hadden dan even een break van het

Pater Jan, ik ontkom er naar mijn gevoel

te weinig ruimte van hogerhand gekre-

harde leven. Het was altijd weer bijzon-

niet aan de volgende vraag te stellen.

gen. Een afkickcentrum opzetten is iets

der dit mee te maken.

Hoe ervaart u het een celibatair leven te

wat ik nog steeds graag zou willen doen.

leiden? Heeft u momenten dat het zwaar Ik herinner me niet dat u God of het

is? Heeft u de gezelligheid van een gezin

We zijn bijna aan het einde van ons

geloof vaak ter sprake bracht. Toch is dat

en kinderen gemist? Toen ik het klooster

gesprek. Is er iets wat u nog zou willen

wel de rode draad in uw werk en in uw

op mijn 26ste inkwam heb ik de belofte

toevoegen voor de lezer?

leven. Hoe heeft u tijdens het werk in de

van gehoorzaamheid afgelegd. Dat hield

Jawel, en dat is dat het belangrijk is van

Pauluskerk God meegenomen in uw werk?

toen in: geen seksualiteit of intimiteit

binnenuit te genezen en daarin goed

Ik denk dat ik daar al iets over gezegd

Voor mij was die gelofte erg belangrijk,

voor jezelf te zorgen. Dan kom ik ook

heb in je vorige vraag. Bij alles heb ik me

Ik heb me daar altijd aan willen houden.

weer terug op Zuid-Afrika en denk aan

ondersteund gevoeld door het gebed. In

Mijn leven is gewoon zo gegaan, en een

Nelson Mandela, iemand die ik erg

de Pauluskerk bijvoorbeeld was er iedere

bewuste keuze…. Ach, als je al van een

bewonder. Ondanks zijn gevangenschap

dag kerkcafé, waar samen werd gebeden

keuze kunt spreken dan ben ik daar

is hij van binnen vrij gebleven zonder

en uit de bijbel gelezen, soms ook speci-

nooit echt ongelukkig mee geweest. Ik

wrok en haatgevoelens. Nelson Mandela

[34]

Plien Zoetekauw

heeft vanuit verzoening los kunnen laten. Het is belangrijk je wonden te verzorgen, van binnen te helen. Ik zou dan ook met de woorden willen eindigen: “Laat los, en laat God. Dan komt het altijd goed.” Drie koppen koffie en twee uur later stonden we buiten, mijn collega en ik. We waren er een beetje beduusd van, ik zeker. De stille en eenvoudige wereld waar we uitkwamen, de drukke stad weer in. Vooral het verhaal dat pater Jan naar Zuid-Afrika had gewild maar daar nooit de toestemming voor kreeg, liep als een rode draad door zijn leven. De teleurstelling hierover wat door zijn relativering heen zo duidelijk voelbaar was. Ondanks de teleurstelling was er geen spoortje van boosheid of wrok aanwezig. Wat een voorbeeld, tenminste voor mij en mijn collega in ieder geval wel. Loslaten vanuit vergeving en verzoening, zou dat nou de sleutel zijn naar geluk, of naar de vrede waar we allemaal zo naar op zoek zijn? Het is een lange weg denk ik, vaak willen we helemaal geen vergeving en al helemaal geen verzoening in tijden van teleurstellingen of wanneer we denken dat ons onrecht is aangedaan. Het loslaten in verzoening is voor de meeste mensen een lange weg. Vaak weten we ook wel hoe het zou moeten, maar hebben we op z’n tijd een pater Jan nodig om ons te herinneren aan wat we diep van binnen al weten: “Laat los in goed.” Dank u wel, pater Jan. Door Angelique Meijlink

[gedicht]

verzoening, laat God. Dan komt het altijd

Alles moet altijd op Nog voordat de rest Voor een tweede keer heeft opgeschept Heeft Plien haar derde portie Al naar binnen gewerkt Haar maag zo gulzig als een vraag Waarop het antwoord verschuldigd blijft Eten is Pliens favoriete bezigheid Op slapen na ’t liefst op de bank Het bord nog op schoot Voert Plien met volle mond Het hoogste woord Ze boert zonder een hand voor haar mond En tanden poetsen doet ze als het haar uitkomt…… Bijna nooit Zeker niet als Oma Zoetekauw op bezoek komt En Plien trakteert op taart Vergeet ze de tijd en kijkt wel goed uit Dat er geen kruimeltje overblijft Ze likt haar bord schoon Alsof haar leven er vanaf hangt Is haar buik bijna zo rond Als de tafel waar ze aan ontbijt Al denkend aan de lunch Voor ze het vergeet Snel haar tussendoortje in één hap op eet Op naar de volgende Zou ze moeten hebben gedacht Voordat ze doorhad dat haar maaginhoud Binnenste buiten op de vloer lag Met pijn in haar buik Liep Plien naar het toilet Die was bezet Zeker Oma Zoetekouw met haar dikke kont Die ze nog niet kon keren Of de paniek sloeg om in pure angst Een harde scheet Wat een lucht Oma schrok zich een ongeluk Keek verschikt om de hoek Plien zat op de aanrecht Met haar dikke kont vast in de spoelbak. rijminstructeur®2010 [35]

Veteranendag blijft, PTSS ook Veteranendag op het Malieveld wordt echt een nationale manifestatie. Het tentenkamp wat opgezet wordt om dit feest voor veteranen uit alle wereldstreken te vieren begint de jaarlijkse Pasar Malam Besar van het Tong Tong Festival te evenaren.

heeft dit jaar het April nummer van haar magazine “De Kareoler” als PTSS-special uitgegeven. De BNMO is een landelijke bond die op 15 Mei van dit jaar haar 65 jarig bestaan heeft gevierd. Zij is dus 10 dagen na de bevrijding in 1945 opgericht. Zie de website www.bnmo.nl De Bond heeft 15 regionale afdelingen en

En heel wat van de aanwezige veteranen

centage in Afghanistan wel tussen de 5

kent een groeiend ledental. Men organi-

bezoeken beide evenementen op het

en 10 procent kan liggen vanwege de

seert vooral in dit jubileum jaar veel

Malieveld trouw. Al bij de ingang van

heftigheid van de strijd van de bevolking

sociale activiteiten om de onderlinge

het evenement zag ik de ouwe Jeeps

tegen het westerse bezettingsleger. Als

band te versterken. In dit April nummer

staan waar ik als kind bij de tweede poli-

de Nederlandse troepen verdwijnen kan

wordt in dankbare herinnering voorgoed

tionele actie in Indonesië nog in mocht

die strijd zelfs nog heftiger worden want

afscheid genomen van 38 leden in leef-

rondrijden. Politionele actie was toen

de Nederlanders werden door hun mens-

tijd variërend van 64 tot 99 jaar. Maar

een politiek correcte term voor de laatste

waardige opstelling en hun hulp bij

ook worden op dezelfde pagina 20 nieu-

koloniale oorlog die wij in “ons Indië”

onderwijs en wegenbouw door de bevol-

we leden verwelkomd in leeftijd varië-

uitgevochten hebben. De veteranen uit

king wel gewaardeerd. Maar oorlog is

rend van 23 tot 83 jaar. Want op je 23-ste

die tijd zijn er nog, tachtigers nu, en het

oorlog daar helpt geen Balkenende met

kan je al Afhganistan veteraan zijn en

posttraumatisch stress syndroom bij

goede bedoelingen aan. En nu de bak

met het post traumatisch stress syn-

sommigen van hen uit die tijd ook. Het

ellende van Professor Jan Peter weg is

droom door het leven moeten. Henk

was indrukwekkend en ontroerend om

kan ook het Nederlandse leger zich uit

Moorlag de algemeen voorzitter van

de oude heren manhaftig te zien mar-

deze uitzichtloze bezettingsoorlog van

deze bond schrijft dan ook in het voor-

cheren op weg naar het defilé voor

Uncle SAm terugtrekken. Wel met min-

woord op deze PTSS-special dat het jon-

Kroonprins Willem Alexander en andere

stens 1000 mensen die door het geweld

gerenbeleid in verschillende afdelingen

Hoge Waardigheidsbekleders. Het Regi-

geestelijk beschadigd zijn. En die met

in ontwikkeling is om aan ook aan de

ment van Heutz had zelfs de oude uni-

hun gezin therapie nodig hebben om de

jonge leden voldoende aandacht te kun-

formen uit de tijd van de Atjeh oorlog in

opgelopen trauma’s acceptabel te maken

nen geven om tot een goede belangen-

1909 gereconstrueerd en liep in groene

en de moed om verder te leven weer

behartiging te kunnen komen. Ook het

pakken met strooien hoeden en een kle-

terug te brengen door het aanleren van

landelijk hoofdbestuur zet zich in om

wang opzij te defileren. Mooi was ook

vaardigheden om met de spanning en de

deze ontwikkeling in het belang van de

dat van alle regimenten waar veteranen

pijn om te gaan.

toekomst van jonge veteranen met problemen te ondersteunen. En dat is hard

van aanwezig waren ook een groep

nodig.

eigentijdse militairen mee marcheerden.

Enkele weken voor de Veteranendag had

Het accent kwam zo des te meer op de

het landelijk nieuwsblad Metro een hele

veteranen te liggen omdat zij tijdens

achterpagina over de komende Vetera-

Cor Hoornweg was in 1946 als jongen

hun actieve dienst dezelfde leeftijd had-

nendag als een oproep aan iedereen om

van 21 jaar naar Indonesië uitgezonden

den als hun jonge collega’s nu. Michiel

vooral naar den Haag te gaan om te

om daar tegen het bevrijdingsleger te

was druk in de weer om de verschillende

komen kijken naar het defilé voor de

vechten. President Sukarno had toen al

regimenten te fotograferen. Vanwege de

Kroonprins en het evenement op het

ruim een jaar geleden, op 17 augustus

tropische hitte stelden de veteranen zich

Malieveld. Via de televisie was het defilé

1945, twee dagen na de Japanse capitu-

naast het snikhete Malieveld op in de

ook op het Malieveld te volgen. En toen

latie, de Republiek uitgeroepen. Maar

koele beschaduwde beukenlanen. Blauw-

Michiel en ik in het Indonesië paviljoen

Indië verloren, rampspoed geboren zou

helmen uit Libanon en andere vredes-

een biertje zaten te drinken kwam Wil-

toen ook Professor Jan Peter met zijn

missies in Afrika en andere werelddelen

lem Alexander ook nog bij ons langs.

VOC mentaliteit geroepen hebben. Dus

en ook de relatief jonge veteranen uit

Maar zijn aandacht werd door iemand

toen een jaar na het einde van de Japan-

Uruzgan in Afghanistan. Gemiddeld

anders afgeleid voordat Michiel de kans

se bezetting het Nederlandse leger de

komt één op de twintig soldaten psy-

had om nog een foto van hem te maken.

Engelse bezetting van de Republiek

chisch beschadigd uit een oorlog terug.

De Bond van Nederlandse Militaire Oor-

Indonesia moest overnemen was Cor

Commandant Berlijn schat dat dit per-

logs- en Dienstslachtoffers, de BNMO

Hoornweg daarbij. Toen hij na ruim 3

[36]

jaar in 1949 uit Indonesië terugkwam

Ik woonde daar toen ruim een jaar en

had hij daar beide politionele acties

kan me het aantreden van de eerste pre-

meegemaakt en gruwelijke oorlogsmis-

sident in mijn leven nog goed herinne-

daden gezien en ook begaan. Hij voelde

ren. Bung Karno werd hij vertrouwelijk

zich daaraan medeplichtig en er voor

door zijn volk genoemd maar ik was als

verantwoordelijk. Gij zult niet doden had

jochie van 10 blij dat wij nog een kolonie

hij in de kerk altijd gehoord Maar pas

Nieuw Guinea overhielden met al die

een kwart eeuw later kreeg hij de zo

mooie paradijsvogels. De Nederlandse

noodzakelijke psychische hulp en bege-

soldaten en ook vele Molukse militairen

leiding om zijn verleden en de opge-

die in het Koninklijk Nederlandsch

lopen geestelijke schade te verwerken.

Indisch Leger dienden mochten toen

Dat kon hem toen niet echt meer helpen.

terug naar huis of moesten “tijdelijk

Het knagend schuldgevoel verwoestte

afvloeien” naar Nederland om daar ont-

zijn leven. Ook zijn gezin leed er onder.

slagen en ontwapend te worden en dan

Woede uitbarstingen, huilbuien en zelfs

weer terug te keren naar hun geliefde

opname in het Centrum’45 in Oegst-

eilandenrijk. Maar zoals de veteranen in

geest voor behandeling. Na veel ups en

de steek gelaten werden zo werden ook

downs en ook een mislukte poging tot

de Molukkers met hun familie verraden

zelfmoord is hij nu 8 jaar geleden overle-

en bedonderd door de Nederlandse rege-

den. Zijn vrouw Gre, pas 17 jaar toen Cor

ring en politiek. Ze werden in barakken

naar Indië ging, is toen contactpersoon

en zelfs in de oude Duitse concentratie-

geworden voor de BNMO. Zij vertelt in

kampen ondergebracht en ze wonen hier

het verhaal in deze PTSS-special hoe zij

nu nog met hun kinderen en kleinkinde-

met andere weduwen tot gesprek en

ren. Daar was Doctor Willem Drees toen

herkenning is gekomen en zo ook haar

voor verantwoordelijk.

leven weer op de rails heeft gekregen. Want het is niet alleen de veteraan die

Ook de soldaten die 30 jaar na onze kolo-

beschadigd wordt. PTSS is een besmette-

niale oorlog in Indonesië op Vredesmis-

lijke aandoening die zich ook in de ziel

sie met de Unifil naar de Libanon wer-

van anderen voortplant. Als de moord-

den gezonden lieten de overheid en

dadige VOC mentaliteit in de ziel van

politiek stikken als ze na de missie

het Nederlandse volk vervangen zou

geestelijk beschadigd thuiskwamen. Het

worden door een geest van liefde en

was de eerste grote vredesoperatie waar

behulpzaamheid kan er genezing ont-

Nederland met ruim 9.000 militairen

staan in deze psychische epidemie. Voor

aan heeft deelgenomen. Ze kregen er

Cor Hoornweg komt dat te laat. Ook voor

zelfs de Nobelprijs voor de Vrede voor.

Professor Jan Peter en zijn oorlogszuchti-

Maar naast de kameraadschap en het

ge vriendjes Bush en Blair die verant-

saamhorigheidsgevoel dat nu nog op de

woordelijk zijn voor de illegale oorlogen

Unifil reünies door de veteranen wordt

in Irak en Afghanistan en het vele leed

gevoeld is er ook veel mis gegaan De

dat daar is aangericht door de bezetters.

veteranen kregen geen enkele nazorg

Maar veel Nederlandse soldaten en hun

voor psychische klachten. André Bekker

gezinnen kunnen dan in de toekomst

die al op zijn 20ste in de Libanon zat

bespaard blijven van het leed dat PTSS

wilde daar in plaats van 16 maanden in

heet.

een saaie kazerne in Nederland wel een bijdrage leveren aan de vrede in het

Koningin Juliana was in 1948 het staats-

Midden Oosten. Maar dat liep anders.

hoofd van het grootste Islamitische

Per ongeluk werd hij bijna doodgescho-

koninkrijk ter wereld, het Koninkrijk der

ten door een stommiteit van een van

Nederlanden. In de goedheid van haar

zijn eigen collega’s. Friendly fire heet dat

hart heeft zij in 1949 het meest

in Irak en Afghanistan. En ook collateral

bergachtige deel van Haar Rijk afgestaan

damage moest André meemaken. Dat is

aan Ingenieur Sukarno, die toen Presi-

zijdelingse schade, dat wil zeggen dat er

dent van de Republiek Indonesia werd.

per ongeluk burgers gedood worden of [37]

het zoeken moest met haar zorgen.

hun woningen verwoest. De radeloze

nistan. Scholen met de Bijbel of des-

kinderen van een zwaargewonde Libane-

noods met de Koran bouwen voor de

se vrouw spoken nog steeds in André´s

jeugds en die terroristische studenten

Alleen Atjeh, Indonesië, Libanon en Afg-

nachtmerries rond. Hij slaapt slecht, wil

van de Taliban lekker naar de hel mep-

hanistan heb ik tot dusver genoemd.

steeds zijn kleren vlakbij hebben om te

pen. Zo verdien je als Calvinist de hemel,

Maar sinds 1945 zijn er 44 oorlogen en

vluchten en wordt regelmatig onder zijn

maar zijn calvinistische collega Wouter

vredesmissies geweest waar Nederland-

bed wakker waar hij in een droom onder

Bos die helaas afgegleden was naar de

se militairen aan deelnamen. Daarvan

is gekropen. Hij ging drinken en werd

Linkse Kerk wilde perse stoppen met de

28 in de laatste 10 jaar. Het wordt steeds

agressief. Toen zijn dochter vijf jaar gele-

oorlog, dat had hij zijn rode kiezers

heter op de wereld. Gelukkig heeft uitge-

den ernstig depressief werd stortte

beloofd. En belofte maak schuld zelfs

verij Balans in opdracht van het Comité

André helemaal in en moest opgenomen

voor de geroutineerde draaikont van

Nederlandse Veteranendag

worden. Zijn vrouw Marianne, nu net als

Woutertje Bos.

(www.veteranendag.nl) een prachtig dik boek uitgebracht over de ervaringen van

haar man 50 jaar probeert hem zoveel mogelijk op te zoeken. Hij is na 4 jaar

Maar 2 jaar geleden in nummer 20 van

Nederlandse veteranen van 1940 – 2010:

medicijnen en therapie “uitbehandeld”

de bijlage Vrouw van de Telegraaf stond

“Oorlogen en Vredesmissies” Een

en woont nu begeleid tussen de GGZ

er vlak voor Moederdag nog een reporta-

prachtig boek met veel foto’s, veel per-

klanten in Leiden. Eigenlijk wil hij dood

ge over drie moeders waarvan de doch-

soonlijke verhalen en veel artikelen die

of gaan zwerven want depressief in een

ters in Afghanistan meevochten. Floor

de achtergrond toelichten van de conflic-

kamertje zitten is geen leven. Bronbeek,

Fluitman (27) was bij de Koninklijke

ten. En een overzicht van al die militaire

hoe mooi ook is geen alternatief en een

Marechaussee en net voor Moederdag

missies zodat je in het bos de bomen

echt opvanghuis voor uitbehandelde

weer terug. Lidy Brokken (24) was bij de

weer ziet staan. Veel nog bekende; Korea

veteranen met het post traumatisch

Landmacht en Anouk Geurts (27) bij de

oorlog, Golfoorlog, Cambodja, Joegosla-

stress syndroom is er nog niet. Mis-

Luchtmacht. Drie meiden die hun man-

vië, Kosovo maar ook missies waar ik

schien moeten we de ambtenaren van

netje staan. Maar de vredesmissie is een

nog nooit van gehoord had. Soms wordt

het Ministerie van Defensie ontslaan en

vechtmissie geworden en die drie moe-

er maar één militair uitgezonden, alleen

de veteranen in dat gebouw onderbren-

ders hebben thuis doodsangsten uitge-

voor waarneming wat er eigenlijk

gen. Maar ja dan zit je in het huis van

staan over het lot van hun dochters.

gebeurt, soms duizenden voor vredes-

wie je geestelijk verkracht heeft en je

Floor was met een actie mee waar twee

handhaving of om de strijdende partijen

daarna heeft laten stikken.

jongens sneuvelden in het gevecht en

tot vrede te dwingen. In Israël, Joegosla-

haar moeder hoorde pas na een week

vië, Irak, Burundi, Sudan, Libanon en

Dan liever naar www.libanon-bikkels.nl

dat haar dochter ongedeerd was. Lidy

Tchad zijn nog steeds Nederlandse mili-

De website die door Andre Marsman en

was vol goede moed naar Afghanistan

tairen te vinden en voor de kust van

zijn vrouw Monique sinds 2004 is opge-

gegaan om daar echt iets te kunnen

Somalië varen ze rond om de piraten te

zet. Daar vind je de verhalen en foto´s

doen. Maar ze mocht pas achteraf haar

pakken te krijgen.

van je maten van toen. Van post 7.20 bij-

moeder bellen als ze van een actie terug

voorbeeld, de post aan het einde van de

kwam of er een incident was geweest

Het Diagnostic & Statistical Manual of

wereld. Op patrouille, kakkend op een

om te vertellen dat zij nog gezond is.

Mental Disorders, kortweg DSM-hand-

toiletemmer of bezig met Radio Dutch-

Anouk was als kind al een stoere meid.

boek rangschikt de PTSS onder de angst-

batt. De website kan leiden tot informele

Zij had op advies van het leger haar ver-

stoornissen zoals de sociale fobie, de

reünies waar je behalve de blijdschap

standskiezen laten trekken omdat de

dwangstoornis en de acute stress stoor-

van het weerzien ook de steun en troost

tandartsen in Afghanistan niet zo goed

nis. Deze laatste komt nog het meest

van het lotgenoten contact kunt ervaren

waren. Zij wilde de mensen daar gaan

overeen met de PTSS, maar duurt korter,

voor de ervaringen die je nog niet ver-

helpen maar haar moeder vond het naïef

2 dagen tot maximaal 4 weken. In die

werkt hebt en waar je alleen met hen

om te denken dat je daar echt iets kan

tijd voelt iemand zich verdoofd , gevoel-

echt over kan praten. Uitbehandeld hoeft

bereiken. Zij had veel steun aan het

loos, onwerkelijk als in een film, niet

niemand te zijn zolang er nog mensen

Ministerie van Defensie dat regelmatig

persoonlijk betrokken bij ervaringen of

zijn die echt naar je willen luisteren en

bijeenkomsten organiseerde voor de

krijgt geheugenverlies. Iemand die lan-

werkelijk weten waar je het over hebt.

familie van de uitgezonden militairen

ger onder schokkende ervaringen heeft

De Nederlanders zijn nu weg uit Afgha-

waar die met elkaar ervaringen kunnen

moeten lijden door oorlog, mishandeling

nistan of aan het vertrekken. Het Kabi-

uitwisselen en zo elkaar tot steun zijn.

of ongelukken kan chronisch met deze

net van Professor Jan Peter Balkenende

Door haar eigen angst voor het lot van

symptomen te maken krijgen en dan

is er zelfs over gevallen Want Professor

haar dochter leefde zij erg mee met de

ook herbelevingen krijgen , onrustig

Jan Peter wilde juist zo graag doorgaan

familie van omgekomen of gewonde sol-

gedrag gaan vertonen, vermijdingsge-

met zijn fijne VOC oorlog daar in Afgha-

daten. Maar soms wist zij niet waar zij

drag of er juist steeds weer uitgebreid

[38]

over gaan vertellen. Toegenomen spanning leidt tot slapeloosheid en agressie en als dat allemaal na een maand niet overgaat heb je PTSS volgens het DSM. 1 á 2 procent van de mensen in ons land lijdt hieraan Bij de Vietnam veteranen was het zelfs 20 procent. De hippocampus in je hoofd, dat is het hersengebied waar je mee denkt en herinnert is voor 8 -12 % verschrompeld. De angst heeft je geheugen afgeknepen. Een nieuwe therapie, EMDR = Eye Movement Desensitization and Reprocessing kan dit proces weer omkeren. De hersens komen als het ware uit hun starre reactie patroon en kunnen weer opnieuw leren om positief op de omgeving te reageren. Mens durf te leven. Het nieuwe veteranenbeleid dat nu 20 jaar geleden door minister van defensie Relus ter Beek is ingezet probeert in elk geval om de militairen die de dood onder ogen hebben gezien die moed weer te geven. Het onvolprezen Fonds Psychische Gezondheid ( www.fondspsychischegezondheid.nl ) geeft een brochure uit over de Posttraumatische Stress-stoornis waarin meer over de therapie voor deze aandoening wordt verteld. Belangrijk is er over te praten en zo inzicht te krijgen in wat je hebt verdrongen. Laagdrempelig is de therapie via internet. Je doet je behandeling thuis in je eigen omgeving en op de tijd die je zelf kiest, al was het midden in de nacht of in het weekend. Bij www.interapy.nl kun je alle informatie krijgen over dit soort behandeling. Het wordt nog vergoed ook als je via je huisarts bijvoorbeeld een doorverwijzing krijgt. De behandeling voor PTSS duurt maar 8 weken, en bestaat uit praktische oefeningen gericht op kennis, gedrag en inzicht onder begeleiding van een aan jou persoonlijk toegewezen psycholoog. Zo kun je met de gevolgen van schokkende ervaringen leren leven. En dan krijg je ook weer de moed om naar een evenement als de jaarlijkse veteranendag toe te gaan en dat zelfs als een feest te ervaren. Ik ga volgend jaar weer! Jan Bijl

Fotografie: Michiel van Gog

Verhuisbericht Per 1 juli is Zorgbelang – afdeling Basisberaad verhuisd!

Ons oude adres was:

Zomerhofstraat 80-86 3032 CM Rotterdam Ons nieuwe adres is:

Westblaak 5a (5e etage) 3012 KC Rotterdam Telefoon: 010—466 59 62 (ongewijzigd) E-mail: [email protected] Website: www.basisberaad.nl Ons postadres blijft:

Postbus 21078 3001 AB Rotterdam. Bij de afdeling Basisberaad zijn de volgende activiteiten: Plenaire Vergadering, het Platform, Week van de Psychiatrie, Dagbesteding en arbeidsrehabilitaite, Straatadvocaten, Doelgroepambassadeurs, Trainingen en cursussen, panels, Fish in a Box, Denkraam en GGzPlaza. Meer informatie over de activiteiten: www.basisberaad.nl Nieuw is het Platform Zwerfjongeren. Sinds de zomer werkt Durmus Can bij de afdeling Basisberaad als ondersteuner van dit platform. Sociale Zaken en Werkgelegenheid van de gemeente Rotterdam heeft behoefte aan inspraakmogelijkheden voor jongeren van de doelgroep ‘bijzondere huisvesting’ (zwerfjongeren). Dit om het beleid van de gemeente beter af te stemmen op de praktijk. Doelstelling van het platform Zwerfjongeren is dan ook het opzetten van een inspraakorgaan voor deze doelgroep. In de volgende Denkraam komen we hier uitgebreider op terug. En de crisiskaart? Op dit moment is er geen crisiskaart consulent in dienst van de afdeling Basisberaad. Wel wordt er hard gezocht naar financiering om het project weer op te starten. Heeft u een crisiskaart? Dan heeft u als het goed is een brief hierover gekregen. Hou voor meer actuele informatie en een stand van zaken de website van de afdeling Basisberaad en Zorgbelang in de gaten.

[40]

Denkraam is een blad ‘voor en door cliënten’. Cliënten uit de GGz, Maatschappelijke opvang en Verslavingszorg en de kring daarom heen van partners, familie, vrienden, hulpverleners en andere belangstellenden. Gemiddeld eens per twee maanden komt er een Denkraam uit. Centraal in Denkraam staat het cliëntenperspectief. Veel van de schrijvers en correspondenten zijn zelf ervaringsdeskundig en schrijven over hun eigen ervaringen met de hulpverlening. Gedichten, korte reacties, maar ook over wat hen bezighoudt. Er wordt aandacht besteed aan bijeenkomsten en thema’s zoals vermaatschappelijking, cliëntenparticipatie en herstel. Denkraam is een onafhankelijk magazine. Het is een product van de gezamenlijke cliëntenraden uit de GGz, Maatschappelijke Opvang en Verslavingszorg uit regio Rijnmond in samenwerking met en met ondersteuning van de afdeling Basisberaad van Zorgbelang Zuid-Holland. Denkraam komt nu zes keer per jaar uit in een oplage van 2800 exemplaren.

We zoeken een:

Hoofdredacteur Denkraam (M/V, onbetaalde functie) Taken van de hoofdredacteur:

■ ondersteunt de redactie collectief, maar ook de individuele leden waar het de werkzaamheden voor Denkraam betreft; ■ roept op tot vergaderingen van de redactie en zit deze voor; ■ bewaakt de processen om Denkraam uit te kunnen geven; ■ is verantwoordelijk voor de bewaking van het redactionele beleid; ■ evalueert met de redactie de bladformule en stelt deze indien nodig bij; ■ is verantwoordelijk voor het adequaat functioneren van de redactieorganisatie; ■ is mede verantwoordelijk voor de samenstelling van het redactieteam; ■ is verantwoordelijk voor het bladmanagement en de productiecoördinatie; ■ levert redactionele bijdragen. We zoeken:

■ Een ervaringsdeskundige. ■ Iemand met ervaring in een soortgelijke functie. ■ Een teamspeler. ■ Iemand die goed op de hoogte is van de actuele ontwikkelingen in de sector. ■ Iemand met goede mondelinge en schriftelijke uitdrukkingsvaardigheden. De hoofdredacteur wordt ondersteund door medewerkers van de afdeling Basisberaad van Zorgbelang Zuid-Holland. We verwachten dat een inzet van 8 tot 16 uur per week nodig is. We bieden daarnaast een werkplek op ons kantoor aan de Westblaak en een passende onkosten- en vrijwilligersvergoeding. Meer informatie over Denkraam:

www.denkraam.info of over Zorgbelang – afdeling Basisberaad: www.basisberaad.nl / www.zorgbelang-zuidholland.nl Geïnteresseerd?

Schrijf een reactie met daarin je motivatie en CV voor 15 oktober 2010, naar Zorgbelang afdeling Basisberaad, t.a.v. Robert Boersma, postbus 21078, 3001 AB Rotterdam, of via de e-mail [email protected] Voor meer informatie: Bas van Bellen (Zorgbelang – afdeling Basisberaad) 010 7502130 of mail: [email protected]

Denkraam

[41]

[oproep]en

De nieuwe bundel van de GGz Dichter met het werk van Michael Grünlo, Karen Heerema en Jolies Heij en is enthousiast ontvangen. Bestel deze bundel via www.ggzdichter.nl voor € 7,50. Hun werk kan u inspireren, herkenning geven of troost bieden. U kunt hun gedichten opnemen in uw nieuwsbrief, tijdschrift of voorlezen bij een passende bijeenkomst. Creatief Collectief de GGz Dichter is er voor: Poëtische reflectie op de ontwikkelingen in de GGZ. Prikkeling en inspiratie. Verbinden van mensen die betrokken zijn bij de GGZ. Het collectief stelt zich dit jaar de uitdaging breder bekend te raken door de bundels en kaarten ter verkopen, workshops te geven en aan activiteiten deel te nemen. Hiervoor zoekt de redactie uitbreiding met een vrijwilliger die specifiek de taken PR en acquisitie heeft. Inzet vanaf 1 dagdeel per week. Interesse? [email protected], 06 – 28 620 126.

Insalata di tonno e patate (Tonijnsla met aardappelen) een Siciliaans recept Nodig: 4 middelgrote gekookte aardappelen (liefst dag eerder gekookt en in koelkast afgekoeld) 1 blikje tonijn 2 hardgekookte eieren 2 eetlepels kappertjes 50 ansjosvisfilets (zeg 2 blikjes) 4 augurkjes 100 gram zwarte olijven zonder pit sap van 1 citroen zout en peper 5 eetlepels olijfolie Doe alle ingrediënten door elkaar in een kom en laat deze ten-

TEJO GEEFT LESSEN AAN DE EINSTEIN BEACH ACADEMIE IN HELLEVOETSLUIS VOOR BEELDHOUWEN EN MODELSCHILDEREN 1 SEPTEMBER 2010 BEGINNEN DE INSCHRIJVINGEN…..

minste een uur in de koelkast staan. Lekker met rosé op een zomerse avond.

[recept]

EINSTEIN BEACH ACADEMIE EINSTEINWEG 19C, 3225 LT HELLEVOETSLUIS BEL VOOR INFORMATIE 06 57 34 7117 OF MAIL NAAR [email protected] OOK MODELLEN M/V GEZOCHT!

[43]