Jongeren in de publieke ruimte Studiebezoek Luxemburg 2 4 oktober 2013

Jongeren in de publieke ruimte Studiebezoek Luxemburg 2 – 4 oktober 2013

Zending in het kader van het culturele akkoord tussen Luxemburg en Vlaanderen, georganiseerd door het Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen (Afdeling Jeugd) en de Service National de la Jeunesse

1

Inhoud Samenstelling van de delegatie 1. Chronologische beschrijving van de bezoeken 1.1. Présentation du SNJ 1.2. Introduction de la conférence “Les jeunes dans les espaces publiques” 1.3. Plan Communal Jeunesse 1.4. Project “Les jeunes dans les espaces publiques” 1.5. Skatepark Dudelange 1.6. Project “Place aux Jeunes” 1.7. Réalisation d’un Plan Communal Jeunesse 1.8. Project “Treffpunkt” 2. Terugkoppeling ten aanzien van het Jeugd(werk)beleid 3. Evaluatie 4. Documentatie

Samenstelling van de delegatie Stijn DE KEGEL, Hogeschool Gent – School of Arts, [email protected] Michelle JANSSENS, Pedagogisch Instituut J.L. Vivès vzw, [email protected] Nele MISSINNE, Jeugddienst Stad Roeselare, [email protected] Filip STALLAERT, VVJ, [email protected] Elien VAN DE WALLE, Vlaamse Jeugdraad, [email protected] Raf VERBRUGGEN, De Ambrassade vzw, [email protected]

1. Chronologische beschrijving van de bezoeken 1.1. Présentation du SNJ (3/10/2013, 9.00-9.45) Contactgegevens Naam vereniging: Service National de la Jeunesse Adres: 138 Boulevard de la Pétrusse, L-2330 Luxembourg Website: www.snj.public.lu Telefoon: +352 247 86465 E-mail: [email protected] Gesprekspartner: Claude Bodeving (Conseiller de direction) 2

Inhoudelijke weergave van het bezoek Het jeugdbeleid in het Groothertogdom Luxemburg Het Groothertogdom Luxemburg heeft ongeveer 500.000 inwoners. Het telt ca. 120 gemeenten. De grootste steden zijn Luxemburg (ongeveer 100.000 inwoners) en Esch-sur-Alzette (ongeveer 30.000 inwoners). Het meest actieve beleid rond publieke ruimte voor jongeren vindt men in deze steden. Het huidige jeugdbeleid van het Groothertogdom Luxemburg is grotendeels vastgelegd in de ‘Loi sur la Jeunesse’ van 2008. Deze wet bepaalt onder andere: - De objectieven van het jeugdbeleid: inclusie, participatie, onderwijs,… - De structuren van het jeugdbeleid - De uitwerking van het jeugdbeleid: o Transversaal beleid: samenwerking met andere beleidsdomeinen (sport, arbeid,…) o Belang van onderzoek om het beleid te ondersteunen o … Daarnaast zijn er nog een aantal andere wetten met betrekking tot het Luxemburgse jeugdbeleid. Zo regelt de ‘Loi ASFT’ de relaties tussen de overheid en het jeugdwerk. Het jeugdbeleid in Luxemburg is gericht op iedereen van 0 tot 29 jaar. In de praktijk wordt er vaak een onderscheid gemaakt tussen kinderen (0-12 jaar) en jongeren (12-29 jaar). Structuren van het Luxemburgse jeugdbeleid Verschillende instellingen zijn betrokken bij het Luxemburgse jeugdbeleid, zowel overheidsdiensten als andere. Overheidsdiensten: - Ministère de la Famille, de l’Intégration et à la Grande Région: Dit ministerie heeft een kleine afdeling jeugd (6 à 7 personen). - Service National de la Jeunesse (SNJ): opgericht in 1964. De SNJ is een overheidsorganisatie verbonden aan het Ministerie voor Familie en Integratie. De SNJ telt ca. 40 personeelsleden. Andere: - Conseil Supérieur de la Jeunesse: Participatieve structuur waarin jeugdorganisaties vertegenwoordigd zijn. Dit orgaan geeft officiële adviezen op nieuwe wetgeving,… - Observatoire de la Jeunesse: Verzamelt, coördineert en initieert onderzoek rond jeugd (voert zelf echter geen eigen onderzoek). In het Observatoire de la Jeunesse zetelen vertegenwoordigers van verschillende onderzoeksinstellingen - Assemblée Nationale des Jeunes (of Parlement des Jeunes): Participatieve structuur waarin individuele jongeren zetelen (een soort jongerenparlement). Ook dit is een adviesorgaan. Elke Luxemburgse jongere tussen 14 en 24 jaar kan lid worden. In deze Assemblée zijn vooral middenklasse-jongeren vertegenwoordigd, het is moeilijk om jongeren uit kansengroepen aan te trekken

3

-

Conférence Générale de la Jeunesse: Paraplu-organisatie van alle Luxemburgse jeugdwerkorganisaties

Uitwerking van het Luxemburgse jeugdbeleid Voor de uitwerking van het Luxemburgse jeugdbeleid wordt gebruik gemaakt van een aantal beleidsdocumenten: - Rapport National de la Situation des Jeunes1: Nationaal Rapport over de jeugd (met samenvatting), dat elke vijf jaar wordt samengesteld. Hierin worden cijfers opgenomen over jeugdwerkloosheid, huisvesting van jongeren,… - Plan d’Action National pour la Jeunesse: Nationaal Beleidsplan Jeugd, waarin de voornaamste beleidsacties voor de komende jaren worden opgenomen. Dit beleidsplan is gebaseerd op het Rapport National. - Plans Communaux Jeunesse: Gemeentelijke of intergemeentelijke jeugdbeleidsplannen. Om subsidies voor jeugdbeleid te krijgen moet een gemeente zulk een jeugdbeleidsplan opstellen. Deze jeugdbeleidsplannen zijn zeer sterk uitgewerkt (gebaseerd op diepgaand universitair onderzoek, uitgebreide bevraging van jongeren,…) (zie verder). Voorstelling Service National de la Jeunesse (SNJ) Het hoofdkantoor van de Service National de la Jeunesse (SNJ) bevindt zich in Luxemburg stad, daarnaast zijn er ook een aantal regionale afdelingen. De SNJ heeft een groot aantal bevoegdheden en actieterreinen (zie organigram)2. De SNJ bestaat uit vijf onderdelen: - Directie en algemene administratie - Vormingscentra: o Hollenfels: duurzame ontwikkeling, groene klassen,… o Lultzhausen: openluchtsporten: watersporten, fietsen,… o Marienthal: teambuilding, adventure (touwenparcours,…),… o Eisenborn: hier kunnen jongeren/jongerenorganisaties video’s leren maken o Beheer van de infrastructuren van de SNJ in Erpeldange, Larochette en Weicherdange - Ondersteuning aan de jeugdsector: o Vorming van animatoren,… o Huur van materiaal o Project “Jeunesse en action” o Ondersteuning van jeugdcultuur (repetitielokalen, muziekfestivals,…) o BEE SECURE: vorming rond veilig internet voor kinderen en jongeren (vorming voor alle leerlingen in het eerste jaar van het secundair onderwijs) - Transitie naar het actief leven: projecten om de transitie van onderwijs naar werken te vergemakkelijken:

1

Ministère de la Famille et de l’Intégration, 2011. National report on the situation of young people in Luxembourg. Abridged version. Luxembourg, Ministère de la Famillie et de l’Intégration. 2 Zie ook: Service National de la Jeunesse, s.d. National Youth Service. Missions, approach and concepts. Luxembourg, Service National de la Jeunesse.

4

o

-

Service volontaire d’orientation (SVO): programma voor schoolverlaters. Luxemburg heeft een groot probleem i.v.m. vroegtijdig schoolverlaten. o Service volontaire civique, Service volontaire de coopération (SVC) o Service volontaire européen o Portail ANELO o Au Pair Kwaliteitsontwikkeling: o Vormingen o Thematische conferenties (o.a. over jongerengeweld, informeel leren, jongeren in de publieke ruimte,…) o Projecten rond kwaliteitszorg o Publicaties over allerhande thema’s (maaltijden in Maisons de jeunes,…)

Eigen reflectie Er zijn vele gelijkenissen tussen het jeugdbeleid in Vlaanderen en Luxemburg. Enerzijds zijn er enkele overheids- en bovenbouworganisaties (Ministerie van Familie en Integratie en SNJ in Luxemburg, Afdeling Jeugd, De Ambrassade, JINT,… in Vlaanderen), anderzijds zijn er een aantal participatieve structuren (Conseil Supérieur, Assemblée Nationale, Conférence Générale in Luxemburg, Vlaamse Jeugdraad, Commissie Jeugdwerk,… in Vlaanderen). Bovendien werkt men zowel in Luxemburg als Vlaanderen met landelijke en lokale jeugdbeleidsplannen.

5

Daarnaast zijn er ook een aantal verschillen. Zo is het Vlaamse jeugdbeleid sterk gericht op jeugdwerkbeleid (naast breed jeugdbeleid). In Luxemburg daarentegen heeft de SNJ meer diverse bevoegdheden, waaronder een belangrijke pedagogische taak (eigen vormingscentra, vormingen op scholen,…). Bovendien is de afstand tussen het landelijke beleid en het lokale beleid in Luxemburg veel kleiner dan in Vlaanderen. Een deel van de werking van de SNJ heeft bijvoorbeeld gelijkenissen met de werking van de provinciale jeugddiensten in Vlaanderen (ondersteunen van jeugdcultuur via muziekfestivals, repetitielokalen,…). Het gevolg van deze nabijheid tussen de verschillende niveaus is o.a. dat er een duidelijke lijn en richting te vinden is doorheen de structuren in het jeugdbeleid (o.a. focus op participatie, vorming van animatoren en leerlingenraden door één instantie op één locatie,…). Ook op persoonlijk vlak werkten staatsambtenaren geregeld samen met lokale jeugdconsulenten, jeugdhuismedewerkers, en jongeren zelf (o.a. voor de organisatie van muziekfestivals). Dit heeft uiteraard te maken met het schaalverschil tussen Vlaanderen en Luxemburg, en zal dus niet zomaar in Vlaanderen kunnen gekopieerd worden. Een treffend aspect van de werking van de SNJ is de focus op de transitie van onderwijs naar werken, waarrond verscheidene projecten lopen. Ook Vlaanderen kampt met problemen van vroegtijdig schoolverlaten. Op dit vlak zou een toekomstige samenwerking met Luxemburg interessant kunnen zijn. Verdere opvolging In deze algemene voorstelling van de Service National de la Jeunesse werd nog niet specifiek ingegaan op het thema “jongeren in de publieke ruimte” (zie echter 1.2). Verdere samenwerking tussen de Afdeling Jeugd en de SNJ rond jeugdbeleid in het algemeen blijft echter relevant. Ook voor De Ambrassade, JINT, VVJ,… behoren samenwerkingen/uitwisselingen rond specifieke thema’s en projecten zeker tot de mogelijkheden.

1.2. Introduction de la conférence “Les jeunes dans les espaces publiques” (3/10/2013, 9.45-10.00) Contactgegevens Naam vereniging: Service National de la Jeunesse Adres: 138 Boulevard de la Pétrusse, L-2330 Luxembourg Website: www.snj.public.lu Telefoon: +352 247 86465 E-mail: [email protected] Gesprekspartner: Claude Bodeving (Conseiller de direction)

6

Inhoudelijke weergave van het bezoek Op 8 februari 2012 organiseerde de Service National de la Jeunesse in samenwerking met de Luxemburgse Ordre des Architectes et des Ingénieurs-Conseils (OAI) en het Syndicat des Villes et des Communes Luxembourgeoises (Syvicol) de conferentie “Jugendliche im öffentlichen Raum” over jeugd in de publieke ruimte. Deze conferentie vertrok vanuit de vaststelling dat de publieke ruimte in Luxemburg vaak niet was aangepast aan kinderen en jongeren3. Tijdens de conferentie gingen de volgende partijen met elkaar in debat: - Specialisten publieke ruimte (architecten,…): professionals - Jeugdwerkers: vertegenwoordigden de stem van de jeugd - Beleidsmakers, vooral op gemeentelijk niveau Het doel van de conferentie was in de eerste plaats architecten, beleidsmakers en jongeren dichter bij elkaar te brengen, zodat architecten en beleidsmakers jongeren meer zouden consulteren en inspraak geven bij het ontwerpen van publieke ruimte, en vooral in de startfase van een ontwerp. In Luxemburg is er op dit vlak nog een weg te gaan, men is dus nog aan het zoeken hoe men ruimtelijke planners en jongeren op een succesvolle manier bij elkaar kan brengen. Buitenlandse voorbeelden, zoals Oostenrijk4, kunnen hier als inspiratie dienen. In een aantal grotere gemeenten (zoals Luxemburg, Esch-sur-Alzette, en Hesperange) wordt er wel al overleg georganiseerd tussen planners en de jeugdsector. Vaak wordt dit overleg getrokken door de Maisons des Jeunes. Op de conferentie werd enerzijds ingegaan op het ruimtegebruik en participatie door jeugd, en werden anderzijds een aantal praktijkvoorbeelden gepresenteerd. Tijdens de conferentie kwamen een aantal knelpunten aan het licht: - Het duurt lang voor publieke ruimteprojecten gerealiseerd zijn: als op een bepaald moment jongeren van 16 jaar geconsulteerd worden over hun publieke ruimtenoden, zijn zij reeds 18 jaar of ouder wanneer het publieke ruimteproject is afgerond, en zijn hun noden intussen dus gewijzigd. - Architecten en de jeugdsector hanteren een verschillend jargon, en begrijpen elkaar daarom niet altijd even goed. Het is daarom van groot belang concepten, ideeën, wensen,… duidelijk uit te leggen. Zo werd een bepaalde architect gevraagd een jeugdhuis te ontwerpen. Hij ontwierp echter een soort kinderopvang, omdat hij niet wist wat een jeugdhuis was. Eigen reflectie Het opzet van de conferentie “Jugendliche im öffentlichen Raum” is zeer interessant. Voor zover wij weten werd een gelijkaardig initiatief in Vlaanderen nog niet georganiseerd. Het samenbrengen van jongeren, jeugdwerkers, (lokale) beleidsmakers en architecten/planners (bijvoorbeeld via de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning) is een interessante piste. 3

De presentaties van de conferentie werden gepubliceerd in: Service National de la Jeunesse, 2013. Jugendliche im öffentlichen Raum. Luxembourg, Service National de la Jeunesse (Etudes & Conférences). (http://www.snj.public.lu/sites/default/ files/1301112_snj_handreichung_zur_konferenz_5_0.pdf). 4 In Oostenrijk bestaat er een specifieke organisatiestructuur (teens_open_space) die architecten en jongeren samenbrengt. Zie Baumgartner, M., Standler, K., 2013. “Teens_open_space. Freiräume für Jugendliche – Partizipation erfolgreich umsetzen”. In: Jugendliche im öffentlichen Raum. Luxembourg, Service National de la Jeunesse, 30-34 (Etudes & Conférences). (http://www.snj.public.lu/sites/default/files/1301112_snj_handreichung_zur_konferenz_5_0.pdf).

7

Verdere opvolging Net als in Luxemburg is er in Vlaanderen nog heel wat werk om jongeren en ruimtelijke planners dichter bij elkaar te brengen. Luxemburgse initiatieven, zoals de conferentie “Jugendliche im öffentlichen Raum” kunnen daarbij zeker als inspiratiebron dienen. De Ambrassade werkt aan een pakket voor GECORO’s (Gemeentelijke Commissie voor Ruimtelijke Ordening) om het jeugdperspectief in gemeentelijke ruimtelijke ordening te versterken. Een idee zou kunnen zijn om een publieksmoment te koppelen aan de lancering van dit GECORO-pakket.

1.3. Plan Communal Jeunesse (3/10/2013, 10.15-11.00) Contactgegevens Naam vereniging: Ministère de la Famille, de l’Intégration et à la Grande Région Adres: 12-14 Avenue Emile Reuter, L-2420 Luxembourg Website: http://www.mfi.public.lu Telefoon: +352 247 86500 E-mail: [email protected] Gesprekspartner: Raphaël Kneip (Educateur gradué) Inhoudelijke weergave van het bezoek Plan Communal Jeunesse Luxemburgse gemeenten kunnen een “Plan Communal Jeunesse” opmaken, of een lokaal jeugdbeleidsplan. Het Plan Communal Jeunesse is gedefinieerd in de Loi sur la Jeunesse van 2008 (hoewel de wet binnenkort zal wijzigen, zal het Plan Communal Jeunesse ook in de vernieuwde wet opgenomen worden). Om gemeenten te ondersteunen werd door het Ministère de la Famille et de l’Intégration een Road Map opgesteld waarin de procedure wordt uiteengezet om een Plan Communal Jeunesse op te stellen5. Gemeenten zijn niet verplicht om een Plan Communal Jeunesse op te maken. Om aanspraak te maken op bepaalde subsidies van de Luxemburgse staat moeten gemeenten echter een Plan Communal Jeunesse hebben. Gemeenten kiezen dus zelf of en wanneer zij een Plan Communal Jeunesse opmaken. De eerste gemeentelijke jeugdbeleidsplannen werden opgesteld in 2005/2006. Intussen hebben 15 à 20 van de ca. 120 Luxemburgse gemeenten een Plan Communal Jeunesse. Gemeenten bepalen ook zelf hoe lang zij met een bepaald plan aan de slag gaan, en wanneer zij een nieuw plan opmaken. De opmaak van een Plan Communal Jeunesse duurt ongeveer één jaar. De kosten worden voor 50 % gedragen door het Ministerie, en voor 50 % door de gemeente. De opmaak van een Plan Communal Jeunesse wordt in goede banen geleid door een “Groupe de Planification”. Deze bestaat uit 10 à 15 personen die nauwe betrekkingen hebben met de lokale 5

Ministère de la Famille et de l’Intégration, 2005. Le plan communal jeunesse. Outil de travail à l’intention des communes luxembourgeoises. Luxembourg, Ministère de la Famille et de l’Intégration.

8

jeugd (jongeren zelf, leden van de lokale jeugdraad, leerkrachten, sportinstructeurs,…). In de Groupe de Planification zetelen geen politici. De Groupe de Planification heeft ook een zekere beslissingsmacht over het proces voor de opmaak van het Plan Communal de Jeunesse. Eén van de basisprincipes bij de opmaak van het Plan Communal Jeunesse is participatie van jongeren zelf. Men probeert tijdens het proces zoveel mogelijk jongeren te betrekken, met alle mogelijke achtergronden. Men mikt daarbij op jongeren vanaf 12 jaar. Direct contact op het terrein met de jongeren is daarbij van groot belang. Om dit te verwezenlijken wordt gestreefd naar een zo heterogeen mogelijk samengestelde Groupe de Planification, waarin mensen zetelen die contacten hebben met jongeren uit alle maatschappelijke geledingen (dus niet enkel jeugdwerk, maar ook sportinstructeurs,…). Om de jongeren zo goed mogelijk te bereiken, worden bij het begin van de opmaak van een Plan Communal Jeunesse ter plaatse voorstellingen gegeven aan verschillende jongerengroepen en –organisaties. Ook wordt gebruik gemaakt van de nieuwe media (facebook,…). Jongeren worden niet enkel betrokken bij het verzamelen van input en het opstellen van de voorstellen. Ook bij de realisatie van het plan worden zij concreet betrokken. De rol van het Ministère de la Famille et de l’Intégration in de opmaak van de Plans Communaux Jeunesse is beperkt. Het Ministerie geeft eventueel advies aan de gemeente en aan de Groupe de Planification. Ook stelde het Ministerie de Road Map op. De bedoeling is dat de gemeenten zelfstandig aan de slag gaan bij de opmaak van het Plan Communal Jeunesse. Proces Bij de opmaak van een Plan Communal Jeunesse worden een aantal stappen doorlopen: Onderzoek De opmaak van een lokaal jeugdbeleidsplan begint met een onderzoek waarin de situatie/toestand van de jeugd in de gemeente in kaart wordt gebracht. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door de Universiteit van Luxemburg. De Universiteit voert zowel een onderzoek op het terrein uit, als een online-enquête bij jongeren. Heel wat jongeren nemen deel aan de enquête (ze kunnen o.a. een IPod winnen). Het onderzoek moet een beeld geven over de tevredenheid van jongeren in de gemeente, en over hun noden. Tenslotte doet de universiteit ook een demografisch onderzoek: zo weten gemeenten hoe het aantal jongeren in de gemeente in de toekomst zal evolueren. In eerste instantie stelt de Universiteit Luxemburg een model-enquête op, die wordt goedgekeurd door de Groupe de Planification. De enquête zelf loopt gedurende ca. 3 maanden. Vervolgens wordt door de universiteit een rapport opgemaakt. Daarin worden de noden en de mate van tevredenheid van de jeugd over verschillende domeinen (mobiliteit, communicatie,…) opgelijst. In de praktijk kan de Universiteit Luxemburg echter slechts een drietal onderzoeken per jaar uitvoeren, waardoor de opmaak van de plannen vaak vertraging oploopt. Omwille van die reden is men momenteel aan het bekijken of men dit onderzoek kan vereenvoudigen.

9

Verzamelen van voorstellen Op basis van de enquête en het rapport van de universiteit worden een aantal voorstellen gedaan om tot een verbetering van de situatie van de jeugd in de gemeente te komen. Deze voorstellen worden verzameld op 2 fora, één bestaande uit volwassenen, en één bestaande uit jongeren. De voorstellen kunnen zeer breed gaan, en handelen over verschillende thema’s. Op basis van deze voorstellen wordt een rapport opgemaakt, dat naar het gemeentebestuur gaat. Het rapport bevat de volgende aspecten: - Inleidende uitleg per thema: Wat betekent dit thema (bv. ruimte, mobiliteit) voor jongeren? - Lijst met voorstellen - Suggesties: Wat is de beste aanpak? Uitvoering Vervolgens gaat de gemeente aan de slag met het rapport. De gemeente beslist zelf welke acties ze onderneemt en welke niet. Eigen reflectie De Luxemburgse aanpak voor de opmaak van lokale jeugdbeleidsplannen verschilt op meerdere vlakken van de aanpak in Vlaanderen: - In Vlaanderen werden de gemeentelijke jeugdbeleidsplannen afgeschaft en vervangen door algemene gemeentelijke beleidsplannen (BBC). Hierdoor wordt het zeer moeilijk om participatie (zowel van jongeren als volwassenen) te garanderen. In Luxemburg daarentegen vormt participatie de hoeksteen van het gemeentelijke jeugdbeleid. Op dit vlak kunnen we nog veel leren van onze zuiderburen. - In Vlaanderen wordt voornamelijk het georganiseerd jeugdwerk betrokken bij het jeugdbeleid. Jongeren die geen deel uitmaken van het georganiseerd jeugdwerk worden veel moeilijker bereikt. Anders dan in Luxemburg worden vertegenwoordigers van sportclubs bijvoorbeeld zelden of nooit bij het (lokale) jeugdbeleid betrokken. Dat is een gemiste kans. - In Luxemburg worden jongeren niet enkel betrokken bij de opmaak van de jeugdbeleidsplannen, maar ook bij de realisatie en uitwerking ervan. Zulke co-creatie zorgt voor een grotere betrokkenheid en een gevoel van mede-eigenaarschap bij jongeren. - Hoewel participatie in Luxemburg een hoeksteen is van het beleid, heerst bij ons het gevoel dat de participatie niet altijd uitgaat van de eigenheid van kinderen en jongeren, maar vanuit maatschappelijke overwegingen en keuzes gemaakt door de overheid. - Het Luxemburgse lokale jeugdbeleid is zeer sterk gestoeld op een wetenschappelijke basis. Dit garandeert o.a. meer objectiviteit in de keuze van de thema’s waarrond men zal werken, namelijk rond die thema’s waarover jongeren zelf aangeven dat er een probleem / een nood is. Anders dan in Vlaanderen worden de thema’s dus veel minder door politieke overwegingen bepaald. - In Luxemburg krijgen de lokale overheden veel vrijheid in het bepalen van de inhoudelijke lijnen waarop zij hun jeugdbeleid willen steunen, en in de timing van hun beleid. De centrale overheid bepaalt enkel de procedure (participatie) waarop dit beleid gestoeld moet zijn. In Vlaanderen daarentegen legt de overheid bepaalde inhoudelijke prioriteiten op aan de gemeenten, zonder echter een participatieve aanpak op te leggen. De Luxemburgse aanpak lijkt ons erg interessant. 10

Verdere opvolging In deze voorstelling van de Plans Communaux Jeunesse werd niet ingegaan op de rol die deze plannen (kunnen) spelen in het verbeteren van de positie van kinderen en jongeren in de publieke ruimte (zie echter 1.7). Desondanks lijkt een nauwere samenwerking met Luxemburg op vlak van participatie, inspraak en mede-eigenaarschap van kinderen en jongeren in het (lokale) jeugdbeleid enerzijds, en op vlak van wetenschappelijk onderzoek ter ondersteuning van het jeugdbeleid anderzijds heel wat mogelijkheden te bieden.

1.4. Project “Les jeunes dans les espaces publiques” (3/10/2013, 11.0012.00) Contactgegevens Naam vereniging: Maison des Jeunes Schifflange Adres: 10 Avenue de la Liberation, L-3850 Schifflange Website: http://www.mdjs.lu Telefoon: +352 265 30850 E-mail: [email protected] Gesprekspartner: Rizo Agovic (Vice-Président, Architecte/Urbaniste) Inhoudelijke weergave van het bezoek Project “Les jeunes dans les espaces publiques” In 2011 lanceerde de Service National de la Jeunesse een project “Les jeunes dans les espaces publiques”, vanuit het besef dat er een groot gebrek was aan jeugdruimte, en dat de bestaande publieke ruimte niet aangepast was aan de noden van jongeren. Bovendien werden jongeren niet betrokken in publieke ruimte projecten. De opzet van het project was om workshops te organiseren tussen jongeren, architecten en beleidsmakers, met de bedoeling om architecten en jongeren dichter bij elkaar te brengen. In de eerste plaats werd een oproep gedaan naar vrijwillige jongeren via scholen. Verscheidene jongeren waren geïnteresseerd, maar omdat de workshops tijdens het weekend werden georganiseerd, kwamen er uiteindelijk slechts weinig jongeren op af. Daarom werd beslist om voor het project te gaan samenwerken met de maisons des jeunes. Maison des Jeunes Schifflange en het project “Les jeunes dans les espaces publiques” Het maison des jeunes in Schifflange stapte mee in het project “Les jeunes dans les espaces publiques”. Tijdens de workshop werd echter duidelijk dat jongeren de taal van de architecten niet begrepen. Daarom besloot het maison des jeunes om samen met de jongeren een video te maken om hun visie op ruimtegebruik door jongeren in kaart te brengen. Daartoe werden verschillende publieke ruimtes in Luxemburg-stad en Zuid-Luxemburg bezocht en in beeld gebracht. De video toont op welke manier jongeren de publieke ruimte ervaren, en wat hun kritiek is op het publieke ruimtebeleid. Het project wilde dus in de eerste plaats jongeren als ervaringsdeskundigen een stem geven.

11

Enkele voorbeelden van publieke ruimtes die in beeld worden gebracht in de video: - Schifflange: jeugdruimte ingericht met mountainbikeparcours, skatepark, voetbal- en volleybalvelden. Deze ruimte is gelegen tussen de autosnelweg en een woonzone. Het skatepark werd samen met de jongeren opgebouwd. Dit skatepark is een groot succes, en zelfs buitenlandse skaters worden hierdoor aangetrokken. De ruimte wordt vooral bezocht in de zomer. Overdag zijn er vooral jongere kinderen terug te vinden, ’s avonds meer jongeren. Jongeren gaven aan dat dit de enige locatie is in Schifflange waar ze kunnen skaten, behalve op de speelplaatsen van school. Om tegemoet te komen aan buurtbewoners (die vaak klachten hadden over geluidsoverlast van de muziek van de jongeren), werd achteraf beslist een geluidsscherm te plaatsen. - Luxemburg: Ondergronds busstation van de stad. Het busstation van Luxemburg groeide uit tot een verzamelplaats voor jongeren. Er wordt geskatet, gedanst (o.a. breakdance), muziek gespeeld,…, vooral wanneer het regent. Ook maken jongeren hier graffitikunst. Het feit dat er in het busstation veel passage is, geeft de jongeren een publiek. Hoewel deze plek oorspronkelijk niet bedoeld was als ontmoetingsplek voor jongeren, worden zij hier toch getolereerd. Ooit werd er zelfs een hiphop-contest gehouden die door de minister werd geopend. Het busstation zal echter gerenoveerd worden, en de vraag is of jongeren hier dan nog zullen kunnen rondhangen. Enkele conclusies van het project6: - Jongeren gaven aan dat er voor min-twaalfjarigen wel specifieke speelterreinen bestaan, maar voor plus-twaalfjarigen niet. - Graffiti is voor jongeren een manier om zich te uiten, voor volwassenen is het vaak een vorm van vandalisme. Soms worden specifieke plaatsen voor graffiti ingericht: deze zijn voor graffiti-kunstenaars vaak niet interessant, omdat ze te gecontroleerd zijn. - Jongeren worden vaak verbannen naar ruimtes waar zij niet zichtbaar zijn, zoals de jeugdruimte in Schifflange nabij de autosnelweg. Op de trappen van de kerk of de kathedraal worden skaters daarentegen niet getolereerd. Er is vaak een gebrek aan tolerantie ten opzichte van jongeren in de publieke ruimte. Dialoog tussen jongeren en buurtbewoners is van groot belang om deze tolerantie te verhogen. - Jongeren verbannen naar specifieke ruimtes werkt echter niet: zij hebben het recht om deel te nemen aan de publieke ruimte, en zullen dat recht vaak ook opeisen (bijvoorbeeld in het busstation in Luxemburg). Bij het inrichten van publieke ruimte moeten planners hier meer rekening mee houden (publieke ruimte moet niet enkel mooi zijn, maar ook functioneel als ontmoetingsruimte, sociale ruimte,…). Jongeren moeten bovendien van bij het begin betrokken worden bij publieke ruimteprojecten. Eigen reflectie De Luxemburgse “maisons des jeunes” verschillen enigszins van de jeugdhuizen die wij in Vlaanderen kennen. Het zijn open jeugdhuizen die verschillende activiteiten en functies combineren: zowel een klassieke jeugdhuisfunctie, als jeugdinformatie, speelpleinwerking en vrije tijd, jobondersteuning, noodopvang,… De maisons des jeunes worden voor 50 % gesubsidieerd door de centrale overheid, 6

Voor de conclusies van het project, zie Agovic, R., 2013. “Einbeziehung von Jugendlichen in der Planung des öffentlichen Raums”. In: Jugendliche im öffentlichen Raum. Luxembourg, Service National de la Jeunesse, 16-22 (Etudes & Conférences). (http://www.snj.public.lu/sites/default/files/1301112_snj_handreichung_zur_konferenz_5_0.pdf).

12

en voor 50 % door de gemeenten. Ze worden uitgebaat door een mix van professionele jeugdwerkers en vrijwilligers. Deze geïntegreerde aanpak lijkt goed te werken, en zou ook voor Vlaanderen interessant kunnen zijn. Het lijkt alsof jongeren in Luxemburg ‘verbannen’ worden naar enerzijds specifieke ‘jeugdreservaten’ (skatepark naast een autosnelweg,…), of anderzijds naar ruimtes waar zij minder zichtbaar zijn (ondergronds busstation,…). Rond de kathedraal worden skatende jongeren niet getolereerd. Luxemburg lijkt zeer proper en net. Men kan zich afvragen of rondhangende jongeren daarbij net als afval als overlast aanzien worden, en uit het straatbeeld geweerd worden. Het project “Les jeunes dans les espaces publiques” wil daar iets aan doen. De aanpak om enerzijds jongeren en architecten samen te brengen, en anderzijds om jongeren een stem te geven (via video) is erg boeiend. Verdere opvolging Het project “Les jeunes dans les espaces publiques” kan als inspiratiebron dienen om eventueel gelijkaardige projecten rond jongeren en publieke ruimte in Vlaanderen te lanceren.

1.5. Skatepark Dudelange (3/10/2013, 14.00-15.30) Contactgegevens Naam vereniging: Parc and Ride SkatePark “Schmelz” Dudelange Adres: Route de Thionville, L-3475 Dudelange Website: www.parcandride.lu, www.facebook.com/parcandride, http://www.dow.lu Telefoon: / E-mail: / Gesprekspartner: Marc Lazzarini (Président) Inhoudelijke weergave van het bezoek Ten zuiden van de stad Dudelange in Luxemburg ligt op een parking van een niet-actieve staalverwerkingsfabriek the place to be voor jonge skaters. Daar bevindt zich het skatepark ‘Schmelz’, wat letterlijk ‘oven’ betekent. Hier komen skaters, inliners, en BMX'ers samen om te trainen, tricks te leren en rond te hangen. Want op deze plek kunnen en mogen ze in alle rust hangen op hún plek. De jongeren van Dudelange hebben dit skatepark zelf ontwikkeld, ze zorgen zelf voor het onderhoud, ze zoeken zelf naar sponsoring, ze organiseren zelf allerlei events om jongeren te prikkelen, ze zijn erin geslaagd om zich deze plek toe te eigenen en er een prachtig project van te maken dat gedragen wordt door de jongeren zelf. Situering De stad Dudelange ligt tegen de grens met Frankrijk, ten zuiden van Luxemburg-stad en ten oosten van Esch-sur-Alzette, de tweede grootste stad van Luxemburg. Nadat in Dudelange afzettingen van ijzer gevonden werden, werd er een staalfabriek neergepoot ten zuiden van de stad. Het inwonersaantal steeg snel en de stad groeide. In de jaren 1970 leidde de crisis in de staalsector tot de sluiting van de staalfabriek. De site waar de staalfabriek vroeger stond is weinig veranderd, de fabriek 13

is er nog, de grote parkings ook. Er staat zelfs nog een oude watertoren die de plek een eigen karakter geeft. Het is net op deze plek dat de jongeren en het skatepark zich gevestigd hebben. De site, ruim 3000 m² groot, herbergt momenteel een big ramp, meerdere modulaire rampen, halfpipes, quarterpipes, grind rails en een dirt track voor BMX van ruim 1000 m². Je kunt in skatepark Schmelz uiteraard terecht om te skaten, inlinen en BMX'en, maar er is ook een plek voorzien om samen te komen en gelijk gezinde jongeren te ontmoeten. Het clubhuis – een omgebouwde bus met ramp bovenop – is de ideale plek om te meeten, te hangen en om events te organiseren. Kortom Schmelz herbergt alles wat deze jongeren nodig hebben, het kan ook niet anders, ze hebben alles zelf ontwikkeld! Ontstaan Dat het skatepark zo'n succes is, komt allemaal door de manier waarop het ontstaan is. We keren terug naar 1997, Place de la Commune, Dudelange. Jongeren zijn op zoek naar een plek waar ze hun hobby en sport kunnen beoefenen. Er zijn geen voorzieningen in de omgeving en het plein van Dudelange is the next best thing. Je kunt er goed skaten, er zijn obstakels om over te springen en je kunt er gemakkelijk je tricks oefenen. Het is ook een plek waar jongeren samen kunnen komen en kunnen afspreken. Maar zoals dat wel meer het geval is, zijn de andere gebruikers van het plein daar niet echt tevreden mee. Er moet naar een oplossing gezocht worden, zo'n plein is misschien wel een leuke skateplek maar ideaal is die niet. De jongeren besloten om zich te engageren en maakten een afspraak met de burgemeester van Dudelange. Ze werden eerstdaags uitgenodigd voor een vergadering om samen op zoek te gaan naar een oplossing. De zoektocht naar de ideale plek voor een skatepark was gestart en hun oog viel al snel op de verlaten parking van de staalfabriek. De bal ging aan het rollen, enkele maanden later kwam de eerste skatemodule en de eerste grind rails. De jongeren hebben resoluut gekozen om te werken met modulaire elementen en niet met een betonnen skatebowl omdat zo'n modulair systeem flexibel is. Hoewel de eerste stappen in de goede richting gezet waren voldeed de infrastructuur niet echt aan de noden van de jongeren. De modules die de stad aangeleverd had waren gemaakt om op te spelen, maar de jongeren zien hun hobby niet als een spel. Ze zien het als een professionele sport die evenwaardig is aan andere sporten, zoals voetbal of tennis, en dus moet de infrastructuur ook professioneel zijn. Die geprefabriceerde modules zijn weinig uitdagend en hebben eerder een recreatieve functie. Het is dus belangrijk dat het budget voor het skatepark gespendeerd wordt aan professioneel materiaal dat gemaakt wordt door personen met kennis van constructies maar ook door personen met veel ervaringsdeskundigheid. De jongeren zijn uiteraard dé personen bij uitstek die weten hoe beskatebaar een module kan zijn, nu is dus de opgave om mensen te vinden die hun ideeën kunnen realiseren. De jongeren gingen op zoek naar personen die hen konden helpen met de realisatie van hun projecten. Ze hadden een goed contact met de commune van Dudelange en vonden snel vaders, moeders, kennissen die hen technisch konden bijstaan. Veel van de modules die momenteel in het skatepark staan zijn ontwikkeld en gebouwd door de jongeren. Ze kregen van de gemeenschap jaarlijks een budget, maar er is veel energie en zakgeld van de jongeren zelf in het project gegaan. 'Schmelz' groeide jaar na jaar samen met de gebruikers. Er ontwikkelde zich een ware scene en de 14

jongeren die er dagelijks vertoefden werden een hechte groep. 2000, er was al jaren een grote droom om een big ramp te hebben. Na het bijeen sprokkelen van de nodige middelen (o.a. hun eigen zakgeld) zijn de jongeren in samenwerking met de gemeenschap en de architecten van Camp Ramps begonnen aan de constructie van de big ramp. Er werd 2 weken aan een stuk gewerkt, 10 tot 12 uur per dag met 4 personen van de firma en talloze vrijwilligers om de big ramp te realiseren. De big ramp was een feit! Events In de zomer van 1998 werd voor de eerste keer het urban festival 'Dudelange on Wheels' georganiseerd. Skaters, inliners en BMX'ers nemen het tegen elkaar op en tonen hun beste tricks. Alle jongeren uit de scene komen samen en doen er wat ze graag doen. Jaarlijks groeit dit event en vandaag heeft het een internationale bekendheid en komen professionele skaters, inliners en BMX'ers van over heel Europa langs om te genieten van deze 'Nationale Feestdag van de skaters'. Het festival is een groot succes met jaarlijks ruim 4000 toeschouwers. Hoe groter het event werd, hoe meer middelen nodig waren. Dudelange on Wheels wordt door verschillende partners gesteund maar Monster is waarschijnlijk de meest bekende en de belangrijkste. Toen grote bedrijven te horen kregen van dit succes wilden ze graag het festival sponsoren. Red Bull was erg geïnteresseerd, maar eiste te werk te gaan volgens de Red Bull normen en het festival 'Red Bull on Wheels' te noemen. De jongeren vreesden dat dit de eigenheid van het festival en het skatepark zwaar zou benadelen. Mark Lazzarini, voorzitter van Parc and Ride, de organisatie achter skatepark Schmelz, besliste om niet in zee te gaan met Red Bull, maar koos om Monster als partner betrekken omdat Monster wel de vrijheid aan de jongeren gaf om het event op hun manier te organiseren. Doordat Monster hen de vrijheid gaf om zich creatief te uiten en te ontwikkelen bleef het niet bij een skatecontest. Verschillende urban cultures komen momenteel samen op Dudelange on Wheels. Er wordt bijvoorbeeld ook een graffiti jam georganiseerd die graffiti artiesten op Europees niveau samen brengt. Het is dus de perfecte plek om mensen tegen te komen die de passie voor urban arts delen. Naast de graffiti jam en de verschillende wedstrijden staan er ook elk jaar grote namen uit de Electro, Indie, Hip Hop and Metal scene op het podium. Zij brengen een aangename sfeer en sluiten 's avonds dit urban festival af met een knaller. Participatie Dat het succes van skatepark Schmelz grotendeels te danken is aan de jongeren die zich er elke dag voor inzetten is nu al duidelijk. Toch is dit niet zo voor de hand liggend. Het enthousiasme en idealisme van de jongeren dragen dit hele project, maar zonder de partners en de hulp van sponsors en de SNJ (Service National de la Jeunesse) was dit nooit mogelijk geweest. Er zijn steeds een paar jongeren geweest die de motor deden draaien, maar het is de gemeenschap die hen de mogelijkheid gegeven heeft om draaiende te blijven. De gemeenschap heeft hen altijd op een volwassen manier benaderd en heeft hen ook gesteund in hun ideeën, maar de energie en het engagement moest van de jongeren komen. Door dit wederzijds respect en vertrouwen is het skatepark geleidelijk aan kunnen groeien tot wat het nu is. Er is in de loop der jaren altijd goed geluisterd naar wat de jongeren wilden en hoe ze het wilden aanpakken. De gemeente motiveerde hen om zelf op zoek te gaan naar informatie in plaats van hen de informatie aan te leveren, zo werden de jongeren geprikkeld. Veel jongeren hebben een live-inthe-moment-mentaliteit, als het niet snel genoeg gaat, dan verliezen ze hun interesse. Daarom is het 15

belangrijk om hen bezig te houden, om hen in te schakelen op elk niveau en om tijdig de vorderingen van het project zichtbaar te maken. Als er lange tijd niets verandert, dan hebben ze het gevoel nutteloos werk te leveren en gaat de interesse en het engagement erg snel dalen. Het is door de correcte aanpak van de gemeenschap dat het eigenlijk nooit moeilijk is geweest om de jongeren te motiveren, als men erin gelooft en men steekt er genoeg energie in, dan zal een project ook slagen. Naast jongeren motiveren en zorgen voor continuïteit in een project is het ook erg belangrijk om goede en duidelijke afspraken te maken. Er wordt bij voorbeeld niet gerookt in de clubbus van Schmelz, ook agressie en racisme worden niet getolereerd. Soms is er sprake van vandalisme veroorzaakt door outsiders die in zekere mate jaloers zijn, maar nooit door members van het skatepark. Zij zorgen zelf voor reparaties wanneer er elementen stuk zijn en houden hun skatepark proper. Blikjes en ander afval horen uiteraard in de vuilnisbakken maar er zijn jongeren die wekelijks uit eigen kracht een opruimronde doen. Elk jaar wordt er ook een oproep gedaan naar alle jongeren om te komen helpen met de lenteschoonmaak, dan wordt alles opgefrist, schoon gemaakt en klaar gezet om een stevig zomerseizoen tegemoet te gaan. Media Sociale media hebben een grote rol gespeeld in het aantrekken en motiveren van jongeren. Via de facebook pagina wordt veel gecommuniceerd, dit medium zorgt er voor dat jongeren up-to-date blijven op momenten dat ze niet op het skatepark kunnen zijn of op momenten dat omstandigheden het niet toelaten om het skatepark te gebruiken. Er worden ook regelmatig videobeelden op deze pagina gepost, die wekken de goesting op om te komen en deze maken jongeren warm om deel te nemen aan het project. Hoewel media een belangrijke rol kunnen spelen in de bekendheid van een project kunnen zij ook een bedreiging vormen. Er werd ooit eens een artikel in een krant gepubliceerd waarin een grote foto te zien was van rokende jongeren in het skatepark en met als titel 'dealers gezien op skatepark met 5 gram'. De dag nadat het artikel gepubliceerd werd waren de helft minder skaters komen opdagen. Dus hoewel het skatepark van Dudelange een erg goed imago heeft, is er soms niet veel nodig om dit imago te schaden. Plannen voor de toekomst Hoewel de jongeren van Parc and Ride zich goed voelen op hun huidige skateplek, zal het daar jammer genoeg niet kunnen blijven bestaan. Dudelange is aan het groeien en er is een grote vraag naar nieuwe woningen. Om voor een deel aan die vraag te voldoen wordt er een nieuw woonproject ontwikkeld op de site van de oude staalfabriek. Er zijn reeds concrete plannen om hier een nieuwe wijk 'Nouveau Schmelz' te ontwikkelen. Op de bestaande site van de staalfabriek staan er nog gebouwen en oude fabrieksdelen maar op de plek waar het skatepark is, is er momenteel enkel een parking. Daarom hebben de bouwpromotoren beslist om hier de ontwikkeling van de nieuwe woonwijk te starten. Het skatepark opgeven is geen optie, dus nu begint de zoektocht naar een nieuwe plek om het skatepark te vestigen. Men heeft reeds nieuwe locaties op het oog maar er ligt nog niets vast. Wel zijn de jongeren er al uit dat het nieuwe skatepark groter en beter moet worden en in verbinding moet staan met de nieuwe woonwijk om het contact met de huidige site niet te verliezen. In de wijk nouveau Schmelz zal er een esplanade gecreëerd worden waar verschillende skate-impulsen op 16

geplaatst zullen worden. De esplanade moet het oog trekken naar het nieuwe skatepark en de impulsen moeten de interesse voor het skaten wekken bij de nieuwe jonge bewoners van de wijk. Nog niet alles ligt vast, maar er is momenteel al een masterplan dat de grote lijnen van het ontwerp schetst. Het belangrijkste van dit verhaal is dat het nieuwe skatepark klaar moet zijn voor het oude afgebroken zal worden. Het is uiterst belangrijk dat er continuïteit is in dit project, zo niet zal het uitsterven. Het zal dus zowel voor de gemeente als voor de jongeren veel inzet en engagement vragen, maar het zal ook een nieuwe uitdaging zijn. Skatepark Schmelz is dus niet alleen vandaag het kloppend hart van de urban culture in Luxemburg, het zal in de toekomst nog groter en belangrijker worden. Jongeren komen nu al van over gans Europa om hier eens rond te rijden met hun skate, inliners of BMX en zullen ook blijven komen. Het verhaal van Parc and Ride toont hoe jongeren die iets willen dit door veel eigen inspanning en veel geduld ook wel degelijk kunnen verkrijgen. Maar het toont ook hoe jongeren kunnen genieten van een plek waar ze hun sport kunnen beoefenen in een relaxte en geborgen sfeer en waar ze activiteiten kunnen organiseren die ze op een andere plek nooit zouden kunnen realiseren. Als besluit kunnen we skatepark Schmelz samenvatten in enkele woorden: identiteit, inzet, creativiteit en absolute fun! Eigen reflectie We kunnen van deze manier van aanpak wel wat leren. De verantwoordelijkheden worden in de handen van de jongeren gelegd en men mag geen schrik hebben om hen die verantwoordelijkheid ook te geven. Als overheid hebben we vaak de neiging ons te snel te gaan opdringen en ons te snel zorgen te maken over de veiligheid van een project. Terwijl het net zo belangrijk en leuk is voor jongeren om te experimenteren en hun gang te gaan. Als ze de vrijheid krijgen, zullen ze die vaak ook op een verstandige en nuchtere manier nemen, het is aan de overheid om ze die te geven. Tegenover die vrijheid komt natuurlijk ook de verantwoordelijkheid. Maar als je jongeren het gevoel heeft dat ze te vertrouwen zijn, dan zal die verantwoordelijkheid vaak vanzelf komen. De jongeren van skatepark Schmelz hebben respect voor hun plek, ze tonen engagement en ze willen hun skatepark steeds beter en professioneler maken. Dat werkt hier omdat ze het gevoel krijgen voor een stuk eigenaar te zijn van deze plek. Ze hebben er vele uren van hun vrije tijd in gestopt om het te krijgen zoals het nu is en ze zijn niet van plan om het te laten verloederen of te laten slopen voor een groot woonproject zonder iets in de plaats terug te krijgen. Als ze bij tijd een nieuwe locatie zullen krijgen voor het skatepark zullen zij terug als eerste in de lijn staan om zich met even veel enthousiasme en overgave in te zetten voor dit nieuw project. Want ze hebben er nu al teveel energie, tijd en geld in gestopt om het zomaar over te laten waaien. Dit project is dus een mooi voorbeeld van co-creatie en mede-eigenaarschap. In het geval van het skatepark Schmelz waren er enkele jongeren die zelf een sterk initiatief opnamen, en met hen staat of valt dit project. Co-creatie werkt enkel indien er vanuit de jeugd zelf een sterk initiatief komt, je kan dit dus niet opdringen van bovenaf. Het project toont ook de problematiek aan van het gebruik van tijdelijke restruimte als jeugdruimte. Naar onze mening kan restruimte perfect gebruikt worden als tijdelijke experimenteerruimte voor jongeren. Het mag echter het vaste aanbod aan jongerenruimte niet vervangen. Bij succesvolle projecten met tijdelijke ruimte, kan dit (zoals in het geval van het skatepark Schmelz) bovendien als 17

hefboom dienen om het project in iets duurzaams om te zetten op het moment dat de tijdelijke ruimte moet worden opgegeven. Wat ook opvalt in dit project is dat - ondanks het succes - skatende jongeren uit de publieke ruimte in het stadscentrum worden verbannen naar een plek op een oude industriële site buiten het centrum, naast een drukke verbindingsweg. Er kunnen dus zeker vragen gesteld worden over de tolerantie ten opzichte van jongeren in de publieke ruimte, en over de inplanting van het skatepark in het stedelijk (verbindings)weefsel. Verdere opvolging Het lijkt ons zeker interessant om dit project op te volgen omdat er in de nabije toekomst veranderingen staan te gebeuren. Er moet op zoek gegaan worden naar een nieuwe locatie voor een nieuw skatepark. Er zullen plannen gemaakt worden voor dit nieuw skatepark en hopelijk zal dit op een participatieve manier gebeuren. Dit project kan gelijkaardige projecten (met skateparken, rond co-creatie met jongeren,…) in Vlaanderen zeker inspireren!

1.6. Project “Place aux Jeunes” (3/10/2013, 16.00-17.30) Contactgegevens Naam vereniging: Service Jeunesse de la Ville d’Esch-sur-Alzette Adres: 10 Rue du Commerce, L-4067 Esch-sur-Alzette Website: http://www.esch.lu/citoyen/jeunesse/Pages/default.aspx Telefoon: +352 54 73 83 886 E-mail: [email protected] Gesprekspartner: Jorsch Kass (Responsable) Inhoudelijke weergave van het bezoek Het project “Place aux Jeunes” werd ongeveer twee jaar en half geleden opgestart in Esch-sur-Alzette (de tweede grootste stad van Luxemburg), omdat men merkte dat er eigenlijk geen openbare ruimte voorzien was voor jongeren. Jongeren vertoefden daarom vaak op speelpleintjes voor kinderen. Hierop kwamen vaak klachten van ouders. Het project “Place aux Jeunes” werd gelanceerd met de bedoeling publieke ruimte voor jongeren te creëren. In een eerste fase werd gezocht naar een aantal mogelijke plekken die men zou kunnen inrichten voor gebruik door jongeren. Eerst werd een lijst gemaakt van eventueel beschikbare ruimte (dit was niet eenvoudig, omdat heel wat onbebouwde terreinen,… in Esch-sur-Alzette privé-eigendom waren). Vervolgens werden de beschikbare plekken bezocht samen met jongeren, en werd hen gevraagd wat zij aan deze plekken zouden veranderen om deze meer aantrekkelijk te maken voor jongeren. Jongeren werden dus reeds bij aanvang van het project betrokken. Uiteindelijk werden op basis hiervan drie plaatsen geselecteerd om in te richten als jeugdruimte. Men koos bewust voor drie plekken verspreid over de stad, om een te sterke concentratie op één plek te vermijden. Voor elk van deze drie plekken was een budget van 50.000 euro beschikbaar voor de inrichting. De jongeren worden betrokken bij het ontwerp en de uitvoering van de inrichting. Daarbij werd van bij 18

het begin ook duidelijk gemaakt aan de jongeren wat de grenzen van het project waren. Voor het ontwerp maakten zij zelf voorlopige plannen (waarin zij o.a. een vuurplek, een sportveldje, een pingpongtafel, zitplekken, een paviljoen, een graffitimuur,… opnamen), die vervolgens door de technische dienst van de stad verder werden uitgetekend. Momenteel worden de ruimtes ingericht samen met groepen jongeren uit de buurt. Om hen te betrekken, werden de jongeren persoonlijk aangesproken (brieven sturen werkt niet: daar komt geen enkele jongere op af). Ook de buurtbewoners werden van in het begin bij het project betrokken. Dit was nodig omdat er aanvankelijk heel wat angst en klachten waren over het project. De Jeugddienst had gelukkig de duidelijke steun van de burgemeester, en dat was belangrijk om ook de buurtbewoners over de streep te trekken. Eén van de moeilijkheden is dat zulke publieke ruimteprojecten veel tijd vragen. Intussen loopt het project al twee jaar en half, en zijn de ruimtes nog steeds niet voltooid. Voor jongeren is dat een lange periode: de jongeren die van bij het begin bij het project betrokken werden, zullen volwassen zijn wanneer het project is afgerond. Eigen reflectie Opnieuw is dit project een goed voorbeeld van participatie, co-creatie en mede-eigenaarschap (jongeren worden actief betrokken bij het ontwerp en de uitvoering van het project). In tegenstelling tot skatepark Schmelz maakte het resultaat van het ontwerp echter weinig indruk op ons. Je zag aan de inrichting van de ruimte dat er heel goed geluisterd werd naar de jongeren, maar dat er weinig input was van een persoon die iets van ontwerp of inrichting weet. Er zaten elementen in het ontwerp die perfect gecombineerd konden worden en dus geen aparte inrichting vereisten (zo waren de zitplek en de kampvuurplek niet geïntegreerd). Dat is zonde van de beschikbare ruimte. Moest er op een ‘slimmere’ manier ingericht worden, dan zou men veel meer activiteiten in deze ruimte kunnen bundelen. Het probleem is dat in dit project participatievragen van jongeren rechtstreeks vertaald werden in een ontwerp zonder een meerwaarde te creëren via professioneel ontwerp. Jongeren zijn ervaringsdeskundigen in het jong-zijn. Ze zijn echter niet per se ervaren in het ontwerpen van jongeren-ruimte. Vandaar is het belangrijk dat een ontwerp tot stand komt door samenwerking tussen jongeren en ontwerpers. Een ander aandachtspunt is dat de geselecteerde jongeren-plekken weinig doordacht waarin ingeplant in het stedelijk weefsel. Zo had de bezochte jongeren-plek enkel een toegang aan de voorzijde, terwijl aan de achterzijde een volledig nieuwe woonwijk in aanbouw was, en er geen verbinding voorzien was tussen deze woonwijk en de jongeren-plek. Daarnaast is het ook belangrijk om hieruit te leren dat projecten voor jongeren zo snel mogelijk aangepakt moeten worden. De wereld en de interesses van jongeren veranderen snel, en de jongeren verloren hun interesse omdat het project bleef aanslepen. Bij participatieve projecten moet er ook geregeld een terugkoppeling gebeuren naar de personen die er energie in gestopt hebben. Continuïteit is noodzakelijk voor het slagen van een participatief project.

19

Verdere opvolging Misschien zou het fijn zijn om Luxemburgse jeugddiensten in contact te brengen met goed ontworpen plekken en hun uitbaters/ontwerpers in Vlaanderen. De aangetroffen vorm van speelplek vind je ook in elke Vlaamse gemeente, maar we vinden deze momenteel niet meer oké omdat er geleerd werd van beter ontworpen plekken. Luxemburg is misschien te kleinschalig om snel te leren van elkaars fouten? Tegelijkertijd blijkt uit dit voorbeeld opnieuw dat participatie veel sterker is ingebakken in het Luxemburgse jeugdbeleid dan bij ons, en dat Vlaanderen hier van kan leren.

1.7. Réalisation d’un Plan Communal Jeunesse (4/10/2013, 9.00-10.30) Contactgegevens Naam vereniging: Service Jeunesse de la Ville de Luxembourg Adres: 28 Place Guillaume II, L-2090 Luxembourg Website: http://www.vdl.lu/Citoyens+et+r%C3%A9sidents/Enfants+_+Jeunes/Jeunesse.html Telefoon: +352 479 64271 E-mail: [email protected] Gesprekspartner: Christof Mann (Responsable) Inhoudelijke weergave van het bezoek De stad Luxemburg heeft een Plan Communal Jeunesse. Men begon met het ontwerp van het plan in 2003. Daarbij werden de volgende stappen doorlopen: - Onderzoek door de universiteit - Verzamelen van noden en voorstellen op een participatieve manier (o.a. door jongeren te betrekken via een jongerenforum) - Omzetten van de noden van de jongeren in een beleidsplan (op langere termijn) - Implementatie van het plan: door subsidies te geven aan partner-organisaties die een bepaald deel van het plan realiseren Het Plan Communal Jeunesse van de stad Luxemburg focust vooral op de vrijetijdsbeleving van kinderen en jongeren. Publieke ruimte speelt daarin een belangrijke rol. Bij de opmaak en uitvoering van het plan zijn/waren er aantal belangrijke aandachtspunten: Jeugd De Luxemburgse jeugd is zeer divers in geslacht, leeftijd, onderwijsniveau, sociaal-economische status, culturele achtergrond,... 64% van de jongeren in Luxemburg-stad zijn vreemdelingen (hebben geen Luxemburgse nationaliteit). Ook binnen deze subgroep is er een grote diversiteit. Het onderzoek van de Universiteit Luxemburg maakte een onderscheid tussen 6 types jonge mensen, op basis van kenmerken zoals geslacht, leeftijd, sociaal-economische achtergrond en onderwijsniveau. Naargelang het type zal men de voorkeur geven aan een andere vorm van vrijetijdsbeleving. Zo vindt men bij de jeugdbeweging of in de muziekschool vooral hoog-opgeleide jongeren, terwijl laag-opgeleide jongeren eerder naar het jeugdhuis zullen gaan. 20

Op basis van deze vaststellingen werd in het jeugdbeleidsplan van de stad Luxemburg beslist om in te zetten op een zo divers mogelijk vrijetijdsaanbod voor jongeren. De doelstelling van het plan is om op 500 m wandelafstand van de woonplaats voor elke jongere een jeugdwerkaanbod te voorzien dat afgestemd is op zijn/haar noden. Noden en doelstellingen Eén van de problemen bij de opmaak van een jeugdbeleidsplan is het omzetten van de geformuleerde noden van jongeren naar politiek uitvoerbare doelstellingen. Jongeren hebben verschillende noden, die vaak veranderen naargelang de omstandigheden/context (nu eens een zwembad, dan weer een skatepark,…). Tijdens de jeugdfora gaat men met de jongeren in discussie om duidelijk te achterhalen wat de langere termijn noden zijn (de noden worden gedocumenteerd), en om deze om te zetten in vragen die realiseerbaar zijn door het beleid. In een volgende fase worden deze gedocumenteerde noden onderzocht door professionals (architecten, juristen,…) die de noden omzetten in een politieke discussienota. Op basis hiervan volgt een politieke discussie waarin beslist wordt welke noden zullen worden gerealiseerd. In Luxemburg heeft dit proces twee jaar geduurd. Dat was een probleem omdat de betrokken jongeren op het einde van het proces al heel wat ouder waren en reeds andere noden hadden. Stedelijke publieke ruimte Stedelijke ruimte heeft verschillende eigenschappen en functies: - Privé – semi-publiek – publiek - Overdekt – gedeeltelijk overdekt – niet-overdekt - Gestructureerd – niet-gestructureerd - Eendimensioneel – multidimensioneel (functies) - Bewaakt – onbewaakt - … Luxemburg stad heeft een zeer grote bouwdichtheid. Er is niet veel publieke ruimte, en bovendien is deze ruimte vaak niet aangepast voor jonge mensen om te spelen of elkaar te ontmoeten. Architecten ontwerpen stedelijke ruimte namelijk vaak niet met het oog op jonge mensen. Vandaar voorziet men in het Plan Communal Jeunesse van Luxemburg de creatie van publieke ruimte voor jeugd. Momenteel worden een tiental publieke ruimtes ingericht voor jongeren. Deze plekken zijn onbewaakt en steeds toegankelijk (zowel overdag als ’s nachts) voor jongeren om te sporten, elkaar te ontmoeten en te spelen. De aanpak is participatief: jongeren worden betrokken bij planning en uitvoering. Deze participatieve aanpak heeft ook voor de jongeren zelf een meerwaarde: het is een leerervaring waaruit zij later nog kunnen putten. Enkele bedenkingen: - Noden en situaties veranderen: een plek kan populair zijn op een bepaald moment, en enkele jaren later niet meer. - Het gebruik van ruimte heeft verschillende dimensies en varieert naargelang het tijdstip van de dag, seizoen, gebruikersgroep, functie waarvoor de ruimte gebruikt wordt,… - Tendens: publieke ruimte wordt meer en meer gesloten: bepaalde groepen (vaak lagere sociale klassen) worden uit de publieke ruimte gedreven. Dat is o.a. een gevolg van het feit 21

dat de stedelijke ruimte steeds meer een consumptieruimte wordt: niet-consumenten worden daardoor uitgesloten. De stad Luxemburg probeert expliciet terug ruimte te openen voor jongeren met een zwakkere sociaal-economische achtergrond. Eén van de manieren waarop de stad dat doet is door ruimtes zodanig in te richten dat overlast vermeden wordt. Aanpassen/inrichten van de publieke ruimte De publieke ruimte kan op verschillende manieren worden aangepast aan het gebruik door jonge mensen: - Permanent – tijdelijk (tijdelijke jeugdruimte wordt momenteel belangrijker, o.a. omdat door de economische crisis verscheidene bouwprojecten stil liggen) - Legaal – illegaal - Gewenst – ongewild - Gestructureerd – niet-gestructureerd - Gepland – spontaan - … Besluit Doelstellingen van het Plan Communal Jeunesse van Luxemburg: - Open ruimte creëren in de verschillende wijken (budget van ca. 100.000 euro per project) - Multidimensionale ruimtes realiseren, door bestaande ruimtes toegankelijk te maken voor jongeren - Specifieke jeugdruimte voorzien: scoutslokalen, jeugdhuizen,… - Ruimte voorzien voor niet-georganiseerde jeugd: sport-infrastructuur,… waar ook nietgeorganiseerde jongeren kunnen sporten - Een grotere diversiteit in het jeugdwerk realiseren - Systematische participatie van jongeren voorzien - Het zelfbeeld en zelfbewustzijn van jongeren versterken Eigen reflectie Het feit dat het Plan Communal Jeunesse van Luxemburg een duidelijke visie bevat op ruimte voor jeugd is een belangrijke meerwaarde. In Vlaanderen zien we nog te vaak dat het gemeentelijke jeugdruimtebeleid beperkt blijft tot het ad hoc inplanten van speelpleintjes. Een gemeentelijke visie op jeugdruimte (met aandacht voor de diversiteit van jeugdplekken, de combinatie van specifieke jeugdruimte en multidimensionale ruimtes waar ook jeugd welkom is,…) leidt echter tot een kwalitatief veel hoogstaander jeugdruimtebeleid. Respect voor de verschillende vormen van diversiteit binnen de brede groep jeugd, is daarbij een goed uitgangspunt. Connecties tussen plaatsen (speelweefsel, verbindingsweefsel): hier heeft men in Luxemburg nog niet veel aandacht voor. Er bestaan goede busverbindingen, die goedkoop zijn voor kinderen en jongeren. Fietsroutes daarentegen zijn nog niet sterk ontwikkeld. Dit heeft deels te maken met de redelijke grote reliëfsvariatie in Luxemburg, waardoor de fiets niet overal het meest geschikte vervoermiddel is.

22

Verdere opvolging Het zou mooi zijn indien men gemeenten in Vlaanderen sterker zou kunnen ondersteunen / aanmoedigen / … om een doordacht jeugdruimtebeleidsplan uit te werken. Het speelweefsel (verbindingsweefsel,…) concept is in Luxemburg duidelijk nog niet gekend. Hier kan een verdere uitwisseling tussen Vlaanderen en Luxemburg volgens ons zeker een meerwaarde bieden.

1.8. Project “Treffpunkt” (4/10/2013, 11.00-12.30) Contactgegevens Naam vereniging: Maison des Jeunes Hesperange (Jugendtreff Hesper) Adres: 365 Route de Thionville, L-5885 Hesperange Website: www.jugendtreffhesper.lu Telefoon: +352 263 60288 E-mail: [email protected] Gesprekspartner: Romain Juncker (Chargé de direction) Inhoudelijke weergave van het bezoek Het Jeugdhuis van Hesperange (Jugendtreff Hesper) werkt rond jeugdruimte via het project Treffpunkt. De activiteiten van het jeugdhuis zijn zeer divers. Enerzijds is het jeugdhuis een ontmoetingscentrum voor jongeren vanaf 12 jaar. De jongeren zijn welkom in het jeugdhuis na school, tijdens de weekends en de vakantie. In het jeugdhuis worden verschillende activiteiten en workshops georganiseerd, en er zijn o.a. repetitieruimtes aanwezig. Jongeren kunnen echter ook hun huiswerk komen maken in het jeugdhuis. Het jeugdhuis organiseert ook vrijetijdsactiviteiten voor kinderen en jongeren buiten het jeugdhuis (speelpleinwerking, workshops in de verschillende deelgemeenten,…). Bovendien beheert het jeugdhuis de speelterreinen nabij het jeugdhuis (met o.a. voetbal- en volleybalterreinen,…). Jugendtreff Hesper is echter niet enkel actief op het gebied van vrije tijd. Het centrum werkt ook rond jeugdinformatie, o.a. door workshops te organiseren rond thema’s zoals werk, seksualiteit, drugs,… Op die manier werden reeds 37 jongeren aan een job geholpen. Bovendien sporen medewerkers verbonden aan het jeugdhuis kinderen en jongeren met problemen actief op op straat en begeleiden hen (cfr. straathoekwerk). Het centrum beheert tenslotte een woning waar jongeren die niet meer thuis terecht kunnen begeleid zelfstandig kunnen wonen. Om hier te kunnen wonen (maximaal twee jaar) moeten jongeren een duidelijk project voorstellen waaraan zij zullen werken gedurende de tijd dat zij in het huis wonen. Het project Treffpunkt en het jeugdhuis van Hesperange worden zowel ondersteund door de gemeente (voorzien in het Plan Communal Jeunesse van Hesperange) als door de Luxemburgse overheid (SNJ). Zo stelt het jeugdhuis enerzijds animatoren te werk, die door de gemeente worden betaald, en een generieke functie hebben binnen de werken van het jeugdhuis. Anderzijds werken in het jeugdhuis ook educatoren, die door de centrale overheid worden betaald, en specifieke projecten uitwerken (bijvoorbeeld rond jeugdwerkloosheid,…). 23

Eigen reflectie De integrale aanpak van Jugendtreff Hesper is zeer inspirerend. In plaats van verschillende functies voor jeugd (jeugddienst, JIP, jeugdhuis, speelpleinwerk, jobcentrum, straathoekwerk,…) op verschillende plekken en in verschillende instellingen onder te brengen, zoals dat vaak in Vlaanderen gebeurt, is het voor jongeren net interessant om al deze functies samen te brengen. In een centrum zoals Jugendtreff Hesper kunnen jongeren komen voor een pint, en tegelijkertijd op een gemoedelijke manier informatie vergaren over de eerste job, drugs, seksualiteit, problemen thuis,… en kunnen zij hier ook terecht met hun concrete problemen. Andere waardevolle elementen in de werking van dit jeugdhuis zijn o.a.: - Combinatie van professionele werkkrachten en vrijwilligers - Openingsuren aangepast aan jongeren (na de schooluren, in het weekend, tijdens de vakantie) - Combinatie tussen jeugdhuisplek en buitenterreinen in één werking Verdere opvolging Uitwisseling tussen Vlaamse spelers op dit vlak (jeugdhuizen, JIPs, jeugddiensten,…) en Luxemburgse jeugdhuizen lijkt ons zeer waardevol. Het is echter van belang om voor ogen te houden dat Jugendtreff Hesper ook in Luxemburg een uitzondering is (Hesperange is één van de rijkste gemeenten van het land, en het jeugdhuis heeft dan ook zeer uitgebreide middelen tot haar beschikking).

2. Terugkoppeling ten aanzien van het Jeugd(werk)beleid Het studiebezoek was interessant, en heeft bij elk van de deelnemers geleid tot nieuwe en waardevolle inzichten, die zij binnen hun eigen netwerk verder zullen uitdragen. De resultaten en bevindingen van het studiebezoek zullen o.a. op de volgende manieren worden teruggekoppeld en opgevolgd in de organisaties die hebben deelgenomen aan het studiebezoek: -

-

-

De Ambrassade zal de bevindingen van het studiebezoek meenemen naar de Denktank Ruimte en de schrijfgroep Ruimte in het kader van het Inhoudelijk Kompas. Binnen de Denktank Ruimte zal o.a. worden bekeken hoe jongeren en ontwerpers dichter bij elkaar kunnen gebracht worden. Goede Luxemburgse voorbeelden (o.a. skatepark Schmelz, Jugendtreff Hesper) zullen op de website van De Ambrassade worden ingebed. Ten slotte zal bekeken worden of een verslag van het studiebezoek kan worden opgenomen in het tijdschrift Krax+ VVJ zal de bevindingen en inspirerende voorbeelden integreren in de module ruimte van de vernieuwde opleiding voor jeugdconsulenten. Vivès zal de input van het studiebezoek o.a. gebruiken in het kader van haar rapport over nieuwe trends in het ruimtegebruik door jeugd in Vlaanderen. Terugkoppeling binnen de Vlaamse Jeugdraad gebeurde d.m.v. een presentatie op een bijeenkomst van de jongerenambassadeurs. Hierbij werden een aantal bezochte organisaties besproken, en werden links gelegd naar het project jongerenambassadeurs voor sociale inclusie. Binnen de Jeugddienst van Roeselare zullen de inzichten verworven tijdens het studiebezoek worden opgenomen in de visie op jeugdruimte binnen de dienst. 24

3. Evaluatie Het studiebezoek was zeer boeiend. Bovendien verliep de organisatie vlekkeloos. Cliff Hever van de SNJ heeft ons op een erg sympathieke en vlotte manier begeleid tijdens het studiebezoek. Op het hotel, de maaltijden, het transport,… is niets aan te merken. De taal zorgde voor weinig problemen, en de verschillende presentatoren waren zeer helder en verstaanbaar. Als deelnemers vonden wij het studiebezoek een interessante en leerrijke ervaring. De sterke participatieve aanpak zal ons zeker bijblijven. Tegelijkertijd is er het gevoel dat Vlaanderen o.a. op vlak van ontwerp en inrichting van jeugdruimte beschikt over een aantal betere voorbeelden dan Luxemburg.

4. Documentatie Literatuur Jugendtreff Hesper, s.d. Jugendtreff Hesper. Activités. Projets. Hesperange, Jugendtreff Hesper. Ministère de la Famille et de l’Intégration, 2005. Le plan communal jeunesse. Outil de travail à l’intention des communes luxembourgeoises. Luxembourg, Ministère de la Famille et de l’Intégration. Ministère de la Famille et de l’Intégration, 2011. National report on the situation of young people in Luxembourg. Abridged version. Luxembourg, Ministère de la Famillie et de l’Intégration. Service National de la Jeunesse, 2010. Festival des Cabanes 2010. Luxembourg, Service National de la Jeunesse & Ordre des Architectes et des Ingénieurs-Conseils. Service National de la Jeunesse, 2013. Jugendliche im öffentlichen Raum. Luxembourg, Service National de la Jeunesse (Etudes & Conférences). (http://www.snj.public.lu/sites/default/ files/1301112_snj_handreichung_zur_konferenz_5_0.pdf). Service National de la Jeunesse, s.d. National Youth Service. Missions, approach and concepts. Luxembourg, Service National de la Jeunesse.

Websites http://www.dow.lu (Dudelange on Wheels) www.jugendtreffhesper.lu (Maison des Jeunes Hesperange (Jugendtreff Hesper)) http://www.mdjs.lu (Maison des Jeunes Schifflange) http://www.mfi.public.lu (Ministère de la Famille, de l’Intégration et à la Grande Région) www.parcandride.lu (Parc and Ride SkatePark ''Schmelz'' Dudelange) www.facebook.com/parcandride (Parc and Ride SkatePark ''Schmelz'' Dudelange) http://www.vdl.lu/Citoyens+et+r%C3%A9sidents/Enfants+_+Jeunes/Jeunesse.html (Service Jeunesse de la Ville de Luxembourg) http://www.esch.lu/citoyen/jeunesse/Pages/default.aspx (Service Jeunesse de la ville d’Esch-surAlzette) www.snj.public.lu (Service National de la Jeunesse)

25

Bijlage Foto’s skatepark Schmelz

26