Digitaliseren en digitaal archiveren Jeroen Poppe
Turnhout 14-03-2013
Docent • Historicus • Archivaris • Digitaliseren • Digitaal archiveren • Digitaal documentbeheer
2
Programma dag 1 Digitaliseren: wat en waarom? Hoe organiseer je het? Wel of niet uitbesteden? Een computer en een scherm aankopen Documenten digitaliseren Een scanner aankopen Technische parameters, compressie, bestandsformaten Nabewerking en tekstherkenning
3
Programma dag 1 Geluid digitaliseren Apparatuur Programmatuur Technische parameters, codec’s en bestandsformaten
Bewegend beeld digitaliseren Apparatuur Programmatuur Technische parameters, codec’s en bestandsformaten
4
Programma dag 2 Archiveren Kantoordocumenten Mappen- en bestandsnamen Dublin Core Veilige gegevensopslag Langetermijnbewaring
Op internet publiceren Auteursrecht 5
6
Wat is digitalisering? Analoog > Digitaal Naast het eigenlijke digitaliseren > heel werkproces met voor- en nazorg Enkele voorbeelden: Het scannen van bestaande foto's en documenten met behulp van een scanner en/of digitale fotografie. • Het omzetten van oude cassettes of LP’s naar digitale bestanden • Het inscannen van oude teksten en deze weer lees- en bewerkbaar maken • Objecten fotograferen •
NB: digitalisering <> digitale registratie 7
Inleiding Welke organisaties digitaliseren reeds? Foto’s? Tekst? Negatieven of dia’s? Geluid? Bewegend beeld? Andere? 8
Waarom digitaliseren? • • •
Conservatie van het oorspronkelijk materiaal (veiligheidskopie) Vervanging van het oorspronkelijk materiaal Beter toegankelijk maken van de collectie
•
Probleem: weinig kennis over gebruikers
•
Digitale Feiten (NL): – Toegankelijkheid voor het publiek (26 %) – Conservering (23%) – Wetenschappelijk onderzoek (18%) – Educatie (16%) – Communicatie (14%) – Andere (3%)
9
10
Hoe digitaliseren? Geen eenduidig antwoord: ‘A digitisation project has many dimensions and no two digitisation projects are identical. Each project varies according to the type of materials being digitised, the timescale, budget, staff skills and other factors.’ (Technical Guidelines for Digital Cultural Content Creation Programmes)
11
Maak een werkplan! Voorbeeld van een eenvoudig werkplan: Voorbereiding: maak een planning, verdeel het werk, informeer de betrokken medewerkers… Klaarmaken van het materiaal (uitpakken, reinigen…) Digitaliseren Controle van de kwaliteit van het digitale resultaat Beschrijven/registreren/catalogiseren/metadateren/inventariseren/… Opslag en veilige bewaring van het digitale resultaat Delegeer, evalueer en communiceer! Digitaliseren is een leerproces. 12
Belangrijke aspecten Voorbereidende fase van de digitalisering Hanteren van de originelen
Het digitaliseringsproces Opslaan en bewaren van de moederkopieën Vastleggen van metadata Publicatie Reclame maken Intellectuele eigendom
13
Wat gaan we digitaliseren? Wat eerst? Wat daarna? Wat nooit? Kwetsbaar Kostbaar Veel vraag naar Het mag (niet) op internet (wetgeving!) Thematisch interessant (vb: WO I) Pronkstuk uit de collectie Beperkingen > budget, opslagcapaciteit,… … 14
Selectieprocedure Voorbeeld: Westhoek Verbeeldt
http://blog.westhoekverbeeldt.be/images/filelib/selectiecriteriawesthoekverbeeldt_15.p df 15
Selectieprocedure Voorbeeld: Rijksarchief
Frequentie van raadpleging Parochieregisters Registers burgerlijke stand
Kostbaarheid en kwetsbaarheid Glasnegatieven
‘Unieke’ archiefbestanden Zegelafgietsels
(L. Verachten, in Science Connection, maart 2010)
16
Uitbesteden Kleine hoeveelheden Moeilijk zelf te digitaliseren Bv: geen afspeel apparatuur, zeer groot formaat,… Gunstige voorwaarden (Rijksarchief?) Duidelijk beschrijven wat je wil Voorbeelden van firma’s:
www.digidat.be, www.video-naar-dvd.be, www.digiscan.be, www.pictura.nl
Voorbereiden Nietjes en paperclips verwijderen Restauratie Scanner schoonmaken Scanner onderhouden > documentatie
18
19
De computer Kwaliteit heeft zijn prijs Vergelijk prijzen en voorwaarden Informeer je op gespecialiseerde websites Let op meegeleverde software Ga op zoek naar mensen met concrete ervaring 20
De computer Prestaties computer zijn afhankelijk van: Processor: centrale rekeneenheid (Intel Core i5 of i7) Werkgeheugen: vb. 4 GB (gigabyte) RAM Harde schijf (vb. 500 GB), mogelijk uitbreidbaar met externe harde schijven Beeldscherm Videokaart (ATI / Nvidia) Communicatie: USB-poorten Desktop of laptop?
21
Het scherm Gewoon scherm: OK Grotere kleurruimte (wide gamut): beter Touch screen: niet nodig Weergave dichter bij opname, vanaf 200 € Normale prijs: HP, Dell,… Zeer duur: NEC, Eizo, LaCie Kalibratie: zie handboek.
22
23
Scanners Omvang documenten: A4? A3? Groter? Soort documenten: Reflecterend Papier Foto’s Transparant Dia’s Negatieven Filmstroken Glasnegatieven 24
Scanners Flatbed
Document per document A4 – A3 Transparante documenten mogelijk Niet gezond voor boeken Epson, HP, Canon, Kodak, Plustek 25
Scanners Boekscanner Document per document Redelijk snel A3-A2 Duur Zeutschel, Bookeye, i2S
26
Scanners Diascanner Per dia, soms meerdere tegelijk Reflecta
27
Andere scanners Groot formaat
Hoog volume
28
Technische parameters
29
Rasterafbeelding
De afbeelding bestaat uit: een raster Pixel (picture element)
Resolutie Eenheid:
PPI: Pixels Per Inch Soms DPI: Dots Per Inch
31
Resolutie Lage resolutie: Ruwe afbeelding Klein bestand Hoge resolutie: Fijnere afbeelding Groot bestand
32
300 PPI Alles! Standaard
33
400 PPI Halve toon drukwerk
34
1200 PPI Zeer kleine documenten vb: dia’s, negatieven, postzegels
35
Technische parameters
36
Kleurmodus
Zwart-wit Bitonaal
Grijswaarden Grayscale
Kleur RGB 37
Bitdiepte Kleurdiepte Bits/pixel Meer bits = meer informatie Meer bits = groter bestand
38
1 bit: zwart-wit (bitonaal) 0 of 1 Gedrukte tekst, geen afbeeldingen Snel Kleine bestanden > compressie Geen zwart-witfoto’s! 39
8 bit: grijswaarden Handgeschreven tekst Zwart-wit afbeeldingen Echt zwart-wit?
40
24 bit: kleur Ware kleuren Miljoenen kleuren 8 bit/kanaal RGB RGB: 3 × 8 = 24 28 × 28 × 28 = 16,7 miljoen kleuren
41
24 bit: kleur Pixel waarden Pixel waardes R: 0 G: 0 B: 0
R: 227 G: 192 B: 162
(227,192,162)
16 bit: grijswaarden High bit Niet elke scanner Transparante documenten: negatieven, film Dynamisch bereik!
43
Dynamisch bereik
Much better detail retained
48 bit: kleur 16 bit per kanaal Triljoenen kleuren Transparante documenten: negatieven, dia’s 216 × 216 × 216 = 281,5 triljoen kleuren Miljoen – Miljard – Biljoen – Biljard – Triljoen 281 500 000 000 000 000 000 kleuren
45
Parameters en bestandsomvang Resolutie 75 PPI 150 PPI 300 PPI 600 PPI
1 bit 0,1 MB 0,3 MB 4,4 MB 17,5 MB
8 bit 24 bit 0,6 MB 1,6 MB 2,2 MB 6,6 MB 8,8 MB 26,2 MB 35,0 MB 104,9 MB
46
Technische parameters
47
Kleurprofielen Uniforme interpretatie kleuren en grijswaarden ICC (Internationaal kleurenconsortium) www.color.org Toch nog interpretatieverschillen door computers en viewers
48
Kleurprofielen Ook: ICC-profiel Werkruimte (workspace) Kleurruimte (colorspace)
.icc, .icm Verschillende gestandaardiseerde profielen
49
Kleurprofielen eciRGBv2.icc Kleur Open standaard (voorgelegd aan ISO) Cross media www.eci.org > Downloads FARO, CEST, Digitaal Erfgoed Nederland (DEN), Metamorfozerichtlijnen
50
Kleurprofielen Gray Gamma 2.2.icc Grijswaarden Moet bij scansoftware zitten
51
Samenvatting technische parameters Document
PPI
Bitdiepte
ICC-profiel
Kleurenfoto
300
24
eciRGBv2.icc
Zwart-witfoto
300
8
Gray Gamma 2.2.icc
Gedrukte tekst
300
1
Geen
Tekst met kleurenafbeeldingen
300
24
eciRGBv2.icc
Tekst met zwartwitafbeelding
300
8
Gray Gamma 2.2.icc
Handgeschreven tekst
300
8 (24)
Gray Gamma 2.2.icc
Dia in kleur
1200 48
eciRGBv2.icc
52
53
Formaat en compressie Bestandsformaat
Compressie
54
Bestanden Formaat Verpakking gegevens
Compressie (of niet) Ordening gegevens Vb voor Afbeeldingen:
Naam.ext Extensie .jpg .tif .pdf
JPEG Group 4 JBIG
Kleinere bestandsomvang Audio/video: codec
55
Duurzame formaten Gestandaardiseerde formaten zijn: Open en gedocumenteerd (technische specificaties zijn beschikbaar) > ISO Stabiel (nieuwe versie > formele procedure) Software-onafhankelijk Producent-onafhankelijk Platfrom-onafhankelijk
Grote gebruikersgroep Zelfde eisen voor compressie Zie overzicht op www.projectcest.be 56
Scans en foto’s
57
Keuze > Doel? Moederkopie Hoge kwaliteit Bewaren voor lange termijn Basis raadpleegkopie Drukwerk
Raadpleegkopie Gebruiksvriendelijk Internet Klein Webbrowser
Lagere kwaliteit Duurzaam Geen compressie (Wel compressie: zonder gegevensverlies)
Wel compressie
58
Compressie kiezen Zwart/wit – grijswaarden, kleur Verliesloos – gegevensverlies Bestandsformaat Verschillende compressiemethoden mogelijk, maar de lijst is eindig
59
Zwart-wit compressie Group 3 (verouderd) Group 4 JBIG(1) JBIG2
60
JPEG Joint Photographic Experts Group Gegevensverlies: gradaties
61
Scans en foto’s
62
TIFF Tagged Information File Format Hét moederkopieformaat (ongecomprimeerd) 1992: Revisie 6, zeer stabiel Zeer brede ondersteuning
63
TIFF Grote bestanden (ongecomprimeerd) Register: 500 × 65 MB = 32,5 GB http://www.projectcest.be/tiffsize.html Speciale viewer nodig Veel mogelijkheden NOOIT GEBRUIK MAKEN VAN: JPEG Meer-pagina (Multipage) 64
TIFF Compressie LZW Group 3 Group 4
Zwart/wit, grijswaarden, kleur Zwart/wit Zwart/wit
Limiet 4 GB .tif, .tiff 65
JPEG Brede ondersteuning Webbrowser Klein bestand Gebruiksvriendelijk Raadpleegkopie .jpg 66
De PDF-familie Portable Document Format PDF PDF/A PDF/X PDF/E PDF/UA PDF/H PDF/VT 67
PDF/A A van Archiving Langetermijnbewaring Moederkopie voor tekstdocumenten Raadpleegkopie gedigitaliseerd boek of meerpaginadocument .pdf Raadplegen met Adobe Reader http://get.adobe.com/nl/reader/ Brede ondersteuning Speciale PDF-creatiesoftware voor nodig 68
Compressie en bestandsformaat Document
Moederkopie
Raadpleegkopie
Kleurenfoto
TIFF ongecomprimeerd JPEG
Zwart-witfoto
TIFF ongecomprimeerd JPEG
Tekst
TIFF ongecomprimeerd PDF/A
Tekst met kleurenafbeeldingen
TIFF ongecomprimeerd PDF/A
Tekst met zwart-witafbeelding
TIFF ongecomprimeerd PDF/A
Handgeschreven tekst
TIFF ongecomprimeerd PDF/A
Dia in kleur
TIFF ongecomprimeerd JPEG
69
70
Viewers Letterlijk: kijker Nodig voor zware formaten (TIFF) Kunnen scanner aanspreken Bestanden beheren, bijwerken Omzetten naar andere formaten Oppassen met PDF/A!
71
Viewers XnView http://www.xnview.com/
Irfanview http://www.irfanview.com/
72
73
Roteren 90° - 180° - 270° Grotere bestandsomvang
74
Bijsnijden (Croppen) Rand afknippen 2 mm behouden Staat netter Kleinere bestandsomvang 75
Inversie Inversie
Negatieven Origineel bewaren!
76
Stitchen “To stitch” Photomerge Panorama-iets Beeldbewerkingsprogramma & opensourceprogramma’s
77
Raadpleegkopie maken • JPEG: viewer, scansoftware • PDF/A: een goed programma gebruiken! • Adobe Acrobat, ABBYY PDF Transformer,
LuraTech PDF Compressor
78
79
Tekstherkenning OCR “Optical Character Recognition” Optische Teken Herkenning Voor gedrukte tekst
Voordelen Tekst selecteren en kopiëren Full text search
80
Tekstherkenning Niet te veel verschillende lettertypes Resolutie hoog genoeg: 300 PPI (minstens 200 PPI) Idealiter: onderdeel van de scansoftware Los aankopen, bv: ABBYY FineReader Nooit feilloos
81
Tekstherkenning en bestandsformaten
TIFF, PDF, PDF/A, JPG, PNG,…
Tekstherkenning
PDF PDF/A
82
Transcript Manueel transcriberen Gratis software > betaalde versie heeft meer mogelijkheden http://www.jacobboerema.nl/en/Freeware.htm
83
Samenvatting digitaliseringsproces Resolutie Kleurmodus en bitdiepte Kleurprofiel Compressie en bestandsformaat Bestandsnaam Nabewerken Tekstherkenning 84
Digitaliseren www.projectcest.be www.den.nl www.faronet.be
85
86
Programma’s kopen http://www.socialware.be/ Microsoft Symantec SAP
Probleem? FARO > Bram Wiercx
88
89
Cassettes digitaliseren
Platen digitaliseren
92
Apparatuur en software Geluidskaart (bv: Creative) Boxen of koptelefoon Opnamesoftware: http://audacity.sourceforge.net/ http://www.ffmpeg.org/
93
Instellingen Behoud het oorspronkelijk aantal kanalen (Stereo of mono) Bemonsteringsfrequentie: 48 kHz of meer Sampleresolutie (bitdiepte): 16 bit of meer
Bestandsformaten Geluid
• Moederkopie • Formaat: WAV • Codec: LPCM
• Raadpleegkopie • MP3 • AAC •
NB: digitale geluidsopnamen vereisen heel wat opslagruimte: •
80 min. = 700 MB (megabyte)
95
Dragers Let op formaat origineel! Videocassettes: VHS VHS-C SVHS Hi8 Video8 digital 8 mini DV Betamax Video 2000 97
Videocassettes digitaliseren
98
Videocassettes digitaliseren Converter analoog-digitaal (vanaf ca. 40 €) Time base corrector (TBC) raadzaam
8 mm film digitaliseren
100
8 mm scanner
101
8 mm projecteren en filmen
102
Instellingen Datarate: 25 Mbps Kleurdiepte: 10 bit PAL 720 pixels 576 beeldlijnen 25 beelden per seconde 4:3 aspect ratio 59:54 pixel aspect ratio YCrCb kleurruimte 103
Bestandsformaat en codec Formaat: MXF, Wav, Mov Codec Video: Ongecomprimeerd M-JPEG2000 (1 videotrack, 30 frames/seconde, losless)
Audio: LPCM
Raadpleegkopie MPEG2, MPEG4, Windows Media Video, Quicktime
Programmatuur VLC mediaplayer http://www.videolan.org/ Raadpleegkopie maken http://www.mplayerhq.hu/ http://www.ffmpeg.org/
105
Handboek digitaliseren Archipelproject Zeer technisch http://www.archipelpr oject.be/content/delive rable-16-handboekover-het-digitaliserenen-archivereren-vanaudiovisuele-objecten 106
107
