Je moet het samen doen

Vakblad voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers jaargang 26 NR 4 april 2012

Lareb over afslankmiddelen die soms best link kunnen zijn KNMP Richtlijnen: van doosjesverstrekker naar medicatiebegeleider

O p ti ma Far ma

Vanaf 7 mei is het weer Longweek in de apotheek

Farmaceutisch consulent Marloes Pieksma (34) en doktersassistent Diane Lunt (37)

Gezondheidscentrum Kersenboogerd

Je moet het samen doen

OF–4.indd 1

19-04-12 17:13

12 14:12

(advertorial)

Nicotinell motor achter categoriegroei

“Stoppen met roken belangrijk binnen Zelfzorg” Volgens Stivoro, het expertisecentrum voor tabakspreventie, was er in 2011 sprake van een spectaculaire daling van het aantal rokers. In 2010 rookte nog 28 procent van de Nederlandse bevolking, terwijl dit in 2011 is gedaald naar 25% - het laagste percentage ooit. Het gebruik van zelfzorgmiddelen bij het stoppen met roken is erg populair en succesvol. Deze categorie is in omzet het afgelopen jaar explosief gegroeid met +17% . De motor achter die groei is Nicotinell, dat in dezelfde periode een omzetstijging van +36% boekte (Bron: IMS NL YTD dec’11). “Veel consumenten zijn het afgelopen jaar hulpmiddelen bij het stoppen met roken gaan proberen, mede omdat verzekeraars dat deels hebben vergoed. Niet voor niets zijn zelfzorgmiddelen (in de vorm van nicotinevervangers) 1e keus in de NHGstandaard en zorgen ze voor een dubbele slagingskans bij het stoppen met roken. De hausse in stoppen met roken heeft ervoor gezorgd dat de categorie ‘Stoppen met roken’ qua omzetgroei in 2011 tot de top 3 binnen Zelfzorg behoorde. Nicotinell is met +36 procent omzetgroei het sterkste én grootste merk binnen Stoppen met roken. Nicotinell is ook het enige merk met een compleet assortiment, dus voor elke stopper de juiste vorm: kauwgom, pleisters of zuigtabletten. Innovatie en communicatie De afgelopen jaren heeft Nicotinell met de introductie van Cool Mint kauwgom de categorie een boost gegeven. Een kauwgom met een sterkere mintsmaak en een meer ‘crunchy bite’ bleek bij de consument een schot in de roos. Met een proefverpakking (zonder nicotine) heeft Nicotinell de consument overtuigd.

Naast succesvolle introducties, weet Nicotinell zijn leidende positie vast te houden met duidelijke communicatie richting de consument. “Onze verpakkingscommunicatie is verbeterd, waarbij op de pleisterverpakkingen duidelijk staat voor welk type roker (meer/minder dan 20 sigaretten op een dag) de pleisters zijn bestemd. Ook bieden we de apotheken via Apoweb.nl een gerichte e-learning voor Stoppen met roken aan. Zo kunnen apotheek-assistenten hun kennis opfrissen en de consument van een gericht advies voorzien. Omdat er veel smaken, doseringen en vormen van stoppen met roken producten zijn, is het belangrijk om de consument de juiste vragen te stellen voor een passend produkt. Longweek Ondanks de forse daling van het aantal rokers, roken er in Nederland op dit moment nog altijd bijna 4 miljoen mensen (Bron: Stivoro). “Er ligt nog een grote uitdaging om die rokers te bereiken. Derhalve vind in de week van 7 t/m 13 mei de Longweek plaats in de apotheek in samenwerking met KNMP en Stivoro. De belangrijkste risicogroep is COPD. In ongeveer 80% van de gevallen wordt COPD veroorzaakt door roken. Uit onderzoek blijkt dat 1 op de 3 rokers met milde tot ernstige COPD, die binnen vijf jaar ernstige COPD ontwikkelen, een progressie in het ziektebeeld kunnen vermijden indien ze stoppen met roken* . Indien deze patiënten stoppen met roken ziet men jaar op jaar verbeteringen in longfunctie*. * (Bron: Shahab L et al. (2006) Thorax 61: 1043-1047) De risicogroep wordt tijdens deze Longweek aangespoord om in de apotheek de COPD-risicotest in te vullen. Aan de hand van de uitkomst kunt u een persoonlijk advies geven, waaronder het stoppen met roken. PQC 2012-129.

Nicotinell (nicotine) is een geneesmiddel. Niet gebruiken bij kinderen onder 18 jaar en bij niet-rokers.

OF–4.indd 3

19-04-12 17:13

jaargang 26 NR 4 APRIL 2012

O p ti ma Far ma colofon

in dit nummer

Optima Farma is een uitgave van de KNMP

bij dit nummer

Interview

Redactieadres Postbus 30460, 2500 GL Den Haag tel. 070 373 73 02 fax 070 346 49 26 [email protected]

Farmaceutisch consulent Marloes Pieksma en doktersassistent Diane Lunt over hun samenwerking. 12

Uitgever Marianne Verhoeven

PATIËNT

Hoofdredacteur Elma Stitzinger

Marije Bloembergen kampt al sinds haar studietijd met overgewicht. 14

Redactie Irene Berbee Edwin Bos René Groeneveld Simone La Lau Marc de Leeuw Mike Nettekoven Froukje Wattel

Dossier

Vormgeving Jan van Halm Jaap Snijder

Populaire afslankmiddeltjes kunnen soms best link zijn. 16

Fotografie Hans Oostrum Fotografie, Den Haag Druk Delthage B.V. Den Haag

6 Nieuws & actualiteiten

Adreswijzingen & abonnementen KNMP, t.a.v. redactie Optima Farma, Postbus 30460, 2500 GL Den Haag tel. 070 373 73 02, fax 070 346 49 26 [email protected]

11 Het vak: De Longweek in de apotheek

Advertenties Monique Ruigrok tel. 070 373 74 07 [email protected] Jan Breeman tel. 06 460 961 50 [email protected] Volgende Optima Farma 24 mei

FSC Optima farma

OF–4.indd 5

20 Dossier: afslankproducten onder

de loep

22 Actueel: assistent wordt steeds meer medicatiebegeleider 25 Het vak: Klaar voor 2012 26 Verenigingsnieuws 27 Nascholing: online je kennis testen 28 De vraag: ‘Moeten we de patiënt

wijzen op overgewicht?’

30 Advies aan de balie: Australië

Afvallen Wekelijks komen er heel wat nieuwsberichten bij de redactie binnen. De meeste vergeet je vrij snel weer, maar soms blijft een bericht hangen. Zoals deze: tegen de tijd dat we 45 zijn hebben we gemiddeld 61 diëten gevolgd. Dat verbaast mij niets. Ook ik doe regelmatig mee aan een nieuw dieet. En eerlijk is eerlijk: diëten kunnen ook veel gemak opleveren, zoals maaltijdvervangers bij een 40-urige werkweek. Nu heeft mijn collega op de redactie zelf het nieuwste dieet bedacht. Na haar laatste teleurstelling met het dokter Frank dieet (ze viel in totaal 100 gram af na flink afzien) heeft ze het ‘eten met gezond verstand’ dieet geïntroduceerd. Het komt neer op het schrappen van alle tussendoortjes en deze te vervangen met twee stuks fruit per dag. Verder moet vet en suiker tijdens de maaltijden zoveel mogelijk worden vermeden. Nu weet ik wel dat het helemaal niet hip klinkt. Maar wat me wel over de streep trok was: goedkoop, gezond, goed vol te houden én succesvol. Nu nog zorgen dat het eraf blijft! Elma Stitzinger Hoofdredacteur

5

19-04-12 17:13

Niet 100 gram maar 100

milligram thiamine!

Rectificatie In Optima Farma van maart staat een foute dagelijkse dosering van vitamine B1 als antimugmiddel. De juiste dosering is 100mg per dag. Uit jullie reacties blijkt dat thiamine al langer door de Nederlandse apotheken als antimugmiddel wordt gegeven met het advies om

twee weken voor vertrek te beginnen met slikken. De ervaringen zijn zeer positief, ook als pas op de dag van vertrek begonnen wordt met slikken. Nog een tip: gebruikers die veel zweten zouden geen baat hebben bij dit antimugmiddel.

Brancheloket apotheken lanceert serie over langdurig verzuim In het eerste deel van deze serie vertellen een apothekersassistent, een apotheker, een arbeidsdeskundige en een bedrijfsarts over hun ervaringen met bewegingsklachten. Deze aandoening kan langdurig verzuim veroorzaken. De serie is te zien op brancheloketapotheken.nl

Enorme stijging huidkanker KWF Kankerbestrijding meldt dat het aantal gevallen van huidkanker veel sneller stijgt dan verwacht. Vorig jaar lag het aantal gevallen rond de 40.000, in 2020 zullen jaarlijks 70.000 mensen huidkanker krijgen. Doordat vooral in de laatste decennia van de vorige eeuw zonnen in opkomst was en verbranding niet heel serieus werd genomen, krijgen

nu meer mensen de ziekte. Ook de zonnebank is een boosdoener. Amerikaanse wetenschappers meldden dat huidkanker onder jonge vrouwen in 40 jaar tijd verachtvoudigd is doordat ze vaak onder de zonnebank liggen. Ook in Nederland loopt het aantal gevallen bij jonge vrouwen op.

40.000 gevallen van huidkanker in 2011, in 2020 is dit aantal gestegen naar

70.000

SSRI’s: risico op zwangerschapsvergiftiging Uit onderzoeker van de Faculty of Pharmacy van de universiteit van Montreal blijkt dat zwangere vrouwen die SSRI’s gebruiken een verhoogd risico hebben op zwangerschapsvergiftiging. Het is nog niet zeker of dit verband oorzakelijk is. Het was al bekend dat SSRI’s tijdens de zwangerschap met voorzichtigheid gebruikt moeten worden. Deze bevinding is echter nieuw. 6

OF–4.indd 6

Verwerkingsgraad in apotheek gestegen De verwerkingsgraad is in 2011 gestegen tot 22.185 per fulltime apothekersassistent. Ten opzichte van 2010 is dit een stijging 1.585 (7,5%). De verwerkingsgraad is een maat voor de arbeidsproductiviteit in de apotheek en wordt elk jaar door de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) bekend gemaakt. Op 1 januari 2012 waren volgens opgave van PMA 16.458 apothekersassistenten werkzaam in een openbare apotheek. Na een behoorlijke daling van het aantal assistenten in 2010, is dit een lichte stijging (255). Ondanks deze toename is het aantal contracturen gelijk gebleven. Het aantal medewerkers in de openbare apotheek dat niet officieel apothekersassistent is, is toegenomen tot 7.270. Dit is een stijging van bijna 5% ten opzicht van 2010.

Optima farma

19-04-12 17:13

Nieuws & Actualiteiten Heet eten goed voor hart ceerd voedingspatroon. Daarbij zijn pepers geen vervanging voor geneesmiddelen. Ze zijn wel een fijn voedingssupplement voor mensen die dol zijn op heet eten."

Onderzoekers van de Chinese University of Hong Kong bevestigen dat chilipepers de bloeddruk en cholesterol kunnen verlagen en dat ze de vorming van bloedpropjes tegengaan. Onderzoeker ZhenYu Chen benadrukt dat het niet de bedoeling is dat iedereen nu grote hoeveelheden pepers gaat eten. "Een gezond voedingspatroon is een gebalan-

Per jaar lopen 1,2 miljoen Nederlanders een tekenbeet op, 20% van de teken is besmet met Borrelia burgdorferi Nieuwe toolkit ‘Teken en Lyme’

Tekenradar.nl

RIVM Centrum voor Infectieziekten heeft de toolkit grondig vernieuwd. Belangrijke boodschap is dat men altijd op teken moet controleren als men in het groen is geweest. Dus ook na een dagje in eigen tuin. Op toolkits.gezondleven.nl vind je alle informatie en de nieuwe materialen zoals een folder en affiche voor in de apotheek.

RIVM en de Wageningen Universiteit hebben tekenradar.nl gelanceerd. Per gemeente wordt een tiendaagse verwachting voor de tekenactiviteit gegeven. Ook wordt per gebied aangegeven hoe vaak de door teken overgebrachte ziekte van Lyme voorkomt. Op de site vind je meer informatie en is het ook mogelijk om tekenbeten te melden.

1,4 miljoen diabeten in 2025 In 2025 zal het aantal mensen met diabetes verdubbeld zijn ten opzichte van nu. Dat stelt de Nederlandse Diabetes Federatie op basis van nieuwe ramingen. De stijging van mensen met type 2 komt vooral doordat meer mensen kampen met overgewicht. Ook de vergrijzing speelt mee.

De Thuisapotheek heeft faillissement aangevraagd Volgens eigenaar Gerard Berwald heeft De Thuisapotheek haar faillissement moeten aanvragen omdat de farmaciemarkt te gesloten is voor nieuwkomers. Woordvoerder Sebes van de KNMP benadrukt dat de markt altijd vrij is geweest voor initiatieven zoals De Thuisapotheek. De KNMP heeft wel altijd haar zorg uitgesproken dat door De Thuisapotheek medicatiedossiers versnipperd raken.

Optima farma

OF–4.indd 7

aantal apothekersassistenten

7

19-04-12 17:13

Tijm helpt bij acne Onderzoekers van de Leeds Metropolitan University testten het effect van tijm, goudsbloem en mirre op Propionbacterium acne. Alle onderzochte oplossingen doodden de bacterie binnen vijf minuten, maar tijm was het meest effectief van de drie. De tijm-tinctuur bleek zelfs een groter effect te hebben dan de standaard concentratie benzoylperoxide, het actieve ingrediënt in veel anti-acne crèmes.

Medicatie speelt mogelijk rol bij massamoord Mogelijk speelden psychiatrische bijwerkingen van het antimalariamiddel mefloquine een rol bij de massamoord die een Amerikaanse militair onlangs pleegde in Afghanistan. Daarbij kwamen zeventien burgers om het leven. Het Pentagon is nu een grootschalig onderzoek gestart naar het gebruik van mefloquine in het leger, zo meldt de Huffington Post.

‘Bijna 2 miljoen Nederlanders hebben hooikoorts en het worden er steeds meer.’ (zegt bioloog Arnold van Vliet op artsennet.nl) Ook Mediq Hooikoorts App Patiënten met hooikoorts krijgen met deze app van Mediq dagelijks pollenadvies en een persoonlijk medicijnadvies op hun smartphone. De polleninformatie wordt zes keer per dag ververst en geeft een verwachting voor de komende drie dagen af. De app is te downloaden via mediqhooikoorts.nl

Coca Cola en Pepsi moeten recept aanpassen Omdat de Amerikaanse staat California de dranken op de lijst van kankerverwekkende stoffen heeft gezet, gaan Coca Cola en Pepsi in de VS hun recept aanpassen. De boosdoener in de coladrankjes is de 4-methylimidazole. Dit is de stof die gebruikt wordt voor

Mysteryshoppers in de apotheek Apothekers en drogisten stellen te weinig vragen of verstrekken verkeerde informatie. Dat blijkt uit onderzoek van de Consumentenbond. Mysterieshoppers van de Universiteit van Twente vroegen in 116 apotheken en 119 drogisterijen om drie doosjes Aleve Select 275 voor een 8-jarig kind. In 25 apotheken en 23 drogisterijen kregen zij de doosjes gewoon mee. Drogisten vragen vaker dan apothekers of consumenten

de donkere caramelkleur van cola. In Nederland blijft het recept voorlopig gewoon zoals het was: een mens moet per dag 1000 blikjes cola drinken wil de hoeveelheid 4-methylimidazole een verhoogd risico op kanker geven.

Wereldwijd worden iedere dag miljoen consumpties Coca-Cola gedronken

extra informatie wensen over het middel, maar slechts in negen drogisterijen van de 116 werden de juiste vragen gesteld om te achterhalen of consumenten de gevraagde medicijnen wel veilig kunnen gebruiken. De kwaliteit van de informatie over de verstrekte medicijnen in de apotheek was beter dan van de drogist. De apotheker vraagt gestructureerder door waar de drogist vaak verwijst naar de bijsluiter

606

8

OF–4.indd 8

19-04-12 17:13

en

Nieuws & Actualiteiten Weer Service Apotheek Nistelrode! Voor de tweede keer in twee jaar tijd is Service Apotheek Nistelrode in Nistelrode door onderzoeksbureau AMP uitgeroepen tot ‘Beste Apotheek van Nederland’. Service Apotheek Nistelrode is een van de ruim zevenhonderd apotheken die in 2011 deelnamen aan het Mystery Guest

Onderzoek van AMP. Het onderzoeksbureau beoordeelt apotheken op de kwaliteit van hun – farmaceutische – dienstverlening. In 2011 voerde AMP zes verschillende mystery guest-onderzoeken uit. In alle zes onderzoeken scoorde Service Apotheek Nistelrode ruim boven het landelijke

gemiddelde. Bij drie van de zes casussen eindigden ze bij de tien best presterende apotheken. De apotheek scoorde goed op het gebied van privacy en haalde zelfs bij alle onderzoeken op het onderdeel ‘bejegening’ de maximale score.

Ruim 500.000 Nederlanders kopen geneesmiddelen via internet, gemiddeld 50% van deze middelen is vervalst Erectiepillen zonder recept Directeur Ruud Coolen van Brakel van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) vindt dat erectie- en afslankmiddelen zonder recept te koop moeten zijn in de apotheek. Door het afschaffen van de receptverplichting zullen deze middelen volgens Van Brakel minder snel online besteld worden en daarmee neemt gebruik van nepmedicijnen af.

Medicijnkast wordt vergeten bij voorjaarsschoonmaak, 49% is over de houdbaarheidsdatum! Voorjaarsschoonmaak De lente kriebelt en voor veel mensen is dat de tijd voor een grondige voorjaarsschoonmaak. Echter, het medicijnkastje wordt vaak vergeten. Dat blijkt uit onderzoek dat Synovate uitvoerde voor Zelfzorg.nl. 49% van Nederland heeft medicijnen in huis die over de datum zijn. Zelfs 20% gebruikt wel eens zelfzorgproducten waarvan de houdbaarheidsdatum is verstreken.

Optima farma

OF–4.indd 9

9

19-04-12 17:13

-12 11:24

Het vak

De Longweek in de apotheek initiatief

Met het hele apotheekteam laten zien wat jullie allemaal doen op het gebied van longzorg? Dat kan tijdens de Longweek in de apotheek van 7 tot en met 12 mei. In deze speciale themaweek staan gezonde én ongezonde longen centraal. Brenda Kluijver

Voor het tweede jaar op rij organiseert de KNMP de Longweek in de apotheek. Geen overbodige luxe: in ons land hebben een miljoen mensen een chronische longziekte en lopen er honderdduizenden mee rond zonder dat zij dit weten. De Longweek is voor apotheken bovendien een unieke kans om hun deskundigheid onder de aandacht te brengen bij het publiek. Want in de Longweek kunnen mensen met en zonder longziekte in de apotheek terecht voor informatie, vragen en advies op maat.

Meedoen Vorig jaar deden ruim 1300 apotheken mee aan de Longweek. Doet jouw apotheek dit jaar ook mee? Zorg dan dat jouw apotheek klaar is voor vragen over longzorg en bestel gratis het informatiepakket. Doe dit uiterlijk 2 mei, dan heb je het pakket op tijd binnen. De Longweek is van 7 tot en met 12 mei. Bestellen kan via knmp.nl/longweek

Optima farma

OF–4.indd 11

Test op internet Tijdens de Longweek krijgen consumenten via verschillende media de oproep om op de website Apotheek.nl een korte test te doen om te zien hoe fit hun longen zijn. Afhankelijk van de uitkomsten worden de websitebezoekers uitgenodigd hun eigen apotheek te bezoeken voor verder advies. Denk aan advies bij hoestklachten of hulp bij het stoppen met roken. Doel van de test op Apotheek.nl is het publiek bewust te maken van hoe je gezonde longen kunt herkennen en wat een apotheekteam bij hoest- of longklachten kan betekenen. Vaak is dit meer dan mensen denken. Adviesgesprek Apotheken kunnen patiënten die al longmedicatie gebruiken, uitnodigen voor een persoonlijk adviesgesprek tijdens de Longweek. Bijvoorbeeld over bijwerkingen, gebruik van de inhalator of het controleren van de inhalatietechniek. Of apotheken kunnen patiënten bij de Longweek betrekken door hen via posters in de apotheek attent te maken op de mogelijkheid tot een gesprek.

In elk geval kunnen alle apotheken in de week van 7 mei meer vragen over longzorg verwachten. Voorbereiding Een goede voorbereiding op de Longweek hoeft niet veel tijd te kosten. De KNMP heeft samen met het Astma Fonds en Stivoro materialen ontwikkeld die voor alle apotheken gratis beschikbaar zijn om de Longweek soepel te laten verlopen. Het gaat om folders als ‘Wat doet de apotheek bij COPD?’ en ‘Hoe fit zijn uw longen?’, met bijbehorende posters. Ook de schriftelijke COPD Risicotest van het Astma Fonds zit in het gratis pakket. En er is een speciale ‘bijsluiter’ gemaakt die uitlegt hoe de materialen in te zetten zijn en op welke websites meer informatie is te vinden.

WWW

Meer weten over De Longweek? knmp.nl/longweek 11

19-04-12 17:13



Je moet het samen doen Apothekersassistenten en doktersassistenten hebben baat bij eigen overleg

I

Froukje Wattel

Iedereen kent het farmacotherapeutisch overleg (FTO) van apothekers en huisartsen. INTERVIEW Maar ook apothekersassistenten en doktersassistenten zitten steeds vaker om de tafel voor een eigen overleg. Dat heeft veel voordelen voor de patiënten, de organisatie en de medewerkers, zo blijkt in Gezondheidscentrum Kersenboogerd in Hoorn. Het overleg tussen apothekersassistenten en doktersassistenten in Gezonheidscentrum Kersenboogerd stamt al uit 2006. “We deden projecten samen, maar we misten een goede communicatie,” zegt Marloes Pieksma (34), farmaceutisch consulent. Haar overleg-

Farmaceutisch consulent Marloes Pieksma: “Samen overleggen we hoe het makkelijker kan voor ons en de patiënt.” partner is Diane Lunt (37), doktersassistent, die deze taak overnam van een collega die met de VUT ging. In de loop der jaren is het overleg steeds professioneler geworden, met een agenda, notulen en actiepunten. “We hebben er een eigen draai en meer diepgang aan 12

OF–4.indd 12

Optima farma

19-04-12 17:13

Interview gegeven,” zegt Pieksma. “Vroeger stond de apotheek wat los van de rest van het centrum, maar dat is veranderd. Nu zijn we een echt centrum, en het helpt ook dat we met elkaar een teamkamer hebben, waar je tijdens de lunch iedereen tegenkomt.” Lunt beaamt dat: “Als je elkaar beter kent, is de samenwerking beter en zijn de lijnen korter.” Eigen agenda In de eerste jaren overlegden de apothekersassistenten en de doktersassistenten eens per drie maanden. Nu alles goed op de rit staat, is twee keer per jaar voldoende. “Als er tussendoor iets is, lopen we even bij elkaar langs.” Vóór het overleg begint, inventariseren beide partijen bij hun collega's of zij agendapunten of actiepunten hebben. Wat staat er zoal op die agenda? “Vroeger kwam het wel eens voor dat de huisartsen recepten te laat doorstuurden. Dat gaf irritatie, recepten moeten voor twee uur binnen zijn. Toen zijn we een project gestart om uit te zoeken hoe dat kwam en hoe we dat konden oplossen,” vertelt Pieksma. Andere zaken die besproken worden zijn bijvoorbeeld de onlangs gestarte herhaalservice, waarvoor Pieksma het aanspreekpunt is. En natuurlijk de vele formulieren en de beleidsmaatregelen die nogal eens veranderen.

Succesvol overleggen, een paar tips ■ Maak een agenda



Vraag de deelnemers vooraf welke onderwerpen zij besproken willen zien tijdens het overleg en zet deze op papier. Bepaal ook hoeveel tijd er ongeveer per agendapunt nodig zal zijn. ■ Kies een voorzitter De voorzitter zorgt voor structuur tijdens het overleg, bewaakt de tijd en dat er niet teveel afgeweken wordt van de agendapunten. ■ Houd de tijd in de gaten Is een taak van de voorzitter. Op tijd beginnen en stipt op tijd eindigen voorkomt frustraties. Iedereen heeft het immers druk. Begin dus bijvoorbeeld niet opnieuw voor laatkomers! ■ Maak een verslag Spreek aan het begin van het overleg af wie het verslag schrijft. Het is vooral belangrijk dat alle actiepunten in het verslag staan. Stuur het verslag naar alle deelnemers, zo weet elke deelnemer wat er na het overleg van hem of haar verwacht wordt.

Samen oplossen “Als je niet oppast, kan het hier best bureaucratisch worden,” aldus Lunt. “Er zijn nogal wat formulieren. Is er iets niet goed ingevuld, of niet op tijd in de apotheek, dan werden mensen vroeger teruggestuurd naar de huisarts, nu lossen we dat samen op.” Pieksma denkt ook aan de nieuwe regels voor chronisch gebruik en ZN-formulieren.”Dat betekent iedere keer weer een formulier invullen of een nieuw recept vragen. Samen overleggen we hoe dat makkelijker kan voor ons en voor de patiënt, zodat die niet steeds heen en weer hoeft te lopen. Service staat hier hoog in het vaandel.” Naast het gezamenlijk overleg zitten de apothekersassistenten en de doktersassistenten ook om de tafel

Doktersassistent Diane Lunt: “Als je elkaar beter kent, is de samenwerking beter en zijn de lijnen korter.” voor hun eigen werkoverleg met de apothekers of de huisartsen die ze ondersteunen. Vaak genoeg zo, vinden Pieksma en Lunt. “Je moet niet overleggen om te overleggen. Maar ons geeft dit overleg structuur, contact en een efficiënte organisatie. Verder lossen we samen veel dingen in de praktijk op. Je bent een centrum, je moet het samen doen.”

In Gezondheidscentrum Kersenboogerd zijn een apotheek, vijf huisartspraktijken, een fysiotherapeut, een psycholoog, een diëtiste, bureau thuiszorg, maatschappelijk werk, een consultatiebureau en een Centrum voor Jeugd en Gezin gevestigd.

Optima farma

OF–4.indd 13

13

19-04-12 17:13

‘Ik kwam mezelf emotioneel behoorlijk tegen’





Gastric bypass als laatste wapen

1

1. Was afvallen maar zo eenvoudig 2. Alli was geen optie 3. Marije Bloembergen

René Groeneveld

P

Marije Bloembergen had tot haar achttiende een normaal postuur. “Pas toen ik ben gaan studeren in patiënt Utrecht is het misgegaan. Ik kreeg te maken met een sterk gevoel van eenzaamheid. Ik heb dat proberen weg te eten. Binnen een half jaar ben ik 25 kilo zwaarder geworden.” In de trein van haar woonplaats Leeuwarden naar Utrecht bedacht ze halverwege de reis al wat ze in winkelcentrum Hoog Catharijne zou gaan eten. “Daar betrapte ik me regelmatig op. Het ging om patatjes met dubbele sausjes en meer van dat soort snacks. Daar komt bij dat ik door mijn toenemende gewicht fysiek tot steeds minder in staat was. Ik ontwikkelde een faalangst. Na een jaar besloot ik met mijn studie te stoppen.”

Marije Bloembergen (34 jaar) uit Leeuwarden kampt al sinds haar studietijd met overgewicht. Jarenlang probeerde ze diverse afvalsystemen. Een gastric bypass is het laatste wapen dat zij inzet om kilo’s kwijt te raken. “Ik ga ervan uit dat ik weer gewicht ga verliezen.” Het verhaal achter de patiënt.

een psycholoog. “Ik kwam mezelf behoorlijk tegen. Ik krop dingen emotioneel op, maar ik ben ook een Bourgondiër. Ik houd van lekker eten en gezelligheid. Dat is natuurlijk een gevaarlijke combinatie.” Afvallen Zes jaar lang probeerde Marije diverse afvalsystemen. “Eerst Ladyline. Daarbij moet je heel nauwkeurig bijhouden wat je allemaal eet. Dat werkte bij mij niet. Uiteindelijk ben ik ermee gestopt. Ik heb vervolgens Modifast, Herbalife en verschillende jojo-dieetjes geprobeerd. Daarvan viel ik af maar kwam vervolgens drie keer zo hard aan.” Nadat Marije zwanger raakte van haar eerste kind, zonder te beseffen dat dit het geval was, kwam zij opnieuw fors aan. “Binnen vier weken blies mijn lichaam op van het vocht en paste ik niet meer in mijn kleren. Ik kwam bij specialisten zoals de internist en de cardioloog terecht. Tot iemand keek naar een bepaald zwanger-

Marije kaartte haar eetprobleem aan bij haar huisarts. “Ik zag in dat ik de verkeerde beslissingen had genomen en daardoor was gaan eten. Al snel werd duidelijk dat ik mijn stofwisseling flink in de war had gebracht.” Ook voerde zij gesprekken met 2 14

OF–4.indd 14

Optima farma

19-04-12 17:13

De patiënt Meer dan de helft van de Nederlanders is te dik

“Ik krop dingen op, maar ik ben ook een Bourgondiër. Dat is een gevaarlijke combinatie.”

ar

tie gen

3

schapshormoon. Diverse keren werd ik in die negen maanden in het ziekenhuis opgenomen. Ik werd dertig kilo zwaarder. Uiteindelijk woog ik meer dan 120 kilo.” Na die zwangerschap kampte Marije onder meer met bekkeninstabiliteit en moest ze noodgedwongen haar werk in het hotel van haar ouders staken. “Er kwam een sterk gevoel van falen in mij op. Daardoor raakte ik overspannen.” Om uit het dal van overgewicht en sombere gevoelens te komen, besloot Marije te gaan sporten. “Alles wat ik probeerde, van aquajoggen tot nordic walking, ging mis. Ik kwam met allerlei slijmbeursontstekingen thuis te zitten. Ik belandde in een vicieuze cirkel van een toename van lichaamsgewicht en niet actief kunnen zijn. Een reumatoloog constateerde bovendien fibromyalgie.” Trauma Ook toen Marije voor de tweede keer zwanger raakte, nam haar gewicht toe. “Er kwam twintig kilo bovenop. Ik kwam zes

Optima farma

OF–4.indd 15

keer in het ziekenhuis terecht en ben ook nog een keer geopereerd. Mijn lichaam was compleet op. Geestelijk kon ik ook niet meer.” “Bij mijn herstelproces en behandeling werd duidelijk dat mijn klachten te maken hebben met een hartaanval van mijn vader toen ik 11 was. Ik kwam thuis met mijn zus van 13, toen een buurman ons vertelde dat mijn 37-jarige vader in het ziekenhuis lag. Die dag heeft mij een enorm trauma opgeleverd.” Hoewel Marije met dit verleden leerde leven, lukte het haar niet haar overgewicht terug te dringen. “Op een gegeven moment kreeg ik een nachtmerrie waarin ik op 37-jarige leeftijd een hartaanval kreeg. Mijn zoon zou dan 11 zijn. Op die manier zou de geschiedenis zich herhalen. Ik dacht: dat gaat mij niet gebeuren. Ik ben op internet gaan kijken en kwam op een maagbandoperatie uit. Gastric bypass

Dat is de conclusie van het RIVM in een recent rapport. Het onderzoek richtte zich op vrouwen en mannen tussen de 30 en 70 jaar. Van de mannen is 60% te zwaar, bij 13% is zelfs sprake van ernstig overgewicht of obesitas. Bij de vrouwen is 44% te zwaar en heeft14% last van ernstig overgewicht. Te veel buikvet of abdominale obesitas komt voor bij 27% van de mannen (een buikomvang van 102 centimeter of meer) en bij 39% van de vrouwen (buikomvang van 88 centimeter of meer). Vijftien jaar geleden deed het RIVM ook onderzoek naar overgewicht. Toen was bijna de helft van de mannen te dik en een derde van de vrouwen. Het opvallendste verschil met vijftien jaar geleden is de toename van het aantal mensen met abdominale obesitas, vooral bij vrouwen tussen 30 en 39. De toename van het overgewicht heeft volgens het RIVM grote gevolgen voor de volksgezondheid. Er zijn vooral meer mensen met diabetes en harten vaatziekten.

het Medisch Centrum Leeuwarden, kon de maagband in 2008 worden geplaatst. “Ik ben er 53 kilo mee afgevallen. In maart 2011 ontwikkelde ik helaas een vervelende slokdarmspasme. Eind oktober vorig jaar is mijn band er weer uitgehaald. Daarop nam mijn gewicht weer toe, met alle gevolgen van dien.” Begin dit jaar kreeg Marije een zogeheten gastric bypass-operatie, waarbij de maag wordt verkleind en de dunne darm wordt omgeleid. “Het is nog heel recent, maar ik ga ervan uit dat ik weer gewicht ga verliezen.” Ooit vroeg Marije het afslankmiddel Alli aan in haar apotheek. Dat werd geweigerd omdat ze Movicolon gebruikt. Gesprekken over leefstijl of andere zaken heeft ze nooit gevoerd in de apotheek. “Ik zou daar zelf trouwens nooit voor naar de apotheek gaan. Dat vind ik meer iets voor de huisarts. Ik kom alleen in de apotheek om mijn medicijnen op te halen.” l

Dankzij de inzet van haar reumatoloog en

15

19-04-12 17:13

Populaire

afslankproducten soms best link Lareb: regelmatig meldingen van bijwerkingen Green Coffee

D

Florence van Hunsel en Sonja van den Koppel

Natuurlijke afslankmiddelen op basis van onder andere kruiden zijn populair bij een deel van de consumenten die gewicht willen Dossier verliezen. De producenten van deze middelen claimen vaak dat de afslankmiddelen werkzaam en veilig zijn. Ze zijn makkelijk verkrijgbaar, onder andere via internet. Maar hier zitten ook risico’s aan vast. Bijwerkingen bij het gebruik van deze middelen kunnen ontstaan door de giftige eigenschappen van de gebruikte kruiden, door wisselwerking met reguliere geneesmiddelen of door toevoegingen van reguliere geneesmiddelen aan een ‘natuurlijk’ product. Bijwerkingen Het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb ontvangt regelmatig meldingen van bijwerkingen in samenhang met het gebruik van niet-geregistreerde geneesmiddelen en preparaten (zie kader). Een populair ingrediënt in natuurlijke afslankmiddelen is Ephedra. Verschillende Ephedra-soorten bevatten een mengsel van efedrineachtige alkaloïden. Effecten van efedrine zijn onder andere rusteloosheid, tachycardie en hartkloppingen. In de productnaam van efedrine bevattende afslankproducten wordt vaak de term ‘stack’ of ‘stacker’ gebruikt. Ook wordt in sommige afslankmiddelen Citrus aurantium (Pomerans) gebruikt dat synef(ed) 16

OF–4.indd 16

Afslankmiddelen op kruidenbasis zijn zeker niet zonder risico’s. Het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb ontvangt regelmatig meldingen van bijwerkingen van deze middelen. Zo kunnen de gebruikte kruiden interacties geven met reguliere geneesmiddelen.

rine bevat. Veel van deze afslankmiddelen bevatten naast Ephedra-bestanddelen ook andere stimulantia en cafeïne. Cafeïne kan toegevoegd worden als ‘zelfstandig’ ingrediënt, maar ook in de vorm van cafeïnebevattende plantenextracten zoals Guarana (Paullinia cupana) of Kolanoot (Cola acuminata). Hoog gedoseerde cafeïnepreparaten zijn niet zonder gevaar. De eerste symptomen van een cafeïne-vergiftiging zijn vaak krampende buikpijn en braken. Deze treden doorgaans dertig minuten tot twee uur na inname op. Bij gelijktijdig gebruik van Ephedrapreparaten met andere stimulantia (zoals cafeïne) of monoamineoxidase (MAO)-remmers kunnen verhoogde hartslag, ernstige hypertensie en te hoge lichaamstemperatuur ontstaan. Een bijkomend probleem is dat de opgegeven hoeveelheden van de stimulantia op de verpakking niet hoeven te kloppen. In 2008 was er bijvoorbeeld een geval van cafeïne-vergiftiging door herbal energy-capsules. Deze capsules bevatten beduidend meer cafeïne dan de bijsluiter vermeldde. Lareb heeft diverse meldingen ontvangen van producten waarin Ephedra of synef(ed)rine waren verwerkt in combinatie met andere stimulantia. Gemelde bijwerkingen bij deze producten waren onder andere hartkloppingen (viermaal), stress, hyperventilatie, slapeloosheid (ieder Optima farma

19-04-12 17:13

Dossier tweemaal), hoofdpijn, hypertensie (beide eenmaal gemeld). Daarnaast is eenmaal een acute hartstilstand in verband gebracht met een preparaat dat Ephedra en andere stimulantia bevatte (productnaam ‘Stacker 3’). Deze patiënt is overleden. Laxerende werking Kruidenmiddelen om af te slanken bevatten ook regelmatig ingrediënten met een laxerende werking op basis van anthrachinon-bevattende kruiden, die een stimulerende werking hebben op de peristaltiek van de darm. Voorbeelden van ingrediënten met een laxerende werking waarover Lareb meldingen ontving zijn senna (Casia senna), gewone vuilboom (ook Sporkehout of Rhamnus frangula genoemd) of rabarber (Rhizoma Rhei). Chronisch gebruik en overdosering van anthrachinon-bevattende laxeermiddelen kan leiden tot buikpijn, diarree en elektrolytstoornissen. Anthrachinonbevattende kruiden kunnen schadelijke effecten op de lever en de nier hebben. Vanwege een verhoogd risico op een lage kaliumspiegel zouden patiënten die diuretica of corticosteroïden gebruiken het gebruik van anthrachinonen moeten vermijden. Lareb ontving ook meldingen van afslankproducten waaraan naast kruiden diverse vitamines en mineralen waren toegevoegd. Aan drie verschillende afslankmiddelen was het sporenelement chroom(picolinaat) toegevoegd. Chroom is noodzakelijk

Tot januari 2012 ontving bijwerkingencentrum Lareb meldingen van niet-geregistreerde afslankmiddelen

27

voor een normaal glucosemetabolisme. Te weinig chroom in de voeding kan leiden tot insulineresistentie. Chroom wordt aan afslankmiddelen toegevoegd met de claim dat het ‘het hongergevoel vermindert’. In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde is in het verleden nog gewaarschuwd dat bij patiënten met diabetes mellitus type 2 het gebruik van chroomsupplementen kan leiden tot een

te lage glucosespiegel. Bij vijf meldingen bij Lareb betrof het afslankmiddel een product waarbij verschillende vitamines (onder andere vitamine C en B6) waren toegevoegd. Het langdurig gebruik van (hoge doseringen) vitamines is ook niet zonder risico’s, zo kan vitamine B6 (pyridoxine) bijvoorbeeld gevoelsstoornissen geven.

Casia senna

Hartkloppingen door afslankmiddel Hieronder een aantal voorbeelden van afslankmiddelen en hun bijwerkingen: ■ Green Coffee 800 en Fruta Plant, bevatten sibutramine, kan hartkloppingen veroorzaken ■ ‘Chileense’ afslankpil, bevat onder andere dierlijk schildklier- poeder, amfetamine-achtige stoffen en diazepam, kan leverschade veroorzaken. ■ ‘Stacker 3’, bevat stimulantia en Ephedra, kan acute hartstilstand veroorzaken

Wees altijd alert op mogelijke bijwerkingen van deze producten als patiënten klagen over bijvoorbeeld hartkloppingen, stress, slapeloosheid en hoofdpijn.

Optima farma

OF–4.indd 17

17

19-04-12 17:13

Referenties: 1. Florman S, Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):1211-1213. 2. Alloway R, Steinberg S, Khalil K, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):867-870. 3. Florman S, Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplantation. 2007;83(12):1639-1642. 4. van Hooff JP, Alloway RR, Trunecka P, et al. Clin Transplant 2011: 25: E1–E12 5. SmPC Prograft 6. SmPC Advagraf 7. Handleiding geneesmiddelsubstitutie KNMP/Winap, april 2010 8. Kahan BD, Welsh M, Urbauer DL, et al. J Am Soc Nephrol. 2000;11(6):1122-1131.

Verkorte product informatie Advagraf® Naam van het geneesmiddel: Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg en 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard, bevatten respectievelijk 0,5 mg, 1 mg, 3mg en 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Indicaties: Profylaxe van transplantaat-afstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelenwerden behandeld Farmacotherapeutische groep: Macrolide immunosuppressief middel, ATC-code: L04A A05. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Advagraf capsules dienen direct na uitname uit de blisterverpakking te worden ingenomen. De capsules dienen in zijn geheel met vloeistof (bij voorkeur water) te worden ingenomen (liefst in de ochtend) op een lege maag of ten minste 1 uur vóór of 2-3 uur na de maaltijd . Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één of meer van de hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige ongewenste voorvallen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege gelimiteerde gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden.. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn kunnen het risico van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimus concentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Risicopatiënten op ventriculaire- en septumhypertrofie die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, dienen regelmatig gemonitord te worden. Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT interval verlengen maar substantieel bewijs dat Torsades de Pointes veroorzaakt kan worden ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom. Er is melding gemaakt van de ontwikkeling van EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen, verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBVVCA serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterior reversibel encefalopathy syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptonen hebben die mogelijk duiden op PRES, dient een radiologisch onderzoek uitgevoerd te worden. Er is beperkte ervaring bij non-blanke personen en patiënten met een verhoogd immunologisch risico. Capsules bevatten lactose. De printinkt gebruikt voor opdruk van de Advagraf capsules bevat soja lecithine. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4 in de lever en in de darmwand. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap, borstvoeding en vruchtbaarheid: Tacrolimus kan worden overwogen bij zwangere vrouwen indien er geen veiliger alternatief beschikbaar is. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Bijwerkingen: Veel van de hieronder weergegeven bijwerkingen zijn reversibel en/of reageren op dosisverlaging. Volgende bijwerkingen deden zich vaak (≥ 1/100 tot < 1/10) tot zeer vaak (≥ 1/10) voor (zie de volledige SPC tekst voor de bijwerkingen met incidentie soms; zelden; zeer zelden, niet bekend). Zeer vaak: hoofdpijn, tremor, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen, diabetes mellitus, hyperglycemie, hyperkaliemie, hypertensie, abnormale resultaten leverfunctie test, slapeloosheid. Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie, anemie, thrombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcel analyse, leukocytose, zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven, oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oorsuizen, parenchymale long afwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten,faryngitis,neusverstopping en ontstekingen, maagdarm klachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulair necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen, uitslag, pruritis, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, rugpijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, anorexia, metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, hypomagnesemie, hypokaliemie, hypocalciemie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipdemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie, primaire transplantaat dysfunctie, thromboembolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen, koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts toename, galgang aandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht, verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, depressieve gevoelens, stemmings-afwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn gerapporteerd. Afleveringstatus UR Inschrijving Advagraf 0,5 mg capsules (EU/1/07/387/002); Advagraf 1 mg capsules (EU/1/07/387/004); Advagraf 3 mg capsules (EU/1/07/387/012); Advagraf 5 mg capsules (EU/1/07/387/008). Vergoeding Advagraf wordt volledig vergoed; voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Postbus 108, 2350 AC Leiderdorp. Tel.: 071-5455854 Fax: 071-5455850. Datum: November 2011 Verkorte product informatie Prograft® Samenstelling: Capsules met 0,5 mg, 1 mg en 5 mg tacrolimus, concentraat voor infusie met 5 mg tacrolimus per ml. Indicaties: profylaxe van transplantaat afstoting bij allogene lever, nier of hart transplaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werd behandeld. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één der hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen: Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucoseconcentraties, bloedwaarden elektrolyten (in het bijzonder kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Indien klinisch relevante afwijkingen van deze parameters worden waargenomen, dient aanpassing van het immunosuppressieve regiem te worden overwogen. Tijdens episodes van diaree dienen de tacrolimus bloedspiegels te worden gemonitord. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten of andere fytotherapeutica dienen gedurende therapie met Prograft te worden vermeden Ventriculaire- en septumhypertrofie zijn in zeldzame gevallen waargenomen. Het merendeel was reversibel en betrof doorgaans kinderen met tacrolimus bloeddalconcentraties die veel hoger waren dan de maximale aanbevolen waarden. Tacrolimus kan het QT interval verlengen, bewijs voor het veroorzaken van Torsades de Pointes ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT syndroom. Er zijn meldingen van de ontwikkeling van Epstein-Barr virus (EBV) gerelateerde lymfoproliferatieve ziekten bij met Prograft behandelde patiënten. Patiënten overgezet naar Prograft dienen geen gelijktijdige antilymfocyten behandeling te ondergaan. Van zeer jonge (< 2 jaar) EBV-VCA- negatieve kinderen is gerapporteerd dat zij een groter risico op de ontwikkeling van een lymfoproliferatieve ziekte lopen. Daarom dient in deze patiëntengroep de status van de EBV-VCA serologie te worden vastgesteld alvorens met de Prograft behandeling te beginnen. Zorgvuldige monitoring met behulp van EBV-PCR gedurende de therapie wordt aanbevolen. Een positieve EBV-PCR kan gedurende maanden aanwezig zijn maar hoeft niet persé een indicatie van een lymfoproliferatieve ziekte of lymfoom te zijn. Blootstelling aan zon- en UV-licht dient beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Prograft bevat lactose. Extra voorzichtigheid dient te worden betracht bij patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen als galactoseintolerantie, Lapp-lactase-deficiëntie of glucosegalactose-malabsorptie. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap en borstvoeding: Tacrolimus kan de placenta kan passeren. Prograft behandelde patiënten dienen geen borstvoeding te geven. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Beïnvloeding van de rijvaardigheid en het vermogen om machines te bedienen: Tacrolimus kan visuele en neurologische stoornissen veroorzaken. Dit effect kan worden versterkt in combinatie met alcohol. Bijwerkingen: Immunosuppressie verhoogt de kans op infecties en kan het verloop van reeds bestaande infecties verergeren. Bovendien wordt het risico op maligniteiten verhoogd. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn in verband met tacrolimustherapie gerapporteerd. Een aantal bijwerkingen is dosisafhankelijk en reageert op dosisreductie. Volgende bijwerkingen deden zich vaak tot zeer vaak voor (zie voor de bijweringen met incidentie soms, zelden, zeer zelden en niet bekend de geregistreerde 1B-1 tekst).. Zeer vaak: hyperglycemie, diabetes mellitus, hyperkaliemie, slapeloosheid, tremor, hoofdpijn, hypertensie, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen Vaak: anemie, leukopenie, thrombocytopenie, leukocytose, afwijkende rode bloedcel analyse, hypomagnesemie, hypofosfatemie, hypokaliemie, hypocalciemie, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, verminderde eetlust, anorexia, metabole acidosis, hyperlipidemie, hypercholesterolemie, hypertriglyceridemie, andere stoornissen in de electrolythuishouding, symptomen van angst, verwardheid en desoriëntatie, depressie, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, convulsies, verminderd bewustzijn, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, perifere neuropathie, duizeligheid, verminderd vermogen tot schrijven, zenuwstelselaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oogaandoeningen, oorsuizen, ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardia, bloedingen, thromboembolische en ischemische voorvallen, perifeer vasculaire, dyspnoe, parenchymale long afwijkingen, pleurale effusie, faryngitis, hoesten, neusverstopping en ontstekingen, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale ulceratie en perforatie, gastrointestinale bloedingen, stomatitis en zweervorming, ascites, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, constipatie, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, maagdarm klachten, lever enzym en functie afwijkingen, galstuwing en geelzucht, hepatocellulaire schade en hepatitis, galgangontsteking, pruritis, uitslag, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, rugpijn, nierfalen, acuut nierfalen, oligurie, tubulair necrose, toxische nefropathie, problemen met urineren, blaas en urethra symptomen, asthenie, koorts, oedeem, pijn en onbehagen, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts toename, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, primaire transplantaat dysfunctie. Inschrijving: Prograft 0,5 mg capsules (RVG 22236); Prograft 1 mg capsules (RVG 18107); Prograft 5 mg capsules (RVG 18108); Prograft infusieconcentraat 5 mg/ml (RVG 18109). Vergoeding: Prograft wordt volledig vergoed, voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Postbus 108, 2350 AC Leiderdorp. Tel.: 071-5455854 Fax: 071-5455850. Datum: Oktober 2011

OF–4.indd 18

19-04-12 17:13

Vervuilingen ‘Natuurlijke’ afslankmiddelen kunnen ook reguliere geneesmiddelen bevatten, terwijl deze niet op de verpakking zijn vermeld. Het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb ontving twee meldingen van bijwerkingen na gebruik van het ongeregistreerde afslankmiddel Green Coffee 800: bij een 33-jarige vrouw werd een hypomanie gemeld en door een 44-jarige vrouw leverenzymafwijkingen na gebruik van dit middel. Uit onderzoek van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit bleek eerder dat onderzochte monsters van het afslankmiddel Green Coffee 800 sibutramine bevatten. De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft in augustus 2010 een waarschuwing uitgebracht over dit middel. De meldingen werden door Lareb gepubliceerd. Daarnaast werden hartkloppingen gemeld bij een ander afslankmiddel, Fruta planta, dat ook sibutramine bleek te bevatten. In het verleden is ook leverfalen gemeld bij een ‘Chileense’ afslankpil die bij analyse onder andere thyreoidum (dierlijk schildklierpoeder) en de amfetamine(achtige) stoffen diethylpropion en fenproporex bevatte en tevens diazepam.

Bijwerkingen leidden tot ziekenhuisopnames Lareb ontving tot januari 2012 27 meldingen van niet-geregistreerde afslankmiddelen. De gebruikers betroffen 25 vrouwen en twee mannen in de leeftijd van 21 tot 63 jaar. In vijf gevallen leidde de gemelde bijwerking tot een ziekenhuisopname. In acht gevallen was de plek van aankoop van het product gespecificeerd: zes afslankmiddelen werden bij de drogist gekocht, een via internet en een bij een kapperszaak. De melders bij Lareb waren huisartsen (tienmaal), apothekers (negenmaal), specialisten (viermaal), patiënten (driemaal) en een ziekenhuisapotheker. Deze 27 meldingen omvatten een heel scala aan producten en ingrediënten die in dit artikel worden beschreven.

5

meldingen betroffen een afslankmiddel waaraan verschillende Grote aantallen vitamines waren toegevoegd Het gebruik van ‘natuurlijke’ afslankmiddelen door een patiënt zal veelal niet bij zijn zorgverlener bekend zijn. Ongeregistreerde afslankmiddelen worden in grote aantallen via internet aangeboden en het is bij consumenten waarschijnlijk niet altijd bekend dat deze producten ook bijwerkingen kunnen geven. Consumenten kunnen niet vertrouwen op de juiste samenstelling van ongeregistreerde producten zoals afslankmiddelen, dat blijkt ook uit de meldingen bij Lareb. Bij patiënten die last hebben van onverklaarbare klachten is het aan te raden om te vragen of zij ook ongeregistreerde producten gebruiken.

Florence van Hunsel is apotheker-epidemioloog, Sonja van den Koppel is farmaceutisch consulent en studeerde farmacie in Slovenië. Beide zijn werkzaam bij het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb. Voor vragen en meldingen kun je contact opnemen met Florence van Hunsel: [email protected] of 073-6469708.

Optima farma

OF–4.indd 19

Sibutramine in afslankmiddel: hartkloppingen Een vrouw van 35 jaar komt bij de huisarts met hartkloppingen. Ze vertelt dat ze bij de kapper een potje Fruta Planta heeft gekocht om af te vallen. De klachten begonnen toen ze na vijf maanden niet één capsule maar twee capsules ging slikken. Fruta Planta zou een 100% natuurlijk afslankproduct zijn dat op een ‘authentieke en gecertificeerde wijze’ in China is gefabriceerd en de volgende bestanddelen bevat: citroen, bittermeloen, papaya, spirulina maxima, mangosteen en radijs. Maar de Food and Drug Administration (FDA) in de VS waarschuwt dat dit preparaat ook een behoorlijke hoeveelheid sibutramine bevat. Sibutramine is een vermageringsmiddel dat in verschillende landen al van de markt is gehaald omdat de bijwerkingen, vaak op het hart, niet opwegen tegen het positieve effect van het middel.

19

19-04-12 17:13

Alli Alli bevat 60mg orlistat per capsule. Orlistat vermindert de opname van vet uit voeding op het moment dat voeding zich in de darmen bevindt. Er blijft daardoor meer vet in de darmen achter. Dit vet komt er via de ontlasting uit. Er wordt uitgegaan van een gemiddelde van vijf tot tien procent gewichtsverlies door het gebruik van Alli.



Elma Stitzinger

Xenical De belangrijkste mogelijke bijwerkingen zijn maag- en darmklachten, zoals winderigheid, buikpijn en diarree, hoofdpijn en griepverschijnselen. Ook zijn er tandvleesproblemen en cariësproblemen bekend, maar die komen heel zelden voor.

Xenical bevat net als Alli de werkzame stof orlistat. Verschil is de hoeveelheid orlisat: 120mg in plaats van 60mg. Er wordt uitgegaan van een gemiddelde van tien procent gewichtsverlies door het gebruik van Xenical. In tegenstelling tot Alli is Xenical alleen op recept verkrijgbaar. Xenical heeft alleen zin als er voedsel in het lichaam zit, dus als een maaltijd wordt overgeslagen of een maaltijd wordt gebruikt waar geen vet in zit, is inname van het medicijn niet nodig. Als de patiënt binnen drie maanden niet vijf

procent is afgevallen, heeft verder gebruik van dit medicijn geen zin. Het wordt afgeraden Xenical langer dan twee jaar te gebruiken. Xenical geeft dezelfde bijwerkingen als Alli. Over de werking van Xenical in het lichaam op de lange termijn is nog onvoldoende bekend.

Afslankproducten de loep

vraag naar en aanbod van afslankmiddelen nemen toe Modifast Ook Modifast richt zich op het beperken van inname van calorieën. De maaltijdvervangers worden in verschillende fasen van het dieet in ver-

20

OF–4.indd 20

schillende vorm ingenomen. De eerste twee weken zijn het louter maaltijden in poedervorm, daarna kan worden afgewisseld met pudding, repen, sapjes en shakes. Voordeel van dit soort diëten is dat het makkelijk is: geen ingewikkelde bereidingen en simpel met boodschappen. Over het algemeen zijn er wel veel klachten over saaiheid van het dieet, een slechte adem en dat het toch moeilijk is vol te houden omdat behoefte aan vast voedsel blijft. Mogelijke bijwerkingen: verstoppingen, vermoeidheid en buikklachten.

Optima farma

19-04-12 17:14

Producten Prodiet proteïne dieet Dit dieet is gebaseerd op beperking van inname van calorieën. De shakes leveren het lichaam eiwitten ontdaan van koolhydraten, suikers en vetten. Bij het beperken van calorieën spreekt het lichaam in eerste instantie de spiermassa aan om de energie voorraad op peil te houden. Door eiwitten toe te voegen spreekt het lichaam eerder de vetmassa aan en is er eerder sprake van blijvend gewichtsverlies. Er zijn contraindicaties

Weight Care bekend met onder andere cortisone, diabetes en psychologische problemen. Mogelijke bijwerkingen zijn obstipatie, slechte adem en spierkrampjes.

Weight Care richt zich op het beperken van inname van calorieën. Er bestaan verschillende opties, zoals een combinatie van ‘gewoon’ eten met maaltijdvervangers. Daarnaast zijn er de kuren waarbij de maaltijden vervangen worden door weight care producten. Dit dieet mag nooit langer dan drie weken achtereen worden gevolgd. Belangrijk is dat dagelijks voldoende vocht wordt binnengekregen, minstens anderhalve liter per dag. Veel gehoorde klachten zijn de smaakloosheid en chemische bijsmaak van de maaltijden en de producten zijn vrij prijzig. Het jojo-

effect komt vrij vaak voor als de normale voedselinname wordt hervat. Mogelijke bijwerkingen zijn verstoppingen, vermoeidheid en buikklachten.

producten. Volgens het Nederlands Voedingscentrum kan Herbalife wel tot succesvol gewichtverlies leiden maar kan dit effect net zo goed met veel goedkopere middelen bereikt worden. De Herbalife producten zijn namelijk vrij kostbaar. De gezondheidsclaim die Herbalife toedicht aan

haar kruidenpillen zijn wetenschappelijk nooit bewezen. Mogelijke bijwerkingen: vermoeidheid, duizeligheid en diaree. Ook is een versterkte werking van de schildklier gemeld. Een algemene klacht van ex-gebruikers is het bekende jo-jo effect.

cten onder p Herbalife

De gemiddelde 45-jarige heeft maar liefst diëten gevolgd. Dat blijkt uit een enquête onder 2000 Britse mannen en vrouwen

61

Optima farma

OF–4.indd 21

Herbalife combineert caloriebeperking in de vorm van maaltijdvervangers met kruidenpillen als voedingsupplementen. Herbalife heeft de afgelopen jaren regelmatig het nieuws gehaald. De Amerikaanse FDA heeft geprobeerd de producten van de markt te halen nadat een link werd gelegd tussen een sterfgeval en het gebruik van Herbalife producten. Destijds bevatten de Herbalife producten nog ephedrine. Herbalife zegt deze stof niet meer te gebruiken in haar

Medisch advies De meeste afslankkuren en diëten zijn niet zonder risico's en bijwerkingen. Daarom is het altijd aan te raden dat een patiënt die een afslankkuur of een dieet wil starten eerst overleg heeft met de huisarts.

21

19-04-12 17:14

KNMP Richtlijnen

Assistent wordt steeds meer medicatiebegeleider Alleen het doosje afleveren is verleden tijd

A

Mike Nettekoven

Apotheken worden sinds dit jaar op een andere manier betaald. Dat zal niemand die in een apotheek werkt ontgaan zijn. Niet actueel alleen het afleveren van het doosje wordt vergoed maar apotheken krijgen ook een beloning voor het leveren van zorg. Hieronder vallen zaken zoals het bespreken van een medicatiepaspoort met de patiënt of het geven van inhalatie-instructies. Daarnaast moeten apothekers met de zorgverzekeraars gaan onderhandelen over de tarieven die ze in rekening mogen brengen. Vandaar de term ‘vrije tarieven’ die vaak gebruikt wordt.

Om apothekers te helpen hun zorg zichtbaar te maken heeft de KNMP het afgelopen jaar diverse richtlijnen uitgebracht. Er zijn zogenaamde generieke richtlijnen die algemene processen in de apotheek beschrijven, zoals de afgifte van het medicijn aan de patiënt (ter hand stellen), het uitvoeren van medica-

Marianne van den Berg: "Met zorg kan je het voortbestaan van de apotheek zeker stellen. Daar moeten apotheken dan ook op inzetten." tiebewaking of het beoordelen van de medicatie van patiënten. Maar er zijn ook richtlijnen die zich op een specifieke patiëntengroep richten, zoals diabetespatiënten, patiënten met astma of COPD en patiënten met hart- en vaatziekten. 22

OF–4.indd 22

Optima farma

19-04-12 17:14

Actueel KNMP Richtlijnen De richtlijnen die de KNMP heeft ontwikkeld omschrijven de zorg die apotheken aan patiënten kunnen leveren. Vanaf 1 januari 2012 moet farmaceutische zorg namelijk door de zorgverzekeraars worden ingekocht. Apothekers moeten onderhandelen over het tarief dat zij voor deze zorg vergoed krijgen. Dat kunnen zij nu doen aan de hand van deze KNMP Richtlijnen. De meeste apotheekteams werken al op de manier zoals in de richtlijnen wordt beschreven. De richtlijnen helpen ook om aan de buitenwereld zichtbaar te maken wat de apotheek allemaal voor de patiënt doet of kan betekenen.

Er zijn 3 categorieën KNMP Richtlijnen: Generieke richtlijnen ■ Begeleiding thuistoediening ■ Farmaceutisch consult ■ Farmaceutische zorg bij ontslag uit ziekenhuis ■ Farmaceutische palliatieve zorg ■ Geïndividualiseerde distributievormen ■ Medicatiebeoordeling ■ Medicatiebewaking ■ Patiëntendossier ■ Ter hand stellen

Categorale richtlijnen ■ Astma ■ COPD ■ CVRM (cardiovasculair risicomanagement ofwel hart- en vaatziekten) ■ Diabetes

Organisatiegerichte richtlijnen ■ Bereiden uit grondstoffen en aanpassen handelspre paraten ■ Informatiehuishouding en -beveiliging ■ Online farmaceutische zorg- en dienstverlening ■ Overdracht medicatie gegevens

Beste farmaceutische zorg De KNMP Richtlijnen beschrijven de beste farmaceutische zorg die een apotheek kan leveren. Veel punten die in de richtlijnen worden genoemd zijn al routine voor de meeste apotheekteams. Het is niet zo dat de apotheekmedewerkers nu ineens heel anders moeten gaan werken. “Wel moet er een ander besef ontstaan onder assistenten”, zegt apotheker Marianne van den Berg van de DagNacht Apotheek in Alphen aan den Rijn. “Assistenten worden steeds meer medicatiebe-

Cynthia Ettema: “Probeer het uit en ervaar het. Eenmaal over die drempel krijg je meer zelfvertrouwen om in gesprek te komen met de patiënt.” geleider in plaats van dat ze alleen maar wat doosjes afleveren. Ze moeten kunnen aanvoelen hoe het er thuis met die patiënt en zijn geneesmiddelen aan toe gaat en daarop inspelen met hun voorlichting. Goede communicatie is daarom erg belangrijk.” In Alphen aan den Rijn hebben zeven apotheken de handen ineen geslagen om volgens de richtlijnen te werken. Van den Berg vertelt dat zij het belangrijk vinden dat ook assistenten met de richtlijnen kunnen werken. “Toen we de richtlijnen gingen lezen bleken daar toch aardig wat lastige termen in voor te komen, zoals inlevingsvermogen, motivational consult, behandeldoelen. Deze kreten zeggen sommige assistenten niet zo veel. We hebben daarom als eerste de generieke richtlijnen in stukjes geknipt en deze vertaald. Dit hebben we in kleine groepjes gedaan waar ook assistenten in werden betrokken. Hierna vroegen we onszelf af wat dit betekent voor onze manier van werken.” Optima farma

OF–4.indd 23

23

19-04-12 17:14

Marianne van den Berg: “Assistenten moeten aanvoelen hoe het er thuis met die patiënt en zijn geneesmiddelen aan toe gaat en daarop inspelen met hun voorlichting.” De belangrijkste punten op een rij ■ Apotheken worden tegenwoordig



niet alleen voor het verstrekken van het doosje betaald maar ook voor het verlenen van zorg.

■ De KNMP heeft diverse richt lijnen opgesteld voor het verlenen van farmaceutische zorg. Veel apotheekteams werken al op de manier zoals daarin beschreven staat. ■ Assistenten worden meer een medicatiebegeleider van de patiënt dan alleen doosjes verstrekker. ■ Vertaal de richtlijnen naar de



eigen apotheekpraktijk en maak duidelijk welke zaken geregi- streerd moeten worden. Registratie is niet meer vrijblij vend, het is noodzaak geworden.

Van den Berg geeft een voorbeeld. “Bij een eerste-uitgiftegesprek vertel je de patiënt niet alles. De patiënt heeft net van de arts ook al heel veel informatie gehad en het risico bestaat dat de informatie die de apotheek geeft niet meer onthouden wordt. Daarom hebben we gekeken welke informatie wij belangrijk vinden om tijdens een eerste-uitgiftegesprek te bespreken. Dat is de basisinformatie die patiënten echt moeten krijgen. Bij de tweede uitgifte gaan we dan dieper in op belevingsvragen, zoals ‘wat zou u willen weten over het medicijn?’ en ‘verwacht u problemen met het innemen van de medicijnen?’ Bij de vervolguitgiften letten we ook op belemmeringen voor de patiënt en de mate van therapietrouw.” Zorgprestaties De groep uit Alphen aan den Rijn heeft ook de inhoud van de ziektegerelateerde richtlijnen aangepakt en de informatie vertaald in wat er daadwerkelijk moet gebeuren in de apotheek en wanneer. 24

OF–4.indd 24

Daarbij hebben ze gelijk gekeken welke zorgprestaties er vanwege de vergoeding geregistreerd moeten worden. Vervolgens hebben alle teams tijdens een werkbespreking uitleg gekregen over wat richtlijnen zijn, waarom ze er zijn en wat ze betekenen voor de manier van werken.

len, ze hoeven er niet bang voor te zijn. Probeer het uit en ervaar het, geef ik assistenten mee. Eenmaal over die drempel krijg je meer zelfvertrouwen om in gesprek te komen met de patiënt. Beschouw de patiënt als een familielid, dan komt de rest vanzelf. En je werk wordt er ook minder saai door.”

Een werkbespreking is niet voldoende om de teams op de ‘nieuwe’ manier te laten communiceren met de patiënten. Daarom hebben de apothekers de SBA in de arm genomen om scholing op maat te maken voor de assistenten. Twee avonden krijgen de medewerkers communicatietraining, waarin zaken aan de orde komen als inlevingsvermogen en gesprekken beleefd leren afronden bij langdradige verhalen. “Het doel van deze training is om de patiënt als partner te gaan zien”, zegt apotheker Marianne van den Berg. “Daarnaast krijgen de assistenten ook drie avonden training in de aandoeningen diabetes, astma/COPD en hart- en vaatziekten en wat ze wel en niet moeten vastleggen. Want registratie is niet meer vrijblijvend. Dat is belangrijk om te beseffen. Want als een apotheek geen inkomsten meer binnenkrijgt dan houdt het een keer op.”

Het is ook heel belangrijk voor apothekers om het goede voorbeeld te geven, meent Ettema. “Ze hebben een voorbeeldfunctie en ze moeten feedback aan assistenten geven. Assistenten krijgen dat vaak nog te weinig. Of ze het nu wel of niet goed doen, vertel het. Communiceren is heel belangrijk, niet alleen met de patiënt maar ook met de medewerkers.”

Geen nieuwe zaken “Er wordt veel van assistenten verwacht de laatste tijd”, zegt farmaceutisch manager Cynthia Ettema van Apotheek De Hoge Zijde in Alphen aan den Rijn. “Elke verandering kost energie dus ze staan niet allemaal te juichen als er weer nieuwe eisen aan hen worden gesteld. Maar ik heb geen negatieve geluiden gehoord en ik denk dat ze best blij zijn met ons scholingsbeleid. Eigenlijk zijn het geen nieuwe zaken die we vertel-

Door deze nieuwe aanpak zijn assistenten meer tijd kwijt aan de balie. Tijd die de gemiddelde apotheek niet heeft. In Alphen aan den Rijn hebben ze dit deels opgevangen door central filling te doen. Het klaarmaken van de chronische medicatie van alle zeven apotheken, wordt door één van de aangesloten apotheken gedaan. “Dat heeft veel rust gegeven”, zegt Ettema. “Daarbij vind ik dat een patiënt beter iets langer kan wachten en daarna goed geholpen wordt dan dat hij minder lang moet wachten en daarna alleen een doosje toegeschoven krijgt. Daar wordt hij echt niet blijer van.” Apotheker Van den Berg beaamt dat. “Met zorg kan je het voortbestaan van de apotheek zeker stellen. Daar moeten apotheken dan ook op inzetten.” l

de KNMP Richtlijnen staan op knmp.nl

Cynthia Ettema: “Beter iets langer wachten en daarna goed geholpen worden dan minder lang wachten en alleen een doosje toegeschoven krijgen." Optima farma

19-04-12 17:14

Het vak

Over het registreren van de zorgprestaties Zorg zichtbaar maken klaar voor 2012

2012 is het jaar dat we de zorg die we leveren gaan registreren. Wat betekent dat voor het team en de werkzaamheden? Volgen ze de KNMP Richtlijnen? Twee collega’s, Marjan Verschuren en Alexa Linssen en vertellen over hun ervaringen Froukje Wattel

“Wij voeren al langer de ZZ-regels voor de geleverde zorg in, bijvoorbeeld bij eerste en tweede uitgifte,” vertelt Alexa Linssen, farmaceutisch consulent in opleiding, Kring-apotheek Asten. “We merken hoe belangrijk het is om dat consequent te doen. We werken hier met vijftien assistenten, dus we moeten erop letten dat iedereen het altijd doet. Daarom blijven we het herhalen en besteden we er aandacht aan in onze wekelijkse nieuwsbrief. Als er zieken zijn, of als het erg druk is, wordt het wel eens vergeten.” Echt nieuw is het dus voor Alexa en haar collega's niet. “We hebben het drukker met het preferentiebeleid. Het blijft lastig uitleggen aan de patiënten dat ze steeds weer een ander doosje of een andere pil krijgen. Dat kost veel tijd.” De Slotermeer Apotheek in Amsterdam is nog bezig met het invoeren van de prestatiebeschrijvingen. “De KNMP Richtlijnen zijn al wel grotendeels in ons kwaliteitshandboek opgenomen,” zegt farmaceutisch manager Marjan Verschuren. “2012 is een overgangsjaar. Wij beginnen in maart met het vastleggen van de elf prestatiebeschrijvingen.

Optima farma

OF–4.indd 25

Marjan Verschuren

Alexa Linssen

farmaceutisch manager Slotermeer Apotheek Amsterdam

farmaceutisch consulent i.o. Kring-apotheek Asten

“De zorg die we nu registreren gaven we altijd al.”

“Belangrijk om het consequent in te voeren”

Tot nu toe hadden we het druk met de declaraties in verband met de nieuwe prijzen die per verzekeraar verschillen. Gelukkig zijn we sinds vorig jaar een Service Apotheek, anders zouden we zelf per verzekeraar al die nieuwe prijzen moeten gaan invoeren. Dat is als zelfstandige apotheek bijna niet te doen. Nu wordt dat allemaal centraal voor ons gedaan.” Beiden vinden het ondanks het vele werk wel goed dat de zorgprestaties nu geregistreerd worden. “We voerden het al langere tijd in, om aan de verzekeraar te kunnen laten zien wat we allemaal

gedaan hebben,” aldus Alexa Linssen. “Die zorg gaven we altijd al, maar vroeger zat dat bij de prijs van de medicatie inbegrepen,” vult Marjan Verschuren aan. “Nu gaan we dat gesplitst invoeren. Het is alleen nog niet precies bekend wat de verzekeraars wel en niet gaan vergoeden.”

Op klaarvoor2012.info vind je veel praktische informatie WWW over alle veranderingen die dit jaar zijn ingegaan

25

19-04-12 17:14

Verenigingsnieuws

O p ti ma Far ma

Goed contact met de huisarts?!

Optima Farma Voor vragen over de beroepsvereniging Optima Farma kun je contact opnemen met Margo Briejer, ambtelijk secretaris. KNMP – Optima Farma t.a.v. Margo Briejer Postbus 30460 2500 GL Den Haag telefoon: 070 373 72 15 e-mail: [email protected]

Agenda 7 t/m 12 mei 2012 Longweek in de apotheek knmp.nl/longweek Vanaf 11 juni 2012 KNMP campagne ‘Vakantie en medicijnen’ apotheek.nl 5 t/m 26 juni 2012 SBA Roadshow ‘Verandering’ sbaweb.nl

26

OF–4.indd 26

Enquête Prettige en goede communicatie met de huisarts zorgt voor heldere afspraken en leidt uiteindelijk tot een betere patiëntenzorg. De KNMP start per 7 mei met een onderzoek naar de communicatie tussen het apotheekteam en de huisarts in de dagelijkse praktijk. Hoe verlopen de contacten nu en wat zou er verbeterd kunnen worden? Als apothekersassistent heb je regelmatig contact met de

huisartspraktijk en de KNMP wil dan ook graag jouw mening weten. De enquête staat vanaf 7 mei klaar op optimafarma.nl. Doe mee en vul 'm in!

WWW

Meer informatie: optimafarma.nl

SBA Roadshow ‘Veranderen is teamwork’ Voor het hele apotheekteam Integrale zorg, nieuwe richtlijnen, prestatie-indicatoren, het vastleggen van verrichtingen en vrije tarieven. Allemaal veranderingen die effect hebben op het werken in de apotheek. Maar hoe voer je als team deze veranderingen door in de dagelijkse werkzaamheden in de apotheek? Daar gaat de SBA Roadshow over die in juni op acht locaties verspreid over het hele land plaatsvindt. De eerste is op 5 juni in Leiden en begint om 18.00 uur. Kijk voor alle locaties en meer informatie op sbaweb.nl/roadshow. Daar kun je je ook direct inschrijven.

Optima farma

19-04-12 17:14

Nascholing

Online je kennis testen Snel, informatief en up to date nascholing

Wie vaak aan de balie staat, moet voldoende kennis hebben om allerlei soorten vragen te beantwoorden en goed te kunnen adviseren. In een drukke apotheek is er niet altijd genoeg tijd voor nascholingscursussen. De online kennistesten voor apothekersassistenten bieden uitkomst om snel en praktijkgericht kennis te testen en op te frissen. Froukje Wattel

Apotheker Karen de Leest, parttime werkzaam bij de KNMP (Geneesmiddelen Informatie Centrum), stond aan de wieg van de kennistesten. De allereerste kennistest maakte ze vijf jaar geleden. “Het begon als experiment,” vertelt ze. “We merkten dat assistenten vaak te weinig vragen stelden aan de cliënten. Misschien omdat ze zich niet zeker genoeg voelden over hun eigen

Kennistest volgen? Alle kennistesten staan op kennistest.knmp.nl. Voor openbare apotheken zijn de kennistesten gratis te volgen. In december 2010 hebben alle openbare apotheken inloggegevens ontvangen waarmee voor elke apothekersassistent een gebruikersnaam aangemaakt kan worden. Geen inloggegevens ontvangen? Stuur dan een mail naar [email protected].

kennis. Daar wilden we wat aan doen door middel van korte, praktijkgerichte online kennistesten. Testen die je tussendoor in de apotheek kunt doen, eventueel in gedeelten.” Kennis aan de balie De eerste kennistesten gingen over zelfzorgmiddelen, bijvoorbeeld over hoofdluis. “Het gaat echt om informatie aan de balie,” zegt De Leest. “Ik heb veel aan de balie gestaan, ik weet wat je nodig hebt. Welk zelfzorgproduct moet je aanbevelen, wat moet je vragen, waarop moet je letten bij interacties?” Een kennistest bestaat uit twee casussen en een samenvatting van de theorie. De uitgebreide theorie staat in de achtergrondtekst. Elke test wordt afgesloten door tien makkelijke en tien moeilijke vragen. “Als je die goed invult, ontvang je een certificaat.” legt De Leest uit. “En daarmee kun je weer nascholingspunten krijgen.” Van hoofdluis tot nierfunctie De afgelopen jaren zijn er kennistesten

Optima farma

OF–4.indd 27

over steeds meer onderwerpen bijgekomen, zoals over FPZ, COPD en diabetes. Op dit moment staat de teller op 21 testen. “Elk jaar komen er vijf bij, en oudere testen worden zonodig bijgewerkt aan de hand van nieuwe standaarden,” aldus De Leest. De nieuwste testen gaan over medicatieveiligheid: Nierfuncties en Interacties. De Leest: “bij een verminderde nierfunctie moet je weten wat je de patiënt moet vertellen over de medicatie. Bijvoorbeeld dat medicijnen misschien langzamer worden uitgescheiden. Je moet labwaarden kunnen interpreteren en wat ze betekenen voor het medicijngebruik. In de kennistest over interacties leer je welke typen interacties er zijn. Versterken medicijnen elkaar of werken ze elkaar tegen? Welke risico’s zijn er, zoals bijvoorbeeld maagschade?”

De kennistesten zijn te vinden op kennistest.knmp.nl. 27

19-04-12 17:14

Moeten w patiënt w overgewic 5 mensen Edwin Bos

‘Een diëtist houdt spreekuur in onze apotheek’ Karin ten Kate en Monique VeldkampTieken, apothekers, Maatschap Lochemse Apotheken

“Apothekers zijn medebe handelaar, maar wel met een onderlinge taakverdeling met de andere betrokken zorgverleners. Primair aandachtspunt van de apothekers blijft toch de medicatie. Wel is het goed dat duidelijk is welke zorgverlener welke taken heeft. In Lochem hebben wij een nauw contact met zowel huisartsen als praktijkondersteuners. Huisartsen brengen overgewicht ter sprake en vervolgens zijn het met name de praktijkondersteuners die de cliënten hierin begeleiden.” “Wel houdt sinds twee jaar een diëtist een keer per maand een spreekuur in de apotheek. De apotheek stelt deze service gratis ter beschikking. Dit is laagdrempelig en biedt zeker een toegevoegde waarde. Niet alleen overgewicht maar ook juist het handhaven van een gezond gewicht bij een ernstige aandoening kan een onderwerp op het spreekuur zijn. Wanneer een collega 28

OF–4.indd 28

bij ons in gesprek raakt over een voedingsof gewichtsvraag van de cliënt wordt deze geattendeerd op het spreekuur van de diëtist. Maar wij zullen nooit zomaar uit het niets aan de balie zeggen: u bent te dik … Met alle gevolgen van dien!”

‘Wel advies bij medicatiegerelateerd overgewicht’ Leny van der Wal, praktijkverpleegkundige in huisartsenpraktijk Prelude in Alphen aan den Rijn

“Het is de taak van de praktijkverpleegkundige of de huisarts om overgewicht ter sprake te brengen. De patiënt wordt in het kader van een ketenzorgprogramma gezien door meerdere hulpverleners. De praktijkverpleegkundige is de regisseur van het zorgplan en bespreekt de doelen met de patiënt.” “De praktijkverpleegkundige kan aangeven of gewichtsreductie mogelijk en wenselijk is. Geregeld wordt ervoor gekozen het gewicht minder te laten wegen: de patiënt is niet gemotiveerd of raakt geïrriteerd, er is al veel inspanning geleverd, de sociale omgeving speelt een Optima farma

19-04-12 17:14

n we de t wijzen op wicht?

ensen uit het veld geven hun mening

rol. De apotheek krijgt in het kader van de geïntegreerde eerstelijnszorg inzage in het relevante gedeelte van het dossier. De apotheker en zijn team zien niet de achtergrond van de patiënt, waardoor het moeilijk is de patiënt te adviseren ten aanzien van het overgewicht. Tenzij het overgewicht medicatiegerelateerd is, zoals bij sommige antidepressiva. Gewicht is bij patiënten met overgewicht een precair item en verdient zorgvuldige omgang.”

‘Geef advies over leefregels’ Pelline Snijders, apothekersassistent in Apotheek Ridderkerk Jan Luyken

over bepaalde leefregels. Bijvoorbeeld bij diabetespatiënten kan overgewicht een nadelig effect hebben op de bloedsuiker. Deze patiënten kun je eventueel verwijzen naar een diëtist of het advies geven om meer te bewegen, als het lichaam dat toelaat. In dit geval naar een sportschool waar ook medische begeleiding is.”

‘Wijs patiënten op online-programma’s’ Anke Oenema, universitair hoofddocent gezondheidsbevordering, Universiteit Maastricht

“Ik zeg nee omdat de vraag een te actieve rol van apothekers impliceert. Het “Dit is een vraag waarmee apotheekteam zal over het je twee kanten op kunt. Als je algemeen te weinig informatie van cliënten vindt dat een patiënt aangehebben om hen gericht op overgewicht sproken moet worden op te kunnen wijzen. Wel ben ik van mening overgewicht, dan ben ik het daar niet mee dat apotheken een goede ingang kunnen eens. We weten namelijk niets van de zijn om informatie over overgewicht en geestelijke en lichamelijke gesteldheid van hoe dat te voorkomen is, toegankelijk te deze persoon. Op die manier kan een hele maken.” gevoelige snaar geraakt worden. Maar “Wij ontwikkelen bij onze vakgroep vind je dat we advies kunnen geven als bijvoorbeeld programma’s die gericht zijn een gesprek daar aanleiding toe geeft of op het voorkomen van overgewicht of als een patiënt daar direct naar vraagt; verdere gewichtstoename. Apotheken zoudan ben ik het met de stelling eens. den een hele goede plek kunnen zijn om Je kunt een patiënt altijd een advies geven Optima farma

OF–4.indd 29

De vraag dit soort programma’s onder de aandacht van de bevolking te brengen. Deze programma’s zijn zowel geschikt voor mensen die (nog) een gezond gewicht hebben als voor mensen met overgewicht. Het betreft vooral e-health-programma’s die mensen thuis, via internet, kunnen gebruiken. Maar zulke programma’s zouden ook op computers in de apotheek aangeboden kunnen worden.”

‘Apotheekteam hoort niet op de stoel van de behandelaar’ Annemarie van Haaren van de Obesitas Vereniging “Wij staan op het standpunt dat de apotheker en het apotheekteam niet thuis horen op de stoel van de behandelaar als het gaat om obesitas. We vinden het belangrijk dat de patiënt in de apotheek goed geïnformeerd wordt over de kenmerken en mogelijke bijwerkingen van een bepaald geneesmiddel of middel dat door een behandelend arts wordt voorgeschreven. Daar houdt in onze ogen de verantwoordelijkheid op. Nu het aantal receptvrije afslankmiddelen in de apotheek toeneemt en de patiënt vaak op eigen verantwoording op zoek is naar een middel, is deze informatie- en adviesrol van het apotheekteam wel een stuk belangrijker geworden.” “Wij kunnen ons voorstellen dat een patiënt die in de apotheek duidelijk blijk geeft van een zorgbehoefte, wordt verwezen naar de huisarts. Obesitas is een ingewikkelde aandoening met een breed scala aan oorzaken en gevolgen. Het is nodig dat iemand, samen met de patiënt, naar het totale plaatje kijkt om vervolgens de mogelijkheden voor behandeling en begeleiding te bespreken. Dat is niet de verantwoordelijkheid van een apothekersassistent of apotheker.”

Heb jij een dilemma of een vraag uit de praktijk die je wilt voor leggen aan mensen uit het veld? Stuur dan een e-mail naar [email protected] 29

19-04-12 17:14

Advies aan de balie

Wat adviseren collega’s aan de balie over de grens? Doves Pharmacy in Australië over de grens

Adviseren aan de balie is een vak apart. In deze rubriek geven we iedere maand een kijkje in de keuken van collega’s in het buitenland. Hoe gaan ze met patiënten aan de balie om en wat adviseren ze? Hoe handelen ze in Australië bij een beet van een roodrugspin? René Groeneveld

De situatie

In Australië wemelt het van de gevaarlijke spinnen en slangen. Het komt dan ook regelmatig voor dat mensen zich in de apotheek melden met een beet. In dit geval is de toerist gebeten door een roodrugspin. Dankzij het feit dat zijn familieleden een duidelijke beschrijving van het dier hebben gegeven, kan de apotheek nu snel ingrijpen. De situatie 30

OF–4.indd 30

Roodrugspin steeds vaker in Europa De roodrugspin is familie van de zwarte weduwe. Het diertje wordt steeds vaker gesignaleerd in Europa en blijkt uitstekend tegen kou te kunnen. Deze Latrodectus hasselti is bijvoorbeeld in het afgelopen jaar geregeld in het Verenigd Koninkrijk waargenomen. Eerder verlieten ‘redbacks' Australië om in Japan en Nieuw-Zeeland een nieuw onderkomen op te zoeken. Deskundigen beschouwen de roodrugspin als een van de dodelijkste ter wereld.

Het is in dergelijke gevallen vooral belangrijk dat de assistent het slachtoffer geruststelt en hem naar een rustige plek brengt. Vaak legt een assistent of verpleegkundige een koud kompres over de steek heen. Een drukverband is af te raden omdat hierdoor de pijn juist erger kan worden. Verder laat de assistent de wond vooral met rust. Verschil met Nederland? De patiënt hoefde op de bewuste avond niet te zoeken naar een dienstapotheek. Een groot verschil met Nederland is dat apotheken in Australië doorgaans langer en meer dagen zijn geopend. Veel apotheken, ook de Pharmacy in dit artikel, openen hun deuren 7 dagen per week. Ook 24 uurs-apotheken zijn geen uitzondering.

Optima farma

19-04-12 17:14

250311-765

Wat moet je weten?

lijkt ernstig genoeg om een tegengif van 500 units (1 tot 1,5 ml) te verstrekken, dat in de spieren wordt ingespoten. Dat kan in dit geval snel gebeuren omdat de apotheek is gevestigd in een medisch centrum, waar zich ook artsen en verpleegkundigen bevinden.

Photo courtesy of Bastian Rast

Een 44-jarige Amerikaanse toerist komt ’s avonds rond half acht bezweet en met een pijnlijk gezicht de Doves Pharmacy in Perth binnen. Het is rustig en hij kan direct terecht aan de balie. Hij wijst op zijn wat rode ringvinger aan zijn rechterhand. Bij het opruimen van stoelen op het balkon van zijn appartement is de toerist gebeten door een spinnetje. Door de scherpe stekende pijn heeft hij niet meer goed kunnen zien om wat voor exemplaar het ging maar zijn familie heeft duidelijke een rode streep op de rug van het insect waargenomen. Normaal zou hij zich niet tot een apotheek wenden, maar in korte tijd voelt hij zich verzwakken en misselijk worden.

advert