J.A.W. Tielbeek K. Barwari C.J.P. Beurskens R. Delewi M.P. van der Paardt I. Stegeman T.A.F. Weehuizen Promoveren doe je zo!
Onder redactie van: J.A.W. Tielbeek K. Barwari C.J.P. Beurskens R. Delewi M.P. van der Paardt I. Stegeman T.A.F. Weehuizen
Promoveren doe je zo! Praktische informatie voor het uitvoeren van (bio)medisch onderzoek
ISBN 978-90-313-9951-2 © Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 870 Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Eerste druk 2013 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
V
Ten geleide Iedereen denkt nog wel eens terug aan zijn of haar promotietijd. Voor verreweg de meesten zijn dit leuke herinneringen: spannende jaren, vol intellectuele uitdagingen, overwonnen hindernissen, succesvolle experimenten en mooie artikelen, ontelbare leerzame momenten, enerverende congressen op fijne plaatsen, talloze nieuwe vaardigheden, en veel gezelligheid met collega-promovendi en begeleiders. Natuurlijk waren er ook moeilijke momenten: trage inclusie, tegenstribbelende cellen, tegenvallende resultaten, taaie schrijfsessies, onwillige journal editors, en heel erg veel uren in het lab, worstelend met eindeloze datasets, of achter de pc. Uiteindelijk verdwijnt dat allemaal naar de achtergrond als je eenmaal in de aula staat en het ‘Hora Est’ heeft geklonken. Promoveren is veel meer dan het eindresultaat: de felbegeerde doctorstitel. Het is een fase in je loopbaan en je leven waarin je leert zelfstandig wetenschap te bedrijven, je alles uit jezelf moet halen om ingewikkelde problemen op te lossen, je relevante wetenschappelijke vragen moet beantwoorden en je vaak ook moeilijke inhoudelijke maar dikwijls ook praktische barrières moet slechten. Met al je creativiteit, met intelligentie, maar ook met hard werken. Je zult achteraf merken dat promoveren je niet alleen heeft gemaakt tot een goede (beginnende) wetenschapper, maar je ook helpt in je verdere loopbaan als professional. Daar moet je immers ook geregeld ingewikkelde problemen kritisch beschouwen, analyseren en oplossen. Dit alles neemt niet weg dat promoveren tamelijk ingewikkeld kan zijn. Maar gelukkig doe je promoveren niet alleen en gingen velen je voor. In dit zakboek wordt promoveren van alle kanten belicht door collega-promovendi en door ervaren promotiebegeleiders en krijg je talloze praktische en relevante adviezen die je kunnen helpen van je promotieperiode een groot succes te maken. De redactie van deze uitgave – allen promovendi van het AMC/UvA, maar vanuit verschillende disciplines en in verschillende fasen van hun promotietraject – verdienen een heel groot compliment voor het samenstellen van dit fantastische boekje, dat vele toekomstige promovendi zal helpen ook van hun promotietraject een groot succes te maken. Marcel Levi,
Decaan Faculteit Geneeskunde UvA Voorzitter Raad van Bestuur AMC
VII
Woord vooraf Een promotieonderzoek vergt tijd en roept veel vragen op: hoe begin je, hoeveel proefpersonen moet je includeren, welke analyses ga je gebruiken, hoe doe je onderzoek met proefdieren en wat kun je doen zodat jouw artikel in een goed wetenschappelijk tijdschrift geplaatst wordt? Het kost de meeste onderzoekers veel moeite en energie om een antwoord te vinden op deze vragen. Je deelt ervaringen met collega’s en vraagt je begeleiders om advies. Maar het zou handig zijn als je als promovendus niet opnieuw het wiel hoefde uit te vinden. Vanuit het bestuur van de AMC Promovendivereniging (APROVE) is daarom het idee gekomen om een boek voor de promovendus te ontwikkelen. Vervolgens is een redactie samengesteld, bestaande uit (oud-)promovendi in de (bio)medische wetenschappen, die het idee is gaan uitwerken. Voor ieder bekend of veel voorkomend probleem werd een hoofdstuk bedacht, waar een expert binnen het betreffende vakgebied zijn of haar bijdrage aan heeft geleverd. De hoofdstukken zijn opgedeeld in drie verschillende delen (voorbereiding – uitvoering – rapportage), waardoor een gestructureerd overzicht van een promotie zichtbaar is geworden. Deze delen zijn aangevuld met een vierde deel waarin algemene zaken rondom een promotieonderzoek worden belicht en beschreven. De inhoud van Promoveren doe je zo! is daarvan uiteindelijk het resultaat geworden. Mede dankzij de hulp van de vele experts is het gelukt dit boek samen te stellen, dat kan bijdragen aan de voortvarendheid en het plezier van ieders promotieonderzoek. Hierdoor kan de kans op een succesvol proefschrift vergroot worden. Vanwege de oorsprong van de redactie zijn de meeste auteurs verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, maar we hopen dat dit boek ook zijn weg zal vinden in andere academische centra. Promoveren doe je zo! is een uniek boek, dat bedoeld is (bio)medische promovendi een handvat aan te reiken tijdens hun promotieonderzoek. We hopen dan ook dat het boek een goed onthaal vindt bij zijn gebruikers, Namens de redactie, Jeroen Tielbeek
VIII
Woord vooraf
Dankbetuiging Graag willen we enkele mensen bedanken die ons geholpen hebben met ideeën, revisies en/of begeleiding: Suthesh Sivapalaratnam Marieke Guit Ime van Manen Fenna Dunning Marcel Levi AMC Graduate School APROVE bestuursgenoten
IX
Redactie en auteurs Redactie Drs. J.A.W. Tielbeek Afdeling Radiologie, AMC Dr. K. Barwari Afdeling Urologie, AMC Drs. C.J.P. Beurskens Afdeling Intensive care volwassenen, AMC Drs. R. Delewi Afdeling Cardiologie, AMC Drs. M.P. van der Paardt Afdeling Radiologie, AMC Drs. I. Stegeman Afdeling Klinische epidemiologie, biostatistiek en bioinformatica, AMC Drs. T.A.F. Weehuizen Afdeling Experimentele moleculaire geneeskunde, AMC
Auteurs Drs. A.A. Anas Afdeling Experimentele moleculaire geneeskunde, AMC Drs. L.M. van den Berg Afdeling Experimentele moleculaire geneeskunde, AMC Drs. C.J.P. Beurskens Afdeling Intensive care volwassenen, AMC Prof. dr. M.A. Boermeester Afdeling Heelkunde, AMC Drs. L.D. Bos Afdeling Intensive care, AMC Prof. dr. H.R. Büller Afdeling Vasculaire geneeskunde, AMC Prof. dr. A.F. Cohen Centre for Human Drug Research, LUMC
X
Redactie en auteurs
Drs. S. Cohen Afdeling Kindergeneeskunde, AMC Dr. H.A. Griffioen Animal Research Institute, AMC Prof. dr. L.J. Gunning-Schepers College van Bestuur, Universiteit van Amsterdam; Universiteitshoogleraar gezondheid en maatschappij, Universiteit van Amsterdam; voorzitter Gezondheidsraad Prof. dr. R.J. de Haan Clinical research Unit, AMC Drs. T.L.G.M. van den Kerkhof Afdeling Experimentele immunologie, AMC Drs. E.F. Klingen AMC Medical Research B.V. Mr. R.P. Kolder PricewaterhouseCoopers Prof. dr. M.M. Levi Raad van Bestuur, AMC Prof. dr. S. Middeldorp Afdeling Vasculaire geneeskunde, AMC Drs. M. Minneboo Afdeling Cardiologie, AMC Prof. dr. C.J.F. van Noorden Afdeling Celbiologie en histologie, AMC Drs. M.P. van der Paardt Afdeling Radiologie, AMC Prof. dr. R.J.G. Peters Afdeling Cardiologie, AMC Drs. A.D. Poetsma AMC Medical Research B.V. Prof. dr. T. van der Poll Afdeling Infectieziekten, AMC; Centrum voor Experimentele en Moleculaire Geneeskunde, AMC
Redactie en auteurs
Prof. dr. J.A. Reekers Afdeling Radiologie, AMC Prof. dr. S. Repping Afdeling Verloskunde en gynaecologie, AMC Prof. dr. R.O. Schlingemann Afdeling Oogheelkunde, AMC Prof. dr. R.J.P.M. Scholten Dutch Cochrane Centre, AMC Dr. T.J. Schuijt Centrum voor Experimentele en Moleculaire Geneeskunde, AMC Prof. dr. M.J. Schultz Afdeling Intensive care volwassenen, AMC Dr. S. Sivapalaratnam Afdeling Interne geneeskunde, AMC Drs. I. Stegeman Afdeling Klinische epidemiologie, biostatistiek en bioinformatica, AMC Prof. dr. P.J. Sterk Afdeling Longziekten, AMC Prof. dr. J. Stoker Afdeling Radiologie, AMC Drs. J.A.W. Tielbeek Afdeling Radiologie, AMC Dr. M.D. Trip Afdeling Cardiologie, AMC Dr. S.I. Veld Faculteit Geesteswetenschappen, Universiteit Utrecht Prof. dr. C.J.M. de Vries Afdeling Medische biochemie, AMC Drs. T.A.F. Weehuizen Centrum voor Experimentele en Moleculaire Geneeskunde, AMC Ir. M.A. Wetzels Raad van Bestuur, AMC
XI
XII
Redactie en auteurs
Dr. W.J. Wiersinga Afdeling Infectieziekten, AMC Prof. dr. D.L. Willems Afdeling Huisartsgeneeskunde, AMC Prof. dr. A.H. Zwinderman Afdeling Klinische epidemiologie, biostatistiek en bio-informatie, AMC
XIII
Inhoud 1
Promoveren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Jeroen Tielbeek
I 2
DEEL 1 Voorbereiding Van idee tot onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Sophie Cohen en Adam Cohen
3
Subsidieaanvraag schrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Inge Stegeman en Harry Büller
4
Medisch-ethische toetsing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Dick Willems
5
Onderzoeksprotocol: randomized controlled trial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Marja Boermeester
6
Onderzoeksprotocol: cohortonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Saskia Middeldorp
7
Onderzoeksprotocol: systematische review. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Rob Scholten
8
Onderzoeksprotocol: dieronderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Charlotte Beurskens en Henriëtte Griffioen
9
BROK: Basiscursus Regelgeving en Organisatie voor Klinisch onderzoekers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Mieke Trip
10
Case Record Form en database . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Rob de Haan
II 11
DEEL 2 Uitvoering Inclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Madelon Minneboo en Ron Peters
12
Basis laboratoriumtechnieken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Carlie de Vries
13
Biostatistiek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Koos Zwinderman
XIV
Inhoud
14
Projectmanagement. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Marijntje Wetzels
15
Timemanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Louise Gunning-Schepers
III
DEEL 3 Rapportage
16
Manuscript . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Peter Sterk
17
Tabellen en grafieken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Sjoerd Repping
18
Tijdschriften. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Jaap Stoker
19
Cover letter/reply letter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Jaap Stoker
20
Congres: poster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Sjoerd Repping
21
Congres: mondelinge presentatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Jim Reekers
22
Efficiënt congresbezoek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Lieuwe Bos en Marcus Schultz
IV
DEEL 4 Algemeen
23
Wat kun je als promovendus verwachten en wat wordt er van je verwacht? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Marcel Levi
24
Tijdlijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 Tom van der Poll
25
Hoe overleef ik als promovendus het eerste jaar?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Adam Anas
26
Hoe overleef ik als promovendus het tweede jaar?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Tom van den Kerkhof
27
Hoe overleef ik als promovendus het derde jaar? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Marije van der Paardt
XV
Inhoud
28
Hoe overleef ik als promovendus het vierde jaar?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 Linda van den Berg
29
Communicatie en conflicten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Simone Veld
30
Efficiënt vergaderen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Reinier Schlingemann
31
De begeleider . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Ron van Noorden
32
Begeleiden van studenten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Tassili Weehuizen en Jeroen Tielbeek
33
Beurzen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Joost Wiersinga
34
Promotiekosten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Joost Wiersinga
35
Salaris en arbeidsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Astrid Poetsma en Elmer Klingen
36
Belastingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Roel Kolder
37
Wat te doen als onderzoeker na je promotie?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Tim Schuijt
38
Wat te doen als arts-onderzoeker na je promotie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 Suthesh Sivapalaratnam
Bijlagen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
229
Bijlage 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 Register. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
