1
Jaarverslagen van de verschillende commissies van de historische vereniging Numaga over het jaar 2015
Jaarverslag van de secretaris van de vereniging In januari 2016 telde de vereniging 890 betalende leden, onder wie 49 gezinsleden en 8 jeugdleden. In januari 2015 telde de vereniging 909 betalende leden, onder wie 48 gezinsleden en 8 jeugdleden. Het ledenaantal is dit jaar dus met 19 leden teruggelopen. De ereleden zijn Peter Houwen, Jan Kuys en Stan Brinkhoff. Daar kwam afgelopen november, tijdens de Jaarboekuitreiking, een nieuw erelid bij, namelijk dr. Gerard Lemmens. Op de Algemene Ledenvergadering van dinsdag 19 mei 2015 werden de jaarstukken over 2014 goedgekeurd en werd het bestuur voor het financieel beleid over 2014 op voorstel van de kascommissie (de heren A.P. Plass en M.J.A. van Leth) door de vereniging gedechargeerd.
Bestuur Het bestuur heeft onder leiding van zijn voorzitter prof. Dr. Jos Joosten in het verslagjaar zes keer vergaderd (15 januari, 5 maart, 7 mei, 2 juli, 1 oktober en 2 december). Tijdens de vergaderingen kwamen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde: evaluatie lustrumdag 2014, CPRN, overleg met de verschillende Numaga-commissies, musem Het Valkhof, Numaga-archief, Maand van de Geschiedenis, Ledenbrief, bestuurswisselingen, lezingen en Jaarboekuitreiking. Het bestuur kreeg er een nieuw bestuurslid bij. Drs. Ernest Verhees volgde aan het einde van het jaar drs. Claartje van Well op in het bestuur namens het Regionaal Archief Nijmegen. Dit werd tijdens een extra ingelaste Algemene Ledenvergadering (ALV), voorafgaand aan de lezing van 17 november, goedgekeurd door de leden. Op deze ALV werd wederom het bestuurslidmaatschap van drs. Els Peter met een jaar verlengd. Tevens werd tijdens deze ALV het nieuwe bestuurslid, per 1 januari 2016, dr. Rob Wolf geïntroduceerd en aangenomen. Hij zal per die datum dr. Joep van Gennip als eerste secretaris opvolgen in het bestuur. Tevens zal per 1 januari 2016 mr. Frans de Krijger het penningmeesterschap overnemen van Sjef van de Wiel. Dit laatste werd goedgekeurd en bekrachtigd tijdens de ALV van 19 mei 2015.
Lezingen en andere activiteiten -
Op dinsdag 20 januari 2015 hield drs. René van Hoften in De Lindenberg een lezing over het veer van Grave naar Nederasselt. Op dinsdag 17 maart 2015 hield prof. dr. em. A.H.M. Kerkhoff in De Lindenberg een interessante lezing over de medicus Ysbrand van Diemerbroeck en de Nijmeegse
2
-
-
-
-
-
pestepidemie van 1635-1636. Dit onder meer naar aanleiding van de vertaling van de Tractatus de peste van Van Diemerbroeck. Op dinsdag 19 mei 2015 hield dr. Paul Luykx in De Lindenberg een lezing over de bekende katholieke emancipator Gerard Brom. Dit naar aanleiding van de onlangs verschenen biografie over hem door Paul Luykx. Op dinsdag 15 september 2015 hield dr. Willem Jan Pantus in De Lindenberg een lezing over de kunstenaarsfamilie Leeuw onder de titel ‘Driemaal Leeuw; drie kunstenaars in Nijmegen rond 1900’. Aanleiding was onder meer het 100-jarig bestaan van Concertgebouw ‘de Vereeniging’ dit jaar. Op zaterdag 24 oktober 2015 werd wederom de Grote Nijmeegse Geschiedenisquiz gehouden. De quiz is een initiatief van Numaga, het Regionaal Archief Nijmegen, Uitgeverij Van Tilt, Geschiedenis Studenten Vereniging Excalibur en het tijdschrift Ex Tempore. De quiz sluit aan bij het Nijmeegs programma voor de Maand van de Geschiedenis. Op dinsdag 17 november 2015 hield schrijfster Steffie van Oord in De Lindenberg een lezing over haar nieuw boek Vonk, een noodlottige liefde. Het boek handelt over de Nijmeegse liefdesmoord van 1712. Tot slot vond op zaterdag 21 november 2015 de Jaarboekuitreiking plaats. Dit jaar met als thema ‘Vergeten of verzwegen vrouwen – een nieuw perspectief op de Duitse bezetting van Nijmegen’.
Dr. J.W.J. van Gennip, secretaris Numaga
3
Jaarverslag van de redactie Jaarboek Numaga
De redactie De redactie van het Jaarboek Numaga was gedurende het verslagjaar als volgt samengesteld: Prof.dr. A.W.F.M. (Ton) van de Sande, voorzitter Dr. A. (Toon) Bosch K. (Kor) Bosch MA Dr. P.W. (Peter) van den Broeke Drs. R.L.M.M. (Rob) Camps Dr. M.E.B. (Marjet) Derks Mr. dr. M.J.M. (Maarten) Hageman L. (Lennert) Savenije MA Drs. J. (Jorinde) Storm, eindredacteur Dr. J.P.A. (Joos) van Vugt, redactiesecretaris De redactie kwam in 2015 vier maal bijeen: op 3 februari, 30 april, 3 september en 9 november. De vergaderingen vonden plaats in de burelen van het Regionaal Archief Nijmegen aan het Mariënburg. Voorzitter Ton van de Sande heeft aangekondigd in 2016 de voorzittershamer te willen overdragen aan een opvolger. Een kleine commissie uit de redactie, bestaande uit Rob Camps, Maarten Hageman en Joos van Vugt (secretaris), heeft zich gebogen over mogelijke kandidaten voor zijn opvolging. Relatie met het bestuur Namens de redactie heeft Toon Bosch zitting in het bestuur. Het jaarlijkse gesprek tussen redactie en bestuur vond plaats op 26 februari 2015 ten huize van de voorzitter, Jos Joosten. Behalve deze waren ook aanwezig Marijn Alofs, Joep van Gennip en Sjef van de Wiel. Namens de redactie namen voorzitter Ton van de Sande en Toon Bosch aan het gesprek deel. Ter sprake kwam de stand van zaken rond het Jaarboek Numaga 2016, het format van het Jaarboek, het eindredacteurschap en de archivering van de diverse bijdragen. Jaarboek Numaga 2015 Het Jaarboek Numaga 2015 was geen themanummer maar een aflevering met miscellanea. De opzet van het jaarboek heeft in 2015 kleinere wijzigingen ondergaan. Zo is in overleg met het bestuur gebroken met de traditie van de ´Kroniek van Nijmegen´, omdat de redactie meende dat dit onderdeel eigenlijk niet goed past in de formule van het Jaarboek. De vrijgekomen ruimte is besteed aan de uitbreiding van de rubriek recensies. Daarbij is de mogelijkheid van dossiers geopend: een verzameling van recensies en teksten over een
4
belangrijk nieuw verschenen boek. De eerste twee dossiers waren gewijd aan de biografie van Gerard Brom van de hand van dr. Paul Luykx en aan een nieuw boek over het Valkhof. Het jaarboek bevatte de volgende artikelen:
Jan Brabers, ‘Geen katholiek ghetto’. Andersdenkenden aan de (Rooms) Katholieke Universiteit te Nijmegen, 1923-1973 Rob Camps, Uit onverwachte hoek. Zutphense oorkonden over de Nijmeegse familie Maelwael, 1373 en 1376 Laurens A. ten Horn, ‘Ut waogetjesfebriek aan de Weurtschenweg’. De kinderwagenfabriek van Carel van Rosendael, 1891-1907 Anneke Nolet, Officiersvrouw in de Tweede Wereldoorlog. Elly Scharp-Halberstadt (1909-2003) Hubert Nusteling, Burgers en soldaten in Nijmegen ten tijde van de Republiek. Een demografische studie Johan Oosterman, Hait laissen scriven: het gebedenboek van Maria van Gelre als programma
Daarnaast waren er bijdragen van Museum Het Valkhof (drs. Louis Swinkels) en het Regionaal Archief Nijmegen (Wouter Daemen MA) en de bibliografie van de geschiedenis van Nijmegen van de hand van drs. Léon Stapper. Jorinde Storm verzorgde de eindredactie van het jaarboek. Zij heeft aangekondigd deze taak in 2016 aan iemand anders te willen overdragen.
Presentatie Jaarboek Numaga 2015 De presentatie van het Jaarboek Numaga 2015 vond plaats in De Lindenberg op zaterdag 21 november 2015 onder de titel Vergeten of verzwegen vrouwen - een nieuw perspectief op de Duitse bezetting van Nijmegen. Voorzitter Jos Joosten hield de jaarrede over het wel en wee van de vereniging. Marjet Derks leidde de bijeenkomst, die inhoudelijk werd geïnspireerd door de oproep van NIOD-directeur Marjan Schwegman om meer aandacht te geven aan de veelzijdige rol van vrouwen tijdens de Tweede Wereldoorlog, onder meer in het verzet. Een van de auteurs van het Jaarboek, Anneke Nolet, vertelde over Nijmeegse vrouwen tijdens de Duitse bezetting en over hun (over)leven in Duitse concentratiekampen. Historicus Lennert Savenije (RU) gaf voorbeelden uit zijn onderzoek naar verzet en collaboratie in Nijmegen: welke thema’s zijn verzwegen of vergeten? Hoe komt dat? Twee inwoners van Nijmegen, mevrouw M.W.J. Engelen-Staring en mevrouw M. Polman-Tummers, vertelden aan Bart Janssen (auteur van ‘De pijn die blijft’) over het dagelijks leven in oorlogstijd. Hoe beleefden zij, als jonge vrouwen, die periode? Joost Rosendaal verzorgde als voorzitter van stichting Nijmegen Blijft in Beeld een intermezzo met historische filmbeelden van de bezettingstijd. Het eerste exemplaar van het Jaarboek Numaga 2015 werd aangeboden aan het nieuwe erelid dr. Gerard Lemmens.
5
Februari 2015 Joos van Vugt, redactiesecretaris Jaarboek
6
Jaarverslag van de redactie Nijmeegs Katern De periodiek Nijmeegs Katern van de historische vereniging Numaga beleefde in 2015 haar 29e jaargang. De redactionele formule bleef gelijk aan voorgaande jaren. De nadruk lag op populair wetenschappelijke bijdragen over de geschiedenis en archeologie van stad en streek. Soms werd de actualiteit aangesneden en werden activiteiten op het terrein van de Nijmeegse geschiedenis aangestipt. In 2015 kwamen vijf nummers uit, elk van 16 pagina’s. De paginanummering liep van 1-80. In het eerste van de vijf nummers van Nijmeegs Katern verscheen een artikel over de 100 jaar geleden van start gegane Maas-Buurttram en een artikel over de zoektocht naar de herkomst van een 15e-eeuwse Nijmeegse deur in Arnhem. In het tweede nummer stond een overzichtsartikel over de baksteenindustrie in de Ooij en Duffelt, en was er aandacht voor een monument voor Wiardi Beckman en voor het Getijdenboek van Maria van Gelre in Berlijn. Nummer drie was nagenoeg een themanummer over het Amateurtoneel in de open lucht in het Nijmegen van 1915-1965 met uitgelicht een Wagenspel op de Grote Markt in 1945. Zowel in Nijmeegs Katern nummer vier als vijf werd aandacht geschonken aan de Weesinrichting Neerbosch, eerst aan de eigen drukkerij en de eigen bladen als Het Oosten en daarna aan de van oorsprong Zeeuwse drukker Pieter Milborn. Verder verschenen artikelen over de Nijmeegse kunstenaarsfamilie Leeuw, over de ontdekking van een album amicorum waarin Johannes Canisius wordt genoemd, over de verloren gegane 18 de-eeuwse beeldhouwwerken van Jan Baptist Xavery in Nijmegen en over de kunstenaar Willem van Genk, die gek was op treinen en trams. Alle artikelen werden ruim geïllustreerd met tekeningen en foto's, zowel uit particulier bezit als uit de collectie van het Regionaal Archief Nijmegen. Verder attendeerde de redactie de lezer op interessante boeken en andere publicaties, die de afgelopen tijd over Nijmegen verschenen in de rubriek GESIGNALEERD. In DE KORTE GOLF werd de lezer op de hoogte gehouden van activiteiten van Numaga en andere verenigingen, stichtingen en musea, in stad en ook de omgeving, alles op historisch en cultureel gebied.
De redactie bestond in 2015 uit mw. drs. E.F.M. Peters (vz.), drs. C.J.F. Brok, drs. M. de Grood, mw. drs. M. Jetten en drs. J.C.M. Wegman.
Nijmegen, januari 2016 Marga Jetten, redactiesecretaris NK
7
Jaarverslag over de website
De website www.numaga.nl is een praktisch, compact digitaal ‘visitekaartje’ van de vereniging. De site biedt een helder overzicht van organisatie, activiteiten en publicaties van Numaga, inclusief de altijd actuele agenda van de eigen Numaga-activiteiten. Geenszins is het de bedoeling een breed cultureel-historisch Nijmeegs podium of blog te presenteren, zoals bijvoorbeeld Noviomagus.nl of het digitale Huis van de Nijmeegse Geschiedenis. Via de Numaga-website kan men naar de ‘Numaga kamer’ van het digitale Huis van de Nijmeegse Geschiedenis voor het raadplegen van de Kroniek van Nijmegen uit het Numaga Jaarboek van de afgelopen 20 jaar. De belangrijkste Nijmeegse gebeurtenissen zijn hierin per maand systematisch voor het nageslacht vastgelegd. Zo ontstaat een stukje collectief geheugen van de stad. De eindredactie van de site is in handen van bestuurslid Jan Brauer (algemeen) en van secretaris Marijn Alofs (verenigingsnieuws en info-verzoeken van sitebezoekers).
8
Jaarverslag van de excursiecommissie Excursiedag zaterdag 6 juni 2015 Coördinatie: Billy Gunterman en Ruurd van der Staaij
Het programma bestaat uit drie zeer verschillende onderdelen: 's ochtends verkennen we de naoorlogse wederopbouw van de Nijmeegse binnenstad; in de voormiddag bezoeken we de fundamenten uit de eerste eeuw na Chr. van twee opeenvolgende Romeinse tempels en in de namiddag besluiten we de dag met een busexcursie door de oostelijke Over-Betuwe.
De Wederopbouw Architectuurhistoricus Leon van Meijel begeleidt ons bij het ochtendprogramma. Tijdens een veertig minuten durende inleiding in het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis, (de Mariënburgkapel), geeft hij de 35 deelnemers de nodige achtergrondinformatie voor zijn rondwandeling. Het is een stralende zaterdagochtend en verrassend genoeg nog erg rustig waardoor we ten volle van zijn vakmanschap kunnen genieten. Er zijn volop vragen en van Meijel neemt alle tijd ze te beantwoorden. De route loopt van het Koningsplein via achterdoorgangetjes,poortjes en binnenpleintjes- naar de Broerstraat waar de resultaten van het masterplan van destijds worden bewonderd, waarbij de architecten strikte maatvoering in acht moesten nemen, maar daarbinnen vrije ontwerpen mochten maken. Via het compleet vernieuwde Plein 1944 luisteren we naar Van Meijel's analyse van de metamorfose die het plein de afgelopen jaren heeft ondergaan. In de beschutting van het zorgcentrum Doddendaal zien we de wederopbouw in de stijl van de Bossche School. Het lijkt wel of de bouwmeesters van het eerste uur hun nieuwe gebouwen na de catastrofe van het bombardement van 22 februari stevig in de bodem wilden verankeren. Via de Titus Brandsma kapel en de steeg Achter de Carmel lopen we via de binnenruimtes naar de Grote Markt waar we stil staan bij de gewoonte van veel Nijmegenaren om af te geven op de gevels van HEMA en V&D, terwijl die bij nadere beschouwing juist uitstekend passen in de vooruitgangsgedachte van de jaren vijftig. Ter onderstreping van deze hernieuwde waardering heeft wethouder Ben van Hees de panden op de Aandachtslijst Cultureel erfgoed geplaatst.
Cultusplaats Elst Na de gezellige lunch in Het Wapen van Elst bezoeken we de Gotische Kerk van Elst waar zich onder vloer de fundamentresten van een vroegchristelijke kerk en een middeleeuwse kerk bevinden met overblijfselen van twee opeenvolgende Romeinse tempels uit de 1e eeuw na Chr. De tweede tempel was een van de grootste in het noordwestelijke deel van het
9
Romeinse Rijk. De leiding van de rondgang is in handen van medewerkers van Tempel / Kerk Museum Elst. De groep wordt in drieën gesplitst om de bezichtiging soepel te laten verlopen. We krijgen we vakkundige uitleg over het complex middels de schitterende reconstructietekeningen die aan de wanden van de kerk te bezichtigen zijn. Alsook bij de vitrines met vondsten uit de Romeinse tijd. Het merendeel van de deelnemers had wel van dit tempelcomplex gehoord, maar slecht een enkeling had ooit de moeite genomen op de 1 e zaterdag van de maand dit historisch monument te bezoeken.
Het dal van de Linge Meteen al na de lunch houdt kenner én bewoner van het rivierengebied Frans Mikx in Het Wapen van Elst een inleiding over het namiddagprogramma: een rondrit door het stroomdal van de Linge zich uitstrekkend in het gebied van Elst, Huissen, het Pannerdens Kanaal, Doornenburg, Gendt en Bemmel die met enthousiasme door hem wordt begeleid. Weinigen van ons hebben ooit stil gestaan bij de resten van het drievoudig waterregelsysteem van zwaar beton bij de resten van de defensiedijk uit 1953 langs de A 325. Verder gaat de busrit langs het recreatiepark Lingezegen alvorens we het kassengebied van Bergenden bereiken. Moderne kassen ter grootte van per firma enkele voetbalvelden groot. Kaarsrechte wegen zorgen voor ontsluiting. Gehoopt werd op een glorieuze toekomst, maar veel kassen staan leeg: de prognoses waren te rooskleurig. Via Boerenhoek waar de HSL onder het Pannerdens Kanaal duikt rijden we naar het imposante Kasteel Doornenburg waar we even verderop In Café Rijnzicht een glas ten afscheid drinken.
10
Jaarverslag van de Werkgroep Oral History Het jaar 2015 was voor onze werkgroep een vruchtbaar jaar. De werkgroep begint binnen Numaga een steeds grotere bekendheid te krijgen wat geresulteerd heeft in een vijftal nieuwe leden. De werkgroep bestaat nu uit: Martin Vermeulen, Alex van Megen, Wim Bilo, Sophie Molema, Henk Jansen, Ingeborg Peerboom, Frans de Krijger, Billy Gunterman. Anton van den Dungen, aspirant lid Anja Adriaans van FAN (Friendship Albany NY en Nijmegen) en Paul van der Flier. Vanwege de drukke werkzaamheden van de geschiedenisdocenten Martin Vermeulen en Alex van Megen beperken zij hun bijdrage aan de werkgroep tot de vakantieperiodes. Lopende projecten 1) Valkhofburcht en de voor- en tegenstanders van (gedeeltelijke) herbouw sinds 1977. 2) Tweede Wereldoorlog. Diverse interviews zijn gehouden met uiteenlopende personen. 3) Interviews met Nijmegenaren op leeftijd die veel te vertellen hebben over de stad en graag hun verhaal kwijt willen. 4) Industrieel erfgoed. Herinneringen aan Nijmegen als industriestad. 5) De Spiegelwaal. Interview met gepensioneerd Ir. Van der Ven van Rijkswaterstaat. Over de zin en onzin van het hoogwaterbeheer van de grote rivieren in Nederland. 6) Operatie Black Tulip. Over de internering en uitzetting van Nederlanders met een Duitse nationaliteit in 1946 via het kamp Mariënbosch. De interviews In het afgelopen jaar hebben de eerste geluidsopnames een weg gevonden naar het regionaal Archief. Enkele voorbeelden: Opnames van Mevrouw C. Klompé, verpleegster in het Canisius Ziekenhuis in 1944 en zuster van Marga Klompé (door Anton van den Dungen). Opname van een interview met Jan Reus, geboren en getogen Nijmegenaar. Een man vol van herinneringen en anekdotes over de tijd vóór en tijdens de Tweede Wereldoorlog en over de wederopbouwperiode (door Wim Bilo). Diverse interviews afgenomen door Sophie Molema in het kader van operatie Black Tulip. Dit project is nog lang niet afgerond. Sophie heeft inmiddels contact met een uitgever. Katern We hebben gemeenschappelijk het plan opgevat, om als er voldoen de interviews zijn afgenomen, een themanummer van het Numaga Katern aan Oral History te wijden. Het streven is om dit in 2017 te doen.
11
Toekomst Onze werkgroep heeft nu genoeg leden maar mensen die wat kunnen of willen vertellen uit eigen ervaring over één van de bovenstaande projecten kunnen zich altijd aanmelden. Ook ideeën voor nieuwe projecten zijn welkom. Nijmegen, 25 Januari 2016 Drs. Paul van der Flier – Voorzitter Werkgroep Oral History
