Jaarverslag Museumgemaal Cremer 2011
Inhoud: - Geschiedenis gemaal Cremer - Museumgemaal Cremer - Bezoekers - Evenementen in 2011 - Diversen
Geschiedenis gemaal Cremer Sinds mensenheugenis spannen de bewoners van oostelijk Groningen zich in om ‘droge voeten te houden’, dat wil zeggen, overtollig regenwater af te voeren naar de Eems. Belangrijke mijlpalen hierbij zijn ‘de Boog van Ziel’, de 2e sluis, gemaal Cremer en gemaal Rozema. Om de afwatering te verbeteren, werd tussen 1600 - 1601 het Termunterzijldiep gegraven en een nieuwe zijl (= sluis) ontworpen. Gedeeltelijk werd gebruik gemaakt van de loop van de Termunter Ae. In 1686 werd de zijl door de St. Maartensvloed verwoest. Bij deze stormvloed kwamen bijna alle Termunters om het leven. Onder leiding van de stad Groningen, die toen de baas was in het Oldambt, werd Termunterzijl opnieuw opgebouwd. In 1725 werd o.l.v. de stadsbouwmeester Anthony Verburgh de huidige sluis met boogbrug aangelegd. Ter herinnering aan de aanleg is de brug voorzien van een zandstenen borstwering: De Boog van Ziel. Hierop staan de namen vermeld van de Overste Schepper, de Scheppers en de Zijlvesten, alsmede hun familiewapens. Deze personen waren de bestuurders van het in 1601 opgerichte Termunterzijlvest. Teneinde de afwateringscapaciteit te vergroten, besloot het bestuur van het toenmalige waterschap Oldambt tot de bouw van een tweede sluis. Bij de monding van het Zijldiep werd een zijtak gegraven, waarin de tweede uitwateringssluis kwam te liggen. Met de bouw van de ‘Nieuwe Termunterzijl’ werd de afvoercapaciteit verdubbeld. Deze sluis werd in 1870 in gebruik genomen.
Rond 1930 bereikte de capaciteit van de beide sluizen haar maximum. Het waterschap Oldambt gaf in 1929 opdracht voor de bouw van een gemaal, dat dag en nacht, ongeacht de getijden buiten de dijk, water naar zee kon pompen. De fabriek Werkspoor in Amsterdam werd belast met het machinegedeelte. Het werk werd in 1931 opgeleverd. De totale bouwkosten bedroegen Hfl 350.000,-. De capaciteit van dit gemaal was ca. 1.000 m3/minuut. Het gemaal kreeg de naam Cremer en is vernoemd naar vader en zoon Cremer, waterbouwkundigen bij het waterschap Oldambt. Eind vorige eeuw maakte het Groningse fenomeen bodemdaling door aardgaswinning een forse toename van pompcapaciteit nodig. Het waterschap Hunze & Aa’s besloot daarom in Termunterzijl een geheel nieuw gemaal te bouwen, het gemaal Rozema, dat in 2000 in gebruik werd genomen. Gelijktijdig werd gemaal Cremer buiten dienst gesteld. Het nieuwe gemaal heeft een capaciteit van 2.700 m3/minuut.
Museumgemaal Cremer Met medewerking van het Waterschap Hunze & Aa's, de gemeente Delfzijl, de Europese Unie, Commissie Bodemdaling, Dienst Landelijk Gebied, diverse bedrijven en vrijwillige initiatieven kon het buiten dienst gestelde gemaal Cremer als museumgemaal worden behouden. Voor het beheer werd in 2000 de Stichting Gemaal Cremer in het leven geroepen, die zich heeft verplicht het gemaal en alle daaraan verbonden installaties en bouwwerken en het ex- en interieur in een goede staat te behouden, om in geval van calamiteiten weer operationeel te kunnen worden. Tot dusverre is dit in de praktijk nog niet nodig geweest. De specifieke architectuur van het gebouw en de technische specificaties van het motorenpark bestempelen het gemaal als industrieel erfgoed. Het gemaal is sinds 2001 een rijksmonument. In november 2002 opende museumgemaal Cremer haar deuren. Zoals elk jaar heeft ook in 2011 weer de operatie ‘haven op diepte’ plaatsgevonden, in nauwe samenwerking tussen Waterschap tussen Waterschap Hunze en Aa’s, een ploegboot en het gemaal Cremer. Van 28 februari tot 8 maart is er in ploegendienst gemalen ‘over de eb’. In Totaal werd daarbij in 52 uur ruim 1,6 miljoen m3 water verpompt. De diepte van de haven nam hiermee ruim 2 meter toe. Het stichtingsbestuur bestaat uit zeven leden: Jan Köller, voorzitter, Haaije van Dam, secretaris, Jan Harms, penningmeester, Hans Beukema, Hemmo Bolhuis en Bé Kerbof. Eén bestuurslid representeert het Waterschap & Aa’s. In het verslagjaar 2011 was dat de heer H. Bolhuis. Het bestuur onderhoudt goede contacten met de bestuurders en technici van het Waterschap Hunze & Aa’s, het gemeentebestuur van Delfzijl, sponsors en de Nederlandse Gemalenstichting. De technische installaties en motoren worden onderhouden en bediend door een groep van ruim vijftien vrijwilligers. Een aantal van hen hebben een achtergrond als werktuigkundige. In het verslagjaar 2011 bestond de ploeg uit: Hans Bakker, Klaas Bouwkamp, Wille Brouwer, Tjeerd Dijk, Tom van Dijk, Henk Kerbof, Gerrit Koller, Riekus Köller, Jan Koster, Dick Ottens, Yvonne Quispel, Johnny de Raaf, Willem Wartena, Jaap Wedda, Rudolf Werkman, Daan Zwarberg. Belangrijkste klus in 2011 was een reparatie aan de Werkspoor dieselmotor. In de zomer werd een koelwater-lekkage geconstateerd aan de linkerzijde van de motor, ter hoogte van de ruimte waardoor de verbrandingslucht wordt aangezogen. Door één voor één de vier deksels te verwijderen kon op zoek worden gegaan naar de oorzaak. Die bleek gelegen in de doorvoeraansluiting verbrandingsluchtkast, cilindersmeerolie buitenpijp, door de koelwaterruimte, naar de cilindervoering. Bij een aantal cilinders bleek dat deze doorvoering zich enigszins had losgewerkt, waardoor koelwater van de cilinderkoeling weglekte. Zie pijl in figuur links en foto's onder. Eind augustus is dit in eigen beheer gerepareerd.
Bezoekers Het museumgemaal is m.u.v. december/januari elke zondagmiddag open voor bezoekers van 13.00 – 17.00. Twee vrijwilligers treden dan op als gastheer en laten ook de motoren een paar maal draaien. Diverse groepen, w.o. diverse scholen, bezochten het gemaal op afspraak. Ook de Noormannen van RTV Noord kwamen op bezoek. In totaal had het museumgemaal Cremer in het verslagjaar 4.214 bezoekers.
bezoekers gemaal Cremer 5000 4500 4000 3500 3000
2009 2010
2500
2011
2000 1500 1000 500 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
Het merendeel van de bezoekers komt uit Nederland, maar in de loop der jaren hadden we bezoekers uit meer dan 30 andere landen, van Duitsland tot Zambia, van België tot Peru. Bloemlezing uit het gastenboek • Het stinkt hier en ik ben 6 jaar • Mooi geluidje, lekker luchtje en dat alles ook nog eens voor niets! • Ik ben weer even thuis. +/- 16 Jaar gewerkt met Brons-motoren type ED 4-takt. Door modernisering moest gemaal Fiemel verdwijnen. Er ging in mij een deel kapot. Dat van m’n opa, m’n vader en mij. Mooi dit weer te beleven. De tranen springen me ervan in de ogen. Dank jullie wel! • This pumpstation and the volunteers are a valuable asset to the preservation of previous technology and Dutch history. Very well maintained and professional. • De Werkspoor en de Brons. Een schitterende herinnering aan mijn vader als kapitein op een coaster op pantoffels en een kapiteinspet op. Ik als klein meisje mee de machinekamer in. Anne Visser, mijn vader, die de kleppen smeerde met een klein koperen oliekannetje. Olie is als parfum en de motorgeleuiden als muziek. Ik kon er altijd prima mee in slaap vallen. Lang leve de vrijwilligers!. Pet af. • Vet 4’all, egt mastelijk chill :) net zoals een scheepsmotor helemaal THA BOMB! Wel een beetje stank of niet?! ;) whehe Ciao –xxx- . • It’s my pleasure to see the old preserved equipment here. It was the way the Dutch took land from the sea which I saw. • Mooi spul en efkes de neus derbie veur de euliegeur. • Dag Cremer! Even naar het verleden, al mijn voetstappen rond jou, graag kom ik nog bij je kijken want ook jij behoorde bij mijn roots. Het ga je nog jaren goed!
Evenementen in het gemaal in 2011 Tentoonstelling bouw Cremer Ida van Duinen van waterschap Hunze en Aa’s stelde een fototentoonstelling samen over de bouw van gemaal Cremer in 1930/31. Dijkgraaf Alfred van Hall schonk de tentoonstelling tijdens de viering van het 80 jarig bestaan van Cremer aan het gemaal. De 20 foto’s van de bouw vormen nu een permanente expositie in het museumgemaal.
Drie-gemalen-tocht Op Open Monumentendag, zaterdag 10 september, organiseerde museumgemaal Cremer samen met haar zusters in Nieuwolda en Winschoten een tocht langs deze drie gemalen. Vervoer vond plaats met het historische bolschip De Volharding en een historische DAF streekbus. Rond de 25 personen namen deel aan deze tocht. In het najaar zijn voorbereidingen gestart voor een soortgelijke tocht, uitgebreid met een bezoek aan een molen, tijdens de Nationale Gemalen en Molendag in mei 2012.
Tentoonstelling ‘Kijk t Oldambt’ De tentoonstellingspanelen ‘Kijk t Oldambt’ van de Stichting Landschap Oldambt hebben een aantal maanden als expositie in het gemaal gestaan.
Cremer 80 jaar Eind september was er een feestelijke e bijeenkomst ter gelegenheid van de 80 verjaardag van ‘Cremer’, die door ruim honderd mensen werd bijgewoond. Dijkgraaf Alfred van Hall van Waterschap Hunze en Aa’s droeg zijn speciaal voor Cremer gemaakte gedicht voor en met Shantykoor Opwierde II werd enthousiast meegezongen. Ook de foto’s van de bouw, toegelicht door Ida van Duinen van het waterschap, trokken veel bekijks.
Gemaal Cremer in t vissersdorp met rode daken staat massief een oud gemaal waar poldergangen golven raken; koper, ijzer, steen en staal vertellen hun verhaal aan wie het horen willen, techniek laat hier de trommelvliezen trillen; de polder moet naar vaste peilen, wat daar teveel is gaat door zijlen naar de inlaat in de haven, waarna de stoere diesels zich aan zoet water laven dat slechts kort hun magen vult, want pompen hebben geen geduld ze willen uren maken, liters per seconde; bij noodweer ziet de zijlman vrouw noch sponde de veiligheid van mens en dier dát zijn zijn zaken, zijn inzet, kennis, kunde daar kun je staat op maken;
en als de klus geklaard is, het water uitgeslagen, de zon wat schuchter op ’t zijldorp schijnt de buienmassa snel verdwijnt de boer tevreden ’t land op gaat waarop ’t gewas te pronken staat geen nieuwe regen wordt voorspeld, dan zijn de draaiuren geteld en keert de rust terug aan de kust, dan rest het nawerk voor de machinist, die eerst het bonkend ritme mist van wat hem lief is: zijn motoren die onvoorwaardelijk bij hem horen; een oud gemaal, een oud verhaal van technisch oergeweld; ‘t is bittere noodzaak polderlieden dat het wordt doorverteld: bij dalend land, een zee die stijgt is ’t onverantwoord dat men zwijgt.
Diversen Bestuur en vrijwilligers gingen in 2011 ook zelf op stap: ze bezochten de EON en het Waterleidingbedrijf en maakten een boottocht met de Holland. Voorafgaand aan de eindejaarsbijeenkomst was er een lezing van Alex Vissering en Willeke Bergman van waterschap Hunze & Aa’s. Museumgemaal Cremer presenteerde zich in februari bij een manifestatie over de geschiedenis en cultuur van Noord Groningen, in oktober op de dag van de Groninger Geschiedenis en in november op de dag van de Oldambster geschiedenis. Voor een tentoonstelling in museumgemaal De Hoogte werden de memorabilia van P.G. Cremer uitgeleend Voor de bezoekers werd een bankje aangeschaft en bij de entree van het gemaal geplaatst. Willem Oudman schonk brandstofpompen en verstuivers als reserveonderdelen voor de Brons dieselmotor. Cremer ontving in 2011 een veiligheidsverklaring van de gemeente Delfzijl.
