JAARVERSLAG 2014 ROYAL COSUN

ROYAL COSUN

JAARVERSLAG 2014 Het jaarverslag 2014 is ook verkrijgbaar in het Engels. In geval van verschillen tussen de Nederlandse en de Engelse versie heeft de Nederlandse voorrang. Naast dit jaarverslag brengt Cosun een digitaal MVO-verslag uit. De verslagen zijn tevens beschikbaar op www.cosun-jaarverslag.nl. This Annual Report is also published in English. In the event of inconsistencies between the English and the Dutch version the latter shall prevail. This Annual Report is also available on the internet: www.annualreport-cosun.com.

Coöperatie Koninklijke Cosun U.A. Van de Reijtstraat 15, 4814 NE Breda Postbus 3411, 4800 MG Breda Telefoon

(076) 530 32 22

Fax

(076) 530 33 03

Internet

www.cosun.nl

E-mail

[email protected]

Ingeschreven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland onder nummer 20028699.

COSUN JAARVERSLAG 2014

ROYAL COSUN OVER COSUN 1

INHOUD

OVER COSUN Adressen

2

Profiel

3

Businessmodel

4

Vestigingen

5

KENGETALLEN

6

COÖPERATIE Verslag coöperatie

8

Overzicht leden en aandelen

9

VERSLAG Bericht van de voorzitters

10

Financiële gang van zaken

12

Vooruitzichten

14

Verantwoord ondernemen

15

COSUN IN BEDRIJF Innovatie en ontwikkeling

17

Suiker Unie

18

Aviko

20

Sensus

22

SVZ

24

Duynie-groep

26

Cosun Biobased Products

28

BEHEERSASPECTEN Risicoprofiel

29

Corporate governance

33

Verslag van de raad van toezicht

34

Samenstelling bestuursorganen

36

JAARREKENING 2014 Geconsolideerde balans

38

Geconsolideerde winst-en-verliesrekening

39

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

40

Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening

41

Enkelvoudige balans

60

Enkelvoudige winst-en-verliesrekening

61

Toelichting op de enkelvoudige jaarrekening

62

OVERIGE GEGEVENS


Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

69

Statutaire bepalingen

71

OVER COSUN 2

ADRESSEN ROYAL COSUN

COSUN FOOD TECHNOLOGY CENTER

Postbus 3411

Postbus 1308

4800 MG Breda

4700 BH Roosendaal

Tel.: (076) 530 32 22

Tel.: (0165) 58 28 10

Fax.: (076) 530 33 03

Fax: (0165) 55 13 52

www.cosun.nl

www.cosun.nl

[email protected]

AVIKO

DUYNIE-GROEP

Postbus 8

Postbus 86

7220 AA Steenderen

2400 AB Alphen aan den Rijn

Tel.: (0575) 45 82 00

Tel.: (0172) 46 06 06

Fax: (0575) 45 83 80

Fax: (0172) 47 34 06

www.aviko.nl

www.duynieholding.com

[email protected]

[email protected]

SENSUS

SUIKER UNIE

Postbus 1308

Postbus 100

4700 BH Roosendaal

4750 AC Oud Gastel

Tel.: (0165) 58 25 00

Tel.: (0165) 52 52 52

Fax: (0165) 56 77 96

Fax: (0165) 52 52 55

www.sensus.nl

www.suikerunie.nl

[email protected]

[email protected]

SVZ

COSUN BIOBASED PRODUCTS

Postbus 9535

Postbus 3411

4801 LM Breda

4800 MG Breda

Tel.: (076) 504 94 94

Tel.: (076) 530 32 22

Fax: (076) 504 94 00

www.cosunbiobased.com

www.svz.com [email protected]


OVER COSUN 3

PROFIEL Royal Cosun is een agro-industrieel concern dat akkerbouwgewassen en andere plantaardige grondstoffen verwerkt. Cosun is een coöperatie waarbij zo’n 9.200 Nederlandse suikerbietentelers zijn aangesloten. De suikerbieten van onze leden worden sinds 1899 door de coöperatie verwerkt. In de loop van de tijd hebben wij nieuwe activiteiten, die vrijwel altijd een relatie met de landen tuinbouw hebben, aan ons portfolio toegevoegd.

Uit plantaardige grondstoffen als suikerbieten, aardappelen,

Duynie-groep verhandelt en distribueert veevoer en ontwikkelt

cichorei, groenten en fruit produceren wij een breed assortiment

hoogwaardige toepassingen op basis van rest- en bijproducten

ingrediënten en halffabricaten voor de internationale voedings-

van voedingsmiddelenbedrijven. Cosun Biobased Products is een

middelenindustrie. Daarnaast maken wij producten die via

onderneming in opbouw. De onderneming legt zich toe op de

de foodservice (horeca en groothandel) en de retail aan

ontwikkeling en productie van functionele ‘groene’ chemicaliën

consumenten worden aangeboden.

en materialen op basis van hernieuwbare, plantaardige

In toenemende mate ontwikkelen we ook ingrediënten voor

grondstoffen voor uiteenlopende toepassingen.

niet-voedingstoepassingen. Zo leveren we producten aan de veevoedersector, ontwikkelen we bouwstenen voor biobased

Royal Cosun beschikt over een gezamenlijk onderzoeks-

chemicaliën en produceren we bio-energie (groen gas).

en ontwikkelingscentrum: het Cosun Food Technology Centre (CFTC). In nauwe samenwerking met de bedrijven

Van alle bedrijven binnen Cosun zijn Suiker Unie en Aviko

binnen Cosun werkt het CFTC aan betere toepassingen van

het bekendst. Zij produceren van oudsher suiker- en

plantaardige grondstoffen, innovaties in procestechnologie,

aardappelspecialiteiten. Sensus produceert uit cichorei de

optimalisatie van energiemanagement en, al dan niet in

voedingsvezel inuline, die wordt gebruikt voor vezelverrijking

samenwerking met klanten, het ontwikkelen van nieuwe

maar ook om het suiker- en/of vetgehalte in voeding te

producten. Daarbij werkt het CFTC ook samen met diverse

verlagen. SVZ verwerkt fruit en groenten tot concentraten en

instituten en universiteiten uit binnen- en buitenland.

puree voor de voedingsmiddelenindustrie.

Omzet EUR 2.115 miljoen

10 miljoen ton plantaardige grondstof verwerkt


3.799 medewerkers (fte)

9.211 leden / aandeelhouders

30 productievestigingen in 10 landen

OVER COSUN 4

BUSINESSMODEL VERWAARDING VAN GRONDSTOFFEN Ons zakelijk succes wordt in belangrijke mate bepaald door de

De verwerking van plantaardige grondstoffen is de kern van ons

benutting van de totale grondstof, wat inhoudt dat we alle delen

bedrijf. Ruim tachtig procent van de agrarische grondstoffen

van de plant gebruiken. Dit proces wordt ook wel bioraffinage

(biomassa) die wij verwerken, vindt zijn toepassing in voeding.

genoemd. De uitdaging is om gelijktijdig meerdere componenten

Tien procent gaat naar diervoeding en de rest naar bio-energie en

te winnen.

biobased producten.

Voedingsmiddelenindustrie


OVER COSUN 5

VESTIGINGEN* Cosun

CFTC

Aviko

Duynie-groep

Sensus

Suiker Unie

SVZ

Cosun Biobased Products

* Hoofdkantoren en productievestigingen in Nederland, Europa, V.S. en Azië


KENGETALLEN 6

KENGETALLEN Als coöperatie van Nederlandse bietentelers betaalt Cosun de leden een bietenprijs die mede afhankelijk is van de resultaten. De bietenprijs is volledig als kosten grond- en hulpstoffen in de resultatenrekening verantwoord en beïnvloedt daarmee ook het in dit overzicht gepresenteerde bedrijfsresultaat en nettoresultaat.

In miljoenen EUR (tenzij anders vermeld)

2014

2013

FINANCIEEL Netto-omzet

2.115

2.166

Bedrijfsresultaat

110

172

Recurring EBITDA*

202

241

Nettoresultaat Kasstroom uit operationele activiteiten Investeringen in vaste activa Groepsvermogen Groepsvermogen in procenten van balanstotaal

79

139

172

177

112

101

1.257

1.176

63

60

Gemiddelde hectareopbrengst bietenteelt in Nederland (in euro)

4.354

4.917

Quotumbietenprijs**

50,18

67,26

108

187

3.799

3.477

Ziekteverzuim (in procenten)

3,8

3,8

Aantal verzuimongevallen (per 1.000 medewerkers)

24

30

Ledentoeslag

SOCIAAL Gemiddelde personeelsbezetting***

OMGEVING Directe CO2 emissie (in ton, per ton product)

0,22

0,21

Watergebruik (in m3, per ton product)

2,3

2,4

Restmateriaal (in ton, per ton product)

0,05

0,04

*

Recurring EBITDA betreft het operationele resultaat vóór afschrijving en amortisatie en geschoond voor verkochte activiteiten en incidentele resultaten.

** Prijs in EUR per ton bij gemiddeld suikergehalte en gemiddelde winbaarheid. *** Gemiddeld aantal medewerkers in FTE, met een arbeidsovereenkomst bij Cosun of één van de groepsmaatschappijen.


KENGETALLEN 7

Netto-omzet in miljoenen EUR 1.766

1.772

1.945

Recurring EBITDA in miljoenen EUR 2.166

2.115

160

2.200

300

2.100

250

2.000

200

59

1.900

158

100

1.700

50

1.600

241

202

2013

2014

59

150

1.800

270

0 2010

2011

2012

2013

2014

2010

Ledentoeslag in miljoenen EUR 64

118

179

2011

2012

Gemiddelde opbrengst per hectare in EUR 187

3.082

108

4.038

4.871

4.917

4.354

2013

2014

5.000

200 175

4.000 150 125

3.000

59

100

59

2.000

75 1.000 50 0

25 2010

2011

2012

2013

2010

2014

Directe CO2 emissie in ton, per ton product 0,23

0,25

0,23

0,21

2011

2012

Aantal medewerkers gemiddeld in FTE 0,22

3.828 3.203

3.581 3.288

3.396 3.396

3.477 3.477

3.799 3.799

2010

2011

2012

2013

2014

4.000

0,26

0,25

3.800

0,24 3.600 0,23 3.400 0,22 3.200

0,21

3.000

0,20 2010

2011

2012

2013

2014

Aantal FTE


Aantal FTE gecorrigeerd na verkoop activiteiten

COÖPERATIE 8

VERSLAG COÖPERATIE In 2014 zijn we er opnieuw in geslaagd zeer hoge hectareopbrengsten in de bietenteelt te realiseren. Door suikeroverschotten op zowel de Europese als op de wereldmarkt staan de verkoopprijzen onder druk en daarmee ook het resultaat van Suiker Unie. De overgang naar een Europese suikermarkt zonder marktordening brengt onzekerheid met zich mee, maar we zijn uitstekend gepositioneerd om ook na 2017 een goede prijs aan onze leden te kunnen betalen.

Naast de gebruikelijke drie bijeenkomsten heeft de ledenraad in

De arbiters zijn in 2014 voor vier jaar (her)benoemd en zijn

2014 een extra vergadering gehouden over het aflopen van de

geheel onafhankelijk van de coöperatie. De afgelopen jaren

Europese marktordening voor suiker. Cosun heeft een eigen sui-

heeft de commissie geen zaken in behandeling hoeven nemen.

kersysteem op hoofdlijnen uitgewerkt; de invulling daarvan staat voor 2015 op de agenda. Om aanbod en vraag meer met elkaar

LEDENFINANCIERING

in balans te brengen, is in 2014 de Betacal-regeling aangepast.

Cosun voert met ingang van 2015 een programma in dat leden de mogelijkheid biedt om gedurende een vaste periode geld

BESTUURSZAKEN

aan de onderneming uit te lenen tegen een aantrekkelijke

Met ingang van de jaarvergadering op 4 juni 2014 is de

rentevergoeding. Leden die in 2015 een uitkering ontvangen

samenstelling van de raad van beheer gewijzigd. Dirk de Lugt

op basis van de UB/BBU regeling, krijgen de mogelijkheid

kreeg de voorzittershamer overhandigd door Jos van Campen,

hieraan deel te nemen. Met ingang van 2016 kan elk lid

die na 22 jaar uit de raad van beheer is teruggetreden. Bij zijn

een deel van zijn eindafrekening op dezelfde wijze aan de

afscheid is hem veel lof toegezwaaid voor zijn grote inzet en

coöperatie uitlenen. Het ledenfinancieringsprogramma betreft

vele verdiensten voor de coöperatie. Adrie Bossers is als nieuw

inleg via een achtergesteld deposito met een vaste looptijd die

lid toegetreden tot de raad van beheer.

varieert van twee tot vijf jaar. Cosun beschikt hierdoor over

Ook de samenstelling van de raad van toezicht is gewijzigd, zie

een aanvullende financieringsbron en de leden over een extra

hiervoor het verslag van de raad op pagina 34.

beleggingsmogelijkheid.

Cosun heeft een jongerenraad die uit zestien leden bestaat.

TOEKOMST BIETENTEELT

Zij zijn zeer geïnteresseerd in Cosun en willen zich bekwamen

Met ingang van de bietencampagne 2017 vervalt het Europese

in bestuurlijke functies. Binnen de eigen kring treden de

systeem van productiequota voor suiker. Hierdoor ontstaat de

jongerenraadsleden op als ambassadeur. Ze worden begeleid en

mogelijkheid om de bietenteelt en suikerproductie in Nederland

gecoacht door een lid van de raad van beheer. Deze investering

uit te breiden. Als uitbreiding van de bietenteelt aan de orde

in jong bestuurlijk talent werpt haar vruchten af. In 2014 is

komt, vormen de huidige leveringsrechten het vertrekpunt.

een lid van de jongerenraad gekozen in de ledenraad en zo

Bestaande leden kunnen uitbreiden als zij daarvoor interesse

direct doorgestroomd. Begin 2015 is nog een jongerenraadslid

hebben. Als de afzetmogelijkheden structureel stijgen, dan

toegetreden tot de ledenraad.

kunnen ook de leveringsrechten structureel meegroeien.

Cosun-bestuurders zijn vrijwel allen man, maar daarin lijkt nu verandering te komen. Sinds begin 2015 telt de ledenraad drie

In 2014 zijn de hoofdlijnen van een nieuw suikersysteem

vrouwen. De instroom van jongeren en vrouwen past in het

uitgezet en door de ledenraad goedgekeurd. Cosun wil een

streven om meer diversiteit binnen de bestuursorganen van de

hanteerbaar en bestendig systeem introduceren. Eén van de

coöperatie te bewerkstelligen.

pijlers is een minimumprijs, zodat de telers daarover vooraf zekerheid hebben. Voor de fabrieken is het van groot belang

Bij conflicten tussen leden en de coöperatie hebben de leden

voldoende grondstof te hebben om rendabel te kunnen

de mogelijkheid om arbitrage aan te vragen volgens de

draaien. De uiteindelijke bietenprijs hangt uiteraard samen met

arbitrageprocedure van het Instituut voor Agrarisch Recht.

het resultaat van de hele onderneming. De voorkeur gaat uit

De arbitragecommissie bestaat uit een externe, in agrarisch

naar een ander aandelensysteem, waaraan leveringsrechten en

recht gespecialiseerde jurist, aangevuld met deskundigen.

-plichten worden gekoppeld. De details worden in 2015 verder

Veelal zijn dit oud-ledenraadsleden van Cosun.

uitgewerkt en aan de ledenraad voorgelegd voor goedkeuring.


COÖPERATIE 9

OVERZICHT LEDEN EN AANDELEN PER 31-12-2014 AFDELING / KRING

Aantal leden

PER 31-12-2013

Aantal aandelen

Aantal leden

Aantal aandelen

Zeeuwsch-Vlaanderen

742

8.907

746

8.928

Zeeland-Midden

642

7.884

646

7.921

Zeeland-Noord

350

4.673

357

4.676

Goeree-Overflakkee

222

3.616

223

3.634

West-Brabant

813

9.648

829

9.700

Zuid-Hollandse Eilanden

327

4.990

331

5.005

Holland-Midden

259

4.168

265

4.282

Kop van Noord-Holland

410

7.351

414

7.359

Oostelijk Flevoland

385

9.563

390

9.614

Noordoostpolder

622

9.781

638

9.898

Friesland

271

4.807

275

4.838

Groningen

1.052

20.637

1.053

20.551

Drenthe/Overijssel-Noord

994

22.623

1.028

22.845

Overijssel-Zuid/Gelderland

318

3.923

331

4.003

1

28.061

1

28.045

Oost-Brabant + Limburg (CSV COVAS) Zuidelijk Flevoland

153

4.946

156

5.004

7.561

155.578

7.683

156.303

B-leden CSV COVAS per 1-05-2014/2013

1.650

1.698

TOTAAL leden Cosun

9.211

9.381


VERSLAG 10

“Cosun gaat een paar turbulente jaren tegemoet. Daarop zijn we voorbereid.

BERICHT VAN DE VOORZITTERS

Onze leden kunnen ook in de toekomst op hun coöperatie bouwen.” Dirk de Lugt

Na een aantal jaren met hoge suikerprijzen, daalde de suikerprijs in 2014 aanzienlijk. Van een uitzonderlijk hoog resultaat, zoals in de afgelopen twee jaren, was dan ook geen sprake. Toch heeft Cosun het goed gedaan in 2014. Ondanks de suikerprijsdaling is nog steeds sprake van een mooi concernresultaat met een hoge ledentoeslag. Dat de prijs van suiker zou gaan fluctueren, hebben we zien aankomen. In de opmaat naar 2017, wanneer de Europese marktordening voor suiker wordt beëindigd, verwachtten we meer prijsschommelingen. Hierdoor zal ons resultaat de komende twee jaren onder druk komen te staan. De andere activiteiten van Cosun kunnen deze verwachte terugval in resultaat niet compenseren. Ze zorgen er wél voor dat we ook dan nog een redelijke bietenprijs kunnen betalen aan onze leden. Een financieel sterke onderneming als Cosun kan een paar magere jaren aan.

OVERGANGSFASE We zien de komende periode als een overgangsfase naar een nieuwe realiteit op de internationale suikermarkt die grotere prijsschommelingen laat zien. Dit effect willen we voor onze leden zoveel mogelijk opvangen. Daarom investeren we flink in onze rendabele activiteiten. Dus óók in suiker. En de kansen die deze liberalisering kan bieden, zullen we aangrijpen. Want kansen zien wij wel degelijk. Sterker nog, over een paar jaar denken we juist meer suikerbieten te verwerken tot suiker voor voeding én non-foodtoepassingen. We zien toekomst voor de bietenteelt in Nederland en voor Suiker Unie als sterke speler in de Europese markt. Daarom blijven we investeren in de suikerketen. Want wil je competitief zijn dan heb je een hoge opbrengst per ha nodig en efficiënte suikerfabrieken.

INVESTEREN VOOR DE TOEKOMST Onze strategie is en blijft verder rendabel te groeien. In de bestaande activiteiten en in nieuwe activiteiten waarmee onze plantaardige grondstoffen verder tot waarde kunnen worden gebracht. Zo hebben Aviko en Duynie in 2014 enkele kleinere acquisities gedaan om de bestaande activiteiten te versterken.


VERSLAG

BERICHT VAN DE VOORZITTERS

11

“De omvangrijke investeringen geven aan dat we vertrouwen hebben in de groeiIn veel van onze markten is de kostprijs van onze producten doorslaggevend. Dit geldt voor suiker, frites, inuline, fruit- en groentepuree, veevoer en zetmeel. Alles draait hierbij om efficiency en optimalisatie. Vanuit het concern wordt hierop gestuurd, bijvoorbeeld door productieprocessen verder te verbeteren en op energie te besparen met energiemanagement. Dit scheelt in de kostprijs en is goed voor het milieu. De laatste drie jaren hebben we gemiddeld EUR 110 miljoen per jaar geïnvesteerd in onder andere het verbeteren van de productieprocessen en de verwerkingstechnieken. In de afzetmarkten voor speciale suikers, aardappelspecialiteiten, inuline, plantaardige kleur- en smaakstoffen speelt toegevoegde waarde een grote rol. Dit vraagt om een specifieke marktbenadering waarbij we vaak met (beoogde) klanten samenwerken. Nog sterker speelt dit bij innovaties op basis van plantaardige grondstoffen. Daarbij investeren we in onderzoek en productontwikkeling van functionele ‘groene’ chemicaliën en materialen op basis van hernieuwbare, plantaardige grondstoffen voor uiteenlopende toepassingen. Cosun Biobased Products richt zich specifiek op het ontwikkelen van dergelijke nieuwe producten en toepassingen. Als de ontwikkeling naar een biobased economy doorzet, kan en wil Cosun daarin een rol spelen. Onze missie en onze kern blijven; de manier waarop we onze doelstellingen realiseren verandert mee met de wereld om ons heen. Behouden wat goed is en wat werkt, aanpassen wat niet meer werkt en doorlopend vernieuwen. Dat doen we al meer dan honderd jaar, een steviger fundament is amper denkbaar. Dat Cosun een paar turbulente jaren tegemoet gaat, daarop zijn we voorbereid. Onze leden kunnen ook in de toekomst op hun coöperatie bouwen. Wij hebben er veel vertrouwen in.

Dirk de Lugt

Robert Smith

Voorzitter raad van beheer

Voorzitter concerndirectie

Breda, 12 maart 2015


mogelijkheden van ons bedrijf.” Robert Smith

VERSLAG 12

FINANCIËLE GANG VAN ZAKEN Cosun realiseerde een goed resultaat in 2014. De omzet van EUR 2.115 miljoen ligt 2% lager dan in 2013. Omzet en resultaat van Suiker Unie daalden aanzienlijk als gevolg van lagere suikerprijzen. Dit werd deels gecompenseerd door een hoger resultaat uit de andere activiteiten. Het bedrijfsresultaat kwam uit op EUR 110 miljoen. Ten opzichte van de recordjaren 2012 en 2013 een stuk lager, maar nog steeds een mooi resultaat.

RESULTAATONTWIKKELING

Aviko heeft een goed resultaat gerealiseerd door een hogere

Het bedrijfsresultaat inclusief incidentele resultaten liep terug

afzet, een betere bezetting van de fabrieken en hogere marges

van EUR 172 miljoen in 2013 naar EUR 110 miljoen in 2014.

bij lagere grondstofkosten. Daarnaast is het aandeel specialiteiten

De recurring EBITDA (operationeel resultaat voor afschrijving

opnieuw gegroeid. Aviko heeft een meerderheidsbelang

en amortisatie, geschoond voor incidentele resultaten) daalde

genomen in een specialiteitenfabriek in Zuid-Duitsland en in een

minder sterk, met EUR 39 miljoen naar EUR 202 miljoen

fritesfabriek in China. Ook Rixona (granulaat en vlokken) heeft

(2013: EUR 241 miljoen). De ledentoeslag die aan de leden

goed gepresteerd in 2014. De afzet is op niveau gebleven, maar

wordt uitbetaald als onderdeel van de bietenprijs daalde met

door meer efficiency is het resultaat verbeterd. Per saldo heeft de

42% tot EUR 108 miljoen (2013: EUR 187 miljoen), maar is

Aviko-groep haar resultaat sterk verbeterd ten opzichte van 2013.

nog steeds aanzienlijk. De ledentoeslag is als grondstofkosten verwerkt in het reguliere bedrijfsresultaat. Hiermee komt het

Inulineproducent Sensus behaalde een hogere omzet in 2014

nettoresultaat uit op EUR 79 miljoen (2013: EUR 139 miljoen).

en groeide harder dan de markt. De verkoopprijzen bleven gemiddeld op het niveau van 2013. Wel drukten hogere

ONTWIKKELING PER BUSINESSGROEP

grondstofkosten het resultaat. Een eenmalige post, gerelateerd

Suiker Unie realiseerde bij een licht hogere afzet een lagere

aan de ontvangen verzekeringsuitkering voor een schade uit

omzet dan in het voorgaande jaar. Vanwege de hoge

2013, had een positief effect op het resultaat. Daarnaast zorgde

suikervoorraden zette de daling van de wereldmarktprijzen en

de goed verlopen campagne voor een goed bezettingsresultaat.

Europese suikerprijzen verder door. Hierdoor daalden in 2014 de prijzen van quotumsuiker en van exportsuiker. Suiker Unie

SVZ laat vergelijkbare resultaten zien met die van 2013. De afzet

kon nog wel gedeeltelijk profiteren van hogere prijzen door

steeg enigszins, maar door een lagere gemiddelde verkoopprijs

verkoopcontracten die al waren afgesloten in 2013. De verdere

daalde de omzet licht. Door verschuivingen in de productmix

daling van suikerprijzen in de tweede helft van het jaar drukten

(relatief meer groenten en minder rood fruit) is de stabiliteit van

echter de omzet en het resultaat.

het resultaat verbeterd. De vraag naar groenteconcentraten en purees stijgt, net als de vraag naar natuurlijke kleurstoffen.

Voor zowel de teelt als de verwerking van bieten is 2014 een historisch goed jaar voor Suiker Unie. De gemiddelde

De Duynie-groep deed het goed in veevoer ondanks dalende

suikeropbrengst per ha kwam boven de 15 ton uit. De

prijzen in 2014. Er was veel aanvoer van bijproducten

Nederlandse suikerfabrieken hebben nog nooit zoveel bieten

beschikbaar, waardoor de verkoopprijzen onder druk stonden.

verwerkt en ze hebben de hele campagne uitstekend gedraaid.

De integratie van twee acquisities (in 2013 en 2014) is succesvol

Dit resulteerde in een hoog gemiddeld aantal verwerkte bieten

afgerond. Zetmeelverwerker Novidon had echter een moeilijk

per dag. Tijdens de campagne is in Nederland in 135 dagen circa

jaar door forse concurrentie op het gebied van tarwezetmeel.

6,6 miljoen ton bieten verwerkt.

De concurrenten in de tarwezetmeelindustrie hebben de laatste

In Duitsland verslechterde in het laatste deel van de campagne

jaren hun productiecapaciteit flink uitgebreid, waardoor een

de kwaliteit van de grondstoffen, waardoor de verwerking onder

overschot aan tarwezetmeel is ontstaan, wat voor prijsdruk op de

druk kwam te staan. Hierdoor duurde de campagne langer dan

afzetmarkten zorgt.

gepland. Uiteindelijk zijn circa 1,5 miljoen ton bieten verwerkt.


VERSLAG

FINANCIËLE GANG VAN ZAKEN

13

FINANCIERING

BALANS

De totale financieringskosten in 2014 komen door de beperkte

Het balanstotaal nam toe met EUR 30 miljoen tot

omvang van externe financiering uit op EUR 4 miljoen. Dit is

EUR 1.999 miljoen, met name door een hoger investerings-

iets hoger dan voorgaand jaar door de incidentele rentebaten in

niveau dan de reguliere afschrijvingen.

2013 over de terugontvangen productieheffing over 2001-2005.

De liquiditeitspositie verbeterde met EUR 32 miljoen door de

Opnieuw is in 2014 fors geïnvesteerd, zowel in de vergroting

ontvangst van de resterende vordering op de gemeente Bergen

van de bietverwerkingscapaciteit als in de aardappelactiviteiten.

op Zoom inzake de verkoop van een voormalige productielocatie.

In totaal is dit jaar een bedrag van circa EUR 130 miljoen

Het groepsvermogen nam toe met EUR 81 miljoen tot

geïnvesteerd, meer dan 140% van het afschrijvingsniveau.

EUR 1.257 miljoen (2013: EUR 1.176 miljoen). De solvabiliteit

Daarnaast steeg het werkkapitaal beperkt. De toename van het

(groepsvermogen uitgedrukt als percentage van het balanstotaal)

geïnvesteerd vermogen is uit eigen middelen gefinancierd.

nam in 2014 toe tot 63% (2013: 60%).

In juli 2014 is een nieuw vijfjarig financieringsarrangement van EUR 400 miljoen met een bankensyndicaat afgesloten. In

Dankzij de hoge operationele kasstroom en de gezonde

2015 zal opnieuw een tranche van de schuld aan institutionele

solvabiliteitspositie blijft de financieringspositie van het concern

beleggers worden afgelost. Daarnaast zal er een naar

onverminderd sterk. In deze situatie verwachten wij geen

verwachting aanzienlijk bedrag worden uitgekeerd aan de leden

belangrijke wijzigingen in 2015, ondanks een aanzienlijke

in het kader van de UB/BBU regeling.

UB/BBU uitkering die we verwachten te doen in 2015.

BELASTINGDRUK

BIETENPRIJS

De effectieve belastingdruk steeg met 6,9 procentpunten tot

De ledentoeslag kwam uit op EUR 108 miljoen en wordt

25,8% (2013: 18,9%). In 2013 werd het belastingtarief gedrukt

uitgekeerd als onderdeel van de quotumbietenprijs. Binnen

door tariefvoordelen uit de afwikkeling van belastbare inkomsten

de toewijzing is in 2014 7% surplusbieten als quotumbieten

die betrekking hadden op voorgaande jaren, realisatie van

afgerekend. Vorig jaar ontvingen de leden over 5% van de

compensabele verliezen en de toepassing van de innovatiebox.

surplusbieten dezelfde prijs als voor de quotumbieten.

KASSTROOM

De basisprijs voor quotumbieten van EUR 26,25 per ton is

De operationele kasstroom daalde met EUR 5 miljoen van

gebaseerd op de EU-minimumprijs en is niet gewijzigd ten

EUR 177 miljoen in 2013 naar EUR 172 miljoen in 2014. Ondanks

opzichte van 2013. De ledentoeslag kwam uit op EUR 18,50 per

het aanzienlijk lagere bedrijfsresultaat is de daling beperkt door

ton (2013: EUR 32,75) waarbij over meer bieten de ledentoeslag

de mutaties in de voorzieningen en een lagere groei van het

wordt betaald. Per saldo is de ledenprijs van quotumbieten

werkkapitaal dan in 2013. De kasstroom was ook in 2014 ruim

daarmee vastgesteld op EUR 44,75 bij 16% suikergehalte en

voldoende om de investeringen uit eigen middelen te financieren.

een winbaarheidsindex van 87. Bij gemiddelde winbaarheid

De gezonde kasstroom en liquiditeitspositie geven ons een sterke

en gemiddeld gehalte komt de ledenprijs voor quotumbieten

uitgangspositie voor de verdere implementatie van onze strategie.

uit op EUR 50,18. Voor de eerste 7% surplusbieten boven de toewijzing wordt gemiddeld EUR 31,35 betaald en voor het deel

INVESTERINGEN

van de bieten tussen de 7% en 15% boven de toewijzing wordt

De investeringen in vaste activa (inclusief immateriële activa)

EUR 22,36 betaald.

bedroegen EUR 112 miljoen (2013: EUR 101 miljoen).

De gemiddelde suikeropbrengst per hectare lag met 15,1 ton

De investeringen in de suikeractiviteiten zijn met name gericht

aanzienlijk hoger dan in 2013 (13,2 ton). De gemiddelde

op verdere uitbreiding en flexibilisering van productiecapaciteit,

opbrengsten voor de Nederlandse bietenteler komen uit op

naast de reguliere vervangingsinvesteringen. Er werd geïnvesteerd

EUR 4.354 per hectare. Dat is EUR 563 lager dan vorig jaar, maar

in onder andere een diffusietoren en een diksaptank. De overige

nog steeds in de top 3 van de afgelopen tien jaar.

investeringsprojecten betroffen vooral vervangingsinvesteringen en beperkte capaciteitsuitbreidingen. In 2014 heeft Aviko 60% van de aandelen in een Duitse producent van aardappelspecialiteiten overgenomen. Verder is Aviko een joint venture gestart in China.


VERSLAG 14

VOORUITZICHTEN De volatiliteit van prijzen van agrarische producten heeft grote

Voor Aviko wordt ten opzichte van 2014 een beperkte

invloed op het resultaat van Cosun. De effecten van de sterke

daling van het resultaat verwacht, onder de veronderstelling

daling van de Europese suikerprijs in de laatste helft van 2014,

dat grondstofkosten zich zullen herstellen naar reguliere

zien we nog maar gedeeltelijk terug in de resultaten van Suiker

niveaus. Het resultaat van Sensus zal als gevolg van dalende

Unie in 2014. Met name in 2015 zal dit tot een aanzienlijk

verkoopprijzen (toenemende concurrentie) dalen ten opzichte

verdere daling van het resultaat leiden.

van afgelopen jaar.

De marktomstandigheden zijn op dit moment volledig anders dan twee jaar geleden, toen sprake was van een tekort in de EU

Cosun blijft het komend jaar onverminderd investeren in

en relatief hoge wereldmarktprijzen. Ondanks de huidige lage

versterking van zijn marktpositie in de verschillende segmenten.

Europese suikerprijzen zullen de suikeractiviteiten een positief

Dit doen we deels door investeringen in autonome groei en

bedrijfsresultaat blijven realiseren.

deels door strategische acquisities, efficiencyverbeteringen en innovatie. We verwachten dat het personeelsbestand licht zal

Voor Duynie verwachten we dat de resultaten in 2015 zullen verbeteren door het herstel van de marge voor zetmeelactiviteiten. Het resultaat van SVZ zal op het niveau van 2014 blijven, rekening houdend met een beperkte afzetgroei.


toenemen door de groei van de activiteiten.

VERSLAG 15

VERANTWOORD ONDERNEMEN Als coöperatie en als concern is Cosun verantwoordelijk voor alles wat er binnen onze bedrijven gebeurt. Hoe veilig wordt er gewerkt? Hoe wordt er omgesprongen met grondstoffen, energie en water? Hoe verdienen we ons inkomen en wat gebeurt er met dat geld?

Cosun creëert toegevoegde waarde en speelt een significante

Het overzicht toont de toegevoegde waarde die we in staat zijn

economische rol:

te creëren door middel van afzet van onze producten na aftrek

• door het verwaarden van grondstoffen tot producten voor

van vergoeding aan leveranciers voor producten en diensten.

onze klanten;

In 2014 is EUR 735 miljoen waarde gecreëerd.

• door het doen van substantiële betalingen aan leden, leveranciers, medewerkers, de overheid en kapitaalverschaffers. Toegevoegde waarde overzicht (In miljoenen EUR)

2014

2013

Netto-omzet

2.115

2.166

42

50

Bijdrage aan leveranciers van grondstoffen

-/- 1.055

-/- 1.056

Bijdrage aan andere dienstverleners

-/-

-/-

Overige opbrengsten en wijzigingen in de voorraad

367

329

Toegevoegde waarde die gecreëerd is

735

831

Personeel (loon)

251

217

Leden (bieteninkopen en ledentoeslag)

283

Financiers (rente)

4

Overheid (belasting)

Waardeverdeling naar stakeholders

Ingehouden winst Afschrijvingen

Waarde ten behoeve van herinvestering

27

33 610

79

139

91

82

170

222

Afschrijvingen 12% Personeel (loon) 34% Ingehouden winst 11%

Waardeverdeling naar stakeholders

Financiers (rente) 1%

Leden (bieteninkopen en ledentoeslag) 38%


1

565

Waarde ten behoeve van herinvestering

Overheid (belasting) 4%

360 -/-

VERSLAG

VERANTWOORD ONDERNEMEN

16

PRIORITEITEN

Deze toename is het gevolg van acquisities door Aviko en Duynie.

Naast het scheppen van waarde voor onze stakeholders, de leden

Daarnaast heeft Aviko in enkele productievestigingen het aantal

van de coöperatie voorop, richten we onze inspanningen op vier

ploegen uitgebreid.

gebieden waarop we invloed kunnen en willen uitoefenen: • teeltoptimalisatie als verantwoordelijkheid voor telers en milieu;

Medewerkers blijven vaak lang in dienst en bouwen veel kennis

• optimalisatie van productieprocessen met het oog op

en ervaring op. Het is dan ook belangrijk bij medewerkers kennis

grondstofgebruik en milieu; • investering in de bekwaamheid van medewerkers en in een veilige werkomgeving; • rekening houden met overige belanghebbenden en

en vaardigheden te blijven ontwikkelen om ze optimaal inzetbaar te houden. Daarom investeren wij in onze medewerkers door hen opleidingen en trainingen aan te bieden. In 2014 was het gemiddeld aantal opleidingsdagen 3 per medewerker.

verantwoording afleggen. Het ziekteverzuim bleef stabiel op 3,8%, onder het gemiddelde

TEELTOPTIMALISATIE

voor de voedingsmiddelenindustrie.

Duurzaam telen betekent streven naar een zo hoog mogelijke opbrengst per hectare met zo weinig mogelijk kunstmatige

VERANTWOORDING AFLEGGEN

inbreng. Dankzij nieuwe rassen en moderne bewerkingstech-

Ondernemingen kijken bij de keuze voor hun leveranciers steeds

nieken wordt de bodem ontzien en de biodiversiteit beter

vaker naar arbeidsomstandigheden en sociaal beleid. Ook de

beschermd. Het behoud hiervan is van belang voor de voedsel-

grote, internationale afnemers van Cosun stellen hoge eisen.

voorziening, juist op de langere termijn. Rond en boven de

Ze willen bovendien vastgesteld zien dat de Cosun-bedrijven

akkers levert biodiversiteit een bijdrage aan een gevarieerd en

hieraan voldoen. Daarom heeft Sensus zich bijvoorbeeld door

aantrekkelijk planten- en dierenleven.

een extern bureau laten auditeren op basis van Sedex, een

Daarom investeren wij, samen met onze telers, veel in het

internationale organisatie die zich inzet voor responsible sourcing

verder verbeteren, optimaliseren en verduurzamen van de teelt.

(verantwoord inkopen). Daarbij gaat het niet alleen om de

Cosun-bedrijven zijn aangesloten bij tal van initiatieven zoals het

producten zelf, maar ook om de productie ervan. Sensus scoorde

SAI Platform (voor duurzame landbouw), Veldleeuwerik en het

zeer goed.

project Bietenteelt en Biodiversiteit.

De verbeterpunten die uit de audit naar voren kwamen, heeft het bedrijf meteen aangepakt. Ook SVZ is aangesloten bij Sedex en is

OPTIMALISATIE VAN PRODUCTIEPROCESSEN

zeer positief beoordeeld door EcoVadis. Aviko is aangesloten bij

In onze fabrieken is energie nodig om de grondstoffen te

de RSPO (organisatie voor duurzame palmolie).

verwerken tot producten en halffabricaten. Het energieverbruik per ton product is een graadmeter voor de efficiency van onze

Daarnaast hanteert Cosun een gedragscode waarin is beschreven

productieprocessen: hoe lager, hoe beter. Cosun heeft zich ten

hoe wij ons gedragen en waarop wij aanspreekbaar zijn. Ten

doel gesteld om per jaar 2% minder energie per ton product

opzichte van elkaar, maar ook ten opzichte van onze opdracht-

te gebruiken. Tot nu toe is dat gelukt. Als we hierin ook de

gevers, zakenpartners en de samenleving waarvan wij deel

komende jaren slagen, dan ligt in 2020 het energieverbruik 20%

uitmaken.

lager dan in 2010. Daarnaast proberen we het watergebruik zoveel mogelijk te beperken, evenals de hoeveelheid afval.

ZORG VOOR DE OMGEVING Omwonenden van productielocaties worden regelmatig

INVESTEREN IN MEDEWERKERS

geïnformeerd over geplande werkzaamheden.

Cosun wil een goede werkgever zijn, die medewerkers een veilige

De investeringen bij de twee suikerfabrieken leiden tot meer

en prettige werkomgeving biedt. Veiligheid in de werkomgeving

verkeer, bouwactiviteiten en soms tot een ander uitzicht voor

blijft een punt van zorg en aandacht. Het aantal ongevallen met

omwonenden. Dat geldt ook voor de bouw van een nieuw

verzuim moet verder omlaag, evenals het aantal bijna-ongevallen,

vrieshuis bij de Aviko-vestiging in Steenderen. Cosun hecht

incidenten en onveilige situaties. In 2014 is het aantal ongevallen

waarde aan een goede verstandhouding met zijn naaste buren en

gedaald, van 30 per 1.000 fte (2013) naar 24 per 1.000 fte.

wil waar mogelijk rekening met hen houden. Tijdige informatie,

Het streven is om dit aantal in 2015 verder terug te brengen naar

het zoveel mogelijk beperken van overlast en goed nabuurschap

minder dan 17 per 1.000 fte.

horen daarbij. Voor meer informatie over onze inspanningen en de behaalde

Gemeten in voltijdbanen is het aantal medewerkers bij Cosun

resultaten verwijzen wij naar het Cosun MVO-verslag 2014 op

gestegen, van 3.477 fte naar 3.799 fte gemiddeld.

www.cosun-jaarverslag.nl.


COSUN IN BEDRIJF 17

INNOVATIE EN ONTWIKKELING Bij Cosun Food Technology Centre (CFTC), het gezamenlijke

In 2016 verhuist CFTC, samen met Cosun Biobased Products,

onderzoeken ontwikkelingscentrum van Cosun, werken ruim

naar het Agro & Food Cluster Nieuw Prinsenland, bij de

zeventig professionals waaronder procestechnologen, chemisch

suikerfabriek in Dinteloord. In de nog te bouwen proeffabriek

analisten, voedingsmiddelentechnologen, microbiologen en

kunnen hier op bescheiden schaal nieuwe producten en

andere specialisten, aan diverse projecten. Deze betreffen

toepassingen worden gemaakt. Voor de medewerkers, collega‘s

niet alleen opdrachten die dicht bij de bestaande activiteiten

van de businessgroepen – en mogelijk ook voor externe partijen

liggen maar ook de ontwikkeling van nieuwe producten

die in projecten meedraaien – worden flexibele werkplekken

en toepassingen op basis van plantaardige grondstoffen en

gecreëerd.

restanten. Innovatie neemt daarbij een prominente plaats in. Vaak gaat het om procesgerelateerde vernieuwingen waarbij

OPERATIONAL EXCELLENCE

de nadruk ligt op kostenbesparing en rendementsverbetering.

Alle Cosun-vestigingen in Nederland werken op basis van het verbeterprogramma Total Productive Maintenance (TPM).

De kennis en ervaring van de specialisten van CFTC wordt

In 2014 ontvingen Aviko in Steenderen, Sensus in Roosendaal

binnen het concern ingezet. Zo kunnen bijvoorbeeld de

en Suiker Unie in Dinteloord de excellence award. Andere

mogelijkheden tot energiebesparing die voor één vestiging

vestigingen zijn bezig deze award te behalen, of zijn zelfs al op

zijn ontwikkeld, vaak ook worden toegepast bij andere Cosun-

weg naar de consistency award, een hoger niveau binnen TPM.

bedrijven. Hetzelfde geldt voor de waterzuivering, waarmee een

Ook buiten onze productieomgevingen wordt TPM steeds meer

bedrijf deels in de eigen energievoorziening kan voorzien.

toegepast, bijvoorbeeld bij Sensus Agro en CFTC. En ook in onze buitenlandse vestigingen wordt steeds vaker met deze

Cosun voorziet dat onderzoek en ontwikkeling de komende

methodiek gewerkt. Cosun ondersteunt en begeleidt het TPM-

jaren steeds belangrijker wordt. Mede daarom is in 2014

programma met eigen consultants. Zij adviseren de bedrijven,

besloten om te investeren in een nieuw gebouw.

en adviseren en coachen de medewerkers op locatie.


COSUN IN BEDRIJF 18

SUIKER UNIE

SUIKER EN -SPECIALITEITEN Na twee uitzonderlijk goede jaren met hoge suikerprijzen

RECORDCAMPAGNE

zette de daling van de suikerprijzen op zowel de wereldmarkt

2014 was in veel opzichten een recordjaar, zowel voor de

als de Europese markt verder door. Hierdoor zag Suiker Unie

fabrieken als op het land. Er is vroeg gezaaid en de hoge

de omzet en winstgevendheid fors dalen. Het afgelopen jaar

temperaturen in combinatie met veel zon en voldoende

nam de consumptie wereldwijd weliswaar met 2% toe, maar

vochtigheid, zorgden voor een goed groeiseizoen. Ook het

doordat de productie sterker toenam dan de consumptie,

najaar was goed.

steeg de suikervoorraad tot grote hoogte. Hierdoor daalde de

Met 91 ton bieten per hectare werd in het verslagjaar de

wereldmarktprijs voor witte suiker naar onder USD 400, het

hoogste opbrengst per hectare ooit gerealiseerd. In Nederland

laagste niveau in de afgelopen vijf jaar.

werd 15,1 ton suiker per hectare geoogst. Dit is circa 12%

In bijna alle Europese landen lag de oogst boven het vijfjarig

meer dan het vijfjarig gemiddelde. De ledenprijs bij een

gemiddelde. Hierdoor is het aanbod surplussuiker veel

gemiddeld suikergehalte van 16,7% en een gemiddelde

groter dan kan worden afgezet. Ondanks de toegenomen

winbaarheid (index) van 91,2 bedroeg EUR 50,18 per ton

verkoop van surplussuiker in 2014, moet toch een deel

quotumbieten (2013: EUR 67,26). De oogst en de verwerking

worden doorgeschoven naar het volgende verkoopseizoen.

van de suikerbieten kenden weinig problemen. In Nederland

Deze surplussuiker wordt daarmee quotumsuiker in 2015.

is een recordaantal bieten verwerkt in een campagne van 135

De bieten waaruit deze suiker is gemaakt worden eveneens

dagen. Daarbij lagen zowel het productierendement als het

doorgeschoven en zijn voor telers de eerste geleverde

energierendement op een zeer goed niveau. Om de grote

quotumbieten van 2015. Dat betekent dat de volgende

voorraden suiker en diksap op te slaan heeft Suiker Unie extra

campagne veel kleiner zal worden en het areaal suikerbieten

opslagcapaciteit gehuurd.

met 18% zal afnemen. De markt voor melasse was goed en Suiker Unie kon ook veel pulp afzetten. COSUN JAARVERSLAG 2014

SUIKER UNIE

COSUN IN BEDRIJF 19

In het Duitse Anklam produceert Suiker Unie ook bio-ethanol,

Drie computergestuurde palletkranen slaan alle retailproducten

dat voor bijmenging wordt geleverd aan brandstofproducenten.

die Suiker Unie in Puttershoek en in Roosendaal produceert

Ook in deze regio was de oogst bovengemiddeld.

automatisch op. Dit levert een aanzienlijke besparing op van

Hier duurde de campagne 155 dagen en werd bijna 113.000

‘interne transportkilometers’, en dus ook van de uitstoot van

ton suiker geproduceerd. Daarnaast werd bijna 117.000 ton

CO2.

suiker in de vorm van diksap geproduceerd. Dit wordt in de loop van 2015 omgezet in bio-ethanol en witsuiker. Als gevolg

BASIS VOOR ‘GROENE’ CHEMIE

van een teruglopende kwaliteit van de bieten door vorst en

Behalve als voedingsmiddel is suiker ook zeer geschikt als

broei na 20 december 2014 liep de verwerkingscapaciteit aan

vervanger van fossiele grondstoffen bij de productie van

het einde van de campagne terug.

chemicaliën en materialen. Samen met andere partijen doet Suiker Unie onderzoek naar mogelijkheden om suiker en

VERBETERINGEN IN PRODUCTIE EN LOGISTIEKE INFRASTRUCTUUR

reststromen aan te wenden voor biobased toepassingen. Deze

Suiker Unie heeft ook in 2014 veel geïnvesteerd in haar

ze hoe ze de meest geschikte suikerspecificaties kan leveren

fabrieken. Zo is de diffusiecapaciteit vergroot. Hiermee wordt

en zo grondstofspecialist kan zijn voor producenten van

niet alleen bespaard op energiekosten, maar wordt ook een

‘groene’ chemicaliën. Tegen die achtergrond ondersteunt ze

beter grondstofrendement behaald. Bovendien kon Suiker Unie

verschillende studies en onderzoeken op dit gebied.

toepassingen produceert Suiker Unie niet zelf. Wel onderzoekt

door de verbeteringen de productiecapaciteit uitbreiden en zo de grote aanvoer van bieten probleemloos verwerken. Tijdens

Niet alleen de chemische en fermentatie-industrie hebben er

de campagne verwerkten de drie fabrieken in Nederland en

baat bij dat er meer toepassingen komen voor bijvoorbeeld

Duitsland in totaal meer dan 60.000 ton bieten per dag.

suikerbieten, maar ook de telers en de suikerindustrie. De verwachting is dat er een groeiende markt voor deze

In het verslagjaar heeft Suiker Unie een nieuw state-of-the

producten ontstaat. Daardoor zijn er kansen voor groei in

art opslag- en distributiecentrum in Puttershoek in gebruik

bieten en suikerhoeveelheden. Met de diepgaande kennis

genomen. Het nieuwe distributiecentrum, gebouwd en

en ervaring op het gebied van suikerbieten en de verwerking

beheerd door logistiek dienstverlener Zijderlaan, is volledig

ervan, kan Suiker Unie de ‘groene’ chemische industrie

gemechaniseerd en geautomatiseerd. De suikerproducten

expertise en topgrondstoffen leveren en tegelijkertijd haar

worden 24 uur per dag, zonder tussenkomst van mensen, van

afzetmogelijkheden verruimen.

de productieruimte naar de opslagruimte getransporteerd.


COSUN IN BEDRIJF 20

AVIKO

AARDAPPELPRODUCTEN EN -SPECIALITEITEN HERSTEL RESULTATEN

Buiten Europa, waar Aviko zich vooral richt op het foodservice-

Aviko kende een goed jaar met een hogere afzet en veel

segment, was eveneens sprake van herstel.

betere resultaten ten opzichte van 2013. De aardappeloogst

Met name in Zuid-Amerika, het Midden-Oosten en Azië – in

was goed, wat een gunstig effect had op de beschikbaarheid

het bijzonder in Japan – deed Aviko het goed. Azië biedt

en inkoopprijs van de grondstof, en daarmee ook op de

interessante groeimogelijkheden gezien de toenemende

afzet. De goede resultaten zijn deels toe te schrijven aan de

koopkracht van de middenklasse en de komst of uitbreiding van

innovatiekracht van Aviko. De onderneming weet groeikansen

fastfoodketens.

te creëren, met name door producten te introduceren in het hogere toegevoegde-waardesegment. Een betere bezetting

SUCCES DOOR INNOVATIES

en verdere efficiencyverbeteringen in de fabrieken droegen

In 2014 was Aviko opnieuw succesvol in de markt voor

eveneens bij aan een hogere winstgevendheid.

premium frites en aardappelspecialiteiten als purees, gratins, hash browns, specialiteitensnacks en maaltijden. Speciaal voor

GROEIKANSEN IN DE MARKT BENUTTEN

de cafetaria werd Aviko Oerfriet geïntroduceerd. De retail kreeg

In Europa was de fritesconsumptie stabiel, met uitzondering van

er twee nieuwe producten bij: zoete aardappelfrites en zoete

Centraal- en Oost-Europa. Deze gebieden lieten een lichte groei

aardappelblokjes. Omdat zoete aardappel rijk is aan vezels en

zien. Ook in Engeland realiseerde Aviko meer groei. Hier richtte

het antioxidant bètacaroteen bevat, sluit deze goed aan bij de

de onderneming zich specifiek op casual dinings, restaurants

toenemende behoefte van consumenten aan gezonde voeding.

waar de combinatie van frites en fritesspecialiteiten goed aanslaat.


COSUN IN BEDRIJF

AVIKO

21

VERSTERKING MARKTPOSITIE IN DUITSLAND EN OOSTENRIJK

Halverwege 2014 heeft Aviko een meerderheidsbelang genomen

Aviko heeft in 2014 zijn positie in het zuiden van Duitsland

van China, in de regio Chabei. De frites zijn bestemd voor

en Oostenrijk weten te versterken met de verwerving van een

de lokale markt en worden verkocht onder de merknamen

meerderheidsbelang in Amberger.

Aviko, Diamond, Tulip en Windmill. Aviko is de eerste Europese

Dit Beierse familiebedrijf produceert verse aardappelproducten

aardappelverwerker die frites produceert in China.

in SnowValley Food, een fritesfabriek in het noordoosten

voor de foodservice. Hiermee voegt Aviko een breed pakket aardappelspecialiteiten toe aan het assortiment waaronder

Aviko en SnowValley vullen elkaar goed aan. SnowValley heeft

regionale specialiteiten. Europese consumenten willen steeds

jarenlang ervaring in de pootgoedvermeerdering en het telen van

vaker herkenbare merken en producten.

fritesaardappelen. Bovendien heeft het goede contacten met de Chinese overheid. Aviko heeft veel ervaring met de verwerking

BASIS VOOR VERDERE GROEI IN CHINA VERSTERKT

van aardappelen tot frites en het vermarkten ervan. Het streven

Ook in China had Aviko een goed jaar. Het volume en

is om eind 2015 ruim 100.000 ton aardappelen te verwerken tot

de kwaliteit van de aardappelen waren goed. Met een

frites. Aviko plaatst ook een vlokkenproductielijn in de fabriek in

consumptietoename van meer dan 10% per jaar is China een

Chabei. Hiervoor wordt de opslagcapaciteit uitgebreid.

belangrijk groeimarkt. Door de opkomende koopkrachtige middenklasse en de groei van (lokale) ‘quick service restaurants’

RIXONA

en ‘convenience stores’ zal de afzet van met name frites hier de

De goede aardappeloogst zorgde ook bij Rixona voor betere re-

komende jaren sterk toenemen. De verwachting is dat China

sultaten. De winstgevendheid is in 2014 sterk verbeterd door een

over enkele jaren de positie van Japan als grootste Aziatische

stijging van de marge en het productievolume. Het afzetvolume

markt zal overnemen.

bleef echter wel iets achter bij de verwachtingen, doordat klanten hun orders verschoven naar een latere periode om te kunnen

In het verslagjaar nam de afzet van vlokken in de Chinese markt

profiteren van goedkopere prijscontracten. De geplande kosten-

verder toe. Aviko produceert in Gansu hoogwaardige vlokken

besparingen zijn gerealiseerd en de productiekosten zijn gedaald.

voor zowel lokale als internationale afnemers.

De strategie van Rixona is erop gericht om met name in foodser-

Door de samenwerking met de Chinese overheid van

vice te groeien. Daarbij ligt het accent op export naar Azië. Aviko

Minle County is de toevoer van grondstoffen geborgd en is

bekijkt waar de vlokken logistiek gezien het beste kunnen wor-

Aviko beter in staat om aan de groeiende vraag van grote

den geproduceerd: in Nederland bij Rixona of in China bij Gansu

snackfabrikanten te voldoen.

Aviko om daarmee internationale klanten optimaal te bedienen.


COSUN IN BEDRIJF 22

SENSUS INULINE

Sensus, producent van het functionele voedingsingrediënt

In Zuidoost-Azië, waar Sensus zich vooral richt op afzet bij

inuline, kijkt terug op een goed jaar. Afzet en omzet namen

producenten van baby- en kindervoeding en producten voor

verder toe. De hogere grondstofkosten zorgden er echter voor

een gezonde darmflora, ontwikkelde de markt zich vlak.

dat het resultaat per saldo toch daalde.

Tegenover een onverminderd goede ontwikkeling in landen als Indonesië stond een lagere afzet in bijvoorbeeld Thailand. Door

In de Europese markt was de afzetgroei vooral toe te schrijven

de afzwakkende economie en politieke onrust kwam de markt

aan een toename van de afzet van op melkpoeder gebaseerde

daar onder druk te staan.

babyvoedingproducten voor export naar Azië, met name China.

De Amerikaanse markt kende een hogere afzet van inuline in

De overige marktsegmenten lieten een gemengd beeld zien.

het zuivelsegment. Met name de Griekse-yoghurt varianten

Dankzij de licht verbeterende economische omstandigheden

deden het goed en veroverden een flink aandeel in het

waren er wel meer innovatieprojecten. De meeste daarvan

zuivelschap. Sensus ziet ook hier kansen voor producten met

waren gerelateerd aan de tendens naar suikerverlaging. Sensus

meer vezels en minder suiker. Daarnaast steeg de afzet van

heeft in het verslagjaar verder gewerkt aan versterking van de

oligofructose in cereal bars weer licht, dankzij bestaande en

productportfolio. Er zijn nieuwe inulinevarianten ontwikkeld

nieuwe klanten.

met meer zoetkracht. Met dergelijke innovaties, die zich vooral richten op het zoetwarensegment en de bakkerij,

EUROPESE ERKENNING INULINE

wil Sensus zich het komende jaar verder profileren onder

Begin 2014 heeft de Europese Voedsel en Waren Autoriteit

andere op het gebied van suikerverlaging of -vervanging in

(EFSA) een positief oordeel gegeven over het gezondheidseffect

chocoladeproducten.

van oligofructose en inuline.


SENSUS

COSUN IN BEDRIJF 23

Bij gebruik als suikervervanger kunnen deze toevoegingen

CICHOREICAMPAGNE

de hoeveelheid glucose, die in het bloed wordt opgenomen

De cichoreioogst was in het verslagjaar relatief goed. Een vroeg

verlagen. De Europese Commissie gebruikt dit positieve EFSA-

zaaiseizoen en een zonnig najaar ondersteunden de groei.

advies om de uiteindelijke gezondheidsclaim te formuleren

De opbrengsten per hectare kwamen duidelijk boven het

die wordt opgenomen in het EU-register voor voedings- en

gemiddelde uit, terwijl er evenveel cichorei was gecontracteerd

gezondheidsclaims. Daarna kan de claim op voedingsmiddelen

als in 2013. Er is dan ook meer cichorei verwerkt dan in de

worden gebruikt.

voorgaande campagne. De campagne verliep soepel en kende

Sensus ziet deze ontwikkeling als een stimulans voor innovaties.

weinig incidenten.

MAATSCHAPPELIJKE AUDIT

Sensus blijft veel aandacht besteden aan de relatie met

Sensus heeft in 2014 met succes de Sedex Members

telers. Samen met hen werkt de onderneming aan een

Ethical Trade Audit 4-pillar doorlopen. Deze uitgebreide

verbeterprogramma om het rendement op de akker te

maatschappelijke audit heeft betrekking op goed

verhogen.

werkgeverschap. Met name de ethische normen op het gebied van arbeid, maar ook veiligheid binnen de onderneming,

In het verslagjaar zijn twee belangrijke investeringsprojecten

worden hierbij getoetst. Met de audit speelt Sensus in op de

afgerond. In Roosendaal is een investering in opslagcapaciteit

trend dat klanten, zeker de grote internationale voedings-

voor vloeibare inulineproducten gerealiseerd. En tijdens de

fabrikanten, in toenemende mate kijken naar de maatschap-

campagne is op de locatie in Zwolle, waar inulinepoeders

pelijke verantwoordelijkheid van hun afnemers en hun

worden geproduceerd, een nieuwe sproeidrooginstallatie

leveranciers. Sedex leden kunnen hun auditrapporten in het

in gebruik genomen. Hierdoor wordt tevens een

Sedex-systeem publiceren, waar aangesloten klanten ze kunnen

capaciteitsverruiming gerealiseerd.

inzien.


COSUN IN BEDRIJF 24

SVZ

FRUIT- EN GROENTEPRODUCTEN SVZ heeft door een goede beheersing van de prijsfluctuaties

Op jaarbasis verwerkt het bedrijf 200.000 ton fruit en groenten

van de grondstoffen in combinatie met een effectief

in producten die worden verwerkt tot jam, vruchtensappen,

productportfoliomanagement een stabiel resultaat laten zien.

limonades, ijs, zuivel- en babyproducten.

De afgelopen drie jaar lag het accent op vitalisering van de

In Europa groeide de afzet; in Amerika bleef die stabiel.

onderneming en verbetering van de productie-infrastructuur. In

Na een aantal jaren van flinke groei lag het accent hier nu

2014 is SVZ een volgende fase ingegaan met drie strategische

op consolidatie en versterking van de samenwerking met

thema’s: een sterke focus op de markt, op klanten met een

de Europese SVZ-organisatie. De bedrijven zijn op dezelfde

onderscheidende propositie (inclusief service en innovatie) en op

wijze ingericht en hanteren dezelfde standaarden. Er wordt

kwaliteit en samenwerking binnen SVZ.

gestuurd op welke vestiging internationale klanten logistiek het beste kan bedienen: vanuit de Amerikaanse vestiging aan de

STABIELE RESULTAATONTWIKKELING

westkust of vanuit een Europese productielocatie. Dankzij deze

De sterkere focus op een onderscheidende marktpositie

geïntegreerde aanpak kan SVZ zijn klanten overal dezelfde hoge

vertaalde zich in een hogere afzet in de Europese markt in

kwaliteit bieden.

het toegevoegde-waardesegment fruit- en groentepurees

In Japan, de belangrijkste afzetmarkt voor SVZ in Azië, bleef de

en concentraten. SVZ heeft een sterke positie in rood fruit

afzet van groentesapconcentraten zoals wortelsap, spinaziesap

(frambozen, aardbeien, kersen en bessen) en in groenten als

en boerenkoolsap op niveau. Deze producten vinden hun weg

wortelen, pompoen en spinazie. In Europa ligt het accent meer

naar vooral de drankenindustrie. Door de bevolkingskrimp is

op rood fruit, daarbuiten ook op groenteproducten.

Japan geen echte groeimarkt, maar SVZ ziet groeikansen in andere Aziatische landen.


COSUN IN BEDRIJF

SVZ

25

GRONDSTOFFENVOLATILITEIT VERDER TERUGGEBRACHT

Hoewel slechts beperkt zichtbaar in de resultaten, ontwikkelde

Positiemanagement, het beheersen van de grondstoffen-

in 2014.

KleurCraft, dat zich richt op natuurlijke kleurstoffen, zich goed

volatiliteit, is een belangrijk onderdeel van de strategie van SVZ. Met name de fruitprijzen fluctueren, wat veel invloed op de

In het verslagjaar heeft SVZ zijn portfolio uitgebreid en de

resultaatontwikkeling kan hebben. Om dit risico te spreiden

marketinginspanningen versterkt. De voedingsmiddelenindustrie

verwerkt SVZ een grote variëteit aan groenten en fruit.

heeft namelijk, mede door strengere wetgeving, steeds

In het verslagjaar is het aandeel groente nog verder vergroot.

meer behoefte aan natuurlijke additieven ter vervanging van

Daarnaast werkt SVZ aan het verder borgen van de kwaliteit

synthetische. SVZ heeft daarnaast geïnvesteerd in de fabriek in

en beschikbaarheid van rood fruit. Dit wordt bereikt door

Polen om specifieke kleurconcentraten te kunnen maken.

telers naast groente ook fruitstruiken in een gecontroleerd teeltprogramma te laten planten in de directe omgeving van de

DUURZAAM OPEREREN IN DE KETEN

fabrieken.

Naast service dragen kwaliteit en controle in de keten met het oog op voedselveiligheid bij aan het onderscheidend

ZOEKEN NAAR ONDERSCHEIDENDE PRODUCTEN

vermogen van SVZ. Het is dan ook een strategisch thema

Bij een marktgerichte benadering hoort ook het doorlopend

voor de onderneming. SVZ vormt immers een schakel in de

zoeken naar nieuwe producten die aansluiten bij specifieke

keten tussen de telers en de voedingsmiddelenindustrie door

wensen van de markt of bij nieuwe ontwikkelingen. Sommige

het efficiënt op elkaar laten aansluiten van teelt, logistiek,

producten worden in samenwerking met de klant ontwikkeld.

verwerking en distributie. SVZ zet stevig in op duurzame

Een van de innovaties in het verslagjaar is een wortel die een

agribusiness. Zo worden de oogsten zo veel mogelijk verwerkt

zeer intense kleurstof oplevert. Deze wordt door KleurCraft

in de teeltgebieden Polen en Spanje en in de omgeving

in de markt gezet. Daarnaast levert de wortel een helder

van de fabriek in de Verenigde Staten. Door de intensieve

concentraat op dat SVZ aanbiedt als vervanger van appel

samenwerking tussen SVZ en de telers kan de kwaliteit van

of druif. Het lage suikergehalte maakt het concentraat zeer

de producten beter worden bewaakt. Zo heeft SVZ samen

geschikt voor de sappenmarkt, waar grote vraag is naar

met telers projecten opgezet op het gebied van natuurlijke

gezonde producten.

bestrijding van ongedierte dat de gewassen aantast.


COSUN IN BEDRIJF 26

DUYNIE-GROEP DIERVOEDING, ZETMEELTOEPASSINGEN EN ENERGIEPRODUCTEN Duynie-groep richt zich op het verwaarden van organische

In Engeland heeft de groep haar marktpositie in 2014 verder

bijproducten uit de levensmiddelenindustrie. Ze koopt grote

weten te verstevigen door de overname van James & Son, tot

reststromen in en verwerkt deze tot veevoer (DuynieBeuker),

dat moment de Engelse coproductentak van Agrifirm.

grondstoffen voor de petfoodindustrie (Duynie Ingredients) of

In 2014 is met name veel aandacht besteed aan het leggen van

tot hoogwaardige zetmeeltoepassingen voor non-foodsectoren

een stevig fundament voor verdere optimalisatie door integratie,

(Novidon). Daarnaast levert Duynie-groep biomassa als

meer focus en de inrichting van een nieuwe organisatiestructuur

grondstof voor energieopwekking en producten voor

die goed past bij de grootte en aard van de onderneming.

waterzuiveringsinstallaties (AgriBioSource). Dankzij haar omvang en vestigingen in verschillende Europese De inkoop van grondstoffen ontwikkelde zich stabiel. In 2014

landen, heeft Duynie-groep een stabielere omzetbasis.

is circa 4,3 miljoen ton grondstof ingekocht en verwerkt. De

Bovendien kan ze zo haar toeleveranciers, vaak grote

totale omzet en resultaat van de groep lag hoger dan in 2014

internationale ondernemingen, beter bedienen. Duynie kan

met name door een goede afzet van diervoeding, de grootste

klanten een breed assortiment producten aanbieden, voorzien

activiteit van Duynie.

van gedegen advies en optimale service.

VERDERE VERSTERKING EUROPESE MARKTPOSITIE IN VEEVOEDER

De afzet in de veevoedermarkt lag hoger dan in 2013. Het

Met de overname van Beuker in 2013 heeft Duynie de

agrogrondstoffen voor de veevoedermarkt. De goede oogsten

diervoederactiviteiten flink uitgebreid en haar Europese

resulteerden in een ruim aanbod van grondstoffen maar ook in

marktpositie in vochtrijke voeders fors versterkt.

een groter aanbod van ruwvoer, wat lagere marges opleverde.


prijsniveau was evenwel lager door het ruime aanbod van

COSUN IN BEDRIJF

DUYNIE-GROEP

27

VERBETERINGSPROGRAMMA IN ZETMEELACTIVITEITEN

Onderzoek en ontwikkeling zijn dan ook van groot belang. Niet

Ook in 2014 had Novidon veel last van lage verkoopprijzen

De groep neemt deel in het in 2014 opgerichte Protein

van zetmeel door een overschot aan tarwezetmeel. Novidon

Competence Center (PCC), een initiatief van Wageningen UR.

heeft 2014 gebruikt om de contractposities weer in balans te

Hierin bundelen zeven levensmiddelen- en veevoerbedrijven en

brengen. Gelijktijdig heeft het een verbeteringsprogramma

zes kennisinstellingen hun onderzoek en kennis van eiwitten.

doorgevoerd in de fabrieken in Nederland, Engeland, Tsjechië

Een van de thema’s is het vrijmaken en bewerken van eiwit uit

en België. De kwaliteit van de producten is verder verbeterd

gewassen en andere eiwitbronnen.

alleen als het gaat om diervoeding.

en de verkooporganisatie versterkt. De effecten van deze verbeterstappen zijn echter nog niet zichtbaar in de resultaten

ENERGIE

over 2014.

Bijproducten die niet of minder geschikt zijn voor de verwerking

De onderneming ziet groeikansen met een hoogwaardige

tot diervoeders worden ook verwerkt. Dochteronderneming

productenreeks voor zetmeeltoepassingen zoals belanglijm,

AgriBioSource (ABS) biedt deze grondstoffen aan voor

plantaardige etiketteerlijm voor flessen en boorzetmeel voor de

energieverwerking of producten voor waterzuivering. Daarmee

olie-industrie. In het verslagjaar is voor het eerst zakkenlijm op

kan de groep de hele aanvoer van coproducten verwerken,

de markt gebracht.

wat de afzetmogelijkheden vergroot en de onderneming in staat stelt flexibel in te spelen op de aanbodontwikkeling

INNOVATIE ALS BASIS VOOR PRODUCTONTWIKKELING

van bijproducten. In 2014 heeft ABS zich als eerste bedrijf

Voor Duynie is het de uitdaging om telkens betere en slimmere

Biomass Certificate (RBC B2). Hiermee toont het aan dat de

toepassingen te vinden voor het verwaarden van organische

biomassaproducten van ABS in alle schakels van de keten

reststromen.

voldoen aan hoge en specifieke normen.


in de biogasbranche laten certificeren met het Responsible

COSUN IN BEDRIJF 28

COSUN BIOBASED PRODUCTS TOEPASSINGEN IN DE BIOBASED ECONOMY Cosun Biobased Products ontwikkelt en produceert functionele

De onderneming heeft in 2014 haar commerciële basis

‘groene’ chemicaliën en materialen op basis van hernieuwbare,

versterkt. Zo wist Cosun Biobased Products zijn klantenbasis

plantaardige grondstoffen voor uiteenlopende toepassingen.

verder uit te breiden in de markt voor toepassingen van het

Het productassortiment (deels nog in ontwikkeling) bestaat

biologisch afbreekbaar antikalkmiddel Carboxy Methyl Inuline

uit onder andere een biologisch afbreekbaar antikalkmiddel,

(CMI). CMI wordt gebruikt in bijvoorbeeld wasmiddelen.

natuurlijke vezels die in industriële en consumentenproducten

De papier,- suiker- en olie-industrie gebruiken CMI om

kunnen worden toegepast, speciale suikers voor toepassing

proceswater en koelwater te behandelen.

in voeding, cosmetica en persoonlijke verzorging, organische

De resultaten van deze inspanningen lieten zich nog niet

zuren en biobased chemische bouwstenen en weekmakers.

vertalen in omzetcijfers maar zullen naar verwachting de komende jaren zichtbaar worden.

Het businessmodel van Cosun Biobased Products is gebaseerd op samenwerking op verschillende gebieden, van onderzoek

Eén van de in 2014 ontwikkelde producten is BetaFib®. Dit

en productontwikkeling tot samenwerking op het gebied van

is een micro-cellulosevezel die uit plantaardige reststromen

octrooien en licenties. De onderneming ontwikkelt nieuwe

wordt gewonnen. De vezel kan worden toegepast in onder

processen, producten en toepassingen door de eigen kennis

meer verf en vloeibare wasmiddelen, en zorgt ervoor dat alle

te delen en te combineren met de kennis die aanwezig is bij

componenten goed gemengd blijven.

andere Cosun-businessgroepen en bij derden. Dat kunnen

Cosun Biobased Products heeft kleine batches BetaFib

researchinstituten zijn, maar ook potentiële afnemers.

vervaardigd in de pilotplant in Roosendaal die samen met

Cosun Biobased Products kan terugkijken op een jaar waarin

diverse potentiële afnemers worden getest, en gaat in 2015 de

verder voortgang is geboekt in onderzoek en productontwikkeling.

productie verder opschalen en het product in de markt zetten.


BEHEERSASPECTEN 29

RISICOPROFIEL Cosun is actief in agro-industriële sector op diverse markten in verschillende landen. Daarbij zijn er strategische, operationele, financiële en compliance risico’s die inherent zijn aan deze activiteiten. Deze risico’s proberen we waar mogelijk te beperken door een strategie die is gericht op de volledige verwaarding van grondstoffen voor markten waarop we nu al actief zijn, door de ontwikkeling van nieuwe product-marktcombinaties, een gerichte product-marktaanpak en operational excellence. Ook een sterk accent op samenwerking maakt hiervan deel uit: samenwerking in de keten met telers, klanten en leveranciers, tussen de Cosun-bedrijven onderling en met verschillende kennis- en opleidingsinstituten.

RISICO-INVENTARISATIE

Daarnaast beoordelen alle bedrijfsonderdelen tussentijds of de

Cosun onderkent dat risicomanagement van belang is om de

risico’s nog steeds actueel zijn.

relevante risico’s in een vroegtijdig stadium te identificeren en

Periodiek worden de risico’s geïnventariseerd en geanalyseerd

afdoende te beheersen. Daarom inventariseren, analyseren

en wordt vastgesteld welke risico’s relevant zijn voor de

en evalueren alle bedrijfsonderdelen periodiek de mogelijke

realisatie van de doelstellingen van onze strategie.

(materiële) risico’s zowel wat betreft kans als impact. De uitkomsten van deze analyses vormen de basis voor acties die - daar

RISICOBEREIDHEID

waar mogelijk - de belangrijkste risico’s beogen te mitigeren.

Met ons risicomanagement en interne controlesysteem zoeken

De voortgang van de implementatie van deze acties wordt

we het juiste evenwicht tussen ondernemerschap en het

gerapporteerd aan de concerndirectie.

risicoprofiel dat we als onderneming wensen te accepteren.

RISICOCATEGORIE

STRATEGISCHE PIJLER

RISICOBEREIDHEID EN VERWACHT RENDEMENT

Strategisch

Winstgevende groei

• Medium/hoog: juiste balans tussen risico en rendement. • Medium: omvang investeringen in manufacturing footprint ten opzichte van verwacht rendement en terugverdientijd.

Tactisch/operationeel

Operational excellence / kostenbeheersing

• Laag met betrekking tot veiligheidskwesties. • Medium op andere vlakken/onderwerpen, met afstemming van doelstellingen en daarmee samenhangende kosten en duidelijke aandacht voor winstgevendheid. • Gematigd op het vlak van positiemanagement met sturing op inzicht in potentiële risico’s.

Financiële beheersing & Compliance

• Laag met betrekking tot financiering-, rente- en valutarisico. • Laag met betrekking tot producten voedselveiligheid. • Laag met betrekking tot volledige naleving van lokale weten regelgeving.

AANPAK VAN RISICOMANAGEMENT

Verantwoordelijkheid

Ons intern beheerssysteem is gericht op:

De primaire verantwoordelijkheid voor het beheerssysteem ligt

• de beheersing van risico’s die met de bedrijfsactiviteiten

bij de directie van de businessgroepen.

samenhangen; • een tijdige vaststelling van risico’s die voorheen niet als risico’s werden onderkend dan wel als niet-materieel werden

De eindverantwoordelijkheid voor het risicomanagement en het interne controlesysteem van Cosun ligt bij de concerndirectie en raad van beheer.

beschouwd; • de bewaking van de effectiviteit en efficiency van bedrijfsprocessen, waaronder de administratieve processen.

Inrichting Cosun heeft een aantal jaren terug de Cosun gedragscode geïmplementeerd. In 2015 zal een vernieuwde versie worden verspreid naar alle medewerkers en bestuurders van de coöperatie.


COSUN IN BEDRIJF BEHEERSASPECTEN

RISICOPROFIEL

30

Daarnaast is een klokkenluidersregeling ingevoerd, die het

De omvang en diepgang van de betreffende werkzaamheden

mogelijk maakt om gevallen van potentieel in strijd handelen

worden jaarlijks in overleg met de concerndirectie en de

met deze gedragscode laagdrempelig te rapporteren.

raad van toezicht vastgesteld. De voor de controleverklaring

Cosun kent een finance & control manual, waarin onder

vereiste minimale werkzaamheden worden daarbij uitgebreid

andere richtlijnen op het gebied van financiële rapportage

voor specifieke risico’s, bedrijfsprocessen of locaties waar de

en administratieve organisatie in detail zijn beschreven. Het

raad van toezicht of de concerndirectie een grotere diepgang

financiële management van de businessgroepen rapporteert functioneel aan de directeur Finance & Control.

gewenst acht. • De general managers en finance managers van alle juridische entiteiten waarin Cosun een meerderheidsbelang heeft,

Besturing

ondertekenen jaarlijks een letter of representation voor de

• Alle businessgroepen stellen operationele plannen voor een

entiteiten waarvoor zij verantwoordelijkheid dragen. Daarin

periode van drie jaar op.

verklaren zij te handelen in overeenstemming met de diverse

Het signaleren van en (proactief) reageren op risico’s en

interne richtlijnen en met de regels die voortvloeien uit wet-

kansen maakt deel uit van de operationeel planprocedure en

en regelgeving.

komt terug in de maanden kwartaalrapportages. Hierover

• Aanbevelingen uit externe controlewerkzaamheden op elk

vindt elke maand overleg plaats op concerndirectieniveau en

niveau worden gerapporteerd aan en opgevolgd door de

eens per kwartaal op het niveau van de raad van beheer en

concerndirectie. De concerndirectie rapporteert hierover aan

de raad van toezicht.

de raad van beheer en de raad van toezicht.

• Risicomanagement maakt integraal onderdeel uit van de operationele plannen en budgettering, en de interne

RISICO’S

maandelijkse management- (en financiële) rapportage.

In 2014 hebben inkoopprijs fluctuaties van agrarische grondstoffen (aardappels, fruit, groenten) en verkoopprijs-

Monitoring

fluctuaties van suiker, aardappelproducten en groenten-

• Jaarlijks verricht de externe accountant controlewerkzaam-

en fruitproducten een belangrijke impact gehad op de

heden gericht op het verstrekken van een verklaring bij

resultaatontwikkeling van Cosun. Ook voor de toekomst zal

de geconsolideerde jaarrekening en de bedrijven die ertoe

prijsvolatiliteit op grondstofmarkten en afzetmarkten een

behoren. De externe accountant wordt benoemd door de

significante impact kunnen hebben op de resultaatontwikkeling

ledenraad en rapporteert primair aan de raad van toezicht.

van Cosun in enig jaar.


RISICOPROFIEL

BEHEERSASPECTEN 31

Onderstaande tabel toont de belangrijkste risico’s voor de realisatie van onze strategie en de maatregelen die we hebben genomen om deze risico’s – voor zover economisch haalbaar – te beheersen. RISICOCATEGORIE: STRATEGISCH RISICO

BEHEERSMAATREGELEN

• Einde Europese suikermarktordening in oktober 2017, waardoor Europese productie niet meer gereguleerd is. • Sterke prijsfluctuaties / daling suikerprijs.

• Groeidoelstellingen in bestaande activiteiten en in nieuwe productmarkt combinaties (biobased producten). • Cosun bestaat uit een aantal businessgroepen, waardoor spreiding van de activiteiten naar verschillende grondstoffen en afzetmarkten bestaat. • Investeringen in de uitbreiding van de verwerkings- en opslagcapaciteit om de efficiency en flexibiliteit en kostleiderschap positie van de suikerfabrieken verder te verhogen. • Continue aandacht voor verbetering van de teelt van suikerbieten. De suikeropbrengst per hectare van onze telers nam in 2014 met zo’n 14% toe.

• De klant kiest voor alternatieve producten in zijn productsamenstelling (substitutierisico).

• Toegevoegde waarde bieden door intensieve samenwerking met klanten en productontwikkeling. • Kostleiderschap ten aanzien van zowel directe concurrentie als indirecte concurrentie.

Belangrijkste mogelijkheden voor realiseren verdere groei: • Groei wereldbevolking en toename welvaartsniveau, ook in opkomende markten. • Verdere ontwikkeling van biobased economy. • Acquisitiemogelijkheden.

• Spreiding van afzet naar verschillende geografische markten en specifieke afzet gericht op groeimarkten. • S amenwerking van Cosun Biobased Products met partners, kenniscentra en in strategische allianties om nieuwe productmarkt combinaties te ontwikkelen gebaseerd op agrarische grondstoffen die binnen de Cosun businessgroepen worden verwerkt. •C orporate development gericht op scouting van potentiële acquisitie kandidaten en interne programma’s gericht op een snelle integratie van overgenomen bedrijven binnen de bestaande businessgroepen.

• Veranderend consumentengedrag (gezondheid, duurzaamheid) ten aanzien van voeding.

• Transparante en heldere voorlichting over de voedingswaarde en duurzaamheid van Cosun-producten. • Verdere ontwikkeling van innovatieve voedingsingrediënten die een functionele meerwaarde hebben en die smakelijk en veilig zijn. • Initiatieven voor voedselveiligheid in de keten in samenwerking met klanten en leveranciers.

RISICOCATEGORIE: TACTISCH/OPERATIONEEL RISICO

BEHEERSMAATREGELEN

• Veiligheid van medewerkers en producten.

• F ocus op een veilige werkomgeving en veilig werken d.m.v. trainingen, fysieke maatregelen, procedures, doelstellingen en rapportages. •C ertificering, track- and tracesystemen en HACCP- procedures.

• Volatiliteit (agrarische) grondstoffen- en energieprijzen.

•D it risico is inherent aan de campagne gerelateerde activiteiten van Cosun. Door middel van positiemanagement worden risico’s adequaat beheerst. •D oorlopende aandacht voor kostenefficiënte productie gericht op vermindering van het energieverbruik, inclusief transport en het verbruik van verpakkingsmaterialen, gecombineerd met maken van langlopende prijs- en volume afspraken.

• Weersinvloed op beschikbaarheid en kwaliteit van grondstoffen (oogstrisico’s).

• S preiding in grondstofverwerving in meerdere teeltgebieden (ook binnen een land) voor suikerbieten, aardappels, cichoreiwortels, groenten en fruit. • P roductieorganisaties zijn ingespeeld op het aanpassen van processen aan de variatie in kwaliteit van de te verwerken grondstoffen. • T eeltbegeleiding vanuit de onderneming en vanuit brancheorganisaties gericht op specifieke teelt- en weersomstandigheden (bijvoorbeeld spuit- en rooi-adviezen voor telers).

• Verlies grote klant.

•O p Cosun-niveau zeer beperkte afhankelijkheid van een grote klant. Per businessgroep kan de impact groter zijn, afhankelijk van de klantportefeuille.

• Bedrijfscontinuïteit / calamiteit in de fabriek.

• Specifieke risicoprogramma’s, investeringen, inspecties en onderhoud gericht op het voorkomen van calamiteiten. •V erzekeringen: Cosun heeft een aantal mondiale groepsprogramma’s opgezet onder meer ter afdekking van het risico op (product) aansprakelijkheid en brand- en bedrijfsschade. Bij dit laatste programma zijn de activa verzekerd tegen een getaxeerde waarde met een daaraan gekoppelde adequate, op maat gesneden, dekking van bedrijfsschaderisico’s. De financiële soliditeit van de verzekeraars wordt periodiek beoordeeld. Afhankelijk van de omvang van het risico is dekking bij meerdere verzekeraars afgesloten.


RISICOPROFIEL

BEHEERSASPECTEN 32

RISICOCATEGORIE: FINANCIËLE BEHEERSING RISICO

BEHEERSMAATREGELEN

• Mismatch tussen inkoop- en verkooppositie van grondstoffen en eindproducten.

• Frequente monitoring van inkoop- en verkoopposities op directieniveau van de businessgroepen.

• Financierings- en renterisico.

•D e financiële positie van Cosun is zeer gezond. Ultimo 2014 heeft het concern per saldo geen schuldpositie. In 2014 heeft Cosun een gesyndiceerde bankfinanciering afgesloten met een looptijd van 5 jaar, waarbij tijdens de looptijd tweemaal de mogelijkheid bestaat tot verlenging met 1 jaar. De lange termijnfinanciering bestaat uit een US Private Placement (USPP) programma. De USPP bestaat uit meerdere langlopende leningen met resterende looptijden van één tot vier jaar. Het risico van rentebewegingen en het valutarisico op het Amerikaanse dollardeel van de langlopende financieringen zijn volledig afgedekt door derivaten. •D e onderneming kent een centrale, als in house bank georganiseerde, treasury-organisatie. De financiering van dochtervennootschappen, met uitzondering van joint ventures en het beheer van liquiditeiten, vindt op groepsniveau plaats. •U itzettingen van financiële middelen worden zo veel mogelijk gespreid over een selecte groep van tegenpartijen met een korte termijn rating van minimaal A2 of gelijkwaardig. Alle Cosun-bedrijven rapporteren maandelijks een liquiditeitsprognose voor de komende twaalf maanden om het risico op onvoorziene liquiditeitsschaarste te verminderen. Dit systeem is afgelopen jaar verder verbeterd zowel met betrekking tot een langere forecast horizon als met de verbetering van de reporting functionaliteit.

• Valutarisico.

•H et grootste deel van de omzet wordt gehaald in de Euroregio. De belangrijkste valutarisico’s concentreren zich rond de Amerikaanse dollar, de Poolse zloty en het Britse pond. Intern beleid is om de uit operationele en financieringsactiviteiten voortvloeiende valutarisico’s zoveel mogelijk af te dekken.

• Risico op onderdekking bij de pensioenfondsen die een toegezegde pensioenregeling uitvoeren (pensioenrisico).

•H et beleid van de aan de onderneming verbonden pensioenfondsen wordt gekenmerkt door een sterk risicomanagement. Zo hebben de betreffende fondsen zich in belangrijke mate ingedekt tegen de gevolgen van rentedalingen en wordt het beleggingsbeleid gekenmerkt door een breed gespreide portefeuille over diverse beleggingscategorieën. De uitvoering van de beleggingen is volledig uitbesteed aan externe partijen. •D e dekkingsgraad van pensioenfonds Cosun ligt ultimo 2014 rond de 118%. Vanaf 1 januari 2014 is er geen bijstortingsverplichting voor de onderneming als pensioenfonds Cosun in onderdekking komt, maar zullen sociale partners in overleg treden bij een dekkingstekort. De dekkingsraad van pensioenfonds Aviko ligt ultimo 2014 rond de 106%. Voor pensioenfonds Aviko geldt eveneens dat sociale partners overleg zullen hebben bij een dekkingstekort.

RISICOCATEGORIE: COMPLIANCE RISICO

BEHEERSMAATREGELEN

• Wet- en regelgeving.

•H et hebben van een generieke gedragscode (voor alle medewerkers). •K lokkenluidersregeling en mogelijkheid tot externe melding van gevallen die in strijd handelen met de gedragscode via de Cosun Speak Up lijn (met actieve opvolging van gedane meldingen). •H et volgen van de corporate governance Code voor coöperatieve ondernemingen (NCR-code). • J aarlijks ondertekening van interne Letter of Representation.

• Belastingrisico’s.

•C osun is actief in veel landen. Daarbij streeft de onderneming naar een transparante relatie met de betreffende belastingautoriteiten. Cosun heeft het Horizontaal toezicht convenant met de Nederlandse fiscus getekend. •B ij het structureren van activiteiten is sprake van een centrale coördinatie op het gebied van vennootschapsbelasting. De verantwoordelijkheden betreffende onder meer btw, loonbelasting en sociale verzekeringen die berusten bij de individuele entiteiten. Periodiek wordt specifieke aandacht gericht op het gevoerde beleid en de beheersingsprocedures rondom deze processen.


BEHEERSASPECTEN 33

CORPORATE GOVERNANCE Voor Cosun betekent corporate governance de wijze waarop de relaties tussen de leden van de coöperatie, de raad van beheer, de raad van toezicht en de concerndirectie zijn geregeld.

Goed ondernemerschap, integer handelen, respect, toezicht,

Dit orgaan kiest, op voordracht van de raad van beheer, de

transparante verslaglegging en het afleggen van verantwoor-

leden van de raad van beheer. Ook benoemt de ledenraad, op

ding vormen de belangrijkste elementen van het corporate

voordracht van de raad van toezicht, de leden van de raad van

governancebeleid van Cosun. Cosun onderschrijft en volgt de

toezicht. De ledenraad stelt op voorstel van de raad van beheer

gedragscode van de Nationale Coöperatieve Raad.

de jaarstukken, de statuten en de reglementen vast. Daarnaast is de ledenraad een klankbord voor de raad van beheer.

BESTUURSMODEL

De ledenraad telt 60 leden, allen zijn lid van de coöperatie.

Cosun hanteert het zogenaamde traditionele bestuursmodel. Dit betekent dat de zeggenschap binnen de coöperatie berust

JONGERENRAAD

bij de leden, onder meer via het door hen gekozen bestuur dat

De jongerenraad bestaat uit 16 leden en is de kweekvijver voor

wordt aangeduid als raad van beheer. De meeste leden van

bestuurlijk talent binnen de coöperatie. De leden van deze raad

deze raad zijn lid van de coöperatie; drie leden zijn dat niet.

vertegenwoordigen de aspirantleden en de jonge leden.

Ook in de raad van toezicht zijn de leden van de coöperatie in

De raad voorziet zelf in de opvolging als dat aan de orde is. Dit

de meerderheid, vanuit dezelfde overweging dat de ledenstem

gebeurt in overleg met de lokale kring- of afdelingsbestuurders.

de doorslag hoort te geven. De externe leden van de raad van COÖPERATIE KONINKLIJKE COSUN U.A.

beheer en de raad van toezicht zijn gevraagd en benoemd op basis van hun expertise en ervaring. Het dagelijks management heeft de raad van beheer gedelegeerd aan de voorzitter van de

Leden

concerndirectie.

Kringen Jongerenraad

RAAD VAN BEHEER De raad van beheer heeft als primaire taak de coöperatie te

Ledenraad Raad van toezicht Raad van beheer

besturen en is eindverantwoordelijk voor de ontwikkeling en implementatie van het beleid voor zowel de coöperatie zelf als

Concerndirectie

de ondernemingen die tot Cosun behoren. De raad bestaat uit negen leden: drie externe leden en zes leden die lid zijn van de coöperatie.

Op de website www.cosun.nl onder de rubriek Over Cosun – Corporate governance is meer informatie te vinden over deze

RAAD VAN TOEZICHT

onderwerpen. De inhoud van de gedragscode voor coöperaties

De raad van toezicht houdt toezicht op het beleid van de raad

is gepubliceerd op www.cooperatie.nl onder Gedragscode.

van beheer. Vanuit een onafhankelijke positie geeft de raad gevraagd en ongevraagd advies aan de raad van beheer en de ledenraad. De raad toetst, samen met de externe accountant, de jaarrekening van de coöperatie. Er zijn zes leden: vier leden van de coöperatie en twee zijn geen coöperatielid.

Namens de raad van beheer,

LEDENRAAD

D.H. de Lugt

De leden van Cosun kiezen het bestuur van de kring/afdeling

Voorzitter

(zie ook pagina 9 van dit verslag) waarin hun bedrijf is gevestigd. Alle kringbesturen van Cosun samen vormen de ledenraad.



BEHEERSASPECTEN 34

VERSLAG VAN DE RAAD VAN TOEZICHT De raad van toezicht oefent toezicht uit op het beleid van Cosun. Vanuit een onafhankelijke positie geeft de raad gevraagd en ongevraagd advies aan de raad van beheer en de ledenraad. In 2014 heeft de raad het eigen functioneren geëvalueerd en nieuwe accenten gezet in zijn rol als toezichthouder en adviseur.

In het verslagjaar is de raad zes keer bijeen geweest, waarvan

Na een trialoog tussen de drie raden (beheer, toezicht en

tweemaal met de raad van beheer. Zoals gebruikelijk zijn diverse

ledenraad) is een aanzet gegeven voor deze veranderingen die

voortgangsrapportages en de voorlopige jaarcijfers besproken

in 2016 hun beslag moeten krijgen.

en beoordeeld. Daarnaast is in 2014 veel aandacht besteed aan de plannen voor nieuwe activiteiten en aan de gevolgen van de

FINANCIEEL

forse daling van de suikerprijzen.

Cosun investeert in zijn toekomst en zal dit, ook in financieel

In samenspraak met de raad van beheer zijn ingebrachte

mindere jaren, doorzetten. Daartoe is de financiële positie

ledenzaken behandeld. De raad heeft een werkbezoek gebracht

beoordeeld en is besloten de leencapaciteit te vergroten. De

aan HZPC en het akkerbouwbedrijf van een ledenraadslid.

raad heeft het voorstel in twee rondes beoordeeld en er zijn goedkeuring aan gegeven. Daarnaast is een plan uitgewerkt

ADVIES EN TOEZICHT

om leden die in 2015 een uitkering op grond van de UB/BBU

De operationele plannen voor de jaren 2015 - 2017 zijn

kunnen aanvragen, de mogelijkheid te bieden een deel hiervan

uitgebreid besproken en beoordeeld. Ze geven de nieuwe

op een depositorekening bij de coöperatie te zetten. Dit biedt

werkelijkheid van de lage suikerprijzen weer. Het resultaat

hen een alternatieve beleggingsmogelijkheid en houdt geld

van Suiker Unie, en daarmee van Cosun, daalt door de snel

binnen de coöperatie dat anders zou zijn uitgestroomd. Vanaf

dalende suikerprijzen. De resultaten van de overige activiteiten

2016 geldt deze beleggingsmogelijkheid eveneens voor het

zijn onvoldoende in staat de verwachte daling in suiker te

bietengeld.

compenseren. De raad heeft de geplande acties kritisch bekeken, en zijn goedkeuring aan de plannen gegeven. Speciale

De accountant heeft de jaarrekening 2014 beoordeeld en

aandacht is besteed aan de ontwikkelingen in de onderdelen

van een goedkeurende verklaring voorzien. De controle is

Aviko Rixona, Novidon en SVZ Rijkevorsel.

vlot verlopen mede dankzij de goede kwaliteit van de interne verslaglegging. Vragen over kritische factoren bij onze bedrijven

Ook aan innovatie en nieuwe activiteiten is extra aandacht

zijn beantwoord. Dit geeft de raad het vertrouwen dat de

besteed. Hiervoor is een apart bedrijfsonderdeel gevormd

bevindingen een getrouw beeld geven van de financiële

en het heeft een eigen ondernemingsplan opgesteld. Als

conditie van Cosun. De raad biedt de ledenraad het jaarverslag

ergens geldt dat ‘de kost voor de baat uitgaat’ dan is het voor

2014 dan ook met positief advies aan.

dit kleine onderdeel. Het opsporen, analyseren, waarderen en de kansrijkste nieuwe mogelijkheden eruit pikken,

SAMENSTELLING

zijn de belangrijkste taken. De werkwijze en methoden

Tijdens de jaarvergadering is uitgebreid stilgestaan bij het

zijn uitgelegd en toegelicht. De raad heeft gevraagd om

afscheid van zowel de voorzitter van de raad van beheer als

periodiek op de hoogte te worden gehouden en zal zelf bij de

de voorzitter van de raad van toezicht, Watze van der Zee.

kwartaalrapportages actief navraag doen naar de bevindingen

Twaalf jaar heeft Watze zich met veel energie ingezet, eerst

en vorderingen.

als lid en later als voorzitter, waarvoor hem terecht veel lof is toegezwaaid. In de ontstane vacature is Edwin Michiels door

Dit jaar zijn enkele ledenzaken besproken die door het

de ledenraad gekozen, waarmee de raad weer op sterkte is.

einde van de suikermarktordening in 2017 moeten worden

Uit zijn midden heeft de raad Jakob Bartelds als voorzitter

aangepast. Denk aan de lidmaatschapsstructuur en de

gekozen en Johan van Driel als vicevoorzitter. Wim Blijdorp blijft

systematiek voor het bepalen van de bietenprijzen. Zaken die

secretaris van de raad.

van invloed zijn op zowel het individuele lid als het collectief, de coöperatie. Alle belangen moeten daarom zorgvuldig worden afgewogen. COSUN JAARVERSLAG 2014

BEHEERSASPECTEN

VERSLAG VAN DE RAAD VAN TOEZICHT

35

De raad heeft zijn eigen functioneren beoordeeld en wil op drie

We zijn in een turbulente periode beland, die veel inzet en

punten zijn rol aanpassen. De raad wil:

flexibiliteit van ons allen vraagt. Naast de veranderingen binnen

• de controlerende rol verbreden in plaats van verdiepen. Verder

onze sectoren, zien wij ook mondiale spanningen, valuta-

vooruitkijken, zelf kaders voor de langetermijnontwikkeling

en olieprijsschommelingen, en renteontwikkelingen. Deze

aangeven en door bedrijfsbezoeken voeling houden met de

nopen tot alertheid. De raad spreekt zijn vertrouwen uit in de

praktijk in de bedrijven;

veerkracht en daarmee in de toekomst van onze coöperatie

• de toezichthoudende rol namens de ledenraad duidelijker

Cosun.

definiëren en daarnaar handelen; • de onderlinge samenwerking verder verbeteren door

Namens de raad van toezicht,

teambuilding binnen de raad.

TOT SLOT

J. Bartelds

De raad complimenteert de raad van beheer, de concerndirectie

Voorzitter Secretaris

en alle medewerkers met het fraaie financiële resultaat en spreekt zijn dank uit aan iedereen die hieraan heeft bijgedragen.



W.A. Blijdorp

BEHEERSASPECTEN 36

SAMENSTELLING BESTUURSORGANEN per 31 december 2014

RAAD VAN BEHEER

Voorzitter

D.H. de Lugt

De Cocksdorp

Vicevoorzitter Ing. G.M. van Tilburg

Emmeloord

Plv. vicevoorzitter Drs. J.M.M. Megens

Driebergen

Leden Ing. A.J.B.P. Bossers

Langeweg

Drs. B.R. van Doesburgh

Loenen a/d Vecht

Ir. J.M. Klompe

Wolphaartsdijk

Mw. G. Prins

Nieuwkoop

Ir. J.A. Smid

Dalerpeel

J.H.D. Voncken

Eys

Secretaris Ir. J.W.M.J. van Roessel

RAAD VAN TOEZICHT

Voorzitter

Ir. J. Bartelds

Tweede Exloërmond

Vicevoorzitter Ing. J.L. van Driel

Nieuw-Beijerland

Secretaris Ing. W.A. Blijdorp

Middenmeer

Leden Ing. E.H.W.J.E. Michiels

Horst

Mw. drs. J.P. Rijsdijk

Leiderdorp

Drs. B.T. Visser

Utrecht

CONCERNDIRECTIE

Voorzitter Drs. R.P. Smith RA

Leden Ir. I.H. Blankers

directeur Sensus

Ing. G.C.A.M. Corsmit

directeur Duynie-groep

Mw. drs. A.E. ter Laak

directeur SVZ

Ir. A.J. Markusse

directeur Suiker Unie

Mr. P.H. Merckens

directeur Aviko

Ir. G.H. de Raaff

directeur Cosun Biobased Products

Mw. drs. T.A. van de Werken RA

directeur Finance & Control

Secretaris Mw. mr. M.J.C.W. van den Maagdenberg directeur Mergers & Acquisitions

CENTRALE Voorzitter A. Jansen ONDERNEMINGSRAAD Secretaris C.W. van Agtmaal Leden H. Arfman

Suiker Unie

Sensus

K.J. van Beek

SVZ Aviko

A.C.J. van der Borst

Suiker Unie

H.A.M. Flipsen

Suiker Unie

S.C.A.M. Geerts

Cosun

H. van de Haar

Aviko

E.J. Sonneveld

Duynie-groep

J.A.A. Stoopen

CFTC

G.G.M. Wilmer

Aviko

Meer informatie vindt u op www.cosun.nl onder de rubriek Over Cosun – Corporate Governance. U vindt hier relevante persoonlijke gegevens, hoofd- en nevenfuncties en - indien van toepassing - datum benoeming, zittingstermijn, al dan niet herkiesbaar, enz. COSUN JAARVERSLAG 2014

JAARVERSLAG 2014 ROYAL COSUN

Recommend Documents