Jaarprogramma. Projecten. Lenen. Overig

Jaarprogramma 2015 - 2016

Binnenlessen

Buitenlessen

Jaarprogramma Ook dit jaar is er een jaarprogramma met een divers aanbod om natuuren milieueducatie interessant, spannend en leuk te maken. Het aanbod bestaat uit binnen- en buitenlessen, projecten, dieren en materialen om te lenen.

Locaties De hoofdvestiging is stadsboerderij Presikhaaf. Andere vestigingen zijn stadsboerderij De Korenmaat en het leslokaal in bezoekerscentrum Sonsbeek.

Leeswijzer Dit jaarprogramma heeft een indeling, die het zoeken en vinden eenvoudig maakt. Allereerst is er de basisindeling in buitenlessen, binnenlessen, projecten en lenen, die ook op de tabbladen staat. Achterin staat een index om op trefwoord te zoeken.

Stadsboerderij Presikhaaf Ruitenberglaan 4 6826 CC Arnhem 026 377 5464

Wie, waar en wanneer is per activiteit in een tabel terug te vinden.

1

2

3

4

Locatie Periode Uitvoerende

Lenen

Projecten

Ontwikkelingsgebied NA = Natuurcentrum Arnhem

5

6

7

8

Schoolomgeving September, oktober Medewerker NA of leerkracht Besef

Overig

Bezoek en volgen van lessen: Parkeerplaats Marius van Beeklaan 5. Te bereiken via Groningensingel. Leslokaal bezoekerscentrum Sonsbeek Zijpendaalseweg 24a 6814 CL Arnhem

Inschrijven *** NIEUW *** Inschrijven en reserveren gaat online, via de digitale NMEGids. Nieuw dit jaar is dat leerkrachten leskisten, dvd’s en dieren zelf kunnen roosteren. Het roosteren van lessen wordt nog steeds door het natuurcentrum gedaan. Achterin dit jaarprogramma staat een uitleg hoe je eenvoudig al je wensen en voorkeuren aangeeft. Door het grote aantal aanvragen kunnen niet alle wensen worden toegewezen. Uiterlijk vier weken van tevoren volgt een bevestiging. Over Natuurcentrum Arnhem Natuurcentrum Arnhem ontwikkelt en stimuleert natuuren milieueducatie. Beleving, genieten en bezig zijn met natuur en leefomgeving staan centraal. Uiteraard zijn ook kennis, inzicht en waardering voor de natuur van belang. Vanuit een positieve beleving ontstaat belangstelling voor natuur en duurzaamheid. De werkterreinen zijn het onderwijs, schooltuinen, buitenschoolse educatie, de stadsboerderijen, de heemtuin en de stadsparken. Hierbij is er goede samenwerking met zeer diverse partners als Sonsbeek en de Arnhemse hogescholen.

2

Stadsboerderij De Korenmaat Ophalen dieren en materialen: Huissensedijk 30a 6836 AA Arnhem 026 377 5464

De medewerkers van Natuurcentrum Arnhem hopen je in het nieuwe schooljaar van dienst te zijn bij je natuuren milieueducatie.

Natuurcentrum Arnhem www.natuurcentrumarnhem.nl [email protected] 026 377 5464

Lekker met de klas naar buiten. Rondom de school, in één van de mooie Arnhemse parken of gewoon bij het natuurcentrum. Van insecten tot waterdieren en van bomen tot bloemen. Naast lessen leuke puzzeltochten.

Het hele jaar door lessen in de leslokalen van stadsboerderij Presikhaaf, stadsboerderij De Korenmaat en bezoekerscentrum Sonsbeek. Keuze uit onderwerpen als waterdieren, de boerderij en insecten.

Binnenlessen

Binnenlessen Pagina 9

Buitenlessen

Buitenlessen Pagina 5

Projecten Pagina 11 Projecten

Projecten van een week tot meerdere jaren. Van ‘bomen? boeien!’ tot warme truiendag, materiaalzendingen en tuinieren bij school.

Lenen Pagina 14 Lenen

Van alles te leen. Van leskisten met complete lessen tot dieren. Alles om een top les te geven.

Overig Pagina 24 Overig

Meer informatie over naschoolse activiteiten, aanbod van partners, ontwikkelingsgebieden, duurzaamheid en techniek. Daarnaast een handleiding voor het online reserveren en boeken.

3

4

Overig

Lenen

Projecten

Binnenlessen

Buitenlessen

Buitenlessen

Scharrelen bij school

1

2

3

4


5

6

7

8


Ontwikkelingsgebied

Bij elke school staan verschillende planten. Grassen, andere kruidachtigen, struiken en bomen. Door zoeken, verzamelen, plakken, vergelijken en natekenen maken kinderen kennis met deze verschillende planten.

1

2

3

4


5

6

7

8


Ontwikkelingsgebied

Schoolsafari

Rond elke school zijn dieren te vinden. Soms makkelijk te zien, zoals vogels. Soms verstopt tussen blaadjes en onder stenen. In deze les gaan de kinderen met zoekkaarten, vergrootglazen en verrekijkers op safari. Welke dieren zullen ze vinden?

1

2

3

4

6

7

8

Schoolomgeving September, oktober Medewerker NA Besef

Beestjes in het water

Na een korte instructie gaan de kinderen in groepjes naar buiten. Met een schepnet waterdiertjes vangen en ze daarna bekijken met behulp van een werkblad.

1

2

3

4

Locatie Periode Uitvoerende Deze les speelt zich af in Park Sonsbeek. De leerlingen voeren in kleine groepjes opdrachten uit rondom het thema water. Aan de orde komen onder andere waterdiertjes, watervogels, waterval en stroming. Het is nodig dat per vijf leerlingen een begeleider aanwezig is. Dit voor begeleiding van de opdrachten en de veiligheid.

1

2

3

5

6

7

Park Sonsbeek September, oktober Medewerker NA Besef

8

7

8

Ontwikkelingsgebied

Bomen

De les start met een korte inleiding in de klas. Daarna kiezen de kinderen in tweetallen een boom om te onderzoeken. Ze kijken naar hoogte, dikte, bladeren en naar de dieren die in de boom leven.

1

2

3

Locatie Periode Uitvoerende Ontwikkelingsgebied

4

5

6

7


8

Overig


4

6


Lenen

Water in het park

5

Projecten


5

Binnenlessen

De les start met een korte inleiding in de klas. Buiten gaan de kinderen op een speelse manier aan de slag met allerlei onderwerpen uit de schoolomgeving. Voor deze les zijn voldoende begeleiders nodig, bijvoorbeeld stagiairs of ouders. Elke begeleider neemt een groepje mee en geeft de kinderen mondeling de opdrachten door.

Planten rondom de school

Buitenlessen

De lessen duren vijf kwartier, tenzij anders aangegeven. Ze beginnen standaard om 9.00 uur, 10.45 uur en 13.30 uur. Op basis van de inschrijvingen maken medewerkers van het natuurcentrum een indeling, waarbij zoveel mogelijk met wensen rekening gehouden wordt. Sommige lessen zijn ook zelf te geven op een moment dat het uitkomt. Het lesmateriaal wordt dan opgestuurd.

5

Buitenlessen

Onze parken in de herfst

In de herfst ondergaat de natuur opvallende veranderingen. Die kun je zien, ruiken, horen en zelfs proeven. Met een begeleider van het natuurcentrum gaan de leerlingen op stap in het stadspark. Met werkbladen gaan ze aan de slag met herfstonderwerpen als bladverkleuring, bladval, vruchten, zaden, paddenstoelen en vogels.

1

2

3

4

Projecten

Binnenlessen

Locatie

5

6

7

8

Park Angerenstein, Immerloo, Sonsbeek September, oktober, november Medewerker NA Besef

Periode Uitvoerende Ontwikkelingsgebied

Lenen

1

2

3

4

Locatie

5

6

7

8

Park Angerenstein, Sonsbeek September, oktober, november Medewerker NA Besef

Uitvoerende Ontwikkelingsgebied

Heemtuin Presikhaaf

Tijdens deze excursie maken de leerlingen kennis met de verschillende landschapjes in onze heemtuin. De beheerder maakt eerst met de groep een rondwandeling. Vervolgens gaan de leerlingen in tweetallen aan het werk aan de hand van de werkbladen. De leerkracht bereidt deze excursie in de klas voor door het bespreken van enkele begrippen aan de hand van een lesbrief.

1

2

3

4


5

6

7

8

Heemtuin Presikhaaf September, oktober Medewerker NA Besef

Bloemen en insecten in heemtuin Presikhaaf

In het natuurpark Meinerswijk krijgt de natuur de kans om haar gang te gaan. Soms enigszins beïnvloedt door grazende wilde paarden en koeien. Tijdens deze les doen leerkracht en leerlingen veldwerk onder leiding van een didactisch medewerker van het natuurcentrum. Na een korte inleiding en wandeling gaan de leerlingen met veldwerkmaterialen het terrein in. In verband met de veiligheid zijn extra begeleiders nodig. Het veldwerk duurt een hele ochtend.

1

2

3


Overig

De natuur verspilt geen materialen. Alle bladeren, die van de bomen vallen, worden weer omgezet in voedingsstoffen voor planten en bomen. Daarover gaat deze herfstexcursie. Aan bod komen: bladverkleuring, bladval, schimmels, verteren, bodemdieren en voedselkringloop.

Periode

Veldwerk Meinerswijk

6

Humificatie

4

5

6

7

Meinerswijk September, oktober Medewerker NA Besef

8

In de voorzomer maakt de groep als inleiding een rondleiding met de heemtuinbeheerder. Daarna gaan ze aan de hand van opdrachten aan het werk in de heemtuin. Hierbij zijn ze bezig met diverse bloeiende planten en de insecten die de bloemen bezoeken. De leerkracht bereidt deze excursie vooraf in de klas voor aan de hand van een lesbrief. De leerlingen leren alvast enkele begrippen te hanteren.

1

2

3


4

5

6

7

Heemtuin Presikhaaf Mei, juni Medewerker NA Besef

8

Buitenlessen (overig) Beide boerderijen bieden puzzeltochten aan om zelf met de leerlingen uit te voeren. De leerkracht ontvangt een handleiding met daarin de antwoorden, achtergrondinformatie en suggesties. De school kopieert zelf voldoende puzzeltochten. Bel van tevoren met het secretariaat om een afspraak te maken wanneer je met de klas wilt komen.

Koninklijke Burgers’ Zoo heeft aantrekkelijke aanbiedingen voor scholen die zich inschrijven via het natuurcentrum. Zij betalen een gereduceerde prijs van € 10,50 per leerling. Per 15 leerlingen mag één begeleider gratis naar binnen. Bezoek bijvoorbeeld Bush, Rimba, Desert of Ocean. Medewerkers van het natuurcentrum hebben werkbladen en puzzeltochten gemaakt om het bezoek aan het park een extra dimensie te geven. Na opgave via de digitale NMEGids wordt de reductiekaart opgestuurd.

Binnenlessen

Beide boerderijen Groep 1,2 Opdrachtenpad met de tractor In de minitractor zitten doosjes met opdrachten en materialen. Daarmee gaan de kinderen in groepjes aan het werk op het erf en in de stallen. Extra assistentie van bijvoorbeeld ouders of stagiairs is nodig. Deze puzzeltocht is een zelf te geven vorm van de les ‘De boerderij en wij’.

Bezoek Burgers’ Zoo

Stadsboerderij Presikhaaf Groep 3,4 Koppen en staarten Groep 5,6 Haren en veren Groep 7,8 Zintuigen

1

2

3


4

5

6

Kijken op de boerderij 7

Presikhaaf, Korenmaat April, mei, juni Leerkracht Besef

8

De les bestaat uit het maken van eenvoudige werkbladen op het erf, in de weiden en de stallen van een stadsboerderij. Dit is een zelfgeefles. Kies hiervoor zelf een mooie dag in de voorjaarsmaanden. Maak wel van tevoren een afspraak hiervoor. De leerkracht krijgt van tevoren een lesbrief. Op de stadsboerderij staat een kistje met werkbladen klaar.

1

2

3

4

5

6

7

Presikhaaf, Korenmaat Voorjaar Leerkracht Besef

8

Lenen


Projecten

Stadsboerderij De Korenmaat Groep 3,4 Dieren op De Korenmaat Groep 5,6 Rondom De Korenmaat Groep 7,8 De boerderij

Buitenlessen

Puzzeltochten

Overig 7

Binnenlessen

Alles voor een pannenkoek

1

2

3

4


5

6

7

8

Presikhaaf November, december Medewerker NA Besef

3

5

6

7

8

Korenmaat Februari, maart Boerderijmedewerker Leerkracht school Besef, waardering

Haren, veren, schubben


5

6

7

8

Sonsbeek April Medewerker NA Besef, waardering

Van kippenvel tot winterjas

De leerlingen gaan verschillende vormen van huidbedekking bekijken, voelen en ruiken. Experimenteren met en onderzoeken van die verschillende vormen is een belangrijk onderdeel van deze les. Natuurlijk komt onze eigen huid ook aan bod. Net als uitvindingen om warm en droog te blijven.

1

2

3

4


5

6

7

8

Korenmaat Januari, februari Medewerker NA Waarnemen, onderzoeken

1

2

3

4


5

6

7

8

Presikhaaf Februari, maart Medewerker NA Waarnemen, onderzoeken

Lucht

Lucht heeft vele eigenschappen. Mensen maken daar op verschillende manieren gebruik van. Denk aan banden, ballonnen, parachutes, pompen, rubberboten, bladblazers, zuignappen muziekinstrumenten, enzovoort. Aan de hand van allerlei speelse opdrachten en proefjes gaan de leerlingen mogelijkheden en onmogelijkheden van en met lucht onderzoeken.

1

2

3


4

5

6

7

8

Sonsbeek Mei, juni Medewerker NA Waarnemen, onderzoeken

Overig

De huidbedekking bij dieren is erg gevarieerd en heeft ook heel verschillende functies, zoals warmte vasthouden, bescherming tegen vijanden, enzovoort. De verschillen tussen de diverse huidbedekking zijn goed te zien, maar nog veel beter te voelen. In de les is een grote variatie aan dieren aanwezig. De kinderen hebben volop de gelegenheid aan de huidbedekking van de dieren te voelen. En ze op die manier met elkaar te vergelijken.

Niks mooier dan de natuur die na de winter weer tot leven komt. Welke bloemen bloeien het vroegst? Wat komt er eerst bij een kikkervisje, de voor- of achterpoten? En hoe moeilijk is het nu om een stevig nest te bouwen? Na deze les weten de kinderen de antwoorden op deze vragen.

Lenen

Locatie Periode Inleiding Uitvoerende Ontwikkelingsgebied

4

4

Projecten

De klas wordt ontvangen door een boederijmedewerker die een korte inleiding geeft. De rest van de les wordt begeleid door de leerkracht zelf. Kinderen gaan in groepjes met een ouder aan het werk. Ze maken kennis met de dieren op de boerderij. De geiten worden geborsteld, de konijnen geaaid en er wordt gekeken of de kip een ei heeft gelegd. Let op: dit is een nieuwe manier van werken bij deze les!

2

3

Als de lente komt

De boerderij en wij

1

2

Binnenlessen

Pannenkoeken, een lievelingsgerecht voor veel kinderen en heel bekend. Maar wat is er eigenlijk allemaal nodig om een pannenkoek te kunnen bakken? Hoe kom je aan die benodigdheden? En hoe bak je precies een pannenkoek? Deze vragen zullen al kijkend, werkend en vooral bakkend besproken worden. Maar het hoogtepunt is uiteraard het eten van de pannenkoeken zelf. De natuur als ‘leverancier’ van ons voedsel is één van de onderdelen van deze les. Let op: dit thema wordt ook als leskist aangeboden.

1

Buitenlessen

De lessen duren vijf kwartier. Ze beginnen standaard om 9.00 uur, 10.45 uur en 13.30 uur. Op basis van de inschrijvingen maken medewerkers van het natuurcentrum een indeling, waarbij zoveel mogelijk met wensen rekening gehouden wordt.

9

Buitenlessen Binnenlessen Projecten

Planten en dieren beschermen

In de natuur gaat het om eten en gegeten worden. Of beter gezegd: Om niet gegeten te worden. Veel planten en dieren hebben een afweermiddel ontwikkeld tegen het gegeten worden. Verschillende van deze verdedigingsmechanismen komen in de les aan de orde: stekels, doorns, brandharen, gif, schutkleur, enzovoort. Deze manieren van beschermen worden vergeleken met enkele manieren waarop wij onszelf beschermen.

1

2

3

4


5

6

7

8

Sonsbeek Februari, maart Medewerker NA Waarnemen, onderzoeken

Kenmerken

Waaraan herken je een schildpad? Of een slang? En een konijn? Is het de vorm of de grootte, is het de kleur of de geur? In enkele verschillende, speelse lesvormen gaan de leerlingen proberen de karakteristieke kenmerken van allerlei levende dieren te benoemen en herkennen.

1

2

3

4


5

6

7

8

Korenmaat April, mei Medewerker NA Waarnemen, onderzoeken

Lenen

Bodem

Er is niets gewoner dan grond, je loopt er elke dag over. In deze les wordt er eens anders gekeken naar grond. Waaruit bestaat grond. Er zijn verschillende grondsoorten, die worden met elkaar vergeleken. In de bodem zijn allerlei vormen van leven, zowel van dieren als planten. Na een korte inleiding gaan de leerlingen aan het werk met opdrachten. Ze doen proefjes en bekijken levende bodemdiertjes van dichtbij.

1

2

3

Overig


10

4

5

6

7

Presikhaaf Juni, juli Medewerker NA Besef, waarneming

8

Insecten

Insecten zijn bij alle mensen bekend, sommige vinden we leuk (vlinders), van andere hebben we last (muggen). Van de meeste insecten merken wij mensen helemaal niets, we zien ze niet eens. Toch zijn er over de hele aarde insecten te vinden. In de les leren de kinderen over de bouw, de voortplanting en ontwikkeling van deze grote dierengroep.

1

2

3

4


5

6

7

8

Sonsbeek November, december Medewerker NA Besef, waardering

Kleur bekennen

Dieren kunnen allerlei kleuren hebben, van heel opvallende tot onopvallende. Deze kleuren gebruiken ze met een bedoeling, net zoals dat bij ons mensen gebeurt. Ze proberen er indruk mee te maken op elkaar, verstoppen zich door de kleur, waarschuwen andere dieren ermee, enzovoort. Al deze verschillende manieren van kleurgebruik worden in het begin van deze les uitgelegd. Daarna gaan de leerlingen het geleerde in praktijk brengen bij veel levende dieren.

1

2

3

4


5

6

7

8

Presikhaaf Januari, februari Medewerker NA Waarnemen, onderzoeken

Bos

In het bos leven veel verschillende planten en dieren. Sommige krijg je gemakkelijk te zien, andere moeilijk. Samen zijn ze de levensgemeenschap van het bos. Elke plant of dier heeft zijn eigen plek in de voedselkringloop van die levensgemeenschap. De kinderen gaan deze relatie ontdekken, door zelf met opdrachten de voedselkringloop te doorlopen.

1

2

3


4

5

6

Korenmaat Juni, juli Medewerker NA Besef

7

8

Projecten

1

2

3

4


5

6

7

8

In school 5 februari 2015 Leerkracht Duurzaam handelen

Voor kinderen is het erg leerzaam om te tuinieren bij school. Bedenk maar eens hoe leuk het is om je eigen worteltjes of radijsjes te kweken en op te eten. Behalve voor natuuronderwijs is de tuin ook goed te gebruiken bij vakken als rekenen, taal, wereldoriëntatie en handvaardigheid. De grootte van de tuin is niet het belangrijkste. Ook op een vierkante meter is veel te ontdekken. Medewerkers van het natuurcentrum kunnen het tuinieren op diverse manier begeleiden. Denk bijvoorbeeld aan: - het inventariseren van wensen - het bestellen van planten en zaden - het maken van een zaai- en plantagenda - het leveren van lesmateriaal - advies over het vergroenen van het schoolplein Wil je van tuinieren bij school een succes maken, dan is het handig om rekening te houden met: - wekelijks een uurtje aandacht met de klas - een winteronderhoudsbeurt van de tuin - onderhoud tijdens de vakanties - hulp bij het tuinieren

2

3

4


5

6

7

8

Bij school Hele jaar Leerkracht Besef, waarnemen en onderzoeken, zorg en verantwoordelijkheid

Projecten

1

Binnenlessen

De landelijke warme truiendag is dit jaar op 5 februari. Leerlingen komen in een extra warme trui naar school. Zo kan de verwarming van de school enkele graden lager. Per graad levert dit 7% minder energieverbruik en CO2-uitstoot op. We helpen het klimaat zonder het koud te krijgen. De leerlingen worden zich bewust dat ze zelf iets aan klimaatverandering kunnen doen. Van tevoren ontvangt de school suggesties over voorbereiding en invulling van deze dag. Het project kan tien minuten duren of een hele dag, maar ook een structureel onderdeel zijn van het schoolprogramma. Je kunt meedoen met je eigen klas, maar met de hele school is het natuurlijk nog leuker.

Schooltuinen

Buitenlessen

Warme truiendag 2016

Kinderklimaattop Groene voetstappen

2

3


4

5

6

7

8

In school 28 september - 2 oktober Leerkracht Duurzaam handelen

2

3


4

5

6

7

In school september - 9 oktober Leerkracht Duurzaam handelen

8

Overig

1

1

Lenen

Leerlingen verzamelen een week lang groene voetstappen door te voet, op de fiets of op de step naar school te komen. Op deze manier ontdekken de leerlingen en hun ouders dat het niet alleen gezonder, veiliger en leuker is om op deze manier naar school te gaan, maar ook beter voor het klimaat. Dit project is onderdeel van een internationale klimaatcampagne waar diverse Europese landen aan meedoen. Materialen kosten € 0,40 per leerling. Aanmelden voor dit project kon voor de zomervakantie. Natuurlijk is het ook uit te voeren in de rest van het jaar. Los of als structureel onderdeel van de schoolcultuur.

Wil je dat kinderen laten nadenken over oplossingen voor klimaatproblemen? Schrijf je klas dan in voor de kinderklimaattop die op 9 oktober georganiseerd wordt in het stadhuis. Enige weken voor de kinderklimaattop krijgen de kinderen een voorbereidende les in de klas (door een medewerker van het Natuurcentrum). Daarna gaan ze met de eigen leerkracht aan het werk rond de thema’s afval en energie. Ze worden uitgedaagd om creatieve oplossingen te bedenken. De beste ideeën worden gepresenteerd op de Kinderklimaattop.

11

Buitenlessen Binnenlessen Projecten Lenen

Bomen? boeien!

De kinderen gaan aan de slag met allerlei opdrachten rondom het thema bomen. Soms moeten ze hiervoor naar buiten, soms werken ze op de computer. Maar er zijn ook taal en reken opdrachten en opdrachten die een beroep doen op de creativiteit. Vragen die aan bod komen: welke bomen groeien op het plein, hoe hoog is die boom, hoe gebruiken dieren een boom, maakt een boom muziek? Wat is een stamboom. Na dit project weet je dat bomen boeien.

1

Boerderijschoolproject

De klas gaat een jaar lang om de week een hele ochtend werken op de stadsboerderij. Niet zomaar wat klusjes, maar het echte werk dat elke dag gedaan moet worden. Het voeren van de dieren, het uitmesten van het hok, eieren rapen, de akker inzaaien, voorraden aanvullen en onkruid wieden zijn wat voorbeelden. Daarnaast doen ze onderzoekjes naar verschillende zaken op de boerderij, zoals de werking van een automatische drinkbak, beestjes in de sloot of de bijenstal. Het belangrijkste kenmerk van dit project is het ervaringsgericht leren. Alle aspecten van de ontwikkeling komen aan de orde zoals: motoriek, zintuigen, ecologische verbanden zien, taalvaardigheid, gevoelsleven, doorzettingsvermogen, rekenvaardigheid en techniek. De leerlingen werken in groepjes onder begeleiding van de leerkracht en ouders van de school. Vanuit het natuurcentrum is een echte boer of boerin aanwezig. Dit programma is opgezet door Natuurcentrum Arnhem in samenwerking met de PABO van de HAN. Het boerderijschoolproject is voor de school een meerjarige activiteit. Het is de bedoeling dat een school minimaal enkele jaren achter elkaar met een groep deelneemt. De personeelskosten voor dit project worden betaald door de school.

1

2

3

Overig


12

Ontwikkelingsgebied

4

5

6

7

Presikhaaf, Korenmaat Hele jaar Medewerker NA en leerkracht Besef, zorg en verantwoordelijkheid

8

2

3

4


5

6

7

8

In school hele jaar Leerkracht Besef, waardering

Inventaristatie van de schoolomgeving

De omgeving van school biedt veel mogelijkheden om het natuuronderwijs te verlevendigen. Als je de mogelijkheden niet kent is het ook lastig om ze te gebruiken. Een medewerker van het natuurcentrum helpt graag om de omgeving in kaart te brengen. Welke bomen staan er? Welke dieren leven rondom de school? Welke plantjes groeien in het gras? Het is dan nog maar een kleine stap om met de klas naar buiten te gaan.

1

2

3


4

5

6

7

8

Wijk rond de school Hele jaar Medewerker NA en leerkracht nvt

Materiaalzendingen

Paddenstoelen

1

2

3

4


5

6

7

8

Een materiaalzending naar aanleiding van de Boomfeestdag. Het pakket bestaat uit bosjes takken van verschillende soorten bomen en struiken, die in de klas nog uitlopen. Met de lessuggesties uit de handleiding kunnen de leerlingen met de takken aan het werk.

1

2

3


4

5

6

7

8

Eigen klas maart Leerkracht Besef

Eigen klas Oktober Leerkracht Besef, waarneming

Binnenlessen

Dit is een echt herfstonderwerp. De zending bestaat uit materialen om zelf in de klas paddenstoelen te kweken. De zelfgekweekte paddenstoelen zijn daarna als lesmateriaal te gebruiken en op te eten. In de handleiding staan naast lessuggesties ook enkele recepten.

Voorjaarstakken

Buitenlessen

Bij een materiaalzending hoort altijd een handleiding met daarin informatie over het materiaal, een aantal lessuggesties en werkbladen voor de leerlingen. Na afloop hoeft er geen materiaal naar het natuurcentrum terug gebracht te worden.

Projecten

Bollen en knollen

1

2

3


4

5

6

7

Lenen

Speciaal voor deze materiaalzending zijn verschillende soorten bolgewassen opgekweekt in bloempotjes. In het pakket zitten ook enkele losse bollen en knollen, zoals uien en aardappels. In de handleiding staat hoe de bolgewassen in de klas op te kweken zijn.

8

Eigen klas Januari Leerkracht Besef

Overig

Let op!

Nieuw dit jaar: Materiaalzendingen worden op school bezorgd. Het annuleren van de materiaalzending kost geld. Het natuurcentrum bestelt het materiaal namenlijk enkele maanden van tevoren. De school krijgt hiervoor dus een rekening.

13

Binnenlessen

Buitenlessen

Dierotheek De dierotheek zit in stadsboerderij De Korenmaat en leent voor korte of langere tijd dieren uit om in de klas te verzorgen en les mee te geven. Op deze manier komen leerlingen in contact met levende dieren.

Dier van de week

Een week lang een dier in de groep om te verzorgen. Je kiest een dier uit een van de volgende diergroepen: zoogdieren: konijn, cavia, hamster, rat, muis, fret, egel vogels: kip, parkiet, lachduif reptielen: slang, hagedis (skink, hazelworm), landschildpad amfibieën: pad, salamander, vuurbuikpad vissen: goudvis insecten: sprinkhanen, kakkerlakken, wandelende takken, spooktakken, fruitkevers, krekel Bij de meeste van deze dieren krijg je een boekje met informatie mee. De dieren zijn ook voor een halve dag of langer incidenteel te leen. Minimaal één dag van te voren reserveren is nodig.

Projecten

1

2

3

4


5

6

7

8

Eigen klas Hele jaar Leerkracht Besef, zorg en verantwoordelijkheid

Kuikens

Een bak met pasgeboren kipkuikens om in de klas een week lang te verzorgen. Het pakket bevat ook een handleiding met informatie, lessuggesties en werkbladen.

1

2

3

4


5

6

7

8

Eigen klas Maart, april, mei Leerkracht Besef, zorg en verantwoordelijkheid

Cavia en hamster

Wat zijn de verschillen tussen een cavia en een goudhamster? Er is aandacht voor dag- en nachtdieren en het spelen en bewegen van deze dieren. In het lespakket zitten daarnaast handpoppen en een handleiding met de verschillende mogelijkheden om rondom de hamster en cavia aan het werk te gaan: spelopdrachten, ideeën voor het speellokaal, knutsels en werkbladen.

1

2

3

4


5

6

7

8

Eigen klas Hele jaar Leerkracht Besef

Projecten Bij onderstaande projecten krijg je een lesbrief met lessuggesties.

Lenen

Wormen

Leen een wormencuvette. Dit zijn twee glasplaatjes met verschillende laagjes grond waarin wormen leven. Ook een los bakje met wormen is onderdeel van het pakket. In de wormencuvette zien kinderen wat de rol van wormen in de bodem is.

1

2

3

Locatie Periode

Overig


14

4

5

6

7

8

Eigen klas September t/m november, maart, april Leerkracht Besef, zorg en verantwoordelijkheid

Slakken

Een bak met verschillende soorten huisjesslakken en glaasjes om de slakken op te laten kruipen. De handleiding bevat onder andere achtergrondinformatie, didactische suggesties en werkbladen.

1

2

3


4

5

6

7

8

Eigen klas September t/m november, maart t/m juli Leerkracht Besef, zorg en verantwoordelijkheid

Veel kinderen kennen het verschil niet tussen een kikker en een pad. Daarom is het leerzaam deze dieren eens naast elkaar te zien, zodat ze zelf de overeenkomsten en verschillen kunnen zien. In de handleiding staan achtergrondinformatie, lessuggesties en werkbladen.

1

2

3

4

6

7

8


Het insectenpakket verschilt per groep maar begint altijd met een voorbereidende les. Een handleiding en werkbladen zijn hiervoor de basis. Ook zijn er lessuggesties voor in de klas en erbuiten.

3


4

5

6

7

8

Eigen klas September tot november, maart tot juli Leerkracht Besef, waarnemen en onderzoeken

2

3

4


5

6

7

8

Eigen klas Hele jaar Leerkracht Besef, zorg en verantwoordelijkheid

Hagedis en salamander

Ondanks dat hagedis en salamander erg op elkaar lijken, vertegenwoordigen zij ieder een heel andere diergroep. Een week lang hebben de kinderen de gelegenheid om nader kennis te maken met deze dieren en ze te vergelijken.

1

2

3


4

5

6

7

8


Lenen

Let op!

Projecten

Groep 3,4 Treksprinkhanen, wandelende takken, fruitkevers, een korte DVD over vlinders en een fotoboek over kevers. Groep 5,6 Tropische meeltorren, meelwormen, poppen, wandelende takken, fruitkevers en veldkrekels. Groep 7,8 Meeltorren, meelwormen, poppen, spooktakken, sissende kakkerlak en een treksprinkhaan.

2

Groep 3,4 Rat, lachduif en geelwangschildpad Groep 5,6 Grasparkiet, muis en geelwangschildpad Groep 7,8 Treksprinkhanen, grasparkiet en ribbensalamander

1

Insecten

1

Het pakket verschilt per groep, maar bij alle dieren zijn heel verschillende manieren van bewegen te zien. Leerlingen vergelijken dit met hoe ze zelf voortbewegen. In de handleiding zit materiaal voor een inleidende les een week voordat de dieren komen. De dieren zitten in drie hokken. Houd hier rekening mee bij het vervoer.

Binnenlessen


5

Voortbeweging bij dieren

Buitenlessen

Kikker en pad

Vanaf dit jaar roosteren leerkrachten zelf in wanneer ze een dier willen lenen. Makkelijk om al aan het begin van het schooljaar te weten wanneer je een dier in de klas hebt. Uitleg en voorwaarden vind je op de inlogpagina van de digitale NMEGids.

Helaas worden gereserveerde dieren niet altijd opgehaald. De kosten hiervoor (€ 55,-) brengt het natuurcentrum wel in rekening.

Overig

Vanwege het dierenwelzijn kunnen dieren alleen met de auto worden opgehaald. Dieren moeten aan het eind van de week altijd teruggebracht worden naar de Dierotheek.

15

Binnenlessen

Buitenlessen

Leskisten Leskisten bevatten materialen over een bepaald thema met een uitgebreide handleiding en vaak een aantal werkbladen. De leerkracht kan hiermee enkele lessen geven. De uitleentermijn is twee weken. Het grootste deel van de leskisten is tijdens één helft van het schooljaar te leen op Presikhaaf voor leerkrachten uit Arnhem noord. En het andere deel van het jaar op De Korenmaat voor scholen uit Arnhem zuid.

Kabouterpad

Vijftien kabouters nodigen kinderen uit door middel van vragen en verschillende materialen om in de omgeving van de school te ruiken, proeven, kijken en luisteren. Zo ontdekken kinderen spelenderwijs de natuur in de schoolomgeving. Extra begeleiding, door bijvoorbeeld enkele ouders, is nodig. De leskist bestaat uit een tas met kabouters en een kist met materialen. Er zijn twee kisten lente/zomer en herfst/winter.

1

2

3

4

Projecten

Locatie Periode

5

6

7

8

Schoolomgeving Presikhaaf, sept. t/m jan. Korenmaat, febr. t/m juli Leerkracht Besef


Zeep

Zeepsop is echt iets waarmee kinderen kunnen experimenteren. Met het materiaal in de kist maken ze bijvoorbeeld zeepzakken, zeeptorens en zeepvliezen en natuurlijk bellen. Het enige dat de school zelf moet regelen is het sop.

Lenen

1

2

3

4

Locatie Periode

5

6

7

8

Eigen klas Presikhaaf, sept. t/m jan. Korenmaat, febr. t/m juli Leerkracht Waarnemen en onderzoeken


Overig

Spelen met magneten

Wat blijft er aan een magneet plakken? Voor kinderen heeft het een betoverende magie. Met de spullen uit deze leskist gaan de kinderen zelf aan de slag met de magie van magneten. Ze leren diverse eigenschappen van magnetisme spelenderwijs beleven en ervaren. De leskist biedt mogelijkheden voor het werken in groepjes maar ook voor een afgeronde magnetenles van een uur.

1

16

2

3

4

5

6

7

8


Eigen klas Hele jaar Leerkracht Waarnemen en onderzoeken

Lieve beest

Jonge kinderen kunnen eindeloos naar kleine diertjees zoeken. Lieveheersbeestjes zijn favoriet, want het zijn de knuffeldiertjes onder de insecten. Met deze kleine leskist kun je aan de gang met deze ‘lieve beestjes’. Buiten zoeken naar verschillende soorten, larven en eieren. Stippen tellen, puzzels maken, boekje lezen en lieveheersbeestjes vouwen.

1

2

3

4

Locatie Periode

5

6

7

8

Eigen klas Korenmaat, sept. t/m jan. Presikhaaf, febr. t/m juli Leerkracht Waarnemen en onderzoeken


Alles voor een pannenkoek

Met de materialen uit deze leskist ervaren de kinderen wat er nodig is voor het bakken van een pannenkoek. Bij de kist zit een ‘kunstkoe’ waarmee de kinderen zelf kunnen melken. Alleen melk, meel en de andere ingrediënten zitten niet in de kist. Let op: dit thema wordt dit jaar ook als les aangeboden.

1

2

3

4


5

6

7

8


De bij en jij

Kinderen komen overal bijen tegen, zowel bij huis als bij school. Maar wat doen ze daar eigenlijk? Waarom zitten ze op de bloemen? Waar vliegen ze weer naartoe? De handpop-bij uit de kist vertelt verhalen en geeft antwoord op deze vragen. De minibijenkorf, bijenkast, het imkergereedschap en de bijenproducten maken het meteen duidelijk. In de handleiding staat onder andere een bijenpad.

1

2

3


4

5

6


7

8

In de kist zit een complete miniset voor het maken van boter en kaas. Bijvoorbeeld een kaaspers om zelfgemaakte kaasjes te persen. De handleiding bevat alle informatie om zelf boter en kaas te maken. Zelf zorgen voor: grondstoffen room en volle melk.

1

2

3

4

6

7

8


3

4

Locatie Periode

5

6

7

8

4

5

6

7

8

Eigen klas Presikhaaf, sept. t/m jan. Korenmaat, febr. t/m juli Leerkracht Besef

De leerkracht heeft een schrift gevonden van een onderzoeker. Daarin staan vragen, aantekeningen en schetsen van magneten. Ook ligt er van alles in een doosje. De leerlingen gaan dit onderzoek voortzetten. Uit het schrift van de onderzoeker blijkt dat hij het materiaal wil gebruiken in speelgoed. De leerlingen gaan zelf dingen bedenken waar ze de magneet kunnen gebruiken. Dit leggen ze in vijf stappen vast in hun eigen onderzoeksschrift.

1

2

3


Tante Doors buitenboek

4

5

6

7

8


1

2

3


4

5

6

7

Lenen

Ga op avontuur met je zintuigen. Tante Door, een buurvrouw van school, gaat op vakantie. Elke dag stuurt ze de kinderen een kaart met daarop een verhaal over wat ze heeft beleefd. Tante Doors belevenissen draaien om de zintuigen. Tijdens de lesperiode krijgen de kinderen zeven ansichtkaarten. Een ter introductie, een per zintuig (zien, voelen, horen, ruiken, proeven) en een ter afsluiting. Naar aanleiding hiervan gaan de kinderen zelf naar buiten en maken ze een boek, het buitenboek.

8

Eigen klas Hele jaar Leerkracht Besef, waardering

Verhalen uit bomenland

Let op!

Nieuw dit jaar is dat leerkrachten leskisten zelf kunnen roosteren. Makkelijk om al aan het begin van het schooljaar te weten wanneer je een leskist in de klas hebt. Uitleg en voorwaarden vind je op de inlogpagina van de digitale NMEGids. Leskisten worden op school bezorgd. Scholen uit Arnhem Noord krijgen kisten van Presikhaaf, scholen uit Arnhem Zuid krijgen kisten van De Korenmaat.

Overig

Bomen spelen in deze leskist een hoofdrol als herkenbare vertegenwoordigers van de natuur. Het zijn namelijk stukjes natuur dichtbij de kinderen. Aantrekkelijk geschreven verhalen vormen de excursie. Kinderen beleven de boom door verhalen en krijgen mede daardoor waardering voor bomen. Ze luisteren niet alleen, maar doen ook zelf ervaringen op door opdrachten te doen: verkleden als boom, een schaduwspel of het maken van een seizoensbol.

Projecten

Eigen klas Korenmaat, sept. t/m jan. Presikhaaf, febr. t/m juli Leerkracht Besef


3

Magneten

Hoe zien mensen er uit in verschillende levensfasen? Wat groeit er aan je? Wat kun je? Vijf lessen over de lichamelijke ontwikkeling en de toename van vaardigheden en zelfstandigheid. De laatste les is een vergelijk tussen de zorg bij mensenkinderen en nakomelingen van dieren.

2

2


Ik groei!

1

1 Locatie Periode

Binnenlessen


5

Het lesprogramma houdt rekening met de sociale vaardigheden en waardenontwikkeling van de leerlingen. De kinderen komen zelf aan het woord en vertellen wat ze hebben beleefd.

Buitenlessen

Boter- en kaasset

17


Dierenbeschermersspel

Met dit lesspel van de Dierenbescherming maken de leerlingen op een leuke en spannende manier kennis met dierenwelzijn. Aan bod komen onder meer: verzorging van dieren, de intensieve veeteelt, exoten als huisdier en hulp aan dieren. Respectvol omgaan met dieren staat hierin centraal. Op de DVD staan videofragmenten bij de 24 quizvragen. Het dierenbeschermersspel speel je klassikaal, in groepjes met leuke namen als koele kikkers en grappige geiten.

1

2

3


5

6

7

8


Een leskist met een serie van drie lessen volgens de concept-context benadering. Kinderen leren de relaties tussen de bijen onderling, de bijen en de imker en de bij en zijn omgeving. In de eerste les werken ze in groepjes om het leven van de honingbij te leren kennen. De tweede les is een presentatie over het werk van de imker, met mogelijk een imker in de klas. In de derde les kijken de leerlingen naar de leefomgeving van de bij. Wat heeft de bij nodig en wat kunnen zij voor de bij doen.

1

2

3


4

5

6

Kat Arie wil weten hoe dieren zich warm houden en hoe ze zichzelf kunnen afkoelen. De dieren vertellen hem allerlei verhalen, maar Arie twijfelt of ze hem niet voor de gek houden. De kinderen doen proefjes om te onderzoeken of deze verhalen wel of niet kloppen. Daarna bekijken ze warmtefoto’s van dieren om te zien waar deze de meeste warmte verliezen en waar ze goed geïsoleerd zijn. En hoe zit dat eigenlijk bij mensen?

1

2

3

7

8

Eigen klas Korenmaat, sept. t/m jan. Presikhaaf, febr. t/m juli Leerkracht Waarnemen en onderzoeken

6

7

8

De weermannen en -vrouwen staken, omdat ze steeds commentaar op hun weersvoorspellingen krijgen. Voor de klas zit er niets anders op dan zelf een weerbericht te maken. Daarvoor moet je uiteraard wel een aantal zaken kunnen meten en schatten. En je moet weten hoe je die op een weerkaart zet. De kinderen leren op verschillende manieren: informatiekaarten lezen, een werkblad maken, filmpjes bekijken of het vragen aan iemand die het al weet. Voor elk onderdeel is een test. Pas daarna kun je de echte metingen doen en een weerbericht maken.

1

2

3

4

Locatie Periode

5

6

7

8

Eigen klas en omgeving Korenmaat, sept. t/m jan. Presikhaaf, febr. t/m juli Leerkracht Besef


Diersporen

Dieren laten allerlei sporen achter zoals afdrukken, nesten, keutels, braakballen en slakkenhuizen. Veel voorbeelden zitten in de twee kisten. De leerlingen bekijken de sporen aan de hand van een werkboek met opdrachten. Dit is van tevoren te kopiëren. De werkboeken zijn op twee niveau’s: groep 5/6 en groep 7/8.

2

3

Locatie Periode

Overig

5


Het weerbericht

1

18

4


Bezige bijen

Locatie Periode

Lenen

4

Cool cat


4

5

6

7

8


Allerlei materialen voor een slootexcursie, zoals waterbakken, potjes, lepels, zoekkaarten en determineerboekjes. Verder bevat de kist een uitgebreide handleiding met lessuggesties en ideeën voor onderzoekjes. Bij de kist zitten ook zeven schepnetten.

1

2

3

4

6

7

8

Eigen klas Hele jaar Leerkracht Besef, waarnemen en onderzoeken

1

4

Locatie Periode

5

6

7

8

Eigen klas Presikhaaf, sept. t/m jan. Korenmaat, febr. t/m juli Leerkracht Besef, waarnemen en onderzoeken


Set microscopen: groot, groter, grootst

2

3


4

5

6

7

8

5

6

7

8

Schoolomgeving Presikhaaf, sept. t/m jan. Korenmaat, febr. t/m juli Leerkracht Besef, waarnemen en onderzoeken

Afval, verzin wat beters

Met deze twee leskisten komen de leerlingen in vijf lessen meer te weten over soorten afval, afval scheiden en recyclen. In de eerste les gaat het vooral over het thuisafval en het afval in Arnhem. Les twee en drie gaan over verpakkingsafval. De leerlingen ontdekken dat er grote verschillen zijn in de wijze waarop producten zijn verpakt. Door zelf boodschappen te gaan doen (subsidie mogelijk via de gemeente Arnhem), ontdekken ze dat ze zelf invloed hebben op de afvalberg. Les vier gaat over scheiden en recyclen. Les vijf tenslotte is een toets door middel van een estafette.

1

2

3


4

5

6

7

Eigen klas Hele jaar Leerkracht Duurzaam handelen, rechtvaardigheid en keuzevaardigheid

8

Lenen

Een leskist met zes microscopen, binoculairs en verschillende loepjes. Dus ook voor een grote klas goed te gebruiken. De rode draad, die letterlijk door de kist loopt, is vergroten. Via een opdrachtencircuit duiken de leerlingen met steeds grotere vergrotingen steeds dieper in de wereld van het kleine.

1

4

Projecten

3

3


Met professor Steentjes op reis door de oertijd. Aan de hand van een tijdlijn met illustraties meer leren over dinosauriërs en fossielen. Hoe zijn deze ontstaan? De tijdreis bestaat uit drie kisten. Een kijkkast met een reis door de tijd verbeeld in tekeningen van het leven in die tijd. Verder een kist met fossielen en een kist met de handleiding, boeken en een map met kopieermodellen.

2

2

Locatie Periode

De tijdreis (fossielen)

1

Bij deze leskist kies je zelf het thema: veren, vogels waarnemen, nestkasten of voedertafel. Sommige zijn mogelijk in alle jaargetijden, andere zijn seizoensgebonden. Er zijn werkbladen, onderzoekskaarten, kluskaarten en evaluatiebladen. Met verrekijkers en vogelzoekkaarten gaan ze naar buiten en gericht kijken naar vogels in de omgeving van school.

Binnenlessen


5

Vogels in de schoolomgeving

Buitenlessen

Waterleven


Overig 19


Casa di Luca

Luca is een Italiaanse jongen die in Nederland is komen wonen. Hij gaat een hut bouwen in de tuin en vraagt de kinderen hulp bij het uitzoeken wat de meest geschikte materialen zijn voor vloeren, ramen, dak en muren. Met de gevonden informatie maken de kinderen een model van de hut waarbij ze het warmteverlies kunnen meten en waarna ze de hut eventueel kunnen aanpassen. Als afsluiting denken ze na over de meest geschikte plekjes in de tuin.

1

2

3

Locatie Periode

Lenen Overig

5

6

7

8



Energie

De opzet van deze kist is veel zelf uitzoeken en doen. Een voorbeeld daarvan is kijken hoeveel energie apparaten en lampen op school gebruiken. De kist bevat veel materialen voor het onderzoek. Bij de kist zit ook een huisje met verwarming, een lampenbord en een eenvoudige zonnecollector. Het te kopiëren werkboek, waarmee de kinderen aan de slag gaan, sturen we vooraf.

1

2

3


20

4

4

5

6

7

8

Eigen klas Korenmaat, sept. t/m jan. Presikhaaf, febr. t/m juli Leerkracht Duurzaam handelen, waarnemen en onderzoeken

Stadsvervoer, keuzes voor de toekomst

Arnhem is een trotse trolleystad, de enige nog in Nederland. De trolleybussen vervuilen de stad veel minder dan dieselbussen. In elke stad rijden veel vervoersmiddelen, wat regelmatig leidt tot files. Met de inhoud van deze leskist leren leerlingen kritisch kijken naar het vervoer in de stad. In negen stappen formuleren ze hun eigen standpunt ten aanzien van dit onderwerp. Ze gaan op zoek naar argumenten, onder andere via internet. Ook gaan ze met elkaar in discussie en presenteren ze de visie van hun groepje aan anderen.

1

2

3

4

Locatie Periode

5

6

7

8

Eigen klas Presikhaaf, sept. t/m jan. Korenmaat, febr. t/m juli Leerkracht Duurzaam handelen, rechtvaardigheid en keuzevaardigheid


Visserijspel, keuzes voor de toekomst

Met dit spel ontdekken de leerlingen dat je niet onbeperkt vissen kunt vangen in de Noordzee. Als iedereen maximaal vist, is de zee snel leeg. Je moet samenwerken om jaarlijks een goede vangst te blijven houden. Het spel laat het belang van duurzaam omgaan met natuurlijke hulpbronnen, zoals vis, zien. Een aantal teksten voor begrijpend lezen geeft, samen met enkele materialen en schriftelijke opdrachten, toelichting en verdieping bij het spel.

1

2

3


4

5

6

7

8

Eigen klas Korenmaat, sept. t/m jan. Presikhaaf, febr. t/m juli Leerkracht Besef, rechtvaardigheid en keuzevaardigheid

De leerlingen onderzoeken het water in de buurt van de school. Ze meten watertemperatuur, helderheid en zuurgraad en bekijken waterdieren. Het doel is te onderzoeken of dat water geschikt is voor Rekkik de kikker. Alle gegevens gaan in het Watchlogboek en op www. watchweb.nl om zo een waterrapport te maken. Ze krijgen direct feedback over de kwaliteit van het water en de resultaten van andere regio’s.

2

3

4

5

6

7

8

Schoolomgeving Korenmaat, sept. t/m jan. Presikhaaf, febr. t/m juli Leerkracht Besef


Waarom zetten we eigenlijk niet in elke wijk en op elk hoog gebouw een windmolen? Wind is er bijna altijd in Nederland. En er is genoeg van, terwijl olie, kolen en gas op raken. Dit dilemma vormt de opmaat voor de keuzekist windenergie. Door deze keuzekist werken de leerlingen aan hun eigen waardenvorming. In negen stappen formuleren ze hun eigen standpunt. Ze gaan op zoek naar argumenten, bijvoorbeeld via internet. Leerlingen gaan met elkaar in discussie en presenteren tenslotte de visie van hun groepje.

1

2


Waterkringloop

2

3

5

6

7

5

6

7

8

Eigen klas Korenmaat. t/m jan. Presikhaaf, febr. t/m juli Leerkracht Duurzaam handelen, rechtvaardigheid en keuzevaardigheid

8

Eigen klas Hele jaar Leerkracht Waarnemen en onderzoeken, duurzaam handelen

Lenen


4

4

Projecten

De leerlingen in tweetallen opdrachten maken rond de thema’s verdamping, neerslag, grond, drinkwater en riool. Iedere leerling werkt in een eigen werkboek, dat de leerkracht kopieert. De opdrachten bestaan uit eenvoudige proefjes en onderzoekjes, een rekensom en een taalspelletje. In de derde les spelen ze een bordspel tegen drie andere tweetallen. Hierbij hebben ze de antwoorden nodig van de vorige lessen. Tijdens het spelen van dit waterkringloopspel ervaren de leerlingen dat het water steeds in een kringloop rond gaat. Ze merken bovendien dat het handelen van mensen hier invloed op heeft. Deze les krijg je vier weken te leen omdat de kist drie lesuren heeft.

1

3

Locatie Periode

Binnenlessen

1 Locatie Periode

Windenergie, keuzes voor de toekomst

Buitenlessen

Watch-wateronderzoek

Bij vermissing van of ernstige schade aan materialen is de school verantwoordelijk. Er volgt een rekening.

Overig

Let op!

21

Binnenlessen

Buitenlessen

DVD Seizoenen

Op deze DVD staan afleveringen van het schooltvprogramma Koekeloere. De drie hoofdpersonen beleven avonturen in de vier seizoenen. Herfst Winter Lente Zomer

1

Geef acht Een buik vol paddenstoelen Koud hè, ik ga! Het is stil in het bos Blij op een ei Wat veel pootjes Zijn we er al? Op de camping

2

3

4

Lengte per aflevering Ontwikkelingsgebied

5

6

1 7

8

15 minuten Besef

Projecten

3

4

5

6

7

8

15 minuten Besef

Water

Een DVD met vier afleveringen van het schooltv-programma Huisje Boompje Beestje over water. Prima te gebruiken bij projecten of lessen over water.

Aflevering 1 Aflevering 2 Aflevering 3 Aflevering 4

Aflevering 1 Waar komt het drinkwater uit onze kraan vandaan? Aflevering 2 Hoe ontstaat regen? Zelf regen en een regenmeter maken. Aflevering 3 Drijven en zinken. Waarom blijft iets drijven? Aflevering 4 Waterdieren. Hoe haalt een vis adem onder water?

1

2

Duinen, duinvorming, vogels in de duinen Strand, strandjutten, eb, vloed Waddenzee, het wad, dieren op het wad Leven in de zee, krabben, garnalen, vis

3

4

5

6

7

8

15 minuten Besef

1

Vier aflevering van het schooltv-programma Huisje Boompje Beestje over onderwerpen die met jezelf en anderen te maken hebben. De overeenkomsten en de verschillen. Maar ook gevoelens, familiebanden en vriendschap worden behandeld. Aflevering 1 Aflevering 2 Aflevering 3 Aflevering 4

1

2

3

4


Ik en jij

Lenen

2


De zee

Lengte per aflvering Ontwikkelingsgebied

2

Dit ben ik! Wat voel ik? Ik en jij Vriendschap

3


Overig

Een DVD met vier afleveringen van het schooltv-programma Huisje Boompje Beestje over voeding en de productie ervan. Aflevering 1 Patat maken, aardappels, brood maken, bakkerij, introductie maaltijdschijf Aflevering 2 Maaltijdschijf, eieren, melk, kaas, vegetariër Aflevering 3 Maaltijdschijf, fruit, groente, schooltuin Aflevering 4 Voeding in andere culturen

Vier aflevering van het schooltv-programma Huisje Boompje Beestje over onderwerpen die met de zee te maken hebben.

22

Voeding

4

5

6

15 minuten Besef

7

8

5

6

7

8

15 minuten Besef

Nederland en het water

Nederland heeft aan alle kanten met water te maken: zeeën, rivieren, meren en kanalen. Hoe gaan we daarmee om? Hoe beschermen we onszelf? We gebruiken water ook voor allerlei doeleinden. De watervoorraad is niet onbeperkt. Zorgvuldig omgaan met water is dus belangrijk. Aflevering 1 Aflevering 2 Aflevering 3 Aflevering 4

1

2

Het lage land Kustverdediging Rivieren en kanalen Omgaan met water

3


4

5

6

20 minuten Besef

7

8

Overig lesmateriaal Hoe overleef je in een ontwikkelingsland? In een overbevolkte stad in Peru doe je dat heel anders dan op het droge platteland in Niger. De tien aflevering gaan over het dagelijkse leven in ontwikkelingslanden met een vergelijking tussen het leven in Nederland en verschillende landen in Latijns-Amerika, Azië en Afrika.

1

2

3

4


5

6

7

Bij het natuurcentrum leen je ook opgezette dieren, zoals vogels, een das, een vos of een eekhoorn. Er zijn ook nesten van vogels of wespen te leen. Neem hiervoor contact op met het secretariaat.

8

Binnenlessen

15 minuten Besef, keuzevaardigheid en rechtvaardigheid

Vetlekker

2

3


4

5

6

7

Projecten

Overgewicht bij kinderen is een steeds groter probleem. Ongezond eetgedrag en te weinig beweging zijn daarvan de reden. De DVD geeft informatie aan de hand van gedragingen en opvattingen van de kinderen, ondersteund door animaties. Over het algemeen weten kinderen best wat gezond is en wat niet. Ze weten bijvoorbeeld best dat snoepen slecht is voor je tanden, dat elke dag patat ongezond is en dat je van te weinig beweging dik wordt. De vier afleveringen maken kinderen bewust van hun eigen mogelijkheden tot verandering. Bij de DVD zit een handleiding en zelf te kopiëren werkboek.

1

Buitenlessen

Over-leven in ontwikkelingslanden

8

15 minuten Besef

Lenen Nieuw dit jaar is dat leerkrachten DVD’s zelf kunnen roosteren. Makkelijk om al aan het begin van het schooljaar te weten wanneer je een DVD in de klas hebt. Uitleg en voorwaarden vind je op de inlogpagina van de digitale NMEGids.

Overig

Let op!

23

Buitenlessen

Verlengde schooldag Natuurcentrum Arnhem heeft programma’s voor de verlengde schooldag. Voorwaarde is de aanwezigheid van een leerkracht. Hierdoor staan de activiteiten minder op zich en zijn ze eenvoudiger te integreren in het schoolprogramma. Neem contact op met het natuurcentrum voor meer informatie.

Projecten

Binnenlessen

Op de boerderij

De kinderen komen vijf middagen op de boerderij. Ze helpen hokken schoonmaken, het erf vegen, eieren rapen en opeten, geiten borstelen, kijken waar melk vandaan komt en natuurlijk veel met dieren knuffelen. De school zorgt zelf voor vervoer naar de boerderij.

1

Lenen Overig

3

4

5

6

7

8

Lente

Het VSD-project Lente laat zien wat er allemaal gebeurt in de natuur als de winter voorbij is. De kinderen kiezen ieder een plekje rond de school waar ze elke week een foto van maken. Hiermee leggen ze de verandering vast. Verder komt er elke week een ander thema met veel doeactiviteiten aan de orde: eieren, knoppen en kikkerdril.

1

2

3

4

5

6

7

8

Op de boerderij

De kinderen maken kennis met de dieren op de boerderij. Ze leren hoe je ermee omgaat, welke producten je van de dieren gebruikt. Natuurlijk mogen ze ook aaien en knuffelen. Elke week staat een dier centraal. Het hok wordt schoongemaakt en het dier wordt gevoerd. Of er wordt vilt gemaakt van schapenwol. De school zorgt zelf voor vervoer naar de boerderij.

1

24

2

2

3

4

5

6

7

8

Herfst

Dit VSD-programma maakt kinderen meer bewust van alle verandering in de herfst in de natuur. Ze maken elke week een foto van een plek rond de school om die veranderingen te volgen. Elke week staat een herfstverschijnsel centraal. De kinderen maken een fruit- en notensalade, malen graan en bakken pannenkoeken. Ze kijken ook hoe dieren zich voorbereiden op de winter. Ze maken wintervoer voor vogels en maken herfstkaarten met bladafdrukken.

1

2

3

4

5

6

7

8

Veldwerk

De kinderen verkennen hun schoolomgeving. Ze kijken naar bomen, vogels, diersporen, bodemdiertjes en grond. Daarbij leren ze omgaan met veldwerkmaterialen als schepnetten, loeps, grondzeven, verrekijkers en zoekkaarten. Bij slecht weer is er een binnenprogramma.

1

2

3

4

5

6

7

8

Werken met de boer

De kinderen werken actief mee op een van de stadsboerderijen. Ze helpen bij verzorgen, uitmesten en voeren van de dieren. Afhankelijk van het seizoen mogen ze ook dieren borstelen of schapen scheren. Al werkend leren ze van alles over de verschillende boerderijdieren. De school verzorgt zelf vervoer naar de boerderij. Deze activiteit is er voor groep 5/6 en voor groep 7/8.

1

2

3

4

5

6

7

8

Boerderijkids

Postduivenproject

Tuinieren

Stadsboerderij De Korenmaat heeft een kindertuincomplex. Kinderen uit de omgeving kunnen hier een seizoen lang tuinieren onder leiding van een van de medewerkers. Elke week van april tot oktober wordt één middag na schooltijd getuinierd. De kosten zijn € 20,- voor het hele tuinseizoen.

Projecten

Sinds 2007 werkt een groep kinderen met postduiven op stadsboerderij De Korenmaat. Met een deskundige begeleider leerden ze de duiven te verzorgen en te trainen. De duiven vliegen nu zelfs wedstrijden. Voor het natuurcentrum staat beleving, het welzijn van de duiven, het verantwoordelijk zijn voor je eigen duif en onderling samenwerken centraal. Er is plaats voor nieuwe enthousiaste kinderen. Ook zij kunnen ervaren wat het is om voor postduiven te zorgen, ze te trainen en mee te laten doen aan echte wedstrijdvluchten.

Binnenlessen

Boerderijkids is een woensdagmiddagactiviteit op stadsboerderij Presikhaaf. Een groepje kinderen tussen negen en twaalf jaar oud helpt elke woensdagmiddag mee. Hierbij ontmoeten ze dieren en komen ze spelenderwijs van alles over dieren te weten. Natuurlijk moeten ze ook de handen uit de mouwen steken. Naast voeren en aaien is ook mest opruimen een vast onderdeel van het programma. Een medewerker van het natuurcentrum begeleidt hierbij.

Buitenlessen

Overige naschoolse activiteiten

Lenen Overig 25

Buitenlessen Binnenlessen

Beestjes vangen in de beek, groep 3, 4, 5 en 6 In de St. Jansbeek, tussen de waterplanten en in donkere hoekjes, kunnen de kinderen zoeken naar waterbeestjes. In groepjes van ongeveer vijf, onder begeleiding van een volwassene, gaan de kinderen op pad met een emmer en schepnetjes. In de emmer zit een loepje, loeppotje en een zoekkaart. Met behulp hiervan bekijken ze de vangst. De tijdsduur van de activiteit kunt u zelf bepalen. De kosten voor deze activiteit zijn €1,75 per leerling. Opgave of vragen via het contactformulier op de website: www.bezoekerscentrumsonsbeek.nl en klik op schoolactiviteit Het geheim van de molenaar, groep 5, 6, 7 en 8 De stad Arnhem is ontstaan in het dal van de St. Jansbeek. Langs de beek bouwde men een aantal watermolens, aangedreven door het water van de beek. Een klein industrieterrein ontstond en de burgers vestigden zich in hun eenvoudige woningen in buurtschappen als De Klap, Emaus of De Zyp. In groepjes van ongeveer vijf, onder begeleiding van een volwassene, gaan de kinderen op pad met het speurtochtboekje ‘Het geheim van de Molenaar’. Zo ontdekken ze waar vroeger de watermolens hebben gestaan. In het boekje vinden ze allerlei leuke opdrachten voor onderweg. De speurtocht duurt een uur tot anderhalf uur .De kosten voor deze activiteit zijn voor groepen/ scholen €1,75 per leerling. Opgave of vragen via het contactformulier op de website: www.bezoekerscentrumsonsbeek.nl en klik op schoolactiviteit

Overig

Lenen

Diverse andere instanties bieden activiteiten aan op het gebied van natuuren milieueducatie. U kunt uw belangstelling voor deze activiteiten aangeven via de digitale NME-gids van het natuurcentrum.

Projecten

Andere instanties

26

Bezoekerscentrum Sonsbeek

Een uniek startpunt voor kinderactiviteiten vindt u bij de Witte Watermolen en het Bezoekerscentrum in Park Sonsbeek. Hier verzorgen de medewerkers de molenlessen en buitenactiviteiten.

Molenles, groep 6, 7 en 8 Hoe werkt de watermolen? Hoe maal je graan tot meel? Waar komt het water in de St. Jansbeek, dat de molen laat draaien, vandaan? De ene helft van de groep start met een diaserie. De andere helft met een rondleiding. Gezamenlijke afsluiting met een kleine vragenlijst. Het programma is in overleg aan te passen. De les duurt drie kwartier tot een uur. De kosten voor deze les zijn € 1,80 per leerling (minimaal € 18,-). Opgave of vragen via het contactformulier op de website: www.bezoekerscentrumsonsbeek.nl en klik op schoolactiviteit

Schattenjacht, groep 5, 6, 7 en 8 Schattenjacht is een speurtocht waarbij de kinderen natuurschatten zoeken. Met een Schattenjachtboekje, een plattegrond van Park Sonsbeek en een tasje met spulletjes om opdrachten uit te voeren gaan de kinderen op pad. De speurtocht duurt een uur tot anderhalf uur. De kinderen lossen de geheime code op en mogen bij terugkomst een kijkje nemen in de schatkist. De kosten voor deze activiteit zijn € 1,75 per leerling. Opgave of vragen via het contactformulier op de website: www.bezoekerscentrumsonsbeek.nl en klik op schoolactiviteit

Boerderijlessen op educatieboerderijen

groep 1 t/m 8 Boerderij-educatie is belevend leren voor schoolklassen op landen tuinbouwbedrijven in de omgeving van uw school. Op de aangesloten bedrijven worden lessen gegeven die aansluiten bij de kerndoelen van het basisonderwijs. Kinderen zelf laten ontdekken, ruiken, voelen en proeven hoe hun voedsel geproduceerd wordt. Koeien aaien, varkens ruiken en leren waar melk en kaas vandaan komt. Leren waar een hamburger wordt gemaakt? Hoe een ei wordt gelegd en hoe bloesem een appel of een peer wordt? Hoe een champignon een pompoen en een paprika groeien? Vragen waarop kinderen zelf het antwoord kunnen ontdekken. Bekijk de websites van bedrijven in uw omgeving en/of een bedrijf met een product waar u graag een les over volgt. Voor bedrijven in de Betuwe en de Bommelerwaard: www.boerderijeducatierivierenland.nl Voor bedrijven in Liemers en Achterhoek www.boerenwijs.nl De lessen duren ongeveer 2 uur. De kosten verschillen per bedrijf.

Burgers’ Zoo

Gids in de klas (groep 3 t/m 8) Vanaf het schooljaar 2013 bestaat de mogelijkheid dat een Burgers’ Zoo gids naar uw basisschool toegaat voor een interactieve presentatie voor uw klas. Informatie over deze presentaties kunt u via e-mail opvragen bij [email protected]. Kosten zijn € 25,- per gids (kan 2 lessen achter elkaar geven).

Filosoferen met natuur (groep 4 t/m 8) Filosoferen met natuur is de leidraad voor een vernieuwende ontdekkingstocht door de natuur. Het werkboek bevat kopieerbladen met lesmateriaal voor in de klas en vragen en opdrachten die tijdens een fiets- of wandeltocht aan de leerlingen kunnen worden voorgelegd. Het KröllerMüller Museum biedt de werkboeken Filosoferen met Kunst en Filosoferen met Beelden aan. De opdrachten en materialen uit deze drie bundels zijn te combineren tot een lesprogramma waarin zowel kunst als natuur vertegenwoordigd zijn. Prijs: € 5 per werkboek.

Excursie met Natuurgids (groep 1 t/m 8) Op aanvraag kunt u met een natuurgids op stap (minimaal 1,5 tot 2 uur). De natuurgidsen weten alles te vertellen over de geschiedenis van het Park, het echtpaar Kröller-Müller en de natuur. Maximaal 20 leerlingen per natuurgids. Kosten: € 25 per natuurgids

OverLeven op De Hoge Veluwe (groep 5 t/m 8) Vele duizenden jaren leven er al mensen en dieren op het grondgebied dat nu Het Nationale Park De Hoge Veluwe heet. Met deze foto-speurtocht (2,5 uur) kom je meer te weten over deze bewoners en de natuur waarin zij leven. Prijs: € 1,50 per opdrachtenboekje.

Film: ‘Als je goed kijkt in Het Nationale Park De Hoge Veluwe’ (groep 1 t/m 8) In de gratis korte film komen diverse bijzondere aspecten van het Park aan bod. De boswachter leert de kijkers spoorzoeken, laat zien welke landschappen er allemaal zijn en vertelt over de dieren die er leven. Na het kijken van de film gaan leerlingen met ‘speurvragen’ het Park in.

Opdrachtenboekje Museonder (groep 6, 7 en 8) Het Museonder is het eerste ondergrondse museum ter wereld. Duik in de aarde met behulp van een opdrachtenboekje (1 uur) en krijg een beeld van het leven onder je voeten. De permanente tentoonstelling toont onder andere een wortelstelsel van een meer dan 100 jaar oude boom, een waterlaboratorium en dieren die al duizenden jaren zijn uitgestorven. Het is een ware ontdekkingsreis! Prijs: € 0,50 per opdrachtenboekje. Rondleiding Jachthuis Sint Hubertus (groep 6, 7 en 8) In aansluiting op de kerndoelen voor kunstzinnige oriëntatie is er voor kinderen van 9 t/m 12 jaar een speciale rondleiding (60 minuten) gemaakt door Jachthuis Sint Hubertus, het buitenhuis van Anton en Helene Kröller-Müller. Kinderen maken hier kennis met kunst en cultuur en leren dat in verband te brengen met hun eigen werk en dat van anderen. Deze speciale rondleiding wordt aangeboden van dinsdag t/m vrijdag tussen 12.30 en 16.00 uur. Op maandag is het Jachthuis gesloten. Prijs: € 25,- per rondleiding voor maximaal 20 leerlingen.

Overig

Moeffie ontdekkingstocht (groep 3 t/m 6) Met de Moeffie Ontdekkingstocht (2 uur) gaat de klas op pad in de natuur. Hierbij moeten alle zintuigen goed worden gebruikt. Met de vrolijk geïllustreerde brochure trekken ze het bos in, al speurend op de plattegrond en puzzelend over de opgaven. De Moeffie Ontdekkingstocht start met een voorbereidende lesbrief die in de klas behandeld wordt. Prijs: € 1,95 per brochure.

Lenen

Bent u op zoek naar een educatief en leuk schoolreisje? Het Nationale Park De Hoge Veluwe is samen met het Kröller-Müller Museum en de bijbehorende beeldentuin dé ideale bestemming. In het Park kunt u uw leerlingen kennis laten maken met de unieke combinatie van natuur en landschap, kunst en architectuur, en historische verhalen. Er zijn volop mogelijkheden, zowel binnen als buiten! Kijk voor meer informatie op www.hogeveluwe.nl

Suske en Wiske Avonturentocht (groep 5 t/m 8) Suske en Wiske beleefden nog niet zo lang geleden een spannend avontuur in De Hoge Veluwe. Daar is zelfs een Suske en Wiske album van gemaakt: Verraad op de Veluwe. In Het Nationale Park De Hoge Veluwe kunnen leerlingen een avonturentocht (2,5 tot 3 uur) maken langs de plekjes die ook voorkomen in het album. De eerste kilometer gaat te voet en de resterende 14 kilometer gaat per gratis Witte Fiets. Prijs: € 1,50 per folder.

Projecten

Het Nationale Park De Hoge Veluwe

Binnenlessen

bezoeken bijenstal (groep 1 t/m 8) Het lijkt een chaos als de imker een bijenkast opent en wij er in kunnen kijken. Als er een raam met bijen uit de kast wordt gehaald zien we onderin de cellen eitjes liggen die er door de koningin zijn in gestopt. In een andere cel zien we wat meer ontwikkelde eitjes liggen (larven). De imker weet precies hoe oud de eitjes en larven zijn. Het zijn er heel veel als we ze tellen komen we wel op 400 eitjes en larven. Op de andere kant van het raam zagen we de koningin lopen. We zagen haar makkelijk omdat ze een rode stip op de rug had. Ook liepen er darren (mannetjes bijen) rond die een stuk groter zijn. Boven in de kast zat honing waar we een beetje van mochten proeven. Tjonge wat is dat lekker zoet. Wilt u dit met uw klas ook eens meemaken, kom dan op bezoek bij een imker.

Ben de Beuk Bomentocht (groep 3 t/m 6) Met de Ben de Beuk Bomentocht (2 uur) leren de leerlingen over diverse boomsoorten. Met de geïllustreerde brochure trekken ze het bos in en al speurend op de plattegrond verkennen ze het bos. Prijs: € 1,95 per brochure.

Buitenlessen

Imkervereniging

27

Buitenlessen Binnenlessen Projecten Lenen Overig 28

Knapzakroute (groep 7 en 8) De Knapzakroute start met een voorbereidende lesbrief die in de klas behandeld wordt zodat de leerlingen beter kunnen speuren naar sporen in de verschillende landschappen van De Hoge Veluwe. In de veldles (2 uur) volgen de leerlingen de voetsporen van Joris, de zoon van Jonker Joost en voeren een aantal opdrachten uit waarbij ze gebruik maken van verschillende veldwerkmaterialen die in een handige rugzak meegenomen worden. De leerlingen nemen hun vondsten mee in een zelfgemaakte knapzak. Prijs: € 2,50 per opdrachtenboekje. Voor het lenen van de rugzak geldt een borg van € 25,-. Tussen 1 september en 1 oktober is de Knapzakroute i.v.m. de bronst niet beschikbaar.

Te veel, te vies, te weinig water, groep 7 en 8 Ook hier zoeken de leerlingen de oorsprong van een vreemd flesje dat bij hen op school is aangekomen. In een voorbereidende les zetten drie afbeeldingen kinderen aan het denken over water in de wereld. In het museum bekijken ze een film, gaan aan de hand van een spel op ontdekkingstocht door het museum en experimenteren ze met water in het Waterlab.

Nederlands Watermuseum

Het Nederlands Watermuseum is eigentijds en interactief over alle aspecten van water. Een echt doe-museum dat leerlingen bewust maakt van het belang van water in hun eigen leven, in Nederland en in de wereld. De lespakketten bestaan uit drie onderdelen: de voorbereiding op school, het museumbezoek en een verwerkingsles. Alle bezoeken duren twee uur. Per vijf leerlingen is één begeleider nodig. Voor groep 1 tot en met 4 is 60 de maximale groepsgrootte. Voor groep 5 tot en met 8 is dit 80 leerlingen. De kosten en overige informatie staan op www. watermuseum.nl. Bellen kan ook: 026 355 1240. Familie Spatter, groep 1 en 2 Het verhaal van de familie Spatter begint op school. In het museum is de familie de rode draad. De leerlingen helpen baby Spatter om zijn familie te vinden. Dit doen ze door allerlei opdrachten te doen in het museum, zoals watergeluiden herkennen met opa Spatter. Op ontdekkingstocht met Pinguïn, groep 3 en 4 De ontdekkingstocht van de leerlingen start met een brief van Pinguïn. Hij heeft een flesje levenswater meegestuurd en vraagt kinderen hun eigen flesje levenswater naar het museum te brengen. Voor ze dat doen, beantwoorden ze eerst op school allerlei vragen. Hoe gebruik je water in huis? Waar gaat vies water naar toe? Welke vormen van water zijn er? In het museum doen de leerlingen een speurtocht en voeren ze proefjes uit in het Waterlab. Water in je lijf, binnen en buiten, groep 5 en 6 De leerlingen zoeken de oorsprong van een vreemd flesje dat bij hen op school is aangekomen. In een voorbereidende les zetten foto’s hen aan het denken over water in hun eigen leven. In het museum bekijken ze een film, gaan ze aan de hand van een spel op ontdekkingstocht door het museum en experimenteren ze met water in het Waterlab.

Water en techniek, groep 7 en 8 Water levert energie op. Hoe dat precies zit ontdekken leerlingen door het doen van proeven in het Waterlab. Daarnaast bezoeken ze de Witte Watermolen, waar ze zien hoe een watermolen werkt.

NME Overbetuwe

Stadsblokken Meinerswijk In Stadsblokken-Meinerswijk in Arnhem leren over de cultuur, natuur en het waterbeheer (Ruimte voor de Rivier). In het gebied zijn twee geulen aangelegd en de zomerkade is verlaagd, zodat de rivier meer ruimte krijgt. Door deze ingrepen is het gebied stroomopwaarts beter beschermd tegen overstromingen en hoogwater. Naast veiliger is het gebied ook aantrekkelijker gemaakt. Er zijn struin- en fietspaden, een trekpontje en vissteigers. En de cultuurhistorie wordt weer zichtbaar en beleefbaar gemaakt. Stadsblokken-Meinerswijk draagt onder andere de sporen van de Romeinse rijksgrens, de IJssellinie en steenfabricage. NME Overbetuwe verzorgt een lesprogramma dat bestaat uit 3 delen: - introductieles in de klas (door de leerkracht zelf); - excursie (hele ochtend) door Stadsblokken-Meinerswijk (onder leiding van gidsen van NME Overbetuwe); - verwerkingsles in de klas (door de leerkracht zelf). De kosten voor deze activiteit zijn € 50,- voor maximaal 30 leerlingen.

TrolleyBus Museum

Bezoek met de klas het TrolleyBus Museum. De helft van de klas start met een rondleiding door een oud-buschauffeur. Daarna gaan ze aan de hand van een puzzeltocht zelf op ontdekking. De andere helft van de klas neemt onder begeleiding een kijkje in de remise, bij de werkplaats en de wasplaats van de bussen. In het museum is de ontwikkeling van het vervoer met trolleybussen in Arnhem te zien, met alles wat daarbij hoort.

Educatief materiaal Het waterschap heeft educatief materiaal voor het basisonderwijs. Bijvoorbeeld leskoffers voor een waterproject, maar ook complete lesprogramma’s. Vanaf groep 7 is ook een rondleiding aan te vragen op de rioolzuiveringsinstallatie in Arnhem zuid. Meer informatie op www.waterschaprivierenland.nl -> Leren over water. Gastles Een gastdocent van het waterschap verzorgt voor groep 5 tot en met 8 een introductieles over water en het waterschap op school. Aan de hand van de watermenukaart kiest de eigen leerkracht een vervolgactiviteit. Dit kan een rondleiding zijn op een rioolwaterzuivering of gemaal. Maar ook het lenen van de waterkoffer of het verzorgen van een wateronderzoeksles langs de sloot. Deze les is gratis te downloaden op www.waterschaprivierenland.nl -> Leren over water -> Leerkrachten.

Projecten

Een bezoek aan dit museum is een goede aanvulling op de leskist Stadsvervoer. Een bezoek duurt ongeveer anderhalf uur en kost € 30,- per klas.

Waterschap Rivierenland zorgt voor de waterhuishouding in het hele rivierengebied. Met tientallen gemalen zorgen ze voor voldoende en schoon oppervlaktewater in de duizenden kilometers aan watergangen.

Binnenlessen

Grondstoffen worden steeds schaarser. Sommige zijn al bijna uitgeput. Het scheiden van afval is daarom noodzakelijk om te hergebruiken. Op de afvalbrengstations scheiden we verschillende soorten afval. Vrijwel al dat afval wordt vervolgens gerecycled en als nieuwe grondstof gebruikt. Een rondleiding op het afvalbrengstation is een mooie gelegenheid om achter de schermen te kijken. Een medewerkster van SITA geeft een toelichting op afval scheiden in Arnhem en laat zien wat er er met de verschillende afvalstromen gebeurt nadat ze zijn ingezameld. De rondleiding is mogelijk voor groep 5 tot en met 8.

Waterschap (Arnhem-Zuid)

Buitenlessen

SITA afvalbrengstation

Waterschap (Arnhem-Noord)

Het noordelijke deel van de stad valt onder Waterschap Rijn en IJssel, dat zorgt voor de juiste hoeveelheid en kwaliteit van het oppervlaktewater in Arnhem-Noord. Kijk ook eens op www.wrij.nl

Overig

Gratis vervoer naar het Nederlands Watermuseum Waterschap Rijn en IJssel financiert een vervoersregeling. Scholen die in het gebied van Waterschap Rijn en IJssel liggen, krijgen per school één gratis bus voor vervoer naar het Nederlands Watermuseum. Het aanmeldingsformulier staat op www.watermuseum.nl. De school betaalt wel zelf de entree van het museum.

Lenen

Op stap met het waterschap Breng een bezoek aan een rioolwaterzuiveringsinstallatie van Waterschap Rijn en IJssel. Wat mag ik wel en niet door het toilet spoelen? Waar gaat mijn afvalwater heen? Hoe wordt dit gezuiverd? Het waterschap organiseert gastlessen en excursies. In de lesruimte in Nieuwgraaf (Duiven) ontvangt het waterschap schoolklassen. Hier krijgen de leerlingen een doe-les met proefjescircuit, gevolgd door een rondleiding. De lessen en excursies van Waterschap Rijn en IJssel zijn gratis.

29

Buitenlessen

Natuur- en milieueducatie is uitgewerkt in zes ontwikkelingsgebieden, die belangrijk zijn voor de persoonlijke ontwikkeling van leerlingen. Bij de beschrijving van activiteiten zijn de ontwikkelingsgebieden aangegeven.

Binnenlessen

Ontwikkelingsgebieden

Waarnemen en onderzoeken Eigenschappen leren kennen en benoemen. Leren om conclusies te trekken uit eigen waarnemingen. Leren om zelfstandig onderzoekjes op te zetten.

Besef Het leren kennen van planten en dieren, groei en ontwikkeling, vorm functie en samenhang. Aan de hand van concrete materialen en situaties (aan)leren van begrippen.

Zorg en verantwoordelijkheid Leren zorg te dragen voor planten en dieren en daar steeds meer verantwoordelijkheid in krijgen.

Projecten

Duurzaam handelen Leren hoe je (samen met anderen) op een verantwoorde manier omgaat met bijvoorbeeld je omgeving, afval, energie en water. Waardering Het creëren van situaties waarin leerlingen waardering voor de natuur ontwikkelen, verwoorden en verbeelden. Het reduceren van onredelijke angstgevoelens ten opzichte van planten en dieren.

Overig

Lenen

Rechtvaardigheid en keuzevaardigheid Kennismaken met algemene normen en waarden met betrekking tot de omgang met planten, dieren en milieu. Vanuit een andere (waarden-)perspectief kijken naar een situatie. Kennismaken met situaties waarin verschillende waarden ten opzichte van elkaar worden afgewogen.

30

Duurzaamheid Projecten Groene voetstappen Warme truiendag Kinderklimaattop

Buitenlessen

Hieronder een overzicht van de activiteiten uit het jaarprogramma die met duurzaam handelen te maken hebben.

Leskisten Afval, verzin wat anders Casa di Luca

Binnenlessen

Energie Stadsvervoer, keuzekist Visserijspel Waterkringloop Windenergie, keuzekist ‘DVD’s Nederland en het water Over-leven in ontwikkelingslanden

Techniek

Leskisten Domeinen

Boter- en kaasset

Zelf maken

Constructies Chemie Productie

Casa di Luca

Techniek onderzoeken Zelf maken

Constructies Energieomzetting

Cool Cat

Techniek onderzoeken: - Gebruiken - Analyseren - Beoordelen

Energieomzetting

Energie



Magneten



Set microscopen

Techniek onderzoeken

Constructies Overbrengingen

Spelen met magneten


Energieomzetting Overbrengingen

Zeep


Chemie Energieomzetting

Overig

Leeractiviteiten

Lenen

Onderwerp

Projecten

Vooral bij de leskisten zijn er onderwerpen die bij techniekonderwijs te gebruiken zijn. Met dank aan het VTB steunpunt Arnhem, hieronder een overzicht van de mogelijkheden.

31

Buitenlessen

Korte handleiding digitale NME-gids De catalogus is vrij toegankelijk. Alleen voor het reserveren is aanmelden verplicht. Alle scholen hebben een inlogcode (gebruikersnummer) en wachtwoord. Controleer de basisgegevens van de school en docent, zoals groepsnamen, leerlingenaantallen en namen. Daarna kun je bestellen. Hieronder staat de de algemen werkwijze met een aantal schermafbeeldingen. De complete digitale handleiding is te downloaden via www.nmegids.nl/natuurcentrumarnhem.

Raadplegen van de catalogus Ga naar www.nmegids.nl/natuurcentrumarnhem Je krijgt nu een inleidende tekst te zien. Je kunt nu kiezen voor [aanbod tonen] of [zoeken op methode]. Deze laatste optie is nieuw. Je kunt hier de lesmethode, groep en hoofdstuk invullen om zo een passend aanbod te krijgen. Het aanbod is verdeeld in verschillende soorten, bv. buitenlessen, binnenlessen, materiaalzendingen, projecten, dierenuitleen, etc. Van elk item zie je de titel en een kolom waarin aangegeven staat voor welke groep(en) het item geschikt is. Let er op dat bij een groot aantal produkten ook de locatie van de activiteit of de afhaallocatie vermeld staat. .

Overig

Lenen

Projecten

Binnenlessen

Vragen over de NMEGids? Bel of mail met Jos Fontaine. 026 377 5464 [email protected]

32

Zelf inroosteren Een belangrijke nieuwe aanpassing in de NMEGids is dat je vanaf dit jaar leskisten, dierotheekdieren en -projecten en DVD’s zelf kunt inroosteren. Hoe dat precies in zijn werk gaat, is terug te vinden in de digitale handleiding.

Buitenlessen

Inloggen en gegevens controleren Om te kunnen inschrijven heb je een gebruikersnummer en wachtwoord nodig. Als je deze invult kom je eerst in het scherm met schoolgegevens. Je kunt deze controleren en corrigeren. Vervolgens kun je de groepen met leerkracht en aantal leerlingen en schooltijden invoeren. Het inlogscherm wordt automatisch geactiveerd bij klikken op [inschrijven] of klikken op [inloggen].

Binnenlessen Projecten Jaarinschrijving per groep doorgeven Boven de catalogus staat een link: [Klik hier om uw jaarinschrijving per groep door te geven]. Gebruik deze link om per groep in één keer meerdere items te kunnen aanvragen en je voorkeuren op een correcte wijze door te geven. Na aanvraag krijg je een eerste bevestiging per mail. Als de aanvraag toegekend is ontvang je een definitieve bevestiging.

Lenen Overig 33

Projecten

Binnenlessen

Buitenlessen

Index A afdrukken 18 afval 19 afvalbrengstation 29 avonturentocht 27

B beestjes 5 beschermen 10 besef 30, 31 Bezoekerscentrum Sonsbeek 26 bijen 16, 18, 27 binnenlessen 9 bloemen 6, 9 bodem 10 boer 24 boerderij 7, 9, 24 boerderij-educatie 26 boerderijkids 25 boerderijschoolproject 12 bollen en knollen 13 bomen 5, 6, 17 boomsoorten 27 bos 10 boter 17 braakballen 18 buitenlessen 5 Burgers’ Zoo 7, 27

C Casa di Luca 19 cavia 14 cool cat 18

Lenen

D Dierenbescherming 18 dierotheek 14 dier van de week 14 drinkwater 21 duurzaam handelen 30 DVD 22

E energie 20

F familiebanden 22 filosoferen 27 fossielen 19 foto-speurtocht 27 fruitkevers 15

Overig

G

34

grasparkiet 15 groene voetstappen 11

H hagedis 15 hamster 14 hamster 14 handleiding 32

haren en veren 7 haren, veren, schubben 9 heemtuin 6 herfst 6, 24 huid 9 huidbedekking 9 huisje boompje beestje 22 humificatie 6 hut 20

I imker 27 insecten 6 insecten 10, 15

J Jachthuis Sint Hubertus 28

K kaas 17 kabouterpad 16 kabouters 16 kenmerken 10 keutels 18 kikker 15 kindertuin 25 kip 15 kippenvel 9 kleuren 10 knapzakroute 28 koppen en staarten 7 kuikens 14

L lachduif 15 lente 9, 24 leskisten 16, 31 levensfasen 17 lichamelijke ontwikkeling 17 lucht 9

M magneten 17 magneten 16, 17 materiaalzending 13 meeltorren 15 meelwormen 15 meinerswijk 6 microscopen 19 molenaar 26 muis 15 Museonder 28

N Nationale Park De Hoge Veluwe 27 natuurgidsen 27 natuurpad 26 Nederland 22 neerslag 21 nesten 18

ontdekken 26 ontdekkingstocht 28 ontdekkingstocht 27 ontwikkelingsland 23 opgezette dieren 23 overgewicht 23

P

R rat 15 rechtvaardigheid en keuzevaardigheid 30 ribbensalamander 15 riool 21

S

waardering 30 waarnemen en onderzoeken 30 wandelende takken 15 warme truiendag 11 warm houden 18 warmteverlies 20 water 5, 21, 22, 28 waterbeestjes 26 waterdieren 5 waterkringloop 21 waterleven 18 watermolen 26 watermuseum 28 waterontdekkingstocht 26 waterschap 29 weerbericht 18 windenergie 21 windmolen 21 wormen 14 wormen 14

Z

Projecten

zee 22 zeep 16 zintuigen 7, 17 zonnecollector 20 zorg en verantwoordelijkheid 30

Lenen

safari 5 salamander 15 scharrelen bij school 5 schattenjacht 26 schoolomgeving 12 schooltuinen 11 seizoenen 22 sissende kakkerlak 15 SITA 29 slakken 14 slakkenhuizen 18 slootexcursie 19 sociale vaardigheden 17 Sonsbeek 5 spooktakken 15 spoorzoeken 27 sporen 18 Stadsblokken-Meinerswijk 29 stadsvervoer 20

W

Binnenlessen

pad 15 paddenstoelen 13 pannenkoek 9, 16 parken 6 planten 5 postduiven 25 projecten 14 projecten 11 puzzeltochten 7

verpakkingsafval 19 vervoersmiddelen 20 verwarming 20 visserij 20 voeding 9, 22 vogels 19 voorjaarstakken 13 voortbeweging 15 voortplanting 10 vriendschap 22

Buitenlessen

O

T Tante Door 17 techniek 31 terugblik 26 tractor 7 treksprinkhanen 15 trolleybussen 20, 29 tuinieren 25

veldkrekels 15 veldwerk 6, 24 veldwerk Nederland 29 verdamping 21 vergroten 19 verlengde schooldag 24

Overig

V

35

Natuurcentrum Arnhem www.natuurcentrumarnhem.nl [email protected] 026 377 5464

Jaarprogramma. Projecten. Lenen. Overig

Recommend Documents