Jaarplan Sociaal Planbureau Groningen 2016 Inleiding Het Sociaal Planbureau Groningen, onderdeel van CMO STAMM, heeft inmiddels een plek verworven in de provincie. Steeds meer gebruikers weten de weg te vinden naar de databank, website, conferenties en andere producten. Het planbureau voorziet duidelijk in de behoefte van bestuurders, beleidsmakers, gemeenteraadsleden, statenleden, maatschappelijke organisaties, bedrijven en niet te vergeten burgers van de provincie Groningen. Het nieuwe college van GS heeft dan ook nadrukkelijk gekozen voor continuering en verdere uitbouw van het Sociaal Planbureau Groningen.
Strategie In januari 2016 bestaat het Sociaal Planbureau Groningen drie jaar. Waar de eerste jaren vooral gericht was op de ontwikkeling van de producten (databank, website, makelaarsfunctie) en op uitbouw van relaties met gebruikers (gemeenten, transitiemanagement), zo zal de komende jaren gericht zijn verdere uitbouw van het planbureau en haar betekenis voor beleidsontwikkelingen. Om nog beter zicht te krijgen op de behoeften van gemeenten zetten wij in op structurele afstemming met de Groninger gemeenten. Verder krijgt de verspreiding, de valorisatie van en de dialoog over de onderzoeksresultaten een sterker accent in de onderzoeksagenda. Dit vormt een vijfde pijler in onze werkwijze. Het versterken van de kwaliteit van de databank blijft een belangrijk speerpunt, net als de verdere integratie van de zorgmonitor. Daarnaast willen wij onze toegevoegde waarde voor de beleidsontwikkeling in de provincie Groningen vergroten door op vraag van gemeenten en maatschappelijke organisaties maatwerkonderzoek te leveren en aanvullende opdrachten te verwerven voor bijvoorbeeld meerjarige trendanalyses en/of te participeren in provinciale/noordelijke monitors. We intensiveren de samenwerking met het Fries Sociaal Planbureau, met name wat betreft Groninger Panel en Fries Burgerpanel, thema Leefbaarheid en de technieken voor complexe dataanalyses. Ook de provincie Drenthe oriënteert zich op de ontwikkeling van een planbureaufunctie en heeft CMO STAMM gevraagd om te komen met een plan van aanpak. Dit biedt op termijn ook de nodige kansen op synergie en efficiencyvoordelen.
Werkwijze Sociaal Planbureau Groningen De werkwijze van het Sociaal Planbureau Groningen wordt gekenmerkt door onafhankelijkheid, betrouwbaarheid en beleidsrelevantie. Het structureel ontsluiten van gegevens over het sociale
domein van de eigen regio, het volgen van trends en ontwikkelingen daarin en de duiding daarvan vormt het fundament van het planbureau. Vanuit die signalerende functie komen opvallende provinciale en regionale ontwikkelingen op de agenda van bestuurders en beleidmakers. De uitkomsten van onze onderzoeken worden gepresenteerd in beknopte en leesbare feitenbladen waarin veel beeld wordt gebruikt om de cijfers inzichtelijk over te brengen. Wij hechten grote waarde aan het verhaal van burgers achter de ‘kille’ cijfers. We combineren daarom waar dat kan (harde) feiten en cijfers met (zachte) data over de beleving van burgers. Het planbureau is hierin onderscheidend van andere onderzoeksbureaus en vervult een unieke positie in de provincie Groningen. Het Sociaal Planbureau Groningen werkt met een vijftal pijlers om haar doelen te bereiken: - online databank als input voor monitoring en duiding, signalering en agendasetting - verdiepend onderzoek op inhoudelijke thema’s - burgerpeilingen d.m.v. het Groninger Panel - makelaarsfunctie - toepassing en dialoog Online Databank Het planbureau besteedt veel tijd aan het verwerven, verwerken en openbaar maken van gegevens via de online databank. Het gaat hierbij voor een deel om gegevens die elders ook al ontsloten zijn, waar de Groningse gegevens zijn uitgefilterd. Daarnaast gaat het om gegevens die door het Planbureau zelf worden verzameld en die cruciaal worden geacht voor het monitoren van ontwikkelingen in het sociale domein in de provincie. Een voorbeeld van de laatste categorie zijn de gegevens van diverse zorgaanbieders, die in het kader van de Zorgmonitor worden verzameld. Deze gegevens worden door het Planbureau gecontroleerd, bewerkt en geaggregeerd naar ruimtelijke eenheden als postcodegebieden, wijken en gemeenten. Daarna worden de gegevens in de online databank van het Planbureau gezet, waarmee ze voor iedereen toegankelijk zijn. Verdiepend onderzoek op inhoudelijke thema’s Het Sociaal Planbureau Groningen kent drie inhoudelijke thema’s: ‘gezondheid, zorg en kwetsbare groepen’, ‘leefbaarheid en krimp’ en ‘jeugd’. Op elk van de inhoudelijke thema’s voert het Planbureau verdiepend onderzoek uit. Op basis van regionale ontwikkelingen, meerjarige onderzoekslijnen en gesprekken met provincie en gemeenten wordt jaarlijks bepaald welke verdiepende onderzoeken worden uitgevoerd. De uitkomsten van deze onderzoeken worden in beknopte feitenbladen gepresenteerd op onze website. Zoveel mogelijk combineren wij daarbij (harde) feiten en cijfers met (zachte) data over de beleving van burgers. Groninger Panel Het Groninger Panel is het online burgerpanel van het Sociaal Planbureau Groningen en bestaat inmiddels uit ruim 3.000 leden. Het panel is een representatieve afspiegeling van de Groninger bevolking van 18 jaar en ouder, samengesteld op basis van een aselecte steekproef. De panelleden worden circa 5 keer per jaar gevraagd naar hun mening en ervaringen over diverse thema’s binnen het sociaal domein. Bijvoorbeeld over verkeer, vervoer, zorg, voorzieningen, veiligheid en leefbaarheid. De resultaten van de panelonderzoeken geven een betrouwbaar beeld van de beleving van burgers en kunnen de (harde) feiten en cijfers ondersteunen. Een bijkomend voordeel is dat burgers zich door deelname aan het Groninger Panel vaak (meer) betrokken voelen bij provinciale en regionale beleidsontwikkelingen. Makelaarsfunctie Het Sociaal Planbureau Groningen heeft een adviesfunctie in het samenbrengen van specifieke onderzoeksvragen en onderzoeksgegevens. Dit noemen we de makelaarsfunctie. We bieden hulp
aan beleidsontwikkelaars van provincie, gemeenten en instellingen bij het verhelderen van hun onderzoeksvraag of verduidelijking van hun beleidsprobleem, bij het vinden van de juiste cijfers voor lopende vraagstukken en andere vormen van ondersteuning bij de onderbouwing van beleid. Toepassing en dialoog In het belang van de ‘landing’ en het gebruik van de verzamelde kennis en inzichten onderhoudt het planbureau veel contacten met gemeenten, provincie en maatschappelijke organisaties. Na de publicatie van een onderzoek presenteren wij de resultaten via de website, houden wij presentaties en wisselen wij kennis uit met onze stakeholders. Hiervoor organiseren wij regelmatig (werk)conferenties en brengen wij onze kennis in bij expertmeetings, masterclasses ect. Borging kwaliteit De borging van de wetenschappelijke kwaliteit van ons werk is cruciaal. Dat doen we op verschillende manieren. Adviesraad: wetenschap, beleid en praktijk De adviesraad van het Sociaal Planbureau Groningen – onder voorzitterschap van drs. Frans Jaspers – heeft een belangrijke adviserende taak. De raad adviseert over het werkprogramma. Deze raad borgt het wetenschappelijke niveau van het werk van het planbureau en de maatschappelijke relevantie daarvan. De leden zijn werkzaam in de wetenschap, lokale overheden en maatschappelijke organisaties. Met de adviesraad wordt driemaal per jaar een overleg gepland over voornemens, resultaten en verantwoording van onderzoek. Verbinding met landelijke en provinciale kennisinstellingen De SPG onderzoekers onderhouden contacten met universiteiten en hogescholen, en in het bijzonder met de RUG, het UMCG en de Hanzehogeschool. Waar mogelijk haakt het SPG aan bij nationale/provinciale onderzoekagenda’s. Organisatie Sociaal Planbureau Groningen Het Sociaal Planbureau Groningen heeft een totale capaciteit van 3,28 fte. Deze formatie wordt flexibel ingezet vanuit de onderzoeksafdeling van CMO STAMM (totaal 8,95 fte) verdeeld over 7 onderzoekers, 2 data-analisten en een onderzoeksondersteuner. In 2015 is een extra data-analist met specialisatie visualisatie toegevoegd voor het versterken van de datakracht van het planbureau en het begrijpelijk en gebruikersvriendelijk visualiseren van gegevens.
Samenvatting resultaten 2016 Het Sociaal Planbureau Groningen
verwerft in 2016 ten minste twee grote trajecten voor langjarige trendanalyses: naast de Leefbaarheidsmonitor, de Jeugdmonitor, de Zorgmonitor.
organiseert èèn werkconferentie van de Zorgmonitor en minimaal drie kennisbijeenkomsten (in samenwerking met partners) op andere beleidsterreinen
bouwt (nieuwe) samenwerkingsrelaties op met maatschappelijke organisaties, waaronder zorginstellingen (in de context van de Zorgmonitor)
trekt tenminste 65.000 bezoekers van een pagina van de website
heeft tenminste 5000 regelmatige bezoekers
vervult tenminste 100 keer de makelaarsfunctie
onderhoudt Groninger Panel op minimaal 3000 deelnemers
publiceert 5 keer de uitkomsten van het Groninger Panel
zet tenminste 15 keer de Versnellingskamer in om dieper inzicht te krijgen in de beleving en opinies van Groninger burgers
heeft tenminste 15 keer een bericht in de regionale pers
bouwt de samenwerking met uit met het Fries Sociaal Planbureau en het Drentse sociaal planbureau in ontwikkeling, evenals die met andere collega-instellingen in het land (Tympaan, Scoop en PON)
medio 2016 zal het Sociaal Planbureau Groningen een Klanttevredenheidsonderzoek uitvoeren
Drie hoofdthema’s De bovengenoemde werkwijze is inhoudelijk uitgewerkt voor de drie hoofdthema’s van het Planbureau. Dit zijn: ‘gezondheid, zorg en kwetsbare groepen’, ‘leefbaarheid en krimp’ en ‘jeugd’. Per thema staan onze activiteiten voor 2016 beschreven.
1. Thema Gezondheid, zorg en kwetsbare groepen Inleiding In de provincie Groningen is sprake van een minder goede gezondheid van inwoners. Meerdere gemeenten hebben te maken met een dalende bevolking en met ontgroening en vergrijzing. De vraag naar zorg zal hiermee samenhangend naar verwachting toenemen. Provincie, gemeenten en zorg- en welzijnsaanbieders staan voor de taak om in een dunbevolkt Groningen de kwaliteit en bereikbaarheid van de gezondheidszorg zo goed mogelijk te organiseren. Tegelijkertijd stimuleren overheden en zorgverzekeraars een verschuiving in het zorgaanbod naar lichtere vormen van medisch specialistische en langdurige zorg. Hierdoor komen in de nabije toekomst minder mensen in aanmerking voor intramurale zorg en wordt een groter beroep gedaan op zelfredzaamheid en informele zorg. Gemeenten, zorg- en welzijnsaanbieders, zorgverzekeraars, patiënten en consumenten hebben te maken met (de gevolgen van) de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Zorgverzekeringswet (Zvw), de Wet langdurige zorg (Wlz) en de transitie en transformatie van de zorg voor jeugd. Deze ontwikkelingen vragen, in combinatie met demografische verschuivingen en de aardbevingsproblematiek, ook in 2016, veel aandacht van beleidsmakers. Het Sociaal Planbureau Groningen wil beleidsmakers ondersteunen door de ontwikkelingen, knelpunten en trends scherp in beeld te brengen en te houden. Centraal staan hierbij staan de volgende vragen
-
-
In hoeverre krijgt de verschuiving in het zorgaanbod naar lichtere vormen van medisch specialistische en langdurige zorg gestalte en leidt deze inderdaad tot kwaliteitsverbetering en kostenbesparing? Zijn er kwetsbare doelgroepen die speciale aandacht behoeven?
Deze vragen hebben raakvlakken met de thema’s jeugd en leefbaarheid. De transitie en transformatie van de zorg voor Jeugd loopt voor een belangrijk deel parallel aan veranderingen ten gevolge van de Wmo. De beschikbaarheid van goede zorgvoorzieningen is een belangrijk aspect van de leefbaarheid van een gebied. Vrijwillige inzet, een onderwerp dat van belang is in relatie tot leefbaarheid, is eveneens een aandachtspunt in het kader van informele zorg.
Werkwijze Database en monitoring Weergave van data en monitoring zullen zich toespitsen op drie thema’s: 1. Zorgmonitor 2. Wmo 3. Armoede en participatie kwetsbare groepen
Ad 1 Zorgmonitor De Zorgmonitor Groningen, die in 2014 als speciaal onderdeel náást het Planbureau is opgezet door CMO STAMM en GGD Groningen, wordt in 2016 (verder) geïntegreerd en geborgd binnen het Sociaal Planbureau Groningen. GGD Groningen blijft hierbij samenwerkingspartner. Naast het reguliere budget van het planbureau is aanvullend € 85.000,- beschikbaar voor de uitvoering van de zorgmonitor, waarvan € 65.000,- voor de inzet van uren (370 voor SPB/CMO STAMM) en € 20.000 aan activiteitenkosten. De Zorgmonitor Groningen kent een begeleidingscommissie, waarin deskundigen vanuit verschillende zorgterreinen meedenken over de koers en kwaliteit van de Zorgmonitor. De begeleidingscommissie beraadt zich in samenspraak met de projectleiding nog op het programma voor de periode 2016-2019. Het ligt in de lijn dat in 2016 het accent zal liggen op verdere monitoring en verdieping van de thema’s uit de periode 2014-2015, nl. beschikbaarheid & bereikbaarheid, herinrichting van het zorglandschap, informele zorg en kwaliteit van zorg. Daarnaast zal in 2016 speciale aandacht uitgaan naar (inhoudelijke) verbindingen met andere partijen en ontwikkelingen: 1) het meerjarenprogramma ‘Voor een aardbevingsbestendig en kansrijk Groningen’, uitgevoerd door de overheidsdienst ‘Nationaal Coördinator Groningen’; 2) de (zorg)monitoring in de provincies Friesland en Drenthe; 3) de Leefbaarheidsmonitor en Jeugdmonitor in de provincie Groningen. Vanuit de Zorgmonitor Groningen wordt in de tweede helft van 2016 een werkconferentie gehouden. Eén keer per kwartaal wordt een feitenblad opgesteld, op basis van nieuwe data en/of actuele ontwikkelingen. Berichtgeving in de maandelijkse nieuwsbrief van het planbureau brengt de (de data van) de zorgmonitor regelmatig onder de aandacht bij de stakeholders.
Ad 2 Wmo De invoering van de nieuwe Wmo in 2015 maakt gemeenten niet alleen verantwoordelijk voor de uitvoering van de wet, maar ook voor het meten van de prestaties en de verantwoording van het beleid. Het voordeel van gestandaardiseerde monitoring en evaluatie is dat resultaten vergelijkbaarzijn en gemeenten zo van elkaar kunnen leren. Daarnaast reduceert een gestandaardiseerde aanpak de administratieve lasten die samenhangen met het registreren van prestaties. Het Planbureau legt de verbinding op die onderdelen waar de Groninger gemeenten gezamenlijke belangen hebben. Voorlopig wordt ingezet op drie onderdelen: 1) het landelijk vereist cliënt ervaringsonderzoek; 2) de levering van bestanden over Wmo-gebruik aan het CBS; 3) het in kaart brengen van aantallen cliënten in de GGZ. Ad 3 Armoede en participatie kwetsbare groepen Tegengaan van (de gevolgen van) armoede en bevorderen van arbeidsmarktdeelname staan bij veel gemeenten hoog op de agenda, en in het verlengde daarvan ook het bevorderen van zinvolle maatschappelijke participatie door mensen voor wie de stap naar de arbeidsmarkt (nog) te groot is. Sinds de invoering van de Participatiewet per 1 januari 2015 moeten nieuwe oplossingen worden gevonden voor mensen met arbeidsbeperkingen (die voorheen in de Wajong of Wsw terecht konden). Overigens zijn het niet alleen gemeenten die zaken in beweging zetten op het gebied van armoede en participatie van kwetsbare groepen, er zijn ook veel initiatieven vanuit de civil society (kledingbanken, voedselbanken, enz). Het planbureau brengt in 2016 twee keer een factsheet met beleidsondersteunende informatie uit, gericht op gemeenten en maatschappelijke organisaties. Actuele cijfers over de doelgroepen van de Participatiewet worden opgenomen in de databank. Verdiepend onderzoek Parallel aan het onderzoek dat we in juli 2016 uitzetten via het Groninger Panel doen we met een andere methodiek onderzoek onder de belangrijkste doelgroepen van het beleid voor de langdurige zorg en ondersteuning, nl. ouderen, mensen met een psychische beperking en mensen met een verstandelijke beperking. Dit onderzoek heeft in principe dezelfde vraagstelling als het panelonderzoek, maar wordt uitgevoerd met persoonlijke interviews. ‘Keukentafelgesprekken’ krijgen een steeds belangrijker plek in de gemeentelijke beleidsuitvoering op het gebied van Wmo, armoede en participatie. Er zijn diverse signalen dat keukentafelgesprekken regelmatig onbevredigend verlopen voor burgers met een ondersteuningsvraag. In 2016 doen we onderzoek naar de opzet van en ervaringen met keukentafelgesprekken, met de bedoeling hieruit adviezen af te leiden voor de partijen die verantwoordelijk zijn voor de invulling en uitvoering van de gesprekken. Voor de uitvoering van het verdiepend onderzoek zetten we studenten in die voor hun masterstudie onderzoekservaring moeten opdoen. De eindverantwoordelijkheid ligt uiteraard bij het planbureau.
Groninger Panel Vanuit de Zorgmonitor Groningen doen we in de zomer van 2016 een panelonderzoek naar meningen over en opvattingen over zorg en ondersteuning. De vraagstelling wordt nader afgestemd met de begeleidingscommissie van de Zorgmonitor. Makelaarsfunctie, toepassing en dialoog Er zijn uren gereserveerd voor de makelaarsfunctie waar beleidsmakers gebruik van kunnen maken en de toepassing, dialoog en debat met stakeholders.
Totaal aantal uren SPG: 1850 uur
2. Thema Jeugd en Onderwijs Inleiding In 2015 heeft een belangrijke transitie plaatsgevonden in het jeugdbeleid. Gemeenten zijn verantwoordelijk geworden voor het hele domein jeugd, van preventie tot en met jeugdzorg. De uitdaging voor gemeenten is om met behoud van de legitieme aanspraken op zorg voor jeugd, de omslag te maken (te transformeren) naar een meer preventieve aanpak van jeugd- en opvoedingsproblematiek en waar mogelijk lichtere vormen van jeugdzorg te bieden. Uiteindelijk moet de operatie leiden tot kostenbesparing in de jeugdzorg en tevredener cliënten die sneller en adequater geholpen worden bij hun vragen en problemen. Gemeenten en instellingen hebben gegevens nodig over de staat van de jeugd, trends en ontwikkelingen op de leefgebieden die van belang zijn voor jeugdigen en hun ouders, zoals gezondheid, zorggebruik, onderwijs, arbeidsmarkt, armoede e.d. om goed zicht te krijgen op risicofactoren en beschermende factoren. Deze monitoring kan een goede basis zijn voor het bepalen van de prioriteiten van het lokale jeugd(zorg)beleid. Een andere strategische hoofdlijn is de drastische afname van het aantal jeugdigen, met name in de krimpgebieden. De afgelopen 15 jaar hebben we een aanzienlijke daling gezien in het aantal minderjarigen in de provincie Groningen, en die daling zet zich door volgens de recente prognoses. Dat zal grote consequenties hebben voor kinderopvang, onderwijs- en jeugdvoorzieningen. Het is voor gemeenten en instellingen van belang om hier tijdig op in te spelen en beleid op te ontwikkelen. Hier is duidelijk een samenhang met het hoofdthema krimp en leefbaarheid. Groningen heeft te maken met een flinke sociaal economische problematiek die (dus) ook van invloed is op de jeugd. Veel landelijke kaartjes kleuren rood in de provincie Groningen. Jeugdigen groeien op in een kwetsbare omgeving en zijn zelf ook kwetsbaar. Speciale aandacht vragen jongeren die het moeilijk hebben om aansluiting te vinden bij de arbeidsmarkt: jongeren met een beperking, jongeren met gezondheidsproblemen en jongeren met ggz-problematiek. Op deze factoren scoort Groningen bovengemiddeld ongunstig. Het Sociaal Planbureau Groningen kan en wil ondersteunend
zijn op dit thema door dataverzameling (hoe staat het er voor?) en verdiepend of beleidsondersteunend onderzoek. Een vierde pijler voor 2016 is de Stem van de Jongere. Er wordt veel aandacht besteed in gemeentelijk beleid aan burgerparticipatie en burgerpeilingen. De aandacht voor de stem van de jongeren blijft hierbij achter. Om onderbouwing en draagvlak te krijgen voor lokaal jeugdbeleid en de aanpak van jeugdvraagstukken en -problematiek is het van belang jongeren daarbij te betrekken. Het Sociaal Planbureau Groningen wil daar in 2016 werk van maken door het organiseren van bijeenkomsten, focusgroepen en versnellingskamers met jongeren. Waar mogelijk kijken we in de resultaten van peilingen van het Groninger Panel naar de jongste leeftijdsgroep 18-35 jaar.
Werkwijze Database en monitoring: de Jeugd- en Onderwijsmonitor Groningen Inzicht in de Staat van de jeugd in de provincie Groningen en Groninger gemeenten is de basis voor goed jeugdbeleid. Daarvoor beschikt het Sociaal Planbureau Groningen over de Jeugd- en Onderwijsmonitor Groningen. Gegevens worden verzameld en ontsloten over demografische ontwikkelingen, gezondheid (i.s.m. de GGD), (jeugd)zorggebruik (i.s.m. het RIGG), onderwijs, inkomen & arbeidsmarkt, criminaliteit & veiligheid. Ook over specifieke actuele thema’s worden gegevens verzameld en geduid, zoals armoede (gericht op jeugdigen). In overleg met gebruikers van het planbureau worden op nieuwe thema’s data verzameld en toegevoegd aan de jeugdmonitor. De jeugd- en onderwijsmonitor is geïntegreerd in de online databank van het planbureau. In 2016 moet de zichtbaarheid en gebruiksvriendelijkheid van deze monitor verbeterd worden. Het moet voor gebruikers gemakkelijker zijn om direct inzicht te krijgen in de staat van de jeugd in hun gemeente/regio en gemakkelijk zelf tabellen, figuren en kaarten te maken. Er wordt gewerkt aan meer creatieve visualisaties en maatwerk op de website van het planbureau. Data uit de jeugdmonitor worden gebruikt voor de onderbouwing en ontwikkeling van jeugdbeleid; we zien de cijfers terug in gemeentelijke beleidsplannen jeugd. Het ontsluiten en duiden van jeugd- en onderwijsdata gebeurt aan de hand van nieuwsberichten, factsheets en persberichten. Elke maand wordt minstens één factsheet gepubliceerd via de nieuwsbrief van het planbureau. De factsheets en nieuwsberichten zijn bedoeld als signalering van opvallende ontwikkelingen en kunnen dienen als agendasetting voor gemeenten en beleidsmakers in instellingen. In opdracht van het RIGG (Regionale Inkoop Groninger Gemeenten) analyseert het planbureau per kwartaal de jeugdzorgdata van het CBS en de aangeleverde data van de Groninger jeugdzorgaanbieders. In aansluiting op de kwartaalanalyses wordt een enquête gehouden onder de zorgaanbieders in de provincie Groningen. Resultaten van deze analyses zijn voeding voor beleidsontwikkeling om de jeugdzorg verder te ontwikkelen en te verbeteren.
Verdiepend onderzoek Het planbureau heeft de mogelijkheid om verdiepend onderzoek te doen. Op het gebied van jeugd en onderwijs liggen er maatschappelijke vragen op het terrein van armoedeproblematiek (en de gevolgen voor jeugdigen in m.n. VO en MBO i.v.m. studiekosten), de aansluiting van zorg voor 18minners op de volwassenenzorg, kwetsbare jeugd en de aansluiting op de arbeidsmarkt (jongeren uit
het speciaal VO en het praktijkonderwijs; jongeren met ggz problematiek die geen onderwijs volgen). In overleg met het werkveld wordt in beperkte mate verdiepend onderzoek uitgevoerd. Op het terrein van onderwijs en kinderopvang zal in 2016 verdiepend onderzoek worden gedaan naar de gevolgen van de drastische afname van het aantal minderjarigen voor de voorschoolse en onderwijsvoorzieningen in de provincie Groningen (sluiting scholen en kinderopvang, leegstand schoolgebouwen, leefbaarheid voor ouders met jonge kinderen, afname variatie onderwijsaanbod voortgezet onderwijs) in samenwerking met collega’s krimp en leefbaarheid.
De Stem van de jongeren (jongerenpeilingen) Het is in 2015 nog niet gelukt om een goede werkwijze te vinden om de Stem van de Jongeren structureel te laten klinken. In 2016 willen we dit item koppelen aan lopende projecten van het planbureau en CMO STAMM, en er daar op toezien dat er aandacht wordt besteed aan wat jongeren ervaren. Dat kan door een peiling m.b.v. een vragenlijst, door interviews of op creatievere manieren, afhankelijk van het project en de inhoud daarvan. We starten met een pilot ‘de stem van de jongeren n.a.v.de aardbevingsproblematiek’. In 2015 zijn in het aardbevingsonderzoek twee versnellingskamers met jongeren georganiseerd. De resultaten van deze versnellingskamers zijn input voor een pilotproject met jongeren (i.s.m. Jongerenwerk Barkema & De Haan en Forum theater). Jongeren gaan de ervaringen in het kader van de aardbevingsproblematiek omzetten in verschillende kunstvormen (muziek, graffiti, debat, film en theater) waarmee zij op tournee gaan door de provincie. Hierdoor worden veel meer jongeren bereikt. De aardbevingen zijn aanleiding; beoogd wordt om met jongeren breder te praten over hun perspectief van wonen in deze regio. In de zomer van 2016 is er een provinciale slotmanifestatie. Het planbureau ondersteunt deze pilot met cijfers over de staat van de jeugd, een rapportage van de resultaten en (zo mogelijk) een methodiekbeschrijving. Ook in activiteiten van de steunfunctie Armoede zal extra aandacht zijn voor de beleving van jeugdigen. De specifieke aanpak vanuit het planbureau wordt nog uitgewerkt. Makelaarsfunctie, toepassing en dialoog Er zijn uren gereserveerd voor de makelaarsfunctie waar beleidsmakers gebruik van kunnen maken en de toepassing, dialoog en debat met stakeholders. Totaal aantal uren SPG: 1250 uur
3. Thema Leefbaarheid en Krimp Inleiding Een ‘leefbaar’ gebied is een gebied waar het goed wonen, leven én werken is; waar sprake is van een gezonde economische en sociale basis en van een voorzieningenniveau, dat is toegesneden op de behoeften van haar bewoners. Hoe leefbaar mensen hun omgeving vinden – anders gezegd: hoe tevreden zij zijn met de plaats waar zij wonen - is afhankelijk van een veelheid aan factoren.
In de provincie Groningen zijn veel ontwikkelingen gaande die invloed hebben op de leefbaarheid in de directe woonomgeving van de bevolking. De provincie Groningen kent drie topkrimpgebieden, de Eemsdelta, Oost-Groningen en gemeente De Marne en Oost-Groningen, waar bevolkingsdaling, ontgroening, vergrijzing en huishoudendaling een feit zijn. Ook in andere gebieden in Groningen spelen deze ontwikkelingen, maar dan in mindere mate. De bevolkingsontwikkelingen hebben onder meer gevolgen voor voorzieningen, mobiliteit en veiligheid in de woonomgeving. Een deel van de provincie kenmerkt zich daarnaast door een stapeling van problematiek op het (sociaal-) economische vlak. Tegelijk vormen naast de bevolkingsontwikkelingen de aardbevingen door gaswinningen een bijzonder aandachtpunt. Welke invloed heeft dit voor de leefbaarheid in het gebied? Maar ook, wat is ervoor nodig om de leefbaarheid in het aardbevingsgebied te versterken? In termen van kwaliteit van de leefomgeving, van veiligheid, van sociale structuur en sociale netwerken, etc. Het Sociaal Planbureau Groningen volgt sinds 2013 trends en ontwikkelingen rondom de thema’s krimp en leefbaarheid. Een brede blik laat zien dat er in Groningen veel raakvlakken zijn in ontwikkelingen binnen de zorg, de problematiek rondom de aardbevingen, aansluiting van het onderwijs, de arbeidsmarkt en demografische ontwikkelingen. Het komende jaar zetten we verder in op het integreren van een leefbaarheidsmonitor binnen het Sociaal Planbureau Groningen. Waarmee de leefbaarheid in Groningen nog beter in beeld wordt gebracht en de gevolgen in de loop van de tijd zichtbaar worden. Een integraal onderdeel hiervan is het in beeld brengen van de ervaringen en belevingen van burgers over uiteenlopende onderwerpen binnen het thema ‘Krimp en Leefbaarheid’.
Werkwijze Database en monitoring: Leefbaarheidsmonitor De provincie Groningen en de Nationaal Coördinator Groningen zetten de komende jaren in op het versterken van de vitaliteit van het platteland, om zo een impuls te geven aan de leefbaarheid van het platteland. Hiervoor is de juiste kennis en informatie nodig. Het Sociaal Planbureau Groningen zal in 2016 stevig inzetten op de doorontwikkeling van een monitor waarmee de leefbaarheid in Groningen in beeld wordt gebracht en gevolgd kan worden in de tijd. Een basis-set aan indicatoren is reeds beschikbaar. Deze set wordt steeds geactualiseerd en aangescherpt. Daarnaast worden de ontwikkelingen geduid en inzichtelijk gemaakt wat ze betekenen voor de leefbaarheid. Er komt specifieke aandacht voor die aspecten die de leefbaarheid in aardbevingsgebieden versterken. We ontsluiten de gegevens voor alle geïnteresseerden via de online databank en de website van het SPG. Gebruikers kunnen hier alle verzamelde gegevens in tabellen, grafieken en kaarten bekijken. De website biedt een helder overzicht van de stand van zaken op verschillende aspecten van leefbaarheid per gemeente in Groningen (benchmark). Daarnaast worden jaarlijks de meest recente bevolkingsgegevens geactualiseerd en beschikbaar gesteld via de online databank en middels een aantal feitenbladen. Onderwerpen die aan bod komen zijn: groei en krimp van de Groninger bevolking, ontgroening en vergrijzing, prognoses, de natuurlijke bevolkingsgroei/afname, de huishoudenontwikkeling en migratiestromen van en naar Groningen. In 2015 werden deze factsheets ge-updatet met nieuwe gegevens en meer interactieve kaarten (media december klaar). Ook in 2016 zullen nieuwe gegevens worden gepresenteerd.
Verdiepend onderzoek naar wonen en leven in het aardbevingsgebied De afgelopen jaren is de provincie Groningen getroffen door kleine en grote aardschokken als gevolg van gaswinning. In 2015 heeft het Sociaal Planbureau Groningen, samen met CMO STAMM en OTB (TU Delft), een grootschalig onderzoek gedaan naar de woningmarkt in het aardbevingsgebied. Onderdeel van dit onderzoek was een burgerpeiling onder 19.000 inwoners in 9 gemeenten van het aardbevingsgebied en vervolgens een verdieping door middel van 12 versnellingssessies en 4 grote bijeenkomsten met burgers. Daarin stonden de thema’s leefbaarheid, veiligheid en woonwensen centraal in relatie tot de aardbevingen. Medio december 2015 wordt de rapportage verwacht. Ook in 2016 zal het SPG bijdragen aan onderzoeken naar – onder meer de psycho-sociale effecten van - het wonen en leven in het aardbevingsgebied. Hierover voeren wij overleg met het Kenniscentrum Aardbevingen en Duurzame Ontwikkeling van de RUG en Nationaal Coördinator Groningen. Groninger Panel Een integraal onderdeel van de Leefbaarheidsmonitor Groningen is het in beeld brengen van de ervaringen en belevingen van burgers. Naast de veronderstelde leefbaarheid (zoals die blijkt uit gegevens over bijvoorbeeld de woningvoorraad, het voorzieningenniveau en de bereikbaarheid) is de ervaren leefbaarheid een belangrijke component. Het Sociaal Planbureau Groningen zal vanaf 2016 hierover tweejaarlijks een uitvraag doen onder het Groninger Panel. Deze periodieke uitvraag geeft provincie en gemeenten inzicht in hoe leefbaar Groningers hun provincie en hun eigen omgeving ervaren en van welke factoren dit afhankelijk is. Er zijn nauwe contacten met het Fries Sociaal Planbureau en de provincie Drenthe om een gelijk panelonderzoek uit te zetten in Friesland en Drenthe. Naast het panelonderzoek over leefbaarheid wordt het Groninger Panel in 2016 bevraagd over specifieke onderwerpen die raakvlakken hebben met het thema ‘krimp en leefbaarheid’. Zo zetten wij een panelonderzoek uit over internetgebruik en digitalisering van de maatschappij en over het belang van duurzaamheid. In bijlage 2 is een volledig en uitgewerkt overzicht van de panelonderzoeken opgenomen. Makelaarsfunctie, toepassing en dialoog Er zijn uren gereserveerd voor de makelaarsfunctie waar beleidsmakers gebruik van kunnen maken en de toepassing, dialoog en debat met stakeholders. Totaal aantal uren SPG: 1160 uur
Overzicht uren en activiteitenkosten 2016 SPG (inclusief zorgmonitor) Gezondheid, zorg en kwetsbare groepen
uren SPG Database en monitoring
730
Extra uren Zorgmonitor
370
Verdiepend onderzoek Zorg, WMO, Armoede
360
Groninger Panel
190
Makelaarsfunctie, toepassing en ondersteuning
310 totaal
1850
totaal
1250
totaal
1160
totaal
40
Jeugd en Onderwijs Jeugd en Onderwijsmonitor
610
Verdiepend onderzoek
220
Stem van jongeren
110
Makelaarsfunctie, toepassing en ondersteuning
310
Leefbaarheid en Krimp Leefbaarheidsmonitor
380
Verdiepende onderzoek aardbevingen
230
Groninger Panel (3x)
240
Makelaarsfunctie, toepassing en ondersteuning
310
Algemeen Klanttevredenheidsonderzoek
TOTAAL
ACTIVITEITENKOSTEN
TOTAAL ACTIVITEITEN
40
4300
Planbureau algemeen
€ 60.000,--
Zorgmonitor
€ 20.000,-€80.000,--
Bijlage 1
Overzicht databases
bevolking
ABF Research - Bevolking Geboorte Sterfte en Migratie (BGSM) ABF Research - Primos Prognose Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) - Allochtonen Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) - Bevolkingsstatistiek Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) - Pearl Prognose Provincie Groningen - IPB/Primos Prognose
arbeid en inkomen
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) - Enquête Beroepsbevolking (EBB) Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) - Regionaal Inkomensonderzoek (RIO) Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) Provincie Groningen - Provinciaal Werkgelegenheidsregister (PWR) UWV - Uitvoering Werknemersverzekeringen UWV Werkbedrijf - Arbeidsmarkt
gezondheid, zorg en welzijn
Ambulancezorg Groningen Centraal Administratiekantoor (CAK) Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) GGD Groningen GGZ Groningen Nederlands instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (NIVEL) - Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM) Redactie Adresboek - Adresboek Verzorgingshuizen,Verpleeghuizen, Ziekenhuizen en Serviceflats (VVZS) en Gehandicaptenorganisaties Vektis adressen zorgaanbieders - Bohn Stafleu van Loghum
wonen, voorzieningen en leefbaarheid
ABF Research - Statistiek Sport ABF Research - Systeem Woningvoorraad (SYSWOV) Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) - Nabijheidsstatistieken EM-Cultuur (uitgever AdresData) - AdresData
Kadaster - Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG) Nederlandse Federatie voor Cinematografie (NFC) - Bioscopen in Nederland OV Bureau Groningen-Drenthe Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Gids - Biblionet
criminaliteit en veiligheid
Bureau Burgernet - Burgernet Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) - Veiligheid en Recht Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) Halt Noord-Nederland Korps landelijke politiediensten (KLPD) Ministerie van Veiligheid en Justitie - Veiligheidsmonitor (VM) Politie Noord-Nederland Steunpunt Huiselijk Geweld Groningen (SHG)
onderwijs
Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) opbrengskaarten Onderwijsinspectie
jeugd
Accare Bureau Jeugdzorg Dyslexiezorg Noord-Nederland (DZNN) Elker Het Poortje Jeugdinrichtingen/Wilster In de Bres Leger des Heils Noord Lentis/Jonx Molendrift Orthopedagogisch Centrum Regio Noord (OCRN) Verwey-Jonker Instituut - Kinderen in Tel William Schrikker Groep (WSG)
Bijlage 2
Groninger Panel 2016
In 2016 zullen enkele nieuwe panelonderzoeken worden uitgevoerd. Deze bijlage geeft een overzicht van de voorgenomen thema’s. Daarnaast is nog ruimte voor 1 of 2 ad hoc panelonderzoeken afhankelijk van de actualiteit. De lijst is tot stand gekomen op basis van de volgende criteria: 1. Afspraken rond onderwerpen van de Zorgmonitor Groningen 2. Raadpleging van de deelnemers aan het panel: welke onderwerpen vinden zij belangrijk? 3. Maatschappelijke agenda Het Sociaal Planbureau Groningen bekijkt per thema welke externe deskundigen betrokken kunnen worden bij het onderwerp.
Januari: Duurzaamheid Aanleiding Er zijn veel initiatieven om op een duurzame manier te wonen, werken en leven. Bijvoorbeeld door het recyclen van afval, het besparen van energie, milieubewust te eten en boodschappen te doen. Dit om de milieuvervuiling tegen te gaan en om ook in de toekomst op een leefbare, gezonde en veilige manier te kunnen leven. Het gaat hier om initiatieven van de burgers zelf. Tegelijk neemt de overheid ook initiatieven om op een milieuvriendelijke manier energie op te wekken, zoals het plaatsen van windmolenparken. Doel Hoe bewust zijn Groningers zelf bezig met duurzaamheid? In hoeverre zijn ze bereid hun dagelijks leven in te richten op een duurzame samenleving? En hoe kijken ze tegen bepaalde initiatieven aan, zoals de windmolenparken, het winnen van schaliegas en de bouw van kolencentrales? Dit zijn vragen waar dit panelonderzoek inzicht in geeft. Meerwaarde voor beleid Op basis van de resultaten uit dit panelonderzoek wordt zichtbaar hoe milieubewust Groningers zijn en welke investering ze hiervoor willen doen. Tevens wordt zichtbaar hoe ze tegen overheidsinitiatieven aankijken. Daarmee kan het panelonderzoek worden gebruikt om vragen en knelpunten die zich voordoen bij de inrichting van bijvoorbeeld windmolenparken te signaleren en agenderen.
April: Leefbaarheid Aanleiding Een ‘leefbaar’ gebied is een gebied waar het goed wonen, leven én werken is; waar sprake is van een gezonde economische en sociale basis en van een voorzieningenniveau, dat is toegesneden op de
behoeften van haar bewoners. Hoe leefbaar mensen hun omgeving vinden – anders gezegd: hoe tevreden zij zijn met de plaats waar zij wonen - is afhankelijk van een veelheid aan factoren. De leefbaarheidsmonitor Groningen geeft inzicht in de leefbaarheid in Groningen. Daarbij zijn de veronderstelde leefbaarheid (zoals die blijkt uit gegevens over bijvoorbeeld de woningvoorraad, het voorzieningenniveau en de bereikbaarheid) en de ervaren leefbaarheid belangrijke componenten. Het SPG raadpleegt het Groninger Panel hierover tweejaarlijks. Dit wordt ook in de andere twee noordelijke provincies gedaan. Doel Inzicht krijgen in een aantal aspecten van de ervaren leefbaarheid in termen van tevredenheid van de bewoners met hun dorp als woonplaats tevredenheid over voorzieningen, verantwoordelijkheid voelen voor de leefbaarheid van de buurt, bereikbaarheid van voorzieningen. Meerwaarde voor beleid Dit onderzoek geeft provincie en gemeenten inzicht in hoe leefbaar Groningers hun provincie en hun eigen omgeving vinden en van welke factoren dit afhankelijk is. Tevens wordt duidelijk wat voor burgers belangrijke factoren zijn om hun leefomgeving leefbaar te houden. (subjectieve beleidsinput)
juli: Zorgmonitor Aanleiding De veranderingen in wetgeving en financiering van de zorg sinds 1 januari 2015 hebben voor veel mensen consequenties. Niet alleen voor degenen die zelf langdurige zorg of ondersteuning nodig hebben, maar ook voor degenen die zorg of ondersteuning leveren of geacht worden dat te doen, professioneel of informeel. Uit eerdere panelonderzoeken komt naar voren dat veel Groningers de uitgangspunten van het nieuwe beleid niet delen. Doel Inzicht krijgen in mening, ervaringen en gedrag van Groningers met betrekking tot de in het beleid beoogde kanteling. Verandert de houding van Groningers? Welke positieve en negatieve consequenties ervaart men door het nieuwe beleid? Meerwaarde voor beleid Het panelonderzoek kan fungeren als spiegel voor beleidsmakers: in hoeverre komen de intenties van het nieuwe beleid over en hoe groot is het draagvlak nu; waar liggen nog aandachtspunten?
oktober: Internetgebruik en digitalisering van de maatschappij Aanleiding Het internet wordt steeds belangrijker in onze maatschappij. Naast privé gebruik, maken ook de overheid, politie, banken, zorginstellingen, OV bureau en ondernemingen steeds vaker gebruik van internet voor hun dienstverlening. Dan denken we bijvoorbeeld aan aanvragen, aangiftes,
bestellingen, e-health aspecten etc. Eerder onderzoek (Salemink & Strijker, 20121) laat zien dat de breedbanddekking in grote delen van Groningen niet voldoende dekkend is. Dat geldt vooral voor de randen van dorpen, grote delen van buitengebieden en het grensgebied met Duitsland. Ook voor ouderen zonder internetervaring zal deze digitalisering een mogelijk probleem opleveren. Doel Inzicht krijgen in het internetgebruik van Groningers en de meningen van burgers over de digitalisering van de maatschappij. Centrale vragen: -
Hoe is het internetgebruik in Groningen en wat zijn de wensen m.b.t. Internet? Zijn hier verschillen tussen groepen inwoners en tussen stad en platteland? - Hoe kijken burgers tegen de digitalisering van de maatschappij aan en wat zijn hun behoeften? Meerwaarde voor beleid Dit onderzoek geeft provincie, gemeenten en andere instellingen inzicht in het gebruik van internet en de toegankelijkheid ervan. Tevens wordt duidelijk wat de wensen zijn van burgers ten aanzien van internet en digitale dekking. Is de breedbanddekking in de gehele provincie voldoende om diensten digitaal aan te bieden? Kanttekening: Het panel is een digitaal panel wat invloed zal hebben op de resultaten, immers ouderen zonder internet worden niet bereikt en juist zij zullen problemen ondervinden. Daarom zal worden nagegaan in hoeverre ook een papieren vragenlijst gebruikt wordt.
1
Salemink, K. & D. Strijker (2012). Breedband op het platteland. Rapportage voor Woon- en Leefbaarheidsbasisplan Oost-Groningen. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.
