Jaargang 8 Nummer augustus 2010

Jaargang 8 Nummer 14 24 augustus 2010 Inhoud nieuwsbrief De Brief, nr. : 14














Boekensalon en expositie over Boudewijn Büch Dappere dodo ontmaskert klimaathoax De dodo had last van een opwarmend klimaat Het vlees van de ’walchvoghel’ was vies en taai Tentoonstelling Teigetje & Woelrat in het Reve-museum Redmond O'Hanlon; m/v van de week Beagle (dvd) te koop bij NRC Collectie Artis-oprichter geëxposeerd Büch had geen topbibliotheek Een eiland op een eiland Uitzicht op twee woelige zeeën Het Waddengebied verrassend in beeld

Met dank voor het aanleveren van tekst, illustraties, foto’s en/of onderwerpen, aan deze nieuwsbrief aan: Alex van Egmond, Patrick van Emst, René van Haaster, André Koolen, Peter Jan Kunst, Eric van Rooij, Henk Spraakman, Robert-jan Trugg en Tomas van ’t Zand. Heeft u nieuws voor de nieuwsbrief, mail dan naar: [email protected]

Bijdragen bij voorkeur aanleveren in Word en in platte tekst. Illustraties als jpg of opgenomen in een Word-bestand. Géén pdf pdf. Inscannen kan, maar sla het document dan op als jpg. Probeer ingescande bestanden en/of foto’s klein te houden. Foto’s niet opnemen in de tekst, maar los aanleveren. Bij voorbaat dank, uw redacteur Karin.

-1-

Boekensalon en expositie expositie over Boudewijn Büch Ingezonden via de Website Büchmania.nl en door: Patrick van Emst Persbericht, 20 augustus 2010 De betekenis van Boudewijn Büch als boekenman is het onderwerp van de Boekensalon die op donderdag 26 augustus gehouden wordt bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Onder leiding van Theodor Holman belichten Frits Barend, Leo van Maris en Diederik van Vleuten hoe Boudewijn Büch zijn liefde voor het bijzondere boek overdroeg op televisiekijkend Nederland. Acht jaar na zijn dood leeft Boudewijn Büch (1948-2002) nog steeds voort in het collectieve geheugen. Als schrijver van een groot aantal dichtbundels en romans en van ontelbare columns en artikelen heeft hij blijvend sporen nagelaten. Zijn bekendste roman, De kleine blonde dood, werd verfilmd en ruim dertig keer herdrukt. Maar meer nog wordt Boudewijn Büch herinnerd als presentator van tv-programma’s als Büch’s boeken en De wereld van Boudewijn Büch. Boudewijn Büch manifesteerde zich daarin als een onvervalste boekengek, die het spoor van schrijvende ontdekkingsreizigers volgde naar verre streken en die getuigde van het extatische genoegen van het verzamelen van boeken. Een vast onderdeel in de veelbekeken talkshow Barend & Van Dorp was een enthousiast vertellende Büch die met handschoentjes aan schatten toonde uit zijn eigen bibliotheek. De veilingen, na zijn dood, van zijn collecties haalden alle media. Onder leiding van schrijver en journalist Theodor Holman komt tijdens deze Boekensalon een panel van Büch-vrienden aan het woord: televisiemaker Frits Barend, letterkundige Leo van Maris en cabaretier Diederik van Vleuten. De discussie wordt ingeleid door Garrelt Verhoeven, hoofdconservator bij de Bijzondere Collecties. Tegelijkertijd is in de hal van de Bijzondere Collecties een kleine expositie met Büchiana te zien. Getoond worden handschriften, brieven, bibliofiele en gewone uitgaven, foto’s en curiosa uit de Büch-verzameling van de Bijzondere Collecties. De expositie is gratis te bezichtigen van 22 augustus tot en met 5 september. De Boekensalon vindt plaats op donderdag 26 augustus van 17.00 tot 18.30 uur in het Museumcafé van de Bijzondere Collecties, Oude Turfmarkt 129. De toegang is gratis maar men wordt verzocht zich aan te melden via e-mail ([email protected]) of telefonisch (020-5257300).

-2-

Dappere dodo ontmaskert klimaathoax Ingezonden door: Alex van Egmond Bron: Geen Stijl Paniek op de redactie van Sargasso.nl. Prio 1, alle verloven ingetrokken. Steeph en Carlos naar de bunker. Greenpeace, Diederik Samsom, Femke Halsema en alle Folkerts van Milieuoffensief zitten reeds aan de hotline. Het gezaghebbende jongerenblad Trouw kwam hedenochtend met een artikel waaruit onomstotelijk blijkt dat Hummers, gloeilampen, terrasverwarmers, vuurwerk, straalkachels, opblaasjacuzzi's, vliegtuigen en bruinkoolemissie geen ene fuck te maken hebben met een warmer wordend klimaat. Want wat blijkt: de dodo (huisdier van wijlen Boudewijn Büch) stierf op Mauritius uit doordat het moeraswater verdampte als gevolg van een plotseling warmer klimaat...in de 17e eeuw. Reden de kolonisten op Mauritius rond in Hummers? Werden hun vinexwoningen soms verwarmd door straalkachels? Stond Mauritius in 1676 soms bekend om zijn zware industrie? Had de KLM destijds een directe lijnverbinding op Mauritius met 747's zonder katalysator? Neen. Het klimaat veranderde gewoon. Zomaar. Omdat het kon. Gelukkig is die dappere dodo niet voor niets gestorven. Nu weten we hoe die klimaathoax écht zit.

De dodo had last van een opwarmend klimaat Ingezonden door André Koolen Bron: Trouw, de verdieping, door Hans Klis 18 augustus 2010

Op het eiland Mauritius in de Indische Oceaan graaft een Nederlands onderzoeksteam deze maand naar botten van de dodo. Daarnaast zoeken ze naar sporen van klimaatverandering die het eiland heeft doorgemaakt. Was de dodo slachtoffer van verdroging? Het was een grote verrassing voor Kenneth Rijsdijk toen hij vijf jaar geleden botten vond in een moeras op Mauritius. Rijsdijk was in 2006 als geoloog voor onderzoeksbureau TNO op het eiland. Hij reconstrueerde aan de hand van bodemmetingen hoe het eiland eruit zag toen de eerste Nederlandse kolonisten in de 16e eeuw voet aan wal zetten. Op tien kilometer afstand van de oude Nederlandse VOC-nederzetting fort Frederik Hendrik stuitte hij op een immens massagraf. In het moeras van Mare aux

-3-

Songes vond hij beenderen en snavels van de beroemde, in de 17e eeuw uitgestorven dodo.

Maar dat was niet het enige. Rijsdijk vond er ook botten en schilden van reuzenschildpadden, resten van zangvogels, planten, vleermuizen en zelfs insecten. De dodo-resten maken maar ongeveer 10 procent uit van het totaal aantal fossiele resten in het moeras. Geschat wordt dat in Mare aux Songes, met een oppervlakte van zo'n vier voetbalvelden, ruim een half miljoen dieren verborgen zitten. „Een walhalla voor wetenschappers”, vertelt Rijsdijk aan de telefoon vanaf Mauritius. „Op aarde zijn maar weinig fossielenvindplaatsen, die zo rijk zijn en zoveel diverse fossielen herbergen. Het eiland is bijzonder omdat het minder dan 500 jaar geleden gekoloniseerd is door mensen. De kolonisatie in 1638 en de veranderingen die daarmee gepaard gingen, zijn uitgebreid gedocumenteerd. Bijvoorbeeld wanneer nieuwe diersoorten zijn geïntroduceerd. Ook de ontbossingsgeschiedenis is helemaal in kaart gebracht. 98 procent van de oorspronkelijke vegetatie is verdwenen. De teloorgang van het ecologische systeem is helemaal vastgelegd. Zelfs bij bekende bewoonde eilanden als Paaseiland of Hawaï is dat niet bekend.”

-4-

Sinds zijn ontdekking komt de geoloog elk jaar terug om verder te graven in het graf. Hij is sinds 2006 onderzoeksleider van het Dodo Research Programme voor het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit (NCB) Naturalis. Opmerkelijk is dat de dieren in het massagraf allemaal rond dezelfde tijd zijn gestorven, zo'n 4200 jaar geleden. Er zijn aanwijzingen dat het moeras onder invloed van een opwarmend klimaat droogviel en dat de gevolgen hiervan leidden tot de massale sterfte. Om te onderzoeken wat er precies gebeurde, zijn verschillende onderzoeksinstituten betrokken bij het dodo-project. Paleontologen van Naturalis en het Natural History Museum Londen graven samen om het eerste volledig intacte dodo-skelet te vinden, het leefgebied van de dodo te reconstrueren en de doodsoorzaak van de dieren in het massagraf te achterhalen. Om de klimaatverandering van de afgelopen 50.000 jaar te bestuderen, haalt het instituut voor biodiversiteit van de Universiteit van Amsterdam fossiele stuifmeelkorrels uit de vulkaanmeren in Mauritius. Biologen van Naturalis bestuderen boomringen en het Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek haalt koraalkernen uit het rif van Mauritius. Hieruit is af te leiden hoe deze organismen over langere tijd reageerden op seizoenswisselingen. Het Delftse waterbouwkundig instituut Deltares verricht grondwatermetingen om te bepalen wat de effecten zijn van extreme droogte op de beschikbaarheid en kwaliteit van water. Daarnaast doet Naturalis onderzoek naar 8000 jaar oud DNA uit fossiele zaden. Rijsdijk: „Je hebt heel veel disciplines bij elkaar nodig als je echt wilt begrijpen wat hier 4000 jaar geleden gebeurd is. Het zijn allemaal stukjes van een puzzel” „Met alle gegevens hebben we een fantastische mogelijkheid om veranderingen in klimaat en de gevolgen daarvan, in kaart te brengen. We zien al dat het leven op eilanden veerkrachtig reageert op veranderingen.” Duidelijk is in ieder geval wel dat de massasterfte 4000 jaar geleden niet zorgde voor het uitsterven van dieren op Mauritius. Rijsdijk: „De afgelopen miljoenen jaren zijn er nauwelijks soorten echt uitgestorven. Maar je ziet dat als de mens erbij komt, dat wel gebeurt.”

Het vlees van de ’walchvoghel’ was vies en taai De dodo (Raphus cucullatus) is hét icoon van uitstervende dieren. De Mauritiaanse loopvogel is het eerste dier waarvan de mens zich realiseerde dat het door zijn toedoen uitstierf. Het dier was ongeveer een meter hoog en was

-5-

verwant aan de duif. In 1507 werd het dier al ontdekt door Portugese zeelieden die het eiland bezochten. Waarschijnlijk komt de naam van de vogel van het Portugese woord ’doudo’, wat gek of dwaas betekent. Het kan ook zijn dat het Nederlandse woord ’dodaar’, wat luiaard betekent de basis is geweest voor de naamgeving. De dodo was namelijk vrij tam en eenvoudig te vangen. VOC-commandant Wijbrandt van Warwijck vernoemde het eiland in 1598 naar stadhouder Maurits van Nassau. Daar kwam hij ook oog in oog te staan met de dodo: „Een vogel zo groot als een zwaan. Het heeft een rond achterwerk met twee of drie gekrulde veren. Ze hebben geen vleugels, maar daarvoor in de plaats drie of vier zwarte vingers.” Nederlanders vestigden zich in 1638 permanent op het eiland. Gedacht wordt dat de dodo in de 17e eeuw uitstierf door de introductie van nieuwe diersoorten. De Nederlanders brachten huisdieren zoals katten en honden, maar ook varkens mee. Die verstoorden het afgelegen en afgeschermde ecosysteem. De eieren van de dodo, die op de grond broedde, waren makkelijke hapjes voor deze nieuwe dieren. De dodo stierf niet uit omdat kolonisten de duifachtige aten, zoals vroeger gedacht werd. De dodo was vies en taai, en had niet voor niets de bijnaam ’walchvoghel’. Liever aten de Nederlanders de reuzenschildpadden. Dat vlees was mals en de dieren waren gemakkelijk mee te nemen op hun schepen. Door hun vorm konden ze op elkaar gestapeld worden in het ruim. De laatste dodo werd rond 1693 gezien. Lang na het uitsterven van het dier dacht men dat het dier verzonnen was. Totdat in 1893 botten werden gevonden. Het dier verwierf bekendheid als icoon voor uitstervende dieren doordat het een prominente rol kreeg in het boek ’Alice in Wonderland’ van Britse schrijver Lewis Carroll.

Tentoonstelling Teigetje & Woelrat in het ReveReve-museum Ingezonden door Henk Spraakman Tussen 1964 en 1971 woonde Gerard Kornelis van het Reve in Huize Het Gras in het Friese Greonterp. Zijn partners Willem Bruno van Albada en Hendrik van Manen - in de literatuur bekend als Teigetje & Woelrat – maakten in die periode honderden foto’s van het alledaagse leven, de arbeid, de buren, het huis en de vrienden van de grote Volksschrijver. In de vitrines is een groot aantal van deze ontroerende foto’s tezamen met authentieke objecten tentoongesteld. Bij de foto’s zijn door Teigetje & Woelrat verklarende teksten geschreven.

-6-

Van deze foto’s, voorzien van gedetailleerde commentaren in de vorm van herinneringen van nu eens huiselijke, dan weer literaire aard, is onlangs bij uitgeverij Balans het boek Huize Het Gras verschenen. Graag nodig ik u uit voor de feestelijke opening op woensdag 8 september om 17.00 uur van de tentoonstelling Teigetje & Woelrat, in het Gerard Revemuseum op de 2e etage van de Openbare Bibliotheek, Oosterdokskade 143, Amsterdam. Het programma 17.00 uur Welkom door de heer Hans van Velzen, directeur OBA, in het Reve-museum op de 2e etage 17.05 uur Opening door Herman Finkers en bezichtiging van de tentoonstelling 17.30 uur Ontvangst in het Theater van ’t Woord op de 7e etage en interview Teigetje & Woelrat door Bert van Galen, journalist van o.a. radiozender Amsterdam FM 17.45 uur Vertoning van de documentaire Koffie: beelden uit het leven van Gerard Reve met Teigetje & Woelrat 18.00 uur Mini-show van Teigetje & Woelrat designerkleding Aansluitend is er een borrel bij La Place met een signeersessie van Huize Het Gras op de 7e etage. Ik hoop u op 8 september te mogen begroeten. Wilt u uw komst bevestigen: 020 - 52 30 701 / [email protected] Met vriendelijke groet, Hans van Velzen, Directeur OBA -7-

Redmond O'Hanlon; m/v van de week Ingezonden door Rene van Haaster Bron: NRC Handelsblad 14 augustus 2010 zaterdag Auteur: Henk van Gelder Wie is de man van de week? Zeg maar gerust The Man Of The Week, want we hebben het over niemand minder dan Redmond O'Hanlon. Ik zie een ziekenfondsbrilletje, twee buitenmodel bakkebaarden en een witte kuif waarin een straffe zeewind vaak vrij spel had. En ik hoor een man die zich niet alleen ontpopte als een buitengewoon beeldend verteller, maar ook gepassioneerd kon voorlezen uit de met tientallen gele memoblaadjes getooide folianten van de evolutionist Charles Darwin die zich in zijn bagage bevonden. Kortom... O'Hanlon is de Britse reisboekenschrijver die vorig najaar op uitnodiging van de VPRO aan boord ging van de Clipper Stad Amsterdam, ten behoeve van de imposante tv-serie Beagle: in het kielzog van Darwin, en die onverwachts uitgroeide tot de grootste trekpleister van bijna alle 35 afleveringen. Als meeslepend presentator nam hij zodoende razendsnel de centrale positie over van eindredacteur Lex Runderkamp, die aanvankelijk de gastheer zou spelen. Hij werd zelfs zo populair dat Ivo Niehe, die doorgaans weinig aandacht voor VPRO-coryfeeën heeft, hem ontving in de TROS TV Show. Heel opmerkelijk, inderdaad, maar die serie is toch allang voorbij? Loopt deze rubriek niet een beetje achter? Integendeel. 's Mans zegetocht blijkt nog verder te gaan. Volgende week zaterdag, tijdens het Grachtenfestival en Sail Amsterdam, gaat de nautische documentaire Darwins Verstekeling in première. Deze film van Hans Fels, die ook de tv-serie regisseerde, draait vanaf 23 september in diverse bioscopen. Fels gebruikte veelal niet eerder vertoonde beelden van de Beagle-reis, waarin

-8-

vooral het reilen en zeilen van Redmond O'Hanlon voorop staat. Als dat geen roem is... En komt er nog een nieuw boek? Dat is onzeker. O'Hanlon was mede zo gelukkig in zijn nieuwe rol als tv-verteller, omdat hij al geruime tijd lijdt onder een writer's block. Voorlopig komt er geen vervolg op zijn veelgelezen boeken over Borneo, Congo en de Amazone, waarvan het laatste enig buitenliterair opzien baarde door de passages over de candiru, het penisvisje dat de hoogst onhebbelijke gewoonte heeft in het geslachtsdeel van onderwaterplassers te kruipen. Zulke boeken zal hij dus niet snel meer schrijven. Maar nu de televisie hem heeft ontdekt, moet er maar snel een nieuwe serie komen.

Beagle (dvd) te koop bij NRC Ingezonden door: Robert-Jan Trugg In 2009 startte een indrukwekkend project van de VPRO in samenwerking met Teleac en het Vlaamse Canvas. Ter gelegenheid van het 150-jarige bestaan van het boek On the origin of species van Charles Darwin volgt de clipper Stad Amsterdam de route die Charles Darwin destijds met de Beagle aflegde. In 1831 begon Charles Darwin met deze legendarische expeditie. Vijf jaar lang reisde hij met het zeilschip de Beagle de wereld rond om plaatselijke planten en dieren te bestuderen. Hij ontdekte tijdens zijn reis dat de evolutie van soorten wordt gedreven door natuurlijke selectie, zijn evolutietheorie zou de wetenschap voorgoed veranderen. De clipper Stad Amsterdam vaart dezelfde route in acht maanden. Het is een groots multimediaal project met als resultaat een prachtig reisverslag. Het schip doet dienst als laboratorium en podium voor wetenschappers, kunstenaars, journalisten en andere gasten. Een bijzondere rol is weggelegd voor opvarende Sarah Darwin, biologe en Charles Darwins achterachterkleindochter. De rode draad van de serie is de toekomst van het leven op aarde. De reis voert langs Brazilië, Patagonië, het Andesgebergte, de Galapagoseilanden, de Stille -9-

Zuidzee, Australië en Kaap de Goede Hoop. Het complete reisverslag is vanaf 25 augustus verkrijgbaar in een unieke verzamelbox. Inhoud • • • • •

acht dvd’s met alle tv-uitzendingen bonus-dvd met negentien scheepsjournaals vier cd’s met alle radio-uitzendingen cd met de soundtrack uitgevoerd door het M etropole Orkest boek met foto’s, interviews, wetenschappelijke achtergronden reportages

en

http://www.nrclux.nl/Beagle-dvd/nl/product/681534/?utm_source=Emailing_beagle_20082010&utm_medium=e-mail&utm_content=Beagle&utm_campaign=Film PS: We hebben geen aandelen bij NRC en/of delen niet mee in de opbrengst, we vonden het gewoon het vermelden waard.

Collectie ArtisArtis-oprichter geëxposeerd Ingezonden door: Tomas van ‘t Zand In de bibliotheek van Artis is de komende tijd een bijzondere collectie van Gerardus Frederik Westerman (1807-1890), een van de oprichters van de dierentuin. Samen met de heren Wijsmuller en Werlemann kocht Westerman in 1838 het landgoed Middenhof en richtte hij het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra. Zelf werd hij de eerste directeur van de dierentuin. In de Artis-bibliotheek zijn de komende tijd onder meer legpenningen, schilderijen en aantal plaatwerken en een rijkgegraveerde glazen bokaal. Onder de schilderijen bevindt zich een werk van de Haagse impressionist Jacob Maris (1837-1899). Nazaten van de eerste Artis-directeur hebben de collectie geschonken aan de dierentuin. De bibliotheek van Artis is gratis te bezoeken op woensdag-, donderdag- en vrijdagmiddag van 12 tot 17 uur. Rondleidingen met een conservator worden op afspraak gegeven aan groepen van maximaal twintig personen.

- 10 -

Recent werd bekend dat Artis nog veel geld tekort komt voor een grootscheepse renovatie. Artis wil onder meer een museum en een kenniscentrum bouwen en het Apenhuis en Vogelhuis opknappen. Ook moet er een ondergrondse parkeergarage aangelegd worden. Na het project moet Artis jaarlijks ongeveer 300.000 bezoekers meer gaan trekken. Voor het project, dat begin dit jaar van start ging en in 2014 klaar zou moeten zijn, is in totaal 80 miljoen euro benodigd. Hiervan is nog maar 39 miljoen euro gefinancierd.

Büch had geen topbibliotheek Ingezonden door: Peter Jan Kunst Bron: Parool 21 juli 2010 De geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat werd drie jaar geleden beschreven door Piet J. Buijnsters, een man die behept is met een fascinatie voor antiquaren en verzamelaars. Deze verzamelaars kwamen in dat boek slechts terloops ter sprake, maar de bibliofielen van de laatste twee eeuwen staan nu centraal. Nederlandse verzamelaars lieten zich volgens Buijnsters, emeritus hoogleraar achttiende-eeuwse letterkunde, niet graag in de kaart kijken. Een groot verschil met Italië en Frankrijk, waar het verzamelen dient tot publieke glorie. Het archief van Johan Polak, overleden in 1992, is bijvoorbeeld niet toegankelijk. Polak had bibliofiele smetvrees. Een uitzondering vormt Joost Ritman, met zijn Bibliotheca Philosophica Hermetica. En Ayolt Brongers vertelde en schreef uitvoerig over zijn collectie, die hij met zijn echtgenote Lide beheert. Hun gigantische bibliotheek, met 55.000 titels, ligt grotendeels onder hun huis en tuin. Een bibliofiel hecht in vergelijking met een boekenverzamelaar meer waarde aan de esthetische vorm, papiersoort, band, illustraties. Buijnsters: ‘Echte bibliofielen vind je volop in Amerika, in Japan, in Frankrijk of dichterbij in België, maar niet of nauwelijks in Nederland. Vandaar dat ‘onze’ fraaiste en kostbaarste boeken bij verkoop onmiddellijk naar het buitenland verdwijnen.’ Verzamelaars hebben hun specialisaties, zoals reisboeken, libri amicorum, uniformboeken, kinderboeken, ex-librissen, grafiek, kinderboeken. De eerste in kinderboeken gespecialiseerde antiquaar was de uit Königsberg afkomstige Walter Loose (1898-1964); deze Jood was in 1937 met vrouw en zoontje Bob naziDuitsland ontvlucht en naar Den Haag gekomen. De firma A.L. Loose betrok een winkelpand in de Papestraat 3 en is er nog steeds gevestigd, want na zijn overlijden hebben zijn vrouw en zoon de zaak voortgezet.

- 11 -

De Amsterdamse huisarts Bob Luza, overleden in 1980, beperkte zich niet tot één soort boeken. Buijnsters omschrijft hem als ‘het soort boekverzamelaar dat iedere antiquaar of veilinghouder zich graag als klant zou wensen’. Het verzamelen van schrijversbrieven en literaire autografen kent in Nederland nauwelijks een traditie, schrijft Buijnsters: ‘Vooral rond Gerard Reve en Boudewijn Büch formeerde zich een hele gemeente van bewonderaars, die allemaal enig handschriftelijk materiaal en andere parafernalia van hun bewonderde auteur in bezit zochten te krijgen.’ De boekenverzameling van de in 2002 overleden Boudewijn Büch, werd geveild in drie sessies en bracht rond één miljoen euro op. Antiquaar Bas Hesselink was van mening dat de collectie-Büch Bibliotheca Didina et Pinguina heette zijn gigabibliotheek aan de Keizersgracht 149 het predicaat topbibliotheek niet verdiende. Zo was Büch dol op reisboeken en een atlas van Blaeu had zeker binnen zijn financiële mogelijkheden gelegen, maar hij koos niet voor kwaliteit, maar voor kwantiteit. Het verzamelen van oude reisjournaals lijkt door Hollandse zeevaarders als Jan Huygen van Linschoten, Willem Barentsz, Cornelis de Houtman en Olivier van Noort een bij uitstek Nederlandse aangelegenheid te zijn, maar volgens Buijnsters is niets minder waar. De interesse bestond wel bij Amerikaanse en Engelse verzamelaars, ‘met als gevolg dat de kostbaarste en zeldzaamste oude reisjournaals van Nederlandse zeevaarders omstreeks 1860 naar het buitenland verkocht zijn’. hans hoekstra

Een eiland op een eiland Uitzicht op twee woelige zeeën Ingezonden door: André Koolen Bron: Parool 24 juli 2010 Auteur: Gerard van Engelen Vuurtoren Eierland op de noordkop van Texel is een van de weinige torens die toegankelijk zijn voor publiek. 153 treden, 43 meter hoog, met op de vijfde etage het mooist gelegen toilet van Nederland. Een sanitaire stop was voor de vuurtorenwachter panoramapoepen, met uitzicht op de andere waddeneilanden en de schuimkoppen van de Noord- en Waddenzee.

- 12 -

Hij staat er al ruim 140 jaar, met lichtbundels die tot vijftig kilometer ver zichtbaar zijn voor de scheepvaart. In 1863 gebouwd, toen de Eierlandse hoek het gevaarlijkste stuk was van de Nederlandse kust: tussen 1848 en 1860 waren voor Texel al 72 schepen krakend en kreunend ten onder gegaan. Honderden zeelui verdronken en kostbare ladingen spoelden aan. Dus het werd wel tijd voor een lichtbaken, vond notaris Johannes Kikkert. Hij begon in 1848 met het belagen van de regeringsnotabelen in Den Haag. Het Texelse juttersgilde nam hem dat niet in dank af, maar ruim tien jaar lobbyen en tientallen scheepsstrandingen later kon Kikkert toch het licht in de toren ontsteken. In de Tweede Wereldoorlog kreeg Texels trots het zwaar te verduren tijdens de opstand van de Georgiërs. Die dienden als krijgsgevangenen onder de Duitsers, maar waren bang om als verraders gezien te worden toen de geallieerden Nederland kwamen bevrijden. Om een daad te stellen, sneden ze de Duitse officieren de keel door en doken daarna onder, geholpen door Texelaars. Er volgde een enorme klopjacht op de muiters, die eindigde in de vuurtoren, vuurtoren die van alle kanten onder Duits vuur kwam te liggen. Alle pantserwagens en vlammenwerpers op Texel werden naar Eierland gedirigeerd. Vijf Georgiërs hebben zich in de toren van het leven beroofd door granaten te laten ontploffen, 59 werden gevangen- genomen, gemarteld en geëxecuteerd. Ze liggen begraven op een eigen kerkhof op het eiland. Over de Georgische opstand is een permanente expositie te zien in het luchtvaart- en oorlogsmuseum bij het vliegveld in Eierland. Na de oorlog werd een nieuwe muur om de zwaar beschadigde toren gebouwd. Op de vijfde etage kun je tussen beide wanden door lopen en de sporen van de wanhopige strijd bekijken. In de jaren negentig kreeg de toren te maken met een heel ander soort aanslag: na een goedkope winterschilderbeurt zorgde de zon voor een komisch effect: de knalrode toren kleurde langzaam Gay Pride-roze. De verf bleek geen uv-filter te bevatten. De Texelaars konden er even om lachen, maar begonnen in 2004 in de plaatselijke media te morren. Zelfs de toenmalige burgemeester Joke Geldrop

- 13 -

liet zich ontvallen dat de gemeente de toren pas wilde overnemen na een schilderbeurt. “Dat roze doet pijn aan je ogen.’’ Het hielp: Rijkswaterstaat liet de fout nog hetzelfde jaar goedmaken. Het plan om de toren open te stellen ontstond al snel nadat in 2003 de laatste vuurtorenwachter de deur achter zich dicht had getrokken. Satellietnavigatie, infraroodcamera’s en tijdschakelaars namen zijn taken over. Maar omdat de dienstwoninkjes rond de toren inmiddels waren gekocht door ‘overkanters’ (niet-Texelaars), ontstond er een hoop heisa. De huiseigenaren voelden niets voor hordes toeristen in hun achtertuin en bestelden een slagboom. De eigenaar, Domeinen, zag ook weinig heil in een massale aanloop. En dus duurde het tot vorig jaar juni voordat de Stichting Texels Museum de toren mocht huren en voordat een apart, afsluitbaar pad was aangelegd aan de zeekant en een afscheiding was gemaakt tussen de ingang van de toren en de vijf woningen. Er kwam een veilige buitenomloop onder het lichthuis en er werd afgesproken dat er geen publiek zou worden toegelaten bij het licht en bij de radiokamer. Iedereen blij. Sindsdien is het loeidruk, zegt André Eelman, die nu hoofd vuurtoren is. Er zijn huwelijksaanzoeken gedaan op de toren. En de handel in sleutelhangers, boeken, glazen bollen en kaarten floreert. Alleen bij onweer blijft-ie dicht. Vuurtoren Texel, Texel Vuurtorenweg 184. Tot en met 30 september dagelijks open. Entree € 3. www.vuurtorentexel.nl Zelfs Texelaars ontdekken op hun eiland nog wel eens een stukje natuur dat zij niet kennen. De Eierlandsche Duinen bijvoorbeeld, op het noordelijkste puntje. Hier ligt letterlijk een eiland op een eiland, met dynamische natuur en de vuurtoren als bijzondere attractie. Het voelt als een echt uitstapje als we naar de vuurtoren rijden en als we in de zon aan de voet van dat rode baken staan, voelen we ons toeristen tussen de toeristen. Het brede witte strand onder ons lokt. Het is te danken aan de zandvangende dam die hier in 1995 is aangelegd. Een oude Texelaar vertelde me eens dat hij, toen hij hier als kind woonde, wel een half uur moest lopen om de zee te bereiken. Van die brede zandplaat, die zich uitstrekt richting Vlieland, is niets meer over. Sterker nog, er moest een dijk worden aangelegd om de vuurtoren voor wegspoelen te behoeden. De dam aan de Noordzeekant werkt echter boven alle verwachtingen. We zien zelfs dat dappere plantjes zich al staande weten te houden in het fijne witte waddenzand. De duinen rukken op richting zee! Omdat het strand zo breed is, denken we dat het te veel moeite is om naar het harde zand bij de vloedlijn te lopen. Dat blijkt een misrekening. Als we met een stevige bries tégen door het mulle zand ploeteren, blijkt het duinpad bij Paal 29 opeens veel verder weg dan we dachten. Het paaltje met gele kop, waar we

- 14 -

volgens wandelroute 2 uit het VVV-boekje naar uit moeten kijken, blijkt met een van de laatste stormen weggeslagen te zijn. Er staat gelukkig nog een richtingaanwijzer op het steile duin. Voordat we aan de klim beginnen, bewonderen we de schelpenlagen waaruit het duin is opgebouwd. Ze zijn blootgelegd toen de elementen een enorme hap uit de voorkant van de duinenrij namen. De zee geeft en de zee neemt. Bovenaan stappen we een andere wereld binnen. Het is minstens vijf graden warmer in het groene duinlandschap waar het pad doorheen kronkelt. Het domein van vogels, konijnen en geharde kleine blauwe viooltjes. Nadat we een stuk landinwaarts zijn gelopen, gaan we linksaf via het fietspad. Rechts van ons zien we opeens de lager gelegen polder. Zo is heel duidelijk te zien dat we ons in feite op een eiland op een eiland bevinden. Tot in de zeventiende eeuw was dit namelijk het eilandje Eierland, zo genoemd vanwege de talloze vogeleieren die destijds voor het oprapen lagen. De Texelaars annexeerden het door het met een zanddijk met hun eigen eiland te verbinden. Volgens het kaartje moeten zich links van ons in de duinen waterplassen bevinden. Er is niets van te merken. Het pad dat dwars door de duinen gaat, is afgesloten vanwege het broedseizoen. Aan het eind van het fietspad worden we welkom geheten in de ‘bewoonde’ wereld door een bord van camping De Robbenjager dat koffie met likeur belooft, en lekkere hapjes.

Begin- en eindpunt: de vuurtoren bij De Cocksdorp. Buslijn 29 vanaf de veerhaven. Lengte wandeling: bijna 6 km Route: staat in een miniringband met 4 fietsroutes en 24 wandelingen van VVV Texel, prijs €5,95. www.vuurtorentexel.nl www.texel.net, www.teso.nl www.connexxion.nl Sinds de openstelling, vorig jaar, hebben 70.000 bezoekers de vuurtoren van Texel al beklommen. Voor de spannende verhalen, maar vooral om het uitzicht.

- 15 -

Het Waddengebied Waddengebied verrassend in beeld Ingezonden door: Eric van Rooij

De Wadden onbewolkt Nooit eerder werd het Waddengebied op zo’n verrassende manier in beeld gebracht. De foto’s zijn gemaakt door Peter Elenbaas, die in een cessna-vliegtuig verschillende vluchten maakte om alle uithoeken van de Wadden in alle seizoenen vast te leggen. Het resultaat is een schitterend fotoboek van een van ’s werelds mooiste natuurgebieden. In vogelvlucht zien we voor ons onbereikbare oorden en herkennen we tot in detail de plekken waar we op vakantie waren. De spectaculaire luchtfoto’s tonen de dorpen, dijken en duinen, het wad en de havens, huizen, schepen, slufters en stranden. Foto’s Peter Elenbaas Tekst Wio Joustra Uitgeverij & Boekhandel Bas Lubberhuizen,

Singel 389, 1012 WN Amsterdam [email protected] en www.lubberhuizen.nl Kosten: € 29,50 Namens Büchmania, Karin Piters

- 16 -