jaargang 6 oktober 2012

ZL ®

10

zuiderlucht jaargang 6 | oktober 2012

Opmerkingen bij het nieuwe Rijksmuseum | De financiën van Maastricht Culturele Hoofdstad | Fons Haagmans toont Limburgs glorie | Gerept landschap van Arjen Schmitz | Antisemitisme in Meerssen | Het is stil bij de brug in Vroenhoven +++ SPECIALS: Cultuurstad Roermond | BACA 2012

1

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

7+

4+

ONDEUGENDE VOORSTELLING MET EEN SCHERP RANDJE

ONTDEKKINGSTOCHT DOOR EEN WERELD VAN KLEUR

PREMIÈRE ZONDAG 21 OKTOBER 2012 OM 15.30 UUR IN THEATER HEERLEN MET KINDEROPVANG VOOR 4-6 JARIGEN

PREMIÈRE ZONDAG 21 OKTOBER 2012 OM 13.30 UUR IN THEATER HEERLEN MET EEN KLEURRIJK EXTRAATJE NA DE VOORSTELLING

WWW.HETLAAGLAND.NL

WWW.HETLAAGLAND.NL

2

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

Inhoud Cover: Koelpiet (Portret van een Mijnwerker), 2011. Zie pagina 14.

10 23

8

24

Architect

Brug

28 Dichter

20

14

26

Dansmarietje

Filmer Bor de Wolf

Grote stad

Affairs: 7 Hoofdsteden | 8 De laatste zucht van het Rijksmuseum | Business: 10 De financiën van VIA2018 | Culture: 13 SPIONKOP: Een sporttas vol Amélie Nothomb | 14 Limburgs glorie bij Fons Haagmans | 17 Peter Beeker: Steve Earle met zachte g | 19 BEELDSPRAAK: ‘Omdat u het waard bent’ | 20 SPREAD: Gerept landschap van Arjen Schmitz | 22 RIJK!: Een leven voor de muziek | 23 Liever poëzie horen dan lezen | Design:

24 Het is stil bij de brug van Vroenhoven | Edits: 26 Wat was in... september | 28 C-more: Michael Kolenbrander | 29 Time out of Mind: Dubbele cassettedecks en oordopjes | 32 Tegen ‘t woekeren van den jood | 34 ZL-Cultuuragenda | 37 Terloopse herinneringen | 38 Dode bomen SPECIAL: Cultuurstad Roermond | BACA 2012

3

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

Stichting Viewmaster presenteert

19 oktober — 18 november 2012

24 STrAATPrOjECTIES 7 SOUNDSCAPES 6 BINNENINSTALLATIES

24 STrAATPrOjECTIES 7 SOUNDSCAPES 6 BINNENINSTALLATIES

elke avond 18.00 — 23.00 uur

24 STRAATPROJECTIES en 7 SOUNDSCAPES in de OPENBARE RUIMTE + 6 BINNENINSTALLATIES

Image: Louise Lawler / Portrait (detail) / 1982 / Courtesy of the artist and Metro Pictures, New York

Maastricht en Heerlen

www.paraphrasing-babel.eu Kunstenaars Maastricht

Kunstenaars Heerlen

Marc Alberto (NL) - Christopher Baker (US) - Natalie Bookchin (US) - Candice Breitz (ZA) - eddie d (NL) - Mieke Gerritzen (NL) - Gary Hill (US) - Annja Knautgasser (AT) Adam Leech (US) - Marijn Moerbeek (NL) - Benny Nemerofsky-Ramsay (CA) Imogen Stidworthy (GBR) - Zhou Tao (CN) - YOUNG-HAE CHANG HEAVY INDUSTRIES (KR/US) Katarina Zdjelar (RS)

Christopher Baker (US) - Natalie Bookchin (US) - Candice Breitz (ZA) - Vera Frenkel (SK/CA) - Gary Hill (US) - Louise Lawler (US) - Adam Leech (US) - Christian Marclay (US) - Benny Nemerofsky-Ramsay (CA) - Jeroen Offerman (NL) - Nika Radic (HR) Anna Raimondo (IT) - Thomson & Craighead (GB) - YOUNG-HAE CHANG HEAVY INDUSTRIES (KR/US)

Paraphrasing Babel is mogelijk gemaakt door:

Partners:

4

www.zuiderlucht.eu

Paraphrasing Babel is mogelijk gemaakt door de medewerking

van veel bewoners, winkels, kantoren in Heerlen en Maastricht. oktober 2012

Nevenprogramma

‘Paraphrasing Babel’ is een video- en geluidskunsttentoonstelling over de grenzen van taal, (mis)communicatie en spraakverwarring. Verdeeld over Maastricht en Heerlen vormen de 30 videowerken en 7 ‘soundscapes’ samen de grootste videokunsttentoonstelling in de openbare ruimte in Europa. De geselecteerde werken van gerenommeerde kunstenaars en jong talent geven een divers beeld van de kracht en rijkdom van taal. Verbeeld, geschreven of uitgesproken, komt zowel de beperking als de kracht van taal als communicatiemiddel naar voren. Door de uiteenlopende benaderingen van de kunstenaars te bundelen, geeft Paraphrasing Babel nieuwe inzichten over de reikwijdte en betekenisgeving van taal.

— Filmprogramma

— Artists Talks – ABKM

Lumière Cinema Maastricht en Filmhuis De Spiegel Heerlen presenteren twee filmavonden over taal en communicatie: Planet of Snail woensdag 24 okt. 20.00 uur, Heerlen woensdag 8 nov. 19.30 uur, Maastricht Die Frau mit den 5 Elefanten woensdag 24 okt 19.30 uur, Maastricht

In samenwerking met de Academie Beeldende Kunsten Maastricht organiseert Viewmaster een aantal ‘Artists Talks’ van kunstenaars uit Paraphrasing Babel of filosofen die reflecteren op het thema ‘taal’ en ‘het publieke domein’. Voor meer informatie en data: www.paraphrasing-babel.eu

De 37 kunstwerken zijn zelden buiten de muren van musea of kunstinstellingen getoond. Door hun specifieke inhoud zijn ze uitermate geschikt voor vertoning in het publieke domein. De straat is de plek waar verschillende talen elkaar raken of vermengen en waar de media en commercie zich tot het publiek richten. In deze omgeving gaan de kunstwerken een directe relatie aan met de toeschouwer of toevallige passant en spreken zo op een andere manier tot het publiek.

— Creative Drive – Viewmaster lab Social Beta Heerlen organiseert samen met Viewmaster Maastricht een Creative Drive innovatieproject. Van 18 september t/m 18 november 2012 gaat een team van jonge makers en denkers uit diverse creatieve disciplines in Heerlen aan de slag met vraagstukken over de reikwijdte van taal en welke experimentele vormen van publieksbereik mogelijk zijn. 18 november, tijdens de finissage van de tentoonstelling, worden de resultaten van het project gepresenteerd. Op www.creative-drive.eu en www.paraphrasing-babel.eu staat meer informatie over het project en eindpresentatie.

— Rondleidingen Viewmaster organiseert rondleidingen door Paraphrasing Babel. Voor meer informatie over mogelijkheden en kosten, mail: [email protected] of bel +31 (0)6 - 520 25 272 >www.paraphrasing-babel.eu >facebook / Paraphrasing-Babel Paraphrasing Babel is een vervolg op: For Real - 28 Utopian Projections in Public Space (2010, Maastricht / Hasselt) www.for-real.eu BodyTalks - Video Art & Cinedans in Public Space (2011, Maastricht) www.bodytalks.eu

Straatprojecties buiten

Binneninstallaties video

Geluidskunstwerk buiten

Binneninstallaties geluid

Heerlen

Vlnr: Christopher Baker, Young Hea Heavy Industries, Adam Leech, Candice Breitz

Maastricht

24 STrAATPrOjECTIES 7 SOUNDSCAPES 6 BINNENINSTALLATIES Image: Louise Lawler / Portrait (detail) / 1982 / Courtesy of the artist and Metro Pictures, New York

Paraphrasing Babel

Maasboulevard

Bongerd

Bassin

Boschstraat

Promenade

Maasboulevard

5

www.zuiderlucht.eu

Dr. Poelstraat

oktober 2012

Pancratiusstraat

HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG

OVERAL TE VINDEN!

WWW.HKLIMBURG.NL/MUZIEK

N

FOTO REIN BOLLE

LBM CONCERTCONCOURSEN 14 & 21 OKTOBER, 10.00-21.00 UUR

THEATERHOTEL DE ORANJERIE, ROERMOND WWW.LBMINFO.NL

ZL

zuiderlucht welkomstgeschenken: Boek Enkeltje Utopia van Wido Smeets, 10% korting op wijnen van Vin Munnen (www.vinmunnen.nl) en een maand gratis naar de healthcenters van Il Fiore

word juist nu! begunstiger van zuiderlucht zuid

erlu

(www.ifhc.nl) ga naar www.zuiderlucht.eu/ begunstigers

cht

ZL ZL ZL ®

05

ng 6

jaarga

2

i 201

| me

®

6/ 7

zuiderlucht jaargang 6 | juni/juli 2012

| Per rant restau en voor met dorp s , nu unds merde s & flower ak So htgetim en za aten zi’s | Dic , gard ® apes s | Pl Btw-verlaging is geen appeltje-eitje | Paul Weller, the modfather | Thorbecke in r de na ht | Landsc mmen rt Le ode onde ric Be st n aa de provincie | Het raadsel El Greco | Zuiderluchtige Zomerverhalen | Weg met de ck! | M ute va zuid eek M ijze ro ovie is ba sbiblioth nuttigheidsgekte | Venlose bioscoopgeschiedenis is net een film +++ C-mine Genk jaargan erlu m genw ad g6| august Krimp? De ei | The road 0 jaar St Welke Krimp? cht ZL: Dossier +++ 9 us 201 meets Manifesta 2 y 35 n +++ Kirkeb e duite Duits Open he | Para t (krimp) do di volgen js met ko rp! | De M st IN s Mar tin Pa en inwoo I: droomau n bij rr | N to vo M ieuw publie anifesta or NedCa r | 80 | Bo k voor -pluss Gothi osten in ers c | St aking ballingscha op de bü hne bij he p|D t Lim burgs e wereld Dagbl ad! |

08

Groepsrondleidingen langs de kunst in het Gouvernement aan de Maas Informatie en reservering: 043 389 7777 / [email protected]

1

www.zuiderlucht.eu

juni/juli 2012

1 www.

zuide

rluch

t.eu

augu stu

s 2012

6

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

editorial

10

marion verboom CLAIRE – VOIE

nog te zien t/M 28 oktober 2012

Rijksweg Noord 71, Geleen Open op zaterdag en zondag 14.00 - 17.00 uur

www.bis71.nl

Hoofdsteden

Openbare ruimte centrumplan Eijsden - Breust

Het Stedelijk Museum is weer open, het schijnt fantastisch te zijn. Toch laat een

hoofdstedelijke krant een paar directeuren van belangrijke internationale musea (deels CEO’s van multinationals die kunstcollecties verschepen) zeggen dat het Stedelijk de internationale top niet meer zal bereiken. Wat Amsterdam er zelf van vindt, was al duidelijk. Het stadsbestuur haalt vier miljoen euro af van het museumbudget. Die hoofdstad is een ramp voor het land. Dan Maastricht. Niks bezuinigen, de stad verhoogt de komende jaren juist het budget voor kunst en cultuur, om in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa worden. Het bidbood is klaar, nu is het de billen bijeen knijpen tot 2014, dan wordt de nominatie bekend gemaakt. Nu hebben wij hier in het zuiden natuurlijk meer geloof in onszelf dan de Amsterdammers, dus gaan we ervan uit dat Maastricht de titel wint. Kwestie van positief denken: er liggen immers tachtig miljoen euro klaar om al die mooie dingen uit het bidbook te realiseren. Tachtig miljoen is voorwaar een bedrag dat de fantasie prikkelt - bijvoorbeeld om er andere dingen mee te doen dan de topdown toverformules die in het bidbook staan. Je zou het bedrag bijvoorbeeld kunnen verdelen over de mensen. Iedere burger krijgt een voucher van een paar honderd euro, een persoonsgebonden culturele strippenkaart dus die een jaar geldig blijft. Voordelen: de 80 miljoen komen tot de laatste cent terecht bij de burgers, en vervolgens bij de culturele instellingen. Er hoeft geen organisatorische ambtenarij te worden opgetuigd, het duur bemensde hoofdkantoor kan worden ontmanteld, wazige pr- en communicatieplannen kunnen in de versnipperaar. Wat zal het bruisen in stad en regio in het historische jaar 2018! En ook erna, de effecten zullen enorm zijn. En Maastricht wordt dé internationale benchmark voor steden die kunst en cultuur belangrijk vinden. Maar zo zal het niet gaan. De werkelijkheid is die van een ambitieus bidbook, en zeven miljoen euro die door de plannenmakers alvast zijn besteed. En wanneer Zuiderlucht vraagt om een toelichting op de jaarrekening 2011, wordt die geweigerd. Bij VIA2018 wil men ons alleen te woord staan als we ook (lees: vooral) berichten over het bidbook. Maar dat deden we dit voorjaar al. Dus treft u in dit oktobernummer van Zuiderlucht een artikel aan over de financiële handel en wandel van VIA 2018 zonder toelichting door de grote roergangers zelf. Het zij zo. Verder in dit nummer items over de heringebruikneming, na elf jaar verbouwen, van die andere Amsterdamse cultuurtempel, het Rijks Museum, over Fons Haagmans’ schildersblik op zijn geboortegrond, de Mijnstreek, over het best bewaarde geheim van de Limburgse rockscene genaamd Peter Beeker, over de grote-stadsfotografie van Arjen Schmitz, over lange poëzienachten, over een leegstaand museum onder de nieuwe brug bij Vroenhoven en over een snipper antisemitisch verleden in Meerssen. In de twee ZL-specials bij dit nummer zoomen we in op het ‘Roermond-model’ (kortweg: eerst brood op de plank, dan cultuur) dat een bekroning vindt in de opening van de ambitieuze ECI Cultuurfabriek, en staan we uitgebreid stil bij Mary Heilmann, de Amerikaanse winnares van de BACA, de tweejaarlijkse kunstprijs van het Bonnefantenmuseum.

humblé martens /

architectuur & stedelijk ontwerp

Diepengaerde Valkenburg www

WIDO SMEETS [email protected]

7

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

Enka

Rijksmuseum Bouwput Amsterdam komt bij zinnen. Het Stedelijk is na negen jaar weer open, in april volgt na elf jaar het Rijksmuseum. De verbouwing was een slepend proces. Over de meest recente ingrepen zegt projectarchitect Thomas Offermans: “Gelukkig zijn ze herstelbaar. Misschien is de mode over tien jaar weer anders.” door Paul van der Steen

Architect Thomas Offermans: “Die Pierre Cuypers was natuurlijk een beetje een mafketel.” foto Mark Kuipers

8

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

affairs

klaar voor einddebat Projectarchitect Thomas Offermans heeft het vaker uit moeten leggen. Hoe het van uitstel op uitstel kwam. Om duizend en een redenen. Maar vooral door slepende, bureaucratische procedures. Het Spaanse architectenbureau Cruz y Ortiz, waar Offermans werkzaam is, keek vaak vreemd op van de traag malende Nederlandse molens. Offermans kan het uitleggen: “Spanje is een jonge democratie en nog meer een land van standen. Daar gaan de architect en de opdrachtgever uit eten en een goed glas drinken. Na afloop staan alle beslissingen vast. In Nederland daarentegen zijn er tig instanties die iets in te brengen hebbe. Inspraak. Belangengroeperingen. Dat leidt tot breed gedragen, goed gefundeerde gebouwen. Maar het kost een hoop tijd en leidt tot flink wat frustratie. Ook omdat de optimale resultaten niet altijd haalbaar zijn, als voor het compromis, de polderoplossing wordt gekozen.” Zesentachtig vergunningen waren nodig om met de verbouwing van het in 1885 geopende Rijksmuseum te kunnen beginnen. “We werkten voor drie opdrachtgevers”, zegt Thomas Offermans (Sittard, 1974), “het soms behoorlijk arrogante Rijksmuseum, de Rijksgebouwendienst en het ministerie van OC en W. Daar kwamen tijdens de bouw op bepalende posten nieuwe functionarissen te zitten, soms van een andere politieke kleur. Dat leidde tot veelvuldige verdeeldheid bij het kiezen van oplossingen.” Een verhaal op zich is de onderdoorgang onder het Rijksmuseum. Cruz y Ortiz wilden daar de entree maken tot het door hen bedachte ondergrondse entreeplein in de ooit door de oorspronkelijke architect Pierre Cuypers ontworpen, maar in de loop der jaren dichtgeslibde binnenhoven. Die plannen stuitten op fel verzet van Amsterdammers die behoud van hun vertrouwde (fiets)route eisten. Exit ontwerp. Toch leek er tot voor kort nog een ieder-de-helft-compromis mogelijk. De stadsdeelraad was akkoord. De gemeenteraad van de stad ging er daarna alsnog voor liggen. Het is alsof de geschiedenis zich herhaalt. De Roermondse bouwmeester Cuypers (1827-1921) wilde 130 jaar geleden al een grootse ingang in het midden van het gebouw. Amsterdam lag dwars. Die gemeente had gratis grond afgestaan aan het Rijk op voorwaarde dat het nieuwe museum tevens een soort poortgebouw moest worden tussen de oude stad en de uitbreidingen in Zuid. Dus ‘frommelde’ Cuypers twee ingangen weg in twee torens naast de onderdoorgang. Vandaar moest de bezoeker de trappen op en wachtte pas op de eerste

9

etage een echte ontvangst. Nu de royale entree van Cruz y Ortiz het evenmin heeft gered, is het straks wachten op ongelukken. In de fietsersonderdoorgang gaan voortrazende wielrijders onherroepelijk op kunstdronken bezoekers botsen. Door het natuurlijke licht dat via de binnenhoven nu de onderdoorgang binnenvalt, lijkt deze wel veel breder. Het entreeplein beneden stemt meer tot tevredenheid. Offermans klopt op het gebruikte natuursteen. “Grote blokken. Het voordeel van een groot budget.” ‘Verder met Cuypers’ was het uitgangspunt van de verbouwing. “Dat was ook steeds de leidraad bij onze ingrepen”, stelt Offermans. “We zochten niet het contrast tussen modern en oud. In onze uitwerking lijkt het nieuwe op natuurlijke wijze voort te komen uit het bestaande, zonder dat we historiserend te werk zijn gegaan. Het zit meer in de detaillering, de materiaalkeuze, het zoveel mogelijk aanhouden van bestaande ritmes.”

‘Na elf jaar voelt het toch een beetje alsof er een stuk ledemaat wordt afgezet.’ Aan het begin van de verbouwing leidde het concept ‘Verder met Cuypers’ tot komische taferelen. “Restaurator Anne van Grevenstein en haar medewerkers die in de eregalerij verfijnd tamponerend en sjablonerend Cuypers terughaalden, terwijl aan de andere kant de grijpers van de slopers met grof geweld de binnenhoven leeghaalden.” Na afloop leken de hoven op oorlogsterrein. “In de jaren zestig zijn lukraak leidingen en luchtverversingskanalen aangelegd. Door de sloop lekende gevels op een gatenkaas. Daar is nu bijna niets meer van te zien.” Zoals Offermans zich keer op keer stoort aan twee onderbrekingen in de daklijst, zal er bij Monumentenzorg minstens één functionaris rondlopen die daar nog steeds heel gelukkig van wordt. Daar wilde men twee bevestigingen van het glazen plafond van Cuypers zichtbaar laten. Een troost voor Offermans: nog geen procent van de bezoekers zal het opvallen, nog minder mensen zullen het waarom vermoeden.

www.zuiderlucht.eu

Tot ongeveer een jaar geleden werd de lijn Cuypers consequent doorgevoerd. “Toen werd er – tot frustratie van ons bureau - plotseling van afgeweken. Museumdirecteur Wim Pijbes en de Franse interieurarchitect Jean-Michel Wilmotte besloten de zwarte kwast te gaan hanteren. Zonde, want zo gaat veel van de oorspronkelijke werking van de zalen verloren. Met lichte kleuren articuleert de schaduwwerking de gewelven van Cuypers. Met dat donker valt dat effect helemaal weg.” In de buurt van de eregalerij heeft Wilmotte een moderne lamp laten ophangen die fors de aandacht trekt. Het is onduidelijk of het de definitieve keuze is, maar als er nog meer komen, valt er weinig meer te zien van de door het team van Anne van Grevenstein teruggehaalde plafondschilderingen van Cuypers. Offermans houdt de moed erin. “Dat zwart, die lampen, het zijn gelukkig herstelbare ingrepen. Misschien is de mode over tien jaar weer anders en ziet het museum alsnog het licht.” Wanneer in april 2013 het resultaat van de duurste verbouwing uit de Nederlandse geschiedenis (375 miljoen euro) voor iedereen zichtbaar wordt, zal ongetwijfeld debat ontstaan over het eindresultaat. Voor Offermans zelf is het Rijksmuseum nog maar een parttime-klus. Inmiddels werkt hij een deel van zijn tijd voor het Amsterdamse bureau van Jo Coenen aan de Keizersgracht. Nu het museum is overgedragen aan de Rijksgebouwendienst, resten voor de architecten nog wat losse eindjes. Het moment van afscheid nadert dus. “Na elf jaar voelt dat toch een beetje alsof er een stuk ledemaat wordt afgezet. Je raakt vergroeid met zo’n project.” Met de oorspronkelijke architect Pierre Cuypers heeft de eveneens in Limburg geboren Offermans een haatliefdeverhouding. “Ik waardeer zijn gedetailleerde en rijke oeuvre, maar het was natuurlijk een beetje een mafketel. Kijk naar wat hij hier heeft neergezet en vergelijk het met de Beurs die Berlage nog niets eens zoveel later bouwde aan het Damrak. Op het oog is het Rijksmuseum een gebouw met een eenvoudig basisplan. De contouren teken je makkelijk na. Bij nadere bestudering zit het ontwerp echter vol inconsequenties. Bij een project als dit volstaan normaal vijftig tot honderd detailtekeningen, hier ging het om een veelvoud. Elk hoekje heeft wel iets unieks of afwijkends. Dat maakte het tegelijkertijd tot een speeltuin voor een architect. Elf jaar aan één project werken biedt bovendien extra mogelijkheden tot reflectie waar je normaal nooit tijd voor hebt.”

oktober 2012

De financiën van Met een tik van de hamer gaf de Maastrichtse gemeenteraad op 18 september in één keer twintig miljoen euro uit. Mits Maastricht wordt gekozen tot Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. Het totale budget bij het binnenhalen van de titel is tachtig miljoen. Volgens bestuursvoorzitter Huub Smeets van VIA2018 komt elke geïnvesteerde euro in zesvoud terug. Daar mag best een burgemeesterssalaris tegenover staan. door Emile Hollman

Alleen wat klein

grut in de raad pruttelde afgelopen maand tegen uit protest tegen de twintig miljoen euro die Maastricht heeft gereserveerd voor de culturele-hoofdstadambities. Veel te veel, monkelde de SP die als de dood is geassocieerd te worden met de elite. Wat dat betreft ging het er in Brabant afgelopen zomer heel wat rumoeriger aan toe toen de PVV had achterhaald dat beoogd artistiek directeur Martijn Sanders, oud- Concertgebouwdirecteur, zich twee dagen per week inspant tegen een dagtarief van 1500 euro. Toen Sanders officieel artistiek directeur zou worden, werd de discussie grimmiger. Met commissaris van de koningin Wim van de Donk voorop probeerde men de Brabantse gemoederen te sussen door erop te wijzen dat de Balkenendenorm (187.000 euro per jaar) als plafond zou gelden voor Sanders. Ook dat bedrag bleek voor veel fracties te gortig. Het salaris van Sanders mocht uiteindelijk niet hoger uitvallen dan maximaal dat van de burgemeester van een grote Brabantse stad, rond de 117.000 euro ongeveer. Sanders maakte half september bekend dat hij na 2013 de culturele pijp aan Maarten geeft, naar eigen zeggen omwille van zijn leeftijd (68). In de Maastrichtse gemeenteraad is er over de bezoldiging nauwelijks gesproken. De bruto loonsom van artistiek directeur Guido Wevers (fulltime) bedraagt 112.943 euro, die van bestuursvoorzitter Huub Smeets (0,8 fte) 90.116 euro. Doorgerekend worden de heren op gelijk niveau betaald. Volgens salarismodellen van Binnenlands Bestuur zijn die bedragen vergelijkbaar met de bruto loonsom van

10

een burgemeester van een middelgrote stad. In vergelijking met de rel rond Martijn Sanders en de Balkenende-norm in Brabant: zou je beide inkomens bij elkaar mogen optellen dan komen Smeets en Wevers met ruim twee ton ver boven die norm. Hoe dan ook, als ze de hoofdprijs voor de regio binnen halen zullen ze op het schild over het Vrijthof worden gedragen. Bestuursvoorzitter Huub Smeets, die de cijfers van Via2018 niet wilde toelichten als niet ook het definitieve bidbook werd meegenomen, is er van overtuigd dat elke geïnvesteerde euro straks tenminste zes euro aan inkomsten oplevert. Volgens dit sommetje gaat de titel Maastricht en ommelanden in 2018 en de jaren erna 480 miljoen euro opleveren. Bron van deze wonderbaarlijke multiplicatie: de ervaring van succesvolle en qua omvang en aanpak vergelijkbare Europese hoofdsteden als Lille, Essen en Liverpool in het verleden. VIA2018 zet in op de komst van minimaal acht miljoen extra bezoekers tot en met 2019 (bovenop de achttien miljoen bezoekers die een stad als Maastricht in haar eentje jaarlijks trekt), van wie tenminste twintig procent meerdere dagen in de Euregio zal verblijven. Daarenboven: de bezettingsgraad van de hotels zou vanaf 2019 tenminste met tien procent moeten stijgen. Ter vergelijking: de spin-off van het recent gehouden WK Wielrennen in Zuid-Limburg werd geschat op ruim veertig miljoen euro. Misschien gingen de dertien andere VIA2018partners graag akkoord met de toch forse

www.zuiderlucht.eu

investeringen. En net als in de Maastrichtse raad klonken er in Provinciale Staten geen verontrustende geluiden, het rochelde wat uit de bekende hoek maar ook hier zag men de uitgave van twintig miljoen euro uit de provinciekas als een verstandige financiële injectie. Ook de uitgaven voor de aanloop werden niet betwist. Waar in Brabant niet de beloofde vijf miljoen, maar tien miljoen euro werd geïnvesteerd in het bidbook, blijft Maastricht in de begroting tot 2014 met 6.943.000 euro binnen de beoogde zeven miljoen.

In 2018

mogen Nederland en Malta ieder een Culturele Hoofdstad leveren. En dus repte de afgelopen tijd elke Nederlandse kandidaat (naast Maastricht Eindhoven, Leeuwarden, Utrecht en Den Haag) met een eigen delegatie naar Malta om alvast afspraken te maken. Ze zullen er op het eiland veel plezier om hebben gehad. Als het alleen om geld zou gaan dan wordt Eindhoven in 2018 Culturele Hoofdstad. De begroting is met 140 miljoen euro de meest gespierde van de Nederlandse mededingers. Maastricht komt uit op tachtig miljoen euro. De gemeente betaalt twintig miljoen, de provincie Limburg eveneens, de partners in de Euregio dragen samen nog eens twintig miljoen bij, de laatste twintig miljoen komt van de Nederlandse overheid, uit Europese middelen en sponsoren. Het geld komt ter beschikking vanaf 2014 als Maastricht in september 2013 de nominatie in de wacht sleept. Van de tachtig miljoen gaat 52 miljoen direct naar de programmering (67 procent). Wie controleert eigenlijk de geldstromen? De controle zal in de toekomst niet anders verlopen dan tot de presentatie van het bidbook: bestuur

oktober 2012

business

Via2018

Guido Wevers tussen stadsgenoten tijdens de Dag van de Buurten in juni van dit jaar. foto Sander Sanders

en directie, Huub Smeets respectievelijk Guide Wevers, dienen zich te verantwoorden bij de raad van toezicht die geleid wordt door Jürgen Linden, oud-burgemeester van Aken. In deze raad zitten vooral de wethouders cultuur van de partnersteden. Genoemde raad vergaderde drie keer in 2011 en vier keer in 2012. Het presidium van de raad (voorzitter Linden, de Maastrichtse wethouder Jacques Costongs en cultuurgedeputeerde Noël Lebens) vergaderen zes keer per jaar met Smeets en Wevers. De jaarrekening wordt beproefd door accountantsbureau Ernst & Young. De eerste jaarrekening (over 2011) werd in januari goedgekeurd. De totale voorbereidingskosten van bijna zeven miljoen euro gaan grotendeels naar een keur aan culturele projecten en manifestaties waarmee Maastricht Culturele Hoofdstad draagvlak wil creëren in de Euregio. Van het scholenproject Maastricht Bells

11

op het Vrijthof, met 1700 schoolkinderen, tot en met een bijdrage aan de (culturele) opening van het WK Wielrennen. De bedragen die werden uitgegeven, variëren sterk per project. Naar een scholenproject onder leiding van de Oostenrijker Airan Berg ging vier ton en de Vlaamse televisiemaker en rockster Stijn Meuris declareerde ruim twee ton voor vijf korte films waarin hij de Euregio zichtbaar probeerde te maken. Maastricht hoopt de nominatie binnen te halen door zich te presenteren als grensgebied, Europa in het klein zo je wil. Al lijkt het nu al meer stabiliteit te hebben dan het grote Europa. Wat niet wegneemt dat de bestaande infrastructurele verbindingen flink verbeterd moeten worden (een voor allen, allen voor een) en de communicatie dient uiteraard steeds viertalig (Nederlands, Duits, Frans, Engels) te zijn. Zo kostten de vertalingen en de communicatie rond de

www.zuiderlucht.eu

uitgave van het bidbook zo’n 53.000 euro. Communicatie is toch al een aanzienlijke kostenpost op de jaarrekening: 472.200 euro. Op alle mogelijk fronten heeft VIA2018 getracht om de kandidatuur tot bij brede lagen in de bevolking te communiceren. Of het nu om reclame op stadsbussen ging of het Frühshoppen met Guido Wevers, dat voor 25 mille in de boeken staat. Alles moet leiden tot de grote sprong voorwaarts voor de Euregio. De enorme investering moet zichzelf tot ver na 2018 terugverdienen. Zoals culturele hoofdstad Lille na 2004 uitpakte met Lille 3000, culturele hoofdstad Antwerpen na 1993 met Antwerpen Open en culturele hoofdstad Brugge na 2002 Brugge Plus werd. Van heel veel andere hoofdsteden hebben we na de culturele opleving als cultuurhoofdstad weinig meer vernomen, we koesteren het handjevol succesnummers.

oktober 2012

ZL

Colofon

Podium

Sittard

Zie ook Agenda en www.zuiderlucht.eu

Het Laagland | hartstochtelijk theater voor jong en oud > Za 13 okt | theater | KING A | met extra’s na de voorstelling tijdens Festival Jong | 16u | Theater a/h Vrijthof | Kaartverkoop

Zuiderlucht is een onafhankelijk,

www.theateraanhetvrijthof.nl Di 16 en wo 17 okt | theater | Het ontstaan van wit (4+) | ontdekkingstocht door een wereld van kleur |

niet gesubsidieerd maandblad dat in

>

Maastricht

14u | Bonnefantenmuseum | Kaartverkoop www.bonnefanten.nl

CENTRE CÉRAMIQUE | Highlights

20 okt | theater | KING A (8+) | 19.30u | Theater Heerlen

>

Wo 3 t/m zo 14 oktober | kinderboekenweek 2012 | Hallo Wereld Wo 17 okt | kinderworkshop karikatuurtekenen | Gekke Koppen | 14.00

> Zo 21 okt | veiling | Ruben L. Oppenheimer | opbrengst voor het KWF kankerfonds | 13.30 – 14.30u > Vrij 26 okt t/m zo 18 nov | tentoonstelling | World Press Photo 2012 > Za 13 okt t/m ma 3 dec | tentoonstelling | Jan Hanlo honderd jaar > Maand oktober | miniatuurboekwinkel | Poëzie: No Smoking Machine > Kijk voor ons - 15.30u

>

> Za

> Zo 21 okt |

première | Het ontstaan van wit (4+) | 13.30u Zo 21 okt | première | NU EVEN NIET! (7+) | ondeugende voorstelling met een scherp randje | 15.30u | Kinderopvang mogelijk voor 4-6 jarigen www.parkstadlimburgtheaters.nl Sittard-Geleen, www.hetlaagland.nl

> Kaartverkoop

> Het Laagland, Engelenkampstraat 25,

> Ma 15 oktober | theater | Voorstelling Het rode visje | Theater Kumulus >

Heerlen

Fax: 0031 43 350 06 36 Email: [email protected]

> Di 16 oktober | workshop | Alles is liefde | Theater a/h Vrijthof > www.kumulus.nl

Vanaf 6 okt | film | Beasts of the Southern Wild | Als u dit jaar één

> Vanaf 11 okt | film | Dans la Maison | Thriller van Francois Ozon.>

> Zo

> Ma 15 > Do 18

Vanaf 25 okt | film | Jagten (The Hunt) | Beklemmend drama van Thomas Vinterberg (Festen) met Mads Mikkelsen als kleuterleider

>

beschuldigd van seksueel misbruik. Vanaf 25 okt | film | Killer Joe | De uitmuntende terugkeer van regisseur William Friedkin (The Exorcist, The French Connection)

Huis van Bourgondie | productiehuis voor theater en performance Di 9 en wo 10 okt | theater | De Vader, de Zoon en het Heilige Feest | Een heilige roadstory over de reis naar Mekka waarin niets niet kan

>

en alles waar is. | 20.30 u | Ainsi Do 11 okt | theater | De Openbaring | De nieuwe Al Gore is opgestaan, met Maarten Westra Hoekzema

> Di 30 en wo 31 okt | theater | With Happy End |

Mobiel: 0031 653 338 905

okt | film | 38 Témoins | 13.30u (seniorenmatinee) en 20.00u

Email: [email protected]

Mobiel: 0031 683 694 449 Email: [email protected]

Vrij 5 okt t/m ma 29 okt | film | James Bond Classics | Dr. No + On Her Majesty’s Secret Service + For Your Eyes Only + The Living

Simoon Hanssen 0031 628 202 706

Daylights + Goldeneye

Medewerkers: Pieter Beek, Jozefien

> Vrij 19 okt | opera | La Traviata | aanvangstijd

> Di 30 okt | film | James Bond Marathon | Casino Royale + Quantum of Solace + Skyfall | 19.30 uur > Koop uw kaartjes nu online op www.royaltheaters.nl > Meer informatie en reserveren op 045-

t.z.t. op website

5714200 / 045-5713030.

PARKSTAD LIMBURG THEATERS | presenteert deze maand o.a. > do 11 okt | opera | Il Trovatore (Verdi) | 20u | Theater Heerlen > zo 14 okt | pop | The Asteroids Galaxy Tour & support | 19.30u | Theater Heerlen > wo 17 okt | klassiek | Emanuel Ax | 20.30u | Theater Heerlen > di 23 okt | toneel | De Kleine Zielen (Couperus) met o.a. Thom Hoffman | 20U |

>

[email protected] Van Beek, Paul Depondt (Brussel), Annette Embrechts, Fons Geraets, Koen Kleijn (Amsterdam), Robin van der Kloor, Duncan Liefferink, Cyrille Offermans, An Olaerts, Ronald Rovers, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Marieke Wiegel (Parijs), Patrick van IJzendoorn (Londen). Cartoons: Vlerk cartoonsvlerk.blogspot.com Tekstcorrectie: Anna Peeters Vormgeving: Obidesign

Genk

Fotografie: Chris Keulen, Franco Gori, Jasper Groen, Perry Schrijvers.

De Kopermolen

C-mine | cultuurcentrum Genk Wo 10 okt | theater | Cie Barbarie | Schwab Werner Schwab | 20.15u

>

> Zo 14 okt | muziek | Yuli Lavrenov & Maarten Lingier Trio | Aperitiefconcert | 11u > Ma

Za 13 okt | muziek | Sarah Ferri i concert | 20.15u

15 okt | lezing | Jan Balliauw/Stefan Blommaert | Back in the USSR

>

| 20.15u Wo 17 okt | theater | Afslag Eindhoven |Arend | 20.15u Do 18 okt | muziek | Bruno Vanden Broecke en de Bretellen | 20.15u

> Vrij 26 en za 27 okt | theater | Union Suspecte | Ich bin wie du, > Vanaf 28 okt | expo | Carl De Keyzer | Moments Before The Flood > PROJECTOR: de betere film in Euroscoop (progr: zie website), do 20.15u en zo 11u. > Volledig programma op www.cPREMIERE | 20.15u

minecultuurcentrum.be – tickets [email protected] - +32 89 65 44 80/90

12

Telefoon: 0031 43 350 05 92

Commercie en relatiebeheer:

Vaals

>

Eindredactie: Emile Hollman

Wo 3 okt | ladies night | Hope Springs | 20u | RESERVEREN VERPLICHT

Theater Kerkrade Kijk voor het volledige theaterprogramma op www. parkstadlimburgtheaters.nl

20.30u | Ainsi Locatie Ainsi, Lage Kanaaldijk 112-113, reserveren www.theateraanhetvrijthof.nl

Telefoon: 0031 43 350 05 91

7 okt en ma 8 okt | film | The Source | zo 14.00u en ma 20.00u

>

onafhankelijke Amerikaanse film gaat zien, laat het dan deze zijn.

>

Do 3 t/m za 6 okt | film | Martha Marcy May Marlene | 20.00u |

Royal Theaters /H5 Theaters Heerlen | In oktober o.a. te zien

LUMIERE | Highlights

| 20.30u | Ainsi

Hoofdredactie: Wido Smeets

en vrij 19 okt | film | Holy Motors | 20.00u

Vrijthof

Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Telefoon: 0031 43 351 00 29

> Ma 29 okt | film | Casque d’Or | 13.30u (seniorenmatinee) en 20.00u > www.filmhuisdespiegel.nl

Di 16 oktober | workshop | Maak je eigen lovesong | Theater a/h

in Nederlands en Belgisch Limburg.

Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht.

DE SPIEGEL | highlights

Za 13 oktober | workshop | Ridderdansen | Theater Kumulus

verspreid via 220 distributiepunten

Uitgever: (in opdracht van de

hele programma op: www.centreceramique.nl

KUMULUS goes JONG!

een oplage van 14.000 gratis wordt

Administratie: Ineke Maas

Di 2 okt | concert | Ben Fey | op het orgel tijdens een markt-

[email protected]

orgelconcert | 12u |

Bankrekening:

> Di 9 okt | concert | Ton Koopman, orgel en Tini >

Mathot | clavecimbel in concert | 20u | Entree € 20,- Di 16 okt | concert | Ton Reijnaerdts | op het orgel tijdens een markt-orgel concert

>

| 12u Zo 21 okt t/m zo 9 dec | expositie | Oskar Berner en Wolfgang Göddertz | Schilderijen van Berner en sculpturen in metaal Göddertz

>

| di t/m zo van 11u t/m 17u. Za 27 okt | concert | Orgelconcert Jo Louppen | muziek van Pachelbel, Storace, Muffat, Bach en Mozart | 21u

>

| Vrije gave Zo 28 okt | concert | Ensemble Helicon | muziek van Mozart, George Enescu, Bernard van Beurden en Carl Orff | 16u | Entree

>

€ 12,- Reserveren 043-3064668, De Kopermolen von Clermontplein 11,6291 AT Vaals. www.dekopermolenvaals.nl

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

(IBAN NL55SNSB0) 93 67 79 675 Distributie: HabetsXpress ISSN: 1875-7146

groetjes van de spionkop

Een sporttas vol Amélie Nothomb I

n de staart van de zomer ben ik met mijn moeder naar de rommelmarkt geweest. Daar bleek hoe het met de literatuur is gesteld: slecht. Mijn moeder had schoenen te koop die nepen, sandalen met orthopedische zoolbedden, een oude stofzuiger en receptenboekjes uit de Libelle. Ik dook op met een sporttas vol romans van Amélie Nothomb. Na haar nieuwste titel, Vadermoord, heb ik namelijk besloten dat het afgelopen is met Amélie Nothomb. Ik heb zo goed als al haar boeken gelezen, maar sinds kort ben ik geen bewonderaar meer. Nochtans was ik in het voorjaar nog vol ontzag. Op de Foire du Livre in Brussel liep ze daar ineens, Amélie Nothomb, met hoge hoed en kleine sardonie. Ik stopte in het gangpad, keek hoe ze voorbijliep en vergaapte me aan haar charisma. Ik had even goed een fan kunnen zijn van Frans Bauer. Bewondering is bewondering, of het nu over literatuur gaat of over schlagers. Trouwens bewondering blijft nooit steken bij de maaksels zelf. Bewondering slaat altijd door naar de makers, de typers en de zangers, en dan wordt het iets vies. Maar daar lag het dus niet aan. De verschijning van Nothomb voldeed aan de verwachtingen. Het was haar laatste roman die niet deugde. Hygiëne van de moordenaar en Cosmetica van de vijand, dàt waren titels. Aanslag op de goede smaak, ook. Maar Vadermoord? Met een verdraaide plot en wat seksperikelen op Burning man? Nee. De laatste truc was er teveel aan. En dus stond ik met een sporttas vol Amélie Nothomb op de rommelmarkt. “Precies fan”, besloot een wat oudere man toen hij met zijn vinger over alle ruggen was gegaan. “Gewéést”, zei ik ferm. Hij kocht niks. “Hoeveel vraag je voor die boeken”, vroeg een ander. “Drie euro”, zei ik, “Géén geld! Dit is de nieuwste roman van Amélie Nothomb”, zei ik en liet Vadermoord zien. Vruchteloos. Nog een vraag: “Hoeveel vraag je voor die sporttas?” Terwijl die sporttas niet te koop was! Daar zat mijn literatuur in! Sommige mensen hebben echt geen besef. En mijn moeder maar verkopen, een kapstok met een haak te weinig, een kabel naar nergens en een bleekgewassen zomerbloesje. De man wilde het hebben omdat het van Tommy Hilfiger was, dat kon je zien. Hij keek naar de etiketten en propte alles in zijn mandje. Het vertrouwen was me bekend. Vroeger was een boek ook goed als er Amélie Nothomb op stond. Ik zat op een Curverbox te brommen. Omdat ik niks kwijt raakte en omdat het regende, harder en harder. Tot de rits van de sporttas dicht moest om Amélie Nothomb niet naar de rimpel te helpen. Mijn moeder en ik probeerden te schuilen in de koffer van haar Volkswagen, onder een pluizig tafelkleed met beige franjes. Wat verder stond de sporttas in een plas. “Zie daar, de literatuur”, zei ik tegen mijn moeder. Dat ik anders maar een koffietje moest gaan drinken, zei ze. Door het raam van de taverne zag ik opnieuw de sporttas, en niemand die ernaar keek. Ik vroeg me af of het een metafoor kon zijn voor het boekenvak. Of het symptomatisch was voor een top-10 vol kookboeken. Of het aan de nieuwe oppervlakkigheid lag, of aan Amélie Nothomb zelf. Misschien had ik moeten liegen, hard moeten roepen over vadermoord en seks in de woestijn. Maar tegen die tijd was ik lang terug thuis. En terwijl ik twee weken later dit stukje tik, zie ik naast de boekenkast de sporttas staan. Zo blijkt hoe het met mijn huishouden is gesteld: ook slecht.

Ik had evengoed een fan kunnen zijn van Frans Bauer.

AN OLAERTS

13

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

OLS (Tanzmariechen), 2007. 200 x 150 cm

14

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

culture

limburgs glorie van Fons Haagmans Schilderijen van dansmariekes, mijnwerkers, de bisschop, de kapelaan en het vaandel van de harmonie geven een beeld van de Mijnstreek waar Fons Haagmans opgroeide. Zijn manier van schilderen – met sjablonen en industriële lak – zorgt voor de nodige distantie. door Duncan Liefferink

Sommige schilderijen

van Fons Haagmans hebben het in zich een icoon te worden. Neem Koelpiet, portret van een mijnwerker. Zijn besmeurde gezicht steekt scherp af tegen het donker. Oplichtende ogen, vastberaden blik. Op zijn hoofd de brandende mijnwerkerslamp, lichtpunt in de duisternis. Dit is hem: de bescheiden, naamloze held van het onderaardse. De heroïek van de mijn in één beeld gevangen. Haha, hoor ik u denken, wat een cliché! Klopt, het is een cliché. Het portret doet denken aan de affiches van socialistische, communistische en helaas ook minder koosjere partijen uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Het is achterhaalde arbeidersromantiek. Op het volgende schilderij verwacht je het meisje dat hem in een smetteloze bloemetjesjurk onder de enige boom in het troosteloze landschap zit op te wachten. Dit soort associaties is eigen aan het icoon. Sterker nog, zonder die associaties zou het nooit een icoon kunnen worden. Een beeld als dit struint als een zoekmachine door je geheugen en vindt precies de juiste links. Stel je Haagmans’ Koelpiet (zie de cover van dit nummer) voor op een prominente plek in de grote hal van Schunck in Heerlen, waar in de kelder op dit moment de Haagmans-expositie Akerstraat Blues te zien is. Het zou alle Schunck-bezoekers meteen met de neus op

15

de feiten drukken: niets in deze regio was hetzelfde geweest – dit gebouw had waarschijnlijk niet eens bestaan! – zonder hem, de koelpiet. Heel snel aankopen dat doek zou ik zeggen. Maar nu terug naar Haagmans. Het heeft een zekere ironie om over een schilderij van hem te praten als een icoon. Zijn hele werk gaat namelijk over iconen, tekens, symbolen, emblemen. Aan het einde van de jaren tachtig breekt Fons Haagmans (Schinnen, 1948) door met grote schilderijen van cijfers en repeterende motieven zoals eikenbladeren of de harten, ruiten, klaveren en schoppen van speelkaarten. “Probeer maar eens zes cijfers in te vullen bij de voetballotto”, zei hij in 2007 naar aanleiding van een overzichtstentoonstelling in het Bonnefantenmuseum tegen Alexander van Grevenstein. “Je probeert door cijfers het geluk af te dwingen, dus je vult de geboortedatum van je kind in, of van je vrouw. Cijfers hebben nu eenmaal een betekenis in ons leven.” In de kabbalistiek, de leer van het geheime verband tussen woorden door de letters een getalwaarde toe te kennen, heeft zelfs elk cijfer een eigen kleur: “De negen is altijd rood, de vier altijd oranje, de twee altijd geel.” Daar speelt Haagmans mee. Geleidelijk breidt het repertoire zich uit, van motieven uit de heraldiek en kleurbanen die aan vlaggen doen denken tot vogels, fabelfiguren en zelfs levende – nou ja, net niet meer levende – ‘iconen’ zoals Hank Williams of Elvis Presley. Binnen hun eigen context hebben die motieven een dwingende betekenis, maar die context levert Haagmans niet mee. Zijn doeken zijn geen wapenschilden of shirts

www.zuiderlucht.eu

‘Een beeld als dit struint als een zoekmachine door je geheugen en vindt precies de juiste links’ van het nationale elftal. De aangeklede ezels, geïnspireerd door de satirische prenten van de negentiende-eeuwse graficus Grandville, dansen tegen een effen achtergrond. Je vermoedt een betekenis, die zit ergens begraven in het collectieve bewustzijn, maar je kunt er niet zomaar bij. Sinds jaar en dag typisch voor Haagmans is het gebruik van sjablonen. Je zou ze kunnen zien als het beeldende equivalent van de kant-en-klare tekens die hij in zijn werk inzet. Hij knipt zijn motieven eerst in karton en schildert ze dan in. De verfstreek komt daardoor los te staan van het motief. Een rafelrandje of een uitgelopen druppel is niet erg. Het ziet er een beetje klunzig uit en dat is ook de bedoeling. Haagmans houdt niet van de ‘expressieve toets’. Om die reden werkt hij ook met industriële acrylverf en niet met olieverf. “Kunstenaarsmaterialen: buitengewoon vervelend”, liet hij zich in hetzelfde interview met Alexander van Grevenstein – niet geheel vrij van koketterie – ontvallen. Misschien is die houding wel de reden dat Haagmans’ werk me steevast aan dat van zijn generatiegenoot René Daniëls doet denken. Ik weet dat die vergelijking in veel opzichten de plank volledig mis slaat. Waar Haagmans platte vlakken creëert, gaat het Daniëls juist om het spel met de ruimte. Waar Haagmans kwast als een huisschilder, jongleert Daniëls met de (olie)verf. Toch hebben >>

oktober 2012

‘Kunstenaarsmaterialen: buitengewoon vervelend’

Schön, portret van Lenie und Ludwig, 2007, 200x160 cm

ze één ding gemeen: ze weten allebei de indruk te wekken dat ze hun werk uit de losse pols op het doek gooien, maar hebben ondertussen hun zaakjes donders goed in de hand. Iedere Daniëls is een echte Daniëls, iedere Haagmans is een onmiskenbare Haagmans. In de jaren tachtig, een periode waarin de schilderkunst bij voorbaat verdacht was, was die quasi-achteloosheid ongetwijfeld een manier om toch gewoon te kunnen blijven schilderen.

Haagmans’ werk tot

een jaar of wat geleden, ik zal het maar eerlijk zeggen, kon me niet zo erg boeien. Ik begreep het idee erachter wel, maar al die cijfers en die kleurbanen, al die losgerukte tekens en emblemen: om naar te kijken vond ik ze eigenlijk een beetje saai. Nu in Heerlen, op zijn eerste grote expositie sinds het Bonnefanten-overzicht in 2007, valt wat mij betreft ineens alles op zijn plaats.

16

Op het eerste gezicht is dat vreemd, want zoveel is er nu ook weer niet veranderd. Zijn motieven staan nog steeds voor veel meer dan alleen voor zichzelf, ze verwijzen naar van alles en nog wat, maar net als voorheen geeft de neutrale, eenkleurige achtergrond daarvoor weinig aanknopingspunten. Hij werkt nog steeds met acrylverf en met sjablonen. Op één doek is het karton zelfs blijven zitten en minstens één sjabloon is gebruikt op twee verschillende schilderijen (welke dat zijn zeg ik niet, ga zelf maar zoeken). Nou goed, misschien is hij iets smakelijker, iets wellustiger gaan schilderen. De zwarte vegen op het gezicht van Koelpiet kunnen geen toeval zijn, daar wordt zorgvuldig en met succes de illusie van kolengruis gewekt – ik denk dat het woord ‘illusie’ lange tijd niet in Haagmans’ vocabulaire voorkwam. In een portret van het zangduo Leni und Ludwig schemert subtiel rood door de zwarte achtergrond, hetgeen zowaar iets van de sfeer van het variété oproept. Toch zit het hem daar niet in. Het zit hem in de onderwerpkeuze. Akerstraat Blues gaat in zijn geheel over het Limburgse mijnverleden. We zien niet

www.zuiderlucht.eu

alleen de archetypische mijnwerker en Leni und Ludwig, maar ook een vaandel van muziekvereniging Sint Caecilia, drie glazen bier, een bisschop en een kapelaan, een dansmarieke en, jawel, het glanzend nieuwe warenhuis Schunck. Het zijn nog steeds symbolen, maar ze zijn niet meer schijnbaar willekeurig gegrepen uit de kabbalistiek, de tarot of de heraldiek. Ze zijn geworteld in Haagmans’ eigen verleden (hij groeide op in Hoensbroek, zijn vader was mijnwerker) en in de plek waar ze nu tentoongesteld worden. Haagmans’ manier van schilderen behoedt ze voor nostalgie of regionalisme. Ze krijgen een algemene geldigheid. Het worden, inderdaad, iconen.

Fons Haagmans, Akerstraat Blues. Van 1 september t/m 18 november in Schunck Heerlen. www.schunck.nl

oktober 2012

culture

Steve Earle met zachte g Het best bewaarde muziekgeheim van Limburg komt uit Velden. Beeker is de naam, Peter Beeker, een noeste werker met tot in verre omstreken de beste rockstem. “In een rechtvaardige wereld was Peter Beeker allang een ster.” door Leon Verdonschot

Peter Beeker en Ongenode Gaste: ...koesteren als een te goed bewaard geheim. foto Peter de Ronde Zebra fotostudio’s Venlo

Het ultieme antwoord

op alle bands die oneindig lang in de studio blijven, opnieuw een take opnemen, en vervolgens nog een, en maar door sleutelen en priegelen en pielen: het laatste, titelloze album van Peter Beeker & Ongenode Gaste. Vijf mannen, negen nummers in krap 33 minuten, twee opnamedagen. 22 januari en 1 april 2011. Aftikken, spelen, opnemen, afmixen, klaar. Beeker is een stille strijder in de periferie van de Limburgse popmuziek. Een noeste werker, geroemd om zijn gebrek aan opsmuk, nooit te beroerd om een paar nummers te komen spelen in een kroeg met een podium op vlonderhoogte. Sympathiek, maar er komt een punt waarop de status de kwaliteit niet meer afdekt, en dat punt heeft Beeker al een tijd bereikt. Het eerste album van Peter Beeker (Velden, 1973) verscheen in 2000, en daarna verschenen er met enige regelmaat nog meer hele of halve, solomet-gasten of met band. In 2002 stond hij in de finale van de Grote Prijs van Nederland, toen nog een wedstrijd waarvan het winnen een anonieme toekomst garandeerde. In 2010 was hij geregeld op de Limburgse televisiezenders te zien in een clip van de Maastrichtse hiphop-band Rebzjie, op wiens hit Mèt of zoonder diech hij meezong. Zijn stem is een tikkeltje gruizig, met een fraaie rasp. Steve Earle zonder baard, maar met een zachte g. Hij kan een woord als ‘verveling’ mooi uitspreken, met een licht gedrein, alsof de verveling al toesloeg tijdens het uitspreken van het woord. Wanneer hij in het openingsnummer van zijn laatste album aankondigt dat hij niet meer door het stof kruipt,

17

hoest hij het stof in de microfoon uit zijn keel. Dat openingsnummer, Door ut stof neet mier, is een vrije bewerking van Bob Dylans klassieker Maggie’s Farm. Beeker kent zijn klassiekers en hun vertolkers, ook die in eigen land: hij beweegt zich in hetzelfde muzikale idioom als BJ Baartmans en JW Roy. Die laatste is een meester in het schrijven van nummers die zo verpletterend simpel zijn dat ze zich als een gebalde vuist om je keel klemmen. Op Beekers laatste album staat er ook zo een: Bliej das se d’r bis. Een liefdeslied zonder vermomming, waarvan het refrein bestaat uit de mededeling dat de zanger blij is dat de ‘je’ uit de titel er is. Meer niet. Bij zo’n nummer komt het nauw. Er is geen opsmuk, geen rookgordijn, geen franje, er is alleen de mededeling en de vraag: komt die over? Of, beter: komt die bínnen? En of. Komt door die stem van Beeker, een van de mooiste van Limburg. En door die band, die begint met inkleuren en vervolgens het nummer steeds verder opstuwt. Drie jonge honden heeft Beeker om zich heen verzameld, en een veteraan: Dick Franssen, origineel bandlid van Alquin, maker van het legendarische album Nobody Can Wait Forever (volgens OOR een van de beste Nederlandse rockplaten van de jaren zeventig) en de hit Wheelchair Groupie (dat nog steeds de top 2000 haalt). Eerder was Franssen al eens gastmuzikant op Beekers tweede album, nu is hij ingelijfd bij de band. Een goede keuze, want Franssen voegt heel subtiel veel karakter toe, aan bijvoorbeeld het grandioze nummer Non-Stop, waarin Beeker een combinatie aandurft die

www.zuiderlucht.eu

op papier alleen maar groots had kunnen mislukken: Venloos dialect (met een Veldens randje) en Engels. Het is maar één woord, non-stop, maar wel het woord dat het vaakst langskomt. En verrek, het werkt, meer dan dat zelfs, al lang voor de slepende gitaarsolo heeft het nummer het al op knock out gewonnen van iedere onverschilligheid. Ook in het slepende slotnummer, Fiéze griéze daag, mag Franssen lekker los, terwijl Beeker lege glazen en volschietende ogen bezingt. Het laatste geluid dat we horen op het album, is dat van een wegstervende Hammond. De uptempo nummers van Beeker hebben die overrompelende emotionele impact niet, maar lekker zijn ze wel, omdat de band hoorbaar de sporen krijgt, en niet te veel lijntjes om binnen te blijven. In een rechtvaardige wereld was Peter Beeker al lang een ster. In een wenselijke wereld minstens zo bekend als zijn geestverwant Frans Pollux. Zolang het nog niet zo ver is, moeten we hem maar koesteren als een te goed bewaard geheim. Als iemand ook die de beste rocktraditie uit de jaren zeventig samenbrengt met het ergste nieuwe begrip van de jaren negentig (‘metroman’), en daar dan in een dialect een stomend nummer van maakt. Niets metro aan, dat nummer; vuig en ruig, dat is wat het is. Met mannen als Peter Beeker winnen we iedere oorlog. Peter Beeker & Ongenode Gaste spelen op 11 oktober in het voorprogramma van DeWolff in Doornroosje in Nijmegen en 26 oktober in Parkstad Limburg Theater in Heerlen. Op 18 november speelt hij in Perron55 in Venlo.

oktober 2012

JVE•HVE

35

Rob Moonen – The Other Horizon 2 september 2012 t/m 6 januari 2013

De Jan van Eyck Academie heeft 35 plaatsen. Je kunt je nu aanmelden voor 2013!  www.janvaneyck.nl

Museum van Bommel van Dam Venlo www.vanbommelvandam.nl

Bonnefanten Hedge House Foundation

Kunstverkenning 2012-2013 Cursussen, lezingen en excursies o.l.v. Jac van den Boogard en Petra Versteegh Met in dit seizoen o.a.: >>

Rafaël / David Hockney / Kunst en muziek / Jan en Hubert van Eyck / TEFAF / Colonia Romanica / Rijksmuseum Amsterdam

Info & aanmelden www.kumulus.nl [email protected]

18

Kunstverkennen in de Euregio - een initiatief van Kumulus

KUMULUS

MUzieKbeeLdendeKUnStdanS theaterSchrijvenKUnStactief KUnStverKennenKaLeidoScoop

A bAttle for nArrAtive 30.08. - 28.10.2012 do t/m zo: 11.00 - 17.00 uur Kasteel Wijlreweg 1, Wijlre

www.hedgehouse.nl

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

BEELDSPRAAK

‘Omdat u het waard bent’ door Duncan Liefferink

A

ls Tinka Pittoors een tentoonstelling inricht, komt ze met een vrachtwagentje vol spullen – planken, panelen, spiegels, lapjes kunstgras, ballen, lege flessen, folie, noem maar op. In dat vrachtwagentje zit haar hele verhaal. In gesprek met de plek bouwt ze één hoofdstuk van haar verhaal op. Wat ze niet gebruikt, neemt ze weer mee terug. De tentoonstelling, zou je kunnen zeggen, is het kunstwerk. Bij IKOB in Eupen presenteert Pittoors (Brasschaat, 1977) een aantal schijnbaar afzonderlijke installaties, maar er is één overkoepelende titel: Retroactive continuity. Ik wist niet wat dat was, maar gelukkig legt ze het zelf in een korte tekst uit. Het is ‘het verschijnsel dat in een fictiereeks bepaalde feiten en gebeurtenissen die ooit zijn vermeld in een eerder deel bewust worden verdraaid of genegeerd in latere delen’. Zo is niet de tentoonstelling maar zelfs het hele oeuvre één kunstwerk. Dat klinkt mooi. En mooi is het, dat moet ik er bij zeggen. De installatie is speels en betoverend. Toch is er uit het oogpunt van de bezoeker, vrees ik, sprake van een denkfout. Als je de spullen in de installatie gewoon neemt voor wat ze zijn, tekent zich in Eupen bijvoorbeeld het thema van de schilderkunst af. Stapels potjes in alle schakeringen blauw, groen en rood zijn te zien als verfpotjes. Er zijn panelen in de primaire kleuren (Mondriaan, Bauhaus) en een Cézanne-achtig stilleven met plastic vruchten. Aan de wand hangen schilderijen waarin motieven uit de installatie op een meer abstracte manier zijn verwerkt. Maar wat hebben die palmtakken er mee te maken, en die rood-witte en blauw-witte afrasteringen die als mikado-stokjes over elkaar heen liggen? Ze herinneren aan de tuintjes – en in bredere zin aan de relatie tussen natuur en kunstmatigheid – waarmee Pittoors eerder al veel werkte. Dat weet ik nou toevallig. Het zal allemaal wel reuze retroactief continu zijn, maar daar heb ik als bezoeker van deze ene tentoonstelling toch geen boodschap aan? Het is alsof je een boek moet beginnen bij hoofdstuk 7. De tentoonstelling op de eerste verdieping van IKOB, Displays van Sylvie Macias Diaz (Verviers, 1968), doet op het eerste gezicht veel traditioneler aan. Er hangen collages van dames met jaren-vijftig kapsels. Ze hebben aanhechtingspunten voor schroefjes aan de heup, als marionetten. De slogan ‘Parce que vous le valez bien’ (‘Omdat u het waard bent’) van cosmeticamerk l’Oréal staat in neonletters op de muur, vergezeld van tekeningen van dames in bevallige poses. Dezelfde dames verschijnen op de achterkanten van broodplankjes. Constructietekeningen van strakke keukens keren terug in allerlei kleuren. In een verfcatalogus van een jaar of vijftig geleden heeft Macias Diaz met halftransparant papier figuranten ingeplakt, als schimmen lopen ze door de piekfijn verzorgde tuinen en interieurs. Ieder werk staat op zichzelf, maar binnen de tentoonstelling – en dat is het verschil met Pittoors – versterken de afzonderlijke delen elkaar. Steeds sterker wordt de geur van ‘Goed Wonen’ en Tupperware-parties. Dit hebben we gehad, ben je geneigd te denken. Maar als je beter kijkt zijn er net genoeg verwijzingen naar het heden. Op de flessen haarlak van l’Oréal staat nog steeds een juffrouw met de haren van Catherine Deneuve. Die inbouwkeukens zijn er eigenlijk nog steeds. En ja, de vrouw als ledenpop misschien ook wel.

Werk van Tinka Pittoors bij IKOB in Eupen. foto IKOB.

Het is alsof je een boek moet beginnen bij hoofdstuk 7.

Tinka Pittoors, Retroactive continuity. Sylvie Macias Diaz, Displays. Beide t/m 28 oktober in IKOB, Museum für Zeitgenössische Kunst, Eupen (B). www.ikob.be

19

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

20

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

culture

Gerept landschap G

edreven door de fascinatie voor architectuur en (stads) landschappen en de invloed van de mens daarop, reist fotograaf Arjen Schmitz (Vlodrop, 1960) de wereld rond op zoek naar beelden. Hij zoekt en vindt emotie in het gerepte landschap, maar evengoed in de desolaatheid ervan, in kleurstellingen, het monotone licht, megalomane projecten of in wat hij “de grens van het woongenot” noemt. Elk opgenomen moment maakt hij monumentaal en documentair. De chaos en drukte in zijn foto’s brengt hij tot rust door ordening en oog voor detail, en soms een verborgen verhaaltje.

Arjen Schmitz, Van 1 t/m 31 oktober bij Galerie Stevens Maastricht. www.galeriestevens.nl www.arjenschmitz.com

21

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

RijK!

Een leven voor de muziek

door Duncan Liefferink

T

J.S. Bach, Italiaans Concert. Bladzijde uit het exemplaar van Jannie Spruit. foto Zuiderlucht

Een tijdlang hadden we samen een abonnement op de Donald Duck.

oen ik tien was begon ik met pianoles. Mijn lerares was Jannie Spruit. Ze woonde in een Pippi Langkous-achtige villa aan de Burgemeester de Wijslaan in Brummen. Mijn moeder bracht me er iedere vrijdagmiddag heen, een kilometer of zeven vanuit Zutphen. We gingen door een zijdeur naar binnen. Jannie resideerde met haar zeven poezen in de suite. Later kwam er ook nog een hondje bij. De rest van het huis was verhuurd. Mijn vader had met Jannie op de lagere school gezeten. Als kind kreeg ze tuberculose en verbleef ze enkele jaren in sanatoria in Leysin en Davos. Geboren in 1924 behoorde ze tot de laatste generatie die het sanatorium in Thomas Manns Zauberberg van binnenuit gekend heeft. Ik weet het niet zeker, ze was ook een enigszins warrige, impulsieve figuur, maar ik denk dat deze periode haar een schoolachterstand opleverde die ze nooit meer heeft kunnen inhalen. Na de oorlog ging ze naar het conservatorium in Den Haag. Ze had er les van Theo van der Pas en Léon Orthel. Toen ze klaar was, keerde ze terug naar de villa in Brummen. Het was haar erfdeel, een niet geheel onverdeeld genoegen. Je staat er niet zo bij stil, maar toen er dingen begonnen te lekken, bleek het huis driehonderd meter dakgoot te hebben. Dit soort reparaties kon ze helemaal niet betalen. Mijn ouders trouwden in 1954. Aanvankelijk woonden ze in het ouderlijk huis van mijn vader, ook in Brummen, maar in 1958 kochten ze een nieuwbouwwoning in Zutphen. Als overbrugging huurden ze een paar maanden kamers bij Jannie. Mijn zus werd er geboren. Toen ik een jaar of vijftien later in een rampzalige groepsles op de Zutphense muziekschool belandde – de leraar was eigenlijk klarinettist en één van de medeleerlingen had zulke dikke en onbehouwen vingers dat ze nooit anders dan twee toetsen tegelijk aansloeg – herinnerde mijn vader zich dat Jannie pianoles gaf. Ze had inmiddels reuma gekregen, een familiekwaal. Haar moeder had het gehad en haar broer ook. Omdat ze snel moe werd, had ze maar een stuk of acht leerlingen per week, maar die kregen dan ook alle aandacht. De drie kwartier waarvoor we betaalden, liepen vaak uit tot één of anderhalf uur. Jannie – toen nog ‘juffrouw Spruit’ voor mij – was iemand van het fijne werk. In verband met haar kleine handen had ze altijd al weinig van klavierleeuwen als Liszt en Rachmaninoff gespeeld. Door haar ziekte kon ze de zware octavenpassages helemaal niet meer aan. Ze legde zich toe op de vingertechniek van Bach, Scarlatti en vooral Mozart. Ik kon daar op die leeftijd nog niet veel mee. Ik verwarde de lichtheid van Mozart met lichtzinnigheid en speelde liever Chopin. Dat mocht gelukkig ook. Ik heb van Jannie veel techniek geleerd. Daar heb ik nog dagelijks plezier van. Maar wat mij vooral is bijgebleven is de toewijding en de oneindige liefde waarmee ze met de muziek omging. Als je twee Mozart-zinnetjes te veel aan elkaar plakte, kon ze bijna boos worden – om je vervolgens met engelengeduld duidelijk te maken hoe het wel moest. Tegelijkertijd was ze een groot kind. Als we vierhandige stukken speelden, hadden we pret voor tien. Een tijdlang hadden we samen een abonnement op de Donald Duck. Het vrolijke weekblad werd bij ons bezorgd. De eerstvolgende les nam ik het voor haar mee. Een week later was het meestal kwijt. Zo niet, dan nam ik het weer mee terug. Ik heb nog steeds een doos met een paar incomplete jaargangen op zolder liggen. Inmiddels heb ik ook haar bladmuziek, die ze aan mij heeft nagelaten. DUNCAN LIEFFERINK

22

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

culture

Liever dichters horen dan lezen Poëzie leidt een steeds marginaler bestaan in de Nederlandse letteren. Kranten recenseren minder, oplages slinken en alleen de idealistische boekhandelaar heeft nog poëziebundels in huis. Intussen wemelt van de stadsdichters en ‘slam poets’ en is er volop publiek bij de poëziefestivals. Wat is er aan de hand? door Emile Hollman Hans van de Waarsenburg: “Er is sprake van een omertà in de poëzie.” foto Perry Schrijvers

“Ik dacht al dat je erover zou beginnen”, gnuift Hans van de Waarsenburg, dichter en oprichter en voorzitter van The Maastricht International Poetry Nights (MIPN). “Het klinkt paradoxaal. Als je de belangstelling voor poëzie afmeet aan de verkoop van dichtbundels dan zijn we er inderdaad flink op achteruit gegaan de afgelopen decennia. Terwijl de belangstelling voor festivals en poëzieavonden toeneemt en worden er veel bundels verkocht. Kennelijk wil het publiek liever dichters horen dan dichters lezen.” De dichters zelf passen zich wel aan, “er zijn er bij die een handstand maken of een half orkest meebrengen.” Het zal Van de Waarsenburg worst wezen, zolang de kwaliteit maar in orde is. “Verkoopcijfers variëren, iedereen houdt daar zijn mond over. Er is een soort van omertà in de poëzie. Je hoort dichters nooit vertellen hoeveel bundels ze precies verkopen. In de jaren zeventig had ik oplages van 1200 exemplaren, dat was normaal. Tegenwoordig zit je met een oplage tussen 500 en 750 exemplaren aan de hoge kant. Maar ik ken ook collega’s van naam en faam die niet meer dan veertig, vijftig stuks van hun nieuwe bundel verkopen.” In zijn algemeenheid ziet de dichter dat er door boekpromotor CPNB weinig actie wordt ondernomen als het gaat om poëzie. “En als dat wel zo is, dan heeft dat weinig resultaat.” Op scholen ziet hij weinig aandacht voor gedichten. Jonge slamdichters, jolige en cabareteske dichters vangen meer aandacht dan serieuze dichters. Bovendien, zegt hij, verschijnen er steeds meer rijmende amateurs op het toneel. “Wie wil er tegenwoordig niet dichter zijn? Op het internet kun je alles kwijt. Schrijf een gevoel op, plaats de

23

regels onder elkaar, centreer het, zet je naam eronder en je bent dichter.” Om scholieren kennis te laten maken met echte poëzie stuurt MIPN dichters naar Limburgse scholen. Van de Waarsenburg schat dat hij zo tussen de 1200 en 1500 mensen bereikt. Is het overal in de wereld zo pover gesteld met de appreciatie van poëzie? “In Medellín, Colombia treden dichters op in stadions voor dertigduizend mensen. In Struga, Macedonië is er een festival waar dichters bijna vechten om op zondagavond voor te mogen dragen vanaf een brug. Beide oevers staan vol mensen.” Evengoed heeft hij in het Portugese Porto Santo meegemaakt dat er helemaal geen publiek kwam opdagen. “Toen hebben we elkaar maar voorgelezen.” Hans van de Waarsenburg (Helmond, 1943) was in de jaren tachtig secretaris van de Nederlandse afdeling van PEN International, een internationale organisatie van schrijvers. Dat dichten een eenzaam tijdverdrijf is, wist hij uit eigen ervaring. Dat een grote groep beroemde dichters in de lente uitvliegt om van festival naar festival te trekken om in het najaar thuis weer te landen en aan de slag te gaan, ontdekte hij toen. Met een subsidiebudget van 90.000 euro trekt MIPN sinds 1996 opnieuw een internationaal gezelschap naar Maastricht. Eregast is de ZuidAfrikaanse schrijver en dichter Charl-Pierre Naudé. MIPN lijkt wel een one-man-band als het gaat om de programmering. Op de vraag hoe lang Van de Waarsenburg nog aanblijft, antwoordt hij diplomatiek: “In elk geval tot en met dit festival.” Ooit, zo belooft

www.zuiderlucht.eu

hij, zal hij zijn festivalmemoires schrijven. Het programma samenstellen ziet Van de Waarsenburg componeren. “Alle dichters heb ik eerst gelezen maar vooral ook gehoord.” Hij wil maar zeggen dat er veel kaf onder het koren is. Zodra MIPN enige activiteit op het internet ontplooit, stromen aanvragen van dichters uit de meest exotische oorden ter wereld binnen. Hij toont een motto van de Milanese dichter Franco Loi, deze maand met 82 jaar de oudste deelnemer, die hij enkele jaren geleden ontmoette tijdens Poetry International in Rotterdam. Ze zeggen hoe ik moet schrijven en zij kunnen niet schrijven / Ze zeggen hoe ik moet denken maar zij denken nooit/ zoals de vliegen op de kont van de geleerdheid / die menen dat een scheet een gedachte is Van de Waarsenburg grijnst. “Dit moet eigenlijk in elk boek staan.” Worden Nederlandse dichters in het buitenland meer gewaardeerd? “Ik was eens op een literaire avond in een middelgrote stad in Mexico. Een van mijn bundels was net in het Spaans vertaald. Ik las voor, mijn vertaalster vertaalde. Gaandeweg klonk er steeds meer rumoer, er werd geroepen en geapplaudisseerd. Iemand huilde. Na afloop stond er een enorme rij mensen, ik moest boeken signeren en met iedereen op de foto. Toen ik ’s nachts in mijn hotelkamer kwam, heb ik mijn vrouw gemaild: ‘Ik ben eindelijk geland’.”

MIPN, op 25, 26 en 27 oktober in de Bonbonnière in Maastricht. www.maastrichtpoetry.com

oktober 2012

Het is stil rond

Het leegstaande museum onder de brug, met erboven de oude oorlogsbunker. foto René Vanoirbeek

Bezoekers gaan straks grote ogen opentrekken, profeteerde voormalig premier Willy Claes bij de oplevering van de nieuwe brug tussen Nederland en België bij Vroenhoven. Een jaar later blijkt zijn gelijk, vooral omdat de publiekstrekker, het in een brugpijler ondergebrachte bezoekerscentrum annex amfitheater, nog steeds dicht is. Daar komt verandering in. door Emile Hollman

24

www.zuiderlucht.eu

Menig voorbijganger

moet de wenkbrauwen hebben gefronst toen de nieuwe tuibrug over het Albertkanaal bij Vroenhoven, vooral de brugpijler aan Belgische zijde, vorm kreeg. Een aanpalende oorlogsbunker werd niet opgeblazen, wat de oude brug op 9 januari 2009 overkwam, maar in de nieuwe brug verankerd, ingespannen tussen brug en een gigantisch, uit beton opgetrokken landhoofd. Wat begin 2009 met behulp van 700 kilo dynamiet weinig moeite kostte, kregen de Belgen in mei 1940 niet voor elkaar. Door het niet opblazen van de brug werd de loper uitgelegd voor de Duitse agressor: bij Vroenhoven begon op 10 mei 1940 voor België de Tweede Wereldoorlog. Dat de monumentale brug in 2009 wel de lucht invloog, was omdat het kanaal verbreed werd, van 27 tot 86 meter. Ter compensatie werd kunstenaar Josef Legrand ingehuurd om architect Laurent Ney bij te staan om de historische plek (brug en oorlogsbunker) recht te doen. Ze bouwden in de kanaalwand achter een gigantische, 170 meter tellende betonnen wand

oktober 2012

design

de brug bij Vroenhoven

een museum en een restaurant. Verder kwam er een klimmuur en ovaal amfitheater voor duizend bezoekers dat vorige zomer door theatergroep de Queeste werd ingewijd met verhalen die in ‘Petit Paris’ waren opgetekend. Petit Paris verwijst naar de bars en discotheken bij de grensovergang aan Nederlandse zijde van de brug, die lange tijd vooral ’s nachts zeer in trek waren bij uitgangspubliek in beide landen. Het kon niet anders of de Belgen hadden grootse plannen om het begin van de Tweede Wereldoorlog te gedenken. En het mocht wat kosten: 27 miljoen euro om precies te zijn. Maar toen de klanken van De Queeste waren vervlogen, Willy Claes zijn profetie had uitgesproken en schepen Jan Peumans had geroepen dat de nieuwe plek een Grand Canyon-gevoel bij hem opriep, werd het stil in Vroenhoven. Heel stil. “We betreuren de stilte”, liet architect Laurent Ney uit Brussel enkele weken geleden nog weten. “Als de dienst scheepvaart geen expertise heeft om het museum in te richten, kan ze die beter van buiten halen”, was het advies van de architect wiens opdracht er formeel op zit. Ook kunstenaar Legrand probeerde zijn ideeën om de verhalen van de streekbewoners hier zichtbaar te maken, overal te slijten, maar vergeefs. Eerst was de beheerder van de Vlaamse waterwegen, nv De Scheepvaart, aan zet, om exploitanten te zoeken voor museum, horeca, theater en klimmuur. Maar

De nieuwe brug bij Vroenhoven by night. foto’s Jean-Luc Deru

wisselingen in het bestuur en verschillen van inzichten over de invulling legden het project lam. Maar de stilte is bedrieglijk, zegt René Thewissen van het Grensschap Albertkanaal. Naar zijn zeggen is er al heel veel gesproken over de invulling van het bezoekerscentrum. Begin september kwam er eindelijk witte rook: de firma Catch a Client mag starten met de voorbereidingen van de inrichting van het museum. Alle lokale genootschappen, heemkundeverenigingen en instellingen of particulieren die kennis hebben van het regionale verleden mogen meepraten. Paula Palmans, woordvoerder van De Scheepvaart in Hasselt, bevestigt de opdracht maar wil niet zeggen hoeveel geld beschikbaar is of wanneer het museum open gaat. “We zijn een overheidsorganisatie en dat betekent dat we de uitvoering eerst openbaar moeten aanbesteden, dat kost tijd.” Ondanks de tegenslag en vertraging menen Legrand en Ney dat Vroenhoven voor de Tweede Wereldoorlog kan zijn wat Ieper voor de Eerste Wereldoorlog is.

In dat West-Vlaamse stadje komen elk jaar 370.000 oorlogstoeristen herinneringen ophalen aan 191418. Paula Palmans van De Scheepvaart bevestigt een dergelijke ambitie. Het in juli 1939 in gebruik genomen Albertkanaal gold tijdens de oorlog ook als verdedigingslinie. De brug bij Vroenhoven werd in het voorjaar van 1940 gebombardeerd door Franse, Britse en Belgische piloten maar hield stand. Zeven Belgische piloten werden uit de lucht geschoten door Duits afweergeschut. Hun namen prijken op een maquette bij de brug. Het onneembaar geachte fort in Eben Emael viel dezelfde dag, volgens geruchten omdat de Wehrmacht tekeningen in bezit had van bij de bouw van het fort betrokken Duitse bedrijven. Een van de Vlaamse soldaten die de Duitsers een stuk verderop, bij Veldwezelt, opwachtte, was Louis Paul Boon. Na de oorlog verwerkte hij zijn belevenissen in het boek Mijn kleine Oorlog. Guido Kuppens, die namens Catch a Client informatie verzamelt over de historie van de brug bij Vroenhoven, wil niet veel kwijt over het concept dat een dezer dagen op de burelen van De Scheepvaart belandt, “maar om Louis Paul Boon kunnen we niet heen.”

De oude brug bij oplevering in 1939.

25

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

Cultuur is van iedereen; jong en oud, heeft er iets mee. Tout Maastricht is trots op de vaandeldragers van cultuur.

wat was in...

Doe mee!

Eduard & Valence , bewonderen

6

The godfather-cyclus wordt door NRC-lezers als beste film aller tijden gekozen. Pulp Fiction staat tweede, Apocalypse Now derde. Op de lijst staat niet een Nederlandse film.

Naam: Eduard Disch & Valence Sonnen Leeftijd: 65 en 67 jaar Uit: Sint Pieter Wat: zetten zich als vrijwilligers in op weg naar Maastricht Culturele Hoofdstad in 2018 Wat betekent cultuur voor jou? Valence: Veel, zoals de vreugde van het zingen bij kamerkoor Lingua e Musica, de ontroering bij ballet en het kunnen opgaan in een toneelspel. Eduard: Cultuur geeft richting en inhoud aan mijn leven. Wat doet het met je? Valence: Het verrijkt me, geeft inzicht en neemt vooroordelen weg. Eduard: Cultuur geeft mij vaak momenten van geluk, troost, bemoediging en inspiratie. Wat is jouw passie? Valence: Zingen bij Lingua en elke dag luisteren naar ‘het nieuws van alle kanten’ op Radio1. Eduard: Mijn passie is mijn gezin, sociaal-cultureel opbouwwerk, fitness en Bourgondisch vertoeven in oude binnensteden.

7

Raymond Knops uit Horst, groot denker uit de CDA-fractie, vindt de linkse partijen gevaarlijker voor onze defensie dan El Qaeda. Weer twee zetels minder.

8

PVV-bloem Fleur Agema: “...op stelten...”

1

De verkiezingscampagne is in volle gang - maar waar is Maxime Verhagen?

2

Een broos stukje papyrus uit de vierde eeuw na Christus suggereert dat Jezus getrouwd was. Er gaan wereldwijd geen woedende christenen de straat op, noch wordt de marteldood geëist van Harvard-onderzoekster Karen King, de ontdekker van deze blasfemie.

3

Nederland stijgt voor het derde jaar op rij, nu naar de vijfde plaats, op de internationale index van het World Economic Forum met de 144 meest concurrerende economieën ter wereld. Nederland scoort hoog op infrastructuur, investeringsklimaat en innovatief vermogen.

Maastricht culturele hoofdstad van Europa in 2018? Valence en Eduard: Eerst dachten we: ‘Hoezo culturele hoofdstad? Het is crisistijd! Is dit doel niet erg elitair?!’ Door verdieping bleek het tegendeel. Financiële investeringen zullen dubbel en dwars terugvloeien. Maastricht & Euregio krijgen een geweldige sociaal- culturele en economische impuls. Iedereen zal profiteren. Nu al zijn de eerste impulsen voel- en zichtbaar. Deze kans moeten we met z’n allen benutten!

4

www.toutmaastricht.nl

5

Namens België gaat volgend jaar Berlinde de Bruyckere naar de Biënnale van Venetië. Alweer een goede keuze.

12

Infiltranten probeerden wekenlang de peilingen van Maurice de Hond te beïnvloeden - zegt Maurice de Hond. Op de ZL- redactie gelooft 0,2 procent hem op zijn woord, 11 procent denkt dat ie liegt, en de rest interesseert het geen biet.

13

Zelden zaten de peilers en andere deskundologen er zo naast als dit jaar. We twijfelen er niet aan dat ze bij de volgende verkiezingen weer van de partij zijn.

14

Moeten we Maxime Verhagen niet als vermist opgeven?

15

9

“We kunnen onze kiezers recht in de ogen kijken en ik heb enorm veel zin om de boel weer flink op stelten te zetten”, is de reactie van PVV-bloem Fleur Agema op de verkiezingsuitslag.

10

Raymond Knops begrijpt de ophef niet na zijn El Qaeda sound bite. Geeft niet, Raymond, we begrijpen ‘t best hoor, dat jij het niet begrijpt.

 Kunstenaar Ger van Elk in NRC Handelsblad: “Hedendaagse kunst vind ik vaak nogal academisch. En tegelijkertijd weten ze zo weinig over de geschiedenis. Ze weten er echt niets van! ”

11

17

Volgens de peilingen weet veertig procent van de kiezers pas op de laatste dag waar hun stem naar toe gaat. Een beter argument om te stoppen met die malle peilingen is amper denkbaar.

Intussen is Syrië uit de Nederlandse kranten verdwenen.

16

Verkiezingen voorbij, Syrië keer terug in de kranten, voorlopig op pagina drie.

De kunstenaars Guido van der Werve, Folkert de Jong, Mark Manders en Nathaniel Mellors proberen een vakjury te overtuigen dat zij de beste keus zijn om Nederland volgend jaar te vertegenwoordigen tijdens de Biënnale van Venetië.

Verstandige jury: het wordt Mark Manders. Zijn reactie: “Kunst is geen wedstrijd, maar wij kunstenaars zijn wel onderdeel van de samenleving en het gaat hier om belastinggeld. Dan is het meer dan normaal dat je moet meedingen.” Verstandige kunstenaar.

26

Werk van Berlinde de Bruyckere, volgend jaar te zien op de Biënnale van Venetië.

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

edits

september Heerlen, als toonbeeld van moderniteit

18

Van de nieuwe Apple iPhone V, een lauwe verbetering van zijn voorganger, zullen er in het vierde kwartaal acht miljoen worden verkocht. Het bruto binnenlands product in de VS zal er met 3,2 miljard dollar, oftewel 0,33 procent, door stijgen.

Uit het Onderzoeksprogramma, periode juni - september 2012. www.kunstencentrumsigne.nl

19

Acteur Jeroen Willems in de Volkskrant over commercials: “Voor een bank moest ik zeggen: wij zijn er voor u. Het ging niet, wat ik ook probeerde. Ik geloofde gewoon niet dat die bank er voor ons was.”

20

Heeft misschien iemand het nummer van Maxime Verhagen?

21

Nu de onderhandelingen met Fortuna Sittard over overname van de zieltogende club goed verlopen, laat staatsbedrijf Al Faisal Holding weten ook interesse te hebben in de aandelen van Zuiderlucht. De redactie is tegen!

22

Het CDA is intern verdeeld of de partij beschikbaar is voor een coalitie. Het partijbestuur ontkent de verdeeldheid. “Er leven alleen verschillende opvattingen.”

23

De politieke partij NXD blijkt op 12 september 62 stemmen te hebben gehaald. Jammer, we hadden er goede hoop op.

24

De stem van Bor de Wolf, legendarische jammeraar in de Fabeltjeskrant, is niet meer. Acteur Ger Smit, hij deed ook de stemmen van Ed de Bever, Lowieke de Vos en Zoef de Haas (onze favoriet), overlijdt op 79-jarige leeftijd.

25

Na een half jaar mannelijke hormonen te hebben genomen, gaat schrijfster/columniste Marjolien Februari voortaan door het leven als Maxim Februari.

27

Bor de Wolf: “Huuuuuhuuuuuuuu!”

26

Schrijver Philip Roth probeert een Wikipedia-lemma over zijn boek The Human Stain aan te passen. Wikipedia weigert. Wanneer Roth een open brief in The New Yorker schrijft, breidt Wikipedia de tekst uit, maar de foute zinsnede blijft erin.

27

Oud-directeur George Möller van de Amsterdamse effectenbeurs doet in zijn boek Waardenloos een aanval op de homo economicus. “Ik ben zelf ook een ingenieur geweest die volstrekt  blind heeft gevaren op formules. “

vlerk facebook.com/cartoonsvlerk

28

Het Vrijthofconcert van André Rieu wordt vertoond in vijftig bioscopen in Australië en Nieuw-Zeeland.

29

Het Platform Signalering Onjuist Spatiegebruik stoort zich aan de spatie in het nieuwe logo van het Rijks Museum. Ons zal het w o r s t  wezen.

30

Nog op de verjaardagskalender gekeken vandaag?

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

foto Perry Schrijvers

Michael Kolenbrander

De allesomvattendheid van het medium trok Michael Kolenbrander (Vlaardingen, 1984) naar de film. Maar bovenal is er natuurlijk die quote van de legendarische Andrej Tarkovsky: “Het maken van een film is beeldhouwen met de tijd.” In 2009 maakte Michael de zwart-wit docu Heerlen Under Construction. Daarna volgde de korte film noir Clair de Lune, nu is hij druk met Het leven der engelen nu God vermoord is, waarvoor hij zelf het scenario schreef. De film schetst een toekomst waarin een ongelijke toegang tot technologie de mensheid heeft opgesplitst in twee genetische verschillende rassen die onderling geen nageslacht kunnen voortbrengen. Via Zuiderlucht geeft C-more makers en performers uit de Euregio een platform om zich te presenteren. Zie het digitale portfolio www.c-me.eu/cmore/11

28

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

c-more

Dubbele cassettedecks

E

I

en paar weken geleden had ik Colin Benders, alias edereen van na 1980, stop hier gerust met lezen, tenzij je Kyteman, te gast in het televisieprogramma Terug naar geïnteresseerd bent in de verknipte herinneringen van een Lowlands. Colin mocht in het programma Lowlandsmuzikale middeleeuwer. optredens die hem waren bijgebleven, tonen en toelichten. Tapen, knippen en plakken, en dan eindeloos dezelfde Een van die optredens was dat van de Eindhovense rapper plaat afdraaien, het komt me erg bekend voor, nog Fresku. Colin vertelde dat hij diep onder de indruk was van steeds. Het tapen hoorde nu eenmaal bij een tijd van zelf Fresku’s muziek en teksten. Onlangs nog had hij samen met luidsprekers maken en audiotorens bouwen. Those were een van de muzikanten uit zijn orkest een hele avond het the days, de mogelijkheden van al die apparatuur passen laatste album van Fresku gedraaid. Een keer of zes, zeven tegenwoordig in de palm van je hand. achter elkaar. “We werden steeds stiller. Op het eind zeiden Het was een tijd dat nieuwe platen via de radio tot je we niks meer en luisterden we alleen nog maar.” kwamen. Zat je op woensdagavond met je tapedeck in Ik vertelde de anekdote een week later aan een de aanslag te luisteren naar Vincent van Engelen om drie medewerker van Top Notch, het in hiphop gespecialiseerde alvast vrijgegeven songs van John Lennons Imagine op te platenlabel dat onder meer Fresku’s werk nemen. uitbrengt. Hij werd meteen nostalgisch: wauw, Het waren ambachtelijke tijden, en zo zo vaak achter elkaar een album draaien! Zijn blik voelde dat ook. John Hiatt was in Nederland gleed het verleden in, en hij begon te vertellen en speelde tijdens een radio-interview alvast over de jaren dat hij met een leeg cassettebandje wat nieuwe liedjes. Ik nam ze op en draaide ze naar vriendjes ging met een dubbel cassettedeck twintig, dertig keer achter elkaar. Enkele dagen en muziek die hij zelf nog niet had. Dan was het later in Vredenburg bleek ik niet de enige. Toen een kwestie van drie kwartier wachten, de bandjes Hiatt daar een van die liedjes inzette, kreeg hij John Hiatt omdraaien (tenzij zijn vriendje autoreverse had, na drie akkoorden een vet welkomstapplaus dan hoefde dat niet) en weer drie kwartier. Of, bij veel van een nokvolle zaal met fans. Hij begon te lachen, stopte ongeduld, het bandje op dubbele snelheid kopiëren en het met spelen en zei: “Het bestaat niet dat jullie dit kennen, ik verlies in geluidskwaliteit voor lief hebben. En dan terug heb het nog nooit live gespeeld.” naar huis, waar het bandje in de walkman verdween en daar Jawel John. Last week. On the radio. gedurende twee weken krantenwijk niet meer uit verdween. Ik ben noch van de iPod- noch van de streaming-generatie, Zijn conclusie: dat was nog eens moeite doen voor en hou niet van oordopjes. Ik koop nog steeds cd’s, die nieuwe muziek, en het resultaat was dat je die muziek veel zilveren schijfjes uit omoe’s tijd. Toevallig vielen er daar intenser beleefde, en niet heen en weer zapte tussen talloze vandaag twee van in de bus: nieuw werk van Bob Dylan (71) artiesten en binnen hun werk. Enkele mensen hadden zich en David Byrne (60). Met lichte opwinding schoof ik ze in de inmiddels in het gesprek gemengd, en ze knikten allemaal redactionele cd-speler. Twee collega’s, van na 1980, keken van herkenning. licht geamuseerd op. “David Byrne? Is die niet van ... eh....?” In de tram naar huis deed ik mijn oordopjes in en drukte op En: “Dylan, ja sorry, dat is toch echt voorbij hoor.” de Spotify-app op mijn iPhone. Ik dacht na over het gesprek Inmiddels zijn ze naar huis, de collega’s, en draai ik voor de van zojuist. Ik had de anekdotes herkend, tot en met de derde keer die überslome Tempest-cd, met die übergruizige details van het dubbel cassettedeck. En ik had eveneens ode aan John Lennon. Inderdaad, die van mijn eerste tapes. instemmend geknikt. Maar ik luisterde ondertussen wel “I heard the news today o boy...” naar het nieuwe album van The Gaslight Anthem, en dat Zo meteen, in de auto onderweg naar huis, is Byrne aan de deed ik al sinds het uit kwam, inmiddels maanden geleden. beurt. Als ie goed is, draai ik hem twintig, dertig keer achter Geen enkele moeite voor gedaan, maar onverminderd elkaar. Springerige Talking Heads-ritmes, nu met blazers en intens beleefd. een wat verwaaide vrouwenstem. Do I need more? LEON VERDONSCHOT

WIDO SMEETS

29

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

Vanaf 14 oktober 2012

Leon Verdonschot en Wido Smeets wisselen van gedachten over ontwikkelingen in de popmuziek en persoonlijke voorkeuren. Deze maand over oude en nieuwe ritmes, en maandenlang achtereen dezelfde cd draaien. “Jawel John. Last week. On the radio.”

Yasuko Sugiyama

T I M E O U T OF M I N D 3 5

www.dzdart.nl

Willem II Singel 59, Roermond, 0475 33 19 85

kapper men & w

met of zonder

omen

afspraak

T 4 6 MAASTR I C H B OS C H STRAAT I TTARD S 1 1 H ASPE L SESTRAAT IC HT WE G 2 MAASTR ST GER LA CH US 2 724 6 2 3 3 4 0 L TE ) ( o p a f s p ra a k n c o i ff e u r s . n l w w w. w i j n h o ve

25 / 26 / 27 / oktober THEATER LA BONBONNIÈRE ACHTER de COMEDIE 1 MAASTRICHT

Voor de achtste keer organiseert het bestuur van The Maastricht International Poetry Nights drie internationale poëzieavonden voor jong en oud, door jongere en oudere dichters. De oudste deelnemer is de 82–jarige Franco Loi (Italië) en de jongste, Aurélia Lassaque (Frankrijk), is 29 jaar! Maar van welke leeftijd de dichters ook zijn, het programma staat garant voor een avontuurlijke en muzikale luistertocht met dichters van allure. In de pauzes staan ze open voor een gesprek en kunt u werk van hen kopen bij de stand van Boekhandel De Tribune. Het bestuur van MIPN is zeer vereerd met de komst van de Zuid-Afrikaanse dichter Charl – Pierre Naudé, de Eregast van MIPN 2012.

LOCATIE The Maastricht International Poetry Nights zijn dit jaar wederom te gast in theater La Bonbonnière, Achter de Comedie 1, 6211 GZ Maastricht (nabij het O.L. Vrouweplein). AANVANGSTIJDEN Alle avonden beginnen om 19.15 uur. ENTRÉE De organisatie van The Maastricht International Poetry Nights 2012 hanteert het principe van entree naar eigen waardering.   ‘U bepaalt - achteraf wat u betaalt.’ RESERVEREN Plaatsen kunt u reserveren door een email te sturen naar Gert Boonekamp: [email protected] U meldt op welke avond(en) u komt en met hoeveel personen.

En om misverstanden te voorkomen: De dichters lezen in hun eigen taal, maar alle Gedichten zijn in het Nederlands vertaald en worden op een groot scherm geprojecteerd.

De regie van de avonden is in handen van dichter en actrice Ineke Holzhaus. Het programma wordt gepresenteerd door dichter / romancier Daan Cartens en dichter / criticus Bas Belleman en Ineke Holzhaus

30

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

Erik Menkveld - Edmond Hustinx – Essay | Over poëzie / About poetry

Amir Or (Israël)

Delphine Lecompte (België) Aurélia Lassaque

Charl–Pierre Naudé (Zuid Afrika)– Eregast Chirikure Chirikure (Zimbabwe) Hans Tentije (Nederland)

Franco Loi (Italië)

PROGRaMMA Donderdag 25 oktober 2012

Vrijdag 26 oktober 2012

Zaterdag 27 oktober 2012

10.00 - 11.00 Kinderprogramma I Henk van Kerkwijk, Esther de Koning, Paul van Loon >> Presentatie Ineke Holzhaus

10.00 - 11.00 Kinderprogramma III Henk van Kerkwijk, Esther de Koning, Paul van Loon >> Presentatie Ineke Holzhaus

19.15 - 19.45 Hommage aan de Zuid – Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker (1933 - 1965) Door Anne Vegter

14.00 - 15.00 Kinderprogramma II Henk van Kerkwijk, Esther de Koning, Paul van Loon >> Presentatie Ineke Holzhaus

14.00 - 15.00 Kinderprogramma IV Henk van Kerkwijk, Esther de Koning, Paul van Loon >> Presentatie Ineke Holzhaus

19.15 - 19.30 Officiële Opening van The Maastricht International Poetry Nights 2012

19.15 - 19.45 Charl - Pierre Naudé eregast van MIPN 2012, wordt geïnterviewd door Robert Dorsman

19.45 - 20.00 Presentatie Het museum van de tijd , de nieuwe bundel van Amir Or (Israël) in de vertaling van Peter Boreas, een uitgave van Azul Press. Amir Or leest uit Het museum van de tijd

19.30 - 19.45 Erik Menkveld (Nederland) Over Poëzie 2012 / About Poetry. - Het Edmond Hustinx-essay, geschreven in opdracht van het bestuur van MIPN –

19.45 - 20.00 Charl - Pierre Naudé leest voor uit eigen werk

19.45 - 20.00 Presentatie Engel van lucht, de nieuwe bundel van Franco Loi (Italië) in de vertaling van Willem van Toorn, een uitgave van Azul Press. Franco Loi leest uit Engel van lucht.

20.30 - 21.00 Wereldpremière van de derde vrije compositieopdracht door de Nederlandse componist John Slangen. Het gedicht Waar ik viel van Menno Wigman (Nederland), winnaar van de Hans Berghuisstok voor Poëzie 2010 werd door hem getoonzet. De vrije compositieopdracht wordt uitgevoerd door leerlingen en alumni van het Maastrichts Conservatorium: De dichter Menno Wigman is bij deze wereldpremière aanwezig en leest voor.

20.00 - 20.30 Pauze 20.30 - 21.00 Eerste internationale poëzielezing > Arne Rautenberg (Duitsland), Katica Kulavkova (Macedonië) 21.00 – 21.15 Muzikaal intermezzo, Ernst Reijseger, cello 21.15 - 21.45 Presentatie De lach van het lam, de nieuwe bundel van Jaroslaw Mikolajewski (Polen) in de vertaling van Karol Lesman, een uitgave van Azul Press. Jaroslaw Mikolajewski leest uit De lach van het lam. Leo Hermens (Nederland) >> Presentatie: Bas Belleman, Daan Cartens en Ineke Holzhaus

31

20.00 - 20.30 Pauze

21.00 - 21.15 Pauze 21.15 - 22.15 Tweede internationale poëzielezing > Presentatie Madame Hyde, Mister Hyde, de nieuwe bundel van Igor Isakovski (Macedonië)in de vertaling van Roel Schuyt, een uitgave van Azul Press. Igor Isakovski leest uit Madame Hyde, Mister Hyde. Aurélia Lassaque (Frankrijk)

20.00 - 20.30 Pauze 20.30 - 21.15 Derde internationale poëzielezing Thomas Möhlmann (Nederland), John Hartley Williams (UK) 21.15 - 21.30 Pauze 21.30 - 22.00 Vierde internationale poëzielezing Hans Tentije (Nederland), Delphine Lecompte (België), Chirikure Chirikure (Zimbabwe) 22.00 - 22.15 Muzikaal intermezzo, Ernst Reijseger, cello 22.15 - 22.45 Uitreiking van de ‘Hans Berghuisstok voor Poëzie 2012. Lezing van gedicht van Hans Berghuis (1924 - 1994 ). Voorlezing laudatio. Menno Wigman overhandigt de Hans Berghuisstok voor Poëzie 2012 aan zijn opvolger. Bekroonde dichter leest voor. Sluiting van The Maastricht International Poetry Nights 2012 >> Presentatie: Bas Belleman, Daan Cartens, Ineke Holzhaus

21.45 - 22.00 Muzikaal intermezzo, Ernst Reijseger, cello, Erik Lindner (Nederland, Jacques Darras (Frankrijk) >> Presentatie Bas Belleman, Daan Cartens, Ineke Holzhaus

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

plekken der Tegen ’t woekeren Antisemitisme was eind negentiende eeuw wijd verbreid. Een blad dat zoals het in Meerssen gedrukte De Talmudjood bol stond van de jodenhaat vormde wel een zeldzaamheid. “Joden vormden de belichaming van de moderniteit: van democratie, van het anti-kerkelijke, van de nieuwe kunsten.” door Paul van der Steen

Zomaar een tekst

in de editie van 30 augustus 1890: “Gegroet, leepsogige, stinkende natie. Ga de woestijnen van Zuid-Afrika verpesten, hoe eerder hoe liever. Onze zegeningen op reis. En zoudt gij Louike en Isdedoor, Schloume en de Wijngaardeniers en de Hertogdommen, de Soesmannen en de Chaims en de kleine Eli en Hari en Manevel en Jodeleentje en alle Smoussen en Smoussinnen van Meerssen de reis niet mee willen maken?” Was getekend: ‘Judenfresser’. Dat pseudoniem dook vaker op in De Talmudjood, het antisemitische weekblad dat dat jaar begon te verschijnen in Meerssen. Onder andere stukken stond ‘Antisemiet’ en ‘Favonius’. Zeker is het niet, maar waarschijnlijk zat achter veel van die bijdragen de uitgever van de vier pagina’s tellende krant, Joseph Russel. Het zal hem niet meegevallen zijn om keer op keer alle kolommen te vullen. Hij had het voordeel dat hij kon putten uit het werk van schrijvers die hem waren voorgegaan in het beschuldigen van de joden van zowat alle kwaad. Bij Russel kwamen alle onuitroeibare verhalen voorbij, inclusief de gruwelijkste over rituele moorden op christelijke kinderen. De Talmudjood schuwde geen enkel cliché. Joden hadden haakneuzen, uitpuilende ogen en bochels op hun rug. Ze werden ‘smoussen’ genoemd, maar ook ‘woestijnvoeters’ en ‘knoflookridders’. Alles wat hen wegzette als levensgevaarlijke buitenstaanders voldeed. Russel liet zijn fantasie de vrije loop. Lezersreacties schreef hij zelf. Ene Simon moest de joodse ontvangst van De Talmudjood verwoorden:  

Advertentie in De Talmudjood in september 1890. Leon Neumann was een joodse paardenkoopman.

32

www.zuiderlucht.eu

‘Een persproduct door Goïm uitgevonden Om Israël te verwerpen vol met slijk, Alleen uit jalouzie door kooplui uitgevonden Om schâ te doen het uitverkoren rijk.’   De uitgever zou zijn straf nog wel krijgen:   ‘Eens komt de tijd, dat Israel is Koning Almachtig is in Limburg overal, Dan hangt Simon de drukker tot belooning Eenvoudig op, en stikt deze van gal.’   Met evenveel gemak rijmde Russel over het zogenaamde enthousiame bij de christelijke Limburgers:   ‘Een recht gevolg van ’t woekeren van den jood, Een blad in toon wat krachtig aangeslagen Maar sterk door recht en strijdend tot den dood.’   Joseph Hubert Louis Russel (1859-1918) was de enige zoon en het oudste kind van de Limburgse uitgever en schrijver Jos Russel. Vader raakte in 1873 in de problemen, omdat hij een boek wilde publiceren gericht tegen de toenmalige gouverneur, van een anonieme scribent, waarschijnlijk een rancuneuze oudburgemeester. Russel senior nam de wijk naar Smeermaas, net over de grens bij Maastricht. Vanuit dat ballingsoord zette hij zijn activiteiten voort tot zijn dood in 1888. De jonge Russel woonde dat jaar in Parijs, waar hij met een Française trouwde. Over zijn precieze levenswandel is weinig bekend. De naam van zijn weekblad verwees zeer waarschijnlijk naar Der Talmudjude, een invloedrijk antisemitisch boek dat al in 1871 was verschenen. Dat de schrijver, de Duitser August Rohling, als professor doceerde in Münster en later nog in Milwaukee en Praag, geeft aan dat ’s mans polemische toon tegen een bepaalde bevolkingsgroep in brede kringen geaccepteerd was. De afkeer van

oktober 2012

herinnering van den jood

edits

joden was nog niet of nauwelijks met rassenleer gemotiveerd, maar verder werd geen argument geschuwd. Joden kregen de schuld van de dood van Jezus Christus. Verspreid door de diaspora vormden ze een natie over de landsgrenzen heen. In een tijdperk waarin nationalisme steeds meer gewicht kreeg, werden ze daarom makkelijk beschuldigd van anti-vaderlandse sentimenten. Evelien Gans, onderzoeker aan het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie en bijzonder hoogleraar hedendaags jodendom aan de Universiteit van Amsterdam: “Het jodendom had een januskop: het werd tegelijkertijd beschouwd als inferieur en superieur, werd verguisd en bewonderd, kon verantwoordelijk worden gesteld voor de excessen van het kapitalisme maar ook voor het communisme. Joden vormden de belichaming van de moderniteit: van democratie, van het anti-kerkelijke, van de nieuwe kunsten.”

Waar antisemitisme toe kon leiden werd goed duidelijk tijdens de Dreyfuss-affaire, die kort na het verdwijnen van De Talmudjood, begon te spelen. De zaak rond een onterecht van spionage voor Duitsland beschuldigde officier zou zich jaren voortslepen en de publieke opinie splijten. Eerherstel kwam er onder meer naar aanleiding van schrijver Emile Zola’s J’accuse. Misschien was de jodenhaat er al langer bij Russel, maar het is heel goed mogelijk dat die tijdens zijn verblijf in Parijs flink werd aangewakkerd. “Parijs was in die jaren een centrum van antisemitisme”, stelt Gans. Alle stukken in De Talmudjood waren geschreven in het Nederlands, maar onder de bladtitel stonden motto’s in twee talen: ‘Toujours en face’ en ‘Recht door zee’. Bij de weinige, regelmatige adverteerders zat de Bibliothèque Antisémitique van Albert Savine aan de Rue des Pyramides in Parijs. Liefhebbers van heinde en verre konden daar terecht voor hun lectuur vol haat. Meerssen, het dorp waar Russel neerstreek, kende bij het verschijnen van De Talmudjood al eeuwen een eigen joodse gemeenschap. De oudste gevonden vermelding dateert uit 1693: ‘Levi levert vlees aan de proosdij.’ Veel Meerssense joden bleven later op dat gebied actief. De naam Zeligman sierde op een zeker

De synagoge in Meerssen in de jaren dertig.

moment twee slagerijen in het dorp, op de Markt en de Josephstaat. Anderen waren actief in de veehandel. Joden waren nog tweederangsburgers. De acceptatie door de bevolking kende pieken en dalen. Een voorval kon zomaar ontaarden in uitbarstingen van jodenhaat. Een moordzaak in Maastricht in 1712 waarbij een joods dienstmeidje betrokken was, zorgde er bijvoorbeeld voor dat veel joden uit die stad verkasten naar Meerssen, waar de kwestie minder tumult had veroorzaakt. In de jaren veertig van de negentiende eeuw begonnen de Meerssense joden geld in te zamelen voor een synagoge. Ze deden ook een beroep op de gemeente voor een bijdrage. “De raad hield de boot af”, weet Ger Kockelkorn, ooit gedeputeerde namens de PvdA, tegenwoordig beheerder van de Meerssense

synagoge, niet ver van zijn huis. “Het excuus voor die aarzelende houding was dat men het geld nodig had voor de aanleg van een waterput in Raar. Pas nadat de gouverneur er zich mee ging bemoeien, stemden de raadsleden in met een subsidie. Later discussieerden ze lang over de samenstelling van de delegatie uit hun midden bij de inwijding in 1853. Toen ze er op terugkwamen, was die plechtigheid al achter de rug.” Antisemitisme was ruim een eeuw geleden wijdverbreid. Gerespecteerde media, politici en kunstenaars deden uitspraken die nu onacceptabel zouden zijn. Maar een blad dat week na week bol stond van de jodenhaat was destijds wel uitzonderlijk, meent Gans. Russel, die De Talmudjood mogelijk recht tegenover de Meerssense synagoge drukte, hield zijn vuilspuiterij maar even vol. Het blad was in eerste instantie gericht op lezers in de regio. Uiteindelijk vond het zijn weg naar zo’n duizend abonnees verspreid over het hele Nederlandse taalgebied. De Talmudjood heette nog een tijdje Waarheid & Recht, maar legde in 1893 het loodje. Wellicht had dat te maken met het vertrek, mogelijk een overplaatsing, van kapelaan Cremers, bijgenaamd de zwarte kapelaan. Hij zou een belangrijke kracht achter de schermen zijn geweest en heeft mogelijk ook artikelen geschreven in het blad. Russel deed ook nog een vergeefse poging om in de Meerssense gemeenteraad gekozen te worden. In 1893 wilde hij ook met een antisemitische praalwagen meedoen aan de carnavalsoptocht van het dorp. Opnieuw greep de commissaris van de koningin in. Hoe het de uitgever van De Talmudjood daarna verging, is onduidelijk. Hij overleed in 1918, het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog, in Nice. De Tweede Wereldoorlog zou ongenadig toeslaan in de joodse gemeenschap van Meerssen. Salomon Zeligman, slager op de Markt, stierf met zijn vrouw, twee dochters en een zoon in Auschwitz. Alleen zoon Joseph overleefde de oorlog. Hij nam de benen voordat de Duitsers de Meerssense joden in 1942 oppakten, en ging in het verzet. Dorpelingen beschreven hem later als een jongen die altijd wat dwars was. Kockelkorn vertelt graag over hem als hij schoolklassen rondleidt in de synagoge. “Ik hou ze dan voor dat een beetje ongehoorzaamheid geen kwaad kan.” Dit is het 32e artikel in een reeks over Plekken der Herinnering, een project in samenwerking met de BV Limburg.

33

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

ZL

cultuuragenda

BERLIJN > Mythos Olympia -Kult und Spiele. Over de mythe rond de berg Olympia en de ontwikkleing van de Olympische gedachte. Van 20 september t/m 7 januari in de Martin Gropiusbau. www.gropiusbau.de

Items voor de agenda digitaal opsturen vóór de 15e van de maand uitsluitend naar: [email protected]

bilzen

> D-day - Podium voor design. Zesde

Ontdekkingen in een Westwallbunker. Van

editie van de designveiling. Van 5

5 juli t/m 20 januari. Die Craeyvangers.

> Combat - Koen Vanmechelen. Dubbelexpo

tot 10 november in het MECC. ww.d-

Hollandse portretten uit de 17e eeuw.

in Bilzen en Heusden-Zolder waarin

daydesignveiling.nl

Van 21 oktober t/m 17 februari in het

Vanmechelen de strijd aangaat met eigen

> Playboy Architecture 1953-1979. Over

Suermondt-Ludwigmuseum, Wilhelmstraße

werk en de Duitse Orde. Van 7 oktober t/m

de rol van de (interieur)architectuur in

18. www.suermondt-ludwig-museum.de

16 december in kasteel Alden Biesen in Blizen

het mannentijdschrift Playboy, inclusief

> Wolfgang Nestler - Innenleben. Over

en De Mijplaal in Heusden-Zolder. www.

de ‘bachelor pad’, de geïdealiseerde

oude woonhuizen en hun historische

combat-koenvanmechelen.com

mannenwoning. Van 29 september t/m 10

bewoners. Van 22 september t/m 1 januari

februari in NAi / Bureau Europa.

in het Couven Museum. www.couven-

> Franz M. Jansen. Vierde aflevering in

brussel

www.bureau-europa.nl

museum.de

een reeks presentaties van Rijnlandse

> Jules Wabbes - Furniture deigner.

RAtingen

> Aids-3d - Absolutely Vitality Inc. Eerste

expressionisten. Van 20 april t/m 20

Retrospectief van Jules Wabbes, een van de

> Glanz und Grauen. Mode in het Derde

solo op Europese bodem van Amerikaans

belangrijkste Belgische meubelontwerpers

Rijk. Meer dan 250 originele kledingstukken

kunstenaarsduo Aids-3d. Van 2 september

polyphone Bild. Gouaches, aquarellen en

uit de vorige eeuw. Van 17 oktober t/m 13

uit de jaren van het nationaalsocialisme.

t/m 7 oktober in NAK Neue Aachener

tekeningen. Van 20 september t/m 3 februari

januari in Bozar. www.bozar.be

Van 9 maart t/m 27 januari 2013 in het LVR-

Kunstverein.

in het Kunstmuseum.

den haag

Industriemuseum Ratingen.

www.neueaachenerkunstverein.de

www.kunstmuseum-bonn.de

> Fabulous Fifties Fabulous Fashion.

www.industriemuseum.lvr.de/

antwerpen

> in het August Macke Haus.

Mode uit de jaren vijftig spreekt

rotterdam

How much Fascism? Van 6 oktober t/m 4

www.august-macke-haus.de

tot de verbeelding en is, mede door

> Louis Kahn - The Power of Architecture.

november. These and Other Works. Van

spraakmakende tv-series, actueler dan ooit.

Retrospectief van een van de meest

24 november t/m 30 december in Extra

> Leigh Ledare. Eerste solo van Amerikaanse

Van 6 oktober t/m 3 februari. Amy Dicke,

invloedrijke architecten van de 20e

City Kunsthal. www.extracity.org

kunstenaar brengt oud en nieuw werk

eerste museale tentoonstelling voor Dicke

eeuw, die nooit bouwde in Europa. Van 8

arnhem

bijeen. Van 8 september t/m 25 november.

van 22 september t/m 6 januari in het

september t/m 6 januari in het NAi.

> Ruimte voor realiteit. Collectie-

Gemeentemuseum.

www.nai.nl

presentatie. Van 10 november 2011 t/m 1

januari 2013. Pascale-Martine Tayou, van 15

www.gemeentemuseum.nl

utrecht

november 2013. Mark Outjers - Gelders

december t/m maart 2013 in Wiels.

eindhoven

> Jeans. Van werkkleding tot mode, van de

Balkon 18. Overzichtsexpositie van Mark

www.wiels.org

> Taking Shelter. De natuur en de

17de eeuw tot nu. Van 24 november t/m 10

Outjes (Heerlen, 1967). Van 22 september

> Constant Permeke. Retrospectief naar

kleurrijke folklore van Vietnam vormen de

maart in Centraal Museum.

t/m 18 november. Anya Janssen - The

aanleiding van de zestigste verjaardag van

bron van inspiratie van Studio Meesters.

www.centraalmuseum.nl

Shapefighter. Gesamtkunstwerk rondom

Permekes overlijden. In Bozar van 11 oktober

Van 25 augustus t/m 8 oktober te zien bij

venlo

een 12-jarig meisje dat woont in een

t/m 20 januari. www.bozar.be

Yksi Expo. www.yksi.nl

> Marjan Eggels (alias Akaratos)

caravan. Van 22 september t/m 2 december.

> Scarlett Hooft Graafland. Domestic

presenteert haar vazen van wol. Van 5 april

In de schaduw van morgen. Neo-realisme

> Goud uit Java - zilver uit Batavia.

Marble. Foto’s van tijdelijke sculpturen die

t/m 7 oktober op de binnen tentoonstelling

in Nederland. Reprise van eerdere

Kunststukken, sieraden en objecten uit het

ze maakt in afgelegen gebieden zoals de

green-E-motion op Floriade 2012.

tentoonstelling. Van 18 november t/m 17

voormalige Nederlands Indië, van 21 april

Boliviaanse hoogvlaktes. Van 8 juli t/m 6

www.akaratos.nl

februari in Museum voor Moderne Kunst.

Architectuur, mode en vormgeving

Bonn

december. Ernst Wilhelm Nay: Das

brussel

Joëlle Tuerlinckx, van 22 september t/m 6

den haag

t/m 4 november. Hans van Bentem – Keep

oktober. Zitten. Tot en met 4 november.

www.mmkarnhem.nl

on dreaming; fonkelend oeuvre met robots,

Roberto Polo. van 14 oktober t/m 31

Baden-baden

fallussen en Kalasjnikovs van 2 juni t/m 11

Beeldende kunst

december bij Piet Hein Eek. www.pietheineek.nl Hasselt

aijen

> De 20ste Eeuw Aangekleed -

> Het model. Groepstentoonstelling. Van

Vrouwenmode in de eeuw van de

23 september t/m 5 november bij Galerie

ontwerpers. Topstukken en nieuwe aanwinsten uit de collectie. Van 23 juni t/m 6 januari in het Modemuseum.

Pictura. wwwgaleriepictura.nl Aken > Ine Schröder. Ansätze. Nieuw werk van

www.modemuseumhasselt.be

Maastrichtse kunstenares. Van 7 september

Luik > Reciprocity. Zesde editie van de Design Biennial Liège. Van 5 t/m 28 oktober in Manege Caseren Fonck, Rue Ransonnet 2. www.designliege.be Maastricht > (Hotel)bestemming Maastricht. Op 8 oktober. Oeuvrelezing Victor de Stuersprijs door René Coenegracht. Op 12 november. De lezingen beginnen om 20.00 uur in Coffeelovers De Annex, Plein 1992. www.toposmaatsricht.nl

34

t/m 13 oktober in Raum für Kunst. www.heimat.de/raumfuer kunst > De stad die niet bestaat. Van 22 september t/m 20 januari. Videozone:

> Frans Masereel. Holzschnitte und

november. Happy Days. Haagse kunst uit

Zeichnungen. Werken uit de verzameling

de jaren 1947-1967. Van 1 september t/m 20

van Frank Hendrickx. Van 16 september

januari. Bridget Riley. Muurtekenening

t/m 4 november in GFJK - Altes Dampfbad,

van Britse kunstenares. Van 13 oktober t/m

Marktpltaz 13.

6 januari. Johnny Rolf en Jan de Rooden.

bedburg-hau

Keramiekschenking uit de jaren 1060-2010.

> Kunst.Bewegt 02. Joseph Beuys und der

Van 10 november t/m 15 maart. Gustave

Schwan. Vanaf 29 september t/m 1 maart

Caillebotte. Stille krant onder de Franse

in Museum Schloss Moyland.

impressionisten. Van 2 februari t/m 20 mei. in het Gemeentemuseum.

www.moyland.de

www.gemeentemuseum.nl

Bemelen > Fienke Teeken, Hank Beelenkamp op 6 en 7 oktober. Raph de Haas, Marc

> Amie Dicke - Nabeeld. Eerste museale solo van Amie Dicke (1978) in Nederland. Van 22 september t/m 5 januari. Patrick

Artur Zmijewski. Van 9 november t/m 6

Truyen op 3 en 4 november bij Wanda Reiff,

januari in Ludwig Forum.

Gasthuis 20. www.wandareiff.nl

www.ludwigforum.de

Bergen

Carlijn Mens. Installatie over vluchtelingen,

> Fritz Schaefler (1888-1954) Verfemt

> De Kunst 10 Daagse van Galerie Moa.

gevangenschap en vrijheid. Van 22 december

– Vertrieben – Zurückgekehrt . Van

Van 20 oktober t/m 28 oktober in Bergen,

t/m 24 februari. Ben Akkermans en Michiel

7 juli t/m 20 januari. Das rätselhafte

van 5 november t/m 18 november in Parijs.

Ceulers. Presentatie van, met en rondom

Vermächtnis der Caroline Wirz.

www.galeriemoa.nl

veelbelovende Belgische kunstenaar Michiel

www.zuiderlucht.eu

Corillon. Het geheim leven van Oskar Serti. Van 22 september t/m 16 december.

oktober 2012

terloopse herinneringen

Tante Lies

V

Werk van Mark Outjes in Museum voor Moderne Kunst in Arnhem.

Ceulers. Van 22 december t/m 24 februari in

essen

het GEM, museum voor actuele kunst.

> The Ecstacy of Colour - Munch, Matisse en

www.gem-online.nl

de expressionisten. Van 29 september t/m 13

> ARTI Kunstbeurs. Hedendaagse kunst,

januari in Museum Folkwang.

sculpturen, schilderijen en fotografie. Van

www.museum-folkwang.de

3 t/m 7 oktober in de Fokker Terminal,

eupen

Binckhorstlaan 249. www.artikunstbeurs.nl

> Sylvie Macias Diaz en Tinka Pittoors. Van 2

Düsseldorf

september t/m 28 oktober in Ikob.

> 100 x Paul Klee. Gechichte der Bilder.

www.ikob.be

Alle, dus meer dan honderd werken van Paul

gent

Klee (1879-1940) uit de eigen collectie, en

> Philippe van Snick. Diverse media. Van 9

hun geschiedenis. Van 29 september t/m 10

september t/m 28 oktober. Marc de Blieck.

februari in K21 Ständehaus.

Fotografie. Van 1 t/m 28 oktober bij Galerie

www.kunstsammlung.de

Tatjana Pieters. www.tatjanapieters.com

> Juwelen im Rheingold. Dwarsdoorsnede

> Tim Thys en Magda Huygens. Keramiek en

uit inmiddels meer dan 700 werken tellende

grafiek. Van 30 september t/m 24 oktober in

privé-verzameling. Van 28 september t/m 25

galerie De oude Barrier, Luikersteenweg 773.

november in de Kunsthalle. www.kunsthalle-

www.deoudebarrier.be

duesseldorf.de

> Another Brick in the Hole. Werk van graffiti-

echt

collectief Hell’o Monsters. Van 8 september t/m

> Guusje van Noorden en Gerard

27 oktober in Alley Art Gallery. www.alley.be

Schuwirth. Schilderijen en sculpturen. Van 30

Heerlen

september t/m 31 december bij Galerie Graus,

> Margrit Belfi. Beelden in brons en keramiek.

Wijnstraat 41.

Van 14 september t/m 10 oktyober bij

eindhoven

Victor4art. www.victor.nl

> Deze sokken zijn niet wit. Werken uit

> Fons Haagmans - Akerstraat Blues.

de collectie (1924-1929) samengesteld door

Haagmans schildert iconen uit de Limburgse

kunstenaarsduo Bik van der Pol. Van 9 juni

volkscultuur en het mijnverleden. Van 1

t/m 11 november. Piero Gilardi - Samen

september t/m 18 november in Schunck.

werken. Hernieuwde kennismaking met

www.schunck.nl

een van de grondleggers van de Arte Povera.

> Femke Habets - Verdwalen in patronen. Van

Van 8 september t/m 6 januari. David

10 september t/m 2 november in de galerij van

Maljkovic - Sources in the Air. Overzicht

de centrale hal van het Atrium Ziekenhuis. www.

van Kroatische kunstenaar die speelt

atriummc.nl/kunst

met elementen uit sciencefiction, utopie,

> Underneath My Skin. Werk van Arlaque

geschiedenis en politiek. Van 6 oktober t/m

de Clerque en Raquel Rodrigo Iglesias. Van 27

27 januari. Lissitzky - Kabakov. Utopie en

september t/m 8 november in Kuepres Art, Ex-

werkelijkheid. Confrontatie tussen vroege

CBS, Kloosterweg 1. www.kuepersart.com

en late Sovjetkunst. Van 1 december t/m 28

> Paraphrasing Babel. Videokunst en

april in het Van Abbemuseum.

soundscapes over taal, miscommunicatie

www.vanabbemuseum.nl

en spraakverwarring. Van 19 oktober t/m 18

35

www.zuiderlucht.eu

eel kan ik mij van de Tweede Wereldoorlog niet herinneren. Ik ben precies in het midden van die oorlog geboren, december 1942, en de meeste herinneringen zijn uit de tweede hand. Maar er zijn ook foto’s bewaard gebleven en in die tijd logen foto’s nog niet. Op een ervan zit ik in een kinderwagen met houten wieltjes. Achter de wagen staat mijn tante Lies, langs de kant van de Elmpterweg in Maasniel. We zwaaien naar Duitse soldaten die op de terugweg zijn naar Duitsland. Dat moet zo rond januari, februari 1945 zijn geweest. Het is een zwart-wit foto en het kan dus zo zijn geweest dat we daar stonden om die Duitsers een hart onder de riem te willen steken, zo van: “Zet hem op: nog een paar kilometer doorlopen en dan zijn jullie weer in die Heimat.” Maar zo was het niet, als ik tenminste de verhalen van mijn ouders moet geloven. Mijn tante Lies was niet zo van de Duitsers, en om hun het verlies van de oorlog extra in te peperen had ze mij gekleed in een rood-wit-blauw pakje en stond ze daar zelf in een oranje jurk. Dat was zó provocerend dat het ook gevaarlijk was. Waarom zou niet een van die Duitsers hebben gedacht: “We hebben die oorlog toch verloren, laat ik nog maar eens even mijn pistool of geweer tevoorschijn halen en die twee voor hun kop schieten?” Mijn ouders waren, zo hebben ze me later verteld, erg ontstemd over die eenmansactie van tante Lies. Als ze daar in haar eentje was gaan staan, hadden ze er misschien nog vrede mee gehad, maar waarom moest ze mij zonodig in haar afkeer van het Duitse gespuis betrekken? Het had mijn dood kunnen worden! Nog geen drie jaren oud en dan al sterven voor volk en vaderland, dat ging hun te ver. Ik heb me de laatste tijd afgevraagd wie die foto eigenlijk heeft gemaakt. En ook: hoe kan het dat mijn ouders niets hebben gemerkt van de verkleedpartij? Ik kan het ze niet meer vragen, want ze zijn al een hele tijd geleden gestorven. Eigenlijk ben ik er altijd van uit gegaan dat het verhaal klopt, vooral vanwege die foto. Ik keek op tegen tante Lies. Ze was een vrouw van de wereld, die zich aan god noch gebod stoorde en haar eigen, excentrieke leventje leidde. Ik zocht haar in mijn jonge jaren veel op omdat ze me prachtige verhalen vertelde over de grote wereld, waarin ze leefde. Lang hebben die bezoeken overigens niet geduurd. Ze is jong gestorven, verteerd van het verdriet over de dood van haar minnaar uit Monte Carlo en geveld door darmkanker. Ik zou postuum een bos bloemen langs de Elmpterweg voor haar neer moeten leggen, maar de plek waar we stonden is er niet meer. Daar ligt nu een vierbaans autoweg richting Duitsland. PIETER BEEK

oktober 2012

november, elke avond van 18.00 tot 23.00

bekend werd met zijn grafisch abstracte

Neuss

diplomaat besloot ruim tien jaar geleden

uur op diverse locaties in de binnenstad.

gebrandschilderde ramen. Van 19 mei t/m

> Sehnsucht nach Farbe - Moreau, Matisse

zijn leven aan de kunst te geven. Fotografie,

www.paraphrasing-babel.eu

28 oktober in het Deutches Glasmalerei-

und Co. Van 23 september t/m 13 januari in

video en installatie. Van 7 september t/m 2

heusden-zolder

Museum.

Clemens-Sels-Museum. Mit unverstelltem

december in Het Domein. Op 7 oktober is

> Combat - Koen Vanmechelen.

www.glasmalerei-museum.de

Blick - Naive Kunst aus Polen. Van 15

Castro aanwezig vanaf 14.00 uur.

Dubbelexpo in Bilzen en Heusden-Zolder

Luik

juli t/m 7 oktober in het dependance Feld-

www.hetdomein.nl

waarin Vanmechelen de strijd aangaat

> Jacques Clauzel en Jean Degottex,

Haus, Musuem für populäre Druckgrafik.

> Sjer Jacobs en Yvonne Cup, schilderijen

met eigen werk en de Duitse Orde. Van 7

schilderijen. Van 22 augustus t/m 21

www.clemens-sels-museum.de

en beelden. Van 21 september t/m 28

oktober t/m 16 december in kasteel Alden

oktober in Monos Gallery.

nijmegen

oktober in galerie NDK.

Biesen in Blizen en De Mijplaal in Heusden-

www.monosgallery.com

> Popart in Europa. Van 6 september t/m

www.dabekaussen.nl

Zolder.

Maastricht

13 januari in Museum Het Valkhof.

> Groepstentoonstelling. Van 2

www.combat-koenvanmechelen.com

> Mary Heilmann - Good Vibrations

www.museumhetvalkhof.nl

september t/m 7 oktober in Galerie3.

Heythuysen

van BACA Laureaat 2012. Heavy Lights.

reutlingen

www.galerie3g.nl

> Ine Catharina Geraedts, curious

Plaatsgebonden installatie door Maya

> Zeitgenössische Malerei aus den

stein

moments. Installatie. Van 10 augustus

Hayuk als ode aan Mary Heillman. Theatre

Niederlanden: Bep Scheeren, André

> #9. Kunstproeven aan tafel. Eten en

t/m 11 november in de Missiekapel. www.

of Thought. Groepstentoonstelling van

Dieteren, Rik van Iersel. Van 13 september

kunst gaan goed samen. Van 15 september

kunstencultuurleudal.nl en www.neemwaar.

studenten van de Jan van Eyck Academie,

t/m 12 november in Kunstverein Reutlingen.

t/m 25 november, alleen in de weekends, in

nl

van 2 oktober t/m 27 januari in het

www.kunstverein-reutlingen.de

Galerie Kunstproeven.

Horn

Bonnefantenmuseum. www.bonnefanten.nl

roermond

www.kunstproeven.nl

> Bespiegelingen. Plaatselijke collectief

> Jan Vanriet. Schilderijen van prominente

> Verweerd is niet vergaan. Werk van de

steyl

HAK 2000 exposeert voor de zesde keer.

Belgische kunstenaar van 16 september t/m

jeugdige Rosanne Heuts (Roermond, 1991),

> Dieter Schierenberg. Landschappen en

Op 20 en 21 oktober in kloosterkapel

20 oktober bij galerie Wansink.

van 20 september t/m 9 november, tijdens

stillevens uit de Provence. Van 2 september

Bethanië. www.hak2000.nl

www.galeriewansink.nl

kantooruren, in het Huis voor de Kunsten.

t/m 14 oktober in Galerie de Zeemeermin.

Horst

> Jeroen Evertz. Collages. Van 29

www.hklimburg.nl

www.galeriedezeemeermin.nl

> Don’t Disturb. Werk van Ron Mennen

september t/m 27 oktober bij lijstenmakerij

> BienNEELale. Kunstmanifestatie van

> Kunst en interieur in het klooster.

en Rolf Maas. Van 214 oktober t/m 18

Lenssen, Breulingstraat 18A.

en met talent uit Maasniel. Op 13 en

Groepsexpoistie. Op 6/7 en 13/14 oktober in

november bij Galerie Judy Straten,

> 500 jaar Made in Maastricht. Een

14 oktober op diverse locaties aan de

Palais Moubis, Waterloostraat 28

Schoolstraat 7.

geschiedenis van kunstambachtslieden in

Julianalaan. www.bienneelemaasniel.nl

thorn

www.galeriejudystraten.nl

Maastricht. van 13 oktober t/m 10 maart in

>ProjectMailArtBooks. Meer dan 200

> Thorn inspireert. Schilderijen en

kerkrade

Museum aan het Vrijthof.

mailartboekjes en werk van vijftien

objecten van kunstenaars van vroeger en

> Frans Nols - Zwart-wit in kleur. Expositie

www.museumaanhetvrijthof.nl

kunstenaars. Van 2 december t/m  januari

nu. Van 28 september t/m 24 februari in

over vergeten Kerkraadse zoon. Van 24

> Geert Mols (neon/sculptuur) en Doris

in Galerie Art.room, Godsweerdersingel 20

Museum Het Land van Thorn.

september t/m 4 januari in het Raadhuis,

Becke (schilderijen). Van 1 september

te Roermond.

www.museumhetlandvanthorn.nl

Markt 1.

t/m 15 oktober bij galerie Schuwirth & van

www.projectmailartbooks.com en

utrecht

Keulen

Noorden. www.schuwirthenvannoorden.nl

www.artroom2012.com

> Exploded Views. Groepsexpositie met

> Ein Wunsch bleibt immer übrig.

> Kamagurka. Voorstudies van de

> Nachtfahrt. Met Adrian Alecu, Paul

werk van o.a. William Engelen en Driessens

Afscheidstentoonstelling van scheidend

kruiswegstaties, schilderijen en

Buchanan, David Heitz, Roderick Rietbrink,

& Verstappen. Van 6 juli t/m 28 oktober in

directeur Kasper König. Van 2 juni t/m 4

spiegelvoorwerpen. Van 13 september t/m

Kilian Kretschner, Roman Signer, Studio

het Centraal Museum.

november in Museum Ludwig.

10 november in Galerie Dis, Tafelstraat 28.

Oneindigheid, Leon Vranken. Van

www.centraalmuseum.nl

www.museum-ludwig.de

www.galeriedis.nl

31 augustus t/m 20 januari in de ECI

vaals

Kleef

> Kamagurka. Schilderijen en beelden.

Cultuurfabriek. www.bonnefanten.nl

> Leo Mura en Karl-Heinz Laufs. Van 26

> Mijn scheerspiegel.

Van 8 september t/m 29 december in High

> Yasuko Sugiyama. Schilderijen. Van 14

augustus t/m 14 oktober in De Kopermolen.

Overzichtstentoonstelling in het

Culture Gallery. www.highculture.eu

oktober t/m 1 december in DZD Art Gallery.

www.dekopermolenvaals.nl

gerenoveerde Museum Kurhaus waar nu

> Vrienden van Geja 2012.

www.dzdart.nl

Valkenburg aan de Geul

ook het voormalige en gerestaureerde

Groepstentoonstelling, van 15 september

rotterdam

> Charles Vos, van Madonna tot

atelier van Joseph Beuys bij is getrokken.

t/m 14 oktober in galerie Geja.

> Aristide Mailol. Overzicht van de Franse

Mooswief. Van 30 september t/m 25

Van 9 september t/m 13 januari in Museum

www.galerie-geja.nl

beeldhouwer met twintig beelden en een

november in Museum Land van Valkenburg.

Kurhaus Kleef.

> Paraphrasing Babel. Videokunst en

selectie sculpturen en tekeningen. Van

www.museumlandvanvalkenburg.nl

www.museumkurhaus.de

soundscapes over taal, miscommunicatie

15 september t/m 10 februari 2013 in de

> Limburgse kunst. Schilderijen van onder

Leuven

en spraakverwarring. Van 19 oktober t/m 18

Kunsthal. www.kunsthal.nl

anderen Lei Molin, Daan Wildschut, Charles

> Sol LeWitt. Enkele jaren geleden

november, elke avond van 18.00 tot 23.00

> De weg naar Van Eyck. Retrospectief

Eyck. Van 19 t/m 28 oktober bij Marx en

overleden Amerikaanse minimalist maakt

uur op diverse locaties in de binnenstad.

van Jan van Eyck, een van de meest

Marx. www.marx-en-marx-kunst.nl

opnieuw furore. Van 21 juni t/m 14 oktober.

www.paraphrasing-babel.eu

geniale schilders van Europa, met kostbare

> Yvonne Taks. Schilderijen met olieverf en

Yael Davids. Israëlische kunstenares

Mönchengladbach

werken van zijn hand, aangevuld met

acryl. van 7 september t/m 2 november in

onderzoekt de rol van taal, de stem en

> Warmhaus - Katarzyna Przezwanska

tachtig meesterwerken van tijdgenoten.

het gemeentehuis.

het lichaam in relatie tot ruimte. Van 27

- Eerste museale presentatie van jonge

Van 13 oktober t/m 10 februari in Museum

> Oskar Berner en Wolfgang Göddertz.

september t/m 6 januari. Focus Guy Mees.

Poolse kunstenares in Duitsland. In

Boijmans Van Beuningen. www.boijmans.nl

Schilderijen en stalen sculpturen. van 21

Eerste collectiepresentatie focust op

Abteiberg neemt ze het museumgebouw

schimmert

oktober t/m 9 december in de Kopermolen.

oeuvre van Guy Mees (1935-2003). Van 27

als vertrekpunt van haar ingrepen. Van 23

> Groepsexpositie, van 4 november t/m 27

ww.dekopermolen.nl

septmeber t/m 20 januari in M-Museum.

september t/m 11 november in Musuem

januari in keramiekgalerie De Kunstwinkel.

venlo

www.mleuven.be

Abteiberg. www.museum-abteiberg.de

www.dekunstwinkelschimmert.nl

> Mapping the Landscape.

> Sein und Zeit. De tijd en de dingen.

sittard-Geleen

Kunstenaarsproject over stedelijk en

Linnich

Fotografie van Kathrin Tillmanns en

> Claire-Voie. Sculpturen van de jonge

natuurlijk landschap in de Euregio met

> Ludwig Schaffrath - Universum in

sieraden van Marion van Cruchten. Van

Franse kunstenares Marion Verboom. T/m

interventies van o.a. Frank Koolen,

Glas. Retrospectief over de vorig jaar

27 september t/m 13 december in het

28 oktober in BIS71. www.bis71.nl

Antoine Berghs en Paul Devens. Van 2

overleden professor en kunstenaar die

Euregiohaus. www.euregio-rmn.eu

> Jota Castro. Voormalige Peruaanse

september t/m 6 januari. Landschappen.

36

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

Een keuze uit recent verworven

Internationales Zeitungsmuseum.

aankopen van gastcurator Rob Moonen.

www.izm.de

Dode bomen Recent verschenen boeken

Van 2 september t/m 6 januari in Museum van Bommel van Dam. www.

arnhem

vanbommelvandam.nl

> Erwin Olaf. Filmachtige portretten en

> Berkhey Collectie. Tekeningen,

scenes die Olaf op verschillende locaties

aquarellen en prenten uit de 17e en 18e

in Berlijn maakte. Van 27 oktober t/m 17

eeuw met de natuur als thema. Van 7

januari in het Museum voor Moderne

september t/m 6 januari in het Limburgs

Kunst Arnhem. www.mmka.nl

Museum. www.limburgsmuseum.nl

BERLIJN

> Laat bloemen uw tolk zijn.

> Dennis Hopper - The Last Album.

Schilderijen van Hans en Maarten

Vintage fotografie uit de VS uit de jaren

Bouman, Sef Canjels, Jean Laudy, Corrie

zestig. Van 20 september t/m 17 december

Vossen-Mols en Beppie Wong-Willems.

in de Martin Gropiusbau.

Van 2 augustus t/m 24 oktober in de Lei

www.gropiusbau.de

Alberigs Museumkapel. Open donderdag

den haag

van 11-15 uur.

> Arnold Newman - Masterclass.

> Bert Loerakker. Actuele tweeluiken.

Historische portretten van de pionier van

Van 7 oktober t/m 24 november bij

de ‘omgevingsfotografie’. Van 13 oktober

galerie Wilms. www.galeriewilms.nl

t/m 13 januari. Zilveren camera. Van 19

venray

januari t/m 3 maart in het Fotomuseum

> Mindmap. Manifestatie over kunst en

Den Haag

psychiatrie. Van 25 mei t/m 14 oktober

www.fotomuseumdenhaag.nl

Nop Maas, Gerard Reve. Kroniek van een schuldig leven, deel 3 – De late jaren (19752006). Ondanks bezwaren van Reves weduwnaar

In Odapark, Anna-terrein, Servaashof en

Düsseldorf

Joop Schafthuizen bepaalde het Gerechtshof in

andere locaties.

> Andreas Gursky. Zestig werken (nieuw

Amsterdam dat het derde deel en laatste deel van

www.mindmapvenray.nl www.odapark.nl

en oud) van de internationaal bekende

de Reve-biografie toch mag verschijnen. G.A. van

> Welkom in mijn wereld. Werken van

fotograaf uit Düsseldorf. Van 23 september

Oorschot, 35 euro.

outsider kunstenaars. Venrays Museum,

t/m 13 januari in Museum Kunstpalast.

Eindstraat 8. Van 13 april t/m 7 oktober.

www.smkp.de

weert

> Big Picture. Selectie uit eigen collectie

> Helma Veugen en Indra Moonen

van films en video’s. Met klassieke beelden

exposeren van 21 oktober t/m 25

van o.a. Steve McQueen, Shirin Neshat en

november in Galerie Weert.

Rodney Graham. Van 14 april t/m 27 januari

www.galerieweert.nl

in K21 Ständehaus.

well

www.kunstsammlung.de

> Joop en Borek. Keramiek en glas van

> Gillian Wearing. Fotografie over

Joop van Ulden en Borek Sipek. Van 23

Identiteit en zelfverwezenlijking van Britse

septmeber t/m 18 oktober in World Art

fotografe Gillian Wearing (1963). Van 8

Abdellatif Laâbi, The Rule of Barbarism.

House. www.worldarthouse.nl

september t/m 6 januari in K21.

Poëtische analyse van het barbarisme. Verscheen

wijlre

www.kunstsammlung.de

in 1976 toen Laâbi wegens ‘crimes of opinion’ acht

> A Battle for Narrative. Eerste

essen > The Ecstacy of Colour - Munch, Matisse

jaar opknapte in een Marokkaanse cel. De Engelse

tentoonstelling in het Hedge House in samenwerking met het

en de expressionisten. Van 29 september

Bonnefantenmuseum. Met werk van

t/m 13 januari in Museum Folkwang.

onder anderen Jesse Ash, Gianni

www.museum-folkwang.de

Caravaggio, Jan Dibbets, Ger van Elk,

genk

Mario Merz. Van 26 augustus t/m 28

> Lara Mennes - Between Stories.

oktober.

Fotografie van jonge Antwerpse

www.hedgehouse.nl

kunstenares. Van 19 augustus t/m 12

wuppertal

oktober in C-Mine. www.c-mine.be

> Peter Paul Rubens. Retrospectief

 heerlen

over 17e eeuws Vlaams genie verbindt

> Stephan Vanfleteren, Flandrien. Foto’s

zijn werk als schilder met dat als

rond wielerkoersen. Van 1 september t/m

diplomaat. Van 14 oktober t/m 28

18 november bij Schunck. www.schunck.nl

februari in het Von der Heydt Museum.

> Tonny Stroucken. WK Wielrennen

www.von-der-heydt-kunsthalle.de

Heerlen, 1967. Impressie van de koers

Fré Videler, De hondenstrontvreter. Roman die speelt in Heerlen in de jaren vijftig en zestig. Een jongeman genaamd Ferry ontdekt dat zijn schaduw tot leven komt . Een gewaarwording die zijn leven volkomen ontwricht. LVD-U, 17,50 euro.

Willem Kurstjens, Het Spaghetti-oproer. Kind van Nederlandse moeder en Siciliaanse maoïst doet onderzoek naar de SP, de partij die zijn ouders zo verdeelde. Of het net zo afloopt als met Emile Roemer? Uitgeverij Shinz, 9,95 euro.

vertaling kwam tot stand dankzij inspanningen van onder anderen Hans van de Waarsenburg en Breyten Breytenbach. Pirogue, 12 dollar. www.piroguecollective.org

‘t Bier van Hier...

die door de jonge Eddy Merckx voor Jan Janssen werd gewonnen. Van 1 september

Fotografie en film

t/m 7 oktober in de vitrine van Schunck. www.schunck.nl > Paraphrasing Babel. Videokunst en

ANNO

soundscapes over taal, miscommunicatie

aken > Russia. Fotografische impressies uit Rusland van Henri Cartier-Bresson. Van 21 juli t/m 28 oktober in het

en spraakverwarring. Van 19 oktober t/m 18 november, elke avond van 18.00 tot 23.00 uur op diverse locaties in de binnenstad. www.paraphrasing-babel.eu

37

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

1870

Leuven

Tentoonstelling over de Vlaamse schrijver

Bartok en Piazolla. Op 21 oktober vanaf

de Parkstedelijke cultuur scène, elke eerste

> Roe Etheridge. Fotografisch onderzoek

die dit jaar 100 jaar had kunnen worden.

16.00 uur in Cellebroederskapel.

maandag van de maand in De Nieuwe Nor.

naar de genres en de recente geschiedenis

Bibliotheek Schunck bibliotheek van 31

> Hudaki Village Band. Oekraïense

www.cultuurbrouwerij.nl

van de fotografie met werk uit de afgelopen

augustus t/m 14 oktober. www.schunck.nl

feestband. Op 6 oktober om 20.00 uur.

> Romeins Zuid-Limburg - het hele

Flamenco Night met Adrian Elissen Trio en

verhaal. Permanente expositie over de

september t/m 13 januari. www.mleuven.be

maastricht

after party. Op 27 oktober om 20.00 uur in

vraag wat de komst van de Romeinen

maastricht

> Verhalencafé. Elke eerste donderdag van

het Magisch Theatertje.

2000 jaar geleden betekende voor de

> Paraphrasing Babel. Videokunst en

de maand, van oktober t/m mei, om 14.00

www.magisch-theatertje.nl

toenmalige bewoners. Goudklompjes.

soundscapes over taal, miscommunicatie

uur in de Ambyerhoof, Seveenplein 27.

niederrhein

Bijzonderee collectiestukken getuigen

en spraakverwarring. Van 19 oktober t/m 18

> The Maastricht International Poetry

> Muziek Biënnale. Keur aan concerten en

van stukje Heerlense stadsgeschiedenis.

november, elke avond van 18.00 tot 23.00

Nights. Met een keur aan internationale

optredens in Noord-Limburg, Gelderland en

Van 14 september t/m 3 februari in het

uur op diverse locaties in de binnenstad.

dichters. Eregast is de Zuid-Afrikaanse

Niederrhein onder het motto Hof van Eden.

Thermenmuseum. www.thermenmuseum.nl

www.paraphrasing-babel.eu

dichter Charl-Pierre Naudé. Van 25 t/m 27

Van 25 augustus t/m 14 oktober op tal van

Maastricht

> Bekende Limburgers en hun favoriete

oktober in La Bonbonnière.

locaties. www.muziekbiennale.eu

> Schuilen in Maastricht. Elke derde

boek . Fotoportretten door Ruben

www.maastrichtpoetry.com

vaals

zondag in de maand. Museum Schuilen

Reehorst. Van december t/m februari.

> Verboden Boeken.

> Ben Fey op het orgel tijdens een markt-

in Maastricht, Minister Goeman

World Press Photo. De oogst van

Jubileumtentoonstelling bij het 350 jarig

orgelconcert, op dinsdag 2 oktober om

Borgesiusplantsoen.

afgelopen jaar. Van 26 oktober t/m 18

bestaan van de Maastrichtse bibliotheek.

12.00 uur.

www.schuileninmaastricht.nl

november in Centre Céramique.

Van 25 maart t/m 28 oktober. Ruben L.

Ton Koopman, orgel en Tini Mathot,

> Terug van weggeweest. Verdwenen

www.centreceramique.nl

Oppenheimer. Overzichtstentoonstelling

clavecimbel, op dinsdag 9 oktober om

Maastrichtse collecties even thuis. Van 1 juli

nuth

van de Maastrichtse cartoonist. Van 30 juni

20.00 uur.

t/m 4 november. CSI Mosasaurus. Natuur

> Expositie 2012 van FotoF. Op 27 en 28

t/m 21 oktober. No smoking. Gedichten

Ton Reijnaerdts op het orgel tijdens een

Historisch Museum Maastricht. Van 13

oktober en 3 en 4 november in galerie

trekken uit een soort sigarettenautomaat.

markt-orgel concert, op dinsdag 16 oktober

december t/m 30 juni 2013.

7tien49. www.fotoflimburg.nl

Tot 1 november in Centre Céramique.

om 12.00 uur. Jo Louppen - Orgelconcert

www.nhmmaastricht.nl

sittard-geleen

Knetter op Letters: van kalligrafie tot

In de schemerduistere stilte, op zaterdag 27

roermond

> Kijk Vrienden - Peter van Deurzen.

twitter. Van 1 september t/m 31 december.

oktober om 21.00 uur. Ensemble Helicon,

> Kunstbende Zomertour. Talentvolle

Foto’s, videofragmenten met interviews en

Jan Hanlo honderd jaar. Herdenking

met werken van Mozart en George Enescu,

jongeren op de Limburgse pop- en

een boek. Van 28 oktober t/m 4 november

van het honderdste geboortejaar van

op zondag 28 oktober om 16.00 uur in de

cultuurpodia. Start 4 augustus Solar in

in Stadslab, Leyenbroekerweg 105A.

de schrijver Jan Hanlo (Bandung 1912

Kopermolen. www.dekopermolenvaals.nl 

Roermond, laatste optreden op 6 oktober

Venlo

- Maastricht 1969) Van 13 oktober t/m

op D-vers Sittard. Finale op 11 maart in

> Janice Rubin, The Mikvah

3 december. Letters bij de lunch. Lou

Stadsschouwburg Sittard.

Project. Amerikaanse die met een

Spronck over dr. Joseph Endepols (van de

onderwatercamera de eeuwenoude

woordenboeken. Op 4 oktober om 12.30 uur

joodse rituelen van spirituele reiniging

in Centre Céramique.

Aken

kunst- en cultuurmanifestatie in

fotografeerde. Vanaf 3 mei t/m 31

www.centreceramique.nl

> Vom kaiserlichen Postkurier bis

hartje Maasniel. Van vrijdag 12 t/m zondag

december. Jong in 2012. Fotografie van

venray

Facebook. Post in de regio Aken van de

14 oktober. Diverse locaties:

jong talent over jeudgculturen van deze

> Masterclass schrijven - met Peter

15e tot de 21e eeuw. Van 18 september

Julianalaan, Roermond-Maasniel

tijd. Van 6 september t/m 9 december in

Drehmanns. Op 7 oktober in Servaashof,

t/m 31 december in het Internationales

www.biesneelemaasniel.nl

het Limburgs Museum.

Stationsweg 46. www.mindmapvenray.nl

Zeitungsmuseum, Pontstrasse 13.

thorn

www.limburgsmuseum.nl

 

arcen

> Processie. Cultureel programma

Muziek

> Van Legende tot Volksgebruik. Van

van Metronoom over de processie als

2 september t/m 14 oktober in het Franz

cultuurgoed. Op 7 oktober vanaf 14.30 uur

Pfannerhuis. www.franzpfannerhuis.nl

in de Abdijkerk. www.thornmetronoom.nl

tien jaar. In M-Museum Leuven. Van 27

> Bill Wyman. Fotografie van voormalige Stones-drummer. Van 23 september t/m 25 november Bij de Buren, Parade 66 (naast

Diversen

www.kunstbendelimburg.nl > BienNEELe Maasniel 2012. Cross-over

Sounds).

Hasselt

arnhem

venlo

> Rob Moonen, The other horizon. Foto’s

> Blues in Muziekodroom. Marquise

> Biënnale Gelderland 2012. Evenement

> Inspiratie natuur. Van 7 september

van strak geregisseerde (zee)landschappen

Knox, jonge gitarist (20) uit St. Louis,

met vormgevers, beeldend kunstenaars,

t/m 6 januari. Flower power. Van 5 april

en vergezichten. Van 2 september t/m 6

op 11 oktober. Doghouse Sam & his

componisten, muzikanten, acteurs en

t/m 6 januari. Venlo Vennelo sablones.

januari in Museum van Bommel van Dam.

Magnatones, Belgische bluessensatie op 25

dichters met als thema: De wereld zien in

Van 4 mei tot medio 2013 in het Limburgs

www.bommelvandam.nl

oktober. Jack de Keizer & the Gamblers,

een korrel zand. Van 14 september t/m 28

Museum. www.limburgsmuseum.nl

Canadeze bluesroutinier op 8 november.

oktober In MMKA. www.mmkarnhem.nl

venray

JP Soars & the Red Hots, Amerikaanse

brussel

> Mindmap. Manifestatie over kunst en

bluesorkaan speelt op sigaardoosgitaren,

> City Sonic. Internationaal festival van

psychiatrie. Van 25 mei t/m 14 oktober

Literatuur

op 13 december. www.muziekodroom.be

geluidskunst. In Brussel (Julien Sirjacq

In Odapark, Anna-terrein, Servaashof en

Aken

hoensbroek

van 23 augustus t/m 14 oktober), Bergen

andere locaties.

> Bijeenkomst van schrijvers, elke eerste

> Second Line New Orleans Jazz Band. Op

(Geluidsparcours van 31 augustus t/m 16

www.mindmapvenray.nl www.odapark.nl

woensdag van de maand. Kulturhaus

27 oktober vanaf 20.30 uur in Amicitia aan

september) en Huy (Biennale d’art urbain

Barockfabrik, Löhrgraben 22.

de Markt.

Dédale van 8 september t/m 7 oktober.

www.literaturbuero-emr.de

kerkrade

www.citysonic.be

Hasselt

> Golden Earring. Haagse seniorenrockers

Cadier en Keer

> De kleren van de keizer. Over kleding

na drie jaar weer terug. Op 14 december om

> Vijf Afrikaanse kunstenaars tonen hun

en illustraties in sprookjes, met echte

20.00 uur in de Rodahal.

kleurrijke werk. Van 20 mei t/m 28 oktober

kostuums en originele tekeningen. Van

www.buropinkpop.nl

in het Afrikacentrum, Rijksweg 15.

20 september t/m 20 oktober in Literair

Maastricht

www.afrikacentrum.com

Museum Hasselt. www.literairmuseum.be

> Arie Duo. Fluitiste Anita Farkas en

Heerlen

heerlen

gitarist Juan Carlos Arancibia spelen o.a.

> Cultuurbrouwerij. Debatpodium voor

> Louis Paul Boon in woord en beeld.

38

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012

UITGE LICHT Bonnefanten Hedge House Foundation

JVE•HVE

Marres Projects De Wandelaar/The Wanderer 22 September – 04 November 2012 Werk van: Delphine Bedel, Wineke Gartz, Katja van Driel, Begoña Muñoz, Robin Pourbaix en Bas Princen. Tentoonstellingsessay: Peter Peters Curator: Nils van Beek Binnen het project De Wandelaar worden tevens vijf routes ontwikkeld. De eerste route, genaamd de Wanderschaft, ontwikkeld door Birgit Bertram i.s.m. Guus van Engelshoven, wordt vanaf 22 september publiek gemaakt door de presentatie van een ‘Wanderbuch’.

• Playboy Architecture

35

A bAttle for nArrAtive 30.08. - 28.10.2012

• Aanmeldingen

• De Wandelaar/

1953-1979.

The Wanderer.

Architectuur in de fantasiewereld van Playboy. Van 29/9 t/m 10/2 in Bureau Europa Maastricht.

Zienswijzen op het Euregionaal landschap. Met wandelroutes. Van 22/9 t/m 4/11 in Marres Maastricht.

• A Battle for Narrative.

do t/m zo: 11.00 - 17.00 uur Kasteel Wijlreweg 1, Wijlre

www.hedgehouse.nl

De Jan van Eyck Academie heeft 35 plaatsen. Janaanmelden van Eyck voor Academie Jevoor kuntde je nu 2013! 2013, nu doen! www.janvaneyck.nl

Minimalisme zoekt een verhaal bij de werkelijkheid om ons heen. Van 30/8 t/m 28/10 in Hedge House, bij Kasteel Wijlre.

www.janvaneyck.nl

www.hedgehouse.nl

Stichting Viewmaster presenteertDE KUNSTEN LIMBURG HUIS VOOR www.bureau-europa.nl www.marres.org. OVERAL TE VINDEN!

WWW.HKLIMBURG.NL/MUZIEK

19 oktober — 18 november 2012 elke avond 18.00 — 23.00 uur

CENTRE FOR CONTEMPORARY CULTURE

Capucijnenstraat 98 6211 RT Maastricht T 043.3270207 www.marres.org Open: Woensdag-Zondag, 12–7 pm Marres Books: Woensdag-Zondag, 12–7 pm

24 STRAATPROJECTIES en 7 SOUNDSCAPES in de OPENBARE RUIMTE + 6 BINNENINSTALLATIES

• LBM concertconcoursen.

• Kunstverkenning.

• Paraphrasing Babel.

• Arjen Schmitz en Arian

en (mis)communicatie. Van 19/10 t/m 18/11 op diverse locaties in Heerlen en Maastricht.

Op 14/10 en 21/10 in elke zaterdag bij Galerie Stevens Theaterhotel De Oranjerie in in Maastricht. LBM CONCERTCONCOURSEN Roermond. www.lbminfo.nl 14 & 21 OKTOBER, 10.00-21.00 UUR www.galeriestevens.nl

Maastricht en Heerlen Video’s en soundscapes over taal

Winterink. Vanaf 6 oktober

EN

FOTO REIN BOLL

Image: Louise Lawler / Portrait (detail) / 1982 / Courtesy of the artist and Metro Pictures, New York

24 STrAATPrOjECTIES 7 SOUNDSCAPES 6 BINNENINSTALLATIES

24 STrAATPrOjECTIES 7 SOUNDSCAPES 6 BINNENINSTALLATIES

MARRES

www.paraphrasing-babel.eu

www.paraphrasing-babel.eu Kunstenaars Maastricht

Kunstenaars Heerlen

Marc Alberto (NL) - Christopher Baker (US) - Natalie Bookchin (US) - Candice Breitz (ZA) - eddie d (NL) - Mieke Gerritzen (NL) - Gary Hill (US) - Annja Knautgasser (AT) Adam Leech (US) - Marijn Moerbeek (NL) - Benny Nemerofsky-Ramsay (CA) Imogen Stidworthy (GBR) - Zhou Tao (CN) - YOUNG-HAE CHANG HEAVY INDUSTRIES (KR/US) Katarina Zdjelar (RS)

Christopher Baker (US) - Natalie Bookchin (US) - Candice Breitz (ZA) - Vera Frenkel (SK/CA) - Gary Hill (US) - Louise Lawler (US) - Adam Leech (US) - Christian Marclay (US) - Benny Nemerofsky-Ramsay (CA) - Jeroen Offerman (NL) - Nika Radic (HR) Anna Raimondo (IT) - Thomson & Craighead (GB) - YOUNG-HAE CHANG HEAVY INDUSTRIES (KR/US)

www.kumulus.nl

7+

THEATERHOTEL DE ORANJERIE, ROERMOND WWW.LBMINFO.NL

Kunstverkenn 4+ 2012-2013

Ontdek nieuwe dingen bij Kumulus in het seizoen 2012-2013.

Cursussen, lezingen en excursies o.l.v. Jac van den Boogard en Petra Versteegh Met in dit seizoen o.a.: >>

25 / 26 / 27 / oktober

Info & aanmelden www.kumulus.nl [email protected]

tHeAter LA boNboNNIÈre ACHter de CoMedIe 1 MAAStrICHt

Paraphrasing Babel is mogelijk gemaakt door:

Rafaël / Dav Kunst en m Hubert van / Colonia Ro Rijksmuseu

Erik Menkveld - Edmond Hustinx – Essay | Over poëzie / About poetry

Partners:

Kunstverkennen in de Euregio - een initiatief van Kumulus Delphine Lecompte

amir Or (Israël)

(België)

aurélia Lassaque

Paraphrasing Babel is mogelijk gemaakt door de medewerking van veel bewoners, winkels, kantoren in Heerlen en Maastricht.

• Maastricht

Met een keur aan internationale dichters. Op 25/10, 26/10 en 27/10 in de Bonbonnière Maastricht.

charl–Pierre naudé (Zuid Afrika)– Eregast

• Nu even niet!

Voor de achtste keer organiseert het bestuur van The Maastricht International Poetry Nights drie internationale poëzieavonden voor jong en oud, door jongere en oudere dichters. De oudste deelnemer is 82–jarige Franco Loi (Italië) en de jongste, Aurélia Lassaque (Frankrijk), is 29 jaar! Maar van welke leeftijd de dichters ook zijn, het programma van staat garant voor een avontuurlijke en muzikale luistertocht met dichters van allure. In de pauzes staan ze open voor een gesprek en kunt u werk van hen kopen bij de stand van Boekhandel De Tribune. Het bestuur van MIPN is zeer vereerd met de komst van de Zuid-Afrikaanse dichter Charl – Pierre Naudé, de Eregast van MIPN 2012.

International Poetry Nights.

LOCATIE The Maastricht International Poetry Nights zijn dit jaar wederom te gast in theater La Bonbonnière, Achter de Comedie 1, 6211 GZ Maastricht (nabij het O.L. Vrouweplein).

Ondeugende kindervoorstelling met een scherp randje. Première: 21 oktober in Theater Heerlen. AANVANGSTIJDEN Alle avonden beginnen om 19.15 u. en eindigen om 10.30 u. ENTRÉE De organisatie van The Maastricht

International Poetry Nights 2012 www.hetlaagland.nl hanteert het principe van entree

www.maastrichtpoetry.com

39

En om misverstanden te voorkomen: De

naar eigen waardering.

• Het ontstaan van wit. Hans Tentije (Nederland)

RESERVEREN Plaatsen kunt u reserveren door een email te sturen naar Dhr. Gert Boonekamp: [email protected] U meldt op welke avond(en) u komt en met hoeveel personen.

10.00 - 11.00 Kinderprogramma I Henk van Kerkwijk, Esther de Koning, Paul van Loon >> Presentatie Ineke Holzhaus

Gedichten zijn in het Nederlands vertaald en worden op een groot scherm geprojecteerd.

franco Loi (Italië)

19.15 - 19.30 OfficiëLE OPEning van THE MaasTricHT inTErnaTiOnaL POETry nigHTs 2012

10.00 - 11.00 Kinderprogramma III Henk van Kerkwijk, Esther de Koning, Paul van Loon >> Presentatie Ineke Holzhaus

19.15 - 19.45 Hommage aan de Zuid – afrikaanse dichteres ingrid Jonker (1933 - 1965) Door Anne Vegter

14.00 - 15.00 Kinderprogramma IV Henk van Kerkwijk, Esther de Koning, Paul van Loon >> Presentatie Ineke Holzhaus

19.45 - 20.00 Presentatie Het museum van de tijd , de nieuwe bundel van amir Or (Israël) in de vertaling van Peter Boreas, een uitgave van azul Press. amir Or leest uit Het museum van de tijd

www.vanbommelvandam.nl Rob Moonen – The Other Horizon 19.15 - 19.45 charl - Pierre naudé eregast van MIPN 2012, wordt geïnterviewd door robert Dorsman

19.30 - 19.45 Erik Menkveld (Nederland) Over Poëzie 2012 / about Poetry. - Het Edmond Hustinx-essay, geschreven in opdracht van het bestuur van MIPN –

19.45 - 20.00 charl - Pierre naudé leest voor uit eigen werk

19.45 - 20.00 Presentatie Engel van lucht, de nieuwe bundel van franco Loi (Italië) in de vertaling van Willem van Toorn, een uitgave van azul Press. franco Loi leest uit Engel van lucht.

20.30 - 21.00 Wereldpremière van de derde vrije compositieopdracht door de Nederlandse componist John slangen. Het gedicht Waar ik viel van Menno Wigman (Nederland), winnaar van de Hans Berghuisstok voor Poëzie 2010 werd door hem getoonzet. De vrije compositieopdracht wordt uitgevoerd door leerlingen en alumni van het Maastrichts Conservatorium: De dichter Menno Wigman is bij deze wereldpremière aanwezig en leest voor.

20.00 - 20.30 Pauze 20.30 - 21.15 Derde internationale poëzielezing Thomas Möhlmann (Nederland), John Hartley Williams (UK)

2 september 2012 t/m 6 januari 2013

20.00 - 20.30 Pauze

21.15 - 21.30 Pauze

www.zuiderlucht.eu

21.30 - 22.00 vierde internationale poëzielezing Hans Tentije (Nederland), Delphine Lecompte (België), chirikure chirikure (Zimbabwe)

ONTDEKKINGSTOCHT DOOR EEN WERELD VAN KLEUR

ONDEUGENDE VOORSTELLING MET EEN SCHERP RANDJE

dichter lezen in hun eigen taal, maar alle

• Rob Moonen -

Ontdekkingstocht door een The Other Horizon. ProGrAMMA wereld van kleur. Première: 21 Landschapsfotografie in het DonDerDag 25 oktober 2012 VrijDag 26 oktober 2012 ZaterDag 27 oktober 2012 Van oktober in Theater Heerlen. kader van Floriade 2012. 2/9 t/m 6/1 in Museum van www.hetlaagland.nl Bommel van Dam, Venlo. 14.00 - 15.00 Kinderprogramma II Henk van Kerkwijk, Esther de Koning, Paul van Loon >> Presentatie Ineke Holzhaus

‘U BEPAALT - ACHTERAF wAT U BETAALT.’

chirikure chirikure (Zimbabwe)

20.00 - 20.30 Pauze

oktober 2012

22.00 - 22.15 Muzikaal intermezzo, Ernst reijseger, cello

PREMIÈRE ZONDAG 21 OKTOBER 2012 20.30 - 21.00 Eerste internationale poëzielezing > arne rautenberg (Duitsland), Katica Kulavkova (Macedonië)

22.15 - 22.45 Uitreiking van de ‘Hans Berghuisstok voor Poëzie 2012.

Marres Projects De Wandelaar/The Wanderer 22 September – 04 November 2012 Werk van: Delphine Bedel, Wineke Gartz, Katja van Driel, Begoña Muñoz, Robin Pourbaix en Bas Princen. Tentoonstellingsessay: Peter Peters Curator: Nils van Beek Binnen het project De Wandelaar worden tevens vijf routes ontwikkeld. De eerste route, genaamd de Wanderschaft, ontwikkeld door Birgit Bertram i.s.m. Guus van Engelshoven, wordt vanaf 22 september publiek gemaakt door de presentatie van een ‘Wanderbuch’.

MARRES CENTRE FOR CONTEMPORARY CULTURE

40

Capucijnenstraat 98 6211 RT Maastricht T 043.3270207 www.marres.org Open: Woensdag-Zondag, 12–7 pm Marres Books: Woensdag-Zondag, 12–7 pm

www.zuiderlucht.eu

oktober 2012