Jaargang 14 nr 1, voorjaar Tijdschrift over politiek, economie en cultuur. Van Tsjernobyl tot Fukushima 25 jaar na de vorige kernramp

OEKRAÏNE MAGAZINE Jaargang 14 nr 1, voorjaar 2011

Tijdschrift over politiek, economie en cultuur

Van Tsjernobyl tot Fukushima 25 jaar na de vorige kernramp

In dit nummer verder onder meer:

▶ Euro 2012: Voetbal en vliegvelden ▶ President Janoekovitsj onder druk ▶ Toerisme: Karpaten en platteland ▶ Een gelukkig mens in Groningen O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

A D V E R T E N T I E

Buitenlandse Gasten Verzekering Talrijke gasten bezoeken Nederland voor uiteenlopende gelegenheden... Bijvoorbeeld in het kader van familie- en vriendenbezoek, gemeentelijke samenwerking, studie, uitwisseling van organisaties, bedrijfsbezoek of een stedenband. Als gastheer of gastvrouw voelt u zich verantwoordelijk voor het welzijn van uw gasten. En natuurlijk, u gaat er niet vanuit dat tijdens hun verblijf in Nederland ziekte of, erger nog, een ongeval toeslaat... Toch kan dat gebeuren. Daarom hebben wij speciaal de Buitenlandse Gasten Verzekering ontwikkeld, die de financiële gevolgen van ziekte, ongeval en bagageschade dekt. Als er iets gebeurt, zit u noch uw gast met de financiële brokken. De Buitenlandse Gasten Verzekering biedt effectieve dekking vanaf slechts €1,35 p.p. per dag tegen zeer gunstige voorwaarden. U kunt de verzekering telefonisch afsluiten of vul het formulier in op de website. Wij zorgen er voor dat uw gasten uitstekend verzekerd zijn. Een uitgebreide folder ligt voor u klaar.

Markt 16 Postbus 101 4140 ac Leerdam t 0345-637333 f 0345-611015 e [email protected] w www.van-zee.nl

V an Zee

 Assurantiën BV   rotsvast in zekerheid

OEKRA ÏNE MAGAZIN E

Tijdschrift over politiek, economie en cultuur

Meer dan 50 nummers en 10 jaar lang het enige blad in Nederland over Oekraïne Oekraïne Magazine is een kwartaalblad Particulieren betalen: € 32,50 Bedrijven en instellingen: € 65,– Buitenland: € 4,50 extra

A A A ctualiteit

chtergronden

2

nalyses

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

w in t er

2 0 1 0

OEKRAÏNE MAGAZINE 

Oekraïne Magazine  (voorheen Oekraïne ­ ontact), tijdschrift over politiek, economie en C cultuur; verschijnt viermaal per jaar. Opgericht door mr. Gerdo Zoon in 1998. Oplage  800 Uitgave  Stichting Platform Samenwerking ­Nederland-Oekraïne (SpsN-O) Doelstelling van SpsN-O  Onder meer het bekend maken van Oekraïne in al zijn facetten. Rekening  nr 7230847 t.n.v. SpsN-O, Utrecht KvK nr 41187307 Issn  nr 1387/4012 Website SpsN-O  www.oekraine.org Redactie  Diederik Kramers (hoofdredacteur), Klaas Hoeneveld, Renso van Bergen, Frans Hoppenbrouwers (opmaak), Eric-Jan Weterings (eindredactie) Vaste medewerkers  Floris Akkerman, Tim Baas, Haijo Boomsma, Klaus van der Grijp (Kiev), Vladimir I. Katchour, Tilia Maas Geesteranus (Lviv), Pieter van den Oudenrijn, Alla Pavlovska, Caecilia J. van Peski, Ewout Staartjes, Lucia Thijssen Redactieraad  H.G. van Buren (Centrum voor Handels­bevordering), drs. René Does (Oost-­Europa Instituut UvA), dr. André Gerrits (UvA), drs. Robert H. Serry (oud-am­bassadeur), drs. Anja Slegt (poli­­tico­loog), prof. dr. William R. Veder ­(Sla­v isch ­Seminarium UvA) Redactieadres  Diederik Kramers, tel: +32.2.3470105 of +32.486.089293 (mobiel), e-mail: [email protected] Abonnementen/deelnemersbijdrage  Parti-

culieren € 3 2,50; bedrijven en organisaties € 65; buitenland € 4,50 extra. ­Opgave bij het secretariaat (zie onder). Beëindiging van het lidmaatschap (incl. Oekraïne Magazine) voor een volgend jaar schriftelijk uiterlijk voor 1 december van het daaraan voorafgaande jaar. Kopij  Artikelen, mededelingen enz. zijn wel­­kom, mits digitaal aangeleverd, bijv. per e-mail. De redactie besluit over plaatsing en houdt zich het recht voor de tekst aan te passen.

Advertentietarieven  Tarieven voor halve, hele,

achter- en dubbele pagina centerfold, zwart-wit of kleur in overleg met de redactie.

Bestuur SpsN-O  Raymond Ronkes (voorzitter, Razom); Rien Hamers (secre­taris); Fer Moerland (penningmeester, deel­nemersadministratie); Jos van den Broek (contact met de redactie); Lida Donners (humani­taire zaken); Tanja Fedoryaka Secretariaat  Van Musschenbroekstraat 58, 3514 xl Utrecht; tel. 030.273.43.57; e-mail: [email protected] Deelnemersadministratie  Scheiberglaan 102, 1974 se IJmuiden; tel. 0255.526.744 of o6.502.46.526; e-mail: [email protected] Omslagfoto  Omgeving Tsjernobyl. De teller

geeft een radioactiviteit aan van 16,61 milli­ sievert per uur. Ter vergelijking: werknemers in een kerncentrale mogen aan slechts 20 mSv per jaar worden blootgesteld. Foto: Bart Sjenitzer

Druk   Kerckebosch grafische communicatie,

Zeist

J a a rga ng 1 4 nr 1 , vo o r ja a r 2 0 1 1R U B R I E K

Niets is wat het lijkt

D

e kernramp in Tsjernobyl heeft diepe sporen nagelaten in Oekraïne en Wit-Rusland. Een spookstad rond de centrale, duizenden of meer doden en zieken... Maar ook verwondingen die niet meteen met het blote oog te zien zijn. Het landschap rond de centrale ziet er bloeiend uit, maar de geigertellers slaan er meteen in het rood. Mensen die als kind de fall-out van de ramp opvingen, leven 25 jaar later nog steeds met de angst voor het onzichtbare. Heeft de straling dan toch hun lichaam aangetast, en die van hun – toekomstige – kinderen? Halina, een van de gesprekspartners in Franka Hummels’ boek De Generatorgeneratie, is er bang voor. ‘En toch heb ik zoveel aan Tsjernobyl te danken’, zegt ze. Niets is wat het lijkt in Oekraïne. De voedselprijzen vliegen de pan uit, maar de macro-economische indicatoren geven prachtige groeicijfers aan. Sjachtar Donetsk, de voetbaltrots van Oekraïne, stelt soms meer Brazilianen dan Oekraïners in zijn team op. Oekraïne blijft een fascinerend, maar soms moeilijk te begrijpen land.

4 6 7 7 8

Omslagverhaal - Tsjernobyl 25 jaar later De blijvende gevolgen van een kernramp zonder weerga De kinderen van Tsjernobyl ‘Japanners en Oekraïners zijn broeders’ Fukushima en Tsjernobyl Ook lage dosis straling bedreigt generaties

Politiek en economie 9 Regio’s knijpen ’m 10 Voedselprijzen schieten omhoog 13 14 15 16

Cultuur en samenleving Verse paddestoelen en de laatste beren Welkom op het platteland Recensie: Dolf de Vries, Oekraïne en Georgië Recensie: Nikolaj Gogol, Dode zielen

Samenwerking 17 Een gelukkig mens in Groningen 18 Euro 2012: komt het op tijd af? 22 Kuieren door Artjomovsk 24 ‘Heel veel te winnen door energiebesparing’ 26 Deportatie en migratie Rubrieken en columns 10 Economische agenda 11 Kort economisch 20 Column Klaus: Woedend! 21 Kort geboekt 23 Uitgesproken 25 Kwartaalkroniek 27 Culturele agenda

Oekraïne Magazine wil steeds actuele en oorspronkelijke informatie geven. Heeft u nieuws, nieuwtjes, wetenswaardigheden of onderwerpen die van belang kunnen zijn voor de lezers van het blad, meldt dit dan even (schriftelijk) aan het redactiesecretariaat. O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

3

O m s l ag v er h aa l



Hajo Boomsma tekst Diederik Kramers 4

f ra n s f o t o ’ s

Een ondoordacht experiment in een kerncentrale in de Oekraïense Socialistische SovjetRepubliek pakte in 1986 gruwelijk verkeerd uit. Sindsdien is ‘Tsjernobyl’ wereldwijd het symbool van de gevaren van kernenergie. De catastrofe droeg ertoe bij dat de energie­ winning uit atoomkracht in veel landen op een lager pitje werd gezet. Het is een wrange ironie dat net aan de vooravond van de 25e verjaardag van Tsjernobyl er opnieuw een grote kernramp plaatsvond, ditmaal in Japan. Daarmee komen alle vragen die Tsjernobyl opwierp, en waar Oekraïne nog steeds mee worstelt, opnieuw naar boven. Wat zijn de gevolgen voor de volksgezondheid? Wat te doen met de beschadigde centrale en het besmette gebied eromheen? Hoe is het diegenen vergaan die de ramp als kind hebben ondergaan? In deze Tsjernobyl-special gaan we op deze kwesties in.

hoppe n brouwers

Tsjernobyl 25 jaar later   De blijvende  

Een affiche voor constructiewerkers meldt trots dat de later geëxplodeerde vierde reactor van Tsjernobyl ruim voor de geplande datum in 1984 werd afgebouwd: de besluiten van het 26ste Partijcongres van de Communistische partij (1981) zijn ten uitvoer gebracht

De catastrofe in Tsjernobyl vond plaats in melk te voorkomen, en mocht net geoogde nacht van vrijdag 25 op zaterdag 26 april ste bladgroente niet worden verkocht. In 1986. Op dat moment had de centrale vier België werden geen maatregelen genomen, reactoreenheden in bedrijf en nog twee alleen mocht weerman Armand Pien op tv nieuwe in aanbouw. Het ging om een Rus- niet onthullen hoe hoog de straling van de sisch ontwerp dat nooit buiten de voorma- radioactieve wolk was. lige Sovjet-Unie is gebouwd. Bij ons zou Wegens de radioactieve besmetting tot 30 kilometer rond de reactor zijn in de tien zo’n constructie nooit zijn goedgekeurd. De ramp is veroorzaakt door een mis- dagen na de catastrofe ongeveer 135.000 lukt experiment met reactor nummer 4, mensen uit het rampgebied geëvacueerd. waarbij de veiligheidsystemen werden uit- Alleen al uit de stad Pripjat, op vier kilomegeschakeld en de reactor uiteindelijk on- ter van de centrale, moesten zo’n 50.000 incontroleerbaar werd. Vrijgekomen gassen woners binnen 36 uur vertrekken. In totaal veroorzaakten een heftige explosie waar- zijn ongeveer 350.000 mensen gedwondoor de 1000 ton zware afsluitkap boven gen verhuisd. Zo’n 18.000 km² landbouwde reactorkern werd weggeblazen. Een grond werd radioactief vervuild, waarvan tweede explosie joeg grote hoeveelheden meer dan 2500 km² niet meer te bewerken is. In Oekraïne radioactief materizijn vooral bossen aal uit het reactorvat in de atmosfeer. getroffen, in totaal Een zware explosie blies Daardoor stroom35.000 km² bosgede 1000 ton zware de lucht naar binbied. nen, die een zeer Veel tijd is voorafsluitkap weg hevige brand verbij gegaan, totdat oorzaakte. Tsjernobyl definiDe eerste dagen hielden de Sovjet­ tief werd gesloten. In 1989 werd de bouw autoriteiten het ongeval stil. Maar onder- van de beoogde nieuwe reactoren 5 en 6 tussen had de wind wolken met radioac- gestaakt, maar de onbeschadigd gebleven tieve deeltjes uit Oekraïne naar Oost-Eu- reactoren 1, 2 en 3 bleven in bedrijf omdat ropa en Scandinavië gedreven. Op 2 mei ze onmisbaar waren voor de stroomvoor1986 bereikten die Nederland en België. In ziening in Oekraïne. In 1995 sloot Kiev een Nederland werd tijdelijk een graasverbod convenant met de g7-landen en de Europevoor koeien ingesteld om besmetting van se Unie over het stilzetten van de nog wer-

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

O m s l ag v er h aa l

  gevolgen van een kernramp zonder weerga

Pas twintig dagen na de kernramp maakte Sovjetleider Michail Gorbatsjov in een tv-rede de ware omvang en toedracht van de ramp bekend. Voor de partijkrant ‘Pravda’ van 15 mei 1986 was dat voorpaginanieuws

kende units. De laatste werd in december 2000 permanent uitgeschakeld. Pripjat, de modelstad waar de werkers en ingenieurs van de centrale leefden, is nog steeds een spookstad. De geëvacueerde bewoners van Tsjernobyl en omstreken wonen in een nieuwe stad, Slavoetitsj, vijftig kilometer ten oosten van de kerncentrale. De zone van 30 kilometer rond de plaats van het ongeval is nog steeds verboden gebied. Alle woon-, civiele of zakelijke activiteiten zijn er wettelijk verboden. Toch zijn er steeds mensen in de zone gebleven, ondermeer voor werkzaamheden in en rond de kerncentrale. Ze mogen er maximaal twee weken werken en moeten dan het gebied weer uit. Zo’n 800 tot 1000 ouderen kregen bij uitzondering toestemming om terug te keren omdat ze zich moeilijk konden aanpassen aan hun nieuwe woonomgeving. Ondanks de gezondheidsrisico’s wilden ze graag terug naar hun eigen huizen in de buurt van de centrale. Wegens de hoge leeftijd is het risico dat zij kanker krijgen door straling van de ramp relatief klein. Velen zijn intussen overleden. Intussen worden in Tsjernobyl opslagplaatsen gebouwd voor het puin uit reactor 4 en voor de meer dan 20.000 gebruikte brandstofelementen uit de overige drie reactoren. Elke maand moet ze-

ker 300.000 liter radioactief water worden weggepompt en opgeslagen, omdat de opslaggebouwen en de turbinehal van reactor 4 steeds onderlopen doordat een nabijgelegen koelmeer het grondwaterpeil omhoog stuwt. De meest dringende taak is nu de vervanging van het betonnen omhulsel waarin de geëxplodeerde reactor meteen na de

ramp is ingepakt. Deze sarcofaag moest het dertig jaar uithouden, maar er zitten nu al barsten in. Als die zou instorten, dat zou dat een wolk van radioactieve delen de lucht injagen en de dodelijke resten van de reactor blootleggen. Daarom wordt er een enorme stalen boog gebouwd die over de reactor moet worden geschoven. Het gevaarte zal 105 meter hoog zijn met een omtrek van 257 meter, waarmee het de grootste mobiele constructie ter wereld zal zijn. Binnen deze koepel zullen robotkranen de oude sarcofaag en delen van de reactor ontmantelen. Het bouwwerk kost € 1,6 miljard en wordt gefinancierd via de Oost-Europabank (Ebrd), maar er ontbreekt nog € 600 miljoen. Een internationale conferentie in Kiev op 20-22 april zal hopelijk de donors in beweging zetten. Met deze top, getiteld ‘Tsjernobyl, 25 jaar, Veiligheid voor de Toekomst’, hopen de organisatoren – o.a. Oekraïne, Wit-Rusland, Rusland, de Europese Commissie, het Internationale Atoomenergie Agentschap (Iaea) en het Vn-kinderfonds Unicef – te tonen hoe de afgelopen kwart eeuw is gewerkt aan veiliger kernenergie. Gezien de gebeurtenissen in Fukushima is het nog maar de vraag of de organisatoren er in zullen slagen om het vertrouwen in kernenergie te herstellen.

Een tripje naar Tsjernobyl De meeste radioactiviteit vervalt vrij snel en wordt daardoor minder gevaarlijk. Daarom is dit jaar het gebied rond de kerncentrale officieel voor toeristen opengesteld. Voor ruim honderd euro kunt u online via een reisbureau een dagexcursie boeken. Bart Sjenitzer van Tu Delft maakte vorig jaar in de herfst een busrit door het rampgebied – toen moest dat nog via de Oekraïense autoriteiten – samen met collega’s van de Dutch Young Gen­ eration, een vereniging voor jongeren met interesse in kerntechniek, en vakgenoten uit België. ‘Zeer bijzonder, indrukwekkend, onwerkelijk’, zo omschrijft hij de ongewone trip. ‘Opvallend was dat de bus langs een vastgestel-

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

de route voerde die herkenbaar was van foto’s en brochures. We mochten de militairen die ons de hele tijd begeleidden niet fotograferen of filmen en iedereen werd gecontroleerd op straling.’ ‘In Pripjat mochten we even de bus uit. Overal lag speelgoed, boeken en gasmaskers, verspreid als stille getuigen van een overhaast vertrek. Maar ook hier bleef men binnen afgeschermd gebied, wat daar buiten is, was niet te zien.’ Metingen gaven aan dat het risico van het bezoek binnen aanvaardbare grenzen bleef. Zo had Sjenitzer na een dagje Tsjernobyl minder straling opgelopen dan tijdens zijn vliegreis van Schiphol naar Kiev. 2 0 1 1

5

O RU m Bs Rl Iag E Kv er h aa l

De kinderen van Tsjernobyl

Wat is Tsjernobyl? Op de vraag wat Tsjernobyl betekent biedt het boek uiteenlopende antwoorden. Het woord ‘Tsjernobyl’ betekent zoiets als ‘zwart wezen’, maar het is ook het Oekraïense woord voor alsem, een zeer giftige plant. Het wordt zelfs in de Bijbel genoemd: een ster van alsem viel op een derde deel van de rivieren en waterbronnen, en veel mensen stierven door het water dat bitter was geworden. Voor Halina, die nu 28 is, is Tsjernobyl 6

co n tact

Heel anders dan het rommelige en zelfbewuste Kiev dat Hummels aan het eind van haar boek bezoekt. ‘De informatie is het grootste verschil tussen de twee landen’, vertelt Hummels. ‘De media werken misschien niet perfect in Oekraïne, maar er is geen propaganda en de mensen weten meer. De regering erkent het probleem en probeert het niet te minimaliseren. Wit-Rusland kan wat leren van de Oekraïense openheid, vooral voor wat betreft de aandacht voor onderzoek en het toelaten van buitenlandse onderzoekers. Japanse experts willen dolgraag naar WitRusland, maar ze mogen niet.’ Een functionaris in Kiev van de Vnontwikkelingsorganisatie Undp zegt in het boek echter dat het makkelijker is om hulpprogramma’s in het centraal geleide Wit-Rusland uit te voeren dan in het chaotische Oekraïne. ‘De Tsjernobylzone moet van zijn stigma af, alleen dan kan het gebied zich ontwikkelen. Maar de bevolking is tegen destigmatisering, omdat ze dan hun privileges, hun aan Tsjernobyl gerelateerde uitkeringen zullen kwijtra-

uit g everij

een euvel waaraan ze al haar klachten kan wijten. Als blijkt dat zij hepatitis B heeft, dan ‘staat onomstotelijk vast dat die ziekte door Tsjernobyl komt, of dat nu bewezen is of niet.’ Halina is niet meer voortdurend bang voor Tsjernobyl, maar wel boos. Halina’s jeugdvriendin Paulina daarentegen is bang noch boos. Het onderwerp raakt haar niet, zegt ze. Maar ze heeft wel een vergrote schildklier. Voor Natasja, die in 1992 vanuit het besmette gebied naar Minsk is geëvacueerd, is Tsjernobyl geen probleem. In 1986 is er niet tegen haar gelogen, Gorbatsjov had het beste met de mensen voor, en natuurlijk hebben de autoriteiten niet meteen alles verteld want dat zou alleen maar tot paniek leiden. Schooljuf Nina is ook berustend. De kinderen op haar school zijn allemaal ziek en ongezond, maar haar eigen twee kinderen niet. Hoe kan dat nou, vraagt haar zus Vola, als iedereen ziek is van Tsjernobyl? En je zoon Djanis is toch ook met zes tenen aan elke voet geboren? ‘Ja’, zegt Nina, ‘maar dat hebben heel veel kinderen, en het is niet gevaarlijk.’ Voor de jonge gamers die aan het eind van het boek een bustocht door de verboden zone van Pripjat maken, is Tsjernobyl een reëel geworden computerspelletje. Ze kennen er zelfs de weg dankzij gewelddadige games als Stalker en Shadows of Cher­ nobyl. De geigertellers die ze altijd bij zich hebben zijn gewoon coole gadgets. Siarzhuk is boos op de regering, toen en nu, omdat ze hem en zijn ouders in besmette dorpen liet leven, en omdat ze onvoldoende medische controles uitvoerde waardoor hij een kwaadaardige schildklierkanker kon ontwikkelen. Hij heeft een Tsjernobyl-centrum opgezet en is actief in de oppositie. ‘En toch heb ik zoveel aan Tsjernobyl te danken!’ zegt Halina. Haar wereldbeeld is veranderd doordat ze met een Tsjernobylproject naar het buitenland kon gaan.

f o t o

Wat betekende Tsjernobyl voor diegenen die er als kind door zijn geraakt? Journaliste Franka Hummels schreef er een boek over, en ging daarvoor naar Wit-Rusland – en naar Oekraïne. Het boek De generatorgeneratie. Le­ ven na Tsjernobyl begint als een duister sprookje op een warme lentedag in het Witrussische dorp Mozyr, op de Oekraïense grens. Het is er idyllisch: ‘glooiende velden, heuvels en de rivier Pripjat, die vriendelijk door het landschap meanderde.’ De 4-jarige Halina speelde er graag buiten, maar plots werd de hemel blauwig donker, en het begon te regenen. ‘Grote ferme klodderige druppels, die je hard voelde landen op je huid. Ze waren warmer dan normaal en hadden een vreemde kleur.’ Het was 27 april, een dag na de kernramp van Tsjernobyl. ‘Ik wilde schrijven over de generatie die de kernramp als kind heeft meegemaakt en nu volwassen is geworden, en de mentale effecten die Tsjernobyl op hen heeft gehad’, vertelt Franka Hummels ons. Dat haar boek vooral over Wit-Rusland zou gaan was een logische keuze. ‘Vooral omdat de fall-out voor 70% in Wit-Rusland viel. Toch heeft men weinig aandacht voor de situatie daar. Het stoort me wel dat de nadruk ligt steeds op Pripjat in Oekraïne, waar de kerncentrale stond. Maar de impact gaat verder dan de dertig kilometer van de verboden zone.’ Voor haar journalistieke onderzoek gebruikt Hummels literaire middelen om haar lezers zich te laten inleven in haar Witrussische gesprekspartners. Pas aan het eind van haar boek bezoekt ze Oekraïne: Kiev en, tenslotte, Pripjat.

Rommelig Aan de hand van deze leden van de ‘Generatorgeneratie’ maakt de lezer kennis met Tsjernobyl: een duister sprookje op een het repressieve, geordende Wit-Rusland. warme lentedag

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

O m s l ag vR er U BhRaa I E Kl

ken. Tsjernobyl is ‘van hen’, ze kunnen er alles aan wijten. En dat terwijl er gebieden in de Tsjernobylzones zijn die veel schoner zijn dan bijvoordbeeld de mijnstreek rond Donetsk...’ Maar in Wit-Rusland zit de ramp nog altijd in de doofpot, schrijft Hummels: ‘Waar haal je je informatie vandaan als er geen informatie bestaat? Hoe belangrijk is de waarheid dan nog?’ Franka Hummels is deze journalistieke uitdaging aangegaan, met als resultaat een zeer knap boek, waarin ze elk personage zijn of haar stukje waarheid tot leven laat brengen. Franka Hummels | De Generatorgeneratie. Leven na Tsjernobyl | Amsterdam/ Antwerpen (Contact) 2011 | € 19,95

‘Japanners en Oekraïners zijn broeders’ Elke ochtend brengt de trein arbeiders vanuit Slavoetitsj naar de kerncentrale van Tsjernobyl. De pendelaars lezen hun krantje of e-reader, leggen een kaartje, of babbelen over het nieuws. Een week nadat Japan door een aardbeving, een tsunami en een nucleaire crisis werd getroffen, ging het natuurlijk ook over de ramp in de kerncentrale van Fukushima. ‘Het ziet er slecht uit’, zei een treinreiziger tegen zijn buur, ‘maar niet zo erg als in Tsjernobyl’. Nieuwsfotograaf Igor Kostin legde de reddingswerken in 1986 op de gevoelige plaat vast, en maakte daarna portretten van zieke overlevenden en van de besmette natuur (zie ook Oekraïne Magazine Zo­ mer 2006). ‘Ik ben in Nagasaki en in Hiroshima geweest en in het onbewoonbare gebied rond Tsjernobyl, en ik zie de Japanners en de Oekraïners als broeders’, zegt hij. ‘We weten dat straling iets verschrikkelijks is, en dat goedkope elektriciteit het niet waard is om mensen zulke vreselijke dingen aan te doen.’ Daar is de Oekraïense overheid nog niet van overtuigd: het haalt nog steeds 53% van zijn stroom uit kernenergie, en daar wil het zeker tot 2030 aan vasthouden. Wel liet

Fukushima en Tsjernobyl De gedeeltelijke meltdown in de centrale van Fukushima in Noordoost-Japan heeft de kernramp van Tsjernobyl van 25 jaar geleden extra in de schijnwerpers gezet. Alom klinkt de waarschuwing dat er ‘een nieuw Tsjernobyl’ dreigt. Is dat ook zo? Die vraag is op dit moment moeilijk te beantwoorden. Een maand na de aardbeving was ‘Fukushima’ nog steeds niet onder controle. ‘In zekere zin was Tsjernobyl overzichtelijker’, meent hematoloog Robert Gale van de Imperial College in Londen. ‘De hele reactor lag bloot waardoor men de uitstoot kon tegenhouden. In Japan gebeurt het allemaal binnen een gesloten structuur en moeten mensen naar binnen om uit te vinden wat er aan de hand is.’ De Amerikaanse natuurkundige Alexander Sich wijst erop dat het om twee totaal verschillende types centrales gaat. ‘De licht-waterreactor in Fukushima gebruikt water voor de koeling, maar ook voor het vertragen van de neutronen in de kern waardoor de kernreactie kan plaatsvinden. Dat wordt modereren genoemd.’ Bovendien zorgt water als moderator er voor dat de kernreactie juist vertraagt wanneer het koelwater heter wordt. In Tsjernobyl gebeurde precies het omgekeerde: het heter wordende koelwater versnelde de kernreactie totdat ze niet meer te controleren was. Sich: ‘Bovendien gebruikt men bij dit type kerncentrale grafiet als moderator. Dat vloog in brand en

ontplofte, waardoor een grote hoeveelheid radioactieve deeltjes hoog de lucht in werd geblazen.’ Ook lijken de Japanners in dit tijdperk van elektronische en sociale media beter geïnformeerd te zijn in vergelijking met de Sovjet-informatieblokkade in 1986. ‘De Japanners zouden zich niet kunnen voorstellen in welke onwetendheid wij toen leefden’, zegt Tatjana Kroeglikova, een 60jarige lerares in het Wit-Russische Gomel. Weken later zag Sovjetleider Gorbatsjov zich gedwongen op tv openheid van zaken te geven, waarmee de beloofde glasnost (transparantie) pas echt vorm kreeg. In Japan groeit de kritiek over de gebrekkige informatie en de niets-aan-dehand-houding van centrale-eigenaar Tepco en de overheid. Tegen medio april werd het niveau van de ramp zelfs verhoogd van 4 naar 5 en vervolgens naar het maximum: 7, op gelijke hoogte met Tsjernobyl. ‘De hoeveelheid straling uit Fukushima zou de hoeveelheid die in Tsjernobyl vrijkwam wel eens kunnen overtreffen’, waarschuwde Tepco. Als uiterste redmiddel kan Japan nog de ‘Tsjernobyl-optie’ overwegen: de centrale afdekken met een betonnen omhulsel. Voor de zekerheid is ’s werelds grootste betonspuit vanuit de VS overgevlogen. Maar dan zal het dichtbevolkte Japan wel moeten leven met een ‘verboden zone’ aan zijn oostkust.

het staatsbedrijf voor kernenergie Enerho­ atom meteen na de ramp in Japan weten dat het extra veiligheidscontroles op de centrales zou uitvoeren. De regering had ook aandacht voor de Japanse slachtoffers. President Viktor Janoekovitsj nodigde meteen 250 kinderen uit de getroffen gebieden uit om bij te komen in het zomerkamp Artek. Kiev bood ook adviezen en een team experts aan om de nucleaire ramp te helpen bestrijden, en stuurde een ton jodiumpillen en andere medicijnen en 2000 dekens naar Japan. De medicijnen werden echter teruggestuurd omdat ze niet voldeden aan de Japanse

normen en certificering. Bij alle aandacht van de Oekraïense overheid voor wat er in Japan gebeurt, voelen de slachtoffers van Tsjernobyl zich vergeten. Dat was reden voor zo’n 200 veteranen die bij de schoonmaak hielpen om kort na de ramp in Fukushima de straat op te gaan in Kiev. ‘Ze hebben onze gratis behandelingen en medicijnen geschrapt’, klaagde Vladimir Danilenko (65), die als brandweerman had geholpen het vuur in de centrale te blussen. ‘Ze hebben ons weggesmeten en kijken niet meer naar ons om. Dat is het grote verschil tussen Japan en ons.’

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

7

O m s l ag v er h aa l

Ook lage dosis straling bedreigt generaties

Kranendonk – oprichter in 1992 van Wom­ en in Europe for a Common Future (Wecf), een Europees vrouwennetwerk voor milieu en ontwikkeling was in de jaren ’90 zeven jaar lang betrokken bij de gevolgen van Majak. Hier ontplofte op 29 september 1957 een tank met hoog radioactief afval, waardoor radioactieve deeltjes over een enorm gebied werden verspreid. Die ramp werd verergerd nadat een ‘besmet’ meer tijdens een droge zomer droogviel en de wind het radioactieve zand wegblies. Dit herhaalde zich hierna nog eens. Volgens beproefde Sovjetmethode werd Majak voor de buitenwereld, dus ook voor eigen burgers, volkomen stilgehouden, en ook nu zwijgt men zoveel mogelijk over de gevolgen. Vroeger omdat hier de Sovjet­ kernwapens vandaan kwamen, nu omdat Rusland er tegen betaling kernafval uit Oost- en West-Europa verwerkt. De gevolgen duren tot de huidige dag voort: aanmerkelijk meer kanker dan in niet-besmette gebieden, meer beschadigingen van het immuunsysteem, meer geboorteafwijkingen en meer andersoortige klachten. De gevolgen van Tsjernobyl voor de gezondheid zijn in 2006 vastgelegd in een rapport van de Oekraïense en Witrussische nationale onderzoeksinstituten voor gynaecologie, verloskunde en kindergeneeskunde. In gebieden met ‘zware’ besmetting (veertig steden en dorpen) overschreed melk en vlees vijf tot vijftien keer de toegestane dosis, in gebieden met ‘lichte’ besmetting (vierhonderd steden en dorpen) was dat lager maar nog altijd te hoog. Voor inwoners van het rampgebied zelf was het gezondheidspercentage gedaald van 50,7 procent naar 13,4 procent. In totaal zijn tussen 1989 en 2005 119.137 personen als ernstig ziek geregistreerd. Allereerst wegens verstoring van de bloedsomloop, daarnaast kanker en neurologische klachten. Tot 1 januari 2006 waren 8

1 Mei-optocht De Wecf werkt in Oekraïne nauw samen met Mama-86, een Ngo die in 1990 is opgericht door Anna Goloebovska met een groep jonge moeders uit Kiev. Deze vrouwen maakten zich zorgen over de gevolgen van de Tsjernobyl-ramp, en met reden: een paar dagen na de ramp hadden de autoriteiten de traditionele 1 Mei-optocht in Kiev gewoon laten doorgaan. Toen het die dag ging regenen daalde ook radioactief afval, naar dus later bleek, op de feestvierders neer. Pas later, toen men zich de ernst van

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

va n re n so

2.342.207 personen geregistreerd als Tsjernobyl-slachtoffers, onder wie 1.935.067 kinderen en tieners en 227.452 ‘liquidators’, de puinruimers van de kerncentrale. Later bleek dat kinderen van liquidators zeven keer vaker aan chromosoomafwijkingen lijden dan broers en zusters die vóór het ongeluk waren geboren. Kranendonk: ‘Dit rapport toont aan hoe groot en langdurig de gevolgen van een kernongeluk zijn. En hoe die gevolgen doorwerken in volgende generaties, ook als het om lage besmettingsdoses gaat. Is de radioactiviteit eenmaal het lichaam binnengedrongen, dan zetten die stoffen zich af in de placenta. Je raakt het niet meer kwijt en het dringt door tot in de botten. Ook een lage dosis heeft al negatieve effecten op de ontwikkeling van kinderen.’ Net als in Majak bleek in het besmette gebied rond Tsjernobyl mismaaktheid of invaliditeit veel vaker voor te komen dan in ‘gezonde’ gebieden. Van de bijna twee miljoen geregistreerde Tsjernobyl-kinderen had meer dan tachtig procent problemen met zijn afweersysteem, waardoor ze sneller ziek werden dan gemiddeld. Kranendonk: ‘Daarmee houdt het nog niet op. Ook bij de kinderen van die kinderen zie je dat het lichaam die besmetting nog doorgeeft. Het griezelige van radioactiviteit is juist dat het tot genetische schade leidt. Dit betekent niet meteen een waterhoofd of het missen van een hand, dat geldt alleen voor de zwaarste gevallen, maar wel vaak verstoring van het neurologisch systeem. Zelfs een lage dosis ioniserende straling leidt bij jonge vrouwen en meisjes tot vruchtbaarheidsproblemen, en bij net geboren kinderen vaker tot aangeboren afwijkingen. Van een arts in Majak hoorde ik dat hij zelfs in de vierde generatie nog afwijkingen aantrof.’

f o t o

In haar Utrechtse kantoor somt Marie Kranendonk de kernrampen op die de wereld inmiddels heeft gekend. In 1957: Majak (Oeral), 1979: Harrisburg (Vs), Tsjernobyl en nu Fukushima. De eerste twee worden nog maar zelden genoemd: Harrisburg was een bijnaramp, maar Majak wordt ten onrechte vergeten. Deze ‘moeder’ van alle kernrampen heeft namelijk ook voor Tsjernobyl voorspellende waarde.

ber g e n

Marie Kranendonk van milieunetwerk Wecf over Tsjernobyl

Wecf-oprichter Marie Kranendonk

de situatie realiseerde, was er paniek en woede, maar ook diepe ongerustheid bij ouders over het lot van hun kinderen. Toen Kranendonk een paar jaar geleden in Kiev op een privé-adres logeerde, zag ze aan de wand een foto van een vrolijke jonge­man. Haar gastvrouw vertelde dat dit haar zoon was, jarenlang een levenslustige jongen tot hij plotseling kanker kreeg en overleed. Voor de moeder stond absoluut vast dat de oorzaak bij die beruchte 1 Meioptocht lag. Ook haar zoon had hieraan meegedaan, ook hij had in die radioactieve regen gelopen. Verhalen zoals ze er zonder twijfel bij Mama-86 vele kennen. Hoe ernstig Tsjernobyl ook is, volgens Marie Kranendonk is dit niet het enige ecologische probleem waar Oekraïne mee kampt. ‘Haar’ Wecf, waarvan ze nu erevoorzitster is, ijvert ook voor schone energie, schoon voedsel, en schoon drinkwater. Oekraïne zit namelijk vast aan enorme hoeveelheden pesticiden, ‘tijdbommen’ volgens Kranendonk. Die pesticidetroep is opgeslagen in hiervoor ongeschikte schuren en andere dubieuze plekken, waardoor het over grote gebieden in het grondwater wegzakt en het drinkwater verontreinigt. Kortom: Oekraïne is een land met grote milieuproblemen. Maar ook een land waarvan andere landen kunnen leren wat de gevolgen kunnen zijn van verkeerde beslissingen. Renso van Bergen

2 0 1 1

P o l i t iek en E C O N O M I E

Regio’s knijpen ’m Hoe stevig staat de troon van president Janoekovitsj? Viktor Janoekovitsj is nu één jaar aan de macht. Het afgelopen jaar hebt u in dit blad al kunnen volgen hoe de president en zijn Partij van de Regio’s (Pr) met alle middelen hun macht verankeren. Premier Mikola Azarov onthulde onlangs de grondslag van het huidige régime: angst. ‘Angst is een van de voornaamste menselijke instincten, en die moet worden geactiveerd’, zei Azarov op haast stalinistische wijze tijdens een conferentie in Jalta vorig jaar. Volgens Aljona Getmantsjoek, directeur van het Institute of World Policy in Kiev, zijn alle acties van de overheid bedoeld om angst te verspreiden: de arrestaties en vervolgingen van oppositieleiders, de bedreigingen tegen media en academici, de invallen van de belastingpolitie bij privé-bedrijven... Maar die angst slaat ook terug op de machthebbers, want Janoekovitsj is onzeker. De peilingen zien er niet florissant uit. 51% van de kiezers is negatief over zijn presidentschap, bijna 60% over de regeringAzarov. 78% vindt dat de economische situatie het afgelopen jaar is verslechterd. Geen wonder dat de geplande parlementsverkiezingen die in maart moesten plaatsvinden, tot 2012 zijn uitgesteld. Tussen oktober 2010 en februari dit jaar viel de Partij van de Regio’s terug van 28,5 naar 16,8%, en bondgenoot Sterk Oekraïne van 8,1 naar 3,3%. Opmerkelijk is dat de oppositie – Joelia Timosjenko, Arseni Jatsenjoeks Veranderingsfront en het rabiaat-nationalistische ‘Vrijheid’ – daar amper van weet te profiteren. De grootste winst gaat naar de ‘tegen allen’-stemmers, die van 9,9% naar 17,6% stijgen. Dat duidt nog steeds op een groot ‘ontevredenheidspotentieel’. Economische groei biedt weinig soelaas, omdat ze onevenredig verdeeld is en goeddeels afhankelijk is van de wereldvraag naar grondstoffen en. ‘De economische stabiliteit is geheel afhankelijk van de luimen van de staal-, chemie- en kolenbaronnen’, stelt de kritische People First Foundation. ‘De president denkt dat hij de baas is, maar hij is net als elke burger een gijzelaar van de baronnen. Zij kunnen de rechtbanken, de politie en de veiligheidsdiensten controleren, want zowat alles is te koop.’ Handpop Ook richting buitenland zit Janoekovitsj

Miljardairs boeren goed Oekraïne herstelt zich moeizaam van de financiële crisis, maar ’s lands miljardairs doen het opperbest. Dat blijkt uit de wereldlijst van 1210 dollar-miljardairs van het Amerikaanse zakenblad Forbes. Daarop staan acht Oekraïners. De allerrijkste is Rinat Achmetov uit Donetsk (39e op de Forbes-lijst), staalen steenkoolmagnaat, financierder van de regerende Partij van de Regio’s en eigenaar van voetbalclub Sjachtar Donetsk, met een geschat vermogen van 16 miljard dollar. De tweede op de Forbeslijst is stalen-pijpengigant Viktor Pintsjoek uit Dnipropetrovsk met 3,3 miljard dollar (336e). Op een gedeelde derde plaats staan zijn stadsgenoten, de bankiers Igor Kolomoiski en Hennadi Boholjoebov (459e) met ieder 2,5 miljard. De overige Oekraïense miljardairs zijn Konstantin Zjevago (488e, 2,4 miljard, mijnbouw en banken) en Joeri Kosyoek (833e, 1,5 miljard, landbouw) – beiden uit Kiev –, Andrej Verevski uit Poltava (1057e, 1,1 miljard, landbouw) en Oleg Bachmatjoek uit Ivano-Frankivsk (1140e, 1 miljard, eieren). Achmetov is bijna even rijk als de zes Nederlandse Forbes-miljardairs bij elkaar, onder wie biererfgename Charlene de Carvalho-Heineken (124e, 7,5 miljard), Randstad-oprichter Frits Goldschmeding, en tv-bonzen John de Mol en Joop van den Ende. België is met drie miljardairs vertegenwoordigd: een Chinees, een Kazach, en investeerder Albert Frère (362e met 2,1 miljard). in een ongemakkelijke spagaat. Kiev wil in Brussel en Washington als een nette en vooral stabiele democratie worden gezien – niet als een Witrussische dictatuur, en ook niet als een handpop van Rusland. Maar Moskou voert de druk steeds verder op. Als Kiev meedoet aan de Tolunie met Rusland, Wit-Rusland en Kazachstan, kan het goedkoop gas krijgen. Maar dat ligt moeilijk: Oekraïne’s toetreding zal het vrijhandelsakkoord waarover het met de Eu onderhandelt onmogelijk maken. Mogelijk is dat ook de bedoeling van het Kremlin. De Russische premier Poetin dreigde dat als Kiev dat akkoord met Brus-

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

Regering De rijkaards zitten ook in de regering, zo becijferde het Oekraïense blad Focus. Van de vijftien ministers zijn er zeker vijf multi-miljonairs en een miljardair. Joeri Bojko heeft volgens de Oekraïense media 3,2 miljard dollar verdiend in de sectoren waar hij als minister voor bevoegd is: energie en kolen. Zelf heeft hij een bescheiden 1,76 miljoen aan vermogen opgegeven. Vice-premier Andri Kljoejev is met zijn broer Serhi goed voor 900,8 miljoen via het industrieconcern Ukrpids­ hypnyk – met een groei van 100% in één jaar tijd. Minister Serhi Tihipko (Sociale Zaken) vergaarde 795,5 miljoen met staal en rails. Viktor Baloha (Noodtoestanden), een oud-kabinetschef van president Joesjtsjenko, heeft via zijn vrouw 550 miljoen uitstaan in 14 bedrijven. Boris Kolesnikov (Infrastructuur en belast met het Ek Euro 2012) verdiende 292,5 miljoen met allerlei zaken, van snoepgoed tot – uiteraard – voetbal. Ook parlementsleden delen in de ruif. De Verchovna Rada (parlement) heeft de bijdragen voor zijn afgevaardigden verhoogd tot 700.000 hrivna per jaar (ong. 92.000 dollar, ofwel 66.742 euro). Dat is dan een aardige bijverdienste voor miljardair-afgevaardigden Achmetov (Pr), Zjevago (Blok Joelia Timosjenko) en Verevski (onlangs overgelopen van Timosjenko naar de Pr).

sel sluit, Rusland een handelsgrens met Oekraïne zal instellen. Dat zou de nekslag voor de Oekraïense export zijn. Ondertussen sturen Janoekovitsj en zijn ministers tegenstrijdige signalen uit: doorgaan met de Eu-akkoorden, zelfs toetreden tot de Eu, onderhandelen over de Tolunie én over de Eu-akkoorden, deelakkoorden sluiten met de Eu enerzijds en met de Tolunie anderzijds, ‘3+1’-samenwerking met de Tolunie, toetreden tot de Tolunie... Maar veel ruimte heeft Kiev niet om zowel de geit als de kool te sparen.

V oor j aar

Diederik Kramers

2 0 1 1

9

po l i t iek en E C O N O M I E

Voedselprijzen schieten omhoog Armoede onder bevolking neemt toe

f o t o

Fra n s

hoppe n brouwers

de prijsstijgingen voor gas en elektriciteit, en door het nieuwe belastingstelsel dat de regering heeft doorgedrukt. In steden van meer dan een half miljoen inwoners is het consumentenvertrouwen het hardst gezakt. De stedelingen zien het vooral op de langere termijn nogal somber in. Hun vertrouwen in de regering van premier Mikola Azarov daalde in het meest recente onderzoek van GfK met ruim een kwart. Onder armoedegrens De armoede in Oekraïne neemt voor het eerst sinds 2003 weer toe, zo meldde de Ukrstat, de Staatsdienst voor Statistieken, in maart. Vóór de crisis van 2008 moest 18,1 procent van de Oekraïners zien rond te komen van minder dan 626 hrivna, destijds het minimum-bestaansinkomen. In 2010 hadden 9,5 miljoen inwoners, ofwel Met een koe en een kalf sparen ‘hobby-boeren’ duur geld uit voor melk en vlees 21,4 procent van de bevolking, minder te besteden dan de huidige armoedegrens De prijzen voor dagelijks voedsel zijn jaar rekening met nog slechtere tijden. van 700 hrivna (rond 68-72 euro). dit jaar in Oekraïne de pan uitgerezen. ‘De burgers voelen steeds meer dat ze Het gevaar bestaat dat de Oekraïense Vooral groenten en aardappelen zijn weinig te besteden hebben’, concludeert consument de hand op de knip gaat houstukken duurder geworden. Tegelij- Irina Bekesjkina, directeur van de poli- den. De binnenlandse vraag kan daardoor kertijd neemt de armoede onder de tieke denktank Democratic Initiatives in een gevoelige knauw krijgen. Dat zullen bevolking toe en het vertrouwen van Kiev. Volgens Bekesjkina wordt het consu- dan vooral de kleine ondernemers gaan mentenvertrouwen ook ondermijnd door merken, meent Bekesjkina. De groei van de consument af.

Vooral witte kool, een traditioneel gerecht in de Oekraïense keuken, is peperduur geworden. Voor een stevige kool moet de burger al gauw 2 à 3 euro neertellen. ‘Dat zijn historisch hoge niveaus voor het onafhankelijke Oekraïne’, aldus Andri Jarmak, hoofd van Fruit-Inform, een marktonderzoeker in de groenten- en fruitsector voor Rusland en Oekraïne. Ook de prijzen voor aardappelen en uien zijn nog nooit zo hoog geweest als aan het begin van deze lente. In de laatste wintermaanden werden bepaalde groenten elke week duurder, soms met enkele procenten tegelijk, en samen telt dat op. De marktonderzoeker verklaart de stijging onder meer uit de bijzonder slechte weersomstandigheden deze winter. De prijzen zouden de komende tijd nog verder kunnen stijgen. Het duurdere voedsel heeft ertoe bijgedragen dat het vertrouwen van de Oekraïense consument in zijn regering danig is afgenomen. Drie maanden op rij daalde de index van het marktonderzoeksbureau GfK Ukraine. Huishoudens houden dit 10

Economische agenda Jeweller Expo 2011 12 t/m 15 mei, Kiev

Cis Coal Summit 24 t/m 25 mei, Moskou → adamsmithconferences.com

Ukrainian Investment Summit 16 t/m 18 mei, Londen

Landbouwbeurs Agro 2011 23 t/m 1 2 t/m 5 juni, Kiev → agroexpo.com.ua



→ jewellerexpo.kiev.ua

Chelsea Football Club

→ adamsmithconferences.com Handelsmissie Nusep 16 t/m 19 mei, Kiev → nusep.org Gal-Expo Woodprocessing 17 t/m 2o mei, Lviv → galexpo.lviv.ua xx International Exhibition

Furniture & Interior 19 t/m 22 mei, Odessa

O E K R A Ï N E

→ expohome.com.ua

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

‘Salon of underwear 2011 ‘‘ 13 t/m 16 september, Kiev → kyivfashion.kiev.ua 4th Annual Ukrainian Pharmaceutical Forum 18 t/m 19 oktober, Kiev → adamsmithconferences.com Ukrainian Banking Forum november, Kiev → adamsmithconferences.com

2 0 1 1

kor t economi E C O N O sMcI h E

D

de binnenlandse bestedingen, die in 2010 een flinke bijdrage leverde aan de totale economische groei, zou dit jaar wel eens kunnen afnemen, stelt Hlib Visjlinski, onderzoeker bij GfK Ukraine. De bestedingen van de consument zijn in Oekraïne goed voor ongeveer 60 tot 65 procent van de productie van de totale economie. De groei daarvan, gemeten aan de waarde van alle goederen en diensten die in het land worden geproduceerd en geleverd (bbp), nam in 2010 toe met 4,2 procent in vergelijking met 2009, aldus het Oekraïense Staatscomité voor de Statistiek. Deze gunstige economische ontwikkeling heeft zich aan het begin van 2011 voortgezet. Oekraïne profiteerde vooral van de hoge grondstoffenprijzen op de wereldmarkt voor onder meer ijzer en een

aantrekkende vraag vanuit het buitenland. Als vanouds speelde de industrie hierin opnieuw een belangrijke rol. Behalve de staalindustrie lieten ook de chemie en de machinebouw fraaie cijfers zien. De OostEuropabank (Ebrd) verwacht dat het bbp dit jaar opnieuw met ongeveer 4 procent zal groeien. Economen van het Internationaal Monetair Fonds (Imf) voorspellen een toename van 4,5 procent. Klaas Hoeneveld

Bronnen: The Bleyzer Foundation (SigmaBleyzer), Ebrd (Oost-Europabank), fruit-inform.com , Imf, Interfax-Ukraine, ukrstat.gov.ua , UkraineAna­ lysen

Nieuwe ambassadeurs in Den Haag en Kiev

f o t o

. m f a . g ov . ua

In de Zeestraat in Den Haag heeft een nieuwe Oekraïense ambassadeur zijn intrek genomen. De nieuwe man van Kiev is Oleksandr Horin, die vanaf 2008 plaatsvervangend minister (staatssecretaris) van Buitenlandse Zaken was. Horin, in 1956 geboren te Donetsk, studeerde internationaal recht in Kiev, waar

hij in de jaren ’80 verbonden was aan het Instituut voor Internationale Betrekkingen. Hij diende zijn land als diplomaat bij de Vn in New York, in Ottawa, als ambassadeur in Singapore en op verscheidene posten op het minister. Van 2006 tot 2008 was hij ambassadeur met speciale kortlopende opdrachten in Rusland, Azië, Afrika en op het gebied van bestrijding van racisme en discriminatie. Op 30 maart 2011 overhandigde dr. Horin zijn geloofsbrieven aan H.M. de Koningin. De nieuwe ambassadeur en zijn vrouw, Natalia Timosjenko (geen familie), hebben twee kinderen. Ook de Belgische ambassade in Kiev zag een wisseling van de wacht. De nieuwe ambassadeur is mevrouw Jana Zikmundova (1955), kunsthistorica en archeoloog van opleiding. Haar diplomatieke loopbaan bracht haar sinds 1984 naar Lima, Bern, Londen, en bij de Vn in Genève en New York. Zij volgt Marc Vinck op, die Kiev verlaat nadat hij de economische missie van kroonprins Filip afgelopen najaar in goede banen heeft geleid (zie Oekraïne Magazine Winter 2010). Lucia Thijssen

Ambassadeur Oleksandr Horin begeeft zich naar de koningin O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

e Oekraïense vodka-producent Nemiroff heeft in 2010 wereldwijd voor 473,6 miljoen dollar aan vodka verkocht, 13,6% meer dan in het jaar daarvoor. De groei kwam vooral uit Oekraïne en Polen. In België wordt Nemiroff gedistribueerd door Bruggeman. In Nederland is het niet te krijgen. (nemiroff.ua)

H

et Vlaamse bedrijf Reynaers Aluminium gaat de aluminium bekleding leveren voor de prestigieuze 101 Tower die aan de Tolstogo-straat in Kiev zal verrijzen. (reynaers.com)

D

e Oekraïense producent van ijzererts pellets Ferrexpo heeft in 2010 de productie met 14% verhoogd tot tien miljoen pellets. Tegen 2015 wil het twintig miljoen pellets produceren. Ferrexpo’s winst groeide vorig jaar van 138 naar 585 miljoen dollar. Het bedrijf is voor de helft eigendom van Kostjantin Zjevago, volgens Forbes de 5e rijkste man van Oekraïne (zie ook politiekeconomische berichten in dit nummer). (Reuters, Financial Times)

D

e Nederlands-Israëlische investeringsmaatschappij Kardan heeft de Oekraïense Vab Bank met verlies afgestoten. Ondanks het economische herstel in Oekraïne bleef Vab ‘stevig verliesgevend’ door oninbare leningen, aldus topman Alain Ickovics. Dat heeft Kardan in 2010 in de rode cijfers gedrukt. Kardan is nu alleen nog in Oekraïne actief met het lucratieve autolease- en -verhuurbedrijf Avis Ukraine. (Telegraaf, Kardan)

J

eff Sunden, de Amerikaanse oprichter van het engelstalige weekblad Kyiv Post, verkoopt zijn meerderheidsaandeel in het mediaconcern Kp Media, dat onder meer het nieuwsblad Korrespondent uitgeeft. Het bedrijf gaat naar Petro Porosjenko – chocolade-magnaat en eigenaar van de kritische tv-zender Kanal 5 – die daarmee top-oligarch Rinat Achmetov aftroeft. In 2009 moest Sunden wegens de financiële crisis Kyiv Post verkopen aan de Istil-groep van de Pakistaanse Brit Mohammad Zahoor. (Kyiv Post)

R

ijk Zwaan uit De Lier (Zuid-Holland) heeft nabij Kiev een nieuw hoofdkantoor en een centrum voor de opslag van en proeven met zaden geopend. (rijkzwaan.com) 2 0 1 1

11

A D V E R T E N T I E

12

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

C u l t uur en s amen l e v ing

Verse paddestoelen en de laatste beren Op verkenning in de Oekraïense Karpaten

f o t o

f ra n s

hoppe n brouwers

De auto is volgeladen met verf, wandelkaarten, palen en wegwijzers. We rijden in een Lada Niva 4x4, een compacte jeep die ons met het materiaal de bergen in sleept. De koelvloeistof borrelt tijdens onze lunchpauze, een oude Sovjettruck passeert ons volgeladen met Oekraïense toeristen en hun mountainbikes, de Karpaten liggen onverstoord voor ons. Een verslag over wandelen in de West-Oekraïense bergen, omdat dit gebied meer aandacht verdient. Al sinds ik in Oekraïne ben komen wonen wil ik de Karpaten ontdekken. Op winderige hoogten een zelfgestookte horilka (Oekraïense wodka) drinken en sporen van wilde dieren vinden... Mijn mooiste ervaring tot nu toe was een overnachting bij een herder in de bergen, en na een pittige klim door kniehoge sneeuw uitkijken over eindeloze witte bergtoppen. Door de Karpaten trekken is een verademing: wat een ruimte en ongereptheid! Wandelen in hartje zomer is zwemmen in kraakheldere meertjes, overnachten bij een herder, muziek maken en voetballen met zijn zonen, paddenstoelen en bessen plukken, een vrouw helpen haar zieke kalf te voeden, glooiende heuvels. Ook wandelen in de winter is een ongekende ervaring: kraakverse sneeuw, prachtige uitzichten, suizende ceders, sporen van wild, warme wijn met chocolade. Het voelt aan als iets ondeugends: als eerste betreed je de onberoerde sneeuw en geniet je van een zonovergoten wit landschap. En dat door simpelweg stapje voor stapje hoger te gaan. Edelweiss De Karpaten zijn een ongerept en onontdekt berggebied dat het zuidwesten van Oekraïne met Polen, Slowakije, Hongarije en Roemenie verbindt. De flora en fauna zijn uniek. Het ecosysteem heeft alpiene kenmerken, inclusief de edelweiss. Er is oerbos te vinden en er huizen wolven, lynxen en bruine beren. De hoogste berg in Oekraïne, de Hoverla, reikt tot 2061 meter. In de Sovjetperiode zijn de Karpaten redelijk ongemoeid gelaten. Dat is te zien aan de goed behouden tradities van landbewerking en de diversiteit aan bevolkings-

Vorochta: doorkijkje met net nog zichtbaar in het midden de Hoverla, de hoogste berg van Oekraïne

groepen, elk met hun eigen muziekstijlen, taal en geschiedenis. We wonen 50 km zuidelijk van Lviv, niet ver van de eerste bergen. Mijn Oekraïens is best goed, maar toch blijven de Karpaten een lastig te doorgronden gebied – waar zijn de wandelpaden, waar kan men leuk overnachten, moet je een gids meenemen, welke wandelkaarten zijn er van het gebied? Die ondoorgrondelijkheid komt ten dele ook doordat ik niet klakkeloos af wil gaan op de populaire bestemmingen die veel Oekraïners zelf kiezen. Daar ontsieren kitscherige hotels de natuur, het afval wordt in de achtertuin gegooid, beren in gevangenschap gelden als een attractie, en een joggingpak is een must – ook al loopt men niet verder van het hotel naar de lift de berg op. Ik overdrijf natuurlijk, maar het komt wel dicht in de buurt. Als het voor mij al moeilijk is een goede wandeltocht te vinden, is dat het helemaal voor de potentieel geïnteresseerde West-Europese wandelaar. Ik wil een tocht met de rugzak maken

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

dwars door de Karpaten en overnachten in de openlucht, een hut of bij iemand thuis. Er zijn Oekraïners die dat ook graag doen, of wildwater-kajakken, paardrijden, fietsen en klimmen. Maar als buitenlandse is het moeilijk zicht te krijgen op die mensen of organisaties, de kans is groot dat je toch op de geijkte paden terechtkomt. En als je eenmaal een onontgonnen pad hebt gevonden, kan het zijn dat het zomaar halverwege ophoudt. Karpatische paden Wie niet de weg van de massa wil volgen, moet een kompas en gevoel voor richting hebben. En mensen kennen die de bergen op hun duimpje kennen. Ik had geluk. Ik ontmoette Olenka, Vasil, Joerko en Vasil, vier gepassioneerde Oekraïners die van het leven in de buitenlucht houden en wekelijks de Karpaten in trekken. Ze sporen oude wandelwegen van jagers en herders op en bewegwijzeren ze, en brengen dit alles aan op kwalitatief hoogstaande wandelkaarten en op de website van hun organisatie Karpatski Stezjki

V oor j aar

2 0 1 1

13

C u l t uur en s amen l e v ing

Welkom op het platteland

Tilia Maas Geesteranus

De site van ‘Karpatische paden’ is stezhky.org.ua (een engelstalige versie is in de maak). Vakantiekriebels? Bezoek tiliatourskarpaten.com.

Karpatski Stezjki

D

e stichting Karpatski Stezjki bestaat sinds 2001 en is opgericht door een groep enthousiasten bij wie cultureel en natuurlijk erfgoed, actief toerisme, ontspanning, milieu en gezond leven hoog in het vaandel staat. Met Poolse kennis en ervaring wordt Karpatski Stezjki vooruit geholpen. In 2002 beginnen ze met het schoonmaken van wandelpaden. Vanwege hun ijver ontvangen ze de ironische bijnaam ‘Karpatische kettingzaag’. 14

f ra n s f o t o

(Karpatische paden). Hun uitgangspunt is: geniet van de natuur zonder haar te schaden of te storen. De band met de lokale inwoners staat centraal: zij helpen met het klaren van de wandelpaden, kunnen toeristen gidsen en accommodatie aanbieden met daarbij bovendien warm water, het avondmaal en gezelligheid. Het werk van Karpatski Stezjki is recht door zee. Bijna wekelijks zijn Olenka, Vasil, Joerko en Vasil in de bergen om de paden te controleren. Geregeld dragen ze palen, afdakjes en wegwijzers de bergen in. In de zomer knappen ze hutten op of bouwen nieuwe. Het bouwmateriaal rijden ze met een oude legertank een stuk de berg op, de laatste paar kilometers dragen tientallen vrijwilligers de balken en golfplatendaken de helling op. Boven wacht een lunch, kampvuur en muziek. Thuis zit het viertal achter de computer om nieuwe informatie op internet en kaart te zetten. Ook begeleiden ze af en toe groepen mensen de bergen door. Met gidsen als Vasil of Olenka leer je veel meer over flora en fauna. Je ontmoet boeiende mensen, geniet van zojuist geplukte paddenstoelen of verse kaas bij de maaltijd, en je komt gegarandeerd goed thuis. Ook zijn er volop mogelijkheden om in de winter een tocht op sneeuwschoenen te maken. Een trektocht door de Karpaten is een unieke ervaring die een geheel andere kijk op een onuitputtelijk natuurgebied biedt.

hoppe n brouwers

Geniet van Oekraïense gemoedelijkheid

Hooischoven op het land. Leven in de oude tijd, met de taal en gebruiken van toen: de tijd op het Oekraïense platteland staat stil

Elke ochtend brengen oude vrouwen met veel schorten en een hoofddoek om hun koe naar de brug. Soms zijn het mannen, ook oud, maar dan met een pet en op een krakkemikkige fiets. Eén van de dorpsbewoners verzamelt de koeien en trekt het dorp uit. Als de avond valt komt de kudde met de koeienherder terug bij de brug. En… vandaar vinden de koeien zelf de weg terug naar huis. Soms worden ze begeleid door kinderen. En af en toe slaat er een koe af. Je denkt: hé, pas op, daar loopt er eentje weg. Maar alles gaat volgens planning, de koe weet de weg en komt veilig thuis.

een hele belevenis. De nacht valt over Oekraïne. Steeds verder stoomt de trein weg van Kiev, richting het westen. Om vijf uur ’s ochtends stommelt de conductrice het smalle gangetje van de slaaptrein door en bonst op de deuren van de passagiers van wie ze weet dat ze er in Rivne uit moeten.

Paardendeken En in Rivne staat de zon als een vuurrode bol aan de nevelige hemel. Het geeft het landschap een heel puur gezicht. Naaldbomen, korenvelden. Veel kleine boerderijtjes met een paard of twee koeien. Vlak bij het station veegt een oude vrouw in een oranje hesje de straat aan. Met een gele marsjroetka verder het platteland in. Op Welkom op het platteland! Waar men nog de gekste plekken stappen mensen in en echt Oekraïens spreekt, in plaats van Rus- uit, en ook al is het nog vroeg, net 6 uur sisch zoals in de grote stad. Waar boeren geweest, er zijn veel mensen in bedrijf. Ze met grote hooiwagens rondrijden die je duwen de buschauffeur wat biljetten in de als taxi kunt gebruiken! Waar kinderen in hand of leggen het naast hem op een oude korte broeken langs de zandpaden rennen, paardendeken en zoeken met hun bagage met vriendjes op zoek naar avontuur op een plekje in de meestal overvolle bus. Over hobbelige wegen rijdt het gele bushet verstilde Oekraïense platteland. Voor je op dat echte platteland bent, je met blauwe gordijnen – de kleuren van neem je bij voorkeur de nachttrein van de Oekraïense vlag: hoezo, vaderlandsliefKiev naar Rivne. Hij rijdt langzaam, zo de? – langs vele, vele datsja’s met vele, vele schommel je heerlijk in slaap. Het is erg bloemen. Paard en wagen zijn hier geen benauwd in de smalle slaapcoupé en de uitzondering, soms beladen met grote babank ligt niet echt comfortabel, maar het is len hooi en soms met spelende kinderen.

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

C u l t uur en s amen l e v ing

De kastanjebomen van Kiev Overpeinzingen van reisauteur Dolf de Vries

va n

reemst

binnen schieten: overpeinzingen over het alledaagse leven, gevoelens van romantiek en melancholiek, en herinneringen aan de rijke geschiedenis van Oekraïne. ‘Kiev is een geweldige stad. Aan alles voel je dat het eens de hoofdstad van een groot, machtig rijk was.’ Naast een verslag van de onderneming is er ruimte voor sociologische reflectie. Oekraïne is beland in een situatie waarin het op zoek is naar een eigen identiteit. Een interessante stelling, aangezien intellectuelen dit ook opmerken over West-Europese landen. In West-Oekraïne proeft hij onder de mensen een hang naar Europa, in het oosten zijn de mensen eerder Russisch gezind. De Vries vraagt zich toepasselijk in Jalta af, na een blik op de beroemde foto van Roosevelt, Churchill en Stalin die daar in 1945 Europa ‘verdeelden’, wie in Oekraïne eigenlijk bij Europa wil. In de Krim is De Vries zelfs het slachtoffer van een felle antiEuropa houding. De banden van zijn camper worden lek gestoken. De daders waren waarschijnlijk aangestoken door het gele nummerbord. Of Europa eigenlijk Oekraïne met open armen wil ontvangen, daar schrijft hij jammer genoeg niet over. Het boek is ideaal voor wie Oekraïne

uit g everij

Dolf de Vries, die vaak te zien was op het grote en het kleine scherm, heeft de afgelopen jaren al een flinke boekenplank reisboeken volgeschreven, waarin hij mild mijmerend bekende en onbekende bestemmingen verkent. Op de Oekraïnedag van april 2009 had hij al verteld over zijn tocht door Oekraïne, maar zijn uitgever was toen nog niet overtuigd van de kans ‘My age coca cola’ Het totale gebrek aan kennis van de En- op succes voor een boek over zo’n uitgelse taal valt op bij de oudere mensen. heems land (zie Oekraïne Magazine De kinderen komen niet verder dan: ‘My Zomer 2009). Gelukkig heeft die zijn name is Oela. My age is ten.’ Een jochie wil mening herzien en ligt het boek nu leren hoe hij cola bestelt. Een dag later is toch in de winkel. hij de juiste manier vergeten: ‘My name is Oleg. My age coca cola!’ De ouderen spre- ‘Ik ben een sentimentele idioot die van ken geen Engels en lijken ook te beschei- krakkemikkige winkeltjes houdt. Winkeltjes die eigenlijk in elkaar moeten zakden om zelf een gesprek aan te knopen. Ze leven er nog in de oude tijd, met de ken, maar als door een wonder overeind taal en gebruiken van toen. Jongeren trek- blijven.’ Dat is een opmerkelijk oordeel ken er weg. Kinderen groeien er met wei- van acteur en schrijver Dolf de Vries over nig toekomstperspectieven op; de tijd op de reisbestemmingen in Oekraïne en Georgië, het dertiende deel in zijn serie reishet Oekraïense platteland staat stil. Het is best fijn om een kijkje in die we- boeken In een rugzak. reld te mogen nemen en te genieten van de Onder invloed van het boek Onrustige gemoedelijkheid en de rust van het echte jeugd van Konstantin Paustovski, over zijn Oekraïense platteland en de mensen. Hun jeugd in het pre-revolutionaire Oekraïne, hartelijkheid en gastvrijheid is onovertrof- besloot De Vries, onder andere bekend fen. Ook de gemoedelijkheid valt op. van Soldaat van Oranje en Onderweg naar Zo was er een buschauffeur die langs Morgen, een lange reis door Oekraïne te de kant van de weg een paar vissers ont- maken. Hij wilde Paustovski’s Kiev zien, waart. Hij zet de bus aan de kant, kuiert dat hij alleen kende van diens beschrijnaar de vissers die met hun grote kaplaar- vingen over de Chresjtsjatik-boulevard, zen uit het water komen. Ze kletsen wat, het Marinski-park en de Vladimir-kathede chauffeur keurt hun vangst en haalt een draal. De geur van de kastanjebomen wilpaar sigaretten. Ze roken op hun gemak en de hij met zijn eigen neus ruiken. Een reis vervolgens koopt de chauffeur de vis. Dan door Oekraïne lonkte, alsof hij het altijd rijdt hij door. De buspassagiers wachten had gewild. rustig af, kijken naar de actiefilm in het Eenmaal over de grens maakt hij van Oekraïens die op hoog volume aan staat zijn hart geen moordkuil. De Vries conof sluimeren tegen het blauwe gordijntje. cludeert al snel dat Oekraïne op de een of Ze maken zich niet druk, ze komen vast andere manier een ander land is. ‘Ik doe de hele dag niets anders dan de rijkdom van wel een keer thuis. Tineke Smits het Westen afzetten tegen de achterstand hier. Een houten boerenkar is een puurder beeld dan een glimmende Audi.’ En op dat vlak wint Oekraïne, want ‘minder bedeeld Zomer 2011 - special is altijd interessanter dan beter bedeeld’. Oekraïne Magazine Als acteur weet hij maar al te goed dat de omgeving uiteindelijk je rol bepaalt.

f o t o

Stepan is een kleine gemeenschap. Er is een school, een kerkje, een winkeltje, een groot voetbalveld waar ook paarden en kippen lopen en dat de prestigieuze naam ‘Stadion’ draagt. En er zijn veel oude huizen en boerderijtjes. Er zijn ook veel oude mensen, vooral vrouwen. En veel jonge kinderen.

Landbouw in Oekraïne Voor advertenties of sponsoring, contacteer: Diederik Kramers, [email protected]

Overpeinzingen Met de camper en de trein bezoeken de auteur en zijn vrouw onder andere Lviv, Kiev, Donetsk, de Krim en Odessa. De Vries Acteur Dolf de Vries schreef een nieuw koppelt feiten aan gedachtes die bij hem te reisboek, ook over Oekraïne

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

15

cu l t uur en s amen l e v ing

wil bezoeken of er net is geweest. Bovenal breekt De Vries een lans voor het grensland. Een reis door Oekraïne is niet alleen een reis naar een onbekende omgeving, het biedt ook de mogelijkheid om te ervaren wat je eigen land is. De meeste inwoners zijn nog maar net gewend aan vrijheid, iets wat voor ons Nederlanders moeilijk in te beelden is. Het is een land in opbouw, en is daarom boeiend. Aan het slot van zijn boek beantwoordt De Vries de vraag voor wie wel en voor wie niet Oekraïne een aanrader is. Mensen met een speciale belangstelling voor geschiedenis en cultuur moeten zeker gaan: ‘De steden maken de reis méér dan de moeite waard’, geeft hij met vetgedrukte letters aan. Het is een land dat naarstig op zoek is naar een eigen koers, en dat verdient een bezoek van de geïnteresseer-

de buitenstaander. Maar mensen die Oekraïne beschouwen als een doorsnee vakantiebestemming, geeft hij een negatief reisadvies. Ook Oekraïne krijgt een tip van De Vries. Geregeld werd hij met zijn camper aangehouden door politieagenten voor allerlei onzinnige redenen. In Kolomia was hem al aangeraden om bekeuringen niet te betalen en zijn poot stijf te houden. ‘Wil Oekraïne toeristen lokken, dan zal het zijn politie-agenten toch beter moeten betalen.’ Tim Baas

Dolf de Vries | Oekraïne en Georgië | Houten (Van Reemst) 2010 | € 19,99 (zie ook dolfdevries.nl)

Lachen met ‘Dode Zielen’

Ook al geldt Gogol (1809-1852) als een van de allergrootsten van de Russische literatuur, hij was toch heus een geboren en getogen Oekraïner. Vandaar dat zijn observaties in Dode Zielen het perspectief van de niet-Russische buitenstaander verraden, zei Hans Boland, kenner van de Russische literatuur, vorig jaar tijdens een Dode Zielen-voorstelling in het Haagse Theater Branoul. Ook Gogols humor past in de Oekraïense literaire traditie (zie ook Oekraïne Magazine Voorjaar 2002 en Voorjaar 2010). Even een open deur intrappen: dit boek is een aanrader, maar wel voor de echte liefhebbers. Dode Zielen is ook te koop als pocket voor een paar luizige euro’s (sorry uitgever) maar deze uitgave biedt de lezer wel veel extra’s: een fraai gebonden boek met stofomslag (zonder leeslint, dat dan weer niet), de illustraties van Chagall en een verhelderend nawoord van vertaler Arthur Langeveld, laureaat van de prestigieuze Martinus Nijhoff Prijs in 2006. Eric-Jan Weterings

Gogol-klassieker geïllustreerd door Marc Chagall Op school kwam het er niet van, maar voor ‘Oekraïne Magazine’ moest hij eraan geloven: speciaal voor dit artikel heeft onze recensent eindelijk Gogols ‘Dode Zielen’ gelezen. Schaterlachend zelfs. Een van mijn eerste ervaringen met Russische (Oekraïense literatuur ‘bestond’ toen nog niet) literatuur was op de middelbare school in 1977. De bekende acteur Henk van Ulsen speelde toen de solo-voorstelling ‘Mijn held Tsjitsjikov’, een vrije bewerking van de klassieker Dode Zielen uit 1842 van Nikolaj Gogol. Een indrukwekkende voorstelling, maar om nu als 17-jarige scholier ook nog eens die dikke pil te gaan lezen, was toen teveel gevraagd. In de serie L.J. Veen Klassiek is nu onlangs een nieuwe uitgave verschenen met illustraties van de joods-Witrussische kunstenaar Marc Chagall (1887-1985). Hij maakte die in 1921 voor een Parijse uitgever die echter zo’n perfectionist was dat de Chagall-editie pas in 1948 uitkwam. Deze etsen, die nu in het Tel Aviv Museum of Art hangen, zijn volgens de flaptekst ‘een meesterwerk in de moderne kunst’. Kwestie van smaak, dus daar heb ik het verder niet over. 16

Nikolaj Gogol | Dode Zielen | Amsterdam Om deze verhandeling te kunnen schrij- (L.J. Veen) 2010 | 480 p. | € 29,90 ven, was ik na 33 jaar eindelijk gedwongen om het boek te lezen. Dat viel nog niet mee, omdat ik in de Russische klassieken snel het spoor bijster raak door de eindeloos lange namen (wanneer schrijft iemand eens een light-versie van De Gebroeders Karamazov?). Anderzijds is het boek van Gogol zo sterk, dat ik gauw over deze hindernis heenstapte. Het verhaal is snel verteld. Klaploper Pavel Ivanovitsj Tsjitsjikov probeert op het platteland zoveel mogelijk overleden lijfeigenen te kopen wier namen nog niet uit de belastingregisters zijn geschrapt. Deze ‘dode zielen’ wil hij als onderpand gebruiken om leningen van de bank af te troggelen. Aan de hand van Tsjitsjikovs rondreis schetst Gogol groteske portretten van de verscheidene sociale klassen van het Russische platteland: de luie, gulzige, inhalige landeigenaren, ijdele en machtsbeluste bureaucraten, lijfeigenen die slechts menselijk vee voor hun meesters zijn. Met zware woorden zou je Dode Zielen een ‘portret van het menselijk tekort’ kunnen noemen, maar Gogol schetst dit met ironie en bizarre details. Zelden heb ik af en toe schaterlachend zo’n ‘meesterwerk ‘Dode Zielen’ met fraaie gravures van Marc Chagall: Tsjitsjikov triomfeert uit de wereldliteratuur’ gelezen.

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

cu l t uur en s amen l e v ing

Een gelukkig mens in Groningen

f o t o

re n so

va n

ber g e n

Kleurrijk werk van schilderes Tatyana Murova knalt van het doek

Schilderes Tatyana Murova

Toen Tatyana Murova ruim tien jaar geleden aan familie, vrienden en kennissen in Oekraïne liet weten dat ze naar Groningen ging verhuizen, waren de waarschuwingen niet van de lucht. Noord-Nederland? Dat was de toendra, een boomloze steppe. Maar Tatyana volgde haar hart en woont inmiddels al weer bijna elf jaar met haar man, wiskundeleraar Martin Nauta, aan de oostkant van wat in het Gronings de ‘stáad’ heet. Dagelijks is ze hier bezig in haar atelier, waar ze inmiddels een omvangrijke collectie bij elkaar heeft geschilderd. Haar kleurige en vaak uitbundige werk trekt steeds meer de aandacht. Tatyana Murova (in onze transcriptie Tatjana Moerova) is in 1961 geboren in het Karpatische Ivano-Frankivsk, toen nog de meest zuidwestelijke uithoek van de Sovjet-Unie. Haar ouders (vader Oekraïens, moeder Russisch) werkten beiden in de telecommunicatietechniek. Ze hadden elkaar ontmoet tijdens hun opleiding in het toenmalige Leningrad, waar haar moeder als kind ternauwernood het dramatische beleg van 1941-44 had overleefd. Wanneer Tatyana hierover vertelt, krijg je de ene verschrikking na de andere te horen. In Ivano-Frankivsk koos ze eerst voor

een opleiding in de telecommunicatie, net als haar ouders. Maar al snel wist ze dat die keuze niet voor altijd was. Als kind al was ze al veel bezig met tekenen en met verven. Dus de kunst trok sterker dan een technische studie. Haar vader had daar nogal wat bedenkingen bij, maar haar moeder vond vooral dat ze haar eigen weg moest zoeken. Na de dood van haar vader in 1994 verhuisde Tatyana met haar opgroeiende zoon Aleksandr en haar moeder Margarita naar de Oost-Oekraïense stad Charkiv, waar haar moeder nog altijd woont. Omdat het economisch slecht ging met Oekraïne, koos Tatyana voor de kunst en het buitenland. Net als veel kunstenaars uit de exSovjet-Unie in die tijd trok ze in 1996 met een vriendin naar Praag om er een galerie te openen. Niet ver van de Praagse burcht en kathedraal openden ze de galerie ‘Artterra’, een naam die Tatjana later meenam naar Groningen. In 1999 kwam ze in Praag de Groningse wiskundeleraar Martin Nauta tegen, kenner en bewonderaar van de Tsjechische hoofdstad. Een jaar later trouwden ze al in Charkiv. Nauta kon van de plechtigheid amper een woord volgen.

vrouw haar attent maakte op de kunstenaarsgroep die de galerie Kunst en Kunst in de Groningse Folkingestraat exploiteerde. Vóór de oorlog lag de straat in de joodse buurt van Groningen en in de jaren ´80 en ´90 verschenen hier de eerste galeries. Tatyana kon toetreden tot dit collectief van veertien Groningse kunstenaars, dat inmiddels Kunst en Zo heet. De Folkingestraat heeft de groep wegens de oplopende huurprijs inmiddels verlaten. Ze werkt nu volgens een bekend anti-kraakprincipe: zodra iemand een leeg pand ziet neemt men contact op met de eigenaar die een bepaalde huur aangeboden krijgt. De eigenaar is blij dat het pand niet leeg staat en het collectief kan weer een tijdje vooruit. Het kunstenaarsleven van Tatyana Murova heeft inmiddels vaart gekregen. Naast het collectief Kunst en Zo werkt ze ook samen met de uit Kaapstad afkomstige schilderes Tracy Bell, ze heeft haar eigen ateliergalerie ‘Artterra’ en ziet daarnaast het aantal eigen exposities groeien. Exposities onder meer in bibliotheken, maar toch vooral in ziekenhuizen, bijvoorbeeld in Alkmaar, Amsterdam, Blaricum, Dronten, Emmen en komend jaar Den Haag. De organisatie van de tentoonstellingen, vanaf de eerste contacten tot de inrichting en de ‘ontmanteling’, is in handen van haar man Martin Nauta. Als Havo/Vwo-leraar in de leeftijds-‘afbouw’ zit hij wat ruimer in z’n tijd. Met het toenemend aantal exposities groeit ook de verkoop van haar werk. Dat is opmerkelijk omdat haar werk zich niet in een hokje laat vangen. Wat ze ook maakt, haar schilderijen ‘knallen’ als het ware de kijker tegemoet. Een schilderij van haar, waar het ook in huis hangt, domineert altijd door felle kleuren en grillige vormen. Sprookjes, katten, gebouwen... Tatyana volgt altijd de inspiratie van het moment. En inspiratie heeft ze in overvloed, want Stadsbusstopknop Het eerste jaar in Groningen was wennen vanaf het moment dat ze wakker wordt, voor Tatyana. Alles leek anders, tot aan wil ze al meteen achter haar schildersezel het gebruik van de stopknop in de stads- gaan zitten. In veel van haar schilderijen bus toe. Ze bleef in dat eerste jaar trouw is ook de invloed van haar Praagse tijd aan een Oekraïens principe: de man moet herkenbaar. Verbaasd is ze wel eens over goed gevoed worden. Door alle gesjouw het feit dat kijkers in haar werk sterker het van winkel naar winkel leerde ze de stad Russische element zien dan ze zelf herkent. In ieder geval ontwikkelt zich haar schilgoed kennen. Het schilderen, dat ze al veel deed in derscarrière in Groningen voorspoedig, Praag, ging in Groningen gewoon ver- Tatyana Murova: ‘Als het zo blijft, ben ik der. Aansluiting met de Groningse schil- een gelukkig mens.’ Renso van Bergen derswereld volgde in 2004 toen een buur-

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

17

s amen w erking

Euro 2012: komt het op tijd af? Alle hens aan dek om de Oekraïense voetbalaspiraties te realiseren

Op het Zwitserse hoofdkantoor van de Europese voetbalbond Uefa, die verantwoordelijk voor de organisatie van Euro 2012, hebben de stafleden de afgelopen jaren bij tijd en wijlen behoorlijk zitten twijfelen. Vragen als ‘Gaat alles wel goed in Oekraïne?’, ‘Is de infrastructuur wel klaar als het toernooi begint?’ en ‘Beseft dat land eigenlijk wel wat het in huis heeft gehaald?’ spookten meermalen door het hoofd. De Uefa moest de Oekraïense regering herhaaldelijk manen vaart te maken met de voorbereidingen, en intervenieerde zelfs in de machtsspelletjes binnen de Oekraïense voetbalbond (zie kader). Anders

ua 2 0 1 2 . com . ua

kon het toernooi wel eens aan een ander land worden vergeven.

Vooral de komst van tienduizenden buitenlandse bezoekers baart zorgen. Toen de Uefa Polen en Oekraïne als organiserende landen aanwees, was de infrastructuur in en rond de speelsteden Kiev, Donetsk, Charkiv en Lviv volstrekt niet toereikend om grote massa’s voetbalsupporters uit diverse landen te verwerken. En nu is dat nauwelijks anders. Maar de immer optimistische Oekraïners zijn vol vertrouwen dat de lopende Het logo van het Europese voetbal kampiwerken straks wél kunnen voldoen aan de oenschap in Oekraïne en Polen Euro 2012 kwaliteitseisen van de Uefa. op internationale luchthavens. Maar met Euro 2012 beschikken we over vier gloedGloednieuwe terminals Over de modernisering van de vliegvel- nieuwe terminals met zeer gerieflijke lijnden maakt minister van Infrastructuur verbindingen’, zei hij eerder dit jaar tegen Boris Kolesnikov, als vice-premier bin- de Amerikaanse nieuwszender Cnn. nen de regering-Azarov verantwoordelijk Of dat ook zal lukken met de andere invoor Euro 2012, zich geen zorgen. ‘Tot voor frastructurele projecten, zoals het spoorkort hadden we geen echte luchthavens wegennet, de autosnelwegen en de hotels, van niveau in ons land. We hadden slechts is nog maar de vraag. Talloze verhalen post-Sovjet vliegvelden die we lieten lijken doen de ronde over corrupte personen die

f o t o

Dik een jaar vóór het begin van het Europees Kampioenschap Voetbal Euro 2012 is Oekraïne nog volop bezig om de infrastructuur op orde te brengen. Vooral bij de luchthavens gaat de tijd dringen: die kunnen nog lang niet de verwachte reizigersaantallen verwerken. Kunnen de bouwondernemers in Oekraïne alles toch nog tijdig opleveren?

De bouwplannen voor de Oekraïense vliegvelden op een rijtje

K

en vertrekt hier rond 70 procent van alle luchtreizigers van en naar Oekraïne. Het is de enige luchthaven van het land met

f o t o

g ovorit . do n etsk . ua

iev’s Borispol International Airport is eind jaren vijftig als militair vliegveld in gebruik genomen. Nu arriveert

intercontinentale vluchten naar Amerika en Azië. Afgelopen najaar 2010 is terminal f geopend. Vorig jaar moest ook terminal d worden opgeleverd, maar daaraan wordt nu met man en macht gewerkt. De oplevering is voorzien voor november 2011. Tijdens Euro 2012 moet het vliegveld Zjoeljani ten zuiden van Kiev-Borispol bijspringen. Daar moet onder meer een nieuwe terminal voor zakenreizigers komen. capaciteit: 1840 passagiers/uur eis Uefa: 4150 passagiers/uur

D

Artist’s impression van de nieuwe terminal van het vliegveld van Dontesk

18

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

onetsk. Het vliegveldje van deze mijnbouwstad ondergaat een forse verbouwing, met onder meer de constructie van een nieuwe terminal en de aanleg van een 4 km lange start- en landingsbaan. De luchthaven kan straks de grootste toestellen ontvangen zoals de Boeing 747 Jumbo Jet, de Airbus 380 en de viermotorige Iljoesjin 96-300, die V oor j aar

2 0 1 1

s amen w erking

Te laat Een nog aan te leggen shuttle-verbinding per spoor tussen Kiev en de luchthaven Borispol komt in ieder geval zeker niet voor Euro 2012 gereed. Vice-premier Kolesnikov meent dat het nog minstens twee jaar zal duren voordat de zogenoemde Air Express in bedrijf is. Vorig jaar september is afgesproken dat een Chinese fabrikant een railverbinding zal aanleggen, vier stations zal bouwen en de treinstellen gaat leveren. Het grootste probleem is echter de financiering. China heeft een lening van 1 miljard dollar aangeboden, maar de regering in Kiev wil hieraan geen garantieverklaring verbinden. De Oekraïense staatsbegroting voor het

alle geschikt zijn voor intercontinentale vluchten. De start- en landingsbaan moet in mei gereed komen en de nieuwe controletoren in december. Zo wordt Donetsk de tweede luchthaven van het land, zowel naar capaciteit als naar omvang.

zarr . or g . ua

lopende jaar 2011 laat daartoe geen ruimte over. Daarnaast zijn er vragen over het land waarover de trein moet gaan rijden. De meeste lappen grond zijn particulier eigendom. Wel heeft Kolesnikov nog een snelle treinverbinding beloofd tussen Kiev en de nieuwe Terminal D van vliegveld Borispol. Ook wil hij een pasjessysteem introduceren tegen taxichauffeurs die exorbitante prijzen vragen voor een ritje van Borispol naar Kiev.

f o t o

grof geld vangen door de ondoorzichtige toewijzing van orders voor Euro 2012-projecten. Maar daarover maken de meeste Oekraïners zich nauwelijks druk, die verhalen kennen ze al jaren. Bovendien hebben de gewone burgers wel andere zorgen, zoals de hoge voedselprijzen en de economische malaise.

Perspectief Maar Kiev houdt goede moed. ‘De regering beseft dat ze minder dan achttien maanden heeft en zal daarom haar uiterste best doen’, verklaarde Kolesnikov. ‘Met uitzondering van een aantal autowegen ronden we in 2011 de projecten af en nemen we ze geleidelijk in bedrijf. Maar onze grootste uitdaging is het trainen van personeel.’ Zo gaan bijvoorbeeld 40.000 politie-agenten weer de schoolbanken in om Engels te leren. Kiev heeft de Uefa de garantie gegeven De mascottes van het Euro 2012 met links in

rood en wit Polen en rechts in geel en blauw Oekraïne

L

viv wordt gezien als het belangrijkste knooppunt in de luchtvaart in West-Oekraïne. Behalve een flinke opknapbeurt van de bestaande passagiersterminal uit de jaren ’50 en de verlenging van de starten landingsbaan, moet er voor Euro 2012 ook een geheel nieuwe terminal capaciteit: 300 passagiers/uur komen. En in november moet een pareis Uefa: 3100 passagiers/uur keergarage voor 400 auto’s bij het vliegveld gereed zijn. Daarnaast is een open harkiv heeft eind augustus 2010 een parkeerhaven voor nog eens 900 wanieuwe terminal in gebruik geno- gens gepland. men. Het oude luchthavengebouw gaat Bij de uitbreiding van de luchthaven voortaan door het leven als terminal van Lviv speelden trouwens het Nedervoor Vip’s. Een tijdelijke terminal moet landse ingenieurs- en consultantsbutijdens Euro 2012 de pieken opvangen reau Tebodin en de Netherlands Airen zal na het voetbaltoernooi dienen port Consultants (Naco) een toonaan­ voor de doorgang van luchtvracht. Ook gevende rol. (zie Oekraïne Magazine heeft Charkiv Airport een nieuwe start- Winter 2008) en landingsbaan nodig. Verder moet het nog een moderne parkeerplaats en capaciteit: 300 passagiers/uur een busstation verrijzen. eis Uefa: 1900 passagiers/uur

C

dat alles in orde komt. De voetbalbond moet daar maar op vertrouwen: nu nog de organisatie aan een ander land toewijzen is geen serieuze optie meer. Toch lijkt Oekraïne aardig op weg om de opgelopen achterstand weg te werken. De luchthavens maken een redelijk goede kans om straks de vereiste passagiersaantallen te kunnen verwelkomen. Daaraan wordt momenteel met man en macht gewerkt, al wordt het krap. De diverse vliegvelden werken met tijdschema’s die in een aantal gevallen pas eind 2011 aflopen. Dan blijven er hooguit zes maanden over, onder meer om de nieuwe infrastructuur te testen en in werking te stellen. Als Oekraïne daarin slaagt, dan is het ondanks alles toch nog met de hakken over de sloot. Klaas Hoeneveld

Geraadpleegde bronnen: Interfax-Ukraina, Kyiv Post, Task Force Euro 2012 (meetyourgoals.nl), Bra­ ma.com, Uefa, vliegveld Borispol (kbp.com.ua), www.ukraine2012.gov.ua

capaciteit: 1o0 passagiers/uur eis Uefa: 2250 passagiers/uur O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

19

C s amen o l umn w erking K l au s

Woedend!

E

en aanhoudend, oorverdovend getoeter in de Kiëvse binnenstad: de automobilisten nemen het niet langer! Dat er geen verkeersproblemen worden opgelost met claxoneren, weten ze ook wel, maar wat je hoort is een uiting van machteloze woede. Bijna iedere ochtend gebeurt het opnieuw: zijstraten worden afgesloten, één enkele hoofdstraat wordt vrijgemaakt, en dan wachten. Wachten, totdat in vliegende vaart een stoet van zwarte dienstauto’s voorbij gaat, op weg naar de presidentiële residentie. Daar gaat Viktor Janoekovitsj met gevolg en bodyguards! De ambtswoning even buiten Kiev, die Janoekovitsj betrok toen hij premier was in 2007-2008, heeft hij met een handige juridische manoeuvre toegeëigend, en nu rijdt hij dagelijks op en neer. De bestrating van dat traject is prima onderhouden, in tegenstelling tot elders in de stad, waarop eerder het woord ‘erbarmelijk’ van toepassing is. Nu wordt er gebouwd aan twee landingsplaatsen voor helikopters bij het begin- en eindpunt van het dagelijkse presidentiële dienstreisje. Over de privé-helikopter wordt gefluisterd dat die nog luxueuzer is dan die van Barack Obama. Straks kan hij zich verplaatsen zonder zich ook maar iets van het stadsverkeer te hoeven aantrekken! Ook het machteloze boegeroep van toeterende auto’s zal dan tot zwijgen komen. Maar de mensen zijn woedend over de schrille tegenstelling tussen luxe en armoede. Slecht onderhouden wegen, ontoereikende openbaar vervoer, nijpende gebrek aan parkeergelegenheid, verouderde water- en gasleidingen die veel te vaak lekkages vertonen – en daar tegenover de levensstijl van de puissant rijken, opgebouwd ten koste van een volk dat in armoede leeft. De mensen zijn woedend over de onuitroeibare belangenverstrengeling van geld, macht en rechtspraak. ‘Corruptie’ is een te vriendelijk woord. Ze zijn woedend over de slimme afleidingsmanoeuvres van de gecontroleerde media, die fouten van vroegere regeerders (premier Timosjenko, president Koetsjma) voor het voetlicht brengen en suggereren dat de huidige machthebbers geen blaam treft. De mensen zijn woedend over stijgende prijzen en dalende inkomens, die de huishoudens in een wurggreep houden. Woedend zijn ze! Klaus van der Grijp

20

Euro 2012 bedreigd door vete oligarchen Zelfs het voetbal is een strijdperk voor Oekraïense oligarchen. Daardoor heeft Oekraïne op de valreep bijna het Euro 2012 voetbalkampioenschap verspeeld, wegens een machtsstrijd om de leiding van de Oekraïense voetbalbond. Aanleiding was de positie van Hrihori Soerkis, die al jaren de Voetbal Federatie van Oekraïne (Ffu) leidt. Soerkis behoort tot de oligarchenclan van Kiev, die onder president Koetsjma veel macht bezat via de (zogenaamde) Sociaal-Democratische Partij van Oekraïne. In 2004 werd hem nog een visum naar de Verenigde Staten geweigerd wegens verdenkingen van corruptie. Belangrijker is dat zijn broer Ihor voetbalclub Dinamo Kiev bestiert. Dat zit niet lekker bij de andere miljonair-clubeigenaren binnen de bond, vooral die uit de kringen van de heersende Donetsk-clan uit Oost-Oekraïne, die de Ffu-baas ervan beschuldigen Dinamo voor te trekken. Zij begonnen een campagne tegen Soerkis en dienden in december een motie van wantrouwen tegen hem in, die het niet haalde. Maar de Internationale en Europese voetbalbonden Fifa en Uefa pikten het niet dat een gekozen voorzitter van een nationale bond zomaar werd weggewerkt. Ze klaagden over ongeoorloofde druk van de Oekraïense overheid op Soerkis en dreig-

den Oekraïne van het internationale voetbal uit te sluiten. Dan zou het ook niet het Euro 2012-tournooi met Polen mogen organiseren. Fifa-baas Sepp Blatter belde hierover met president Janoekovitsj, die zich op op 2 februari genoodzaakt zag te verklaren dat ‘staatsorganen geen druk op de Ffu hebben uitgeoefend’. Uefa en Fifa waarschuwden dat ze ook geen vervroegde voorzittersverkiezingen bij de Ffu zouden toelaten. Soerkis kon blijven zitten, en werd in maart zelfs herkozen als lid van Uefa’s uitvoerende comité. Kringen rond Soerkis zeggen dat vicepremier Boris Kolesnikov, die verantwoordelijk is voor de organisatie van Euro 2012, erachter zit. Kolesnikov is een jeugdvriend van Rinat Achmetov: de rijkste man van Oekraïne, financier van Janoekovitsj’ Partij van de Regio’s, én eigenaar van Sjachtar Donetsk, de erfvijand van Dinamo Kiev. Ook multimiljonair Oleksandr Jaroslavski, die Metallist Charkiv bezit, zou bij het complot betrokken zijn geweest. ‘De Donetsk-clan wil het Oekraïense voetbal overnemen’, meent voetbalcommentator Ihor Mirosjnitsjenko. ‘Ze hebben alles al, behalve dat. Kolesnikov wil Soerkis vernietigen.’ Soerkis lijkt voorlopig veilig, althans tot na Euro 2012, want dan moet de Ffu een nieuwe voorzitter kiezen.

Run op ‘goedkope’ voetbalkaartjes De Europese voetbalbond Uefa is overweldigd door de enorme vraag naar tickets voor het Euro 2012-toernooi. Medio april waren er via de Uefa-website al 12.149.425 aanvragen, 17% meer dan op het EK-toernooi van 2008 in Oostenrijk en Zwitserland. Aangezien er meer aanvragen dan plaatsen zijn, zullen de tickets worden verloot onder de belangstellenden. Bij het vaststellen van de ticketprijzen heeft de Uefa ‘rekening gehouden met de koopkracht van de lokale bevolking’. De goedkoopste plaatsen zijn voor Oekraïners half zo duur als in 2008: tussen 30 euro (circa 300 hrivna) voor een groeps-

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

K.H. en D.K.

wedstrijd tot 50 euro voor de finale. Dat zal voor de meeste Oekraïners wel betaalbaar zijn: het gemiddelde maandsalaris was begin dit jaar 2315 hrivna, en het minimuminkomen 941 hrivna. De betere plaatsen voor de Ek-finale in het Olympisch Stadion van Kiev kosten bij de Uefa 330 euro voor de middencategorie en 600 euro voor de hoofdtribune. Maar bij de commerciële verkoopkanalen zijn de finalekaartjes een heel stuk duurder. Via de website worldticketshop.com bijvoorbeeld betaalt u 1.584,76 euro voor de goedkoopste plaats, en 2.406,32 euro voor de duurste. Maar voor dat geld wordt het kaartje wel bij u thuis of in uw hotel afgeleverd. K.H.

2 0 1 1

s kor amen t w geboek erking t

G

regor von Rezzori | Bloemen in de sneeuw | Amsterdam/Antwerpen (Atlas) 2010 | 375 p. | € 24,90 en Een hermelijn in Tsjernopol | Amsterdam/Antwerpen (Atlas) 2010 | 416 p. | € 29,95 De jeugdherinneringen van Bloemen in de sneeuw vormden de grondstof van Von Rezzori’s bekendste boek Herinneringen van een antisemiet (Atlas 2008). Beide boeken gaan over de Boekovina, destijds een ex-Habsburgs deel van Roemenië, ‘een koloniaal land dat door de koloniale heersers was verlaten’. Von Rezzori houdt van deze multi-etnische omgeving waar Duitsers, Roemenen, Roethenen (Oekraïners), Joden en vele anderen door elkaar leven. Zijn kindermeisje Kassandra, aan wie hij een van de vijf portretten in Bloemen in de sneeuw wijdt, is een typisch voorbeeld van deze Euro-hutspot van talen en culturen: ze spreekt geen enkele taal goed, maar wanneer de Von Rezzori’s aan het begin van de Eerste Wereldoorlog moeten vluchten voor de oprukkende Russen helpt zij hen erdoor dankzij een mengelmoes van Roemeens, Hongaars, Pools, Roetheens, Turks en Yiddish ‘bijgestaan door een groteske grijnzende mimiek en een primitieve beeldende lichaamstaal die iedereen begreep en iedereen aan het lachten bracht’. Ook Een Hermelijn in Tsjernopol speelt zich af in de smeltkroes van Boekovina, nu

in de vorm van het denkbeeldige land ‘Magrebinië’. Het is een verhaal van verlies en ondergang – van een stad, een wereld, een tijdperk, van de kindertijd – en van wederopstanding en volwassenwording. •

R

enata Makarska | Der Raum und sei­ ne Texte. Konzeptualisierungen der Hucul’scyna in der Mitteleuropäischen Li­ teratur des 20. Jahrhunderts | Frankfurt (Peter Lang) 2010 | 290 p. | € 49,80 Over de Hoetsoel-minderheid wordt nog steeds getwist of ze nu eigenlijk een soort Oekraïners zijn of niet (zie Oekraïne Ma­ gazine Najaar 2009). De afgelopen twee eeuwen zijn ze in de literatuur afgebeeld als een soort edele wilden, natuurhoeders, nationale helden en zelfs postmodernisten. Makarska gaat na welk beeld deze auteurs gaven van de Hoetsoels in Galicië en Boekovina. Het werk van Von Rezzori en van andere Oostenrijkse, alsook Poolse en Oekraïense schrijvers wordt ontleed.

machtscentra van Oekraïne en Rusland. Het was altijd een kosmopolitische havenstad, vies, vrijgevochten, levendig, prachtig, vol schurken en dromers, die tijden van welvaart afwisselde met golven van terreur (pogroms, de Holocaust). Zelfs in de diaspora leeft het karakter van Odessa voort, tot aan Brooklyn in New York toe. King schildert het portret van de stad aan de hand van een groot aantal personages – Poesjkin, Trotski, Isaak Babel – met veel oog voor detail. •

N

atan M. Meir | Kiev, Jewish Metrop­ olis: A History, 1859-1914 | (Indiana University Press) 2010 | 424 p. | € 58,99 (gebonden) € 20,99 (paperback) Meir schetst een panorama van het leven van de Joden in Kiev, vanaf het moment dat ze in 1859 toestemming kregen om zich in de stad te vestigen, tot aan de Eerste Wereldoorlog. Het was een bloeiende en dynamische gemeenschap, die echter vaak te maken kreeg met godsdienstige • onverdraagzaamheid, economische concurrentie en gewelddadige pogroms. Het harles King, Odessa. Genius and Death boek beschrijft ook de felle strijd om de in a City of Dreams | New York (W.W. leiding binnen de joodse gemeenschap, en het culturele en religieuze leven van de joNorton & Co) 2011 | 336 p. | € 20,99 Odessa ligt op het kruispunt van verschei- den van Kiev. dene rivieren en handelswegen, ver van de Diederik Kramers

C

Oekraïense opmars in Uefa-competities gestuit Aan de zegereeks van de Oekraïense voetbalclubs in de Europese bekercompetities is een eind gekomen. Maar Sjachtar Donetsk en Dinamo Kiev mogen tevreden zijn met de indrukwekkende reeks overwinningen op de Europese voetbalvelden. ‘We hebben respect afgedwongen in Europa’, aldus Rinat Achmetov, multimiljardair en eigenaar van Sjachtar Donetsk. De club schreef geschiedenis door voor het eerst de kwartfinale van de Uefa Champions League te halen. Voor Sjachtar was het op 12 april afgelopen na een 0-1 nederlaag in Donetsk tegen de torenhoge favoriet Fc Barcelona. Feitelijk was Sjachtar al twee weken eerder in Spanje gesneuveld, toen de club met 5-1 werd afgedroogd voor de ogen van zo’n 26.000 meegereisde supporters. Het succes van Sjachtar begon vóór de winterstop toen het verrassend als poulewinnaar eindigde boven gerenommeerde tegenstanders als het Londense Arsenal,

Sc Braga uit Portugal en het Servische Partizan Belgrado. In de achtste finale wist Sjachtar in Italië knap te winnen van As Roma met 2-3. In de returnwedstrijd werden de Romeinen in de vrieskou van de Donbass Arena met 3-0 verpletterd. (zie Oekraïne Magazine Winter 2010) Voor Achmetov is de droom nog niet voorbij: hij wil dat zijn Sjachtar de nummer één wordt in het Europese clubvoetbal, en dat mag wat kosten. De meeste spelers van Sjachtar komen uit het buitenland: in Barcelona stonden er maar drie Oekraïners in het veld. Vooral de zeven Brazilianen van Donetsk (van wie er één de Kroatische nationaliteit heeft) spelen een doorslag­ gevende rol. Tegen Roma maakten zij alle zes doelpunten. In de Europa League, één niveau lager dan de Champions League, bereikte Dinamo Kiev de kwartfinale door Manchester City de baas te blijven. Thuis wonnen de blauwwitten met 2-0 door doelpunten van oudgediende Andrej Sjevtsjenko en

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

Oleg Goesjev. Uit werd deze voorsprong met succes verdedigd. Het verlies van Kiev bleef beperkt tot 1-0. Het tweetal Sjevtsjenko-Goesjev was één ronde eerder ook al beslissend in de uitschakeling van het immer onberekenbare Besiktas Jk. De Turken werden eerst in de heksenketel van Istanboel compleet van het veld gespeeld (1-4) en daarna nog eens in de winterkou van Kiev (4-0). Uiteindelijk sneuvelden de Kiëvieten tegen Sc Braga. Dinamo bleef thuis steken op 1-1 en in Portugal op 0-0. Door de Uefa-regel dat bij een gelijke eindstand over twee wedstrijden de doelpunten die in een uitwedstrijd zijn gescoord dubbel tellen, ging Braga door naar de halve finale. Metallist Charkiv was al eerder uit de Europe League geschopt. De geelblauwen werden door het Duitse Bayer Leverkusen volledig onder de voet gelopen: eerst op eigen veld met 0-4, en in de return met 2-0. K.H.

2 0 1 1

21

s amen w erking

Kuieren door Artjomovsk Op het spoor van het Haagsche zout in de Donbass-regio

f o t o

P ieter

va n

de n

O ude n rij n

Dit leidt weer tot ontmoetingen met hoogbejaarde mensen in Artjemovsk die de Nederlandse tijd nog bewust hebben meegemaakt. Van een Nederlands kerkhofje, nu totaal overwoekerd en onzichtbaar, kunnen zij nog een duidelijke beschrijving geven. Een oud vrouwtje biecht op dat zij als kind appels gepikt heeft uit de tuinen van de Nederlanders. De laatste vijf jaar hebben de families Van den Muyzenberg, Paardekooper en Marks – kleinkinderen van de directeuren van de Haagse zoutmijn – mij oude foto’s en documenten ter beschikking gesteld. Daarmee heb ik met drie onderzoekers in Artjomovsk – Vladimir Tsjernozoeb, Nikolaj Kalevatiych en Natasja Zjoekova – en met behulp van Svetlana Ovtsjarenko, redactrice van Vperjod, de geschiedenis van de Haagse zoutmijn in Stoupky aan de verBurgemeester A.A. Reva van Artjomovsk keurt de 50 meter lange reuzeltafel getelheid kunnen ontrukken. Het resultaat is een boekje dat ik in Artjomovsk ben Artjomovsk is een onooglijk stadje in Wereldoorlog. De stad heeft de toerist wei- komen presenteren, samen met de nazaOost-Oekraïne waar u niet snel zult nig te bieden, maar interessante menselij- ten van de families Van den Muyzenberg komen, maar Pieter van den Ouden- ke contacten des te meer. en Paardekooper. Voor het eerst bezoeken rijn is er kind aan huis. Hij doet al jaren De stad is grotendeels Russischtalig, de zij het land waar hun voorvaderen leefden onderzoek naar Nederlanders die in opschriften zijn er half om half Russisch en werkten. de 19e-begin 20e eeuw in Stoupky na- of Oekraïens. Op het platteland spreekt • bij Artjomovsk een zoutmijn exploi- men Soerzjiek, een mengelmoes van Rusteerden. sisch en Oekraïens. De meeste mensen Zelf kom ik geregeld in Artjomovsk. Uit hier stemmen op de Partij van de Regio’s, nieuwsgierigheid loop ik bij mijn veelvulAfgelopen najaar reisde Pieter met nazaten van de huidige president Janoekovitsj. dige bezoeken kerken binnen, ik maak van de Nederlandse kolonie van Stoupky een praatje op krantenredacties, doe wat • naar Artjomovsk om er een boek over de speurwerk in de bibliotheek en praat met geschiedenis van de Nederlandse aanwe- Van 1884 tot 1920 beheerde de Haagse fir- jongelui op school. zigheid aldaar te presenteren. Gelukkig ma ‘Hollandsche Maatschappij Tot ZoutDe kerken zijn weer actief, de gelovivond hij er tijd om al slenterend de stad exploitatie in Rusland’ een zoutmijn in het gen niet altijd. De katholieken hebben hun dorpje Stoupky, onder de rook van Artjo- vroegere kerk teruggekregen. Het gebouw voor ons te verkennen. De meesten onder u zullen Artjomovsk movsk (zie Oekraïne Magazine Voorjaar was onder de communisten met extra vloeniet kennen. Vanuit Kiev ligt het één nacht 2008). Rond 1900 kwam driekwart van het ren tot een kantoor omgevormd. Een hourijden met de trein naar het oosten. Artjo- Nederlandse zout uit dit gehucht. Weinig ten poort geeft nu weer toegang tot de kerk movsk dankt zijn naam aan Artjom, wiens Nederlanders weten van het bestaan van en de tussenvloeren zijn weer verwijderd. echte naam Fjodor Andrejevitsj Sergejev is. de zoutmijn, maar ook de jonge generatie Van binnen begint het er nu weer als een Hij was een Oekraïense revolutionair en van Artjomovsk is hiervan nauwelijks op kerk uit te zien. Veel katholieken zijn er een boezemvriend van Stalin. Op 38-jari- de hoogte. Via internet is na negentig jaar niet meer. De zondagsdienst wordt door ge leeftijd kwam Artjom om het leven tij- weer contact gelegd tussen Stoupky en de een vijftiental mensen bezocht. dens een test met een air-wagon, een soort nazaten van de vroegere Nederlandse koDe baptistenkerk is spiksplinternieuw. trein aangedreven door vliegtuigmotoren lonisten. Het geld voor de bouw komt uit Amerika. en bedoeld voor partijbonzen. Artjoms Dankzij de plaatselijke kranten Vperjod Het hoofd van de kerk vertelt me dat ‘s zonzoon werd door Stalin geadopteerd. Par- en Sobitiya herleeft de Nederlandse ge- dags bij de dienst de hele zaal vol zit. Het ken, straten, dorpen en steden in Rusland schiedenis van Artjomovsk en Stoupky. Bij blijkt een strenge kerk te zijn: dansen en en Oekraïne zijn naar Artjom vernoemd. elke belangrijke historische vondst in Ne- tv-kijken stelt men niet op prijs. Op het hoofdplein van Artjomovsk derland, of het nu een oude groepsfoto uit Twee oude orthodoxe kerken zijn een staan twee beelden, één van Artjom en één Stoupky is, een reisverslag of een beschrij- bezoek waard, maar zodra de bejaarde van Lenin. De stad leeft van gips, zout en ving van de situatie op de mijn tijdens de pope doorheeft dat er buitenlanders in zijn champagne. Veel is vernield in de chaos revoluties van 1905 en 1917, maken de dag- kerk zijn en wij niet meedoen aan de riten van de orthodoxe kerk, wordt ons de deur van de revolutie en gedurende de Tweede bladen hier uitgebreid melding van. 22

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

• gewezen onder de verwensing van Jehova. Bij een tweede poging een paar maanden Een bezoek aan de spoorwegschool van later word ik vriendelijk door de zoon van Artjomovsk is een must voor elke treinliefde oude pope ontvangen en rondgeleid. hebber. De klassen zijn er omgebouwd tot stationnetjes. De leerlingen zijn van elkaar • gescheiden met een houten plank, zodat zij De joodse gemeente bevindt zich in het niet kunnen spieken. De bedoeling is dat centrum, maar is moeilijk te vinden. Bij de ze op schermen de binnenkomende en vervoordeur ontbreekt elke aanwijzing. Veel trekkende treinen op het scherm volgen en joden zijn de laatste jaren naar Israël ge- opletten dat ze niet op elkaar botsen. ëmigreerd, maar sommigen kunnen niet In de aula houd ik een spreekbeurt over het Nederlandse verleden van Artjomovsk en aarden en keren naar Oekraïne terug. Leden van de joodse gemeente geven vertel over het wel en wee van onze spoormij een rondleiding langs de oude joodse wegen. Trots laat ik onze Ov-kaart zien. Op een middelbare school geeft een gebouwen in Artjomovsk, zoals de jesjiva en de synagoge. Het staat er gelukkig nog Duitse studente uit Bremen les in ecologie. Zij nodigt mij uit een les bij te wonen. allemaal, maar in zeer slechte staat. In het regionale museum is een afgeslo- De voertaal is Engels. De leerlingen hebten kamer gewijd aan het joodse leven van ben netjes hun vragen voorbereid en horen Artjomovsk, maar dat moet je toevallig we- mij uit over de Nederlandse aanpak van ten. Na een telefoontje naar de directrice milieuvervuiling. van het museum wordt de sleutel gehaald In de pauze krijgen jongens en meisjes dansles op het schoolplein. Het is duidelijk en kan ik de joodse kamer betreden. De joodse gemeente in Artjomovsk dat de meiden de leiding hebben. was tot de Tweede Wereldoorlog erg groot. • Honderd jaar geleden had ze een eigen ziekenhuis en met het joodse nieuwjaar kon In september 2010 wordt het eerste exemje prentbriefkaarten met Hebreeuwse tek- plaar van ons boek Stoupky aan burgesten kopen. Tijdens de oorlog hebben de meester Reva overhandigd in aanwezigDuitsers hier drieduizend joden levend heid van de Nederlandse honorair consul in een mijn ingemetseld. Pas in de jaren in Donetsk, Igor Golovan. ’90 van de vorige eeuw onthulde de huiHet is de Dag van de Stad. Eenieder die dige burgemeester A.A. Reva in deze mijn wat te koop heeft, krijgt een eigen kraameen gedenkteken gewijd aan deze gruwel- pje in het park. De burgemeester opent daad. Nu is dezelfde mijn een trekpleis- de dag bij een 50 meter lange tafel bedekt ter vanwege de productie en verkoop van waarop met reuzel besmeerde hapjes ligchampagne. gen. Nederland is ook met een kraampje vertegenwoordigd. Kinderen proberen de • klompen uit en anderen bewonderen de In de stadsbibliotheek krijgt een groepje foto’s van de tulpenvelden. Honderd jaar geleden introduceren de jongelui van tussen de vijftien en twintig jaar Engelse les. Ik mag erbij komen zitten. Nederlanders de eerste fiets in Artjomovsk. De jongens en meisjes mogen van de juf Om dit te vieren wordt samen met fietsEngels vragen op mij afvuren over Neder- clubs uit de buurt een tocht georganiseerd land en de reden van mijn verblijf in Art- langs de zoutmijnen. Met hulp van de polijomovsk. Ik vertel hen dat ik hier ben om tie die het verkeer op afstand houdt, fietsen een boek uit te geven over de Nederlanders wij naar Soledar en bezoeken daar honderdie hier tussen 1884 en 1920 woonden. De den meters onder de grond reusachtige zameesten blijven mij wat glazig aankijken, len van zout, zo groot als een voetbalveld. Dat is alvast een goede oefening voor hetgeen mij herinnert aan mijn vroegere onze vrienden in Stoupky en Artjomovsk. schooltijd. Bij het verlaten van de bibliotheek word Eind mei 2011 komen enkelen van hen voor ik door de lokale Tv benaderd. Ze willen het eerst op bezoek naar Nederland. Opeen interview over het Nederlandse drugs- merkelijk, hoe een oude zoutmijn herleeft en euthanasiebeleid en de Russisch-Ame- bij latere generaties, en zelfs grenzen en rikaanse verhoudingen. Ik weiger en leg eeuwen kan overbruggen! Pieter van den Oudenrijn uit dat ik hierover te weinig weet. O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

«

»

sU ui amen i t ge w s proken erking

Kakofonie om Lemberg

‘Je moet bijwijlen je oren dichtstoppen tegen het tenhemelschreiende geblabla van de muezzins van de eeuwige vergelding in het ene oor en dat van de filistijnen van het geperoxideerde ressentiment in het andere. (...) De man in het midden (...) mijmert over een vreedzame stadssamenleving als bijvoorbeeld het Oost-Galicische Lemberg eens was. Lemberg, dat multinationale en multilinguïstische Habsburgse babylon, die co-existentie van Asjkenazim, Roethenen, Polen, Duitsers, Armeniërs - door en door tolerant uit noodzaak en goede wil, laisser faire opgetuigd met een civilisatorische missie en een architectonisch mozaïek van gotiek, neoclassicisme en art deco. Nochtans werden de tijden ook toentertijd interessant en viel de stad achtereenvolgens toe aan het gerestaureerde Polen, nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie - haar namen waren Lemberg, Lwów en Lviv, de Polen en Armeniërs waren verdreven en de Joden uitgeroeid.’ Passages uit Kakofonie, tekst van het Groot Dic­ tee der Nederlandse Taal van 14 december 2011, waarin schrijver Tommy Wierenga de loftrompet uitsteekt over het multiculturele Lemberg/Lviv

‘En om daarna doodleuk te stellen dat de ‘Oekraïners beduusd de stad innamen’. (...) De realiteit was dat de Oekraïners, die op grote schaal met de nazi’s meewerkten, maar al te graag de bezittingen van de J/joden inpikten zoals ook veel Nederlanders dat deden nadat de J/joden weggevoerd waren.’ Opiniestuk van arabist Jan-Jaap de Ruiter, De Volkskrant, 20 december

Vervolgens ontaardt de discussie op de webpagina van De Volkskrant over het Lemberg-dictee in een Hollandse ‘Kultur­kampf‘ tussen links en rechts: ‘Dit rode dictee heeft niets te maken met ‘politiek engagement’, maar sluit naadloos aan bij het door de staat gedicteerde sociaal-realisme ten tijde van de Sovjet-Unie.’ no surrender op 20-12-2010 13:54

‘Politiek gekleurd? Het dictee? Een bijzonder fraaie tekst die het gevoel van de schrijver van het dictee, Tommy Wieringa, bij de stad Lemberg zeer adequaat weergeeft.’ quote op 20-12-2010 14:04

2 0 1 1

23

uiamen t ge sw proken s erking

‘Heel veel te winnen door energiebesparing’ Energie-experts uit Breda bieden kennis en organisatie Een gezonde economische ontwikkeling van Oekraïne is nauwelijks denkbaar zonder ingrijpende wijzingen in de energievoorziening. Oekraïne staat immers bekend als een van de landen met het hoogste energieverbruik per inwoner. Dit komt door energieverspilling bij industrie, transport en verwarming, een erfenis van het oude Sovjetsysteem. Veranderingen kunnen gerealiseerd worden door energiebesparing en toepassing van duurzame energiebronnen. Dit is een specialisme van Nederlandse bedrijven, die steeds meer belangstelling krijgen voor de Oekraïense energiemarkt. De Nusep (Netherlands Ukrainian Sustainable En­ ergy Platform) speelt daarbij als organisatie die economische samenwerking tussen Nederland en Oekraïne op het gebied van duurzame energie bevordert, een stimulerende rol. Een van de ondernemingen in de energiesector die de weg naar Oekraïne heeft gevonden, is Nijkamp Aanneming uit Breda. Dit bedrijf is gespecialiseerd in ondergrondse infrastructuur zoals het leggen van kabels en leidingen – vooral voor energiebedrijven, Gasunie en gemeentes – en realiseert duurzame energie-efficiënte oplossingen in de bouw, van engineering en realisatie tot exploitatie. Directeur Jilles Nijboer legde ons uit wat Nijkamp in Oekraïne doet.

van Nijkamp Aanneming in het geheel is om kennis en organisatie-vermogen in te brengen. Het zijn de Oekraïners zelf die het werk ter plekke gaan doen.

ne een veel betere indruk. De straten zijn schoon, de mensen zijn toegankelijk en met zakenmensen kun je er vaak in het Engels converseren. In de steden zijn de mensen in het algemeen goed opgeleid, en men houdt zich aan gemaakte afspraken.

Waar bent u begonnen in Oekraïne? Via de Nusep -handelsmissie en onze Duitse relatie kwamen wij in contact met Hoe ziet u Oekraïne als handelspartner de stad Poltava. Hiermee hebben wij een voor Nederlandse bedrijven ? intentieverklaring getekend om een Esco De onderhandelingen en contacten met (Energy Service Company) op te richten Oekraïense ondernemers tot nu toe in het voor de renovatie van een derde van het kader van onze projecten met Ees kan ik zonder meer positief noemen. Het is distributienetwerk van de stad. Dit eerste project werd uiteindelijk een soms lastig om vergunningen te verkrijteleurstelling omdat de intentieverklaring gen, maar dat valt door onze uitstekende niet bleek te werken. Dit kwam omdat de contacten eigenlijk mee. gemeente niet de De politieke sicompetenties bleek tuatie speelt niet te hebben om deze echt door in de saNijkamps bijdrage is om menwerking met klus zelf te organikennis en organisatieseren. We hebben onze Oekraïense daaruit de belangpartners. Van een vermogen in te brengen. rijke les getrokken zich veranderende Het zijn de Oekraïners zelf dat grote openbare oriëntatie van Oeprojecten worden kraïne, die zich nu die het werk ter plekke aangestuurd vanuit meer op het Ooshet centrum. Dus ten zou richten ten gaan doen. zijn we ons op Kiev koste van het Wesgaan richten. ten, merk ik weiIn Poltava zijn wij wel betrokken geraakt nig. Mijn indruk is dat onder de nieuwe bij de renovatie van een school, en dat is president Janoekovitsj de relaties zowel met Rusland als met Europa beter zijn genog bezig. worden. Ik ben daarmee optimistisch over de handelsrelaties en samenwerking tusWat bent u toen in Kiev gaan doen? Omdat we merkten dat de commerciële sen Oekraïne en Nederland. sector veel sneller resultaten bereikt dan de publieke sector, hebben we besloten we Welke ontwikkelingen verwacht u in Oehet bedrijf Ees (Energy Engineering So- kraïne op energievlak, zowel voor wat belutions) op te richten. Ees gaat energy au- treft de spilzieke consumptie als de producdits (energieanalyses) uitvoeren voor bij- tie, die nu ver beneden vermogen ligt? voorbeeld winkelcentra, grote kantoren en Er is heel veel te winnen door energiebeklinieken. Daarna wordt aan de hand van sparing en het is van belang dat op een goemaatregelen en de daaruit voortvloeiende de manier te doen. Zoals ik eerder aangaf energiebesparing een voorstel gedaan voor moeten projecten bij voorkeur op het nihet beheer van het energiemanagement. veau van de totale keten en netwerken worIn februari van dit jaar is het traject den opgezet. Er zijn diverse nieuwe toepasvoor de formele oprichting van de Ees in singen mogelijk, zoals warmte/kracht kopKiev gestart. Dit is voor ons een belang- peling, zonne-energie, geothermie. Hier rijke stap. Via Ees moeten we naamsbe- zijn zeker ook kansen voor Nederlandse kendheid opbouwen en opdrachten zien toeleveranciers. Haijo Boomsma te verwerven. Dit betekent dat de contacten met overheden en particulieren beter vorm moeten krijgen.

Hoe bent u ertoe gekomen zaken te gaan doen in Oekraïne? Wij zijn midden jaren ’90 in Roemenië begonnen met haalbaarheidstudies voor de renovatie en isolatie van stadsverwarming. Overal in Oost-Europa is de verwarming van woningen en gebouwen geregeld via stadsverwarmingnetwerken die eigendom zijn van steden en provincies. Onze studies gaven aan dat er heel veel potentieel is voor verbetering van de efficiency, en dat men dan het beste de hele keten aanpakt, van warmteproductie tot verbruik. Door onze contacten met een Duits bedrijf dat al 16 jaar actief is in Oekraïne hebben wij medio 2009 besloten ons daar te oriënteren, nadat we zijn meegeweest met een handelsmissie van Nusep . In Oekraïne beseft men dat energiebesparing nodig Welk beeld heeft u van Oekraïne gekregen is, maar de mogelijkheden die er zijn wor- door uw bezoeken en contacten ? den lang niet allemaal benut. De bijdrage Vergeleken met Roemenië geeft Oekraï24

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

K w ar t aa l kroniek

Kwaliteit van leven 1 januari • Van de 192 landen waar het goed of minder goed toeven is, komt Oekraïne op de 73 plaats, zo blijkt uit de Best Places to Live ranglijst van het Ierse blad Inter­ national Living. Daarmee bevindt het zich tussen landen als Zuid-Afrika, Botswana, Tunesië, de Dominicaanse Republiek, Marokko, Namibië en Trinidad en Tobago. Dit is geen slecht resultaat in vergelijking met Rusland (118) en Wit-Rusland (141).

– waar met video-opnames het politieoptreden aan de kaak wordt gesteld. Naar het schijnt installeren steeds meer Oekraïners videocamera’s in hun auto.

Niet ontvankelijk 24 februari • De Engelse rechter John Leslie geeft geen gehoor aan de klacht van oligarch Roman Firtasj tegen weekblad Kyiv Post. In juli 2010 had de Kyiv Post de politieke en economische corruptie rond Firtasj uitgebreid aan de kaak gesteld. De rechter noemHeld af de de aan­k lacht van de 12 januari • De rechtsnationalistische onafmede-eigenaar van het hankelijkheidsstrijder beruchte gasimportStepan Bandera (1909bedrijf Ros­Ukrenergo 1959) is ‘Held van Oe‘flinterdun’ en ‘bijna kraïne’ af. Dit heeft de misbruik van het procesrecht’. Oekraïense rechter bepaald, aldus een communiqué uit rijkaards slepen vaker de kantoren van presikritische media uit eident Viktor Janoekovitsj. Wanneer, waar- gen land voor de Engelse rechter, omdat om en bij welke rechtbank dit gebeurd is journalisten en uitgevers er minder bebleef onbekend. Bandera werd op 20 janu- schermd zijn tegen claims wegens smaad. ari 2010 door scheidend president Viktor Doem Joesjtsjenko tot held uitgeroepen. 25 februari • In het tv-programma Spreek met het land vraagt een inwoner van Lviv Tv-Roksolana 15 januari • Een staatshoofd dat zich inlaat aan president Janoekovitsj of de Oekraïmet seksfeestjes en drankgelagen... Nee, ners uit oost en west niet beter uit elkaar dit gaat niet over Berlusconi, maar over kunnen gaan. De president geeft daarop een Turkse tv-serie over de Ottomaanse een plastische omschrijving van zijn zorg sultan Suleiman de Grote uit de 16e eeuw. voor de nationale eenheid: ‘Ik geloof dat Eenderde van de Turkse kijkers ziet in de we gedoemd zijn om samen te leven op ons tweede aflevering hoe Suleiman zijn eerste prachtige stukje aarde – in Oekraïne. En al liefdesnacht doorbrengt met Roksolana, mijn inspanningen zal ik daarop richten.’ een roodharige Oekraïense schone die als slavin werd geroofd en snel Suleimans fa- Libië 1 voriete in de harem werd. Conservatieven 1 maart • Galina Kolotnitska, de lieveen nationalisten zijn geschokt en premier lingsverpleegster van de Libische kolonel Muammar Gadaffi, arriveert met een Recep Erdogan dreigt met een verbod. vliegtuig vol evacué’s in Kiev. Bij aankomst uit Tripoli weigert de Oekraïense te praten Afscheid 27 januari • De Nationale Bank van Oekra- met journalisten, die dagenlang post houïne neemt de muntjes van een en twee ko- den voor haar appartement in Brovari bij pinki uit de roulatie. Ze spelen geen econo- Kiev. Wel zou ze tijdens de vlucht over haar mische rol meer, maakte vice-bankdirec- werkgever hebben verklaard: ‘Pappa is de teur Volodimir Krotjoek in Kiev bekend. beste!’ Volgens Amerikaanse diplomatieke berichten die via Wikileaks zijn uitgelekt suggereerden dat Gadaffi geen stap verTaalstraf 27 januari • Een politieagent in Odessa zette zonder zijn ‘voluptueuze blonde verkrijgt zijn congé, omdat hij zich laatdun- pleegster’, en dat ze een affaire hadden. kend over de Oekraïense taal heeft uitgelaten tegenover twee automobilisten die Sociaal dieet hij had aangehouden. Een filmpje op You­ 23 maart • Tijdens een betoging tegen de Tube waarin zijn optreden publiek wordt, regering Azarov stellen ondernemers in doet hem de das om. Daarmee wordt hij Dnipropetrovsk een ‘sociaal-dieetpakket’ de derde politieagent die zijn biezen kan voor premier Mikola Azarov samen: een pakken nadat ‘zijn’ video op het internet kilo parelgerst, een kilo tarwegrutten, een verschenen is. Er bestaat namelijk sinds kilo gierst, een kilo erwten, een kilo Chienige tijd een website – roadcontrol.org.ua nees boekweit, een kilo door de vorst be-

Kwartaal­ kroniek

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

dorven aardappelen, een witte kool, twee winterpenen, sigaretten van het goedkope merk Prima en een doosje Mezym-pillen voor de spijsvertering). Daar moet Azarov dan een maand van leven, net als veel Oekraïners, zeggen de actievoerders. De circa 200 demonstranten protesteerden ook tegen hoge voedselprijzen, de belastingdruk, de brandstofprijzen en plannen om de pensioenleeftijd te verhogen. Zaak-Gongadze 23 maart • Oud-president Leonid Koetsjma wordt aangeklaagd in verband met de moord op de kritische journalist Georgi Gongadze in 2000 en mag het land niet verlaten. Waarnemers denken dat president Janoekovitsj met deze onverwachte actie vooral het Westen wil tonen dat zijn anti-corruptiecampagne niet alleen gericht is tegen oud-premier Timosjenko en haar aanhangers. Grootaartsbisschop 24 maart • Een synode van 40 Oekraïense grieks-katholieke bisschoppen uit alle hoeken van de wereld kiest een nieuwe grootaartsbisschop. In Brjoechovitsji bij Lviv valt de keuze op de bisschop van Buenos Aires, Svjatoslav Sjev­tsjoek (40). Sjev­ tsjoek volgt grootaartsbisschop-emeritus kardinaal Ljoebomir Hoesar (77) op. De grieks-katholieke kerk erkent het oppergezag van de paus van Rome, maar volgt vooral de orthodoxe traditie. Libië 2 29 maart • Een Oekraïense arts is het slachtoffer geworden van de burgeroorlog in Libië. De vrouw, die de gynaecologische afdeling van het ziekenhuis van Sabratha leidt, had in haar kantoor een portret van president Janoekovitsj opgehangen. Dat was een groep aanhangers van kolonel Gaddafi opgevallen, die het Oekraïense staatshoofd aanzagen voor een leider van de opstandelingen. ‘Zonder na te denken vernielden ze het portret en sloegen de vrouw in elkaar’, aldus de krant Segodnja. De politie moest de heethoofden uitleggen dat ze zich hadden vergist. Transfermoord 2 april • Een lid van Joelia Timosjenko’s Vaderland-partij in de regionale raad van Chmelnitski, Adam Jachijev, wordt thuis dood gevonden met schotwonden. Volgens oppositieleidster Timosjenko gebeurde dit omdat hij weigerde over te stappen naar de Partij van de Regio’s. Jachijev laat een vrouw en vier kinderen achter.

V oor j aar

2 0 1 1

25

Samen w erking

Deportatie en migratie Boeiende en aangrijpende Oekraïnedag rond het thema ‘Ostarbeit’

Migratie nu De ‘Russische meisjes’ raakten langs een kronkelpad van opeenvolgende toevalligheden en bewuste keuzes in Nederland verzeild, waar ze, ver van huis, er maar het beste van moesten maken. En nog steeds vinden Oekraïners hun weg naar Nederland, vaak ook met een onduidelijk perspectief en niet altijd vrijwillig. Hier ligt het onderzoeksterrein van dra. Rianne Dekker van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ze neemt deel aan het groots opgezette internationale Norface Research Programme on Migration. Dekker probeert te achterhalen waarom mi-

Frans Hoppenbrouwers

Oekraïense cartoonist wint in Bergen op Zoom De Oekraïense cartoonist Konstantin Kazantsjev (1956) is de winnaar van het 17e Nederlandse Cartoonfestival in Bergen op Zoom. Behalve de eer ontvangt hij een geldprijs van duizend euro voor zijn cartoon over ‘Nieuwe energiebronnen’, het thema van het festival dit jaar.

Over de oorlog heeft Drenths oma nooit veel gesproken. Maar na lezing van Ingrid Harms artikel ‘Verloren dochters’ in Vrij Nederland (1986) met gruwelijke verhalen over mishandeling en ontbering zegt Walentina kort: ‘Zo is het gebeurd.’ Walentina was een van de 4000 ‘Russische meisjes’ die met een Nederlander naar ons land kwam, lichtte journalist Joop Lahaise toe. Aan de hand van Harms vertelde Lahaise ook hoe Sovjet-agenten van de Nederlandse overheid gelegenheid kregen om vrouwen op te sporen en met beloftes en dreigementen te bewegen naar de Sovjet-Unie terug te keren. 26

gratiestromen een bepaalde richting uitlopen en geleidelijk aan steeds intensiever worden, waarom ze juist na een pril begin weer stoppen, en waarom na verloop van tijd ook grote migratie bewegingen weer in omvang afnemen. Hoeveel Oekraïners er nu in Nederland leven laat zich moeilijk vaststellen. Officieel waren het er in 2009 578, terwijl er circa 5000 legale migranten van Oekraïense afkomst zijn, maar van wie die origine niet als zodanig bekend is. Daar moet nog een onbekend maar niet al te groot aantal illegale migranten bij worden opgeteld. Hun aantal is echter laag, vergeleken met landen als Italië en Portugal. Dekker gaf ook enkele voorlopige conclusies van haar onderzoek. Migranten komen uit heel verschillende regio’s van Oekraïne en om zeer uiteenlopende redenen, maar meestal niet voor werk. De belangrijkste groepen zijn: huwelijkspartners, illegale arbeiders, studenten, au pairs en hoogopgeleiden. Nederland is geen voorkeursbestemming.

O E K R A Ï N E

Kazantsjevs prent moest het opnemen tegen 1541 inzendingen uit 44 landen. De honderd beste cartoons zijn tot en met 9 oktober te zien op de tentoonstelling ‘Opgewekt’ in Het Markiezenhof in Bergen op Zoom. D.K.

ua 2 0 1 2 . com . ua

Iris Drenth vertelde over haar grootmoeder Walentina Tschuiko (Valentina Tsjoei­ ko volgens de spelwijze van Oekraïne Ma­ gazine) uit Charkiv die tijdens de Tweede Wereldoorlog werd geronseld om in een Duits werkkamp te werken als Ostarbeite­ rin, waar ze haar aanstaande man Theunis Rotte leerde kennen. Na de oorlog, nog in Duitsland, trouwden ze en vestigden zich in Nederland. Echt welkom voelde Walentina zich niet. Gaandeweg werd ze door haar oorlogsverleden ingehaald. Grootmoeder werd ziek, hoorde stemmen, leed aan angst, voor de Duitsers. Ze zag Duitse soldaten. Met de jaren raakte Walentina meer en meer ontheemd en ontworteld. Ze was ver van haar naaste familieleden verwijderd. Eerst stierf haar vader, later haar man en haar enige zus, en uiteindelijk leefde ze alleen en teruggetrokken in een bovenwoning in Den Haag, gordijnen bij voorkeur dicht. Daar is ze in januari 2010 overleden. Drenth beschreef het contrast van Walentina’s ongeschonden jeugd en haar latere, moeizame leven in het gedicht Zomer: Ze sluit het licht buiten. De stemmen richten zich enkel tot haar, het hoofd achter het zware gordijn. Hoger straalt een icoon vergeefs boven een sleetse tl-buis. Het waren mooie dagen in mijn jeugdjaren, het is geweest.

Na beëindiging van die actie in 1947 melde een majoor Peregoöedov, dat hij in een jaar tijd zo’n 2.000 landgenoten had weten te overtuigen. De gerepatrieerden werden na terugkeer meteen in de strafkampen van dictator Jozef Stalin opgesloten. Pas twee jaar na diens dood in 1953 konden de vrouwen zonder gevaar voor gevangenis of straf in de Sovjet-Unie op bezoek komen.

f o t o

Wie er de reis naar het landelijke Soest voor over had werd deelgenoot van een interessant maar vooral toch mooi programma. De Oekraïnedag op 12 maart 2011 was gewijd aan de migratie vanuit Oekraïne naar Nederland, die soms vrijwillig soms onvrijwillig maar meestal toch met pijn in het hart werd en nog steeds wordt ondernomen.

Nieuwe energiebronnen M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1

RAUgen B R ID EA K

Culturele agenda

me n ste n n is f orums . com

Dubbel van het lachen

Lysenko koor zo 1 en 29 mei en 4 juni om 10.00, 10.00 en 19.00 u Liturgie in de Meern, Utrecht en Oosterhout (N.-Br.) → www.lysenko.nl

f o t o

Utrechts Byzantijns Koor zo 1, 8 en 28 mei om 10.30, 15.00 en 10.00 u Liturgie te Scheveningen, Concert te Doorn en liturgie te Hilversum → utrechtsbyzantijnskoor.nl

Sensation: ‘The Ocean of White’ zo 8 mei 21.00 u Dance spektakel in Kiev → sensation.com

Aleksandr Dolgopolov en Xavier Malisse na hun overwinning in Indian Wells

Een uit de hand gelopen grap heeft een Belgisch-Oekraïens duo naar de top van het internationale tennis gestuwd. En dan te bedenken dat Xavier Malisse en Aleksandr Dolgopolov alleen maar hun inschrijvingsgeld niet wilden verliezen. Malisse zocht een dubbelpartner in het Atp-toernooi in het Californische Indian Wells om de kosten voor een eventuele nederlaag in de eerste ronde van het enkelspel te dekken. Twintig minuten vóór het verstrijken van de deadline vond hij ‘Dolgo’ bereid het spelletje mee te spelen. ‘Maar alleen als het om te lachen is’, zei de Oekraïner. En dát was lachen: het tweetal schoot als een speer door het toernooi, en trof in de finale het Zwitserse span Roger Federer en Stanislas Wawrinka. En daar wonnen ze ook nog van, met 6-4 en 10-7. Dat was zuur voor de vermoeide Federer, die eerder die dag al het enkelspel had verloren. ‘Ik moet wel zeggen dat het dubbelspel van Xavier en Aleksandr onconventioneel is’, zei de nummer 3 van de wereld na zijn nederlaag. ‘Dolgopolov speelde heel risicovolle returns waar hij blijkbaar mee wegkwam.’ Misschien was hun zege juist aan hun relaxte instelling te danken. ‘We spelen om ons te amuseren en maken het net daarom de gevestigde dubbelparen lastig’,

aldus Malisse. Het inschrijvingsgeld van 5000 euro hebben de twee winnaars ruim terugverdiend. Ze hebben 200.000 dollar te verdelen en stijgen als team van niks naar de vijfde plaats op de wereldranglijst. Dolgopolov, geboren en getogen in Kiev, heeft vorig jaar zijn voornaam Oleksandr gerussificeerd tot Aleksandr. Wellicht wilde hij verwarring vermijden met Oleks­ andr senior, die nog Andrej Medvedev heeft gecoacht, Oekraïne’s toptennisser in de jaren ’90. Reeds als kleuter reisde de jonge Dolgopolov met zijn vader de internationale competities af en speelde hij wel eens een balletje met de grote jongens. Een internationale tenniscarrière stond in de sterren geschreven. ‘Hij speelt een heel onorthodox spel, waardoor je zelf rare ballen gaat slaan’, aldus de Britse nummer 1, Andy Murray. ‘Je moet zelf zo stevig spelen als je maar kan, want als je zelf inconsistent gaat spelen is hij op z’n best.’ Murray versloeg Dolgopolov in januari in de kwartfinale van de Australian Open, maar Dolgo’s wraak was zoet. Tijdens het Californische Atp-tournooi hebben Malisse en hij Murray en zijn broer Jamie in een spectaculaire match ingemaakt.

O E K R A Ï N E

D.K.

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

Kharkov Klezmer Band Old school klezmer uit Oekraïne zo 15 mei 14.00 u Rasa, Utrecht, € 20

di 17 mei 20.15-22.35 u

Concertgebouw, Amsterdam, € 32 → rasa.nl en concertgebouw.nl

20 jaar Vriendschapsverdrag tussen Hof van Twente en KievPechersk za 21 mei 20.00 u

‘Jazz Band Kiev’ en de folkgroep ‘Kralytsya’ in Goor. Gratis kaarten v.a. 2 mei: F. Hermans, Olijdamlaan 1, 7471 MC Goor, 0547-273484 → indrik.nl

Russisch-Oekraïens Zang- en Dansensemble Kalinka za 29 mei In Rotterdam-Ommoord → ensemble-kalinka.nl

Theosofisch Forum do 23 t/m zo 26 juni

In Dnipropetrovsk, Oekraïne → theosofie.nl (zie agenda internationaal)

Muziekensemble Otrada za 23 juli 14.00 u

In het Hermitage, Amsterdam → otrada.nl

2 0 1 1

27

A D V E R T E N T I E

EUROCULT

De Centraal- en Oost-Europa specialist! Wittevrouwenstraat 36, 3512 CV Utrecht Postbus 1212, 3500 BE Utrecht. Telefoon 030 243 96 34. Fax 030 244 24 75 E-mail: [email protected]. www.eurocult-lito.nl Sudermanstraat 2A, 2000 Antwerpen Telefoon 03 231 59 94. Fax 03 231 59 95 E-mail: [email protected] Lid van ANVR, SGR, VRO en Calamiteitenfonds

28

O E K R A Ï N E

M A G A Z I N E

.

V oor j aar

2 0 1 1