|J CONSULT
GIDSEN NAAR DE TOEKOMST Een kwalitatief onderzoek naar het verplaatsingsgedrag en het activiteitenpatroon van gidsgroepen
uitgevoerd door Intomart bv in opdracht van MuConsult bv ten behoeve van de Rijksplanologische Dienst van het ministerie van Volksgezondheid, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer en de Adviesdienst Verkeer en Vervoer van het ministerie van Verkeer en Waterstaat vertegenwoordigd in het project Ruimpad Augustus, 1995
Inhoud 1. l. l 1.2 1.3 1.4 1.5
Inleiding Achtergrond en doelstelling van het onderzoek Methode en opzet Responsoverzicht Verwerking van de resultaten Opzet van de rapportage
l l 3 4 6 8
2.
9
2.10
Resultaten Werk Telewerkers Kantoornomaden Flexibiliteit Ouderen Mobiele ouderen Verzorgenden Huishouden Living Apart Together Verblijfsnomaden Partners met beide een grote woon-werk afstand Teleshoppers Gidsgroepen Toekomstbeeld
3. 3.1
Samenvattende conclusies Hypothesen verplaatsingsgedrag gidsgroepen
87 87
3.2
Mogelijke scenario's
88
3.3
Methodiek typologie van activiteiten
92
2.1 2.2 2.3
2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9
Bijlagen l.Vraagpuntenlijst 2.Overzicht kenmerken en verplaatsingsgedrag respondenten
9 16 25
40 48 54 66 74 79 81
1.
INLEIDING
1.1
Achtergrond en doelstelling van het onderzoek
De Rijksplanologische Dienst (RPD) van het ministerie van Volksgezondheid, Ruimtelijke Ordening en Milieu heeft in 1993 het project Ruimpad opgestart en werkt daarin samen met de Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV) van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Ruimpad staat voor 'ruimtelijke patronen en vervoersnetwerken in Nederland in de 21e eeuw'. Het doel van het project is het ontwikkelen van lange-termijn-strategieën voor vervoersnetwerken, vervoerssystemen en ruimtelijke patronen voor het personenverkeer in het jaar 2050. Na een verkennende fase is het project nu in het stadium beland waarin toekomstbeelden voor het jaar 2050 moeten worden ontwikkeld. De bouwstenen voor deze toekomstbeelden bestaan uit een typologie van activiteiten, ruimtelijke patronen en vervoerssysteemelementen. Op basis van deze toekomstbeelden worden verplaatsingen gegenereerd die worden toegekend aan vervoerssystemen en netwerken. Tenslotte wordt van deze verkeer- en vervoerssystemen de hoedanigheid bepaald in termen van de kwaliteit voor de leefomgeving en de individuele ontplooiing van de gebruiker.
Deze twee kwaliteitscriteria worden in Ruimpad geoperationaliseerd in zogenaamde RMT-scores: ruimtelijke kwaliteit, milieukwaliteit en tijdkwaliteit. Doel is om de kwaliteit van ruimte-, milieu- en tijdgebruik te verbeteren. In dit onderzoek staat met name de typologie van activiteiten centraal. Typologie van activiteiten De typologie van activiteiten is gebaseerd op het Nederlands Tijdbestedingsonderzoek (TBO 1985 en 1990) dat door Intomart in Hilversum is uitgevoerd. Op basis van de gegevens uit het TBO heeft Bureau Goudappel Coffeng (BGC) activiteitenpatronen vastgelegd 1 . Deze patronen worden uitgedrukt in activiteiten (aaneengesloten bezigheden buitenshuis) en de verplaatsingen van de ene naar de andere activiteit. Een tour van verplaatsingen begint thuis en eindigt thuis. Bijvoorbeeld: een enkelvoudige tour Wonen-Winkelen-Wonen, waarin maar één buitenshuisactiviteit plaatsvindt, of een complexe tour Wonen-Werken-Winkelen-Wonen, waarin twee buitenshuisactiviteiten aan elkaar gekoppeld worden.
"Typologie v,m a c t i v i t e i t e n . A d v i e s d i e n s t V e r k e e r en Vervoer, e i n d r a p p o r t " . Bureau Goudappel Colïeng bv; Deventer, februari l'W5
-l-
De kansen op deze tours zijn bepaald voor verschillende segmenten van de Nederlandse bevolking van twaalf jaar en ouder. In totaal zijn 31 segmenten onderscheiden op basis van de volgende kenmerken: gezinstype (samenwonend, alleenstaand, 1-oudergezin), plaats in het gezin (man, vrouw, kind), voornaamste bezigheid van respondenten en partners (werkend, niet-werkend), leeftijd en de aan- of afwezigheid van thuiswonende kinderen. Gidsgroepen Met behulp van deze segmentering en de bijbehorende kansen op bepaalde activiteitenpatronen kunnen scenario's worden ontwikkeld voor het jaar 2050 door aan de ene kant veranderingen in de samenstelling van de bevolking (bijvoorbeeld vergrijzing en ontgroening) door te rekenen en aan de andere kant gedragsveranderingen binnen bepaalde segmenten in te schatten.
Over veranderingen in de verdeling van de Nederlandse bevolking over de verschillende segmenten staan vele gegevens ter beschikking (CPB, CBS, SCP).
Het is echter anders gesteld met het inschatten van gedragsveranderingen binnen bepaalde segmenten. Uit de typologie van activiteiten zoals die door BGC is gegenereerd wordt namelijk geen inzicht verkregen in nieuwe activiteitenpatronen. Bij de projectgroep Ruimpad is daarom de behoefte ontstaan aan onderzoek naar mogelijk nieuwe vormen van verplaatsingsgedrag en activiteitenpatronen. Ten einde inzicht te krijgen in mogelijke gedragsveranderingen binnen een bepaald segment dient naar groepen personen gezocht te worden die op basis van hun huidige gedrag en activiteitenpatroon model kunnen staan voor gedragingen waarvan verondersteld wordt dat die veel meer in 2050 zullen voorkomen, de zogenaamde gidsgroepen2. Bovendien kan studie de opkomst van nieuwe segmenten signaleren en deze nieuwe segmenten definiëren. In opdracht van Ruimpad heeft Intomart Qualitatief in juli 1995 een kwalitatief onderzoek uitgevoerd onder vertegenwoordigers van deze gidsgroepen.
Beschrijvingen van verwachte toekomstbeelden en definities van gidsgroepen heeft plaatsgevonden in het rapport; "Ruimpad, Deelproject Gidsgroepen. fase l - Definitie van de gidsgroepen". MuConsult bv; Utrecht, juni 1995. -2-
1.2
Methode en opzet
Voor de uitvoering van het onderzoek is gekozen voor de methode van de kwalitatieve gesprekken met twee personen tegelijkertijd, de zogenaamde dual-interviews. Met behulp van dual-interviews is het mogelijk om: aan de ene kant bij het inventariseren en bespreken van activiteiten en verplaatsingen dicht bij de individuele respondent te blijven en diepgaand op zijn/haar motieven in te gaan, en aan de andere kant de respondenten elkaar te laten stimuleren bij het ontleden van het eigen gedragspatroon en door middel van onderlinge interacties de creativiteit en de spontaniteit van de gespreksdeelnemers te bevorderen. Mobiliteit en verplaatsingsgedrag is namelijk een onderwerp dat betrekkelijk ver van de respondenten vandaan staat. Voor de dual-interviews zijn steeds twee personen uitgenodigd die tot dezelfde gidsgroep behoren. Bijvoorbeeld: een telewerkende moeder met kleine kinderen en een telewerkende moeder met schoolgaande kinderen.
Op 12, 13 en 14 juli zijn 18 interviews gehouden met in totaal 31 respondenten. Hiervan werden 13 duals en 5 individuele interviews gehouden. De reden voor het houden van individuele gesprekken was dat of één van de geselecteerde respondenten zich niet gemeld heeft voor het interview, of dat op het betreffende tijdstip geen dual te realiseren was. De gesprekken namen ieder ruim een uur in beslag en hebben plaatsgevonden in Hilversum. De opdrachtgever is hierbij de gelegenheid geboden de gesprekken te volgen via een gesloten tv-circuit. De gesprekken zijn gevoerd aan de hand van een vragenlijst die in nauw overleg met de opdrachtgever is opgesteld. Deze is als bijlage l aan dit rapport toegevoegd.
De structuur van de gesprekken was globaal als volgt: Inleiding: uitleg onderzoek, voorstellen; Kenmerken respondenten en gidslidmaatschap: nadere toelichting van achtergrond en spontane inventarisatie van (afwijkende) activiteiten respondent; Activiteitenpatronen: nauwkeurige inventarisatie, toelichting en verdieping van de activiteitenketens naar verdeling over de week, overgangen, complexe versus enkelvoudige tours, verplaatsingen en vervoerssysteem;
Activiteiten en gidslidmaatschap: vervolgens wordt nagegaan in hoeverre men het eigen activiteitenpatroon als afwijkend/extreem of ongewenst ervaart en op welke manier het gidslidmaatschap dit activiteitenpatroon of verplaat-
singsgedrag beïnvloedt; Blik op de toekomst (facultatief): ingegaan kan worden op het verwachte toekomstige gedrag van de respondent en van andere al dan niet tot de gidsgroep behorende mensen, op basis van (on)tevredenheid met de eigen situatie en ook van ervaringen van mensen in de eigen omgeving; Afsluiting.
Tijdens het interview kon ook gerefereerd worden aan de populatiegegevens met betrekking tot het verplaatsingsgedrag, teneinde vergelijking met het specifieke verplaatsings- en activiteitenpatroon van de betreffende respondent mogelijk te maken.
1.3
Responsoverzicht
Op basis van de aanbevelingen van MuConsult 3 is besloten negen gidsgroepen te onderscheiden voor dit onderzoek. Deze gidsgroepen hebben betrekking op werk (groep l t/m 3), op ouderen (groep 4 en 5) en op het huishouden (groep 6 t/m 9). Hieronder worden deze groepen gedefinieerd. 1.
2.
3.
4.
5.
Telewerkers: werknemers die structureel meerdere dagen (2 of meer) in de week telewerken en daarvoor met behulp van moderne communicatie-apparatuur (modem) communiceert met het bedrijf waar zij werkzaam zijn. Kantoornomaden: personen die op minimaal twee lokaties buitenshuis werkzaam zijn. Personen met flexibele werktijden, te onderscheiden naar flexibiliteit aan de vraagzijde (personen die zelf hun werktijd kunnen inrichten) en flexibiliteit aan de aanbodzijde (bijv. personen met wisselende diensten). Mobiele ouderen, gedefinieerd als personen die minimaal ongeveer 15.000 kilometer per jaar rijden, onderscheiden naar werkende mobiele ouderen en niet-werkende mobiele ouderen. Deze 15.000 kilometer is gebaseerd op het gemiddelde rijgedrag per auto. Verzorgenden: in dit onderzoek zijn verzorgenden gedefinieerd als personen met een zorgrelatie die zich niet in de directe woonomgeving bevindt.
Deskresearch: "Ruimpad Deelproject 'Gidsgroepen'. fase l - definitie van de gidsgroepen". MuConsult bv; Utrecht, j u n i 1995 -4-
6.
7.
8. 9.
Personen die een LAT-relatie (Living Apart Together) hebben met hun partner, te onderscheiden naar een niet-verkozen LAT (mensen die bijvoorbeeld door een grote werkafstand tussen de partners gedwongen zijn apart te wonen) en een verkozen LAT (mensen die ervoor gekozen hebben niet samen te wonen met hun partner). Verblijfsnomaden: mensen die op twee of meer plaatsen leven, bijvoorbeeld met een tweede huis. Partners met beide een grote woon-werkafstand, een werklokatie waarvoor men tenminste een uur moet reizen. Teleshoppers: mensen die hun boodschappen vanuit huis bestellen en laten bezorgen.
Bij de selectie van de respondenten is een spreiding aangebracht naar leeftijd en geslacht. Tabel l geeft een overzicht van enkele kenmerken van de respondenten. In bijlage 2 is een uitgebreid overzicht van de ondervraagde personen opgenomen. Tabel 1: respons naar gidsgroep, geslacht en leeftijd Geslacht
Aantal
respondenten Telewerkers
Totaal
Leeftijd
Man
Vrouw
18-30
3M5
46-60
61-75
1
2
1
1
1
.
1
Kantoornomaden
3
1
1
2
Flexibele werktijden
5
1
2
3
1
Wisselende diensten
2
.
1
1
Werkende mobiele ouderen
7
Niet-werkende
2
1
-
3 4
_
6 2
1
2
2
2
.
2
mobiele ouderen
~f
Verzorgenden
1
1
Niet-verkozen LAT-relatie
?
Verkozen LAT-relatie
1
1
Verblijfsnomaden
2
1
2
1
Partners grote woonwerkafstand
1
1
2
-
Teleshopper.s
Totaal
21
1
1
2
1
1
2
1
.
1
10
6
15
.
3 2 1
7
3
31
Het responsoverzicht toont een redelijk gelijkmatige verdeling van respondenten over de verschillende groepen. Voor een aantal groepen is dit niet het geval. Dit heeft -5-
soms te maken met de opkomst van de respondenten; één voor het onderzoek geselecteerde teleshopper heeft zich bijvoorbeeld afgemeld. Bovendien dient opgemerkt te worden dat respondenten uit één bepaalde gidsgroep vaak ook (geheel of gedeeltelijk) in te delen zijn bij een andere gidsgroep. Zo blijken twee respondenten met flexibele werktijden ook een LAT-relatie te hebben en twee anderen ook thuis te werken; zo doet één kantoornomade aan teleshopping en heeft één respondent met een vrijwillige LAT-relatie ook flexibele werktijden. Wellicht is deze geconstateerde overlap tevens als het eerste resultaat te brandmerken: een gids is per slot vaak voorloper op meerdere gebieden. De werving en selectie van de respondenten is een professionele selectie-afdeling van Intomart uitgevoerd. Bij deze werving is gebruik gemaakt van een grote verscheidenheid aan methodes: het eigen kwalitatieve bestand, wervingsberichten op strategische plaatsen, via de telewerkerscentrale, via bedrijven (kantoornomaden), hotels (verblijfsnomaden) en winkels (teleshoppers), via ouderenbonden en indicatiecommissies (mobiele ouderen) en via familie en bekenden (o.a. LAT-relaties).
1.4
Verwerking van de resultaten
Tijdens de analyse van de resultaten zijn verplaatsingen, verplaatsingsmotieven en voorwaarden in kaart gebracht per respondent. Hiervoor is gebruik gemaakt van de vertaalmatrices zoals die gebruikt zijn in het BGC-rapport 'Typologie van activiteiten'. Van iedere respondent is een individuele matrix opgesteld. De individuele matrices hebben gediend om het verplaatsingsgedrag van de betreffende respondent te kunnen vergelijken met het gemiddelde verplaatsingsgedrag van het bevolkingssegment waartoe hij of zij behoort. Het resultaat van deze vergelijking is weergegeven in de populatiematrices in hoofdstuk 2 door middel van arcering van de cellen waarin een afwijking wordt geconstateerd. Indien het betreffende verplaatsinggedrag vaker voorkomt dan gemiddeld wordt een plusteken ( + ) in de betreffende cel geplaatst en een minteken (-) indien dit gedrag minder vaak vertoond wordt.
Deze matrices zijn als volgt opgebouwd: voor één bepaald bevolkingssegment (bijvoorbeeld: man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen) is het gemiddeld aantal verplaatsingen op werkdagen (we), op zaterdag (za) en op zondag (zo) weergegeven in absolute aantallen en in percentages van het totaal aantal verplaatsingen per type dag (werkdag/zaterdag/zondag).
-6-
De verplaatsingen zijn onderverdeeld naar het motief van verplaatsen: werken (we): hieronder vallen alle verplaatsingen met het motief arbeid; winkelen (wi): alle buitenshuisactiviteiten behorende bij de huishouding, kinderverzorging, boodschappen en persoonlijke verzorging; onderwijs (on): alle buitenshuisactiviteiten met als motief vorming en het volgen van onderwijs; vrije tijdsbesteding met gebruik van stedelijke voorzieningen (vl): hieronder vallen bezoeken aan restaurant, theater, bibliotheek, museum, evenementen, denksporten; vrijetijdsbesteding zonder gebruik van voorzieningen (v2): voornamelijk op visite gaan, maar ook buitenshuis telefoneren (sociale contacten); vrijetijdsbesteding met gebruik van niet-stedelijke voorzieningen (v3): alle overige buitenshuisactiviteiten behorende bij vrijetijdsbesteding, zoals bezoek aan sportwedstrijden, fietsen, wandelen e.d.
Enkelvoudige tours zijn onderscheiden van meervoudige tours. Een enkelvoudige tour is een verplaatsing vanuit huis met één verplaatsingsmotief (bijvoorbeeld: wonenwerken-wonen). Wanneer meerdere motieven gecombineerd worden tot één thuis-uitthuistour, spreekt men van meervoudige tours (bijvoorbeeld: wonen-werken-winkelenwonen). Deze meervoudige tours zijn opgesplitst naar tweevoudige tours (twee verplaatsingsmotieven) en drievoudige tours (drie verplaatsingsmotieven). In het TBOonderzoek kwamen vier- of meervoudige tours nauwelijks voor. Zij zijn ingedeeld onder de (drievoudige) tours die deel uitmaken van de keten uit de vier- of meervoudige tour. Als synoniem voor de term 'meervoudige tour' wordt ook wel de term 'complexe tour' gehanteerd. In dit onderzoek zal daartussen een onderscheid worden gemaakt: de term 'meervoudige tour' beslaat een tour met meerdere verplaatsingsmotieven; de
term 'complexe tour' heeft meer een evaluatief component. Men kan een enkelvoudige tour bijvoorbeeld als complex ervaren, wanneer er meerdere achter elkaar worden gemaakt of wanneer verschillende werklokaties of verschillende winkel lokaties na elkaar worden aangedaan (bijvoorbeeld: wonen-werkl-werk2-werk3-wonen is volgens de BGC-definitie gelijk aan een enkelvoudige tour wonen-werken-wonen). Het aantal tours wordt door middel van een absoluut cijfer (afgerond op een tiende) en een procentueel cijfer (hele getallen) uitgedrukt. Indien de optelling van de percentages niet gelijk is aan 100%, is dat vanwege de afronding.
-7-
1.5
Opzet van de rapportage
Kwalitatief onderzoek is vooral verkennend en inventariserend van aard. De resultaten van dit onderzoek dienen daarom beschouwd te worden als indicatief en hypothese vormend. Waar aantallen worden genoemd, geschiedt dit uitsluitend om een indruk te geven van de verhoudingen binnen de ondervraagde groepen. Dit geldt zeker voor de door ons geproduceerde vertaalmatrices in de bijlage. Deze zijn immers niet het resultaat van een tijdsbestedingsdagboek over een bepaalde periode, maar van een kwalitatieve inventarisatie, een schatting tijdens de gesprekken.
Gezien de heterogeniteit in het gedrag en de motieven van de respondenten, worden de respondenten niet geclusterd maar individueel beschreven. Daar waar mogelijk zullen uiteraard de resultaten van de verschillende gidsgroepen integraal worden gerapporteerd. In hoofdstuk 2 worden de resultaten van het onderzoek beschreven, waarbij de paragraafindeling de onderscheiden gidsgroepen volgt. Ter afsluiting van iedere paragraaf zal een korte samenvattende conclusie per gidsgroep worden gegeven. In paragraaf 2.10 wordt het toekomstbeeld betreffende de verschillende gidsgroepen beschreven. De verwachtingen van de respondenten zelf ten aanzien van teleworking, teleshopping en dergelijke worden weergegeven. Op basis van deze resultaten worden in hoofdstuk 3 de samenvattende conclusies geformuleerd en de hypothesen besproken zoals die zijn weergelegd in de literatuurstudie van MuConsult.
In de bijlage is van iedere respondent een aantal achtergrondgegevens opgenomen, ledere respondent is voorzien van een nummer. In het rapport wordt met dit nummer verwezen naar de aanvullende informatie in de bijlage. De nummering is gebaseerd op de volgorde waarin de respondenten zijn geïnterviewd. In de bijlage is bovendien voor iedere respondent een individuele vertaalmatrix geproduceerd (zie 1.4). Wanneer gebruik is gemaakt van enkelvoudige aanhalingstekens duidt dit op een accent in de tekst van de schrijver. Dubbelvoudige aanhalingstekens worden gebruikt om een citaat van een respondent weer te geven. Dit rapport wordt alleen ter beschikking gesteld aan de opdrachtgever en aan door de opdrachtgever geautoriseerde derden.
2.
De resultaten
2.1
Telewerkers
Een telewerker is gedefinieerd als een werknemer die tenminste twee dagen per week thuis werkt en daarbij met behulp van een modem communiceert met het bedrijf waar hij/zij werkzaam is. Drie telewerkers zijn bij dit onderzoek betrokken: respondent 8, 9 en 21. Een overzicht van de persoonskenmerken van deze telewerkers is te vinden in bijlage 2 (responsoverzicht) onder het respondentnummer. Telewerker l
De eerste telewerker behoort tot het segment: man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen. In de onderstaande matrix staat het gemiddeld aantal enkelvoudige en meervoudige tours van dit bevolkingssegment met de afwijkingen (gearceerde delen) die deze telewerker vertoont ten aanzien van zijn verplaatsingsgedrag.
Telewerker Respondent 21
Man werkend vrouw werkend
enkelvoudige tours
wd za
zo
3-
2voudige tours
dige tours
1.419%
0.58%
7.6 100%
0.3 20%
0.1
1.4+ 100%
vou-
we
wi
on
vl
v2
v3
2.9 39%
1.4+ 18%
0.1
0.3 4%
0.5 6%
0.5
2%
0.1 6%
0.4+ 30%
0.0 1%
0.2 11%
0.2 14%
12%
0.0 4%
0.2
0.0
0.2 17%
0.2
0.1
1%
0.1 12%
0.2
17%
24%
18%
7%
7% 0.2
7%
tours totaal
1.0 100%
Ten opzichte van het gemiddelde activiteitenpatroon, wijkt deze telewerker op de
volgende wijze af: meer enkelvoudige woon-winkeltours; minder twee- en drievoudige tours doordeweeks;
meer tours in totaal op zaterdag.
In dit specifieke geval blijkt dat het telewerken geen invloed heeft op het gemiddeld aantal enkelvoudige woon-werktours, maar natuurlijk neemt het totaal aantal tours waar werken een onderdeel van vormt, wel af. Evenals een gemiddelde werkende man met werkende vrouw en zonder kinderen, maakt deze respondent drie enkelvoudige woon-werktours per week. Wat dus afneemt is het aantal gecombineerde tours
-9-
waarvan werken deel uitmaakt. Hij gaat vanuit zijn woonplaats Winterswijk naar klanten (door het hele land) en alle drie de dagen naar kantoor in Amsterdam (l 1/2 uur rijden). Mede vanwege de grote afstand tot het kantoor, werkt hij de overige twee dagen per week thuis. Zijn woonwerk-afstand is dus sterk variabel.
Vanwege het telewerken valt de scheidingslijn tussen werk en vrije tijd weg, zo zegt de respondent. Op werkdagen kunnen boodschappen worden gehaald en in het weekend kan er gewerkt worden. De meeste activiteiten kunnen vanuit huis worden ondernomen en worden dus veel minder gecombineerd tot meervoudige tours dan bij de gemiddelde werkende man. Hij maakt zowel doordeweeks als in het weekend vaak enkelvoudige tours: sporten, winkelen, vrienden bezoeken e.d. De vrijetijdsplanning kan sinds hij telewerkt, worden afgestemd op andere factoren dan het werk, zoals de partner of de files.
"Op dinsdagavond is mijn vriendin vrij. Dan werk ik niet." "Ik heb nu meer tijd over dan bij normaal kantoorwerk. Vroeger deed ik nooit boodschappen doordeweeks. Dat moest dan op zaterdag."
De vele tours die hij maakt op zaterdag, zijn vooral woon-winkel tours die te maken hebben met zijn hobby: klussen aan het huis. Dit lijkt een persoonsgebonden effect op het activiteitenpatroon. Wellicht is het telewerken, met de doordeweekse vrijheid vandien, wel een randvoorwaarde voor dit activiteitenpatroon in het weekend, want zoals hij zelf aangeeft kunnen nu de verplichte boodschappen doordeweeks worden gehaald.
Er is in het huishouden één auto beschikbaar. Deze wordt gebruikt door de respondent zelf. Het openbaar vervoer is daarvoor geen alternatief gezien de behoefte aan flexibiliteit.
"Ik moet vaak plotseling ergens naar toe. Zelfs als ik al onderweg ben." Zijn partner heeft een eigen bloemenzaak in Winterswijk en hoeft zich niet over grote afstanden te verplaatsen. Zij werken beiden 60 uur per week hetgeen volgens hem resulteert in een "hectisch, verantwoordelijk, maar prettig activiteitenpatroon". Aangezien de werkzaamheden en lokaties zowel van hem als van zijn partner variëren, stemmen zij hun aktiviteiten ondermeer per (auto)telefoon op elkaar af. Wanneer hij niet door zijn vrouw en haar bedrijf gebonden zou zijn aan Winterswijk, zou hij naar Amsterdam verhuizen en dan waarschijnlijk niet meer telewerken.
-10-
Samenvatting effecten: minder onderscheid tussen vrije tijd en arbeid; daardoor een grotere overeenkomst in het activiteitenpatroon tussen werkdagen en zaterdagen; meer flexibiliteit in vrijetijdsplanning; meer enkelvoudige woon-winkeltours doordeweeks; minder meervoudige tours; keuze voor auto. Telewerker 2 Deze vrouwelijke telewerker woont samen met een man die ook een baan heeft. Zij hebben geen kinderen. Haar verplaatsingsgedrag vertoont verschillen met dat van iemand in een vergelijkbare situatie. enkelvoudige tours
Telewerker Respondent 8
wd
zonder kinderen
za
zo
2voudige tours
3-voudige tours
1.4 + 19%
0.6 + 9%
we
Wl
on
vl
v2
v3
2.330%
1.5 20%
0.2
0.4 6%
0.6
0.6
3%
7%
7%
0.1 1%
0.6
0.0 1%
0.2 13%
0.2 16%
0.1
38%
8%
0.2 13%
4%
0.1 7%
0.2 14%
0.0
0.1 10%
0.3 26%
0.2 21%
0.2
0.1
0%
17%
5%
0.1
tours
totaal
7.7
100% 1.5 100% 1.2 100%
De volgende verschillen zijn te constateren: geen enkelvoudige woon-werk-woontours; meer meervoudige tours doordeweeks; de meervoudige tours bestaan niet uit werk-winkelactiviteiten voor het doen van boodschappen, zoals bij de meeste werkende vrouwen met werkende partner, maar uit andere typen tours: na het werk naar de fysiotherapeut en
drie keer per week voor het werken zwemmen (werk-vrije tijd-tour). Ook deze respondent is een gedeeltelijke telewerker. Zij heeft in het verleden full-
time thuis gewerkt, toen zij wachtte op een operatie. Omdat zij thuis haar werkuren flexibel en met rustpauzes kon opnemen, heeft zij haar baan als personal officer kunnen behouden. Nu is ze slechts sporadisch telewerker, maar is ze nog wel één dag per week thuis vanwege de WAO. Ook het onderwijs dat ze volgt aan de Open Universiteit doet ze thuis middels een schriftelijke studie. Daarvoor heeft zij bewust gekozen om niet te hoeven reizen.
-11-
Teleshoppen en telebankieren worden niet gedaan. Ze heeft immers als ze telewerkt tussendoor ruim de gelegenheid voor de boodschappen. Die kan ze op de fiets doen: wonen-winkelen-wonen. Werk-winkeltours komen bij deze vrouw nauwelijks voor. Dit heeft te maken met: haar vervoersmiddel: zij reist per fiets en trein (trajectkaart) voor woonwerkverkeer Hoorn-Amsterdam; zij heeft wel een rijbewijs, maar niet vast de beschikking over een auto, want die gebruikt haar man voor zijn monteursbedrij f. het voorzieningenniveau rondom de werkplek: het kantoor in Amsterdam ligt op een industrieterrein, waar geen winkels in de buurt zijn. andere activiteitenketens: werken wordt al gecombineerd met vrijetijdsbesteding, waarna de winkels niet meer open zijn. Het voordeel van telewerken is de tijdwinst door de afwezigheid van reistijd. Maar meer nog schuilt het voordeel in de werksfeer: deze is meer ontspannen. Zij typeert haar activiteitenpatroon dan ook als "relaxed". "Alles watje moet doen, kun je ook later doen."
Het vaak genoemde argument van de afnemende hoeveelheid sociale contacten bij telewerken, wordt door haar ontkracht. Er komen volgens haar juist meer en andere sociale contacten voor in de plaats die overdag in de eigen woonomgeving te organiseren zijn. "Sinds ik ging telewerken heb ik meer sociale contacten gekregen. Ik had meer tijd om even bij iemand langs te gaan en ook de contacten met de zwemgroep bijvoorbeeld."
De belangrijkste verandering van het telewerken nu ten opzichte van haar vaste kantoorbaan vroeger is het feit dat meer, maar wel kortere verplaatsingen worden
gemaakt. Samenvatting effecten: schept werkmogelijkheden voor (gedeeltelijk) arbeidsongeschikten; tijdwinst; prettige werksfeer; meer/andere sociale contacten;
meer, maar kortere verplaatsingen; -12-
ver voerskeuze: trein, fiets; meer en andersoortige meervoudige tours: werk in combinatie met vrijetijdsbesteding; minder enkelvoudige woon-werktours.
Telewerker 3 De derde telewerker behoort tot het zelfde bevolkingssegment als de voorafgaande. In een aantal opzichten vertonen zij beide overeenkomstige afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde, vooral met betrekking tot de vrijetijdstours.
vrouw werkend, man werkend, zonder kinderen
2-
we
wi
on
vl
v2
v3
tours
3-voudige tours
2.330%
1.520%
0.2
0.4 +
0.6
3%
6%
7%
0.6 + 7%
1.4 19%
0.6 9%
7.7 100%
0.1
0.6 38%
0.0 1%
0.2 13%
0.2 16%
0.1 8%
0.2
0.1
7%
13%
4%
1.5 100%
0.1 7%
0.2
0.0 0%
0.1 10%
0.3 26%
0.2
0.2
0.1
14%
21%
17%
5%
Telewerker Respondent 9
enkelvoudige tours
voudige
wd
za
zo
tours totaal
1.2 100%
De afwijkingen ten opzichte van het gemiddeld verplaatsingspatroon zijn: nauwelijks enkelvoudige woon-werktours; nauwelijks enkelvoudige woon-winkeltours doordeweeks; meer vrijetijdstad-tours zowel enkelvoudig als meervoudig; meer vrije tijd niet stad-tours doordeweeks; meervoudige tours zijn voornamelijk combinaties van vrijetijdsbestedingen en eventueel winkelen, maar geen werk-winkeltours.
Driekwart van de werkuren (50-60 per week) van deze telewerker worden thuis gevuld. Daarvoor staan deze telewerker een notebook, terminal, printer en twee telefoonlijnen ter beschikking. Eén of twee keer per week gaat zij naar het kantoor in Utrecht vanuit Wilnis. De reden voor het telewerken is niet zozeer gelegen in de woonwerkafstand, deze is vrij klein (30 km, hoewel dat toch een half uur reistijd betekent), maar veeleer het gemak. Thuis vindt zij het prettiger werken. "Wat moet je een hele dag op kantoor doen als je ook thuis kunt zijn?"
Ook deze telewerker geeft aan dat werktijd en vrije tijd door elkaar lopen wanneer je telewerkt. Dit wordt nog eens versterkt door het eigen bedrijf dat haar partner aan huis heeft (champignonkwekerij). Het verplaatsingspatroon op werkdagen verschilt -13-
minder van de zaterdagen dan bij een 'normale' kantoorbaan. Doordeweeks is er bijvoorbeeld meer aandacht voor sociale contacten dan in de vroegere situatie. Het vervagen van deze grens maakt het wel lastig het aantal werkuren bij te houden.
Vrije tijd heeft ze te weinig, aangezien ze een workaholic is. Ze is niet meer of minder gaan werken sinds ze telewerk!. Ze typeert haar activiteitenpatroon als redelijk prettig, maar niet relaxed. De verschillende vrijetijdsactiviteiten buitenshuis waarvoor nog tijd overschiet worden daarom vaak gecombineerd: golfen/feesten, restaurant/wandelen etc. Dit heeft niet zozeer te maken met het telewerken als wel met het harde werken. Met tijd moet efficiënt worden omgegaan. Om die reden wordt ook regelmatig gebruik gemaakt van de boodschappenservice van Albert Heijn: teleshoppen. Dat deze telewerker minder enkelvoudige woon-winkeltours maakt doordeweeks is dus niet gebonden aan het feit dat ze telewerkt. De plaats waar de boodschappen gedaan worden is gewijzigd en dit heeft wel met het telewerken te maken. Eerst werd winkelen nog wel eens gecombineerd met werken; nu is dat van Utrecht (werklokatie) meer verschoven naar Wilnis (woonlokatie). Dit betekent minder meervoudige werk-winkeltours. Telewerken maakt het bovendien mogelijk om binnenshuis meer activiteiten te combineren. Dit komt niet tot uitdrukking in het aantal tours, maar verhoogt wel de efficiëntie van het totale activiteitenpatroon en daardoor wellicht indirect toch het aantal en type tours. "Terwijl ik aan het werk ben, kan ik een was draaien."
Samenvatting effecten: minder woon-werktours; meer overeenkomst in activiteitenpatroon werkdagen - zaterdagen; meer sociale contacten: meer wonen-vrije tijd niet stad-wonen; meer en andersoortige meervoudige tours: geen werk-winkeltours, maar combinaties van/met vrijetijdsbesteding; gebruik andere voorzieningen: teleshoppen en boodschappen in andere stad. Conclusies telewerken
Verwacht werd dat telewerken van invloed zou zijn op het verplaatsingsgedrag van mensen daar waar het enkelvoudige woon-werktours en meervoudige tours betreft. Dit wordt bevestigd door het verplaatsingsgedrag van de ondervraagde telewerkers. Enkelvoudige/meervoudige woon-werktours worden echter nog wel gemaakt, aange-14-
zien het telewerken slechts een gedeelte van de werkweek beslaat. Daarnaast zijn nog andere invloeden zichtbaar geworden.
Geconstateerde afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde verplaatsingsgedrag, zijn: afname enkelvoudige woon-werktours; toename enkelvoudige tours. Dat kunnen woon-winkeltours zijn maar enkelvoudige vrijetijdstours; een afname van meervoudige tours waarvan werken een onderdeel uitmaakt; meer andersoortige meervoudige tours: niet werken-winkelen, maar meer een combinatie van vrijetijdsactiviteiten; meer overeenkomst in het activiteitenpatroon doordeweeks en in het weekend vanwege een grotere flexibiliteit. Men is, zoals men zelf aangeeft, niet minder gaan werken sinds men telewerkt. Telewerken zal eerder het aantal werkzame uren vergroten dan verkleinen. De tijd die men normaliter aan reizen besteedde, wordt nu effectiever ingevuld. Dat de woonwerkafstand van sommige telewerkers groot is, wordt minder als een probleem ervaren, aangezien men deze afstand minder vaak hoeft af te leggen. Wellicht heeft de ontwikkeling tot meer telewerken zelfs een grotere woon-werkafstand (in ieder geval de mogelijkheid daartoe) tot gevolg. Bij deze telewerkers is tevens een aantal andere effecten zichtbaar geworden, die door de respondenten zelf min of meer voorwaarden voor het telewerken worden genoemd. Een zeer belangrijke is uiteraard de beschikbaarheid over (tele)communicatie-apparatuur zoals modem, fax, laptop en (auto)telefoon. Verder vereist het telewerken de juiste mentaliteit. Men moet voldoende geconcentreerd kunnen werken, maar niet te gedisciplineerd zijn. Met betrekking tot die discipline en concentratie, wordt ook genoemd dat men goede afspraken moet maken met het gezin. Om zoveel mogelijk te kunnen telewerken, wordt het aantal uren op de werklokatie buitenshuis tot een minimum beperkt. Dit is mogelijk door het efficiënt plannen van afspraken op kantoor.
-15-
2.2
Kantoornomaden
Vier kantoornomaden zijn bij het onderzoek betrokken. Zij werken allen op meerdere lokaties en hebben allen werkende partners. Drie van hen hebben tevens thuiswonende kinderen. Kantoornomade l Respondent 15 behoort tot het bevolkingssegment: werkende man met werkende vrouw zonder kinderen. Hieronder volgt het gemiddelde verplaatsingsgedrag en zijn afwijkingen daarvan. Kamoornomade Respondent 15
enkelvoudige tours
we Man werkend
zonder kinderen
wd
za
on
vl
v2
v3
3-vou-
tours
dige tours
totaal
0.5 + 8%
7.6+ 100%
2.9-
1.4
0.5
0.5
18%
0.1 2%
0.3
39%
4%
6%
7%
1.4 + 19%
0.1 +
0.4 30%
0.0 1%
0.2 11%
0.2 14%
0.2 12%
0.3
0.1
20%
7%
1.4 + 100%
0.2 17%
0.0
0.1
1%
12%
0.2 17%
0.2 24%
0.2 18%
0.1 7%
100%
6% zo
Wl
2-
voudige tours
0.0 4%
1.0-
Deze kantoornomade gaat alle dagen behalve zondag de deur uit voor zijn werk. Vanuit Amstelveen gaat hij daarvoor naar het kantoor in Amsterdam, het kantoor in Almere of direct naar klanten. Af en toe werkt hij 's avonds thuis een verslag uit, maar hij is geen structurele telewerker. In zijn baan als hoofd commerciële zaken is het namelijk noodzakelijk iedere dag op het kantoor (in Amsterdam) te verschijnen. Eén avond per week volgt hij een cursus in Rotterdam. Dit laatste komt overigens niet tot uitdrukking in het aantal woon-onderwijstours, aangezien hij deze activiteit combineert tot een meervoudige tour. Sinds hij kantoornomade is, is hij meer gaan reizen. Voor de verplaatsingen van kantoor naar kantoor worden veel kilometers gemaakt. Een voorwaarde voor dit verplaatsingsgedrag is de mobiliteit van zijn vrouw. Aangezien het huishouden de
beschikking heeft over drie auto's (ieder een bedrijfsauto en samen één privé-auto) is overleg en afstemming van de activiteiten op de autobeschikbaarheid niet nodig. Een enkelvoudige woonwerkwoon-tour maakt hij nauwelijks. Werken wordt, behalve op zaterdag, altijd gecombineerd met winkelen, onderwijs en vrijetijdsbesteding.
-16-
Ruim eenderde van alle tours van deze kantoornomade zijn meervoudig: wonen-werken-winkelen-werken-wonen; wonen-werken-onderwijs-vrije tijdstad-wonen; wonen-werken-vrije tijdstad-winkelen-wonen.
Deze meervoudige tours houden volgens hem verband met zijn gidsgroeplidmaatschap: door zijn drukke verplaatsingsgedrag probeert hij zoveel mogelijk activiteiten te combineren tot een efficiënt patroon. In plaats van winkelen vanuit huis, worden de boodschappen gedaan onder werktijd. Die combinaties zijn mede mogelijk omdat zijn werklokatie in het Amsterdamse centrum ligt en zijn onderwijslokatie in het Rotterdamse centrum. Vandaaruit kan gemakkelijk een bezoek worden gebracht aan een winkel of een café. "Als ik op één plek zou werken zou ik minder boodschappen tussendoor doen. Dan deed ik ze 's avonds. Eén keer in de week boodschappen doen, vind ik niks. Je wil toch verse spullen." "Als ik een afspraak met een klant heb in Almere, kan ik daar gelijk even op het kantoor langs."
De planning van deze verplaatsingen is enerzijds afhankelijk van de files en anderzijds dus van de mogelijkheden om activiteiten te combineren. Aangezien deze respondent ook op zaterdag werkt (makelaardij), vertoont hij die afwijking ten opzichte van het gemiddelde activiteitenpatroon. Dit is echter meer een persoonsgebonden afwijking, dan één die te verklaren is uit het gidsgroeplidmaatschap. Omdat hij kantoornomade is, maakt hij in principe geen tours op zondag. Hij verklaart dit zelf vanwege het drukke en reizende bestaan van zichzelf en van zijn partner. Zijn vrouw heeft een full-time baan in de modebranche met soms onregelmatige werktijden. "In het weekend wil ik lekker thuis zitten. Omdat wij een hectisch leven leiden, doen we in het weekend rustig aan. Anderen hebben alle tijd van de wereld en gaan er op uit."
-17-
"Ik heb aan fitness gedaan, maar ik kan het niet meer combineren." Een workaholic vindt hij zichzelf niet: hij houdt van zijn werk (organiseren en tijdschriften uitgeven zijn zijn hobbies) en in het weekend heeft hij genoeg vrije tijd om door te brengen met vrouw en kinderen. Zijn typering van zijn activiteitenpatroon sluit hierbij aan: "week na week gestructureerd". Ook de keuze voor het vervoersmiddel is bepaald door de verandering van een vaste werklokatie naar meerdere werklokaties. Sinds hij kantoornomade is en zich flexibel moet kunnen verplaatsen, voldoet het openbaar vervoer niet meer en reist hij altijd per auto.
"Vroeger had ik een OV-kaart. Tegenwoordig ga ik altijd met de auto. Dan ben ik flexibeler." Doordeweeks doet hij geen boodschappen, volgt hij geen onderwijs en doet hij niet aan vrijetijdsbesteding buitenshuis. Dit werkpatroon is mede mogelijk omdat zijn vrouw flexibele werktijden heeft en zich kan ontfermen over de dagelijkse inkopen en de kinderen. Flexibiliteit van de partner is dus een voorwaarde voor het functioneren als kantoornomade. "Toen ik in Amsterdam werkte, liep ik makkelijker de Kalverstraat in. In Eindhoven zijn combinaties niet mogelijk, omdat er in de omgeving niet veel winkels zijn."
Een goed voorzieningenstelsel blijkt dus een voorwaarde te zijn om activiteiten te combineren tot meervoudige tours. Ook deze kantoornomade besteedt de weekenden en met name de zondag rustig. Gemiddeld wordt slechts één tour gemaakt en dat is de tour wonen-vrije tijdstad wonen, wanneer hij naar de kerk gaat.
Samenvatting effecten: minder tut-tours (thuis, uit, thuis) door overnachten elders, maar in absolute termen legt hij minder kilometers af doordat hij tevens als verblijfsnomade gekenschetst kan worden; minder enkelvoudige tours naast wonen-werken-wonen; minder meervoudige tours; grotere rij-afstanden; keuze voor auto in plaats van openbaar vervoer; minder tours in het weekend. -19-
Kantoornomade 3 Deze kantoornomade heeft als opzichter/directievoerder meerdere projecten in de bouw onder zijn hoede, waardoor hij ook meerdere werkplekken tegelijkertijd heeft. Kantoornomade Respondent 14
man werkend vrouw werkend
2-vou-
enkelvoudige tours
wd
za
zo
v2
v3
0.1
0.3
2%
4%
0.3 3%
0.6 8%
0.9 + 10%
0.3 4%
7.8 100%
0.1
0.2
13%
0.2 + 17%
0.0
10%
4%
1.4+ 100%
0.2 13%
0.0 1%
1.2 100%
Wl
3.9 50%
1.4
17%
0 1 8%
0.6
0.0 1%
0.1
39%
8%
0.2 16%
0.0 0%
0.1 10%
0.2
0.4
21%
31%
7%
tours totaal
vl
on
we
0 1
3-voudige tours
dige tours
Ten opzichte van de vroegere werksituatie (één werkplek in de nabije omgeving) is het aantal autoritten en de lengte van de ritten toegenomen. Hij wijkt echter niet af van het gemiddelde verplaatsingsgedrag in het aantal woon-werktours omdat het in het schema slechts gaat om thuis-uit-thuis tours. Een tour wonen-werklokatie l werklokatie2-werklokatie3-wonen valt onder een standaard enkelvoudige tour. Woonwerktours worden vijf keer per week gemaakt door hem. Eens in de zoveel tijd wordt het hoofdkantoor aangedaan. Maar in principe is deze kantoornomade "nooit op de zaak, altijd in het veld". Dit heeft tot gevolg dat de (lease)auto zijn kantoor is geworden. Deze is dan ook volledig toegerust: mobiele telefoon, laptop met portable printer en fax zijn aanwezig. Er worden meer tweevoudige tours gemaakt dan gemiddeld, hetgeen mede te verklaren is vanuit het gidsgroeplidmaatschap. Doordeweeks en in het weekend worden zoveel mogelijk activiteiten namelijk gekoppeld met vrijetijdsbesteding met de kinderen. Dit kan gedeeltelijk ter compensatie zijn van de drukke werkweek. Na het winkelen met de kinderen gaan de ouders bijvoorbeeld mee naar de zwemles of een honkbalwedstrijd van de kinderen. En eens per maand combineert deze kantoornomade werk met vrijetijd door de kinderen mee te nemen naar het werk en daarna door te gaan naar Artis. Meervoudige tours zijn aldus:
wonen-werken-vrije tijd niet stad-wonen: wonen-winkelen-vrije tijd niet stad-wonen. Het activiteitenpatroon wordt "hectisch, maar leuk" genoemd. Door de veelvuldig voorkomende files van de ene naar de andere lokatie is er weinig te plannen. En erg -20-
flexibel zijn zijn werktijden niet. Voorwaarden voor het combineren van activiteiten lijken dus de zelf in te delen werktijden en de mogelijkheid tot inschatting van de reistijden. Die inschatting wordt bemoeilijkt door de congestie op de wegen. Hierdoor kunnen niet alle geplande activiteiten op tijd nagekomen worden.
"Soms moet ik speciaal vrij nemen om bijvoorbeeld een paspoort te halen." "Gelukkig kan ik telefonisch doorgeven dat ik in de file sta en dus niet op tijd voor een afspraak kan zijn." Voor de kinderopvang (4 kinderen van 2 tot 9 jaar) wordt wel gepland. De activiteiten van de kantoornomade en zijn vrouw worden op elkaar afgestemd. Zij werkt 24 uur per week als medisch analiste in Amsterdam (tweede auto!). Als zij een vroege dienst heeft vertrekt haar man later naar het werk. Zij is nooit na vijf uur terug en als ze beiden werken past oma op de kinderen.
Samenvatting effecten: Toename aantal en lengte autoritten; Enkelvoudige woon-werk-woontours zijn door meerdere werklokaties thuisuitl-uit2-uitx-tours; het gaat om meerdere verplaatsingen met hetzelfde motief, namelijk: werken; Kantoor in de auto; Meer meervoudige tours. Kantoornomade 4 Kantoornomade
enkelvoudige tours
2-voudige tours
Respondent 16
vrouw werkend kinderen
wd za
zo
3-voudige
tours totaal
we
wi
on
vl
v2
v3
2.732%
2.5 + 29%
0.2 3%
0.3
0.6
0.6
7%
6%
1.4 + 12%
0.3 +
3%
3%
8.6+ 100%
0.2 + 13%
0.6 42%
0.0 0%
0.1 8%
0.1 8%
0.1 8%
0.2 17%
0.0 3%
100%
0.0 0%
0.0
0.3
4%
21%
0.3 28%
0.1 7%
0.0 2%
1.0 100%
0.1
0.2
14%
17%
tours
1.4
Deze kantoornomade, een parttimewerkende journaliste, maakt ten opzichte van het gemiddelde activiteitenpatroon in het bevolkingssegment: minder enkelvoudige tours naar het werk doordeweeks; meer meervoudige tours, namelijk: wonen-werken-winkelen-wonen, wonen-werken-vrije tijdstad-wonen;
meer tours in totaal doordeweeks; meer enkelvoudige tours naar het werk in het weekend; meer tours naar winkels doordeweeks. De laatste twee zijn echter meer persoonsgebonden dan specifiek voor de gidsgroep
kantoornomaden. Aangezien zij op maandag, vrijdag en zaterdag werkt, kan ze doordeweek meer winkelen en heeft ze verplaatsingen naar het werk in het weekend.
Ook heeft ze vanwege haar beroep minder goed de mogelijkheid in clubverband te recreëren. Ze is namelijk zeven dagen per week, 24 uur per dag oproepbaar via de semafoon. De omzetting van enkelvoudige tours naar meervoudige tours doordeweeks heeft vermoedelijk wel met het gidsgroeplidmaatschap van doen. Vele activiteiten worden gecombineerd tot meervoudige tours. Aangezien zij een kantoornomade is die voor haar werk op vele lokaties in het land moet zijn, zowel op twee vaste kantoren (Hilversum en Den Haag), op één mobiel
'kantoor' (de montagebus) als in het veld (door het gehele land), wil zij haar vrije tijd niet buitenshuis besteden. Vooral ook omdat zij niet graag per auto reist. Dit doet ze voor haar werk al zo vaak. Met het openbaar vervoer reist ze nooit, vanwege het gebrek aan reisgemak en flexibiliteit. Bovendien staan haar in de auto meer communicatiemiddelen ter beschikking. "Ik wil mijn energie niet stoppen in mijn mobiliteit. En autorijden is vanwege de drukte op de wegen synoniem geworden met stress." "Door al die negatieve kanten van het werk, ga ik in het weekend minder weg." Zij heeft haar leven zo ingericht dat ze zo min mogelijk verplaatsingen maakt. Ten eerste worden vrijetijdsbestedingen verder van huis (museum, park, uitgaan, winkelen
in de stad) met de werklokatie gecombineerd. "Als ik op lokatie ben voor m'n werk, bijvoorbeeld in het oosten van het land, ga ik gelijk naar een museum of duik ik een tuin of park in. Ook als een soort beloning voor het lange autorijden." "Ik heb het zo druk dat ik ook in mijn vrije tijd alles benut. Als ik in de stad ben, Den Haag of Hilversum, ga ik ook naar de winkels of naar het café met mijn collega's."
-22-
Ten tweede is ze van een etage nabij de Ring rond Amsterdam verhuisd naar een huis met een tuin in Bussum. Doordat ze allerlei voorzieningen (boodschappenwinkels e.d.) nu dicht bij huis heeft, kan ze zich met de fiets verplaatsen. Bovendien hoeft ze niet weg om buiten te zitten. Sinds haar verhuizing maakt ze geen gebruik meer van een boodschappenservice, zoals ze deze in Amsterdam (JAM^S) had.
Om dit werkgedrag als kantoornomade te combineren met drie kleine kinderen en een werkende man, is geld en organisatie nodig volgens haar. Dat mobiliteit duur is blijkt als je gaat uitrekenen hoeveel je een oppas betaalt, zo meldt ze. Meer vrijetijdsbesteding voor haarzelf is moeilijk te realiseren. Mede doordat de oppas op werkdagen toch al een feit is, wordt de vrijetijdsbesteding aan de werkactiviteiten gekoppeld. "Vrije tijd kost heel veel geld. Een oppas is minstens een tientje per uur."
Samenvatting effecten: toename meervoudige tours; afname aantal tours in vrije tijd; keuze voor auto; verhuizing naar dorp/huis met tuin, waardoor de mogelijkheid van verplaatsingen per fiets en van recreëren thuis is ontstaan.
Conclusies kantoornomaden Een nadere definitie en onderverdeling van de groep 'kantoornomaden' lijkt gewenst. Er blijken immers meerdere soorten kantoornomaden te onderscheiden: a. b. c. d.
mensen die op één dag van het ene naar het andere kantoor reizen mensen die op verschillende dagen naar verschillende kantoren reizen mensen die op projectbasis werken en wisselende werklokaties hebben mensen die van klant naar klant reizen en de auto tot kantoor hebben.
Het type kantoornomade is immers van differentiële invloed op de mobiliteit. Een persoon uit bijvoorbeeld categorie b heeft in wezen een normaal woon-werkverkeer; alleen de werkplek varieert. Een persoon uit categorie a daarentegen heeft een totaal ander verplaatsingspatroon dan iemand die op een vaste plek werkt. Dit effect lijkt bij de huidige wijze van coderen van woon-werk-woontours niet goed zichtbaar te worden. Een kantoornomade kan 'gewoon' vijf woon-werk-woontours maken per week, terwijl hij in feite veel meer verplaatsingen laat zien.
-23-
Over het algemeen lijken kantoornomaden in de vrije tijd minder thuis-uitthuisverplaatsingen te maken ter compensatie van het drukke verplaatsingspatroon op werkdagen. Onder andere afhankelijk van de flexibiliteit van de partner kan dat tot gevolg hebben dat er óf juist geen meervoudige tours worden gemaakt (partner doet boodschappen) óf juist meer (kantoornomade doet na/onder werktijd boodschappen, combineert werk met vrije tijd vanwege geregelde oppas en reistijd). De hypothese dat het lidmaatschap van de gidsgroep kantoornomaden invloed heeft op twee- of meervoudige tours is dus bevestigd. Hiermee zijn de volgende effecten van het gidsgroeplidmaatschap 'kantoornomaden' te onderscheiden: toename aantal en lengte autoritten; afname tours in vrije tijd; toename gecombineerde activiteiten en meervoudige tours (wisselend); keuze voor auto; binnen de enkelvoudige woon-werk-woontour worden meer dan twee verplaatsingen gedaan, bijv. woon-werk l-werk2-werk3-woon met steeds hetzelfde verplaatsingsmotief (nl. werken).
De ondervraagde kantoornomaden hebben allen voorzieningen ten behoeve van een grotere mobiliteit: een lease-auto, een autotelefoon of een mobiele telefoon, een laptop, een portable printer en/of een ingebouwde fax. Naast mobiele communicatiemiddelen zijn er nog andere voorwaarden voor het realiseren van het verplaatsingsgedrag van kantoornomaden: de flexibiliteit en mobiliteit van de partner, organisatie/overleg/planning in verband met kinderopvang, boodschappen e.d., voorzieningen nabij werk- of onderwijslokatie, flexibiliteit en vrijheid van de eigen werktijden, de mogelijkheid tot inschatting reistijden en financiële middelen.
-24-
2.3
Flexibiliteit
Voor deze gidsgroep zijn in totaal acht personen ondervraagd: zes personen die hun werktijd grotendeels zelf kunnen inrichten (flexibiliteit aan de vraagzijde) en twee personen die in wisselende diensten werkzaam zijn (flexibiliteit aan de aanbodzijde).
Flexibele werktijden l
vl
v2
v3
2-voudige tours
0.1
0.3
2%
4%
0.5 6%
0.5 7%
1.4 19%
0.5 8%
0.0 1%
0.2 11%
0.2 14%
0.2 12%
0.3 20%
0.1
1.4
7%
100%
0.2
0.0
1%
0.1 12%
0.2 17%
0.2
17%
24%
0.2 18%
0.1 7%
1.0 100%
enkelvoudige tours
Flexibel Respondent 6
wd zonder kinderen
za
zo
we
Wl
2.9 + 39%
1.4 +
18%
0.1 6%
0.4 30%
0.0 4%
on
3-voudige
tours totaal
tours 7.6 + 100%
Deze respondent, hoofd relatiebeheer bij een bank in Baarn, heeft niet alleen flexibele werktijden, hij is tevens thuiswerker (geen modem) en kantoornomade (laptop). De werkuren, waarvan hij er 50 tot 60 per week maakt, kan hij flexibel indelen, zowel qua tijdstippen als qua lokaties. Hij werkt op kantoor, bij klanten en ongeveer 20% thuis. Hij vindt zelf dat hij sinds hij flexibele werktijden heeft, meer activiteiten is gaan combineren. Toch maakt hij vrij weinig meervoudige tours. De combinaties die hij maakt, zijn meer gelegen in activiteiten binnen het werk en ook in meerdere acties op één dag (werken, winkelen, vrije tijd). Hij doet echter de meeste verplaatsingen, bijvoorbeeld klantenbezoek vanuit huis. Voorwaarde daarvoor is een kleine actieradius. Hij is in een regio werkzaam rondom zijn woonplaats Huizen. Hij maakt dan ook negen keer per week een enkelvoudige woon-werktour en drie keer per week een enkelvoudige woon-winkeltour. Dit is duidelijk meer dan het verplaatsingspatroon van een gemiddelde werkende man in een gelijke gezinssituatie. Toch heeft hij het idee meer activiteiten te combineren als hij tussendoor thuiskomt en even een boodschap doet. Hij vindt het zelf complex, terwijl het in wezen twee enkelvoudige tours zijn.
"Het is nu complexer geworden: wonen, werken, wonen, winkelen." "Deze complexe verplaatsingen zijn juist mogelijk omdat ik zo flexibel mijn werk kan indelen." -25-
Deze complexiteit, meer tours per dag met verschillende verplaatsingsmotieven, vindt hij zelf de grootste verandering ten opzichte van zijn vroegere werksituatie. Verder is de vrijetijdsbesteding anders georganiseerd. Die heeft zich verplaatst van het weekend naar doordeweeks. "Vrijetijdsbesteding, dat doe ik meer russen mijn werk door. Het aantal uren is hetzelfde gebleven, het patroon wordt alleen anders." Aangezien dit met name geldt voor vrijetijdsbesteding binnenshuis, heeft dit geen gevolgen voor zijn verplaatsingen buitenshuis. Hij deelt zijn werktijden in op basis van zijn klanten. "Ik word geleefd door klanten. Die hebben hun vragen." Samenvatting effecten: Flexibele werktijden kunnen leiden tot het maken van meer enkelvoudige tours met meerdere verplaatsingsmotieven. Voorwaarde daarvoor lijkt een kleine actieradius rondom de woonplaats van de werkende. Flexibele werktijden gaan hier gepaard met telewerken en met het werken op meerdere lokaties (kantoornomade). Deze drie gidsgroepaspecten lijken veel in combinatie met elkaar voor te komen.
Flexibele werktijden 2 Deze respondent is directeur/eigenaar van een eenmansbedrijf in de exportbranche en houdt kantoor aan huis, in Hilversum. Per week is hij 50 tot 60 uur werkzaam, gespreid over de week. Zondag en maandagochtend houdt hij vrij. Op zaterdag werkt hij door, mede omdat zijn vriendin, waarmee hij een LAT-relatie heeft, dan ook werkt. Zij heeft een full-time baan bij een telecommunicatiebedrijf. Deze respondent met een LAT-relatie wordt vergeleken met zowel een samenwonende als een alleenstaande (verantwoording: zie paragraaf 2.6).
Flexibel
Man werkend zonder kinderen
wd za
»e
Wl
on
vl
v2
v3
tours
2.9 + 39%
1.4
0.1
18%
2%
0.3 4%
0.5 6%
0.5 7%
1.4 19%
0.5 8%
7.6 + 100%
0.4 30%
0.0 1%
0.2 11%
0.2 14%
0.2
0.3
0.1
12%
20%
7%
1.4 100%
0.2 17%
().() 1%
0.1 12%
0.2
0.2
24%
0.2 18%
0.1
17%
0.1 6%
zo
tours
3-voudige tours
2-voudige
enkelvoudige tours
Respondent 7
00 4%
-26-
7%
totaal
1.0 100%
Flexibel Respondent 7
Alleenstaand, werkend tot 35 jaar
enkelvoudige tours
wd
za zo
we
wi
2.4 + 32%
1.3 17%
0.2 10%
0.5 36%
0.1 9%
0.1 14%
on
2voudige tours
3voudige tours
tours totaal
1.6 22%
0.6 8%
7.6+ 100% 1.5 100%
vl
v2
v3
0.3
0.4
4%
5%
0.5 7%
6%
0.0 0%
0.2 14%
0.1 8%
0.1
0.3
0.1
7%
18%
4%
0.0 0%
0.1
0.2 20%
0.2
0.1
0.1
14%
21%
14%
7%
0.4
1.0 100%
Omdat hij thuis werkt, zijn alle klantenbezoeken in wezen woon-werktours. Enkelvoudige woon-werktours maakt hij ongeveer 15 keer per week. Dat is meer dan een gemiddelde werkende man. Dit heeft niet zonder meer te maken met zijn gidsgroeplidmaatschap (flexibele werktijden), maar vooral met zijn type baan (relatiebeheer) en met het feit dat hij vanuit huis opereert. Een aantal keer per week combineert hij daarnaast zijn klantenbezoeken tot meervoudige tours: wonen-werken-vrije tijd stad-wonen; wonen-werken-winkelen-wonen; wonen-werken-vrije tijd stad-winkelen-wonen.
Zijn woon-werkafstand is zeer variabel. Zijn klantenkring spreidt zich uit over heel Nederland en België. Gecombineerd met zijn behoefte aan flexibiliteit en zijn (persoonlijke) onvermogen te plannen, heeft dat tot gevolg dat hij nooit met het openbaar vervoer reist. Mobiliteit en continuïteit vindt hij zeer belangrijk, vandaar
ook dat hij een mobiele telefoon heeft aangeschaft. Hij beschrijft zijn activiteitenpatroon als "hollen of stilstaan". Hij noemt zichzelf een chaoot, waardoor zijn activiteitenpatroon ook snel chaotisch is. "Er zit geen planning of tijdschema aan vast. Het wordt gauw chaotisch bij mij. Het
schort soms aan controle over al die activiteiten. Zeker als je van alles combineert.
Maar dat doe ik toch. Dat moet wel. Ik moet alles alleen doen." "Ook de vrije tijd staat soms onder druk. Soms kan ik een week geen boodschappen doen." Het feit dat hij een eigen huishouding voert en hij bovendien de enige werknemer is van zijn bedrijf, maakt dat hij voor alle activiteiten verantwoordelijk is. Daarom moet
hij veel combineren. Ondanks zijn gebrek aan tijd doet hij niet aan teleshopping of telebanking. Op zondag gaat hij als tegenhanger voor de rest van de week, nauwelijks de deur uit. De zondag is voor zijn vriendin. -27-
Samenvatting effecten: Flexibele werktijden gaat in dit geval samen met wisselende werklokaties; Keuze voor de auto; Minder tours in vrije tijd; Gecombineerd met (gedeeltelijk) telewerken en een baan waarvoor vele verplaatsingen moeten worden gemaakt (zoals veel het geval is bij banen met de flexibele werktijden): meer tours en meer enkelvoudige woon-werktours. Flexibele werktijden 3
Zoals vele flexibele werkers, heeft ook deze respondent de mogelijkheid lokatie en tijdstip van de werkzaamheden (gedeeltelijk) te bepalen. Aangezien ook hij veel vanuit huis opereert, maakt hij vele woon-werktours. Deze combineert hij ondanks zijn drukke tijdschema dagelijks met winkelactiviteiten en soms met vrijetijdsbestedingen. In totaal maakt hij bijna tien enkelvoudige woonwerktours en ruim vijf meervoudige tours waarvan werken onderdeel uitmaakt, voornamelijk wonen-werken-winkelenwonen. Zijn totaal aantal tours op de werkdagen is daarom ruim het dubbele van het aantal verplaatsingen van een gemiddelde werkende man in een zelfde gezinssituatie.
Man werkend met kinderen
wd
0.3 + 4%
7.8 + 100%
Wl
on
vl
v2
v3
3.9+
1.4+ \7%
0.1 2%
0.34%
0.3 3%
0.68%
0.9+ 10%
0.6 39%
0.0 1%
0.1
0.1 10%
0.2 13%
0.2
0.0
1.4
8%
17%
4%
100%
0.2 16%
0.0 0%
0.1 10%
0.2 21%
0.4 31%
0.2
13%
0.0 1%
1.2 100%
0.1 8%
zo
tours totaal
we
50% za
3-voudige tours
2-voudige tours
enkelvoudige tours
Flexibel Respondent 19
0.1 7%
Hij vindt dit activiteitenpatroon zelf "hectisch en onprettig". Door 60 drukbezette werkuren per week blijft er weinig energie over voor andere activiteiten in de vrijetijdssfeer. Dit heeft ook te maken met het feit dat hij een pieper draagt. Als technisch adviseur moet hij namelijk oproepbaar zijn. Zoals hij zelf zegt:
"Na een hele dag werken ben ik leeg. Doordat ik werk, doe ik verder weinig. Eén, hooguit twee keer per jaar gaan we naar de bioscoop. Ik heb dit jaar ook nog maar één keer getennist. Zondag fiets ik met het gezin en gaan we vaak op visite. Dat is eigenlijk alles." "Ik zou wel anders willen, maar ik zit in de dienstensector en ik moet nu eenmaal oproepbaar zijn."
-28-
"Ik probeer het zo economisch mogelijk te plannen, zodat ik zo min mogelijk kilometers hoef te rijden. Ik moet zelfde benzine betalen, dus moet ik dat wel organiseren."
Het realiseren van alle activiteiten vraagt, zo wordt aangegeven, enig organisatietalent. Teleshoppen doet ze niet. Ze heeft tijd en gelegenheid genoeg om haar boodschappen te doen. Overige aankopen doet ze liever in de winkel dan via de computer. "Zo'n scherm is zo sfeerloos." Samenvatting effecten: minder noodzaak tot teleshoppen; meer tours in totaal op werkdagen, zowel complex als enkelvoudig.
Flexibele werktijden 5 Genieten is het motto van deze respondent. "Het draait immers niet allemaal om werk." Hij is freelance journalist en werkt voor vakbladen in het westen van het land: Haarlem, Lisse e.d. Een vaste werkplek heeft hij niet. Met behulp van een pc en een modem kan hij thuis goed werken en onderweg is hij bereikbaar via zijn portable telefoon. Hij is een tijdje geleden in Emmeloord gaan wonen, omdat daar vrienden woonden en omdat het een rustige, landelijke omgeving is. Wekelijks maakt hij 30 tot 35 uur en heeft hij de dinsdag en het weekend vrij. Zijn vrouw is verpleegkundige en werkt op vaste tijden, 28 uur per week. Zij hebben samen een auto. Soms, als zijn vrouw de auto nodig heeft, gaat hij met het openbaar vervoer (trein) op pad voor het werk. Flexibel
Man werkend zonder kinderen
za
zo
7.6 + 100%
vl
v2
v3
tours
1.4
0.1
0.5 +
2%
0.3 4%
0.5
18%
6%
7%
1.4 19%
8%
0.0
0.2
0.2
0.2
0.3
0.1
1.4
12%
20%
7%
100%
0.2 18%
0.1 7%
100%
we
Wl
2.939% 0.1
0.4
6%
30%
1%
11%
14%
0.0
0.2 17%
0.0
0.1 12%
0.2
0.2
17%
24%
4%
0.5
on
dige
wd
tours totaal
3-voudige tours
2-vou-
enkelvoudige tours
Respondent 22
1%
1.0
Efficiëntie vindt hij zeer belangrijk. Hij combineert dan ook vele activiteiten, hetgeen nauwelijks tot uitdrukking komt in het aantal meervoudige tours. De combinaties die hij maakt zijn namelijk combinaties van werkactiviteiten. Hij maakt een aantal verplaatsingen achter elkaar, met steeds hetzelfde verplaatsingsmotief, namelijk werk. "Interviews probeer ik te plannen als ik toch al onderweg ben. Soms moet het efficiënt en mag het interview maar een uur duren."
-31-
Eén keer per week combineert hij het werken in Amsterdam met het winkelen vanwege het hoge voorzieningenniveau in Amsterdam. Dit is de enige meervoudige tour die hij regelmatig maakt: wonen-werken-winkelen-wonen. Overige aankopen/ boodschappen doet hij doorgaans in Emmeloord vanuit huis. Daarvoor zijn genoeg winkels in Emmeloord aanwezig.
"Ik werk nu 7 jaar zo en ik vind dat ik een goed evenwicht heb. Ik verdien mijn boterham." Veranderingen die hij constateert ten opzichte van zijn vorige (vaste) werksituatie in de Randstad: minder verplaatsingen voor het werk (nu ongeveer twee of drie per week, tegen vijf per week destijds); de tours voor het werk zijn langer (in tijd en in aantal verplaatsingen); kortere enkelvoudige tours in de omgeving van Emmeloord; in vrije tijd verplaatsingen op de fiets; meer flexibiliteit; de grens tussen werk en vrije tijd vervaagt: "Ik kan mijn vrije tijd zelf bepalen." Deze veranderingen worden bevestigd door de kwantitatieve gegevens uit de verplaatsingstabel. In plaats van woon-werktours is deze respondent meer vrijetijdstours gaan maken. In totaal maakt hij ongeveer tweemaal zoveel tours als een gemiddelde werkende man in een vergelijkbare gezinssituatie. Samenvatting effecten: afname woon-werktours ; woon-werktours bestaan uit complexe werk-werk-werkketens; kortere enkelvoudige tours in woonplaats;
meer vrijetijdstours doordeweeks.
Flexibele werktijden 6 Deze sales manager die werkzaam is bij de KLM, behoort eveneens tot de categorie mensen met flexibele werktijden. Hieronder worden afwijkingen in zijn verplaatsingsgedrag zichtbaar gemaakt. Daarbij wordt hij vergeleken met zowel een samenwonende
als met een alleenstaande man, aangezien hij een LAT-relatie heeft. De verantwoording over deze keuze van referentiekaders is te vinden in paragraaf 2.6 (Living Apart Together).
-32-
enkelvoudige tours
Flexibel Respondent 23 we
W]
on
vl
v2
v3
tours
3-voudige tours
2.939%
1.4 18%
0.1 2%
0.3 + 4%
0.5 + 6%
0.5 7%
1.4+ 19%
0.5 8%
7.6 100%
0.1 6%
0.4
0.0 1%
0.2 11%
0.2 14%
0.2
30%
12%
0.3 20%
0.1 7%
1.4 100%
0.2 18%
0.1
1.0 100%
dige
wd zonder kinderen
2-vou-
za
zo
0.0 4%
0.2 17%
0.0
0.1
0.2
0.2
1%
12%
17%
24%
2_
enkelvoudige tours
Flexibel Respondent 23
we
wi
on
vl
v2
v3
voudige
7%
3-voudige
tours totaal
tours
totaal
tours
tours
Alleenstaand werkend
wd
tot 35 jaar za
zo
2.432%
1.3
0.3
0.4 +
4%
5%
0.5 + 7%
0.4 +
17%
0.2 10%
0.5 36%
0.0 0%
0.2 14%
0.1 8%
0.1 7%
0.3 18%
0.1 9%
0.1
0.0
0.1 14%
0.2 21%
0.1
0%
0.2 20%
0.1
14%
14%
7%
6%
1.6 + 22%
0.6
8% 0.1 4%
7.6 100% 1.5 100% 1.0 100%
In totaal werkt deze respondent 40-45 uur per week, verspreid over de gehele week. De meeste vrije tijd heeft hij 'gewoon' in de avonduren en in het weekend. De flexibiliteit schuilt in het zelf maken van afspraken (ongeveer 5 per dag) en de diversiteit aan werklokaties. Hij woont in Eemnes en verplaatst zich voor het werk naar Hoofddorp (hoofdkantoor) en naar klanten in de regio Amsterdam, Almere, het Gooi. Hij is "altijd onderweg".
Daarom is hij veelal uitgerust met laptop en mobiele telefoon. Ook doet hij om die reden veel activiteiten "tussendoor": werken en winkelen worden vaak gecombineerd
tot een meervoudige tour.
Zijn activiteitenpatroon noemt hij "druk, maar wel vrij in het doen en laten". Hij heeft een LAT-relatie met iemand die ook in Eemnes woont. Deze LAT-relatie is vrijwillig gekozen, met name omdat hij de kat nog even uit de boom wil kijken. Hij combineert het bezoek aan haar niet met werkafspraken, omdat zij dicht bij elkaar wonen; hij kan daardoor altijd eerst naar huis. Zowel door zijn werksituatie als door zijn LAT-relatie is hij zich meer gaan verplaatsen: het aantal tours is toegenomen en het aantal kilometers ook. Drie tot vier keer per week gaat hij naar zijn vriendin toe (per auto; zij woont op een kilometer af-33-
Toen hij nog gebroken diensten had, ging hij tussendoor naar huis. Dat was mogelijk omdat hij toen nog in Amsterdam woonde. Hierdoor zou hij een aantal keer per week enkelvoudige woon-werktours maken. Met de huidige woonwerkafstand zou hij de tussenliggende uren van de gebroken dienst met vrijetijdsbesteding vullen. Ook nu doet hij dat tussendoor of na het werk wel eens. Dit gezin heeft namelijk een tuinhuisje aan de rand van Amsterdam, dat ze hebben aangehouden uit de tijd dat ze nog in Amsterdam woonden. Daar gaat hij zelf gecombineerd met het werk naar toe (meervoudige tour!) en met het hele gezin zijn ze daar in het weekend regelmatig. In Almere hebben ze ook een tuin, maar die in Amsterdam is groter en meer begroeid, ze zijn er aan gehecht (leuke buren) en het is een verandering van omgeving. "In de pauze van mijn werk houd ik die tuin bij. En in het weekend gaan we met zijn allen. Naar het huisje gaan, is voor ons een soort vakantie." Ze hebben echter geen vergunning om in het huisje te wonen en te slapen. Ze recreeren er wel, maar ze verblijven er niet. Anders was deze respondent ook te beschouwen als een verblijfsnomade.
Samenvatting effecten: keuze voor de auto; woon-werktours in het weekend; minder enkelvoudige werk- en winkeltours; in combinatie met werkende partner en/of kinderen: meer meervoudige tours, vaak een combinatie van werken en winkelen.
Flexibele werktijden 8 Deze respondent is werkzaam als buschauffeur en heeft wisselende diensten, waaronder regelmatig een gebroken dienst. enkelvoudige tours
Wisselende dienst Respondent 30 wd
Man werkend. vrouw niet werkend, met kinderen
za zo
2-vou-
3-voudige tours
tours totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
dige tours
3.747%
1.4
0.1 1%
0.3
18%
4%
0.4 6%
0.7 6%
0.9+ 12%
0.3 + 3%
7.8 100%
0.2 + 10%
0.6
0.0 0%
0.1 9%
0.2 12%
0.2 15%
0.2 15%
0.0
37%
4%
1.6 100%
0.1 + 5%
0.2 17%
0.0
0.1 6%
0.3 22%
0.5 34%
12%
0.0 2%
1.3 100%
1%
-36-
0.2
Aangezien deze respondent weekenddiensten heeft, maakt hij ten opzichte van een gemiddelde werkende man in dezelfde gezinssituatie: meer (enkelvoudige) woon-werktours op zaterdag en zondag.
Aangezien hij vele winkel- en vrijetijdsactiviteiten combineert met werken, maakt hij: minder enkelvoudige woon-werktours (doordeweeks); meer meervoudige woon-werktours; deze zijn zodanig complex dat het voornamelijk drie- of viervoudige tours zijn, bijvoorbeeld wonen-werkenwinkelen-vrije tijd niet stad-wonen. De vier verschillende diensten die deze buschauffeur maakt, zijn russendiensten (14:00 tot 20:00), gebroken diensten (7:00 tot 10:00 en van 13:30 tot 18:30), vroege en late diensten. Zijn baan bestaat niet alleen uit het rijden van de busroutes in het streekvervoer vanuit station Hilversum, maar omdat hij in het dagelijks bestuur van de vakbond zit (VSM) ook uit vergaderen. Voor de vakbond gaat hij gemiddeld één keer per week naar Utrecht en één keer per week naar Amersfoort. Naast zijn 40-urige werkweek die hij met rijden en vergaderen vult, besteedt hij verder ongeveer 20 uur aan leeswerk voor de vakbond. Voor zijn hobby - schieten - is hij ook actief, zowel met het schieten zelf als met verenigingswerk. Dit maakt zijn activiteitenpatroon zoals hij het zelf zegt "hectisch": "Ik ben geen thuiszitter." Bij alle types diensten is het mogelijk om activiteiten te combineren met het werk tot meervoudige tours. De activiteiten die combineert met het werk, zijn: schieten (na werktijd, zeker na een tussendienst); boodschappen doen voor het huishouden en de schietvereniging (na werktijd of, in geval van een gebroken dienst, tussendoor).
De dienst die hij prefereert is de tussendienst. Hij kan daarna (om 20:00 uur) gelijk door naar de vereniging en hij heeft het meest de tijd voor zijn hobbies: schieten en
ook fotograferen. Wanneer hij 's avonds werkt, kan hij niet naar de vereniging en wanneer hij 's ochtends werkt en thuis eet, is de kans groter dat hij die avond thuis blijft. "Normaal ga ik na het werk meestal naar huis, maar als ik een tussendienst heb, dan ga ik op maandag, woensdag en vrijdag meteen naar mijn hobbies. Dan eet ik daar wat in de kantine." -37-
Wanneer hij een gebroken dienst heeft, gaat hij nooit tussendoor (van 10:00 tot 13:30) naar huis. Dat vindt hij zonde van de reistijd, ook al is de woon-werkafstand klein: hij woont en werkt namelijk in Hilversum. Hij doet dan de boodschappen of hij leest stukken voor de vakbond. Schieten is in die tussentijd niet goed mogelijk, omdat er op die tijden weinig anderen op de vereniging zijn (i.v.m. hun werk). Bovendien is een gebroken dienst "slopend en slecht voor je gezondheid". "Tussen het werk door heb ik dan ruim de tijd om naar de groothandel te gaan voor inkopen voor de vereniging. Die tijd in die gebroken dienst, die kan ik wel opvullen."
Als hij van 9:00 tot 17:00 zou werken, zou hij naar eigen zeggen, minder tijd hebben voor zijn hobbies. Hij zou 's avonds na het eten thuis blijven, stukken lezen voor de vakbond en minder gemakkelijk nog het huis uit gaan. Dit heeft te maken met het feit dat zijn vrouw altijd thuis is en het fijn vindt dat hij meer tijd met haar doorbrengt. Het feit dat hij onderweg is, maakt het hem gemakkelijk onderweg te blijven. Met andere woorden, hij maakt eerder meervoudige tours dan enkelvoudige tours achter elkaar. Dit heeft met zijn persoonlijke situatie te maken, maar dit kan hij juist vanwege zijn flexibele en gebroken diensten realiseren. Hij verplaatst zich vrijwel altijd per auto. Vroeger nam hij naar Utrecht en Amersfoort regelmatig de trein, maar sinds de nieuwe NS-dienstregeling rijden de treinen volgens hem te weinig op tijd en niet frequent genoeg. Hij had dan zijn auto bij het station staan, zodat hij na het werk wel gelijk door kon met andere activiteiten. Tegenwoordig neemt hij altijd de auto. Zijn vrouw werkt niet en heeft geen hobbies waarvoor ze mobiel moet zijn. Zij heeft bovendien geen rijbewijs, dus maakt nooit gebruik van de auto. Samenvatting effecten: toename meervoudige tours; keuze voor auto; toename vrijetijdsbesteding buitenshuis.
Dit geldt zeker bij een betrekkelijk grote woon-werkafstand. Als de woon-werkafstand klein is (wonen en werken in dezelfde plaats), zal het effect van de gebroken dienst vermoedelijk doorgaans zijn dat er meer enkelvoudige woon-werktours gemaakt worden. Dit gold niet voor deze respondent hetgeen te maken had met redenen van meer persoonlijke aard.
-38-
Conclusie flexibele werktijden Mensen met flexibele werktijden behoren regelmatig tevens tot de telewerkers of de kantoornomaden. Deze gidsgroepaspecten lijken samen te hangen. Flexibele werktij-
den kunnen, zeker in combinatie met telewerken, leiden tot het maken van meer verplaatsingen in het algemeen en meer enkelvoudige tours met meerdere verplaatsingsmotieven in het bijzonder. Voorwaarde daarvoor lijkt een kleine actieradius rondom de woonplaats van de werkende (klanten dichtbij en goede winkelvoorzieningen). Wanneer het verplaatsingsgebied groot is en men veel op de weg zit, worden juist meer activiteiten gecombineerd tot meervoudige tours. Dit is zeker het geval indien de partner waarmee men samenwoont ook werkzaam is en/of er kinderen in het gezin zijn.
Al met al kan het volgende geconcludeerd worden ten aanzien van het verplaatsingsgedrag van personen met flexibele werktijden:
een toename van het aantal enkelvoudige winkel- en vrijetijdstours (voorwaarde: hoog voorzieningenniveau in directe woonomgeving), een toename van het aantal enkelvoudige werk tours een toename van meervoudige tours waarin werken, winkelen en vrijtijdsactiviteiten gecombineerd worden. meer telewerk-activiteiten en werken op meerdere locaties flexibele werken en de auto lijken een onlosmakelijk koppel, groter verplaatsingsgebied en intensief (hectisch) verplaatsingsgedrag
-39-
2.4
Mobiele ouderen
Verwacht mag worden dat in de toekomst een grotere groep ouderen zal ontstaan die als zeer mobiel is te typeren. Dit zijn bijvoorbeeld ouderen die blijven werken wanneer zij de 65 jaar al zijn gepasseerd. Om het effect van deze mobiliteit en het blijven werken zichtbaar te krijgen, wordt het verplaatsingsgedrag van een mobiele 65-plusser afgezet tegen het verplaatsingsgedrag van een niet-werkende 65-plusser. In wezen valt deze oudere vanwege zijn werkzaamheid niet onder het bevolkingssegment 'man niet werkend'. Het segment 'man werkend, vrouw niet werkend, zonder kinderen' zou in eerste instantie meer aansluiting vinden. Deze vergelijking zou echter geen relevante resultaten opleveren. Het gaat in dezen niet om de vraag op welk bevolkingssegment de respondent het meest lijkt, maar om de vraag welk bevolkingssegment het best als referentie kan worden gekozen. De mobiele ouderen die als niet-werkend zijn te typeren, blijken wel werkzaam te zijn, maar op vrijwillige basis. Zij hebben niet hun activiteiten uit hun vroegere vaste baan overgenomen, maar zijn andere onbetaalde activiteiten gaan ontplooien. In het Tijdsbestedingsonderzoek worden activiteiten van sociale participatie, waaronder vrijwilligerswerk, geschaard onder het verplaatsingsmotief: vrijetijdsbesteding met gebruik van niet-stedelijke voorzieningen (v3). Aansluitend hierbij zal ook in dit onderzoek een thuis-uit-thuistour voor vrijwilligerswerk aan de categorie v3 worden toebedeeld. Mobiele oudere l
Man niet werkend, vrouw niet werkend. 65 +
2-
enkelvoudige tours
Werkende mobiele ouderen Respondent 18 wd
za
zo
voudige tours
3-voudige tours
tours totaal
0.1 1%
6.7 + 100% 1.3 100%
we
wi
on
vl
v2
v3
0.0 + 1%
2.9-
0.0 1%
0.5
0.7 10%
1.6
0.8
43%
23%
12%
0.0 + 0%
0.6 46%
00 0%
0.1
0.2 15%
0.3
0.1 10%
0.0
21%
0.0 + 0%
0.2 \1%
0.0
0.1
8%
0.2 20%
0.5 47%
0.0 4%
0.0
0%
8%
5%
2%
4%
1.1 100%
Deze respondent heeft een zodanig extreem activiteitenpatroon gebaseerd op onder andere zeer persoonlijke motieven, dat niet verwacht mag worden dat zijn verplaatsingsgedrag in de toekomst veel navolging zal krijgen. In die zin is hij niet als een gidsgroeplid te beschouwen. -40-
Deze gepensioneerde accountant van 71 jaar is nu economisch adviseur en werkt ruim 70 uur per week, zowel doordeweeks als in het weekend, door geheel Nederland. "Mijn activiteitenpatroon is waanzinnig. Maar dit is absoluut mijn lust en mijn leven." "Mijn werk is mijn levensdoel, het is een behoefte."
Zijn vrouw is ziek en ligt driekwart van de dag op bed. Juist vanwege de ziekte van zijn vrouw leidt hij dit actieve leven. Als zij niet ziek zou zijn, zouden zij samen meer vrije tijdsactiviteiten ondernemen. "Ik doe dit om mijn leven inhoud te geven." Tijd voor andere activiteiten dan werken heeft en maakt hij niet. Hij heeft het huishouden ook dusdanig ingericht dat andere activiteiten niet nodig zijn. Er is een huishoudster in het gezin, de boodschappen worden aan huis bezorgd door de SRV-wagen en hij doet aan telebankieren. Hij hoeft daarom geen winkeltours (al dan niet in combinatie met werk) te maken. Ook combineert hij geen werkactiviteiten met vrije tijd tot meervoudige tours. Hij geeft ook aan voorkeur te hebben voor enkelvoudige tours. "Activiteiten koppelen geeft teveel stress."
Samenvatting effecten: meer enkelvoudige en minder meervoudige tours; in de toekomst meer woon-werktours bij ouderen (65 + ); mobiele ouderen maken meer tut-tours in totaal.
Mobiele oudere 2 Deze mobiele oudere typeert zijn activiteitenpatroon als "boeiend, dienstbaar en uitdagend". Hij is 62 jaar en had graag tot op 65-jarige leeftijd gewerkt. Hij is echter gedwongen te vertrekken uit zijn toenmalige baan in de grafische industrie om plaats
te maken voor een jonge directeur. Nu is hij nog 25 uur per week werkzaam in verschillende vrijwilligersfuncties:
boeken- en vervoersdienst voor ouderen en zieken werkgroep voor ouders van kinderen met AIDS commissariaat en advies. Aangezien hij nog niet ouder is dan 65 jaar, wordt zijn verplaatsingsgedrag hierna vergeleken met het gemiddelde verplaatsingsgedrag van het bevolkingssegment: man -41-
niet werkend, vrouw niet werkend, met kinderen. Een bevolkingssegment van 65plussers met thuiswonende kinderen is overigens in het TBO niet gedefinieerd. Niet-werkende
enkelvoudige tours
Respondent 5 wd Man niet werkend, vrouw niet werkend, met kinderen
za
zo
1%
totaal
0.1 2%
7.0+ 100%
v2
v3
2.7
0.1
39%
2%
0.4 6%
0.7 9%
1.7 + 24%
0.812%
0.4 33%
0.0 0%
0.2 13%
0.2 15%
0.3 20%
0.2
0.0
13%
3%
1.3 100%
0.1 11%
0.0
0.1 6%
0.4
30%
0.6 44%
0.1 5%
0.0 2%
1.3 100%
05 8%
0.0
tours
dige tours
vl
Wl
0.0
3-vou-
on
we
3%
2-
voudige tours
1%
Activiteiten combineren tot meervoudige tours doet hij bewust nooit meer. Tijdens zijn vaste baan was hij daartoe regelmatig genoodzaakt, maar nu hij niet meer zo aan tijd gebonden is, laat hij dat graag vallen. Door de leeftijd heeft hij, naar eigen zeggen, ook die dynamiek ingeleverd. "Je moet gewoon één ding tegelijk doen. Dingen combineren, dat brengt stress met zich mee."
"Vroeger maakte ik meer combinaties. Je hield de klok voortdurend in de gaten. Ik vond dat nare dingen. Nu doe ik alles enkelvoudig, alles los." Teleshoppen en telebankieren doet hij eveneens bewust niet. Hij heeft de tijd om er op uit te gaan voor deze activiteiten en prefereert persoonlijk contact boven de computer.
"Het is heel belangrijk als je ouder wordt en als je niet meer werkt, om met mensen te blijven communiceren." Contact, communicatie en actief blijven zijn ook de voornaamste redenen voor zijn vrijwilligerswerk. Hiertoe is hij overgegaan nadat hij gezondheidsproblemen kreeg. Die hadden een psychische oorsprong en waren veroorzaakt door zijn gedwongen
VUT. Hij heeft geleerd dat mobiliteit en activiteit voor ouderen zeer belangrijk zijn. "Als je actief bent, heb je geen tijd om te piekeren."
Zijn gezinssituatie bevordert zijn activiteit. Zijn 60-jarige vrouw werkt als overblijfmoeder en er zijn nog drie kinderen in het gezin van respectievelijk 20, 21 en 23 jaar. Daardoor draaien hij en zijn vrouw nog mee in de molen van werkenden en studeren-42-
den. Dit blijkt ook uit zijn verwachte toekomstige gedrag: als de kinderen het huis uit zijn, gaan ze meer recreëren. "Onze vrienden zijn al vrijer. Wij zijn laat getrouwd en hebben nu nog kinderen in huis." Samenvatting effecten: meer tut-tours, voornamelijk doordeweeks; meer vrijetijdstours met gebruik van niet-stedelijke voorzieningen in vergelijking met andere ouderen, afkomstig van het vrijwilligerswerk; het expliciet vermijden van complexe tours.
Mobiele oudere 3 Deze mobiele oudere van 58 jaar (WAO, ex-politie-agent) besteedt ongeveer 40 uur in de week, verspreid over de week en het weekend, aan vrijwilligerswerk. Gemiddeld drie dagen in de week is hij als vrijwilliger werkzaam in het ziekenhuis, waarvoor hij een pieper draagt. Op zaterdag werkt hij bij het Utrechts Landschap en op zondag voor het kerkewerk. Zijn vrouw werkt als leidinggevende in de thuiszorg en zij hebben een thuiswonende zoon van 21 jaar. Ook van deze mobiele oudere wordt het verplaatsingsgedrag afgezet tegen dat van een niet werkende man, met werkende vrouw en kinderen. Wanneer we hem bij het segment ouderen (65 + ) zouden willen plaatsen, kunnen we met de BGC-segmentatie niet uit de voeten. Een segment 'man niet werkend, vrouw werkend, met kinderen, 65 + ' bestaat namelijk niet. Niet-werkende
enkelvoudige tours
wd
man niet werkend, vrouw werkend, met kinde-
za
zo
3-vou-
tours totnal
W!
on
vl
v2
v3
tours
dige tours
0.7 11%
3.0+
0.1
0.5
1 ^
7%
0.7 10%
0.8 +
46%
12%
0.7 11%
0.1 3%
6.6+ 100%
0.0 2%
0.5 29%
0.0
0.1
0.1
4%
4%
0.5 + 29%
0.5 26%
0.1
2%
4%
1.8 + 100%
0.0 0%
0.1
0.0 0%
0.0 4%
0.1 15%
1.0 +
4%
0.5 + 48%
0.1
15%
15%
100%
we
Respondent 17
2voudige
0.0
In vergelijking met een gemiddelde niet-werkende man, maakt hij meer thuis-uitthuistours in totaal en meer woon-vrijetijdstours zowel doordeweeks als in het weekend. De2e tours in de categorie vrije tijd niet-stedelijke voorzieningen zijn allen tours voor of naar het vrijwilligerswerk. Activiteiten combineert hij nauwelijks tot meervoudige tours. Een enkele keer maakt hij de meervoudige tours:
-43-
wonen-winkelen-vrije tijd zonder voorzieningen-wonen wonen-vrije tijd stad-vrije tijd zonder voorzieningen-wonen.
Combinaties met het vrijwilligerswerk maakt hij niet. Ook hij vindt dat overbodig veel moeite. "Activiteiten koppelen kost te veel stress. En dat heeft niks met de leeftijd te maken." Voor de koppeling van andere vrijetijdsactiviteiten ervaart hij dat anders, omdat het niet om verplichte en geplande activiteiten en niet om stress gaat. Dit lijkt een aanwijzing om vrijwilligerswerk onder werk te scharen en niet onder vrijetijdsbesteding. Door de toename aan vrije tijd wordt meer gebruik gemaakt van de fiets, in plaats van de auto. Alleen grotere afstanden (Nieuwegein-Utrecht of verder) worden wel per auto afgelegd. Van het openbaar vervoer maakt hij geen gebruik, omdat dat teveel tijd kost. Het verschil met de fiets is, dat de extra tijd dat het fietsen kost, bovendien ontspanning is en goed voor de gezondheid. Ook als hij geen vrijwilligerswerk zou doen zou hij veel verplaatsingen maken, alleen vanuit een ander motief, namelijk recreatie. "Als ik niet meer zou werken, zou ik meer uitgaan. En ik ga dan iedere dag de natuur in." Echter, voor zover hij het nu kan overzien, blijft hij werken totdat hij dat niet meer zou kunnen. Hij verwacht dat dit in de toekomst voor steeds meer ouderen zal gelden. Ouderen zullen mobieler worden en zullen meer vrijwilligerswerk doen.
Mobiele oudere 4 Niet werkende ouderen
enkelvoudige tours
Respondent 4 wd
kend, vrouw niet werkend, 65 +
za
zo
voudige tours
2-
3-voudige tours
totaal
tours
we
Wl
on
vl
v2
v3
0.0 1%
2.9 43%
0.0 1%
0.5
0.7 10%
1.6 +
8%
23%
0.8 12%
0.1 1%
6.7 + 100%
0.0 0%
06 46%
0.0
0.1 5%
0.2 15%
0.3 21%
0.1
0%
10%
0.0 2%
1.3 + 100%
0.0 0%
0.2 17%
0.0
0.1
0%
8%
0.2 20%
47%
0.0 4%
0.0 4%
1.1 100%
0.5
Omdat hij gezond wil blijven, is deze oudere man nog steeds druk en actief. Ongeveer 20 uur per week werkt deze gepensioneerde beroepsmilitair van 70 jaar als vrijwilliger bij de lokale omroep. Verder voert hij vrijwillig de administratie van een autopoetsbedrijf en een voetbalclub. Dit komt neer op vier dagen per week vijf uur vrijwilligerswerk. -44-
"Ik moet gewoon bezig zijn. Ik wil geen zeurpiet worden."
Omdat hij tussendoor thuis gaat eten, maakt hij van maandag tot en met vrijdag 8 enkelvoudige tours naar zijn vrijwilligerswerk (v3). Ook voor de recreatie (v3) maakt hij meer tours. Hij fietst bijvoorbeeld iedere dag. Hierdoor is het aantal v3-tours alsmede het totaal aantal tut-tours op werkdagen en op zaterdagen veel groter dan bij een gemiddelde niet-werkende 65-plusser. Deze respondent vertoont aldus een sterk afwijkend verplaatsingsgedrag. Een activiteit, bijv. het vrijwilligerswerk, wordt niet gekoppeld aan andere activiteiten. Meervoudige tours komen daardoor nauwelijks voor.
"Werk, dat moetje gescheiden houden van andere activiteiten." "Ik wil lekker vrij zijn als ik met mijn vrouw aan het fietsen ben en niet ook nog met mijn werk bezig zijn." Opvallend is dat ook deze oudere vrijwilligerswerk eerder als werk beschouwt dan als vrijetijdsbesteding. Uit deze citaten blijkt verder dat behalve het ontbreken van de fysieke koppeling tussen (vrijwilligers)werk en recreatie, de respondent ook mentaal de beide zaken gescheiden wil houden. Hij is tevreden over zijn activiteitenpatroon, zeker wanneer hij het vergelijkt met andere oudere mannen in zijn omgeving. Zij vullen hun dagen meer met de dagelijkse beslommeringen van boodschappen doen en eten. Zij zelf doen eens per week de boodschappen met de auto.
"Mannen van onze leeftijd, die thuis zitten, gaan elke dag met de vrouw mee boodschappen doen. ledere dag weer met lichte tassen."
Voor de meeste activiteiten wordt overigens niet van de auto, maar van de fiets gebruik gemaakt. Fietsen is immers een hobby van deze respondent. Zij zijn bovendien bewust naar het midden van het dorp (Kortenhoef) verhuisd om het verplaatsingsgedrag/het vervoersmiddel te wijzigen. Ze kunnen nu meer verplaatsingen te voet of per fiets realiseren. "Dat hebben we bewust gedaan. Nu hebben we minder de auto nodig voor het winkelen. Dat is voor als we later minder mobiel zijn, wel handig."
-45-
Samenvatting effecten: er wordt meer van de fiets gebruik gemaakt; meer tours met het motief vrijetijdsbesteding niet-stedelijke voorzieningen, vanwege het vrijwilligerswerk; meer enkelvoudige en minder meervoudige tours. Conclusie mobiele ouderen In de literatuur over gidsgroeplidmaatschap en mobiliteit wordt een onderscheid gemaakt tussen relatief gezonde, mobiele bejaarden zonder werk enerzijds en oudere werknemers (60 + ) anderzijds. Dit onderscheid is voor de respondenten uit dit onderzoek slechts gedeeltelijk aan te houden. Er wordt in eerdere literatuur vanuit gegaan dat betaalde arbeid tot 65 jaar verricht kan worden. De mobiele (betaald) werkende oudere die is ondervraagd, is echter 70 jaar. De overige mobiele ouderen zijn 'nietwerkend' in de definitie van 'niet betaald' krijgen. Zij zijn wel werkzaam als vrijwilliger met activiteiten die niet overeenkomen met die uit hun vroegere baan. Van de oudere werknemer wordt verwacht dat het gidsgroeplidmaatschap invloed heeft op:
de enkelvoudige woon-werktours; de tweevoudige en drievoudige tours. Op basis van de resultaten uit dit onderzoek valt te zeggen dat de werkende oudere meer enkelvoudige tours maakt (vooral woon-werktours), en in het geheel geen meervoudige tours. Meervoudige tours worden zelfs bewust vermeden, omdat ze stress op zouden leveren. Wat betreft de overige mobiele ouderen wordt een relatie van het gidsgroeplidmaatschap verwacht met: winkelen, onderwijs, vrije tijd stedelijke voorzieningen, vrije tijd zonder voorzieningen, vrije tijd niet-stedelijke voorzieningen, tweevoudige en drievoudige tours.
De ondervraagde niet-werkende mobiele ouderen, maken allen veel enkelvoudige tours, maar niet met het motief: werken. Het vrijwilligerswerk, dat zij allen doen, valt immers niet onder arbeid, maar onder vrijetijdsbesteding. Ook zij kiezen bewust voor enkelvoudige tours, omdat meervoudige tours onnatuurlijk, onprettig en stressvol zijn. Nu zij vanwege meer tijd, de keuze hebben om enkelvoudige tours te maken, doen zij dat ook. De hypothese dat hun mobiliteit in relatie zou staan met het maken van meervoudige tours, wordt dus bevestigd. Er worden minder complexe tours gemaakt. -46-
Vanwege de werkzaamheden als vrijwilliger worden in vergelijking met overige ouderen, niet opvallend veel meer tours gemaakt met de motieven: winkelen, onderwijs, vrije tijd stedelijke voorzieningen, vrije tijd zonder voorzieningen, vrije tijd niet stedelijke voorzieningen (anders dan het vrijwilligerswerk). Zij besteden veel tijd aan het werk, hetgeen ten koste gaat van de hoeveelheid recreatie. De mobiliteit van deze ouderen heeft er wel invloed op, maar in verhouding een niet zo grote invloed. Thuiswonende kinderen en een actieve partner zijn ook van invloed op de activiteit en mobiliteit van ouderen. Zij worden gemotiveerd aan het 'werkende' leven deel te nemen. Wanneer de kinderen uit huis zijn en de partner is 'weggevallen' is de noodzaak voor activiteit eigenlijk groter, maar zal de motivatie uit zichzelf moeten komen.
-47-
2.5
Verzorgenden
Er zijn twee maatschappelijke tendenties waar te nemen die de veronderstelling rechtvaardigen dat in de toekomst verzorging op afstand zal toenemen namelijk de toenemende vergrijzing en voortschrijdende omzetting van geïnstitutionaliseerde zorg naar thuiszorg. In dit kader hebben we twee personen geselecteerd (respondent 25 en 26) die verantwoordelijk zijn voor de zorg voor een familielid die niet in de directe omgeving woont. Respondent 25 woont op een afstand van ongeveer 25 km van diegene die zij verzorgt (Hilversum-Zeist) en respondent 26 op ongeveer 70 km afstand (BussumHoorn).
Verzorgende l Respondent 25 is een vrouw van 56 jaar die in Zeist woont en driemaal (maar soms viermaal) per week haar oom in Hilversum verzorgt. Zij werkt 36 uur per week in Utrecht en heeft bovendien een vrijwillige LAT-relatie met een man die in Amstelveen woont. De partners bezoeken elkaar in het weekend afwisselend in Amstelveen en in Zeist. Uit haar eerste huwelijk heeft deze vrouw vier kinderen die allen het huis uit zijn. Verzorgenden Respondent 25 Vrouw werkend. man niet zonder kinderen
enkelvoudige tours
wd
za
zo
2-
3-vou-
voudige
we
Wl
on
vl
v2
v3
tours
dige tours
3.339%
2.529%
0.1 2%
0.2 2%
0 5 6%
0.3
1.2 +
0.4 +
4%
17%
5%
0.1
08 53%
0.0 0%
0.1 8%
0.2 14%
0.0
3%
0.1 9%
0.1
6% 0.0 4%
0.1 8%
0.0 0%
0.2 17%
0.3 29%
0.2 21%
0.2 16%
9% 0.0 4%
tours totaal
8.6 100% 1.6 100% 1.0 100%
Aangezien deze vrouw tevens als alleenstaande is te interpreteren (gezien het feit dat ze niet samenwoont met haar partner), vergelijken we haar verplaatsingsgedrag bovendien met dat van een alleenstaande (zie paragraaf 2.6).
-48-
Verzorgenden Respondent 25
we
Alleenstaand, jaar
2_
enkelvoudige tours
wd
za
zo
3-voudige
tours totaal
Wl
on
vl
v2
v3
voudige tours
0.6 8%
0.4 6%
0.5 8%
1.3 + 17%
0.5 +
0.2
0.2 14%
0.0
2%
1.5 100%
0.1 12%
0.1 7%
100%
2.5-
1.3-
0.1
35%
17%
2%
0.1 6%
0.6 43%
0.0
2%
0.2 11%
0.2 11%
13%
0.1 6%
0.1 8%
0.0 0%
0.2 18%
0.3 29%
18%
0.2
tours
7%
7.3 100%
1.1
Het activiteitenpatroon en het verplaatsingsgedrag van deze vrouw wordt in hoge mate bepaald door haar tweevoudige gidsgroeplidmaatschap (verzorging op afstand en vrijwillige LAT-relatie). Zij beschrijft haar activiteitenpatroon als 'vrij intensief'. Vijfmaal per week gaat zij 's morgens de deur uit om in Utrecht te werken. Vrijdagmiddag heeft zij vrij. Driemaal in de week gaat zij vanuit haar werk naar Hilversum om haar dementerende oom te verzorgen. Op vrijdagmiddag neemt ze echt de tijd voor hem: om 13:00 uur is ze bij hem om de was te doen, de boodschappen te halen en tenslotte gaat ze in de namiddag met hem uit eten. Driemaal in de week doet zij na haar werk boodschappen in Utrecht. Twee of driemaal in de maand gaat zij naar haar vriend in Amstelveen waar de uit-huis-tours zich beperken tot vrijtijdsactiviteiten. Zij gaat dan op zaterdag uit naar het theater en op zondag naar de kerk en als het weer zich er voor leent, een stukje fietsen of bij vrienden op bezoek.
Deze vrouw heeft veel hobbies maar komt er niet aan toe om ze uit te oefenen. Ze dwingt zichzelf om eenmaal in de week op woensdagavond te gaan sporten: "een soort gymclubje in Zeist". Zowel zij als haar vriend hebben een auto. Van de fiets of het openbaar vervoer wordt geen gebruik gemaakt: "Ik heb echt een auto nodig".
De reden voor deze vrouw om een LAT-relatie te hebben is tweeledig. Op de eerste plaats vindt ze het prettig, gezien haar intensieve activiteitenpatroon, om 's avonds met niemand rekening te hoeven houden. Op de tweede plaats houdt ze op die manier zoveel mogelijk tijd over om voor haar oom te zorgen: "Als iemand thuis is dan hou je toch rekening met elkaar en zonder hem ga ik ook meer weg. Bovendien heb ik zo meer tijd om mijn oom te verzorgen want dat wordt steeds intensiever. Ik wil in principe zolang mogelijk uitstellen dat hij naar een verzorgingshuis moet." -49-
Als belangrijk effect van de zorgrelatie kan gesteld worden dat: weinig vrije tijd beschikbaar is voor hobbies; enkelvoudige woon-of winkeltours nagenoeg ontbreken; bijna alle activiteiten gekoppeld worden tot twee- of drievoudige tours; louter de auto als vervoermiddel gebruikt wordt: "Als ik niemand zou hoeven verzorgen dan ging ik niet meer met mijn auto naar het werk maar zou ik gaan poolen"; relatief veel kilometers worden gemaakt.
In feite zijn bij deze respondent een drietal leefwerelden te onderscheiden waarbinnen zich clusters van afzonderlijke activiteiten afspelen: de wereld die voornamelijk om haar zelf draait, haar eigen wereld bestaande uit werk, vrijetijdsbesteding en winkelen; daarnaast de wereld van de verzorging waarbinnen zich opnieuw een cluster van activiteiten aandient maar nu gecentreerd rond haar oom, huishoudelijk werk, sociale en verzorgingsactiviteiten, boodschappen doen en uit eten gaan; en tenslotte de wereld van de LAT-relatie waarbinnen zich voornamelijk vrijetijdsactiviteiten voordoen. Het gehanteerde motievenschema is eigenlijk niet in staat om een dergelijke complexiteit op adequate wijze in kaart te brengen.
De volgende respondente, ook een vrouw die een familielid verzorgt, laat een vergelijkbaar activiteitenpatroon zien dat door haar zelf echter als hectisch en ondraaglijk wordt ervaren. De geweldige druk die op haar rust om werk, huishoudelijke activiteiten en verzorging te combineren worden haar soms te veel en tijdens het interview stond zij dan ook verschillende keren op het punt om in tranen uit te barsten. Verzorgende 2 Respondent 26 is een 45-jarige, gehuwde vrouw met twee kinderen (16 en 18 jaar). Zij woont in Bussum. Het gemiddelde activiteitenpatroon in dit segment wordt vooral gekenmerkt door enkelvoudige werk- en winkeltours.
-50-
Wl
on
vl
v2
v3
2voudige tours
0.6 7%
0.8 9%
1.4 + 18%
0.1 6%
0.2
0.0
14%
2%
1.5 100%
0.1 11%
0.1 5%
1.2 100%
Verzorgenden
enkelvoudige tours
Respondent 26 we
Vrouw parttime werkend, met kinderen
wd
za
zo
1.9-
3.2-
0.2
0.3
22%
38%
2%
3%
0.1 9%
0.8 53%
0.0 1%
4%
0.2 10%
0.2 16%
0.1 7%
0.3
0.3
0%
23%
30%
0.1 7%
0.0
0.1
3-voudige tours
tours totaal
0.2+ 3%
8.5 100%
Het activiteitenpatroon van respondent 26 ziet er echter geheel anders uit en wordt vooral gekenmerkt door zeer complexe activiteitenketens, veroorzaakt door het feit dat zij een zorgrelatie op grote afstand heeft maar ook doordat zij twee werkadressen
heeft (waardoor zij tevens als een kantoornomade bestempeld kan worden). Haar man heeft een eigen bedrijf en werkt ongeveer 60-70 uur per week. Zijzelf werkt bij elkaar 3.5 dag, in totaal 28 uur bij twee verschillende werkgevers: 1.5 dag werkt zij voor particulieren (in Huizen) en twee dagen per week als secretaresse bij
een telemarketingbureau (in Naarden). Naast de verantwoording voor haar eigen gezin gaat deze respondent eenmaal per week, op woensdagmiddag, naar Hoorn om haar schoonmoeder, die aan de ziekte van Parkinson lijdt, te verzorgen. Ook haar man gaat
één avond in de week naar zijn moeder evenals een schoonzusje. Op die woensdagmiddag in Hoorn doet zij de boodschappen en ander huishoudelijk werk. Boodschappen worden gedaan met behulp van teleshopping. Hoewel deze vrouw een hekel heeft aan het doen van boodschappen denkt zij er niet over om haar eigen boodschappen via teleshopping te bestellen: "Winkelen vind ik weliswaar niet leuk, maar teleshoppen is me te duur. Daarvoor werk ik niet. Voor mijn schoonmoeder doe ik het wel". Om op de terugweg naar huis de avondspits te vermijden rijdt zij om via haar moeder in Enkhuizen om daar een gezelligheidsbezoek af te leggen. Om ongeveer 18:30 uur is zij dan weer thuis.
ledere vrijdagochtend gaat zij tennissen. Aangezien zij de zaterdag en zondag reserveert om samen met haar man en kinderen met de boot erop uit te trekken, moet zij alle andere activiteiten zoveel mogelijk in de resterende vijf dagen van de week stoppen hetgeen resulteert in complexe activiteitenketens: "Ik wil per se het weekend vrij hebben. Daarom probeer ik alles in de week te persen. Ik doe niets anders dan combineren. Als ik uit mijn werk kom rij ik langs de supermarkt. Na het tennis ga ik naar Albert Heyn. Voor het drinken van een kopje koffie of andere vormen van vrijetijdsbesteding heb ik eigenlijk geen tijd." -51-
Om dit patroon vol te houden gebruikt deze vrouw voornamelijk de auto en rijdt meer dan 10.000 km per jaar. Ook haar man heeft een auto. Van de fiets maakt zij soms gebruik om naar de jachthaven te gaan waar de boot ligt. Het OV wordt te duur bevonden en niet flexibel genoeg: "Het is een ramp om met het OV naar Hoorn te moeten".
Op de vraag welke activiteiten zij heeft ondernomen om haar werk en activiteiten te verlichten en/of mogelijk te maken zegt zij dat zij er over denkt om een mobiele telefoon te nemen zodat de activiteiten van haar en haar man beter op elkaar zijn af te stemmen. Haar man heeft nu een semafoon. Daarnaast heeft zij in Hoorn de Thuiszorg en Tafeltje-Dekje ingeschakeld om haar taak aldaar te verlichten. De schoonmoeder is in het bezit van een alarmpieper. Deze vrouw is niet eenduidig bij één gidsgroep te plaatsen. Zij behoort in feite tot drie gidsgroepen namelijk als verzorgende met een zorgrelatie op grote afstand (Bussum-Hoorn), als kantoornomade (Huizen en Naarden) en als verblijfsnomade (Bussum en boot). Evenals bij de vorige respondent zijn niet alle verplaatsingsmotieven adequaat onder te brengen. Het effect van dit meervoudige gidsgroeplidmaatschap is: enkelvoudige woon-winkel ketens komen niet voor; motieven van het type v l en v2 komen niet voor; minder activiteiten binnen, meer buitenshuis; twee-, drie- en viervoudige ketens komen meerdere malen per week voor; eenzijdig gebruik van de auto en relatief veel autokilometers; ongelukkig met hectisch activiteitenpatroon; de zorgrelatie drukt een stempel op alle activiteiten vooral ook in psychische zin. Conclusie verzorgenden Het lidmaatschap van de gidsgroep verzorgenden, mensen met een zorgrelatie buiten de nabije woonomgeving, heeft een tweedeling in leefwereld tot gevolg: één die om de eigen persoon draait en één die zich rondom de te verzorgen persoon afspeelt. In beide werelden vinden huishoudelijke activiteiten en vrijetijdsactiviteiten plaats. De zorgrelatie drukt een stempel op de activiteiten, zowel in psychische zin (er wordt een grote druk ervaren, mede door een tekort aan ruimte voor vrijetijdsbesteding) als in de zin van de complexiteit waarmee activiteiten zich tot een patroon vormen.
-52-
Conclusie: Twee-, drie- en viervoudige ketens komen meerdere malen per week voor; enkelvoudige tours ontbreken zo goed als volledig; en de auto is onmisbaar in dit geheel. In het Tijdsbestedingsonderzoek wordt familiehulp tot een v3-activiteit bestempelt. In dit onderzoek zijn verzorgtours daaronder geschaard. Het TBO laat echter verzorgende activiteiten (fiets, huisdieren, kamerplanten) alsmede persoonlijke verzorging, medische verzorging elders (overigens van de eigen persoon) en kinderverzorging vallen onder het runnen van een huishouden en daarmee als: winkelen. Dit aspect verdient dus nadere aandacht indien deze gidsgroep als een apart segment in de vertaalmatrix wordt opgenomen.
-53-
2.6
Living Apart Together
Door de emancipatie en hogere opleiding van vrouwen zal het in de toekomst in toenemende mate voorkomen dat partners in een relatie een baan vinden op een dusdanige lokatie dat samenwonen niet mogelijk is. Het aantal LAT-relaties zal daardoor vermoedelijk stijgen. LAT-relaties die worden afgedwongen door de grote afstand tussen de werklokaties van beide partners. Het zijn daarom 'niet-verkozen LAT-relaties' te noemen. Daarnaast speelt een andere ontwikkeling, namelijk die van de toenemende
individualisering van de samenleving. Partners kiezen zelf voor een samenlevingsvorm waarbij ze beide een eigen woning hebben (de afstand daartussen hoeft niet groot te zijn) en waarbij zij de vrije keuze hebben of en wanneer zij de LAT-relatie gaan opzoeken. Dit noemen we in dit onderzoek een 'verkozen LAT-relatie'. Dit onderscheid zal in de praktijk niet haarscherp te maken zijn. Voor de dual interviews zijn uit beide groepen twee personen uitgenodigd, die hieronder worden beschreven.
Wanneer we het verplaatingsgedrag van deze 'LAT-personen' willen vergelijken met het gemiddelde verplaatsingsgedrag, rijst de vraag of de referentiekaders die het TBOonderzoek onderscheidt daarvoor geschikt zijn. Dient een 'LAT' vergeleken te worden met een samenwonende (een paar) of met een alleenstaande. Beide opties zijn te verdedigen. De definitie van een paar (zie Typologie van activiteiten, blz. 11) luidt "de groep bestaat uit mannelijke en vrouwelijke volwassenen die met een vaste partner samenwonen". Een LAT valt aldus meer onder de alleenstaanden. De LAT voert bovendien een huishouden voor zichzelf alleen. Aansluitend bij het TBO zal het
verplaatsingsgedrag van een LAT-relatie dus aan de ene kant worden vergeleken met een alleenstaande. Aan de andere kant, het gaat niet om de vraag op welk bevolkingssegment de LAT het meest lijkt, maar om de vraag welk referentiekader de meest zinnige resultaten oplevert. Wanneer men het effect van het gescheiden wonen van de partner op het verplaatsingsgedrag zichtbaar wil krijgen, zal men de LAT dienen te vergelijken met een samenwonende en niet met een alleenstaande. Een verschuiving is in de toekomst ook te verwachten van samenwonenden naar LAT-relaties en niet van alleenstaanden naar LAT-relaties. Daarom zal in deze rapportage het verplaatsingsgedrag van een persoon met een LAT-relatie zowel met een alleenstaande als met een samenwonende worden vergeleken.
-54-
activiteiten worden ook wel gecombineerd tot een viervoudige tour: wonen- werkenvrije tijd niet-stedelijke voorzieningen-werken-vrije tijd zonder voorzieningen-wonen.
Hij vindt zichzelf hierin actiever dan voorheen. De toename van doordeweekse tours (enkelvoudig of meervoudig) met het motief vrijetijdsbesteding is voor hem dus afhankelijk van het hebben van een LAT-relatie.
"In Losser zat ik wat meer thuis, nu moet ik contacten gaan zoeken. Het is een soort vervanging van mijn vriendin."
"Toen we samenwoonden was het heel wat rustiger. Als ze ook hier zou wonen, zou ik minder sporten, minder weg zijn. Ik zou toch minstens drie doordeweekse avonden met haar doorbrengen. TV kijken enzo." Niet alleen qua verplaatsingen is zijn leven minder rustig geworden, ook qua perceptie. Hij ervaart zijn activiteitenpatroon als onprettig, omdat alles gepland moet worden. Hij signaleert dat hij meer activiteiten (werk en vrije tijd) is gaan combineren sinds hij op zichzelf woont. Dit heeft meerdere redenen: hij is sowieso meer winkel- en vrijetijdsactiviteiten gaan ondernemen doordeweeks in vergelijking met de periode dat hij samenwoonde; efficiëntie: de woon-werkafstand is slechts 15 minuten per openbaar vervoer, maar als het niet nodig is, gaat hij niet eerst naar huis voor hij vrienden gaat bezoeken bijvoorbeeld; het voorzieningenniveau: vanuit Den Haag kan gemakkelijker de trein naar Rotterdam of Utrecht genomen worden dan vanuit Leidschendam en in Den Haag is het prettiger winkelen dan in Leidschendam. Het openbaar vervoer speelt dus een rol bij het combineren van activiteiten tot meervoudige tours bij deze LAT. Vermoedelijk zou hij wanneer hij in het bezit van een auto zou zijn, gemakkelijker via huis naar vrienden gaan bijvoorbeeld. Reizend met het openbaar vervoer is hij al op de route wanneer hij op de werklokatie is.
Doordeweeks heeft hij een "teleliefde"; het weekend daarentegen wordt altijd doorgebracht met de partner. Zijn verplaatsingsgedrag ziet er dan niet anders uit dan bij een gemiddelde samenwonende man. In vergelijking met voorheen vindt hij het weekend rustiger geworden. De activiteiten die doordeweeks al plaatsvinden (sport, bepaalde vrienden opzoeken), hoeven in het weekend niet meer te gebeuren. Er komen activi-
-56-
teiten voor in de plaats die leuk zijn om met zijn tweeën te ondernemen: naar het strand, familiebezoek e.d. Qua aantal verplaatsingen wijkt het patroon ook niet af van een alleenstaande man. "In het weekend wil ik echt vrij zijn. Mijn vriendin vindt het prettig om dan thuis te
zijn."
Samenvatting effecten: sterke toename aantal en complexiteit van meervoudige tours; afname enkelvoudige tours doordeweeks; minder en andere tours in het weekend dan voorheen, ter compensatie van het drukke, geplande activiteitenpatroon doordeweeks. LAT-relatie 2 Deze werkende man is zowel te scharen onder de gidsgroep 'LAT-relaties' als onder de gidsgroep 'Verblijfsnomaden'. Hij heeft namelijk twee verblijfsplaatsen: de ene lokatie in Delft bevindt zich dichtbij zijn werk (projectmanager bij TNO), de andere lokatie, Hengelo, is de woonplaats van zijn gezin (vrouw en twee kleine kinderen).
Vier dagen per week werkt hij op kantoor en één dag thuis. Hij heeft geen modem, dus kan niet als 'echte' telewerker worden getypeerd. Het liefst zou hij iedere dag de woon-werkafstand afleggen en bij zijn gezin wonen. Aangezien deze woon-werkafstand echter ruim 200 km beslaat (2 tot 2 1 / 2 uur per auto, en 3 uur per openbaar vervoer), vindt hij dit niet realiseerbaar. Vandaar dat hij twee keer per week overnacht bij een hospita in Delft. Daarmee is hij vier dagen per week, maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag, van huis en heeft hij min of meer een LAT-relatie.
Niet duidelijk is hoe zijn verplaatsingsgedrag gecodeerd dient te worden. Hij maakt een patroon dat er als volgt uitziet: woonlokatie l - werken - woonlokatie 2 - (volgende dag:) woonlokatie 2 - werken - woonlokatie 1. Het typeren van woonlokatie l in Delft als zijn woonplaats en de verplaatsing van Delft naar Hengelo als 'reizen naar de LAT-relatie', doet geen recht aan de situatie. Zijn woonplaats is in eerste instantie Hengelo; Delft is een 'noodoplossing'. Besloten is daarom het woon-werkverkeer als enkelvoudige tours op te vatten waarbij de beider woonlokaties als één worden gezien. Ook dit doet niet geheel recht aan de situatie, maar wordt toch geprefereerd boven het eerder genoemde alternatief. Wel moet dus worden opgemerkt dat de keuze voor een tweede woonlokatie van grote invloed is op het reisgedrag en vooral op het aantal kilometers dat wordt afgelegd.
-57-
enkelvoudige tours
LAT-relatie/
Respondent 1
wd nd. met kinderen
za
zo
2-voudige
3-
tours
we
wi
on
vl
v2
v3
tours
ge tours
3.7 + 47%
1.4-
0.1 1%
0.3
0.9-
0.3-
4%
0.4 6%
0.7
18%
6%
12%
3%
7.8100%
0.2 10%
0.6
0.0
0.1
0%
9%
0.2 12%
0.2 15%
0.2
37%
15%
0.0 4%
1.6100%
0.1 5%
0.2 17%
0.0
0.1 6%
0.3
0.5 34%
0.2 12%
0.0
22%
2%
1.3 100%
1%
Voor de volledigheid wordt hieronder ook het schema met afwijkingen ten opzichte van een alleenstaande man opgenomen, hoewel hij nauwelijks met dit segment kan worden vergeleken. De afwijkende cellen blijken overigens identiek aan die ten opzichte van de samenwonende. enkelvoudige tours
LAT-relatie/ Verhlijfsnomade
kend, 35-64 jaar
tours totaal
vl
v2
1.3-
0.1
0.5
2%
0.6 8%
0.4
17%
6%
8%
1.317%
0.51%
7.3100%
0.6 43%
0.0 2%
0.2 11%
0.2 11%
0.2 13%
0.2 14%
0.0 2%
1.5100%
0.1 8%
0.0 0%
0.2 18%
0.3 29%
0.2 18%
0.1
0.1
12%
7%
1.1 100%
Wl
2.5 + 35%
za
0.1 6%
zo
0.1 6%
wd
3-voudige tours
on
we
Respondent 1
2voudige tours
v3
Omdat deze man één dag per week thuis werkt, gaat hij minder dan vijf keer per week naar zijn werk. De woon-werktours zijn echter altijd enkelvoudig, vandaar dat hij meer enkelvoudige woon-werktours maakt (nl. 4) dan een gemiddelde werkende man in het bevolkingssegment. Dit geldt zowel wanneer hij wordt vergeleken met een samenwonende, als wanneer hij met een alleenstaande wordt vergeleken. Deze laatsten maken immers respectievelijk 3.7 en 2.5 enkelvoudige woon-werktours en combineren daarnaast ook werktours met winkelen cq. boodschappen doen. Deze man doet dat niet. Hij onderneemt eigenlijk naast het werk nauwelijks activiteiten. Eens per twee weken bezoekt hij voor zijn hobby genealogie een archief en op zondag gaan zij met de twee kinderen (2 en 4 jaar) fietsen of naar de speeltuin. Meervoudige tours maakt hij in het geheel niet. Zijn vrouw doet altijd de boodschappen. Zij heeft daarvoor op woensdag, wanneer hij thuiswerkt, de auto ter beschikking. Hij kan dan een oogje in het zeil houden voor wat betreft de kinderen.
-58-
"Het recreëren is onder druk komen te staan." "Toen gingen we vaker naar de stad. Bioscoop of voorstellingen of op zaterdag door Den Haag lopen. Toen deed ik ook zelf nog de boodschappen. Dat lukt me nu niet meer. Alleen fietsen we nog evenveel als vroeger."
"Ik voel me moe en gestresst. Ik heb veel minder zin om eruit te gaan. Hoe langer dit nog duurt, hoe erger het wordt. Het is eenzijdig en het gaat continu door." Samenvatting effecten: afname thuis-uit-thuis tours in het algemeen: het activiteitenpatroon en het aantal verplaatsingen is laag, maar wordt desalniettemin als druk ervaren; dit heeft met de grote woon-werkafstand te maken, de LAT-relatie die hij er onvrijwillig op na moet houden, de twee woonlokaties en vooral het beklemmende en gedwongen karakter ervan, omdat hij geen of weinig alternatieven heeft; afname meervoudige tours (in combinatie met een flexibele, niet werkende partner) en toename enkelvoudige woon-werktours 4 : compensatie in het weekend voor de werkweek, waardoor in het weekend weinig verplaatsingen plaatsvinden; veel kilometers en keuze voor de auto.
LAT-relatie 3 Deze vrouw van 27 jaar heeft uit eigen voorkeur gekozen voor Living Apart Together. Zij woont in Bunnik en studeert diergeneeskunde in Utrecht. Haar partner woont in Rotterdam en heeft daar een eigen bedrijf. Zij werkt daarnaast parttime als trainer van honden in Muiderberg (op zaterdag) en op de faculteit in Utrecht (in totaal 12 uur per week). Voor deze laatste baan hoeft ze echter geen verplaatsingen te doen, omdat ze dat combineert met studeren op dezelfde lokatie.
enkelvoudige tours we
Wl
on
vl
v2
v3
2voudige tours
1.823%
2.3 29%
0.2 3%
0.3
0.8 10%
0.5
1.6 +
4%
6%
20%
0.1 + 9%
0.5 +
0.0 0%
0.2 11%
0.2 14%
0.1 9%
14%
0.1 4%
1.4 + 100%
0.1 11%
0.2 + 14%
0.0
0 2
07C
14%
0.1 8%
0.3 24%
0.3 21%
0.1 8%
1.2 100%
LAT-relane Respondent 28
Vrouw parttime werkend, zonder
wd
za
kinderen zo
39%
Hierbij zijn beide woonlokaties als 'thuis' gezien.
-60-
0.2
3-voudige tours
tours totaal
0.5 + 6%
8.0 100%
LAT-relatie Respondent 28
Alleenstaand, stu-
enkelvoudige tours
wd
we
Wl
on
0.3
1.6 20%
-2.0
-1.1
24%
14%
4%
za zo
vl
2-
3-vou-
tours
voudige tours
dige tours
totaal
v2
v3
0.5 6%
5%
+ 1.9 24%
+0.3 3%
8.1 100%
100%
0.4
+0.1 6%
+0.4
0.0
0.1
0.1
37%
3%
12%
6%
0.1 4%
0.2 19%
0.1 10%
0.0
+0.1 18%
0.1 8%
0.1 16%
0.1 20%
0.1 14%
0.1 12%
4%
6%
0.0
+ 1.2
0.6 100%
Alle werk- en studie-activiteiten combineert zij met andere activiteiten: een bezoek aan de LAT-relatie, aan vrienden in Amsterdam, sporten bij de universiteit, boodschappen doen en de hond uitlaten 5 . Meervoudige tours (vooral tweevoudige) komen daarom veel meer voor dan bij een gemiddelde vrouw uit de beide bevolkingssegmenten. Doordeweeks bestaat 75% van haar verplaatsingen uit meervoudige tours: wonen-werken-onderwijs-wonen wonen-onderwijs-vrije tijd zonder voorzieningen-wonen wonen-onderwijs-vrije tijd niet-stedelijke voorzieningen-wonen wonen-onderwijs-winkelen-wonen.
"Ik maak veel combi-trips. Als ik toch naar Amsterdam moet, kan ik gelijk bij een vriendin langs. Dat is gewoon efficiënter." Enkelvoudige tours (werken, onderwijs) komen niet voor. Alleen de hond uitlaten (winkelen) gebeurt nog enkelvoudig. Er is daarom een toename te zien van het aantal enkelvoudige woon-winkelactiviteiten in het weekend. Doordeweeks wordt dat vaak gecombineerd met andere activiteiten. De hond kan ze gewoon meenemen naar de universiteit. Ze gaat speciaal met de fiets van Bunnik naar de universiteit in Utrecht om de hond tegelijk uit te kunnen laten. Andere activiteiten doet ze met de auto. Als ze donderdagochtend in Muiderberg heeft gewerkt, wil ze 's middags weer naar de faculteit. Dat is gemakkelijker te combineren met de auto. "Ik zou niet zonder de auto kunnen. Ik reis veel. Je hebt veel meer vrijheid. Ik ben geen O V-mens."
Volgens TBO/BGC is het verzorgen van huisdieren een activiteit behorend bij het runnen van het huishouden en valt Ueze aldus in de categorie W i n k e l e n . Hierbij is in dit onderzoek aangesloten.
-61-
"Het is maar 12 km van Bunnik naar Muiderberg, maar met het openbaar vervoer doe je er uren over. Ik werkte eerst in Amsterdam. Na drie weken met de trein, ben ik weer met de auto gaan reizen." Zelfs gratis reizen met haar OV-jaarkaart (ze is student) haalt haar niet over de streep de auto te laten staan. De kaart gebruikt ze nauwelijks. Ze noemt daarvoor verschillende redenen: de auto is sneller, ze krijgt in het openbaar vervoer vaak commentaar op haar hond, ze moet een treinkaartje kopen voor de hond, de aansluitingen vindt ze slecht en het reist niet comfortabel. Eén of twee keer per week gaat ze naar haar vriend in Rotterdam. Zij is gelukkig met deze relatievorm. "Twee keer per week is prima. Ik hoef hem niet vaker te zien. Ik heb het gewoon te druk om hem permanent te zien." Elkaar meer dan twee keer per week ontmoeten, zou teveel reistijd betekenen. Daarnaast speelt een rol dat zij elkaar niet of nauwelijks in Bunnik kunnen treffen, omdat zij een te kleine kamer heeft. Daar kan ze hem en zijn hond niet ontvangen. Zij gaat dus altijd naar Rotterdam. Ze vindt het zelfstandig runnen van het huishouden prettig. Ze kan alles op haar eigen manier inrichten en heeft voldoende tijd om te studeren. Bovendien vormen op deze manier de bezoeken aan haar vriend 'rustpuntjes' in de week. Juist omdat ze hem weinig ziet, zijn de dagen in Rotterdam rustig en hebben ze alle tijd samen. Samenvatting effecten: toename meervoudige tours; keuze voor de auto, ondanks bezit van Ov-kaart; meer autokilometers; rustig weekendpatroon bij de LAT-relatie.
LAT-relatie 4 Deze sporthalbeheerder te Huizen is gescheiden en heeft uit dat huwelijk twee kinderen die niet bij hem in huis wonen. Hij heeft nu opnieuw een relatie, waarmee hij niet samenwoont. Deze LAT-relatie is wellicht een overgang naar samenwonen, maar tot nu toe bevalt de huidige vorm hen goed. "We zitten nog in een probeerstadium."
-62-
enkelvoudige tours
LAT-relatie Respondent 27 we
wi
vl
on
2-voudige
v2
v3
tours
3-
tours
totaal dige tours
Man werkend
vrouw werkend zonder kinderen
wd
za zo
2.9 + 39%
0.1 2%
4%
0.5 + 6%
0.5 + 7%
1.4 19%
0.5
18%
0.1 6%
0.4 30%
0.0 1%
0.2 11%
0.2
0.2 12%
0.3
0.1
1.4
14%
20%
7%
100%
0.0
0.2
0.0
0.1
4%
17%
1%
12%
0.2 17%
0.2 24%
0.2 18%
0.1 7%
1.0 100%
1.4
enkelvoudige tours
LAT-relatie
wd
za
zo
8%
3-
2voudi-
vou-
7.6+ 100%
tours
Wl
on
vl
v2
v3
ge tours
dige tours
2.5 +
1.3 17%
0.1 2%
0.6 8%
0.4 + 6%
0.5 +
35%
1.317%
7%
7.3 + 100%
0.1 6%
0.6
0.0
0.2 11%
0.2
2%
0.2 11%
0.2
43%
13%
14%
0.0 2%
1.5 100%
0.1 6%
0.1 8%
0.0 0%
0.2 18%
0.3 29%
0 2 18%
0.1 12%
0.1 7%
1.1 100%
we Alleenstaand, werkend. 35-64 jaar
0.3
8%
0.5
Zijn activiteitenpatroon noemt hij "relaxed". "Ik doe waar ik zin in heb." Hij werkt ongeveer 40 uur per week in de sporthal in Blaricum (5 km. van Huizen vandaan) in afwisselend dag- en avonddiensten en soms een weekenddienst. Daarnaast heeft hij veel vrije tijd, die hij besteedt met tennis, vissen, voetbal en knutselen. Vanwege zijn wisselende diensten heeft hij meer flexibiliteit. Overdag kan hij van
allerlei voorzieningen gebruik maken en bijvoorbeeld op familiebezoek gaan, zodat hij weer thuis is als zijn vriendin uit haar werk (volledige baan) komt. Deze aanpassing en afstemming van activiteiten zal nog meer voorkomen wanneer zij bij elkaar zouden gaan wonen, zo verwacht hij. "Als ik avonddienst heb, heb ik overdag alle tijd om te gaan vissen of naar de Praxis
te gaan." Hij ziet zijn vriendin iedere dag. Zij woont en werkt in Huizen, dus de afstand maakt dat mogelijk (in tegenstelling tot de vorige respondenten). Zelfs lunchen doen zij samen en wel bij hem thuis. Als hij dagdienst heeft komt hij ervoor uit Blaricum en als hij avonddienst heeft, is hij toch al thuis.
-63-
Omdat hij russen het werk door thuis eet, maakt hij een meer dan gemiddelde hoeveelheid woonwerk-tours (namelijk 10 per week). Zijn geringe woonwerkafstand die hij overigens voor het gemak met de auto aflegt, is hierop meer van invloed dan zijn LAT-relatie. De helft van het aantal tours in de week zijn woon-werkverplaatsingen. In totaal maakt hij ruim 20 thuis-uit-thuis-tours per week; dat is ver boven het gemiddelde van het bevolkingssegment waartoe hij behoort (7.3 en 7.6).
Hij geeft aan geen activiteiten te koppelen. De enige tweevoudige tour die hij maakt is de tour: wonen - winkelen - vrije tijd stedelijke voorzieningen - wonen. Wanneer hij boodschappen doet, drinkt hij even een kop koffie in het dorp. "Ik koppel geen activiteiten. Dat hoeft gewoon niet, want er staat nergens druk op." In vergelijking met zijn vrijgezellenbestaan, gaat hij nu meer winkelen en minder naar het café. Over het geheel genomen, gaat hij wat minder vaak de deur uit. In vergelijking echter met zijn vorige (niet-LAT)relatie, gaat hij vaker de deur uit. Samenvatting effecten: gevoel van flexibiliteit en vrijheid; meer thuis - uit - thuis tours: naar LAT en vrijetijdsbesteding.
Conclusie LAT-relaties Wanneer partners in een relatie er bewust en vrijwillig voor gekozen hebben om niet samen te wonen, ervaren zij een grote flexibiliteit en vrijheid. Dit wordt weerspiegeld in hun verplaatsingsgedrag. Zij maken meer tours, ondernemen meerdere activiteiten die zij ook combineren en hun activiteiten hebben een minder gepland en vast karakter. Zij ervaren hun verplaatsingsgedrag en activiteitenpatroon als prettig.
Dit in tegenstelling tot de LAT-relaties waarbij het niet-samenwonen wordt afgedwongen door de grote werkafstand tussen de beide partners. Zij ervaren een grotere druk door de extra woonlokatie en het extra huishouden dat moet worden gevoerd. Voor de een betekent dit een sterke toename in aantal en complexiteit van meervoudige tours. Huishouden en vrije tijd worden immers gecombineerd met het werk. Voor de ander heeft dit tot gevolg dat het huishouden wordt uitbesteed (aan hospita, vrouw of bedrijf) en dat vrijetijdsactiviteiten in het gedrang komen. Beide ondervraagden prefereren een situatie waarin ze kunnen samenwonen met hun partner.
-64-
Alle ondervraagde LAT-relaties vinden de auto het meest geschikte vervoermiddel. Het past bij hun activiteitenpatroon en zij maken er een meer dan gemiddelde hoeveelheid kilometers mee. Eveneens is bij allen compensatiegedrag te signaleren. Het weekend wordt doorgaans doorgebracht bij de LAT-partner en vertoont minder en andersoortige activiteiten dan doordeweeks. Tot de kern teruggebracht is het effect van het onderhouden van een LAT-relatie op het verplaatsingsgedrag:
toename van het aantal tours waarbij soms de toename van het aantal doorde-weekse tours gecompenseerd wordt door een afname van het aantal tours in het weekend toenemende complexiteit van de tours, groter aantal kilometers, uitsluitend gebruik van de auto
-65-
2.7
Verblijfsnomaden
De omwikkeling naar een tweedeling in verblijfplaatsen, waarbij de één is gesitueerd rond de werklokatie en de ander rond een recreatielokatie, lijkt te typeren als groeiend. Mensen die van de ene naar de andere woonlokatie trekken, noemen wij hier Verblijfsnomaden. Drie Verblijfsnomaden zijn geïnterviewd over hun activiteitenpatroon en verplaatsingsgedrag. Verblijfsnomade l Sinds anderhalfjaar heeft deze werkende man twee verblijfplaatsen: één woning dichtbij het werk in Amsterdam; hijzelf is daar 29 uur per week psycholoog bij de GGD en zijn partner heeft er een eigen assurantiekantoor aan huis; en één vrijetijdswoning in Garderen alwaar ze zoveel mogelijk tijd doorbrengen; hij kan van daaruit zijn tweede baan (zelfstandig psycholoog) uitoefenen en zijn partner schakelt haar telefoon door. Verblijfsnomaden Respondent 29
Man werkend
der kinderen
2-vou-
enkelvoudige tours
dige
wd
za zo
3-voudige tours
tou rs totaal
7.6+ 100%
we
Wl
on
vl
v2
v3
tours
2.939%
1.4-
0.1 2%
0.3 4%
0.5 6%
0.5 + 7%
1.4 + 19%
0.5 +
18%
0.1 6%
0.4 30%
0.0 1%
0.2 11%
0.2 14%
0.2 12%
0.3
0.1
1.4
20%
7%
100%
0.0
0.2
0.0
0.1
0.2
0.2 +
0.2
0.1
4%
17%
1%
12%
17%
24%
18%
7%
1.0 100%
8%
Deze verblijfsnomade maakt twee keer zoveel verplaatsingen als een gemiddelde man in zijn bevolkingssegment. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door:
een toename van meervoudige (twee-, drie of meer) tours doordeweeks; een toename van vrijtijdstours met gebruik van niet-stedelijke voorzieningen zowel doordeweeks als in het weekend.
Rondom de twee woningen zijn twee werelden ontstaan, die zowel feitelijk als in de perceptie van de respondent sterk van elkaar verschillen. In Amsterdam wordt druk en hectisch gewerkt. Alle meervoudige tours vinden in Amsterdam plaats (boodschappen doen russen het werk door bijv.). Met het werken en wonen daar worden veel activiteiten gecombineerd die veelal in Garderen niet zijn -66-
te realiseren: bezoek aan vrienden, theater of café na het werk. Deze activiteiten en ook het type werk (behandeling drugsverslaafden) brengt spanning met zich mee. De tegenhanger van dat drukke bestaan is Garderen.
"Na alle ellende van de week, aids, drugs, genieten we hier van de natuur. Wij houden veel van de bossen." "In Garderen combineer ik niets." De activiteiten in Garderen staan in het teken van recreatie en ontspanning. Ze wandelen met de honden en er wordt paard gereden. Hij volgt verder vrijwillig een postdoctorale opleiding, waarvoor hij op zondag ongeveer twee uur studeert. Met opzet is gekozen voor een schriftelijke opleiding om flexibel te zijn in plaats en tijd van studie en om niet te hoeven reizen. Onderwijstours worden dus niet gemaakt. Hij heeft het idee door het tweede huis meer tijd te hebben voor hobbies en ook voor andere soorten hobbies, zoals ruinieren, zeezeilen en het schrijven van verhalen. Van schoonmaken komt veel minder en ook de sociale contacten veranderen. "We hebben veel vrienden, maar we blijven liever in Garderen dan dat we op verjaardagsvisite gaan in Amsterdam." Het is volgens de respondent de baan die het leven hectisch maakt, niet het feit dat zij Verblijfsnomaden zijn.
"Het is werk op ad-hoc basis. En juist door het tweede huis. kom ik tot rust." Ze zijn wel meer gaan reizen sinds de twee verblijfplaatsen. En het vereist meer organisatie: "Het is vervelend als je iets nodig hebt, dat net in het andere huis ligt." Zij zijn van plan in de toekomst de post in Garderen te laten aankomen in plaats van in Amsterdam, omdat Garderen na anderhalfjaar steeds meer hun hoofdverblijfplaats
is geworden. Voor zijn verplaatsingen staan hem vele vervoerswijzen ter beschikking. De auto in het huishouden is van zijn vriendin. Hij maakt er privé en voor het woonwerkverkeer af en toe gebruik van. Voor het werk verplaatst hij zich doorgaans per trein, tram, dienstauto, dienstfiets of lopend. Vanuit de woonlokatie in Amsterdam gaat hij lopend naar zijn werk (ca. een half uur) en vandaaruit mag hij gratis van het openbaar vervoer en de auto gebruik maken voor het bezoeken van cliënten. Vanuit de woonlokatie in Garderen is het werk niet gemakkelijk per openbaar vervoer te bereiken. De voorzieningen zijn daarvoor rondom Garderen niet geschikt en het huis ligt buiten de -67-
bebouwde kom. Men moet denken aan een reistijd van tweeëneenhalf uur. Een auto is noodzakelijk voor een afgelegen huis. Vervoer vanuit Garderen vereist dus, met twee banen en spoedverplaatsingen en slechts één auto, de nodige planning. De tweede auto, zo geeft hij aan, is dus in aantocht. Daar zal dan tevens een autotelefoon voor worden aangeschaft voor de bereikbaarheid en mobiliteit. Wanneer hij vanuit Garderen met de auto naar Amsterdam gaat voor het werk, parkeert hij de auto aan de rand van Amsterdam en gaat verder met metro en tram. Vanuit de GGD is zoals gezegd het openbaar vervoer gratis, maar bovenal is dat ook gemakkelijk in verband met het parkeerprobleem. "Ik heb in New York gewoond. Daar doen ze dat ook zo."
Net als het parkeren aan de rand van de stad, zal ook de ontwikkeling naar meer verblijfplaatsen volgens hem vanuit New York worden overgenomen door Nederland of Europa in het algemeen. Er zullen in de toekomst daarom meer Verblijfsnomaden ontstaan. Samenvatting effecten: verplaatsen over grotere afstanden; meer organisatie voor dubbele huishouding; toename meervoudige tours doordeweeks; ontstaan van twee verschillende leefwerelden: hectisch tegenover ontspannend; andere inrichting sociale contacten; meer vrije tijd en andere vrijetijdsbesteding; behoefte aan tweede auto en mobiele telefoon. Verblijfsnomade 2
Deze man is predikant in de regio het Gooi en heeft een huis in Kortenhoef. Al 14 jaar heeft hij daarnaast "voor de rust" een verblijfplaats in Kruiningen, waar hij ongeveer één keer per twee weken heen gaat. Hij is getrouwd en heeft twee kinderen in de leeftijd van resp. 5 en 7 jaar. Zijn vrouw is als vrijwilliger verbonden aan een basisschool en verricht geen betaald werk.
-68-
Verblijfsnomade Respondent 2
Man werkend. nd. met kinderen
enkelvoudige tours
wd
za
zo
we
Wl
on
vl
3.747%
1.4
18%
0.1 1%
0.2 10%
0.6 37%
0.0 0%
0.1
0.2
0.0
0.1
5%
17%
1%
6%
3voudige tours
tours
dige tours
7.8 100%
2-vou-
totaal
v2
v3
0.3
0.4
0.7
4%
6%
6%
0.9 + 12%
0.3 3%
01
0.2
0.2 + 15%
1.6
12%
0.2 15%
0.0
9%
4%
100%
0.3
0.5 34%
0.2 12%
0.0
22%
1.3 100%
2%
Deze predikant werkt doorgaans van dinsdag tot en met zaterdag; 50 tot 60 uur per week. Werktours maakt hij dus ook in het weekend. Hij combineert het werken dan met winkelen tot een meervoudige tour. Vandaar dat zijn verplaatsingspatroon op dat punt niet afwijkt qua enkelvoudige tours maar wel qua meervoudige tours van het gemiddelde zaterdag-patroon in zijn segment.
Hij maakt slechts twee enkelvoudige woonwerktours doordeweeks, hetgeen aan de ene kant te maken heeft met zijn beroep (gedeeltelijk weekend-werk) en aan de andere kant met het feit dat hij het werken combineert met andere activiteiten. Meervoudige tours zijn tours van het type: wonen-werken-winkelen-wonen wonen-werken-vrijetijdsbesteding stedelijke voorzieningen-wonen. Het afwijkende aantal meervoudige tours is niet door het tweede huis beïnvloed. Het combineren van activiteiten is vooral mogelijk nu hij predikant is en variabele en flexibele werktijden heeft. In zijn vorige funktie als docent had hij die vrijheid en mogelijkheid niet. Het tweede huis heeft volgens hem ook geen invloed gehad op lokatie of frequentie waarmee het gezin winkelt. De boodschappen zijn ze op maandag in Kortenhoef blijven doen. Wel speelt het voorzieningenniveau van de tweede verblijfplaats een rol: de winkelfaciliteiten zijn in Kruiningen minder uitgebreid.
Wat wel beïnvloed is, is het verplaatsingsgedrag voor recreatie met het hele gezin. Sinds zij een tweede huis in Kruiningen hebben, recreëren zij minder elders in Nederland. "Met een tweede huis ben je er al uit. Je gaat niet ook nog eens naar de bioscoop of het theater." -69-
Verblijfsnomade Respondent 3
Vrouw parttime werkend, zonder kinderen
vl
v2
v3
tours
3-voudige tours
0.2
0.3 4%
0.8 10%
0.5 +
3%
1.6+ 20%
0.5 6%
0.5
0.0
39%
0%
0.2 11%
0.2 14%
0.0 0%
0.2 14%
enkelvoudige tours
2-
voudige wd
za
zo
we
Wl
on
1.823%
2.3 29%
0.1 9% 0.1 11%
0.2 14%
6%
tours
totaal 8.0+ 100%
0.1
0.2
0.1
1.4
9%
14%
4%
100%
0.1
0.3
8%
24%
0.3 21%
0.1 8%
1.2 100%
Vooral in de zomer heeft zij veel tijd voor vrijetijdsbesteding. Zij doet veel aan recreatie buitenshuis, waarvoor ze tours maakt: wonen-vrije tijd niet stedelijke voorzieningen-wonen. Haar hobbies zijn namelijk golven en fietsen. Deze, maar vooral andere vrijetijdsbesteding is afhankelijk van haar man. Vanwege zijn werkdruk, komt het doordeweeks niet van visite of theaterbezoek.
Ze neemt de bus of loopt, wanneer ze naar haar werk gaat. Voor het vervoer naar Ermelo of naar haar kinderen gaat ze met de trein. Haar man komt vaak later op de dag pas naar Ermelo en reist altijd met de auto. Haar activiteitenpatroon zou ze liever rustiger zien. Om het patroon minder hectisch te maken, wordt aan telebanking gedaan. Teleshopping is niet aan de orde.
Sinds het tweede huis in beeld is, gaan zij minder op vakantie naar het buitenland. Zij maakt langere verplaatsingen, de woonwerkafstand is groter en zij maakt daarbij gebruik van een ander vervoermiddel dan voorheen het geval was: de 'benenwagen' en de bus hebben plaatsgemaakt voor de trein en wanneer ze met haar man meerijdt, voor de auto. Het boodschappen doen en het aantal enkelvoudige en meervoudige tours is niet veranderd naar aanleiding van het gidsgroeplidmaatschap. Samenvatting effecten:
langere verplaatsingen, waardoor andere vervoermiddelen; grotere woonwerkafstand;
vrijetijdsbesteding bij de tweede verblijfplaats, minder andere recreatie; twee verschillende leefwerelden: werk versus rust, stad versus groen; Conclusie Verblijfsnomaden De ondervraagde Verblijfsnomaden hebben twee verschillende leefwerelden gecreëerd. Eén rondom het werk, de ander rondom de recreatie. De tweede verblijfplaats is in het leven geroepen voor de rust, een tegenhanger van het drukke werkbestaan. Met
deze tweedeling lijken verschillende tegenstellingen samen te hangen: -71-
werk druk stad dichtbij voorzieningen doordeweeks veel tours meervoudige tours sociaal leven
versus versus versus versus versus versus versus versus
recreatie rustig groen afgelegen weekend weinig tours enkelvoudige tours teruggetrokken
Wanneer de verblijfsnomade flexibele werktijden heeft, wordt de tweede verblijfplaats ook geschikt gemaakt voor arbeid door middel van het aanbrengen van communicatieen computervoorzieningen. Daarmee is de tegenstelling minder groot. Allen zijn meer en voor langere afstanden gebruik gaan maken van de auto. Voor vrijetijdsbesteding echter, hoeft men zich, eenmaal op de tweede verblijfplaats, minder en minder ver te verplaatsen. In plaats van bij bepaalde voorzieningen recreeert men bij het tweede huis; in plaats van naar het buitenland gaat men in het tweede huis op vakantie. Een gevolg van de tweede verblijfplaats is een andere inrichting van de sociale contacten. Deze lijken meer gegroepeerd te worden rondom de ene verblijfplaats. Verder is meer organisatie vereist voor het voeren van een dubbele huishouding. Wanneer mogelijk gaat men naar het tweede huis. Men prefereert in wezen het 'recreatiehuis' boven het 'werkhuis' en men brengt er zoveel mogelijk tijd door. Wellicht betekent dit in de toekomst een verschuiving: men woont zoveel in het tweede huis dat het eerste huis wordt verkocht. Daardoor krijgt men een grotere woonwerkafstand, eventueel gecombineerd met telewerken. De zorgvuldige scheiding van arbeid en ontspanning komt daarmee wel in gevaar, maar het is een mogelijk toekomstscenario. In zijn algemeenheid kunnen de volgende conclusies getrokken worden ten aanzien
van het verplaatsingsgedrag en de tijdsbesteding van Verblijfsnomaden: ontstaan van nieuw type tour over grotere afstand namelijk de woonl-woon2tour; afname van enkelvoudige tours; toename meervoudige, complexe tours doordeweeks; -72-
VI en V2 activiteiten concentreren zich doordeweeks, in het weekend vinden vooral V3 aktiviteiten plaats zoals fietsen en wandelen; behoefte aan (tweede) auto en mobiele telefoon; ontstaan van twee, van elkaar onderscheiden leefwerelden; meer organisatie als gevolg van dubbele huishouding.
-73-
2.8
Partners grote woon-werk afstand
Ook van het fenomeen 'partners met beide een grote woon-werkafstand' (i.e. een werklokatie waarvoor men tenminste een uur moet reizen) wordt verwacht dat het in de toekomst vaker zal voorkomen. Het dual-interview bestond in dit geval uit een dergelijk echtpaar.
Partners grote woon-werk afstand l enkelvoudige tours
Partners grote autieradms Respondent 10
we
wd vrouw werkend zonder kinderen
za
zo
Wl
on
vl
v2
v3
2-voudige tours
3-von-
dige tours
tours totaal
2.9
1.4
0.1
0.3
0.5
0.5 +
1.4 +
0.5
39%
18%
2%
4%
6%
7%
19%
8%
7.6 100%
0.1 67c
04
0.0 1%
0.2 11%
0.2
02
30%
14%
12%
0.3 20%
0.1 7%
1.4 100%
0.0 4%
0.2 17%
().() 1%
0.1
0.2 17%
0.2 24%
0.2
12%
18%
0.1 7%
1.0 100%
Deze respondent wijkt nauwelijks af van het gemiddelde activiteiten- en verplaatsingspatroon van een gemiddelde werkende man met werkende vrouw zonder kinderen. Het enige opvallende verschil is zijn vrijetijdsbesteding met gebruik van niet-stedelijke voorzieningen: hij sport vier keer in de week, waarvan drie doordeweekse avonden: roeien, hardlopen en biljartsport. Dit heeft echter vermoedelijk niets van doen met zijn gidsgroeplidmaatschap. Hij is gewoon sportief. Zo beschrijft hij zijn activiteitenpatroon ook: "relaxed en sportief". Hij woont in Velserbroek en werkt als adviseur waterbehandeling in Utrecht. Dit levert een woon-werkafstand op van 63 km, ofwel een ruim uur reistijd. Zijn partner, die eveneens bij dit onderzoek is betrokken, werkt ook op grote afstand van haar woonplaats, namelijk in Delft (zie respondent 11). Zij hebben één auto waarvan hij gebruik maakt, omdat hij ook klantenbezoeken in den lande moet afleggen. Er wordt 50.000 kilometer per jaar gereden. Privé maakt hij van de fiets gebruik en een enkele keer van het openbaar vervoer als dat gemakkelijker is dan het reizen per auto. Hoewel hij vijf dagen per week voor het werk het huis verlaat, maakt hij gemiddeld bijna drie enkelvoudige woonwerk-tours. De overige verplaatsingen worden gecombineerd tot meervoudige tours:
-74-
wonen-werken-winkelen-wonen wonen-werken-uitgaan-wonen wonen-werken-visite-wonen wonen-werken-winkelen-visite-wonen.
In totaal maakt hij iets frequenter een meervoudige tour dan een gemiddelde werkende man waarvan de partner ook werkt. Als beide partners werken, of dat nu dichtbij huis is of verder weg, wordt het werk sowieso al regelmatig gecombineerd met het winkelen. Deze respondent heeft zelf overigens wel het idee dat hij meer combineert dan hij vroeger deed toen hij dichter bij zijn werk woonde. Het feit dat hij op grote afstand van zijn werk woont, heeft tot op dit moment niet tot gevolg dat hij zijn uren flexibeler kan indelen of dat hij gaat telewerken, hoewel hij dat wel zou willen. Hij heeft een vaste werkplek waar hij tussen bepaalde tijdstippen moet 'inklokken' en hij heeft iedere dag contact met zijn collega's nodig. Zijn bedrijf staat bovendien niet positief tegenover telewerken. Zelf heeft hij dat al eens voorgesteld, omdat het hem aanspreekt. Nu is hij door het lange reizen aan het einde van de dag veel vermoeider dan toen hij nog niet zo ver van zijn werk woonde. Graag zou hij dan ook dichter bij zijn werk wonen. Doordat deze respondent doordeweeks zoveel reist, zou je verwachten dat hij in het weekend wellicht vaker thuis zou blijven. Dat is niet het geval. Hij gaat niet minder vaak van huis in zijn vrije tijd, maar de activiteiten worden iets dichter bij huis gezocht. "Ik heb geen zin meer om afstanden in de auto te zitten."
Samenvatting effecten: toename complexe tours in combinatie met werken (mits auto!); behoefte aan verhuizen/telewerken; auto is een absolute must voor het in stand houden van de relatie; niet minder tours in vrije tijd, maar wel tours dichter bij huis.
Partners grote woon-werkafstand 2 Deze respondent, een vrouw die vier dagen per week als projectleider werkt bij TNO in Delft en één dag per maand een vergadering heeft voor het KRO-bestuur, wijkt enigszins af van het gemiddelde verplaatsingspatroon. zij maakt meer enkelvoudige woon-werktours; zij maakt minder complexe tours.
enkelvoudige tours
Partners grote
actieradius Respondent 1 1 wd
k man werkend.
za
zonder kinderen
zo
2voudige
3-vou-
tours
totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
tours
dige tours
2.3 + 30%
1.5 20%
0.2
0.4 6%
0.6
0.6
3%
7%
7%
1.419%
0.6 9%
0.1
0.6
0.2 13%
0.2 16%
0.2
0.1
38%
0.0 1%
0.1
7%
8%
13%
4%
1.5 100%
0.1
0.2 14%
0.0
0.1
0.2
10%
0.3 26%
0.2
0%
21%
17%
0.1 5%
1.2 100%
7%
7.7
100%
Zij reist per trein van Velserbroek naar Delft (66 km.) en doet daar ruim anderhalf uur over (3 uur per dag). Ook zij zou liever dichter bij haar werk wonen. In elk geval zou ze willen verhuizen en wellicht staat dat in de nabije toekomst te gebeuren, naar een lokatie dichter bij het station. Zij woont nu 6 kilometer van het dichtstbijzijnde station verwijderd. Dit vindt zij te ver om te fietsen (regen, transpiratie) en daarom brengt haar man haar iedere morgen naar het station met de auto en haalt hij haar iedere middag weer op. Het lange treinreizen 'an sich' is niet het meest vervelende van de grote woon-werkafstand. Het is vooral het feit dat ze daardoor nauwkeurige afspraken moet maken met haar man en afhankelijk is van hem. Beiden hebben ze daardoor minder mogelijkheden om hun uren flexibel in te delen.
"We zitten soms lang op elkaar te wachten." "Als we dichterbij zouden werken, dan zouden we meer in de weekenden en avonden reizen. Het zou tijdwinst zijn op werkdagen en ik zou minder afhankelijk zijn van hem. Dan zou ik me een stuk rustiger voelen en bijvoorbeeld makkelijker ook eens vrienden kunnen bezoeken." Ze combineert alleen activiteiten met het werk wanneer ze moet wachten op de trein naar huis. Dan gaat ze even winkelen of een stuk wandelen in Delft (TNO) of Utrecht (KRO). Dit gebeurt ongeveer twee keer in de maand. Zij gaat vanuit huis twee keer per week nog een boodschap doen. De rest van de inkopen doet haar man (zie respondent 10) met de auto. De noodzaak tot meervoudige werk-winkeltours ontbreekt daardoor. Een mobiele partner is voorwaarde voor dit verplaatsingspatroon. Behalve sporten (twee keer per week) heeft ze alleen hobbies binnenshuis: tuin, naaien e.d. waarvoor ze dus geen verplaatsingen maakt. Dit komt overeen met haar behoeften. "Ik heb minder zin om na werktijd nog uit huis te gaan. In ieder geval minder ver weg. Een stukje fietsen vind ik wel lekker." -76-
"Het komt er nu niet van om tv te kijken of een boek te lezen. Ik heb te weinig rustige momenten."
Een tweede auto vindt zij geen oplossing. Ze zou er alleen woon-werkverkeer mee reizen en het fileprobleem houdt haar ook tegen. Af en toe telewerken spreekt haar meer aan. "Het is vreselijk met de files en het is bovendien overdreven om twee auto's te hebben." "Rapporten schrijven thuis. Dat zou al veel reistijd schelen." Samenvatting effecten: behoefte aan verhuizen, telewerken en ondanks bezwaren eventueel een tweede auto; geringe flexibiliteit en mogelijkheid tot combineren activiteiten, indien de woon-werkafstand per trein wordt afgelegd; beperking aantal tours in vrije tijd: meer binnenshuise activiteiten.
Conclusie partners grote woon-werk afstand De relatie van deze gidsgroep met mobiliteit wordt verondersteld tot uitdrukking te komen in: het aantal enkelvoudige woon-werktours ; het aantal meervoudige tours.
Men zou verwachten dat deze gidsgroep minder enkelvoudige tours maakt en meer meervoudige tours. De ondervraagde partners met beide een grote woon-werkafstand vertonen tot op heden niet geheel dit verwachte gedrag. Dit heeft wellicht voornamelijk te maken met persoonlijke factoren. Het ligt in de lijn der verwachting dat partners met beide een grote woon-werkafstand oplossingen proberen te vinden voor het terugdringen van het aantal te reizen kilometers en bovendien zorgen voor een optimale flexibiliteit en mobiliteit. Telewerken, een tweede verblijfplaats, een tweede auto en wellicht een LAT-relatie behoren daartoe tot de mogelijkheden. Deze respondenten zijn wel toe aan een verandering, maar hebben tot nu toe nog geen acties ondernomen.
Wel kan op basis van deze respondenten geconcludeerd worden dat de partner die de beschikking heeft over een auto, meer meervoudige tours gaat maken om werk- en -77-
winkelactiviteiten te combineren. In de vrije tijd worden minder en in ieder geval kleinere tours gemaakt om het extreme reisgedrag te beperken. Er ontstaat een grotere behoefte aan activiteiten in een kleine straal om de woonomgeving.
-78-
2.9
Teleshoppers
Teleshopper l Eén teleshopper is bij het onderzoek betrokken. Verwacht mag worden dat teleshopping in de toekomst meer navolging gaat vinden. Ten opzichte van de gemiddelde werkende vrouw met werkende man en thuiswonende kinderen, vertoont deze teleshopper de volgende afwijkingen in haar verplaatsingsgedrag: meer enkelvoudige woon-werktours en minder enkelvoudige woon-winkeltours. Dit wordt hieronder weergegeven.
Teleshopper Respondent 24
Vrouw werkend
kinderen
enkelvoudige tours
wd
za zo
voudige tours
3-voudige tours
tours totaal
8.6 + 100%
2-
we
Wl
on
vl
v2
2.7 + 32%
2.529%
0.2 3%
0.3
0.6
0.6
3%
7%
6%
1.4 12%
0.3 3%
0.2 13%
0.6
0.0
0.1 8%
0.2
0.0
1.4
0%
0.1 8%
0.1
42%
17%
3%
100%
0.2 17%
0.0 0%
0.0
0.3
0.3
0.1
4%
27%
28%
7%
0.0 2%
1.0 100%
0.1 14%
8%
v3
Men zou verwachten dat teleshoppers structureel minder complexe tours maken. Het motief waarom werkende vrouwen doorgaans meervoudige tours maken is de combinatie van werken en winkelen. Een teleshopper hoeft dat niet te combineren. Deze teleshopper doet echter toch nog twee keer per week boodschappen: één keer in een enkelvoudige tour (wonen-winkelen-wonen), één keer in een meervoudige tour (wonen-werken-winkelen-wonen). Dit heeft te maken met de 'verse' boodschappen: vlees en brood.
De overige boodschappen worden thuisbezorgd. Daardoor worden doordeweeks toch minder enkelvoudige woon-winkeltours gemaakt. Op zondag maakt het gezin (vrouw, man, zoon van 20) een boodschappenlijst, die gefaxt wordt. De bezorgservice heeft de
sleutel van het huis, dus er hoeft niemand aanwezig te zijn voor de bezorging. Daardoor blijft iedereen even mobiel.
Noodzakelijk noemt ze deze teleshopping niet. Het voorzieningenniveau in de woonplaats Hilversum is goed en zij werkt op regelmatige tijden, niet meer dan 40 uur per week. Het motief voor het teleshoppen is vooral gemak en efficiëntie. Zij houdt niet van winkelen en het teleshoppen bespaart haar veel tijd en moeite. Het werk levert al stress genoeg op en haar gezin heeft ook aandacht nodig. -79-
"Ik heb er gewoon geen zin meer in als ik de hele dag heb gewerkt. Ik vind het ontzettend makkelijk. Je hebt altijd alles in huis en je hoeft de deur niet meer uit." Het voornaamste verschil in verplaatsingsgedrag met de vroegere situatie is het aantal keer boodschappen doen. Ze hoeft nu minder het huis uit. Dit is een prettige tegenhanger voor het onderweg zijn in haar after sales-baan. Voor haar werk zit ze veel in de auto: geen grote afstanden, maar wel veel ritten, 25.000 km per jaar voornamelijk in het Gooi. Er komen voor het winkelen geen andere verplaatsingen in de plaats. Zij heeft meer tijd voor huishoudelijk werk, of om te lezen ofte puzzelen. "Het scheelt wel tien keer per week het huis uit gaan en sjouwen. Ik snap niet waarom niet iedereen dat doet." Zij maakt een meer dan gemiddeld aantal woon-werktours omdat ze tussen de middag thuis luncht. Vandaar dat ze 10 keer per week naar haar werk/klanten vertrekt. Dit kan omdat haar actieradius klein is. Dit afwijkend verplaatsingsgedrag is dus niet indicatief voor een teleshopper maar heeft met persoonlijke factoren van doen. De kosten voor het bezorgen van de boodschappen vindt zij in het geheel niet bezwaarlijk. Het kost wel meer geld, maar het bespaart ook veel geld omdat er minder impulsaankopen worden gedaan, aldus de respondent. Deze teleshopper is tevens gedeeltelijk verblijfsnomade. Het weekend (vrijdagavond tot en met maandagochtend) wordt namelijk meestal doorgebracht op de camping. Vandaaruit kan gefietst en gewandeld worden, twee hobbies van haar. Zij overwegen te gaan verhuizen naar Drenthe of Overijssel wanneer haar man met pensioen gaat. Zij gaat dan in Drenthe wonen en in het Gooi werken. Evenals nu op de camping wordt dan ook de vrije tijd doorgebracht op een rustige lokatie in de natuur, een andere lokatie dan waar gewerkt wordt.
Conclusie teleshopping Doordat een teleshopper de boodschappen vanuit huis kan bestellen en laten bezorgen, mag verwacht worden dat hij/zij: minder woon-winkeltours maakt dan iemand anders in een vergelijkbare situatie. Hierdoor ook minder complexe tours zullen worden gemaakt, aangezien deze vaak een combinatie zijn van winkelen met werken of van winkelen met vrijetijdsbesteding.
-80-
Niet alle bedrijven staan er echter positief tegenover. De controlefunctie van de leidinggevenden wordt beperkt. Daarnaast wordt door de werknemers zelf soms het nadeel genoemd van de geringere sociale contacten. Dit is door middel van een meer geïntegreerde en geaccepteerde tele-variant van groepscommunicatie weg te nemen. Een andere manier daartoe is gedeeltelijk telewerken. Ongeveer twee dagen per week lijkt hen ideaal. "Twee dagen per week, anders mis je toch de discussies en de vergaderingen." Kantoornomaden Of in de toekomst meer kantoornomaden werkzaam zullen zijn, is volgens de respondenten nog maar zeer de vraag. Door flexibilisering zal weliswaar een toename van andere werkvormen, waaronder kantoornomaden, ontstaan. Doch, door toenemende mogelijkheden van communicatie-technieken, bijvoorbeeld een beeldtelefoon die het mogelijk maakt te vergaderen op afstand, zal de noodzaak om van kantoor naar kantoor te reizen steeds kleiner worden. Het gevolg zal waarschijnlijk zijn dat de vroegere kantoornomaden gedeeltelijk gaan telewerken. De behoefte van mensen aan mobiliteit zal in de toekomst bovendien in conflict komen met de congestieproblematiek. Ook hierdoor zal meer teleworking ontstaan rond het jaar 2050, volgens onze respondenten.
"Als er een beeldtelefoon zou zijn, zou ik niet meer naar het kantoor in Almere gaan. Ik moet er nu heen vanwege de contacten. De zakelijke mobiliteit neemt dan af." De ontwikkeling naar minder verplaatsingen van de ene naar de andere werklokatie is al in gang gezet. Een voorbeeld van deze ontwikkeling wordt door één van de respondenten met name aangehaald: "Bij autoschades zijn vele experts werkzaam die van hot naar her rijden. De nieuwste
techniek is een video-opname, waarbij de video langs de auto gaat. De expert bekijkt van achter het bureau vervolgens de schade." Een factor die volgens twee kantoornomaden van invloed is op de mobiliteit van
mensen zijn de financiën. Mobiliteit kost namelijk geld. Het duurder maken van autobezit of autoverkeer door middel van belastingen, accijnzen e.d. zal volgens een andere respondent overigens weinig invloed hebben op de mobiliteit. Mensen hebben er zoveel voor over. dat het autoverkeer niet zal afnemen, zo redeneert hij.
-82-
Flexibele werktijden Er zullen in de toekomst volgens de respondenten zelf meer flexibele werktijden ontstaan. Het grote voordeel daarvan is de mogelijkheid tot ondermeer: afstemming van de activiteiten op de partner, de kinderen, de congestie op de wegen, openingstijden van andere voorzieningen (hoewel deze met de gehele flexibilisering zullen mee-
gaan) en de mogelijkheid tot teleworking. De technologie zal het mogelijk maken dat flexibele werkers meer kunnen telewerken. Flexibiliteit vertaalt zich dan in een vrije keuze qua werktijd en qua werklokatie. Maar ook onder andere groepen zullen er meer telewerkers komen, volgens deze respondenten. Dit is een ontwikkeling die men verwacht en waar men op hoopt. Dit zal de congestie op de wegen ten goede komen.
"Voor de drukte op de weg en in de trein is dat wel zo wenselijk."
Andere ontwikkelingen die samenhangen met deze flexibilisering, zijn: de kantoren worden kleiner, de CAO verandert, er ontstaan andere openingstijden, er komen meer betaalautomaten, het telebankieren zal toenemen e.d. Mobiele ouderen
De mobiele ouderen zelf vermoeden dat hun gedrag in de toekomst meer navolging zal krijgen. De ouderen van nu en van de toekomst stellen andere eisen aan het leven. Zij willen zich nuttig blijven voelen en vinden contact en communicatie met anderen belangrijk. Daarom kiezen ze ervoor te blijven werken, al dan niet als vrijwilliger. Het is een levenswijze waarbij ze zich prettig en gezond voelen en waarmee ze inhoud geven aan het bestaan. Rond 2050 is het bovendien financieel wellicht meer noodzakelijk om op hogere leeftijd (betaald) te blijven werken. Verzorgenden Ouderen en hulpbehoevenden wensen in toenemende mate zo lang mogelijk zelfstan-
dig te kunnen functioneren. Verwacht mag worden dat deze ontwikkeling en daarmee de ontwikkeling naar meer thuiszorg zich voort zal zetten. Dit betekent echter niet zonder meer dat het aantal verzorgenden in familie- of vriendenkring ook zal toenemen. Ook de thuiszorg wordt immers geïnstitutionaliseerd. Eén ondervraagde verzorgende verwacht dat de zorg voor anderen gezien allerlei ontwikkelingen in de samenleving ("Mensen groeien uit elkaar") zal afnemen. De ander verwacht juist dat mensen "meer bij elkaar gaan kruipen", waardoor de zorg voor mensen buiten het gezin zal toenemen. Wat betreft hun toekomstbeeld, hopen beide ondervraagde verzorgenden door hun activiteiten het verpleeghuis op grote afstand te kunnen houden voor hun familielid. Om dit te realiseren zouden zij graag minder andere activiteiten hebben ("Ik ben
-83-
Deze ontwikkeling is al jaren op kleinere schaal zichtbaar bij (stads)mensen die op het platteland een stacaravan hebben.
Overigens zal niet iedereen zich een tweede verblijfplaats kunnen veroorloven, gezien de kosten die het met zich meebrengt (dubbele onroerend goed belasting en de dubbele rekening voor gas, water en elektra). Partners met beide een grote woon-werk afstand In de toekomst zal het vermoedelijk vaker voorkomen dat beide partners een werklokatie hebben in een grote straal van de woonplaats vandaan. Zeker waar het gaat om hoger opgeleiden. Zij zullen genoodzaakt zijn om grotere afstanden te reizen om beide een functie naar wens te vervullen en toch samen te wonen. De ondervraagde partners die tot de gidsgroep 'partners met beide een grote woonwerk afstand' behoren, zijn ontevreden met de leefsituatie. Zij denken over mogelijke alternatieven: verhuizen, LAT-relatie, twee verblijfsplaatsen en telewerken. In ieder geval lijkt de aanwezigheid van een tweede auto in het gezin een voorwaarde om deze situatie leefbaar te maken.
Teleshoppen Het valt te verwachten volgens de ondervraagde teleshopper dat teleshopping gaat toenemen in de toekomst. Het bespaart tijd en het is gemakkelijk. De tijd en energie
die daarmee bespaard wordt, kan worden besteed aan vrijetijdactiviteiten. Hierdoor wordt een rustpauze ingebouwd in het hectische leven dat de meeste mensen nu en zeker in 2050 leiden. Deze houding komt echter niet overeen met die van de meeste andere respondenten. Deze vinden het grote nadeel van teleshoppen dat men produkten niet van dichtbij kan bekijken. Dit helpt bij de beoordeling van produkten, zet aan tot het gebruik van
nieuwe produkten en zorgt ervoor dat men ideeën opdoet, voor de maaltijd bijvoorbeeld. Teleshoppers moeten bovendien plannen wat er gegeten gaat worden. "Teleshoppen vind ik niet prettig. Ik weet vantevoren niet wat ik wil eten." Prijs is soms het criterium om het teleshoppen te verwerpen, maar lang niet altijd. De
meeste werkenden willen 'tijd kopen' en bovendien bespaart men met teleshoppen de impuls-aankopen.
-85-
Wel lijkt het nadeel dat men thuis moet zijn wanneer de boodschappen worden bezorgd. De mensen die thuis zijn, kunnen zelf boodschappen doen. De mensen die niet thuis zijn, omdat ze veel weg zijn, kunnen de boodschappen niet aannemen. In tegenstelling tot teleshopping reageert men positief op telebanking. Een aantal respondenten maakt daar reeds gebruik van en anderen overwegen het. Deze tijdsbesparing is mogelijk omdat men voor bankieren geen noodzaak ervaart van lijfelijke aanwezigheid.
-86-
3.
Samenvattende conclusies
3.1
Hypothesen verplaatsingsgedrag gidsgroepen
In de literatuur (definitie van gidsgroepen - MuConsult) is een aantal hypothesen opgesteld aangaande de mogelijke gidsgroepen en de veronderstelde relatie met mobiliteit. Deze hypothesen, overigens niet gebaseerd op diepgaand onderzoek, zijn weergegeven in een schema. Het onderhavige kwalitatieve onderzoek heeft niet tot doel gehad deze hypothesen te toetsen (daar is kwalitatief onderzoek niet het geëigende instrument voor). Toch lijkt ons een aanvulling op het schema aan de hand van de kwalitatieve resultaten, zinvol. Het vormt een ingang tot de bespreking van de conclusies. Mogelijke gidsgroepen
We
Wi
Telewerken
*
Teleshopping
*
Kantoornomade
*
Werkende mobiele ouderen
*
On
VI
V2
V3
TT
DT
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
Niet werkende mobiele ouderen
*
Mensen met relatie op afstand (LAT)
*
Verblijfsnomaden
*
*
*
*
Partners grote actie-
*
*
*
*
*
*
t
Tot
*
radius Flexibele
*
*
werktijden
Voor de conclusies per gidsgroep wordt verwezen naar hoofdstuk 2, aan het einde van iedere paragraaf.
-87-
3.2
Mogelijke scenario's
Clustering gidsgroepelementen Wanneer de kenmerken van de respondenten in kaart worden gebracht, blijkt een clustering van gidsgroepelementen niet zelden een feit. Met name de elementen kantoor nomaden, telewerken, flexibele werktijden en partners grote woon-werkafstand hangen samen. Maar ook de Verblijfsnomaden telewerken af en toe en enkele LAT-relaties en verzorgenden teleshoppen. De oorzaak van deze clustering zijn vermoedelijk de aspecten tijd en efficiëntie. Deze aspecten domineren bij vele gidsgroepen het verplaatsingsgedrag en het activiteitenpatroon.
Hectisch activiteitenpatroon Vele ondervraagde gidsgroep-representanten ervaren hun activiteitenpatroon als zeer hectisch. Men ziet zich met vele taken geconfronteerd: de zorgrelatie tegenover kinderen en andere hulpbehoevenden, huishoudelijke taken, betaalde en onbetaalde arbeid en het onderhouden van de relatie met de partner. Wanneer dit patroon gepaard gaat met flexibiliteit, de vrijheid tot het zelfstandig indelen van werktijd en -lokatie, waardoor men zich eigen baas voelt, wordt dit minder als een probleem ervaren.
Maar over het algemeen is men zoekende naar alternatieven om dit patroon te doorbreken. Dit geschiedt onder andere door het combineren van activiteiten en het uitvoeren van tele-activiteiten. In de meeste gevallen vindt compensatiegedrag plaats. Als tegenhanger voor het hectische doordeweekse werkpatroon, wordt het weekend rustig doorgebracht. Dit betekent minder of korte tours in de vrijetijd. Partners met beide een grote woon-werk afstand bijvoorbeeld zoeken hun vrijetijdsbesteding dichter bij huis, omdat ze voor hun werk al zo veel op de weg zitten. Verplaatsingsvermoeidheid Bij verschillende gidsgroepen doet zich een zekere vermoeidheid voor altijd zo vaak en zo ver te moeten reizen. Dit geldt met name voor partners met beide een grote woon-werkafstand, kantoornomaden, verzorgenden en eventueel LAT-relaties. Dit is niet zozeer een autovermoeidheid als wel een Verplaatsingsvermoeidheid. Aan deze vermoeidheid wordt zoveel mogelijk tegemoet gekomen door het inrichten van de auto als 'rijdend kantoor' of ook als 'rijdende huiskamer'. Voorkeur voor vervoersmiddelen Flexibiliteit en mobiliteit van de mens gaan gepaard met een behoefte aan een flexibel en mobiel vervoersmiddel, de auto. De auto lijkt noodzakelijk voor de verplaatsings-
behoefte van alle gidsgroepen, met uitzondering van de ouderen. Het openbaar vervoer blijkt nauwelijks een reëel alternatief. Verschillende aspecten spelen hierbij een rol: de verbindingen met het achterland waar men in toenemende mate recreëert; deze zijn per auto beter bereikbaar dan per openbaar vervoer; de kosten van het openbaar vervoer, zeker wanneer men met meerdere mensen tegelijk reist; de behoefte aan flexibiliteit: het openbaar vervoer rijdt niet frequent genoeg en niet op alle gewenste tijdstippen; het gemak van het vervoeren van bagage per auto; de voorzieningen die men in de auto kan aanbrengen; de betrouwbaarheid van het plannen van de reistijd is in het geval van de auto groter dan van het openbaar vervoer, zeker wanneer een traject eenmalig wordt afgelegd; dit is een belangrijk aspect aangezien het combineren van activiteiten een goede planning vereist. De twee argumenten die worden aangedragen vóór het openbaar vervoer, kan men gemakkelijk ontkrachten. Ten eerste biedt de trein de mogelijkheid om te lezen en te werken tijdens het reizen. Door het treffen van extra voorzieningen, zoals een
autotelefoon of dictafoon, loopt de auto dit voordeel echter in. Ten tweede ondervindt de trein géén en de auto wél hinder van de congestie op de wegen. Door telewerken en flexibele werktijden zijn files echter te vermijden. De gesprekken met de flexibele werkers en telewerkers bevestigen dat een groeiende flexibilisering een positief effect zal hebben op het terugdringen van de congestie. Zij stemmen hun verplaatsingsgedrag immers af op de verwachte drukte op de wegen.
Telematica als bindmiddel Een andere zeer belangrijke voorwaarde voor het realiseren van het verplaatsingsgedrag van gidsgroepen is de telematica. Fax, modem, dictafoon, mobiele of autotelefoon, laptop en antwoordapparaat maken het mobiele activiteitenpatroon mogelijk.
De auto wordt ermee ingericht tot kantoor. Bereikbaarheid, mobiliteit, flexibiliteit en continuïteit vormen de sleutelwoorden. Enkelvoudige versus meervoudige tours Uit het feit dat (mobiele) ouderen complexe en meervoudige tours bewust vermijden vanwege de stress die het oplevert, zou men mogen concluderen dat complexe tours in het algemeen als onprettig worden ervaren. Waar mogelijk, onderneemt iedereen zoveel mogelijk enkelvoudige tours. -89-
Dat dit echter niet altijd te realiseren is, blijkt uit de complexiteit van de verplaatsingen van de ondervraagde gidsgroep-representanten. Uit oogpunt van tijd en efficiëntie, worden activiteiten gecombineerd tot meervoudige tours. In vergelijking met het gemiddelde activiteitenpatroon van vergelijkbare bevolkingssegmenten bestaat een veel groter gedeelte van het aantal verplaatsingen uit deze meervoudige tours. Hieronder bevinden zich in verhouding ook meer vier- of meervoudige tours. Een voorbeeld van zo'n viervoudige tour is: wonen -werken - v3 (sporten) - werken - v2 (visite) wonen. Wat een rol speelt bij het koppelen van activiteiten is: het feit of men een huishouden al dan niet alleen moet runnen; de werkzaamheid, flexibiliteit en mobiliteit van de partner; flexibiliteit van werktijd en -lokatie de woon-werkafstand; het voorzieningenniveau nabij de werkplek; het vervoermiddel, autobeschikbaarheid. Een nadere rangorde van deze aspecten is niet aan te brengen. Ze zijn vaak in samenhang van invloed op de activiteitenpatronen. Wanneer men met de trein de woonwerkafstand aflegt en geen winkels zeer nabij het station of woonlokatie heeft, zal men werken en winkelen niet combineren. Alleenstaanden combineren meer activiteiten dan samenwonenden, maar indien men dichtbij de werkplek woont, is men meer geneigd eerst naar huis te gaan. Enkelvoudige tours doen zich meer voor bij telewerkers, bij mensen met een kleine actieradius en bij mensen met veel tijd (bijv. ouderen).
Meervoudige tours zijn vaak combinaties van arbeid en winkelen. Bij telewerkers is de noodzaak kleiner om die meervoudige tour te maken, omdat men voornamelijk thuis werkt. De meervoudige tours die zij vertonen zijn van een andere aard: een combinatie wordt gemaakt van vrijetijdsbesteding met winkelen of van verschillende typen vrijetijdsbesteding. Mensen die zelfstandig een huishouden voeren (alleenstaanden en mensen met een LAT-relatie), vertonen een groter meervoudig verplaatsingsgedrag dan samenwonenden. Deze laatsten kunnen de buitenshuise huishoudelijke taken verdelen, brengen meer tijd thuis door en stemmen hun activiteiten op elkaar af (eerst thuis eten en dan gaan sporten).
-90-
Arbeid en vrije tijd Aan de ene kant wordt een ontwikkeling zichtbaar naar de clustering van werk- en vrijetijdsactiviteiten. Men brengt een scheiding aan tussen arbeid en ontspanning.
Deze tweedeling gaat gepaard met een tweedeling in leefwereld. De arbeid situeert zich vaak in de stad, waarbij de werkactiviteiten worden geclusterd tot zo min mogelijk tours en zo min mogelijk werkdagen. Dit heeft ondermeer te maken met de vaak grote woonwerkafstand. De ontspanning, al dan niet in de tweede verblijfplaats en/of de natuur, is eveneens geclusterd, vaak in het weekend. Het één vormt aldus een tegenhanger van het ander. Aan de andere kant ziet men de ontwikkeling naar het meer integreren van arbeid en ontspanning. Zowel het uitvoeren van de arbeid in een meer ontspannen sfeer (minder haast, prettige werkplek), als het afwisselen van werk en vrije tijd. Dit doet zich met name voor bij flexibele werkers, kleine zelfstandigen en telewerkers. Daar waar de werknemer de vrijheid heeft zijn werktijd en -lokatie zelf te plannen, wordt het gemakkelijker om russen het werk door boodschappen te doen, te sporten of anderszins activiteiten te ondernemen. Een spreiding van arbeid en vrijetijd over de gehele week is dan waar te nemen. Bij telewerkers wordt dit duidelijk waargenomen: de vrijetijdsactiviteiten verplaatsen zich naar doordeweekse dagen.
Ter vergroting van deze vrijheid neemt niet alleen het telewerken een vlucht, maar worden tevens inspanningen verricht om het netwerk waarop telewerkers via de modem kunnen communiceren met het bedrijf, niet alleen op 'kantooruren' bereikbaar te maken, maar op ieder gewenst tijdstip. De vrijheid en flexibiliteit van de telewerker wordt daarmee extra vergroot. De meeste afwijkingen die gidsgroepen vertonen ten opzichte van het gemiddelde activiteitenpatroon zijn overigens afwijkingen op werkdagen. Dit heeft onder andere te maken met het feit dat de gidsgroepen voortrekkers zijn op het gebied van nieuwe werkvormen (kantoornomaden, flexibele werkers, werkende mobiele ouderen).
Tele-activiteiten Teleshoppen lijkt nog niet geaccepteerd; telebanking wel. Dit lijkt te maken te hebben met de mate waarin persoonlijke aanwezigheid nodig of wenselijk is bij het uitvoeren van de activiteit. Van beide ontwikkelingen wordt het tijdsbesparende effect wel gewaardeerd, maar in het geval van teleshoppen weegt het voordeel van tijdsbesparing niet op tegen de ondervonden of verwachte nadelen.
-91-
Men wil de geschiktheid van de produkten kunnen beoordelen. Daarvoor moet men ruiken, zien, voelen, passen en dergelijke. Dit speelt bij het kopen van groenten of kleding uiteraard meer een rol dan bij financiële diensten. Bovendien vindt men shoppen over het algemeen een prettige activiteit, banking niet. Persoonlijk contact en lijfelijke aanwezigheid speelt ook een rol bij de beoordeling van teleworking. Velen willen telewerken, maar slechts een beperkt aantal dagen. Anders heeft men het idee 'dingen te missen'.
3.3
Methodiek typologie van activiteiten
Door het in kaart brengen van activiteiten en verplaatsingen van deze gidsgroeprepresentanten zijn tevens een aantal aspecten aan het licht gekomen, die in de huidige methodiek nadere aandacht behoeven. Het gaat om zowel de segmentering in bevolkingsgroepen als de methode van de vertaalmatrices. Hieronder zullen deze aspecten worden toegelicht.
Verplaatsingsmotief: vrijwilligerswerk Het lijkt zinnig vrijwilligerswerk te scharen onder arbeid en niet onder vrijetijdsbesteding. De definitie van werk als betaalde arbeid is te strak. Hiervoor komen uit het onderzoek de volgende argumenten naar voren: de ondervraagde mobiele ouderen noemen hun vrijwilligerswerk 'werk'; uit hun uitlatingen blijkt een duidelijk onderscheid tussen vrijwilligerswerk en vrijetijdsbesteding, bijv. "Ik combineer mijn werk nooit met vrije tijd"; vrijwilligerswerk is geen recreatie zoals andere activiteiten in de categorie vrijetijdsbesteding (sporten, bioscoop e.d.); het motief vrijetijdsbesteding
niet-stedelijke voorzieningen is op te splitsen in recreatie niet-stedelijke voorzieningen en vrijwilligerswerk; voor vele mobiele ouderen neemt het activiteitenpatroon van het vrijwilligerswerk dezelfde vorm aan als van het vroegere werk: men is er soms vijf dagen per week mee bezig; men kan vraagtekens plaatsen bij het criterium van betaalde/niet betaalde arbeid; bovendien is de grens tussen al dan niet betaald krijgen niet scherp te trekken (vergoedingen e.d.).
-92-
Verplaatsingsmotief: verzorgen Enige aandacht verdient ook het coderen van tours met als motief het verzorgen van hulpbehoevenden. In TBO wordt familiehulp als participatie en daarmee als v3
bestempelt. In dit onderzoek zijn verzorgtours daaronder geschaard. Het TBO laat echter verzorgende activiteiten (fiets, huisdieren, kamerplanten) alsmede persoonlijke verzorging, medische verzorging elders (overigens van de eigen persoon) en kinderverzorging vallen onder het runnen van een huishouden en daarmee als: winkelen. Hierin zal een keuze dienen te worden gemaakt. Verplaatsingsmotief: naar tweede verblijfplaats en LAT Wanneer een verplaatsing plaatsvindt naar de tweede verblijfplaats, is de vraag of dit te scharen is onder 'vrije tijd niet stedelijke voorzieningen' (v3) of onder 'wonen'. Het gaat om een woning, dus dat zou voor wonen pleiten. Het voordeel van wonen is bovendien dat een verplaatsing vandaaruit opgevat kan worden als een thuis-uitthuistour. Dit is niet mogelijk als men de tweede verblijfplaats als v3 opvat. Het nadeel van wonen is echter, dat geen onderscheid zichtbaar wordt russen een verplaatsing naar het ene en naar het andere huis en bovendien dat de verplaatsing van woonlokatie l naar woonlokatie 2 niet als tour te coderen is.
Dezelfde coderingsproblematiek doet zich voor bij verplaatsingen naar de LAT-relatie en vanuit de woonlokatie van de LAT-relatie.
Bevolkingssegmenten en referentiekaders Het indelen van een persoon met een LAT-relatie bij een bepaald bevolkingssegment verdient nadere aandacht. Een LAT-relatie is te coderen als een alleenstaande of als een samenwonende. Een derde alternatief is het onderscheiden van een apart bevolkingssegment voor LAT-relaties.
Ook andere segmenten ontbreken in het TBO: een betaald werkende 65-plusser of een full-time werkende vrouw met een parttime werkende man. Zoals in hoofdstuk 2 vermeld lijkt verder een nadere specificering van enkele gidsgroepen gewenst. Er zijn meerdere typen kantoornomaden, ouderen, LAT-relaties en flexibele werkenden te onderscheiden.
Enkelvoudige versus meervoudige tour Een aantal als zeer complex ervaren tours worden bij het coderen volgens de BGCtypologie gereduceerd tot enkelvoudige tours. Dit is echter geen reële afspiegeling van de werkelijkheid. -93-
De enkelvoudige tour wonen-werken-wonen kan bestaan uit meer dan twee verplaatsingen indien men zich ten behoeve van het werk moet verplaatsen, bijvoorbeeld van kantoor naar kantoor of van klant naar klant. Een tour wonen-werklokatie l-werklokatie2-wonen telt maar één verplaatsingsmotief (namelijk werken), maar zou ons inziens toch als een meervoudige tour dienen te worden opgevat. Hetzelfde geldt voor het koppelen van meerdere winkelactiviteiten, meerdere vrijetijdsactiviteiten en ook meerdere onderwijsactiviteiten achter elkaar op verschillende lokaties. Ook deze dienen te worden gecodeerd als meervoudige tour.
BIJLAGE l
Vragenlijst
Intomart
Intomart: 95.2819/8.2198 Onderwerp: Dual interviews: Gidsgroepen A. Introductie (5 minuten)
- uitleg onderzoek: betreft activiteitenpatronen buitenshuis, nu en in de toekomst, onderscheiden naar werk, winkelen, onderwijs en vrije tijd - Voorstellen: naam, leeftijd, woonplaats, beroep/functie, werkplaats, aantal werkzame uren, gezinssituatie, activiteiten van partner, hoeveelheid vrije tijd, spreiding van vrije tijd over de week, ruimte gebrek, vervoerwijze privé, vervoerwijze werk, afstand tot het werk, gebruik openbaar vervoer, hobby's (bijlage 1)
- autobezit (hoeveel) - spontaan: Hoe zou men het eigen activiteitenpatroon (buitenhuis) typeren?
B. Buitenhuis activiteiten (bijlage 2 en 3) Noteer nauwkeurig in schema en maak een onderscheid naar maandag t/m zondag van de zogenaamde activiteiten tours: aaneengesloten sequenties van buitenhuis-bezigheden, thuis beginnend en thuis eindigend bijvoorbeeld: wonen-winkelen-wonen een zogenaamde enkelvoudige en wonen-werken-winkelen-wonen, een tweevoudige tour.
- Hoe vaak gaat men gemiddeld op maandag de deur uit om te gaan werken. Hoe vaak verplaatst men zich vervolgens binnen werktijd (noteer in schema bijvoorbeeld 1/3) - Combineert men werken weieens met andere activiteiten. Zo ja, welke (noteer in schema onder meervoudige tours bijvoorbeeld we-wi) - Vervolgens hetzelfde aangeven voor winkelen (wi), onderwijs (on), vrijetijd met gebruik van stedelijke voorzieningen (vl: bioscoop, restaurant), vrijetijd zonder gebruik van voorzieningen (v2:wandelen, fietsen) en vrijetijd met gebruik van voorzieningen buiten de stad (
C. Gidsgroeplidmaatschap - U bent voor dit gesprek uitgenodigd vanwege het feit dat u ....Sinds wanneer vertoont men dit gedrag? - Waarom en onder welke omstandigheden is men dit gedrag gaan vertonen?
- Wat heeft deze verandering in algemene zin teweeg gebracht? - En wat ten aanzien van de activiteiten buitenshuis?
D. Buitenshuis activiteitenpatroon Aan de hand van de inventarisatie wordt nu nagegaan welke veranderingen zich in het activiteitenpatroon hebben voorgedaan onder invloed van aspecten die met het gidsgroeplidmaatschap te maken hebben.
- Hoeveel tours maakt u gemiddeld per dag? Is dit veranderd onder invloed van het gidslidmaatschap? Welk percentage? de type tour namelijk werk, winkelen, onderwijs en recreëren?
de verhouding tussen enkelvoudige en complexe tours? Welke veranderingen en waardoor? - In hoeverre is er verandering gekomen in de activiteitenpatronen buitenshuis ten aanzien van: het tijdstip? Welke verandering? En waardoor?
de verdeling over de week? Welke verandering? En waardoor? de vervoerswijze? Welke veranderingen en waardoor? (naast invloed lidmaatschap gidsgroep ook invloed van: woonsituatie locatie werkplek nabijheid vrijetijdsobjecten gezinssituatie familie-omstandigheden vervoermiddel nagaan)
- Welk percentage van de tijd besteed men binnen en welk percentage buitenshuis? In hoeverre is dat veranderd ten opzichte van vroeger? - Welke activiteiten worden nu binnen (buitenshuis) uitgevoerd die vroeger binnens-
huis (buiten werden uitgevoerd). - Hoe denkt u dat anderen die tot de gidsgroep behoren buitenshuis actief zijn?
E. Toekomst (facultatief) - In hoeverre verwacht men dat het activiteiten patroon dat men vertoont, in de toekomst bij andere groepen zal toenemen? Onder welke omstandigheden wel/niet?
- Welke verwachting heeft men ten aanzien van de ontwikkeling van het eigen activiteitenpatroon in de toekomst? Hoe zal dat wijzigen? Onder welke omstandigheden? - Welke veranderingen verwacht men ten aanzien van de kwantiteit en de kwaliteit van activiteiten patronen onder toenemende: ontgroening vergrijzing schaalvergroting internationalisering informatietechnologie (beeldtelefoon) snellere vervoerssystemen cq meer congestie emancipatie individualisering)
F. Afsluiting
BIJLAGE 2
Kenmerken en verplaatsingen van de respondenten
Intomart
Respondentnummer 1 Gidsgroep
Niet-verkozen LAT-relatie
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw niet werkend, met kinderen en/of alleenstaand, werkend, 35-64 jaar
Geslacht
Man
Leeftijd
42 jaar
Woonplaats
Hengelo
Nabijheid winkels
Voldoende
Beroep/functie
Projectmanager
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Gehuwd, twee kinderen (oudste kind 4 jaar)
Beroep/functie partner
Huisvrouw
Wekelijkse arbeidsduur
40 uur
Vrije tijd per week:
4 uren in het weekend
uren/spreiding Autobezit/rijbewijs/
1 auto, behalve woensdag (dan doet zijn echtgenote de
autobeschikbaarheid
boodschappen)
Vervoerwijze, privé
Fiets
Vervoerwijze, werk
auto
Afstand tot werk/ werkplek
200 (Hengelo-Delft) 2 a 2 Vi uur enkele reis
Gebruik openbaar
Nee (trein duurt 3 uren)
vervoer/kaartbezit
Hobbies
Genealogie
Typering activiteitenpatroon
Druk, gestresst, hectisch
3-voudige tours
tours totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
2-voudige tours
4.0 89%
_
_
0,5 11%
_
_
.
-
4,5 100%
za
_
_
_
_
_
_
-
-
-
zo
_
_
_
_
_
1.0
-
-
1.0 100%
Verblijfsnomade Respondent 2
enkelvoudige tours
wd
-
100%
Respondentnummer 2 Gidsgroep
Verblijfsnomade
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw niet werkend, met kinderen.
Geslacht
man
Leeftijd
40 jaar
Woonplaats
Kortenhoef en Kruiningen
Nabijheid winkels
genoeg
Beroep/functie
Predikant
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
gehuwd, twee kinderen,
/ te ver van elkaar
jongste kind 5 jaar.
Beroep/functie partner
huisvrouw en vrijwilligster basisschool voor 15 uur per week.
Wekelijkse arbeidsduur
50 a 60 uur.
Vrije tijd per week:
24 uur. zo t/m ma, en soms zaterdag
uren/spreiding Autobezit/rij be wij s/ autobeschikbaarheid
1 auto altijd beschikbaar want echtgenote heeft
geen rijbewijs. Vervoerwijze, privé
auto
Vervoerwijze, werk
auto
Afstand tot werk/ werkplek
variabel: Gooi, Baarn, Soest lx p/w naar Amsterdam of Den Bosch.
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Soms voor bestuurswerkzaamheden in Amsterdam of Den Bosch.
Hobbies
fietsen en lezen
Typering activiteitenpatroon
soms hectisch, maar meestal niet.
Verblijfsnomade
enkelvoudige tours
2-vou-
Respondent 2
dige tours
3-voudige tours
tours totaal
we
wi
on
vl
v2
v3
wd
2.0 29%
1.0 14%
_
1.0 14%
1.0 14%
_
2.0 29%
_
7.0 100%
za
_
_
_
_
_
1.0 50%
1.0 50%
_
2.0 100%
zo
_
-
-
_
_
1.0 100%
_
_
1.0 100%
Respondentnummer 3 Gidsgroep
Verblijfsnomade
Bevolkingssegment
Vrouw parttime werkend, man werkend, zonder kinderen
Geslacht
vrouw
Leeftijd
58 jaar
Woonplaats
Hilversum en Ermelo
Nabijheid winkels
Ruim aanwezig (m. n. boodschappen in Hilversum)
Beroep/functie
Verkoopster in een lederwarenzaak
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
gehuwd, 4 kinderen (reeds uit huis)
Beroep/functie partner
eigenaar architectenburo
Wekelijkse arbeidsduur
zomer : 1 dag in de week winter: 4 dagen per week
Vrije tijd per week: uren/spreiding
avonden en weekenden
Autobezit/rijbewijs/
1 auto, maar echtgenoot rijdt daarin
autobeschikbaarheid Vervoerwijze, privé
auto, fiets, trein
Vervoerwijze, werk
bus/lopen, trein
Afstand tot werk/ werkplek
Hilversum-Hilversum Hilversum-Ermelo-Hilversum
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Binnen Hilversum de bus Hilversum-Ermelo (of Zwolle) de trein
Hobbies
Golven, fietsen
Typering activiteitenpatroon
Hectisch. Zou het liever rustiger zien
Verblijfsnomade
enkelvoudige tours
Respondent 3
2-vou-
3-vou-
tours
totaal
dige
dige
we
wi
on
vl
v2
v3
tours
tours
0.5 4%
3.0
_
1.0 9%
4.0
2.5 22%
_
26%
0.5 4%
za
-
-
-
_
-
1.5 100%
_
_
1.5 100%
zo
_
_
_
_
_
1.5
_
_
1.5 100%
wd
35%
100%
11.5 100%
Respondentnummer 4 Gidsgroep
Niet-werkende mobiele ouderen
Bevolkingssegment
Man niet werkend, vrouw niet werkend, 65 +
Geslacht
Man
Leeftijd
70 jaar
Woonplaats
Kortenhoef
Nabijheid winkels
Rondom
Beroep/functie
Gepensioneerd beroepsmilitair, werkzaam bij: locale omroep, boekhouding voetbalclub
Gezinssituatie/leeftijd
gehuwd
jongste kind Beroep/functie partner
Vrijwilligster (UW) in een ziekenhuis
Wekelijkse arbeidsduur
20 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Avonden Weekends
Autobezit/rijbewijs/
autobeschikbaarheid
1 auto 20. 000 km per jaar
Vervoerwijze, privé
Auto
Vervoerwijze, werk
Fiets
Afstand tot werk/ werkplek
Variabel
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Nooit
Hobbies
Fietsen
Typering activiteitenpatroon
Druk en aktief. Wil gezond blijven.
enkelvoudige tours
Niet-werkende, mobiele ouderen Respondent 4
we
Wl
on
vl
v2
v3
tours
3-voudige tours
wd
_
_
_
_
_
13.0 100%
_
_
13.0 100%
za
_
_
_
0.5 20%
_
1.0 40%
1.0 40%
_
2.5 100%
zo
_
_
_
-
_
1.0 100%
_
_
1.0 100%
2-vou-
dige
tours
totaal
Respondentnummer 5 Gidsgroep
niet-werkende mobiele ouderen
Bevolkingssegment
Man niet werkend, vrouw niet werkend, met kinderen
Geslacht
Man
Leeftijd
62 jaar
Woonplaats
Bussum
Nabijheid winkels
Genoeg
Beroep/functie
Gepensioneerd directeur grafische industrie geeft bedrij fsadviezen, commissariaat, patiëntenvervoer.
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
gehuwd, 4 kinderen, jongste kind is 20 jaar
Beroep/functie partner
Huisvrouw / overblijfmoeder
Wekelijkse arbeidsduur
20 a 25 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Vooral in het weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto, 10.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Fiets
Vervoerwijze, werk
Fiets, auto
Afstand tot werk/
10 km
werkplek
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Heel weinig
Hobbies
Zwemmen, fietsen, lezen
Typering activiteitenpatroon
Boeiend, dienstbaar, uitdagend
enkelvoudige tours
Niet-werkende mobiele ouderen Respondent 5
we wd za
_
tours
dige tours
totaal
on
1.5 12%
0.1 1%
1.0
-
.
_
1.0 50%
-
~
2.0 100%
-
0.5
-
1.0 66%
-
_
1.5 100%
11.0 87%
50% zo
-
v3
3-vou-
Wl
vl
v2
2-voudige tours
33%
12.6 100%
Respondentnummer 6 Gidsgroep
Flexibele arbeid
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen
Geslacht
Man
Leeftijd
34 jaar
Woonplaats
Huizen
Nabijheid winkels
Voldoende
Beroep/functie
Hoofd relatiebeheer (bankinstelling)
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Gehuwd, geen kinderen
Beroep/functie partner
Hoofd directie-secretaresse 50 uur p/ w.
Wekelijkse arbeidsduur
50 a 60 uur
Vrije tijd per week:
20 a 30 uur per week
uren/spreiding Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
2 Auto's - Resp. rijdt 30.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Auto, fiets
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
10 km Soest
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Weinig
Hobbies
Fietsen, koken
Typering activiteitenpatroon
Hectisch
enkelvoudige tours
Flexibele arbeid
Respondent 6
2-voudige tours
3-voudige tours
tours totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
wd
9.0 64%
2.0 14%
_
1.0 7%
-
1.0 7%
-
1.0 7%
14.0 100%
za
_
1.0 50%
_
1.0 50%
_
-
-
-
2.0 100%
zo
^
_
1.0
-
_
_
1.0 100%
_
_
100%
Respondentnummer 7 Gidsgroep
Flexibele arbeid
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen en/of alleenstaand, werkend, tot 35 jaar
Geslacht
Man
Leeftijd
30 jaar
Woonplaats
Hilversum
Nabijheid winkels
Ruim aanwezig
Beroep/functie
Eigenaar exportbedrij f
Gezinssituatie/leeftijd
LAT-relatie, geen kinderen
jongste kind Beroep/functie partner
Medewerkster telecombedrijf (fulltime)
Wekelijkse arbeidsduur
50 a 60 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
20 uur Zondag en maandagochtend.
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto, 50.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Auto
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
België)
Variabel (door geheel Nederland en
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Nooit
Hobbies
(Zaal)voetbal, tennis
Typering activiteitenpatroon
Soms heel erg hectisch
Flexibele arbeid Respondent 7 we
Wl
17.0
68%
1.0 4%
za
_
_
zo
_
_
wd
tours totaal
vl
v2
v3
dige tours
3-voudige tours
2.0 8%
_
2.0 8%
2.0 8%
1.0 4%
25.0 100%
_
_
_
_
1.0 100%
_
1.0 100%
_
_
1.0 50%
1.0 50%
_
_
2.0 100%
enkelvoudige tours on
.
2-vou-
Respondentnummer 8
Gidsgroep
Telewerkers
Bevolkingssegment
Vrouw werkend, man werkend,
zonder kinderen Geslacht
Vrouw
Leeftijd
44 jaar
Woonplaats
Hoorn
Nabijheid winkels
Genoeg
Beroep/functie
Personal officer
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Samenwonend, geen kinderen
Beroep/functie partner
Monteur witgoed
Wekelijkse arbeidsduur
32 uur / 8 uur WAO
Vrije tijd per week:
Avonden
uren/spreiding
Weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
Geen auto / wel rijbewijs/ autobeschikbaarheid via partner
Vervoerwijze, privé
Fiets
Vervoerwijze, werk
Fiets, trein
Afstand tot werk/ werkplek
42 km, Amsterdam
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Trein
Hobbies
Zwemmen, kleding maken, schriftelijk studeren (open universiteit), stoomlocomotief
Typering activiteitenpatroon
Relaxed
enkelvoudige tours
Telewerker
Respondent 8
2-vou-
3-vou-
tours
dige
dige
totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
tours
tours
wd
_
2.0 28%
_
1.0 14%
_
_
3.0 42%
1.0 14%
7.0 100%
za
_
1.0 50%
_
.
1.0 50%
_
_
_
2.0 100%
zo
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Respondentnummer 9 Gidsgroep
Telewerkers
Bevolkingssegment
Vrouw werkend, man werkend, zonder kinderen
Geslacht
Vrouw
Leeftijd
49 jaar
Woonplaats
Wilnis
Nabijheid winkels
Goede voorzieningen
Beroep/functie
Project manager
Gezinssituatie/leeftijd
Samenwonend, geen kinderen
jongste kind Beroep/functie partner
Eigen bedrijf (champignon-kwekerij)
Wekelijkse arbeidsduur
50 a 60 uur
Vrije tijd per week:
uren/spreiding
Alles buiten het 60 uur werken ma. t/m vr. loopt werk en vrije tijd in elkaar over
Autobezit/rijbewijs/
4 Auto's (waaronder 2 antieke auto's)
autobeschikbaarheid Vervoerwijze, privé
Auto
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/
30 km (Utrecht); ca. 30 minuten reistijd
werkplek
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit Hobbies
Golven, lezen, koken
Typering activiteitenpatroon
Workaholic, prettig, niet hectisch absoluut geen relaxed leven
enkelvoudige tours
Telewerkers Respondent 9 wd za zo
2-vou-
3-vou-
tours totaal
dige
dige
we
Wl
on
vl
v2
v3
tours
tours
0.5 5%
_
_
2.5 24%
5.0 50%
1.0
9%
1.0 9%
0.5 5%
10.5 100%
1.0 20%
_
1.0
1.0 20%
1.0
_
20%
20%
1.0 20%
5.0 100%
-
-
-
-
-
-
-
-
_
-
Respondentnummer 10 Gidsgroep
Partners met beide grote woon-werk afstand
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen
Geslacht
Man
Leeftijd
33 jaar
Woonplaats
Velserbroek
Nabijheid winkels
Voldoende
Beroep/functie
Adviseur waterbehandeling
Gezinssituatie/leeftijd
Gehuwd, geen kinderen
jongste kind Beroep/functie partner
Projectleider TNO-Delft (woon-werk afstand 66 km)
Wekelijkse arbeidsduur
40 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
2 a 3 uur per avond Weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto, ca. 50.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Fiets
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/
63 km, Velserbroek-Utrecht (1 uur reistijd)
werkplek Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Een enkele keer, als de reis gemakkelijker is dan met de auto
Hobbies
Hardlopen, roeien, muziek, biljartsport
Typering activiteitenpatroon
Relaxed en sportief
enkelvoudige tours
Partners met we
wi
on
vl
v2
v3
2-voudige tours
2.7
1.0 11%
_
0.3 3%
0.3
3.0 32%
2.0 21%
0.3 3%
9.5 100%
1.0 36%
_
0.3 9%
1.0 36%
0.5
_
_
2.8 100%
_
_
_
_
_
_
0.5 100%
beide een grote woon-werk afstand
wd
29%
Respondent 10 za zo
_ _
3%
3-voudige tours
tours totaal
18% 0.5 100%
Respondentnumnier 11
Gidsgroep
Partners met beide grote woon-werk afstand
Bevolkingssegment
Vrouw werkend, man werkend, zonder kinderen
Geslacht
Vrouw
Leeftijd
32 jaar
Woonplaats
Velserbroek
Nabijheid winkels
Voldoende
Beroep/functie
Projectleider TNO-Delft
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Gehuwd, geen kinderen
Beroep/functie partner
Adviseur waterbehandeling (woon-werk afstand 63 km)
Wekelijkse arbeidsduur
32 uur, vaste tijden (ma/di/wo/vr)
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Per avond ca. 1 a 1 1 12 uur Weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
Rijbewijs (echtgenoot gebruikt de auto voor woon-werkverkeer
Vervoerwijze, privé
Fiets
Vervoerwijze, werk
Trein
Afstand tot werk/ werkplek
66 km, Velserbroek-Delft, 1 a 1 1/2 uur reistijd
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Trein
Hobbies
Tuin, planten, naaien, breien, bodyvorming (aerobic/fitness)
Typering activiteitenpatroon
Onrustig
Partners met beide een grote woon-werk afstand
enkelvoudige tours
wd
Respondent 1 1 za zo
2-vou-
3-vou-
dige
dige
tours totaal
we
wi
on
vl
v2
v3
tours
tours
3.7 43%
2.0 23%
-
0.3 3%
0.3 3%
2.0 23%
0.3 3%
0.3 3%
8.8 100%
-
-
-
0.3 20%
1.0
-
-
-
80%
1.3 100%
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Respondentnummer 12 Gidsgroep
Niet-verkozen LAT-relatie
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen en/of alleen-
staand, werkend, tot 35 jaar Geslacht
Man
Leeftijd
25 jaar
Woonplaats
Den Haag
Nabijheid winkels
Ruim aanwezig
Beroep/functie
Technisch wetenschappelijk onderzoeker
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
LAT-relatie Partner woont in Aarle
Beroep/functie partner
Eigenaresse dorpswarenhuis
Wekelijkse arbeidsduur
40 a 50 uur
Vrije tijd per week:
Avonden en
uren/spreiding
weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
Geen auto
Vervoerwijze, privé
Auto (vriendin haalt hem op)
Vervoerwijze, werk
Fiets of tram
Afstand tot werk/ werkplek
20 minuten met de fiets Leidschendam
Gebruik openbaar
Trein, tram
vervoer/kaartbezit
Hobbies
Strandvolleybal, squash, conditietraining
Typering activiteitenpatroon
Gepland, onprettig
Flexibele arbeid Respondent 12
enkelvoudige tours
2-voudige tours
3-voudige
tours totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
wd
_
_
_
_
_
_
2.0 40%
3.0 60%
5.0 100%
za
_
1.0
_
_
0.5
_
_
_
1.5 100%
_
_
-
1.0 100%
33%
66% zo
_
_
tours
_
_
1.0
100%
Respondentnummer 14
Gidsgroep
Kantoornomaden
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, met kinderen
Geslacht
Man
Leeftijd
42 jaar
Woonplaats
Huizen
Nabijheid winkels
Voldoende
Beroep/functie
Opzichter/directievoerder ingenieursbureau
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Gehuwd, 4 kinderen jongste kind 2 jaar
Beroep/functie partner
Medisch analist 24 uur p/w
Wekelijkse arbeidsduur
50 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Avonden Weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
2 Auto's; 40 a 50.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Auto
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
Variabel
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Bijna nooit
Hobbies
In en om het huis, schilderen, tuin, met de kinderen naar sport
Typering activiteitenpatroon
Hectisch maar leuk
Kantoornomade Respondent 14
enkelvoudige tours
2-voudige tours
3-voudige tours
tours totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
wd
4.0 48%
1.0 12%
_
_
_
_
1.3 15%
_
6.3 100%
za
0.3 8%
1.0
_
_
_
1.0 31%
_
31%
1.0 31%
3.3 100%
-
_
_
_
-
1.0
_
_
1.0 100%
zo
100%
Respondentnummer 15 Gidsgroep
Kantoornomaden
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen
Geslacht
Man
Leeftijd
30 jaar
Woonplaats
Amstelveen
Nabijheid winkels
Ruim aanwezig
Beroep/functie
Hoofd commerciële zaken ass/makel.knt.
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Samenwonend, geen kinderen
Beroep/functie partner
Label-manager (mode-merken)
Wekelijkse arbeidsduur
50 a 60 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Avonden Weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
2 Auto's; 40.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Taxi, auto, fiets
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
Variabel (veel klantbezoek) Hoofdkantoor Amsterdam en bijkantoor Almere
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Nooit
Hobbies
Fietsen, tennis, zeilen, lezen
Typering activiteitenpatroon
Werk hectisch / privé ontspannen
Kantoornomade Respondent 15
enkelvoudige tours we
wi
on
vl
v2
v3
_
1.0 11%
1.0 11%
1.0 11%
tours totaal
2voudige tours
voudige tours
3.0 33%
2.0 22%
9.0 100%
3-
wd
_
za
1.0 25%
_
_
1.0 25%
1.0 25%
1.0 25%
_
_
4.0 100%
zo
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1.0 11%
Respondentnummer 16 Gidsgroep
Kantoornomaden
Bevolkingssegment
Vrouw werkend, man werkend, met kinderen
Geslacht
Vrouw
Leeftijd
41 jaar
Woonplaats
Bussum, Hilversum, Den Haag
Nabijheid winkels
Ruim aanwezig
Beroep/functie
Journalist
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Gehuwd, 3 kinderen jongste kind anderhalfjaar oud
Beroep/functie partner
Journalist
Wekelijkse arbeidsduur
36 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Soms overdag Weekend
Autobezit/rij bewij s/ autobeschikbaarheid
2 Auto's; 40.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Fiets
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
Variabel
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Niet
Hobbies
Schrijven, lezen, tekenen
Typering activiteitenpatroon
Hectisch, prettig
enkelvoudige tours
Kantoornomade Respondent 16 wd
2-vou-
3-voudige tours
tours totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
dige tours
_
7.0
_
1.0
0.5
4%
3.0 24%
-
8%
1.0 8%
12.5 100%
56% za
0.5 33%
0.5 33%
_
_
_
_
0.5 33%
_
1.5 100%
zo
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Respondentnummer 17 Gidsgroep
Niet-werkende mobiele ouderen
Bevolkingssegment
Man niet werkend, vrouw werkend, met kinderen
Geslacht
Man
Leeftijd
58 jaar
Woonplaats
Nieuwegein
Nabijheid winkels
In het dorp
Beroep/functie
WAO
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Gehuwd, jongste kind 21 jaar
Beroep/functie partner
Leidinggevende in thuiszorg
Wekelijkse arbeidsduur
40 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Avonden en weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto, 30 a 40.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Fiets, brommer, auto
Vervoerwijze, werk
Fiets, auto ( naar Utrecht)
Afstand tot werk/ werkplek
1 1/2 km op de fiets 18 km met de auto naar Utrecht
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Nooit
Hobbies
Fietsen, tuinieren
Typering activiteitenpatroon
Heerlijk
enkelvoudige tours
Niet-werkende, mobiele ouderen Respondent 17
wd
2-voudige tours
3-voudige tours
tours totaal
1.0
-
16.0 100%
we
Wl
on
vl
v2
v3
^
8.0 50%
_
_
2.0 13%
5.0 31%
6%
za
^
1.0 17%
_
_
1.0 17%
2.0 33%
2.0 33%
_
6.0 100%
zo
_
_
.
.
1.0 25%
3.8 75%
-
-
4.0 100%
Respondentnummer 18 Gidsgroep
Werkende mobiele ouderen
Bevolkingssegment
Man niet werkend, vrouw niet werkend, 65 +
Geslacht
Man
Leeftijd
71 jaar
Woonplaats
Bussum
Nabijheid winkels
Ruim aanwezig
Beroep/functie
Gepensioneerd accountant Nu: economisch adviseur
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Gehuwd, geen kinderen
Beroep/functie partner
Huisvrouw
Wekelijkse arbeidsduur
70 uur
Vrije tijd per week:
Geen
uren/spreiding Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto; 43.000 km p/j zakelijk en 7000 km p/j privé.
Vervoerwijze, privé
Auto
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
Variabel
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Nooit
Hobbies
Nee
Typering activiteitenpatroon
Waanzinnig Maar, dit is m'n lust en m'n leven
Werkende,
enkelvoudige tours
mobiele
3-vou-
dige tours
tours
dige
tours totaal
we
Wl
10.0 71%
1.0 7%
za
2.0 100%
_
_
_
.
_
.
-
2.0 100%
zo
2.0 100%
_
_
_
_
_
_
_
2.0 100%
ouderen Respondent 18
2-vou-
wd
on
vl
v2
v3
14.0 100%
3.0
21%
Respondentnummer 19 Gidsgroep
Flexibele arbeid
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, met kinderen
Geslacht
Man
Leeftijd
43 jaar
Woonplaats
Huizen
Nabijheid winkels
Genoeg
Beroep/functie
Technisch adviseur intern, transport
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Gehuwd; 2 kinderen jongste kind is 9 jaar
Beroep/functie partner
Boekhoudster ( halve dagen)
Wekelijkse arbeidsduur
60 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Avonden en weekend
AutQber.it/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
2 Auto's
Vervoerwijze, privé
Auto, fiets
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
Huizen-Zaandam ( standplaats) maar voornamelijk variabel
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Nooit
Hobbies
Tennis, fietsen, lezen
Typering activiteitenpatroon
Hectisch, onprettig
Resp. rijdt 70.000 km p/j
Flexibele arbeid Respondent 19
enkelvoudige tours
2-vou-
3-vou-
tours
totaal
dige
dige
we
Wl
on
vl
v2
v3
tours
tours
wd
9.5 62%
0.3 2%
_
_
_
_
5.5 36%
_
15.3 100%
za
-
-
-
-
-
-
-
-
-
zo
_
_
_
_
1.0 50%
1.0 50%
_
_
2.0 100%
Respondentnummer 20 Gidsgroep
Flexibele arbeid
Bevolkingssegment
Eén-oudergezin, werkend
Geslacht
Vrouw
Leeftijd
49 jaar
Woonplaats
Eemnes
Nabijheid winkels
Boodschappen in Eemnes, winkelen elders
Beroep/functie
Demonstratrice van tupperware
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Alleenstaand, dochter 23 jaar
Beroep/functie partner
n.v.t.
Wekelijkse arbeidsduur
30 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
30 uur
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto; 30.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Auto
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
Variabel
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Zelden
Hobbies
Fitness, body-building, skieën, schaatsen, lezen, TV-kijken, uitgaan
Typering activiteitenpatroon
Ontspannen
enkelvoudige tours
Flexibele arbeid Respondent 20 wd
2-vou-
3-voudige
tours totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
dige tours
5.5
_
_
.
-
1.0 7%
8.0 55%
-
14.5 100%
38%
tours
za
_
_
_
1.0 44%
1.0 44%
0.3 11%
_
_
2.3 100%
zo
_
_
_
1.0
1.0 50%
_
_
_
2.0 100%
50%
Respondentnummer 21 Gidsgroep
Telewerkers
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen
Geslacht
Man
Leeftijd
27 jaar
Woonplaats
Winterswijk
Nabijheid winkels
In de nabijheid
Beroep/functie
Manager info-zaken Omroepreclame
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Samenwonend, geen kinderen
Beroep/functie partner
Eigen bedrijf ( bloemenzaak) 60 uur p/w
Wekelijkse arbeidsduur
50 a 60 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
doordeweeks 13 uur Weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto; ca. 50.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Fiets
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
Variabel
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Niet
Hobbies
Voetbal, tennis, fietsen, computerprogrammeren
Typering activiteitenpatroon
Hectisch, verantwoordelijkheid, tevreden
Telewerker Respondent 2 1
enkelvoudige tours
2-voudige tours
3-voudige tours
tours totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
wd
3.0 50%
2.0 33%
_
_
_
1.0 17%
_
_
6.0 100%
za
_
3.0 50%
_
1.0 17%
1.0 17%
_
1.0 17%
_
6.0 100%
zo
_
_
_
1.0 100%
_
_
1.0 100%
_
_
Respondentnummer 22 Gidsgroep
Flexibele arbeid
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen
Geslacht
Man
Leeftijd
43 jaar
Woonplaats
Emmeloord
Nabijheid winkels
Dagelijkse boodschappen in Emmeloord Winkelen elders
Beroep/functie
Free-lance journalist, werkend voor vakbladen in Haarlem
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
gehuwd, geen kinderen
Beroep/functie partner
Verpleegkundige (28 uur p/w vaste tijden)
Wekelijkse arbeidsduur
30 a 35 uur
Vrije tijd per week:
Dinsdag
uren/spreiding
Weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto; 40 a 50.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Auto, fiets
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
Variabel
Gebruik openbaar vervoer/kaanbezit
Soms
Hobbies
Schaatsen, fietsen, gitaar spelen
Typering activiteitenpatroon
Genieten
enkelvoudige tours
we
Wl
on
vl
v2
v3
2-voudige tours
3.0 20%
2.0 13%
_
_
3.0
1.0 7%
_
20%
6.0 40%
15.0 100%
0.5
1.0 40%
-
1.0 40%
-
-
-
_
2.5 100%
_
_
1.0 80%
.
_
_
_
1.25 100%
Flexibele arbeid Respondent 22 wd za
20%
zo
0.25 20%
3-vou-
dige tours
tours totaal
Respondentnummer 23 Gidsgroep
Flexibele arbeid
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen en/of alleenstaand, werkend, tot 35 jaar
Geslacht
Man
Leeftijd
29 jaar
Woonplaats
Eemnes
Nabijheid winkels
Genoeg
Beroep/functie
Sales manager KLM
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
LAT-relatie
Beroep/functie partner
onbekend
Wekelijkse arbeidsduur
40 a 50 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
24 uur verspreid over de avonden en het weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto; 35 a 40.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Auto, motorfiets
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
Eemnes-Hoofddorp (hoofdkantoor) De rest variabel (Amsterdam, Almere, Gooi)
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Niet
Hobbies
Motorrijden, tennissen, skieën, TV-kijken
Typering activiteitenpatroon
Druk, maar wel vrij in het doen en laten
za
Wl
on
vl
v2
v3
2.0 25%
_
_
1.0
1.0 13%
3.0 38%
_
13%
1.0 13%
8.0 100%
_
1.0
_
1.0 33%
1.0 33%
_
-
-
3.0 100%
_
1.0
1.0 50%
_
_
_
2.0 100%
33% zo
tours totaal
we
enkelvoudige tours
wd
3-voudige tours
2-voudige tours
Flexibele arbeid Respondent 23
_
_
50%
Respondentnummer 24 Gidsgroep
Teleshopper
Bevolkingssegment
Vrouw werkend, man werkend, met kinderen
Geslacht
Vrouw
Leeftijd
44 jaar
Woonplaats
Hilversum
Nabijheid winkels
Ruim aanwezig
Beroep/functie
After sales bij de kabelkrant
Gezinssituatie/leeftijd
jongste kind
gehuwd, 3 kinderen jongste 20 jaar
Beroep/functie partner
Orkest assistent (40 uur p/w)
Wekelijkse arbeidsduur
40 uur (vaste tijden)
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Avonden Weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 auto: 20 a 30.000 km p/j Resp. heeft altijd de auto
Vervoerwijze, privé
Auto, fiets
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
5 tot 10 klanten pern dag, maar korte afstanden
Variabel binnen het Gooi
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Nooit
Hobbies
Fietsen, cryptogrammen, lezen, wandelen
Typering activititenpatroon
De helft van de tijd druk en de helft van de tijd ontspannen
Teleshopper
enkelvoudige tours
Respondent 24
2-vou-
3-vou-
dige
dige
tours totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
tours
tours
wd
9.0 67%
1.0 7%
_
_
0.5 4%
2.0 15%
1.0 7%
_
13.5 100%
za
_
_
_
1.0
_
_
_
_
1.0 100%
-
-
-
-
-
100% zo
-
-
-
-
Respondentnummer 25 Gidsgroep
Verzorgenden
Bevolkingssegment
Alleenstaand, werkend, 35-64 jaar, en/of vrouw werkend, man niet werkend, zonder kinderen
Geslacht
Vrouw
Leeftijd
56 jaar
Woonplaats
Zeist
Nabijheid winkels
Genoeg
Beroep/functie
Chef afdeling algemene zaken
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
LAT-relatie
Beroep/functie partner
VUT
Wekelijkse arbeidsduur
36 uur (vaste tijden)
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Vrijdag-middag, avonden, weekend
Autobezit/rijbewijs/
1 Auto; ca 10.000 km p/j
autobeschikbaarheid
Vervoerwijze, privé
Fiets
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/
Zeist-Utrecht-Hilversum (verzorging oom)
werkplek
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Nooit
Hobbies
Filmen, lezen, sporten
Typering activiteitenpatroon
Vrij intensief
Verzorgenden
enkelvoudige tours
Respondent 25
2-vou-
3-vou-
tours totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
dige tours
dige tours
wd
.
_
_
_
_
1.0 14%
3.0 43%
3.0 43%
7.0 100%
za
_
_
_
1.0
0.3
_
_
_
80%
20%
1.3 100%
1.0 50%
-
_
_
2.0 100%
zo
-
-
_
1.0 50%
Respondentnummer 26 Gidsgroep
Verzorgenden
Bevolkingssegment
Vrouw parttime werkend, man werkend, met kinderen
Geslacht
Vrouw
Leeftijd
45 jaar
Woonplaats
Bussum
Nabijheid winkels
Ruim aanwezig
Beroep/functie
Secretaresse, telemarketing, Particulierenzorg
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Gehuwd, 2 kinderen, jongste kind 16 jaar
Beroep/functie partner
Eigen bedrijf (70 uur werkend)
Wekelijkse arbeidsduur
28 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Woensdagmiddag (verzorging schoonmoeder)
Weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
2 Auto's; resp. rijdt 10.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Fiets
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
Bussum-Huizen/Naarden; 60 km naar schoonmoeder
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Nooit
Hobbies
Tennis, tuin, boot, het huis
Typering activiteitenpatroon
Chaotisch druk
enkelvoudige tours
Verzorgenden Respondent 26
3-voudige tours
tours totaal
we
wi
on
vl
v2
v3
2-voudige tours
wd
_
_
_
_
_
1.0 17%
3.0 50%
2.0 33%
6.0 100%
za
_
_
_
_
_
1.0 100%
_
_
1.0 100%
zo
_
_
_
_
_
1.0 100%
_
_
1.0 100%
Respondentnummer 27 Gidsgroep
Verkozen LAT-relatie
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen en/of alleenstaand, werkend, 35 - 64 jaar
Geslacht
Man
Leeftijd
42 jaar
Woonplaats
Huizen
Nabijheid winkels
Genoeg
Beroep/functie
Sporthalbeheerder
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
LAT-relatie Hij is gescheiden; 2 kinderen, niet thuis
Beroep/functie partner
Balie-medewerkster postkantoor (40 uur)
Wekelijkse arbeidsduur
40 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Overdag (bij avonddienst) Avonden (bij dag dienst) Weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto; 25.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Auto
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
5 km Huizen-Blaricum
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Nooit
Hobbies
Tennis, knutselen, vissen
Typering activiteitenpatroon
Relaxed
enkelvoudige tours we
Wl
on
vl
v2
v3
2-voudige tours
wd
10.0 59%
-
_
_
3.0 18%
2.0 12%
2.0 12%
_
17.0 100%
za
_
1.0 30%
_
_
1.0 30%
13.0 40%
_
_
3.3 100%
zo
_
_
_
_
-
0.3 100%
_
_
0.3 100%
LAT-relatie Respondent 27
3-voudige tours
tours totaal
Respondentnummer 28 Gidsgroep
Verkozen LAT-relatie
Bevolkingssegment
Vrouw parttime werkend, man werkend, zonder kinderen en/of alleenstaand, student
Geslacht
Vrouw
Leeftijd
27 jaar
Woonplaats
Bunnik
Nabijheid winkels
Goede voorzieningen
Beroep/functie
Student diergeneeskunde faculteit
Gezinssituatie/leeftijd
LAT-relatie
jongste kind Beroep/functie partner
Eigen bedrijf 40-50 uur en soms weekend
Wekelijkse arbeidsduur
50 uur studeren ( incl. colleges) 12 uur werken op faculteit
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Vrijdag-avond Zaterdag-avond
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto; ca 40.000 km p/j
Vervoerwijze, privé
Auto
Vervoerwijze, werk
Fiets naar de universiteit Auto/trein naar Muiderberg
Afstand tot werk/ werkplek
Bunnik-Utrecht; Bunnik-Muiderberg lx p/w Bunnik-Rotterdam (LAT-relatie)
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Weinig; wel een OV-jaarkaart
Hobbies
Trainen met hond; lesgeven hondencursus, fitness
Typering activiteitenpatroon
Hectisch ( soms té hectisch)
enkelvoudige tours
LAT-relatie Respondent 28
2-vou-
3-vou-
dige tours
dige tours
tours totaal
we
Wl
on
vl
v2
v3
wd
_
2.0 25%
_
_
_
_
6.0 75%
_
8.0 100%
za
1.0 33%
1.0
_
0.5
-
-
-
17%
0.5 17%
3.0 100%
-
0.5
-
-
-
1.5 100%
zo
-
33% 1.0 66%
_
33%
Respondentnummer 29 Gidsgroep
Verblijfsnomade
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, zonder kinderen
Geslacht
Man
Leeftijd
40 jaar
Woonplaats
Amsterdam / Garderen
Nabijheid winkels
Veel
Beroep/functie
Psycholoog GGD
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Samenwonend
Beroep/functie partner
Assurantiekantoor aan huis, in Amsterdam, 40 uur per week.
Wekelijkse arbeidsduur
50 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
Avonden (soms) Weekend
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto van vriendin / wel een rijbewijs ca. 35.000 km p/j (m.n. gereden door vriendin
Vervoerwijze, privé
Auto (van vriendin), lopen
Vervoerwijze, werk
Trein, tram, dienstauto, dienstfiets, auto (van vriendin)
Afstand tot werk/ werkplek
80 km (Amsterdam-Garderen) ca. 50 min. Amsterdam-GGD ca. half uur lopend.
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Graag (i. v. m. lezen), maar de reistijd van anderhalf uur is te lang
Hobbies
Fotografie
Typering activiteitenpatroon
Hectisch
Verblijfsnomade Respondent 29
/ te ver
enkelvoudige tours
wd za
we
wi
on
vl
_
_
_
_
.
1.0
_
38% zo
_
_
_
0.1 5% 0.1
5%
2-vou-
3-voudige tours
tours totaal
v2
v3
dige tours
1.0 9%
5.0 47%
3.8 35%
2.0 19%
10.8 100%
0.5
1.0
_
.
19%
38%
2.6 100%
0.5 19%
2.0 76%
_
_
2.6 100%
Respondentnummer 30 Gidsgroep
Werknemers met wisselende diensten
Man werkend, vrouw niet werkend,
Bevolkingssegment
met kinderen Geslacht
Man
Leeftijd
49 jaar
Woonplaats
Hilversum
Nabijheid winkels
Ruim aanwezig
Beroep/functie
Buschauffeur
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
gehuwd, 2 kinderen
Beroep/functie partner
Huisvrouw
Wekelijkse arbeidsduur
38 a 40 uur + 20 uur voor vakbondswerk
Vrije tijd per week: uren/spreiding
lx per drie weken een weekend vrij lx per vier weken zondags vrij
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
1 Auto; 40.000 km p/j (veel naar het buitenland i. v. m. hobby)
Vervoerwijze, privé
Auto
Vervoerwijze, werk
Auto
Afstand tot werk/ werkplek
Hilversum-Hilversum en Hilversum- Amersfoort/Utrecht (lx p/w)
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Niet meer
Hobbies
Schieten (antieke wapens en kleiduiven), fotografie, computer
Typering activiteitenpatroon
Hectisch (i. v. m. vergaderingen vakbond)
enkelvoudige tours
Wisselende diensten Respondent 30
2-vou-
dige tours
3-voudige tours
tours totaal
3.0
5.5 100%
we
Wl
on
vl
v2
v3
1.0 18%
1.0 18%
_
0.5 9%
_
_
za
0.5 50%
_
_
-
0.3 25%
0.3 25%
_
_
1.0 100%
zo
0.5
_
_
.
_
_
_
_
0.5 100%
wd
100%
_
55%
Respondentnummer 31 Gidsgroep
Werknemers met wisselende diensten
Bevolkingssegment
Man werkend, vrouw werkend, met kinderen
Geslacht
Man
Leeftijd
43 jaar
Woonplaats
Almere
Nabijheid winkels
Ruim aanwezig
Beroep/functie
Trambestuurder
Gezinssituatie/leeftijd jongste kind
Gehuwd, 3 kinderen, de jongste is 1 jaar
Beroep/functie partner
P. R. -medewerkster (2 dgn p/w)
Wekelijkse arbeidsduur
28 uur
Vrije tijd per week: uren/spreiding
8 a 12 uur (60% in het weekend en de rest verspreid ( overdag)
Autobezit/rijbewijs/ autobeschikbaarheid
2 Auto's; ca. 40.000 km p/j totaal
Vervoerwijze, privé
Fiets
Vervoerwijze, werk
Auto (poolen met een collega)
Afstand tot werk/ werkplek
28 km (Almere-Amsterdam)
Gebruik openbaar vervoer/kaartbezit
Zelden
Hobbies
Verzamelen van oude platen en grammofoons, volleyballen, fietsen
Typering activiteitenpatroon
Druk en georganiseerd
enkelvoudige tours
we
Wl
on
vl
v2
v3
2-voudige tours
wd
_
_
_
_
1.0 15%
1.0 15%
3.0 46%
1.5 23%
6.5 100%
za
1.0 29%
1.0 29 %
_
0.5 14%
0.5 14%
0.5 14%
_
_
3.5 100%
zo
0.5 33%
_
_
0.5 33%
0.5 33%
_
_
1.5 100%
Wisselende diensten Respondent 3 1
_
3-voudige tours
tours totaal
