Ivo Manus maakt ‘high art’ Door Robbert Bloemendaal Kunsthistoricus Als kunsthistoricus en kunstverzamelaar heb ik er tientallen jaren van ‘beeltenis-‐kijken’ op zitten. De verbeelding door mensen vanaf de klassieken tot de dag van nu: het is een enorme stortvloed aan schoonheid, lelijkheid, geniale vondsten en slaafse navolging, van humor en diep verdriet, totale materiaalbeheersing en koddige miskleun – en in het beste geval van iets dat daar bovenuit gaat: het gewoon ‘zijn’ van een kunstwerk dat op zichzelf een aanwinst is voor deze wereld. Het is uiteraard deze laatste categorie waar ik altijd naar op zoek ben. Inmiddels hangt mijn huis vol met tientallen werken die nooit vervelen en waar ik mij dagelijks over verbaas – een logisch gevolg van hun ‘aanwinst voor de wereld’ zijn.
Crystal skulls
Naast kunst, verzamel ik de krachtvoorwerpen waar ik sjamanistisch werk mee doe. Daarin heb ik op een gegeven moment de stap gemaakt van ‘gewone’ kristallen naar Crystal Skulls. Prachtige voorwerpen, waarbij het materiaal het belangrijkst is met elk een specifieke werking, zoals citrien, amethist, labradoriet en mijn favoriet chloriet kwarts. Stuk voor stuk waardevolle metgezellen, waarvan ik hier vier laat zien.
Regenboog Citrien
Shaman King Amethist
Shaman Ra Labradoriet
Stratos Chloriet Kwarts
Maar wel zijn ze een beetje eenvormig, iets wat geldt voor de duizenden skulls die ik in de loop der jaren heb gezien. Eerlijk gezegd vond ik dat in eerste instantie niet gek, want tja, een skull is een skull toch? Subtiele verschillen laten de herkomst zien:
Skull in schilderij 16e eeuw Braziliaanse Skull Chinese Skull Steeds is een ‘echte schedel’ het uitgangspunt, waarbij de schedels in de schilderkunst steeds zo realistisch mogelijk worden afgebeeld, de braziliaanse skull zowel realistisch als symbolisch is en de chinese skull spectaculair gedetailleerd is – maar wel steeds hetzelfde.
Schedels en doodhoofden
Ook alle populaire afbeeldingen van schedels en ‘doodshoofden’ ontkomen niet aan het alomtegenwoordige schema:
Jarenlang heb ik mij nooit afgevraagd, blijkbaar net zo min als de rest van de mensheid, of er andere manieren zijn om schedels af te beelden. Wel wist ik dat schedels geen kunst waren in de zin van ‘een kunstwerk dat op zichzelf een aanwinst is voor deze wereld’. Dat was wat mij betreft echt te hoog gegrepen. Totdat…
Mijn verbazing bij Ivo
Totdat ik Ivo Manus op het spoor kwam. Tijdens mijn rondgang door zijn galerij van eigen werk viel ik van de ene verbazing in de andere. Geen schedel hetzelfde, elk exemplaar een nieuwe verbeelding van het begrip ‘schedel’. Neem bijvoorbeeld de eerste twee schedels die ik bij Ivo heb gekocht, of ‘geadopteerd’ zoals dat in skullhoederkringen heet:
Smiles De Wachter Pools vuursteen Borniet Geen van beide hebben ze ook maar iets menselijks, terwijl het tóch echte schedels zijn. Ze hebben niets stoers of agressiefs, maar kunnen tegelijkertijd niet anders dan serieus worden genomen. De ene is de vrolijkheid zelf, de andere plechtig en triest. Ze zijn daarmee een uitdrukking van en een focuspunt voor gevoelens, contemplatie en inzicht. EN… ze zijn naar mijn mening zonder twijfel ‘een kunstwerk dat op zichzelf een aanwinst is voor deze wereld’.
Voordat ik mijn mening onderbouw, eerst nog een paar voorbeelden uit mijn eigen ‘familie’ van Manus Skulls:
Salomon Steatiet
Aya Serpentijn
Aurora Auraliet
Maakt Ivo ‘echte kunst’? Voor mij zijn deze skulls ‘echte kunst’. Maar zijn ze dat ook echt? Om dat hard te kunnen maken, eerst een typisch kunstkritische definitie van ‘kunst’. Kunst in die definitie draait niet om ‘mooi’ zijn, ook niet om het oproepen van emotie. Hoewel kunst zeker mooi kan zijn en emotie kan oproepen, deelt het deze eigenschappen namelijk met heel veel andere zaken. Van een groen uitzicht tot het beroemde prentje van het huilende zigeunerkind. De definitie die het meest stand houdt, is dat kunst aan de kant van de kunstenaar de uiting is van een onderzoek naar wat zich laat verbeelden en hoe dit dan verbeeld kan worden, en tegelijkertijd aan de kant van de beschouwer een vernieuwing van het ‘kijken’ teweeg brengt, een nieuwe kijk op de wereld en/of zichzelf veroorzaakt. Een grote mate van virtuositeit en materiaalbeheersing is daarnaast een must: een stuntelige knoeier kan nooit kunst maken. Tot slot moet het werk van de kunstenaar uniek zijn, herkenbaar als ‘alleen van hem/haar’. Volgens die definitie, en het is de beste die ik ken, is het werk van Ivo kunst. Echte kunst, ‘high art’. Laten we de criteria eens langsgaan. Onderzoek: een meer afgesleten onderwerp dan het ‘doodshoofd’ is nauwelijks te bedenken – of het zou het zigeunerkind moeten zijn. En wat doet Ivo? Hij produceert doodleuk een enorme reeks aan variaties op het thema ‘skull’ die stuk voor stuk een nieuwe kijk op dat thema geven. En die stuk voor stuk eenzelfde enorme intensiteit uitstralen die hun ‘hoeders’ meeneemt op een esthetisch en spiritueel avontuur. En dat in een tempo van honderden (!) skulls per jaar.
Vernieuwing van het kijken: sinds ik de skulls van Ivo ken, verveel ik me aan de ene kant dood bij de ‘gewone’ skulls die bij duizenden op het internet langskomen. En aan de andere kant zie ik overal skulls en gezichten, iets wat door het werk van Ivo bij mij echt ‘aan’ is gezet. Drie voorbeelden van ‘natuurskulls’ die ik sindsdien verzameld heb:
Virtuositeit en materiaalbeheersing: kijk naar de afbeeldingen in dit artikel. Need I say more? Uniciteit: ik surf al jaren met grote regelmaat over het hele internet en heb nooit een skull carver gezien die in de buurt komt van de productie en diversiteit van Ivo. Ja, Leandro is beroemd en varieert wel wat, maar altijd binnen hetzelfde schema. En een site als Skullis doet op z’n Chinees aan ‘kunst’, maar dat is regelrechte kitsch en ook daar: altijd hetzelfde schema! Ik zie niemand ter wereld die zich zelfs maar een collega-‐kunstenaar-‐carver van Ivo mag noemen. En dat is op z’n zachtst gezegd opmerkelijk. En ja, ook schoonheid en emotie: je zou in dit verhaal bijna vergeten dat Ivo helemaal niet uit is op het maken van kunst, maar op het in de wereld zetten van spirituele metgezellen! Want dat is wat deze skulls met name zijn. Ik noemen het ‘spiegels van de ziel’, die elk een ander aspect van mijn ziel belichten, verhelderen en ondersteunen. Skullhoeders werken met hun skulls. Dat is emotie, en dat is schoonheidsbeleving. Ivo maakt echte kunst… en meer.
Ivo blijft verbazen Ivo blijft mij verbazen en mijn definitie van wat een skull kan zijn, uitbreiden. Kijk naar mijn laatste aanwinst, ‘Rain’ van versteend hout:
Over ‘werken met je skull’ gesproken! Dit is een skull die mij tegen het enge aan laat afdalen in de ziel en het verdriet dat daar heerst. Maar Rain zelf is niet eng, maar veeleer zachtmoedig in al zijn lelijkheid. Ik kijk de peilloze diepte van de eeuwen in – en toch is deze skull nog maar een maand geleden gecarved.
Nieuw niveau En Ivo blijft zich ontwikkelen. Tot slot een voorbeeld van een nieuw niveau waarop Ivo zich begeeft, een ‘Grand Skull’ die majestueus en monumentaal het kunnen van Ivo Manus etaleert:
Satyr. Wow. Ga zo door Ivo.
