IST. PI Amsterdam locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw, Demersluis, De Weg en Havenstraat Inspectierapport Doorlichting

IST PI Amsterdam locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw, Demersluis, De Weg en Havenstraat Inspectierapport Doorlichting

a

Ministerie van Justitie

Inspectie voor de Sanctietoepassing

PI Amsterdam locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw, Demersluis, De Weg en Havenstraat Inspectierapport Doorlichting

Februari 2006

Februari 200 6

Doorlichting - PI Amsterdam, locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw, Demersluis, De Weg en Havenstraat Inspectie voor de Sanctietoepassing

Inhoudsopgave

Voorwoord 5 Samenvatting 6 1 1.1 1.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.4 1.5 2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.3

3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.3

Inleiding 10 Opzet inspectierapport 10 Doorlichting 10 Opzet van de doorlichting 11 Methode 11 Tijdpad 12 Wet- en regelgeving 12 Toetsingskader 13 Objectbeschrijving PI Amsterdam 13 Recent onderzoek 14 Het Veer 15 Objectbeschrijving 15 Bevindingen 17 Bevindingen rechtspositie 17 Bevindingen veiligheid 19 Bevindingen reïntegratie 23 Conclusies 23 De Schans 26 Objectbeschrijving 26 Bevindingen 28 Bevindingen rechtspositie 28 Bevindingen veiligheid 29 Bevindingen reïntegratie 31 Conclusies 32

Februari 200 6


4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.3

5 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.3 6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.3

7 7.1 7.2 7.3

8 8.1 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.3 8.3 9

Het Schouw 35 Objectbeschrijving 35 Bevindingen 35 Bevindingen rechtspositie 35 Bevindingen veiligheid 39 Bevindingen reïntegratie 41 Conclusies 41 Demersluis 44 Objectbeschrijving 44 Bevindingen 45 Bevindingen rechtspositie 45 Bevindingen veiligheid 47 Reïntegratie 48 Conclusies 49 De Weg 52 Objectbeschrijving 52 Bevindingen 53 Bevindingen rechtspositie 53 Bevindingen veiligheid 55 Bevindingen reïntegratie 57 Conclusies 58 Beveiliging Over Amstel complex 60 Objectbeschrijving 60 Bevindingen 61 Conclusies 62 Havenstraat 64 Objectbeschrijving 64 Bevindingen 65 Bevindingen rechtspositie 65 Bevindingen veiligheid 67 Bevindingen reïntegratie 69 Conclusies 70 PI Amsterdam 72

Februari 200 6


10 10.1 10.2 10.3

Aanbevelingen 75 Aanbevelingen gericht aan de afzonderlijke locaties 75 Aanbevelingen gericht aan de PI Amsterdam 76 Aanbevelingen gericht aan de Minister van Justitie 77 Bijlage A: Afkortingen 79 Bijlage B: Bronnen 80 Bijlage C: Geïnterviewde personen 82 Bijlage D: Toetsingskader 85 Bijlage E: Commentaar PI Amsterdam 104

Februari 2006


Voorwoord

Dit omvangrijke rapport is het resultaat van de inspectie van een zestal locaties van de PI Amsterdam. Tot nu toe heeft de Inspectie voor de Sanctietoepassing doorlichtingen uitgevoerd bij een enkele locatie. Voor het eerst zijn nu bijna alle locaties van een penitentiaire inrichting in één onderzoek doorgelicht. Niet alleen was het aantal objecten groot voor een doorlichting, daarbinnen was ook nog sprake van een aanzienlijke diversiteit: hoewel alle locaties de bestemming huis van bewaring hebben, beschikken zij over veel afdelingen met bijzondere functies. Het kan niet anders dan dat deze variëteit ook in dit rapport terug te vinden is: de bevindingen bij de verschillende locaties lopen uiteen, en dat geldt dus ook voor de conclusies en aanbevelingen op locatieniveau. Als er al een rode draad door het geheel loopt dan is dat wel de constatering dat de locaties van de PI Amsterdam de afgelopen paar jaar een grote investering hebben gepleegd in organisatie en verbetering van medewerkers. Er hebben zowel in de organisatiestructuur als in het personeelsbestand ingrijpende wijzigingen plaatsgevonden. Daarmee is een aantal noodzakelijke, fundamentele verbeteringen doorgevoerd om binnen de locaties de voorwaarden te bewerkstelligen om integriteit en een effectieve sanctietoepassing te waarborgen. De ISt constateert dat nu een nadrukkelijke impuls nodig is om te komen tot daadwerkelijke borging van een integere en effectieve organisatie. W.F.G. Meurs Hoofdinspecteur

5

Februari 2006


Samenvatting

Locaties In de periode tussen 27 september en 8 december 2005 is door de Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt) een doorlichting uitgevoerd in de Penitentiaire Inrichting (PI) Amsterdam, locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw / Demersluis, Havenstraat en De Weg. De doorlichting werd conform het toezichtkader van de ISt gericht op het functioneren van de inrichtingen op de terreinen rechtspositie gedetineerden, veiligheid (inclusief integriteit) en reïntegratie. Het onderzoek voor de doorlichting bestond uit het opstellen van een toetsingskader op grond van weten regelgeving, het analyseren van schriftelijk materiaal van de inrichtingen en een inspectie ter plaatse, waarbij zowel observaties werden uitgevoerd als interviews met medewerkers van alle functiegroepen, met gedetineerden en met de commissies van toezicht werden gehouden. Hoewel alle locaties de bestemming huis van bewaring hebben, hebben delen ervan verschillende functies, zoals een intensieve behandelafdeling (IBA), een bijzondere zorgafdeling (BZA), een verslavingsbegeleiding afdeling (VBA), een forensische observatie- en behandelafdeling(FOBA), een inrichting voor stelselmatige daders (ISD), een strafrechtelijke opvang verslaafden (SOV) en een landelijke afdeling beheerproblematische gedetineerden (LABG). Deze grote mate van differentiatie kenmerkt de organisatie van locaties en meer in het algemeen de PI Amsterdam. Rechtspositie Op het terrein van de rechtspositie van gedetineerden zijn de bevindingen van de ISt dat gedetineerden in alle locaties op de hoogte zijn van hun rechten en plichten. In één locatie wordt echter niet standaard aan elke gedetineerde bij binnenkomst het volledige reglement huisregels gegeven. Activiteiten waar gedetineerden volgens de Penitentiaire beginselenwet recht op hebben worden in de locaties aangeboden. Slechts in één locatie is wekelijks gebruik van de

6

Februari 2006


bibliotheek niet voor alle gedetineerden mogelijk. Voorts is er een gevarieerd beeld met betrekking tot het aanbod van arbeid, sporten en onderwijs, waarbij de algemene teneur is dat deze mogelijkheden vanwege het verkorte dagprogramma overal zijn verminderd of zelfs (onderwijs) zijn komen te vervallen. Verschillende locaties kennen het gebruik van meerpersoonscellen (overal “twee-op-één-cel”). Plaatsing op een meerpersoonscel levert nauwelijks incidenten op. Niet in alle locaties is sprake van een gedetineerdencommissie (Gedeco). Daar waar een Gedeco bestaat, wordt een continue samenstelling ervan bemoeilijkt door de snelle doorlooptijd van gedetineerden De uitvoering van het korte dagprogramma geeft op een aantal terreinen problemen. Flexibiliteit in programma en postenbezetting om uitval van onderdelen van het dagprogramma op te kunnen vangen is nauwelijks of niet meer aanwezig in die locaties waar volgens het verkorte dagprogramma wordt gewerkt. Sommige activiteiten voor gedetineerden vinden daardoor in voorkomend geval geen doorgang. Voorts worden hierdoor de mogelijkheden voor communicatie tussen personeel en gedetineerden verkleind. Veiligheid Het handhaven van orde en veiligheid in de locaties geschiedt volgens duidelijke procedures. Er is over het algemeen sprake van weinig incidenten en daar waar dat niet het geval is (Het Veer en De Weg) heeft het een duidelijke oorzaak die door management met medewerkers wordt gedeeld en aangepakt. Verschillende locaties kennen eigen calamiteitenteams. Ten behoeve van alle locaties is voorts een Intern Bijstandsteam beschikbaar. Vooral de inzet van eigen medewerkers staat garant voor een proportionele toepassing van geweld. In alle locaties is het personeel erop gericht door preventie te voorkomen dat zaken escaleren tot incidenten. In alle locaties (met uitzondering van Het Veer en De Schans) is door de verschillende functiegroepen en gedetineerden aangegeven dat het verkorte programma nu weinig tijd laat voor “een praatje” waardoor deze preventie aan betekenis inboet. De ISt heeft echter niet vast kunnen stellen dat dit leidt tot bijvoorbeeld een hoger aantal klachten. Discriminatie komt niet of nauwelijks voor tussen personeel en gedetineerden, soms wel tussen gedetineerden onderling. Celinspecties worden over het algemeen strikt en correct uitgevoerd. De ISt heeft geconstateerd dat op een enkele uitzondering na het drugsbeleid strikt wordt nageleefd. Urinecontroles worden afhankelijk van de specifieke functie van de locatie structureel of op aanwijzing uitgevoerd. Integriteit heeft de aandacht van management en medewerkers. Echter, de

7

Februari 2006


bevordering van integriteitbewustzijn bij medewerkers in hun dagelijkse werkzaamheden vindt nauwelijks plaats. Uit de inspecties komt een beeld naar voren dat de locaties van de PI Amsterdam de afgelopen paar jaar een grote investering hebben gepleegd in organisatie en verbetering van medewerkers. Er hebben zowel in organisatiestructuur als in het personeelsbestand ingrijpende wijzigingen plaatsgevonden. Daarmee zijn een aantal noodzakelijke, fundamentele verbeteringen doorgevoerd om binnen de locaties de voorwaarden te bewerkstelligen om integriteit en een effectieve sanctietoepassing te waarborgen. De ISt constateert dat nu een nadrukkelijke impuls nodig is om te komen tot daadwerkelijke borging van een integere en effectieve organisatie. Reïntegratie Inspanningen in de doorgelichte locaties op het gebied van reïntegratie tonen een gevarieerd beeld, afhankelijk van de specifieke functie. Een goed voorbeeld is De Schans waar ten behoeve van de tenuitvoerlegging van de SOV-maatregel een uitvoerige samenwerking met diverse gemeentelijke instanties is opgezet. Het Veer en De Schans kennen voor wat betreft de tenuitvoerlegging van de SOV-maatregel individuele behandelplannen. Hetzelfde geldt voor IBA en BZA. De ISt heeft in de locaties waar de ISD-maatregel ten uitvoer wordt gelegd of waar dat op afzienbare termijn zal gebeuren geconstateerd dat de organisatie nog zoekende is naar een goede structuur waarin verblijfs- en behandelplannen kunnen worden opgesteld en uitgevoerd. Bij de uitvoering van de reguliere functie van een Huis van bewaring is geen sprake meer van detentieplannen. Voor die veelplegers die bekend zijn bij met name GG&GD wordt wel gezorgd voor begeleiding bij ontslag. Door de invoering van het verkorte dagprogramma en de hoge doorloopsnelheid van gedetineerden zijn de mogelijkheden om de reïntegratie te ondersteunen door bijvoorbeeld het leggen van contacten met verhuurders van woningen, sociale dienst en dergelijke verminderd ten opzichte van enige jaren geleden. Aanbevelingen De ISt doet op het niveau van enkele locaties specifieke aanbevelingen. Deze aanbevelingen betreffen vooral aanpassingen in werkprocessen en administratie om de rechtspositie van gedetineerden te verbeteren en om de communicatie

8

Februari 2006


tussen piw’ers en staf te verbeteren. Daarnaast beveelt de ISt bij twee locaties aan om het toezicht op het gebruik van drugs te verscherpen. Op het niveau van de PI Amsterdam doet de ISt een zestal aanbevelingen, die voor alle of enkele locaties gelden. Het gaat daarbij om de waarborging van de rechtspositie van gedetineerden in het licht van het verkorte dagprogramma nauwlettend te volgen, het ontwikkelen en implementeren van een integriteitbeleid, het bevorderen van de fysieke conditie van medewerkers, de samenwerking van de locaties te bevorderen, dienstinstructies te doen internaliseren, aan de strafrechtsketenpartners de randvoorwaarden voor een goede uitvoering van de ISD-maatregel duidelijk te maken en de samenwerking met gemeentelijke partners bij de opvang van gedetineerden na beëindiging van hun detentie en bij de uitvoering van de ISD-maatregel te coördineren. Tenslotte beveelt de ISt aan de Minister van Justitie aan om de consequenties van het verkorte dagprogramma in combinatie met de personele bezetting te volgen om zich er blijvend van te vergewissen dat de rechtspositie van gedetineerden gewaarborgd kan blijven en te onderzoeken of een FSU in de regio Amsterdam kan worden gerealiseerd.

9

Februari 2006


1 Inleiding

1.1 Opzet inspectierapport In dit inleidende hoofdstuk wordt de aanpak van de doorlichting van de Penitentiaire Inrichting (hierna: PI) Amsterdam, locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw / Demersluis, gebouw De Weg van De Weg / Tafelbergweg (die elke een “toren” van het Over Amstel complex zijn) en Havenstraat belicht en wordt een beschrijving van de PI Amsterdam gegeven. In de volgende hoofdstukken worden per locatie de bevindingen beschreven en conclusies getrokken waarin een oordeel op grond van het toetsingskader (zie bijlage D) wordt gegeven. Hoewel Het Schouw en Demersluis binnen de PI Amsterdam één locatie vormen, gaat het om twee afzonderlijke “torens”van het Over Amstel complex. In dit rapport worden ze daarom afzonderlijk behandeld. Bovendien is een apart hoofdstuk gewijd aan de inrichting van de beveiliging in het Over Amstel complex. In hoofdstuk 9 worden conclusies getrokken voor de PI Amsterdam als geheel en in hoofdstuk 10, tenslotte, worden aanbevelingen gedaan. 1.2 Doorlichting Het gaat om een reguliere doorlichting op de drie aspecten van het toezichtkader van de ISt: rechtspositie gedetineerde, veiligheid en reïntegratie. De vraagstelling van deze doorlichting luidt derhalve: wat is de stand van zaken op de aspecten rechtspositie gedetineerde, veiligheid en reïntegratie in de locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw / Demersluis, De Weg / Tafelbergweg (gebouw De Weg) en Havenstraat en wat is het oordeel van de ISt hierover? Het resultaat van de doorlichting bestaat uit een beschrijving van de bevindingen over de huidige situatie in de locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw / Demersluis, gebouw De Weg van De Weg / Tafelbergweg en Havenstraat en een beoordeling van de ISt over de kwaliteit van de

10

Februari 2006


sanctietoepassing op de aspecten rechtspositie gedetineerde, veiligheid en reïntegratie in deze locaties. Vanuit dit oordeel wil de ISt door middel van aanbevelingen bijdragen aan de borging van een behoorlijke sanctietoepassing. Het onderzoek betreft bovengenoemde locaties van de PI Amsterdam. Tot de PI Amsterdam behoort ook het grenshospitium Tafelbergweg dat met De Weg één locatie vormt. Er is voor gekozen om het grenshospitium Tafelbergweg niet in deze doorlichting mee te nemen. Bij de doorgelichte locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw / Demersluis en gebouw De Weg van De Weg / Tafelbergweg is het aspect beveiliging deels gezamenlijk beoordeeld omdat zij onderdeel uitmaken van hetzelfde complex (Over Amstel) waarin bepaalde veiligheidsvoorzieningen gedeeld worden. Tot het Over Amstel complex behoort ook de locatie De Singel. Deze maakt echter deel uit van de tbs-inrichting Flevo Future Amsterdam en is daarom ook niet bij deze doorlichting betrokken. De centrale diensten van de PI Amsterdam maken evenmin deel van deze doorlichting uit en de ISt heeft ook de relatie tussen de centrale diensten en de locaties niet nader onderzocht. 1.3 Opzet van de doorlichting

1.3.1 Methode Voor dit onderzoek is de basismethodiek voor het uitvoeren van een doorlichting toegepast. Deze bestaat uit het in eerste instantie verzamelen van feitelijke gegevens. Op grond van de vaststelling van de feitelijke situatie en het toetsen aan het toetsingskader (zie ook paragraaf 1.3.4 en bijlage D) komt de ISt tot een beoordeling van de betreffende inrichting. In de doorlichting worden drie methoden gehanteerd voor het verzamelen van feitenmateriaal: − documentenonderzoek: voorafgaand aan de inspectie is materiaal opgevraagd − (zie bijlage B voor een overzicht). Op grond van het materiaal is een analyse − gemaakt en zijn aanvullende informatievragen opgesteld;

11

Februari 2006


− − − − −

observatie tijdens de inspectie: de doorlichting kent een rondgang door de locaties en overleggen van personeel worden bijgewoond; interviews met functionarissen van de locatie (zie bijlage C voor een volledig overzicht); interviews met functionarissen van ketenpartners van Het Veer.

Conform het Protocol Werkwijze van de ISt is het onderzoek door twee inspecteurs gezamenlijk uitgevoerd. 1.3.2 Tijdpad De doorlichting is bij brief van 22 juli 2005 aan de algemeen directeur van de PI Amsterdam aangekondigd. Het te hanteren toetsingskader is op 13 september 2005 aan de algemeen directeur en (vertegenwoordigers van) de locatiedirecteuren overhandigd. De inspecties hebben op 27 en 28 september 2005 (Het Veer), 3 en 4 oktober (De Schans), 17 en 18 oktober (Het Schouw ), 27 en 28 oktober (Demersluis), 10 november 2005 (beveiliging Over Amstel complex), 21 en 22 november (Havenstraat) en 7 en 8 december 2005 (De Weg) plaatsgevonden. Daarnaast zijn in de maanden oktober en november gesprekken gevoerd met enkele ketenpartners van Het Veer. In de periode oktober - december 2005 zijn ook gesprekken met de commissies van toezicht van de locaties gevoerd. Het concept van het inspectierapport van deze doorlichting is op 13 januari 2006 aan de algemeen directeur gestuurd voor wederhoor over de feitelijke bevindingen. Op 8 februari zijn opmerkingen ontvangen. Deze hebben geleid tot verbeteringen in het rapport en commentaar van de PI Amsterdam zoals dat in bijlage E bij dit rapport is opgenomen. Het rapport is op 15 februari 2006 vastgesteld en aangeboden aan de Minister van Justitie. 1.3.3 Wet- en regelgeving In de voorbereiding van het doorlichtingonderzoek heeft de ISt de volgende weten regelgeving in ogenschouw genomen: − nationale wetgeving, zoals de Penitentiaire beginselenwet (hierna: Pbw) − diverse nationale uitvoeringsregelingen en circulaires van DJI − internationale verdragen, zoals het Europese verdrag ter voorkoming van foltering − internationale standaarden, zoals de European prison rules

12

Februari 2006


1.3.4 Toetsingskader Aan de basis van het toetsingskader ligt het Toezichtkader van de ISt en de in paragraaf 1.3.3 genoemde weten regelgeving. De drie grondslagen uit het toezichtkader - rechtspositie gedetineerde, veiligheid en reïntegratie - zijn voor de doorlichting nader geoperationaliseerd in een toetsingskader (opgenomen in bijlage D). 1.4 Objectbeschrijving PI Amsterdam De locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw / Demersluis, De Weg / Tafelbergweg en De Singel (tbs-inrichting Flevo Future Amsterdam) maken deel uit van het Over Amstel complex, een uit de jaren zeventig van de vorige eeuw stammend inrichtingencomplex in Amsterdam Zuid-Oost met zes “torens” en daarbinnen ook nog eens gescheiden paviljoens. Er is onzekerheid over het voortbestaan van dit inrichtingscomplex. Die onzekerheid heeft zijn weerslag op de organisatie en de medewerkers. Vanuit de organisatie worden verschillende ideeën naar voren gebracht over hoe het complex ook in de toekomst een penitentiaire functie kan behouden. In de ene locatie leeft het idee, dat het complex mogelijk in gebruik kan blijven voor gespecialiseerde groepen, in een andere locatie wordt gespeculeerd over de mogelijkheid dat de inrichting in gebruik kan worden gehouden voor hetzelfde regime van huis van bewaring. De torens kennen een gemeenschappelijke beveiliging van de buitenkant van het complex. Dat betekent ook dat de binnenkomst van gedetineerden, personeel, bezoekers en goederen voor al deze locaties centraal is georganiseerd in het zogenaamde “voorgebouw”. Ook de personele kant van de beveiliging van het complex is centraal georganiseerd. Al het bewakingspersoneel wordt centraal aangestuurd: receptie, centrale meldkamer en decentrale meldkamers bij de locaties. Daarnaast voorziet de beveiliging ook in het beschikbaar hebben van een IBT-team ten behoeve v an de locaties van het complex. De Havenstraat is een eind negentiende-eeuws inrichtinggebouw in het centrum van de stad, een echte “stadsbajes”. De meeste managementondersteunende taken binnen de PI Amsterdam worden centraal voor alle locaties aangeboden. Dit betekent dat er sprake is van een afstand tussen ondersteunende medewerkers bij de locaties en de centrale

13

Februari 2006


diensten. Deze afstand is groter geworden voor de centrale diensten die nu door het Shared Service Centrum (hierna: SSC) worden aangeboden. De PI Amsterdam is met verschillende locaties de afgelopen jaren een aantal keren in de publiciteit gekomen. In de beeldvorming komt nauwelijks naar voren dat de PI Amsterdam uit vijf afzonderlijke locaties bestaat, verdeeld over drie fysiek gescheiden gebouwen en dat binnen deze locaties veelal ook nog sprake is van functiedifferentiatie. Sinds enkele jaren hebben er omvangrijke en diepgaande veranderingen in de organisatiestructuur, de werkprocessen en het personeelsbestand plaatsgevonden met het doel om de organisatiestructuur te verbeteren en bij medewerkers een professionele cultuur te bevorderen. Bij de inspecties hebben alle functiegroepen een beeld geschetst van een organisatie die voorafgaande aan deze veranderingen op tal van terreinen verwaarloosd is geweest. In de volgende hoofdstukken zal van de doorgelichte objecten afzonderlijk een objectbeschrijving worden gegeven. 1.5 Recent onderzoek De Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) heeft in de loop van 2003, 2004 en 2005 rapportages uitgebracht naar aanleiding van toezichtbezoeken die op 12 november 2003 (De Schans ), 7 april 2004 (Demersluis), 23 april 2004 (Havenstraat), 10 juni 2004 (De Weg, toen nog Grenshospitium) en 6 juni 2005 (Het Schouw) zijn afgelegd.

14

Februari 2006


2 Het Veer

2.1 Objectbeschrijving Het Veer is een Huis van bewaring en heeft als forensische observatie- en behandelingafdeling (hierna: FOBA) de bijzondere bestemming het bieden van crisisopvang aan forensisch psychiatrische patiënten ten behoeve van andere inrichtingen en instellingen. Het Veer kent zeven paviljoens. De observatie- / isoleercellen bevinden zich op een aparte (dak) afdeling. Vier van deze zeven paviljoens zijn inkomstenpaviljoens, waarvan één intensieve zorg biedt. Hier kunnen ook vrouwen worden opgenomen. Eén paviljoen is verblijfspaviljoen, waar ook de meeste “tbs-passanten” verblijven. Eén paviljoen is schakelpaviljoen, bedoeld voor gestabiliseerde patiënten ten behoeve van het hofressort Leeuwarden. Tenslotte is één paviljoen ingericht voor vrouwen. In totaal gaat het om 66 plaatsen. In Het Veer is een uitgebreider dagprogramma ingericht dan in het reguliere regime van een Huis van bewaring. Het Veer kent een populatie die bestaat uit gedetineerden die voor het merendeel psychotisch binnenkomen en bij wie tevens vaak sprake is van meervoudige co-morbiditeit. Deze gedetineerden worden vooral vanuit huizen van bewaring en gevangenissen (soms vanuit daar aanwezige intensieve behandelafdelingen (hierna: IBA) of bijzondere zorgafdelingen (hierna: BZA) naar de FOBA verwezen. Dat betekent dat verwijzing pas plaatsvindt indien de verwijzende afdeling zo ontregeld is en de situatie van de gedetineerde zo ernstig en acuut is dat deze zelfs in gespecialiseerde regimes een crisissituatie ontstaat. De crisisopvang die de FOBA biedt is naar haar aard tijdelijk. Getracht wordt om de toestand van gedetineerden zodanig te verbeteren dat ze terug kunnen in het regime van waaruit ze naar de FOBA zijn verwezen of kunnen worden doorgeplaatst naar meer geëigende settings (GGZ, tbs, FSU’s).

15

Februari 2006


Deze vorm van crisisopvang heeft zich gedurende lange tijd in de FOBA ontwikkeld en biedt een noodzakelijke voorziening die nergens anders binnen DJI of de GGZ wordt gevonden. “Ketenpartners” van de FOBA geven aan dat deze voorziening voor hen onmisbaar is. Teneinde de doorstroom vanuit de FOBA te bevorderen is de forensische schakelunit (hierna: FSU) ontwikkeld. Aanvankelijk zouden vier van de vijf hofressorten regionaal voorzien worden van in totaal drie FSU’s. Uiteindelijk zijn nu twee FSU’s ingericht: in de PI Rijnmond, locatie Noordsingel voor het ressort Den Haag en in de PI Vught voor de ressorten Den Bosch en Arnhem en Amsterdam. Deze FSU-plaatsen in Rotterdam (16 ten behoeve van het ressort Den Haag) en Vught (16 ten behoeve van de ressorten Den Bosch en Arnhem en 16 ten behoeve van het ressort Amsterdam) zijn ingericht om vooral de aansluiting en samenwerking met instellingen voor de geestelijke gezondheidszorg in de regio’s van de ressorten te optimaliseren, zodat de regionale GGZ een passende rol bij de uitstroom speelt. De FSU’s in Rotterdam en Vught hebben deze samenwerking voor de ressorten Den Haag en Den Bosch inmiddels goed ingericht, terwijl voor het ressort Amsterdam de FOBA deze functie goed vervult. Voor de overige ressorten geldt dit minder. De ISt vormt zich geen oordeel over de zorg die door de FOBA wordt gegeven. Dit is een taak voor de Inspectie voor de Gezondheidszorg (hierna: IGZ), die in mei 2005 het laatst de FOBA heeft bezocht. De ISt heeft zich gericht op de aspecten van detentie. De bijzondere functie van Het Veer als FOBA vindt binnen een strikt detentieregime plaats. De FOBA is er uitsluitend op gericht om - wanneer de toestand van een gedetineerde ertoe leidt dat de inrichting deze gedetineerde niet de zorg kan geven die nodig is - de toestand van de gedetineerde te verbeteren en in een structuur te brengen die het mogelijk maakt hem weer terug te plaatsen of in een andere inrichting of instelling te plaatsen. Indien dit niet haalbaar is, wordt zo veel mogelijk overplaatsing naar een GGZ-instelling bewerkstelligd. Daarmee is Het Veer niet met andere Huizen van Bewaring te vergelijken. Behandeling is het primaire kenmerk van de FOBA, vandaar dat in plaats van over gedetineerden wordt gesproken over patiënten. De ISt heeft geconstateerd dat de FOBA zich bewust is van haar dubbele functie: detentie en behandeling. De balans tussen deze twee functies wordt gewaarborgd door een stelsel van organisatorische maatregelen: horizontale organisatiestructuur, op de

16

Februari 2006


functie van de FOBA aangepast teamprofiel, specifieke FOBA-opleiding, multidisciplinaire beoordeling van patiënten en duale aansturing van de afdelingsteams door een afdelingshoofd en een behandelcoördinator (psycholoog of arts). De FOBA kent voorts een buitengewone gemeenschappelijke gerichtheid op het werk, waarbij de medewerkers elkaar vinden in de zorg voor de patiënten, over een hoog opleidingsniveau beschikken en open en direct met elkaar communiceren. Deze elementen zijn bepalend voor de homogene, open en transparante cultuur die de ISt in Het Veer heeft aangetroffen. De FOBA is zich bewust van haar speciale positie in het Nederlandse detentiebestel en draagt de unieke opgebouwde expertise uit door te zorgen voor stageplekken ten behoeve van IBA’s, FSU’s, de ISD van de PI Amsterdam, HBO- en artsenopleidingen. De FOBA betrekt expertise uit de geestelijke gezondheidszorg voor een professionele beoordeling van het eigen functioneren in de samenhang tussen behandeling en detentie, zoals recent nog naar aanleiding van drie suïcides. De resultaten van het externe onderzoek dat de FOBA hiernaar heeft ingesteld, gaven de IGZ geen aanleiding een nader onderzoek in te stellen. De FOBA onderhoudt de contacten met de diverse GGZ-instellingen in de Amsterdamse regio. Daarbij is het opvallend dat de FSU voor het ressort Amsterdam in Vught is gevestigd. 2.2 Bevindingen

2.2.1 Bevindingen rechtspositie Huisregels en beklagmogelijkheid De inrichting heeft een exemplaar van de huisregels in verschillende talen beschikbaar. Alle patiënten krijgen bij het intakegesprek een exemplaar van de huisregels overhandigd en toegelicht. De patiënten geven aan dat zij weten wat de huisregels zijn en hoe zij hun beklag kunnen doen bij de commissie van toezicht. Zij kunnen bij het personeel terecht met vragen over de huisregels en het personeel is beschikbaar voor ondersteuning bij het indienen van een klaagschrift. De ISt heeft geconstateerd dat de commissie van toezicht klaagschriften snel behandelt nadat de maandcommissaris eerst heeft getracht

17

Februari 2006


door bemiddeling een oplossing te bereiken. Patiënten geven aan dat de maandcommissaris makkelijk toegankelijk is. Bejegening gedetineerde en inbreuken op rechten van gedetineerden Door de functie van de FOBA zijn de inspanningen in de FOBA gericht op behandeling van de patiënt. Daarbij staat het individuele behandelplan van de patiënt centraal. Dit wordt door de arts en de psycholoog opgesteld met supervisie door de psychiater. Een goede afweging met de vereisten van detentie wordt gewaarborgd door de “duale” aansturing van de afdelingen: afdelingshoofd en behandelcoördinator. Patiënten hebben toegang tot post, telefoon, advocaat, bibliotheek, recreatie, sport, crea, geestelijke verzorging, medische en psychische zorg en bezoek in overeenstemming met de weten regelgeving. Slechts bij uitzondering wordt in voorkomend geval op grond van het behandelplan besloten geen bezoek toe te staan. Het beleid binnen de FOBA is gericht op het respecteren van de rechten van de gedetineerde en in voorkomend geval wordt dit door middel van extra inzet van personeel mogelijk gemaakt. Doordat het dagprogramma langer duurt dan in het reguliere regime in een Huis van bewaring, hebben patiënten ruimere mogelijkheden voor luchten (een enkel paviljoen), sporten en crea. De ISt heeft geconstateerd dat het zoekraken van persoonlijke eigendommen in verband met het vervoer van patiënten geregeld voorkomt. Het is al praktijk dat de persoonlijke eigendommen bij binnenkomst samen met de patiënt worden uitgepakt om mogelijke vermissingen zo snel mogelijk te kunnen vaststellen. Binnen de FOBA wordt thans gewerkt aan een betere registratiemethode van de persoonlijk eigendommen bij binnenkomst en vertrek van een patiënt. De toestand van patiënten geeft regelmatig aanleiding om in het kader van de behandeling inbreuk te maken op bepaalde rechten van gedetineerden. Deze inbreuken variëren van beheer van tabak / sigaretten tot dwangmedicatie. Ze worden telkens afgewogen in het kader van het individuele behandelplan, besproken in multidisciplinair kader, gerapporteerd en medegedeeld aan de patiënt met de motivering van het besluit. Wanneer sprake is van geweldgebruik cq dwang, is een arts of psychiater met een verpleegkundige aanwezig die de conditie van de patiënt voor en na de inbreuk op fysieke integriteit van de patiënt controleert. Bovendien is er te allen tijde een verpleegkundige aanwezig.

18

Februari 2006


Sanctiepraktijk De sanctiepraktijk is helder en in overeenstemming met weten regelgeving. Patiënten geven aan dat zij weten wat de sancties voor ontoelaatbaar gedrag zijn. Bij het opleggen van sancties worden de consequenties voor de behandeling in het kader van het behandelplan betrokken. Daarbij vindt een afweging van alternatieven plaats en wordt voorkomen dat de sanctie disproportioneel is. Discriminatie Medewerkers en patiënten geven aan dat zij niet worden gediscrimineerd. Binnen de FOBA wordt wel rekening gehouden met multi-etniciteit in de patiëntenzorg en de samenstelling van de afdelingsteams. De ISt trof een respectvolle bejegening van de patiënten aan met veel aandacht voor communicatie van personeel naar patiënten. 2.2.2 Bevindingen veiligheid Calamiteiten Personeel van de FOBA geeft aan het calamiteitenplan te kennen en doet mee aan oefeningen. De FOBA kent een eigen calamiteitenteam. Personeel oefent over het algemeen in het kader van het Praktisch Penitentiair Optreden (hierna: PPO). Toezicht hierop is een uitdrukkelijk aandachtspunt voor het management, hoewel geen sancties staan op absentie bij PPO. De dienstinstructies met betrekking tot beperkende maatregelen en geweldmaatregelen worden door het personeel als bekend en helder ervaren. Agressie en geweld Gezien de populatie van de FOBA is veiligheid voor patiënt én personeel een voortdurend aandachtspunt. Er vinden doorlopend incidenten plaats waarbij medewerkers klappen en verwondingen oplopen. Het ontremde en escalerende gedrag van patiënten, dat aan de basis van deze incidenten ligt, wordt in de FOBA als onvermijdelijk beschouwd. In 2005 is een protocol Melding Incidenten Patiëntenzorg ingevoerd met het doel dat incidenten en “bijna-incidenten” vaker worden gemeld zodat factoren die aanleiding (kunnen) geven tot incidenten beter in beeld komen. Binnen de multidisciplinaire teams is voorts aandacht voor de verwerking van incidenten op het niveau van zowel team als individuele medewerker. De aandacht voor veiligheid van patiënt én personeel

19

Februari 2006


komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in het behandelplan, het elke middag bespreken van mogelijke risico’s bij patiënten en een evaluerende bespreking na elk incident, waarbij consequenties voor het behandelplan worden besproken. Er wordt per afdeling gezorgd voor een optimale teamsamenstelling van drie medewerkers per tien patiënten. De betrokkenheid van het personeel is ook bij de toepassing van geweld groot omdat men steeds op een juiste en proportionele wijze geweld wil toepassen om in lijn te blijven met het behandelplan. Slechts in het uiterste geval wordt het IBT gevraagd te assisteren en ook dit gebeurt in samenwerking met het personeel van de FOBA om disproportioneel geweld te voorkomen. Daarbij worden, voor zover de ISt heeft kunnen nagaan, de dienstinstructies nageleefd. Ook voor de inzet van BHV, de inzet van de politie en het doorsturen naar het penitentiair ziekenhuis bestaan protocollen, die aanwezig en bekend bij het personeel zijn. In geval van transport voor rechtszittingen en op indicatie wordt een patiënt altijd door een medewerker van de FOBA begeleid. Drugs In de FOBA is geen sprake van een aanpak van drugsproblematiek vanwege het specifieke karakter als tijdelijke crisisopvang en omdat van drugsgebruik bij de patiënten zelden sprake is. In geval van drugsgebruik bij een patiënt is dit één van verschillende problemen van een patiënt. Het behandelplan houdt hiermee rekening. In geval van controles wordt, waar nodig, een beroep gedaan op collega’s van de ISD De Schans die vanwege de tenuitvoerlegging van de SOVmaatregel meer deskundig zijn. Integriteit Binnen de FOBA bestaat een cultuur waarin medewerkers elkaar direct op gedrag aanspreken. Er is sprake van zowel zelfcorrigerend vermogen (elkaar vragen durven te stellen over het eigen functioneren en dat van de ander, bespreken en uitdragen van gemeenschappelijke normen en waarden en dergelijke) als ook van voorbeeldgedrag van het management. Deze cultuur wordt ook bevorderd doordat incidenten direct na afloop worden besproken. De observaties door de ISt bevestigen deze praktijk. De FOBA geeft aan op het terrein van integriteit (ook als onderdeel van het HRM-beleid) het beleid van de PI Amsterdam te volgen. De urgentie hiervan wordt niet als hoog ervaren. Ten behoeve van integriteitbevordering worden in Het Veer geen daartoe door DJI ontwikkelde instrumenten gebruikt. Men is niet bekend met een gedragscode.

20

Februari 2006


Toch constateert de ISt dat gedragsregels met betrekking tot de werkrelatie tussen medewerkers en de relatie met patiënten wel zijn geïnternaliseerd als gevolg van de homogene, open en transparante cultuur in de FOBA. Van kwetsbare gebieden is onlangs een risicoanalyse gemaakt die nog onderwerp van het interne besluitvormingsproces van de FOBA uitmaakt. Management en medewerkers geven aan dat zij goed zijn geïnformeerd over beleid en regelingen van het bestuursdepartement, het hoofdkantoor van DJI en van de PI Amsterdam. Instroom en uitstroom De FOBA kent door haar bijzondere karakter een speciale procedure voor opname. Er is een aanmeldingsprocedure ten behoeve van een besluit tot opname op de wachtlijst. Vooral door de instelling van FSU’s is inmiddels de wachttijd voor opname van een patiënt uit een andere inrichting volgens management en medewerkers teruggelopen naar maximaal drie dagen, indien de opname als “zeer urgent” wordt beoordeeld. Bij lagere urgentie wordt de wachttijd langer, waardoor de reden voor een verwijzing soms komt te vervallen. Uit gesprekken met inrichtingen die gedetineerden naar de FOBA verwijzen, blijkt dat deze termijn in hun perceptie niet altijd wordt gehaald. Met de inrichtingen die een patiënt hebben aangemeld wordt door de FOBA contact gehouden om een accuraat beeld te houden of opname noodzakelijk is of dat prioriteit aan een andere aanmelding kan worden gegeven. Deze contacten worden door de verwijzende inrichtingen en instellingen over het algemeen als constructief ervaren. Een accuraat beeld van een patiënt voor de FOBA wordt soms bemoeilijkt door de summiere informatie die een verwijzende inrichting of instelling beschikbaar stelt. Dit speelt zowel bij de aanmelding als bij de binnenkomst van een patiënt. De bezettingsgraad van de FOBA is bijzonder hoog. Dat betekent dat, gezien de functie van de FOBA, eerst een patiënt de FOBA moet hebben verlaten voordat er plaats is voor een nieuwe opname. Voor korte tijd kan een “overbed” worden gerealiseerd. Daarmee is de samenwerking tussen enerzijds FOBA en anderzijds FSU’s (en tussen FSU’s en de inrichtingen en instellingen) een kritische succesfactor voor optimale opnamemogelijkheden. De ISt constateert dat twee groepen patiënten een optimale opnamecapaciteit en doorstroom belemmeren. In de eerste plaats betreft dit de zogenaamde “tbspassanten” voor wie geen plaats in een tbs-inrichting beschikbaar is. Het gaat hierbij vaak om moeilijk plaatsbare patiënten die door het tekort aan tbsplaatsen en door hun problematische gedrag niet makkelijk in tbs-klinieken

21

Februari 2006


worden opgenomen en daardoor lang in de FOBA verblijven. In de tweede plaats betreft het illegaal in Nederland verblijvende vreemdelingen die ter fine van uitzetting in bewaring gesteld zijn. Binnen de inrichtingen waarin deze gedetineerden zich bevinden bestaan geen voorzieningen als bijvoorbeeld een IBA of BZA . Dat betekent dat zij binnen hun detentieregime sneller een crisissituatie veroorzaken. Dan biedt alleen opname in de FOBA uitkomst. Tevens kunnen zij om dezelfde reden minder snel teruggeplaatst worden. Deze twee groepen nemen een aanzienlijk deel van de capaciteit van de FOBA in beslag. In de cultuur van Het Veer is de communicatie goed ontwikkeld. Dit komt tot uitdrukking in het bestaan en de kwaliteit van ochtendrapport, werkoverleg en patiëntenbespreking. De overlegstructuur binnen de FOBA is duidelijk en de overleggen vormen gezamenlijk een adequate structuur voor informatieuitwisseling over dagelijkse problemen, managementaangelegenheden en patiëntenzorg. De deelnemers aan deze overleggen hebben een actieve inbreng. Er is sprake van respect voor elkaars verantwoordelijkheid en positie. De FOBA kent heldere richtlijnen om vast te stellen of een patiënt geschikt is om de FOBA te verlaten. De ISt heeft geconstateerd dat de samenwerking tussen FOBA en FSU goed verloopt, zodat verantwoorde uitstroom uit de FOBA mogelijk is. De uitstroom naar FSU en (vervolgens ) naar reguliere inrichtingen (veelal IBA’s en BZA’s ) en instellingen verloopt goed. Een belemmerende factor in de uitstroom betreft de positie van vrouwen omdat alleen de locatie Zwolle van de PI Overijssel over een IBA voor vrouwen beschikt. De in- en uitstroomgegevens bevestigen het hierboven geschetste beeld. In de FOBA worden jaarlijks ongeveer 330 personen opgenomen, waarvan 30 vrouwen. Ze zijn afkomstig uit alle inrichtingen, maar inrichtingen met een IBA dragen verreweg het meeste bij aan de instroom. Volgens de cijfers over 2004 gaat 40 procent van de uitstromende gedetineerden naar een FSU, 10 procent gaat terug naar een IBA, 5 tot 15 procent keert terug naar een gewone penitentiaire inrichting (meestal met een BZA), 22 procent gaat vanuit de FOBA terug de samenleving in (einde straf, opheffing inverzekeringstelling), 18 procent wordt opgenomen in een kliniek (GGZ of tbs) en 5 procent wordt na opheffing vreemdelingenbewaring Nederland uitgezet.

22

Februari 2006


2.2.3 Bevindingen reïntegratie Behandelplan Gezien het karakter van de FOBA heeft het behandelplan de functie die het reïntegratieplan elders heeft. Het behandelplan vormt de basis voor de dagelijkse zorg en communicatie en de wekelijkse behandelplanbespreking. Eigen verantwoordelijkheid Met het stimuleren van de patiënten om eigen verantwoordelijkheid te nemen wordt gedifferentieerd omgegaan. In de eerste plaats zullen mate van en methode tot het nemen van individuele verantwoordelijkheid in het behandelplan bepaald worden. In de tweede plaats geeft de FOBA aan dat de achtergrond van het grootste deel van de vrouwelijke populatie om een andere aanpak vraagt dan bij het mannelijke deel van de populatie. Het nemen van eigen verantwoordelijkheid is bij de vrouwelijke populatie vanzelfsprekender. Reïntegratie Indien uitstroom niet plaatsvindt naar een inrichting binnen DJI, is opname in een GGZ-instelling aangewezen (hetgeen ook geldt voor patiënten die teruggaan naar de samenleving). Dit blijkt steeds moeilijker te verlopen, deels doordat bepaalde patiënten daar bekend zijn en niet langer gewenst zijn, deels door de ontwikkelingen in de geestelijke gezondheidszorg waardoor men daar steeds minder faciliteiten heeft om te behandelen in een omgeving met hetzelfde beveiligingsniveau als in detentie. In de praktijk blijkt dat het persoonlijke netwerk van de sleutelfunctionarissen binnen de FOBA en de FSU’s aan de basis ligt van een succesvol uitstroombeleid. Daarbij valt op dat de contacten met inrichtingen en (GGZ-) instellingen het best ontwikkeld zijn in de eigen regio van FOBA en FSU. Daarbuiten nemen de contacten af. 2.3 Conclusies Rechtspositie gedetineerde Ten aanzien van het toezichtcriterium rechtspositie gedetineerde wordt geconcludeerd dat gedetineerden zo snel mogelijk na binnenkomst op de hoogte van hun rechten en plichten gebracht worden. De regelgeving gericht op handhaving van orde en veiligheid wordt bij het nemen van maatregelen

23

Februari 2006


nageleefd. Gezien de functie van FOBA (en daarmee de aard van de gedetineerdenpopulatie) komt het nemen van maatregelen veel voor. Beperkingen van de rechten van gedetineerden en het opleggen van maatregelen vinden om medische en veiligheidsredenen plaats. Daarbij wordt aandacht aan proportionaliteit van maatregelen en consistentie met het behandelplan gegeven. De ISt concludeert derhalve dat Het Veer voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “rechtspositie gedetineerde”. Veiligheid Ten aanzien van het toezichtcriterium veiligheid concludeert de ISt dat, in voorkomend geval, samengewerkt wordt met het IBT om incidenten te beheersen en calamiteiten te voorkomen. Waar relevant zorgt de FOBA voor samenwerking met externen om te leren van incidenten voor zowel behandeling van patiënten als veiligheid van personeel en patiënten. Personeel is erop getraind om geweld, bedreiging en intimidatie binnen de inrichting te voorkomen en waar nodig daar optimaal mee om te gaan. Daarbij tekent de ISt aan dat het aantal incidenten van geweld van patiënten hoog is. Er is veel aandacht voor integriteit waar het gaat om de relatie met patiënten. Deze aandacht is structureel in de werkoverleggen en patiëntenbesprekingen belegd. Binnen Het Veer is sprake van een cultuur waarin medewerkers elkaar aanspreken en waarin meningen van medewerkers gerespecteerd worden. Van een specifiek op integriteit van personeel gericht beleid en de uitvoering ervan is geen sprake. Op incidenten wordt adequaat gereageerd. Het Veer kent een goede multidisciplinaire structuur waarin het gedrag van patiënten voortdurend wordt geobserveerd en beoordeeld zowel ten behoeve van de veiligheid van medewerkers en patiënten als van de uitvoering van het individuele behandelplan van gedetineerden. Daarbij hoort ook de afweging voor een besluit tot overplaatsing naar een FSU, of een andere inrichting of (GGZ-) instelling. De ISt concludeert derhalve dat Het Veer voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “veiligheid”.

24

Februari 2006


Reïntegratie In het kader van het toezichtcriterium reïntegratie wordt geconcludeerd dat in het individuele behandelplan vastgelegd wordt hoe de patiënten zo veel mogelijk kunnen worden aangemoedigd om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor het oplossen van voorkomende problemen. Het Veer werkt nauw samen met verwijzende inrichtingen en instellingen teneinde een optimaal opnamebeleid te voeren. Ook met de FSU’s wordt intensief samengewerkt om een optimaal uitstroombeleid te kunnen uitvoeren. Tenslotte werkt Het Veer samen met relevante ketenpartners op het terrein van GGZ in de ressorten Amsterdam, Den Bosch, Arnhem en Rotterdam (door de inzet van de FSU’s in Rotterdam en Vught). Met inrichtingen en instellingen buiten deze ressorten is de samenwerking veel minder intensief. De ISt concludeert derhalve dat Het Veer voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “reïntegratie”.

25

Februari 2006


3 De Schans

3.1 Objectbeschrijving De Schans is een Huis van bewaring met als bijzondere bestemming “inrichting voor stelselmatige daders”(hierna: ISD). Sinds oktober 2004 kan aan veelplegers de maatregel voor plaatsing in een ISD opgelegd geworden. Deze maatregel wordt vanaf dat moment ook in De Schans ten uitvoer gelegd. De maatregel “strafechtelijke opvang verslaafden” (hierna: SOV) is in deze nieuwe maatregel opgegaan. De Schans kent vijf paviljoens, waarvan één een bijzondere zorgafdeling (hierna: BZA) is en één een paviljoen voor observatie- / isoleercellen is. Het totaal aantal plaatsen waarover De Schans nu beschikt is 120 voor ISD‘ers. Deze plaatsen zijn uitsluitend voor mannelijke gedetineerden. Een deel van deze plaatsen zal nog tot eind 2006 gebruikt worden voor gedetineerden die een SOV-maatregel opgelegd hebben gekregen. In De Schans wordt sinds 16 juli 2001 de SOV-maatregel ten uitvoer gelegd. Daarbij gaat het nu nog om 72 plaatsen. Het gaat om een strafrechtelijke maatregel met een duur van twee jaren, speciaal bestemd voor verslaafde mannen die in de voorgaande vijf jaren minimaal vier keer zijn veroordeeld voor criminele feiten die in relatie staan tot hun verslaving. De doelstelling is enerzijds het terugdringen van de overlast door langdurig harddrugsverslaafden en anderzijds de individuele verslavingsproblematiek terug te dringen of beheersbaar te maken. De maatregel kent drie fasen, waarbij de tweede fase een “half-open fase” en de derde fase een “open fase” is. Met deze differentiatie wordt beoogd de gedetineerde zelfstandig in de maatschappij te laten functioneren zonder dat hij terugvalt in crimineel gedrag. Vooral in de tweede en derde fase is er een met de gemeente Amsterdam gedeelde verantwoordelijkheid in het SOV-traject. Daartoe is in 2003 een convenant met de Gemeente Amsterdam gesloten. In beginsel zal de overige capaciteit ter beschikking staan voor afgestrafte gedetineerden aan wie de ISD-maatregel is opgelegd. In geval niet de volledige

26

Februari 2006


beschikbare capaciteit kan worden benut voor afgestraften, zal deze ook ter beschikking staan voor preventief gehechten, waarvoor een ander (soberder) regime geldt. Het regime voor gedetineerden aan wie de maatregel is opgelegd kent drie differentiaties. Voor gemotiveerde gedetineerden wordt een individueel traject opgesteld om hen sociale vaardigheden aan te leren, hen te leren hun drugsprobleem te beheersen en hen optimaal voor te bereiden op een zelfstandige terugkeer in de maatschappij. Het dagprogramma duurt langer dan in het reguliere regime in een Huis van bewaring. Voor ongemotiveerde gedetineerden geldt een sober detentie-basisregime, waarbij in de laatste fase enkele zaken worden geregeld voor hun terugkeer in de maatschappij, zoals huisvesting, uitkering en sociale activering. Voor gedetineerden met een ernstige meervoudige problematiek (psychiatrie) wordt een basisprogramma aangeboden dat erop is gericht geleidelijke overplaatsing naar zorgvoorzieningen buiten De Schans mogelijk te maken, met een terugkeermogelijkheid naar De Schans indien de overplaatsing niet lukt. Hiermee is het karakter van de detentie bij een ISD-maatregel anders dan bij een SOV-maatregel. Voor het programma behorend bij een ISD-maatregel hoeft de gedetineerde niet gemotiveerd te zijn. Dit is voor medewerkers in De Schans een aanzienlijke verandering in de wijze van begeleiding van gedetineerden. Bij de inspectie is met de functie van De Schans als inrichting voor stelselmatige daders rekening gehouden. De speciale positie van De Schans als inrichting waarin nu nog naast de ISD-maatregel ook de SOV-maatregel ten uitvoer wordt gelegd leidt tot bijzondere kenmerken met betrekking tot functie, regime en voorzieningen. De (bestuurlijke) samenwerking met partners buiten de inrichting is door veel inzet mede vanuit De Schans op een goede wijze vormgegeven. Bij de vertaling van deze samenwerking in de organisatie van De Schans is dit niet het geval. De ISt heeft kunnen constateren dat de tenuitvoerlegging van de ISD-maatregel belangrijke consequenties heeft voor medewerkers en werkprocessen. Hierbij springt in het oog dat de wijze van tenuitvoerlegging van de ISD-maatregel in De Schans in belangrijke mate wordt bepaald door externe trajectfunctionarissen die afkomstig zijn van hulpverlenende instanties. Voorts is de nazorg en de aansluiting met programma’s buiten de inrichting afhankelijk van de lokale samenwerking met de gemeente. Deze afhankelijkheid van derden voor de tenuitvoerlegging van de ISD-maatregel door De Schans stelt hoge eisen aan de aansturing van de

27

Februari 2006


primaire processen. Rollen en verantwoordelijkheden moeten helder worden benoemd, samenwerking moet gestructureerd zijn, de organisatie moet transparant zijn en de aansturing helder. 3.2 Bevindingen

3.2.1 Bevindingen rechtspositie Huisregels en beklagmogelijkheid De huisregels waren ten tijde van de inspectie in bewerking in verband met de aanpassingen als gevolg van de invoering van de tenuitvoerlegging van de ISDmaatregel. De huisregels worden niet standaard aan gedetineerden uitgereikt, wel een uittreksel van de belangrijkste regels (twee A4tjes). Per paviljoen liggen twee exemplaren van de huisregels voor de gedetineerden ter inzage. Via een notitie op het mededelingenbord worden gedetineerden over de redenen geïnformeerd. Leden van de Gedeco zijn wel elk in het bezit van een exemplaar van de huisregels. Er zijn geen vertalingen van de huisregels omdat de inrichting verwacht dat gedetineerden de Nederlandse taal voldoende machtig zijn. Gedetineerden gaven aan dat vragen over de huisregels aan het personeel regelmatig onbeantwoord blijven. Gedetineerden zijn op de hoogte van de procedure om een klaagschrift bij de commissie van toezicht in te dienen. De ISt heeft geconstateerd dat klaagschriften niet altijd direct aan de commissie van toezicht worden gegeven, maar dat het management eerst zelf van deze klachten kennis neemt teneinde een oplossing voor het gesignaleerde probleem te kunnen vinden. De directie heeft inmiddels besloten op elk paviljoen een speciale brievenbus voor klaagschriften te zullen hangen. Hiermee w ordt beoogd het zoekraken van klaagschriften te voorkomen. Gedetineerden geven aan tevreden te zijn met het contact met de maandcommissaris en de snelheid waarmee klaagschriften worden afgedaan. Bejegening gedetineerden en inbreuken op rechten gedetineerden Het personeel van De Schans bestaat uit zowel zorgbegeleidende inrichtingswerkers (hierna: ZBIW’ers) als penitentiair inrichtingen werkers (hierna: piw’ers). Deze groepen benaderen gedetineerden niet altijd op dezelfde manier. Gedetineerden merken dat. Enerzijds levert dat onduidelijkheid op,

28

Februari 2006


bijvoorbeeld over handhaving van huisregels, anderzijds een verschil in bejegening. De ISt heeft echter geen aanwijzingen dat de bejegening niet correct is. Gedetineerden kunnen hierover het personeel aanspreken en deze klachten worden direct opgepakt. Het dagprogramma in De Schans varieert per bestemming binnen de inrichting. Op verschillende paviljoens duurt het dagprogramma langer als gevolg van de fase waarin de tenuitvoerlegging van de SOV-maatregel en de ISD-maatregel verkeert (bijvoorbeeld arbeid buiten de inrichting). De inrichting biedt (ook in het programma) voldoende faciliteiten voor contact met een geestelijke verzorger, de medische en psychische zorg, voor het ontvangen van post en bezoek en voor het telefoneren. De mogelijkheden voor recreatie, sport en luchten voldoen aan de wettelijke vereisten. De sportfaciliteiten zijn nieuw en omvangrijk. Voor de paviljoens 4 en 5 bestaat geen mogelijkheid tot bezoek aan de bibliotheek, noch kunnen gedetineerden van deze paviljoens boeken op basis van een lijst aanvragen. Gedetineerden geven aan dat bij (onaangekondigde) celinspecties de cel niet altijd netjes wordt achtergelaten. Er is een Gedeco in De Schans, waarin alle paviljoens zijn vertegenwoordigd. Het overleg met de directie wordt als goed ervaren. In het overleg tussen Gedeco en directie neemt de onduidelijkheid over regels, behandeling en programma’s een belangrijke plaats in. Discriminatie De ISt heeft geen aanwijzingen gekregen dat medewerkers of gedetineerden worden gediscrimineerd. Bij de samenstelling van de teams is er aandacht voor multi-etniciteit, wat ook in de contacten naar gedetineerden bijdraagt aan het voorkomen van discriminatie. 3.2.2 Bevindingen veiligheid Calamiteiten De Schans kent geen eigen calamiteitenteam. Indien nodig wordt het IBT van het complex te hulp geroepen.

29

Februari 2006


Agressie en geweld De ISt constateert dat bij de invoering van de tenuitvoerlegging van de ISDmaatregel de consequenties voor de veiligheidsvoorzieningen nog niet (volledig) zijn meegenomen. Met nieuwe beheersen beveiligingsrisico’s wordt op de werkvloer nog onvoldoende rekening gehouden. Daar waar de populatie verandert en veiligheid van personeel en gedetineerde meer acuut is geworden, is bijvoorbeeld een actieve deelname aan het PPO achtergebleven en wordt hier door het management ook niet op gestuurd. Hoewel de dienstinstructies over het gebruik van geweld helder zijn en er voldoende gelegenheid tot training is, is nemen niet alle medewerkers actief deel aan de trainingen. Ook het management toont zich weinig betrokken. Door gedetineerden wordt een verschil bij de toepassing van geweld ervaren afhankelijk van de groep personeel. Drugs De onderkenning van de drugsproblematiek is als gevolg van zijn bestemming binnen De Schans goed ontwikkeld. Alle gedetineerden worden minimaal 3 keer per week onderworpen aan een urinetest. Hoewel het beleid helder is, is handhaving hiervan niet eenduidig, zo geven zowel medewerkers als gedetineerden aan. Niet alleen is een sanc tie mede afhankelijk van het individuele behandelplan, maar ook komt het voor dat gebruik van softdrugs oogluikend wordt toegestaan. Integriteit Integriteit is wel een kwestie die wordt herkend in de werksituatie, maar is niet een onderwerp waaraan struc tureel aandacht wordt gegeven in overleg of aansturing. Zo is het voor het personeel niet duidelijk of er een integriteitbeleid is. Ten behoeve van integriteitbevordering worden in De Schans geen daartoe door DJI ontwikkelde instrumenten gebruikt. De ISt heeft echter geen aanwijzingen gevonden dat binnen de inrichting structureel niet-integer gedrag voorkomt. Personeel spreekt elkaar aan op aspecten van integriteit en ook de intervisiebijeenkomsten onder leiding van de supervisor leveren een belangrijke bijdrage aan het delen van waarden en normen binnen de inrichting. De beoordeling voor het verlenen van vrijheden is nadrukkelijk geïntegreerd in de individuele behandelplannen en het multidisciplinair overleg. Het is echter niet duidelijk wie de verantwoordelijkheid voor de besluitvorming neemt.

30

Februari 2006


3.2.3 Bevindingen reïntegratie Behandelplan De tenuitvoerlegging van de SOV-maatregel en de ISD-maatregel staat in het teken van reïntegratie in de maatschappij en voorkoming van recidive. Een eerste screening vindt plaats teneinde in aanmerking voor een ISD-maatregel te komen en vindt dus plaats voordat de rechter zich over oplegging uitspreekt. Deze screening ligt in de handen van externe hulpverleners. Bij binnenkomst wordt eerst een verblijfsplan opgesteld, dat vervolgens in het casuïstiekoverleg wordt besproken, waarna een trajectplan wordt opgesteld. Deze procedure wordt echter nog niet volledig in praktijk gebracht. De organisatie is nog doende om zich deze procedure eigen te maken. De ISt heeft geconstateerd dat bij de meeste medewerkers nog steeds vragen bestaan over verantwoordelijkheden, procedures en werkafspraken. Hierdoor gaat informatie en onderlinge aansluiting van de verschillende disciplines verloren en wordt er langs elkaar heen gewerkt. Het management ziet dit ook als aandachtspunt voor de verdere ontwikkeling van de organisatie. Belangrijk instrument bij deze interne vertaling is communicatie. Door alle geledingen binnen De Schans wordt erkend dat de interne communicatie onvoldoende ontwikkeld is. Dat geldt ook voor de interne overleggen die al wel bestaan. Gedetineerden komen veelal De Schans binnen voordat de ISD-maatregel definitief is opgelegd. Door onzekerheid over (het moment van) daadwerkelijke oplegging van de ISD-maatregel is het moeilijk om een trajectplan op te stellen en om daarin ook helderheid te geven over onder andere de verwachte eigen verantwoordelijkheid van gedetineerden. Het opstellen van een trajectplan wordt verder bemoeilijkt doordat de rechter bij het opleggen van de maatregel over inhoud en duur van de maatregel verschillend kan besluiten hetgeen een voorbereiding bemoeilijkt. De uitvoering van maatregelen van verschillende duur en met een verschillende inhoud is voorts voor de betrokken instanties moeilijk te plannen. Ook is het nog de vraag of de aansluiting op de gemeentelijke voorzieningen in het kader van de tenuitvoerlegging van de SOVmaatregel daarmee ook zo voor de tenuitvoerlegging van de ISD-maatregel gebruikt kunnen worden. De Schans is vindingrijk in het bieden van extra mogelijkheden in de inrichting om de reïntegratie te ondersteunen. Naast de mogelijkheid tot het behalen van

31

Februari 2006


certificaten als sportinstructeur met behulp van de uitgebreide sportvoorzieningen heeft De Schans ook een eigen personeelskantine waarin gedetineerden in staat worden gesteld zich in verschillende kanten van het werken in de horeca te bekwamen. Reïntegratie De ISt heeft vastgesteld dat de aansluiting met de gemeentelijke voorzieningen voor de tenuitvoerlegging van de SOV-maatregel door middel van een convenant goed is geregeld. De aanwezigheid van een gemeentelijke coördinator binnen de inrichting is een goede waarborg voor het behouden van een goede aansluiting in de dagelijkse, weerbarstige praktijk. 3.3 Conclusies Rechtspositie gedetineerde De ISt acht de inspanningen van De Schans om gedetineerden op de hoogte te brengen van hun rechten en plichten onvoldoende. De ISt acht de vertrouwelijkheid van contact tussen gedetineerden en de commissie van toezicht onvoldoende gewaarborgd omdat van klachten van gedetineerden zonder hun toestemming door het management kennis wordt genomen. De wettelijke rechten van de gedetineerden zijn in het dagprogramma gewaarborgd met uitzondering van het recht op bibliotheekbezoek. Niet op alle paviljoens worden gedetineerden in staat gesteld om wekelijks de bibliotheek te bezoeken of om via briefjes boeken aan te vragen. Hoewel de bejegening van gedetineerden correct is, bestaan er verschillen in bejegening van gedetineerden tussen de paviljoens . De ISt concludeert derhalve dat De Schans niet aan alle eisen verbonden aan het toezichtcriterium “rechtspositie gedetineerde” voldoet. Door de beperkte mogelijkheden om gedetineerden in het bezit te stellen van een exemplaar van de huisregels, het schenden van het vertrouwelijk contact tussen gedetineerden en commissie van toezicht en het onvoldoende waarborgen van toegang tot de bibliotheek wordt de rechtspositie van de gedetineerden geschaad.

32

Februari 2006


Veiligheid Ten aanzien van het toezichtcriterium veiligheid wordt geconstateerd dat, ingeval van een calamiteit overdag, adequaat opgetreden als bij de andere locaties niet op dezelfde wijze gewaarborgd kan worden omdat De Schans geen eigen calamiteitenteam heeft. Het IBT-team zal te allen tijde bijstand moeten verlenen, wanneer de inzet van piw’ers bij een calamiteit onvoldoende is. Een adequate fysieke conditie van het personeel door middel van structurele deelname aan PPO is bovendien niet gewaarborgd. De ISt heeft geen aanwijzingen dat binnen De Schans sprake is van geweld, bedreiging of intimidatie door medewerkers. Binnen de organisatie van De Schans is integriteit niet ingebed. Er is geen integriteitbeleid. De kwaliteit van werkoverleggen is niet zodanig dat aan integriteit structureel aandacht kan worden geschonken. De communicatie tussen management en medewerkers en de openheid in de organisatie is evenmin voldoende om integriteit in de cultuur van de organisatie en gedrag van medewerkers te bevorderen. De intervisiebijeenkomsten vormen een goed instrument, maar zijn op zich onvoldoende. Zelfcorrigerend vermogen van medewerkers wordt niet bevorderd. Managementaandacht door controle, gerichte aansturing en ondersteuning van medewerkers door het management is onvoldoende. Daarmee bestaat het risico dat binnen de afzonderlijke teams een situatie ontstaat waarin integriteitinbreuken niet worden voorkomen of worden opgemerkt. Op gesignaleerde incidenten wordt door De Schans adequaat gereageerd. Het drugsbeleid wordt niet strikt nageleefd omdat niet alle gebruik van drugs wordt bestraft. Ook kan de tenuitvoerlegging van urinecontroles niet waarborgen dat gebruik van drugs wordt vastgesteld. Bij een vrijhedenbesluit of een besluit over de overgang naar een nieuwe fase in de tenuitvoerlegging van de SOV- of ISD-maatregel worden risico’s en belangen zorgvuldig afgewogen. De ISt concludeert derhalve dat in De Schans ten aanzien van het toezichtcriterium “veiligheid” extra inspanningen nodig zijn om de beheersing van calamiteiten intern te borgen en om integriteit te bevorderen. Daarbij

33

Februari 2006


tekent de ISt aan dat van een verplichting voor een calamiteitenteam weliswaar geen sprake is. Voorts dient het drugsbeleid strikt te worden toegepast. Reïntegratie Met betrekking tot het toezichtcriterium reïntegratie worden risico’s en aanwijzingen bij gedetineerden op grond waarvan medische of psychische zorg aangewezen is door het personeel onderkend en geïdentificeerd. Gezien de uitvoering van de SOV- en de ISD-maatregel is dit van groot belang voor een adequate uitvoering van deze programma’s. De organisatorische structuur (heldere verantwoordelijkheidsverdeling, communicatie tussen staf onderling en tussen staf en PIW’Iers, werkoverleggen) om de behandeling te bespreken en besluiten te coördineren is gebrekkig. De Schans kent een uitgebreid relatienetwerk met zorginstanties buiten de inrichting. De samenwerking met deze instanties is bijzonder intensief. Daar waar een trajectplan wordt uitgevoerd wordt hierin rekening gehouden met de risicofactoren die bijgedragen hebben aan het ontstaan van crimineel gedrag. In het kader van het verblijfs- en trajectplan worden gedetineerden aangemoedigd om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor de oplossing van hun problemen. De ISt concludeert derhalve dat De Schans voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “reïntegratie”.

34

Februari 2006


4 Het Schouw

4.1 Objectbeschrijving Het Schouw vormt met Demersluis één locatie, waarbij beide inrichtingen grotendeels zelfstandig en deels ook anders zijn georganiseerd. Het Schouw is een Huis van bewaring en kent zes paviljoens, waarvan één de bijzondere bestemming van bijzondere zorgafdeling (hierna: BZA) heeft, één een “inkomstenafdeling” is waar gedetineerden bij binnenkomst worden geplaatst in afwachting van een besluit of zij op een meerpersoonscel worden geplaatst en één een paviljoen met observatie- / isoleercellen is. De drie resterende paviljoens kennen elk negen tweepersoons - en 14 eenpersoonscellen. In totaal heeft Het Schouw 120 cellen en 144 plaatsen voor uitsluitend mannelijke gedetineerden. In 2004 zijn in Het Schouw drie paviljoens aangepast voor meerpersoonscellen. Twee paviljoens in de “toren” van De Schans zijn door Het Schouw aan De Schans overgedragen. Het Schouw is nu in één volledige toren gehuisvest. In dezelfde periode is ook het verkorte dagprogramma doorgevoerd en zijn zowel in organisatiestructuur als in personele bezetting veranderingen aangebracht. 4.2 Bevindingen

4.2.1 Bevindingen rechtspositie Huisregels en beklagmogelijkheid In elke cel is een volledig en duidelijk exemplaar van de huisregels aanwezig. Gedetineerden ervaren dat personeel tegenwoordig nauwelijks tijd meer heeft om bij binnenkomst de huisregels met de gedetineerde door te nemen. Deze blijken overigens in de praktijk voldoende helder te zijn.

35

Februari 2006


De huisregels geven aan hoe een klacht bij de commissie van toezicht moet worden ingediend. Er is een speciale brievenbus om klachten in te deponeren. In de praktijk komt het ook voor dat klachten aan personeel worden gegeven dat vervolgens zorgdraagt voor deponering in de brievenbus. De ISt heeft geen aanwijzingen dat hierbij niet correct wordt gehandeld. Gedetineerden worden bij het opstellen van een klaagschrift niet door het personeel bijgestaan, wat soms door gedetineerden wordt betreurd. Gedetineerden geven aan dat de behandelduur van klachten lang is en dat deze lange duur hen er in voorkomend geval van afhoudt een klaagschrift in te dienen. De ISt ziet dit niet terug in de praktijk van de klachtbehandeling. Daarentegen is er sprake van een actieve commissie van toezicht die zorgt voor frequente aanwezigheid van de maandcommissaris. Gedetineerden klagen niettemin over de beperkte aanwezigheid van de maandcommissaris. Bovendien zou zijn aanwezigheid slecht bekendgemaakt worden. De ISt heeft zich er echter van kunnen vergewissen dat de maandcommissaris vaak één keer per week, maar zeker eens in de twee weken in Het Schouw aanwezig is om te spreken met gedetineerden die een klacht hebben ingediend of die om een onderhoud hebben verzocht. Bejegening van gedetineerden en inbreuken op de rechten van gedetineerden Hoewel het dagprogramma in beginsel voldoet aan de eisen van de Pbw, heeft de ISt geconstateerd dat de toegang tot de bibliotheek niet altijd gewaarborgd is geweest. Door problemen bij de beschikbaarheid van personeel komt het voor dat er incidenteel ook geen mogelijkheid tot arbeid is. Het dagprogramma biedt nu geen uitwijkmogelijkheden meer om bijvoorbeeld extra luchttijd in te plannen wanneer in de zomer de temperatuur in de cellen oploopt doordat de klimaatbeheersing niet voor voldoende koelte kan zorgen. Contact via telefoon en post is goed mogelijk. Het is niet overal mogelijk om afgesloten een telefonisch gesprek met bijvoorbeeld de advocaat te voeren. Ook de mogelijkheden voor het ontmoeten van bezoek zijn goed, hoewel de “nettobezoektijd” volgens gedetineerden geregeld minder dan een uur is door slechte communicatie vanuit het voorgebouw. Zowel medewerkers van Het Schouw als van het voorgebouw geven echter aan dat communicatieproblemen slechts bij hoge uitzondering vertragingen opleveren. In dat geval worden naar hun zeggen bezoektijden gecompenseerd.

36

Februari 2006


Van de kant van gedetineerden wordt voorts aangegeven dat het verkorte rooster in de praktijk leidt tot minder bezoek, omdat het ontvangen van bezoek nu alleen mogelijk is tijdens kantoor- en schooltijden. Door gedetineerden en de verpleegkundige is aangegeven dat het contact met geestelijke verzorging en medische voorzieningen binnen de inrichting goed is, maar dat de toegang soms wordt beperkt doordat toezicht bij de ruimtes van de medische dienst ontbreekt. Er is aangegeven dat het zorgen voor vervolgbehandeling (bijvoorbeeld door een fysiotherapeut) binnen of buiten de inrichting in voorkomend geval problematisch is. Er zijn geen problemen met betrekking tot de mogelijkheden voor persoonlijke hygiëne, hoewel de staat van onderhoud van de douchefaciliteiten bij de paviljoens onder de maat is. Ten tijde van de inspectie waren de vervangingswerkzaamheden hiervoor al gepland. Gedetineerden bevestigen dat de directie bij klachten goed benaderbaar is. De noodzaak om in een conflict tussen gedetineerden en personeel bijzonder zorgvuldig te zijn wordt gevoeld en ten uitvoer gebracht in de behandeling van klachten. De ISt constateert dat er weinig klachten worden ingediend. Als reden hiervoor wordt door personeel en gedetineerden aangegeven dat de goede communicatie tussen gedetineerden en personeel een belangrijke preventieve werking heeft. Het wordt door alle betrokkenen betreurd dat deze communicatie sterk is afgenomen door de bekorting van het dagprogramma. Vooralsnog heeft dit niet geleid tot een verhoging van het aantal klachten. De bejegening wordt over het algemeen door gedetineerden positief ervaren, waarbij door hen is aangetekend dat dit minder geldt voor personeel dat werkzaam is in het voorgebouw en dat klachten over bejegening in voorkomend geval leiden tot een minder toeschietelijke houding van het personeel. De rapportages over gedetineerden in het systeem “tenuitvoerlegging preventieve hechtenis” (hierna: TULP) door piw’ers zijn over het algemeen minimaal. Dit vormt een belemmering voor een goede communicatie met de staf over gedetineerden. Dit heeft ook zijn weerslag op de behandeling van klachten. Bij klachten over opgelegde straffen of maatregelen kunnen de gedragingen die aanleiding hebben gegeven tot de straf of maatregel namelijk niet altijd onderbouwd worden. Zowel medewerkers als gedetineerden melden dat in Het Schouw het zoekraken van persoonlijke bezittingen geregeld voorkomt. Hierbij moet aangetekend

37

Februari 2006


worden dat het zoekraken van persoonlijke bezittingen niet alleen bij overplaatsing uit een andere inrichting, maar ook binnen het complex gebeurt, dat wil zeggen “tussen” voorgebouw en Het Schouw . Sanctiepraktijk Door personeel en gedetineerden wordt aangegeven dat sancties in voorkomend geval verschillend worden toegepast. Personeel geeft aan dat medewerkers elkaar hierop aanspreken en dat dit ook onderwerp van bespreking in het teamoverleg is. Bij de toepassing van geweld wordt bij voorkeur personeel van een ander paviljoen ingeschakeld en is er aandacht voor de proportionaliteit van de toepassing van geweld (zo worden bij voorkeur geen “harde middelen” gebruikt, omdat dit intimiderend overkomt). Op de BZA is de regel dat sancties waar mogelijk eerst met dienstgeleider of psycholoog of in het periodiek medisch overleg (hierna: PMO) worden besproken. In de praktijk is overleg met psycholoog of in PMO echter meestal niet mogelijk. Discriminatie Zowel populatie als personeelsbestand is multi-etnisch samengesteld. Hoewel er in het verleden discriminatie op de werkvloer voorkwam, wordt van verschillende kanten aangegeven dat dit thans niet meer het geval is. Er is wel aandacht voor multi-etniciteit in de relatie tussen personeel en gedetineerden maar dan met het oogmerk voordeel te behalen in de communicatie met gedetineerden door culturele verschillen te verduidelijken. Meerpersoonscelgebruik Het Schouw kent een wekelijks selectieoverleg om te bepalen welke wijzigingen aan de orde zijn met betrekking tot de bezetting van cellen voor twee personen. Aan dit overleg wordt ook deelgenomen door het afdelingshoofd van het paviljoen met meerpersoonscellen van Demersluis. Waar in het begin ook de eigen voorkeur van de gedetineerde een rol speelde, is deze factor in de afweging komen te vervallen. Eén criterium is hard: roker / niet roker. Voor het overige wordt gekeken of er sprake is van contra-indicaties van psychische / medische aard. Daar waar mogelijk wordt tenslotte rekening gehouden met het samenplaatsen van nationaliteiten, vooral wanneer er sprake is van een taalbarrière. De BSD van Het Schouw heeft niet alleen voor dit overleg een coördinerende rol, maar heeft in het overleg ook een bepalende rol in de besluitvorming. De ISt constateert dat in dit overleg de inbreng van informatie over gedetineerden te beperkt is om contra-indicatoren vast te stellen.

38

Februari 2006


Gedetineerden geven aan dat zij de communicatie over beslissingen tot plaatsing op een tweepersoonscel onvoldoende vinden. De ISt heeft geen aanwijzingen gekregen dat er niet adequaat wordt gereageerd op problemen die inherent zijn aan samenplaatsing.

De cellen die geschikt zijn gemaakt voor gebruik door twee personen zijn klein maar voldoen wel aan de voorwaarden. De werking van de luchtbehandelinginstallatie is in het gehele complex verouderd, maar voldoet volgens opgave van het management wel aan de normen voor meerpersoonscelgebruik. Toch is de beleving van gedetineerden een andere. 4.2.2 Bevindingen veiligheid Calamiteiten Voor calamiteiten hebben Het Schouw en Demersluis een gemeenschappelijk calamiteitenteam ingesteld. In het uiterste geval wordt een beroep gedaan op het IBT-team uit het voorgebouw. Elk geweldsincident wordt samen met een directielid geëvalueerd. Sinds kort wordt eens per jaar een ontruimingsoefening voor het personeel gehouden. Het Schouw beschikt over dienstinstructies gericht op de handhaving van orde en veiligheid. Niet alle personeelsleden zijn volledig van de dienstinstructies op de hoogte. Binnenkort zullen alle personeelsleden van Het Schouw en Demersluis structureel in het kader van PPO hun fysieke weerbaarheid verbeteren. Een “nul-meting” is inmiddels uitgevoerd. Agressie en geweld Er wordt uitgegaan van drie medewerkers per paviljoen voor de benodigde bezetting. In de praktijk volstaat veelal de aanwezigheid van twee medewerkers. De in het kader van het meerpersoonscelgebruik afgesproken richtlijn met betrekking tot de aanwezigheid van medewerkers kan ondanks flexibiliteit van personeelsinzet niet altijd worden nageleefd. Daar waar een bezetting van twee personeelsleden in voorkomend geval niet kan worden geregeld en dit een risico voor de veiligheid vormt worden gedetineerden ingesloten. Hoewel dit het risico in zich draagt dat hierdoor de rechten van gedetineerden worden aangetast, weet Het Schouw in het dagprogramma de rechten van gedetineerden te waarborgen.

39

Februari 2006


De ISt heeft geconstateerd dat er in Het Schouw weinig sprake is van incidenten bij de handhaving van orde en veiligheid. De belangrijkste oorzaak hiervan is naar de mening van alle betrokkenen dat er een goede en respectvolle communicatie tussen gedetineerden en personeel bestaat, waardoor mogelijke incidenten in een vroeg stadium worden geadresseerd en veelal voorkomen. Door medewerkers en gedetineerden wordt aangegeven dat deze praktijk meer onder druk is komen te staan door de verkorting van het dagprogramma, waardoor er aanzienlijk minder mogelijkheden zijn voor “een praatje” tussen personeel en gedetineerden. Ook de vermindering van de personeelssterkte brengt spanningen met zich mee, bijvoorbeeld omdat gedetineerden incidenteel achter de deur moeten worden gezet indien de aanwezigheid van personeel elders noodzakelijk is en de bezetting daardoor onvoldoende is. In geval van incidenten worden deze na afloop geëvalueerd en in voorkomend geval ook in het werkoverleg besproken. Drugs Het drugsbeleid is bekend bij gedetineerden en personeel. Urinecontroles vinden onder goed toezicht van personeel plaats en visitaties worden met respect voor gedetineerden uitgevoerd. Celinspecties vinden standaard en veelal onverwacht plaats. Daarbij worden de cellen netjes achtergelaten. Integriteit Binnenkort start een pilot-project over integriteit als uitvloeisel van eerdere bevindingen over het voorkomen van integriteitinbreuken binnen de PI Amsterdam in het recente verleden. Met het aanpassen van de organisatie om in Het Schouw de verschillende regimes te wijzigen (onder andere “twee-opéén-cel” en verkorting dagprogramma) zijn belangrijke randvoorwaarden gecreëerd om binnen de organisatie integriteitinbreuken te voorkomen. De nieuwe samenstelling van de teams en het vertrek van verschillende medewerkers heeft een open cultuur bevorderd waarin medewerkers elkaar meer dan voorheen aanspreken op gedrag. Toch is nog steeds sprake van een sterke op het eigen team gerichte cultuur, waardoor openheid naar management en naar andere teams beperkt is. Ten behoeve van integriteitbevordering worden in Het Schouw geen daartoe door DJI ontwikkelde instrumenten gebruikt.

40

Februari 2006


4.2.3 Bevindingen reïntegratie Behandelplan Bij binnenkomst volgt een medische intake door de verpleegkundige. Indien dat naar het oordeel van de verpleegkundige aangewezen is, wordt een huisarts of psychiater ingeschakeld. De intake gebeurt zo mogelijk op de dag van binnenkomst van de gedetineerde. De informatie bij binnenkomst is vaak onvolledig, bijvoorbeeld ten aanzien van de medicatie van gedetineerden. Voor de BZA geldt een wekelijks PMO als multidisciplinair overleg. De verpleegkundige tracht de teamoverleggen van de paviljoens bij te wonen. Rapportage over het gedrag van gedetineerden vindt niet gestructureerd in TULP plaats, behalve met betrekking tot de gedetineerden in de BZA. Reïntegratie Onlangs is het besluit genomen om zorgplannen te ontwikkelen waarvan ook de toegang tot begeleidende instanties buiten Het Schouw en de overdracht van informatie bij vertrek deel uitmaken. Daarbij blijkt dat contacten met GGZinstellingen sneller gelegd kunnen worden wanneer sprake is van bekenden voor deze instellingen. Ook de komst van een medewerker maatschappelijke dienstverlening zal de effectiviteit van de inspanningen binnen Het Schouw op het gebied van reïntegratie kunnen bevorderen. 4.3 Conclusies Rechtspositie gedetineerde Ten aanzien van het toezichtcriterium rechtspositie van gedetineerden oordeelt de ISt dat gedetineerden correct op de hoogte worden gebracht van hun rechten en plichten. De inrichting draagt zorg voor het garanderen van de rechten van de gedetineerden met uitzondering van het recht op toegang tot de bibliotheek. Deze is niet continu gewaarborgd. De verkorting van het dagprogramma in combinatie met de postenbezetting zorgt voor een risico met betrekking tot de toegang tot medische en psychische zorg, omdat begeleiding en toezicht minder kunnen worden gewaarborgd. Ook leidt dit dagprogramma tot een feitelijke beperking van mogelijkheden bezoek te ontvangen.

41

Februari 2006


Persoonlijke eigendommen van gedetineerden raken regelmatig zoek. Er is geen sprake van een adequate registratie om een goed beheer te borgen. De ISt concludeert derhalve dat Het Schouw voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “rechtspositie gedetineerde” met uitzondering van het garanderen van toegang tot de bibliotheek en het borgen van een goed beheer van persoonlijke bezittingen. Veiligheid Ten aanzien van het toezichtcriterium veiligheid concludeert de ISt dat de regelgeving gericht op handhaving van orde en veiligheid niet in zijn geheel bij alle medewerkers bekend is. De ISt heeft echter geen aanwijzingen dat dit in de praktijk heeft geleid tot inbreuken op de regelgeving of de rechtspositie van gedetineerden. Medewerkers van Het Schouw weten met professione le betrokkenheid met gedetineerden incidenten met geweld, bedreiging en intimidatie te voorkomen. De informatieverschaffing door een goede rapportage kan echter verbeterd worden. Binnen de organisatie van Het Schouw is integriteit niet ingebed. Er is geen integriteitbeleid. De kwaliteit van werkoverleggen is niet zodanig dat aan integriteit structureel aandacht kan worden geschonken. De communicatie tussen management en medewerkers en de openheid in de organisatie is evenmin voldoende om integriteit in de cultuur van de organisatie en gedrag van medewerkers te bevorderen en te waarborgen. Zelfcorrigerend vermogen van medewerkers is wel aanwezig, maar controle en aansturing door het management behoeft verbetering. Daarmee bestaat het risico dat binnen de afzonderlijke teams een situatie ontstaat waarin integriteitinbreuken niet worden voorkomen of worden opgemerkt. Op gesignaleerde incidenten wordt adequaat gereageerd. De ISt concludeert derhalve dat Het Schouw voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “veiligheid” met dien verstande dat de rapportage over gedetineerden en het contact tussen piw’ers en staf onvoldoende een adequate informatieverschaffing borgt.

42

Februari 2006


Reïntegratie Ten aanzien van het toezichtcriterium reïntegratie luidt de conclusie dat gedetineerden die op grond van medische of psychische redenen extra zorg behoeven (vroegtijdig) door piw’ers geïdentificeerd worden. Het contact tussen piw’ers en staf is weliswaar goed, maar er is geen sprake van een gestructureerde informatievoorziening en overleg (met uitzondering van de BZA) om multidisciplinair gedetineerden te kunnen bespreken, waardoor de borging van benodigde extra zorg niet optimaal is. Voor de gedetineerden in de BZA wordt voldoende samengewerkt met zorginstellingen buiten de inrichting ten behoeve van reïntegratie bij ontslag van een gedetineerde. De ISt concludeert derhalve dat Het Schouw voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “reïntegratie”.

43

Februari 2006


5 Demersluis

5.1 Objectbeschrijving Demersluis vormt met Het Schouw één locatie. Beide units werken echter grotendeels zelfstandig. Demersluis is een Huis van bewaring en kent zeven paviljoens. Eén paviljoen heeft de bijzondere bestemming “landelijke afdeling beheergevaarlijke gedetineerden”(hierna: LABG) / preventief gehechten met alle beperkingen met 9 plaatsen. Eén paviljoen heeft de bijzondere bestemming “verslaafdenbehandelingsafdeling” (hierna: VBA) met 24 plaatsen. Op één paviljoen zijn de observatie- / isoleercellen ondergebracht. Van de vier overige paviljoens is er één waarbij 9 cellen voor tweepersoonsgebruik geschikt zijn gemaakt. In totaal heeft Demersluis 126 plaatsen voor mannelijke gedetineerden. In twee van deze vier paviljoens worden arrestanten geplaatst. In 2004 is in Demersluis een paviljoen aangepast voor meerpersoonscellen en zijn twee paviljoens aangewezen voor verblijf door arrestanten. In dezelfde periode is het verkorte dagprogramma doorgevoerd en zijn zowel in organisatiestructuur als in personele bezetting veranderingen aangebracht. Vanwege de verschillende bijzondere bestemmingen is er sprake van een gedifferentieerd beeld waar het de behandeling van gedetineerden betreft. Het paviljoen met meerpersoonscellen werkt samen met de inkomstenafdeling van Het Schouw in het selectieberaad, maar voor het overige zijn de differentiaties in beide gebouwen anders en is er sprake van een zelfstandige positie binnen de locatie. Ook binnen Demersluis is de organisatie in de laatste jaren aanzienlijk gewijzigd en afgeslankt. De organisatie maakt zich nu op om op het gebied van personeelsmanagement belangrijke verbeteringen door te voeren. Daartoe behoort ook de bevordering van interne communicatie. Zo vindt werkoverleg bij de afdelingsteams tot nu toe nauwelijks plaats, met uitzondering van de LABG. Evenmin is er sprake van een gedetineerdenberaad.

44

Februari 2006


5.2 Bevindingen

5.2.1 Bevindingen rechtspositie Huisregels en beklagmogelijkheid Op elke cel is een exemplaar van de huisregels van Demersluis aanwezig. Bovendien kent elk paviljoen daarbij een tweezijdig bedrukt exemplaar van de bijzonderheden van dat paviljoen. Gedetineerden geven aan dat de huisregels duidelijk zijn en dat zij bij binnenkomst op de huisregels worden gewezen. Het is de gedetineerden bekend hoe zij bij de commissie van toezicht een klacht moeten indienen. Hiervoor stelt het personeel speciale enveloppen ter beschikking die in de brievenbus van de maandcommissaris kunnen worden gedeponeerd. Binnen twee weken volgt een bevestiging van ontvangst. Over de rol van de maandcommissaris zijn gedetineerden tevreden. De toegang tot de maandcommissaris is helder en goed geregeld. Bejegening gedetineerde en inbreuk op de rechten van gedetineerden Het dagprogramma waarborgt de rechten van gedetineerden. De toegang tot geestelijke, medische en psychische zorg is goed, hoewel de toegang tot geestelijke verzorging en de medische dienst in het laatste jaar is verminderd door gebrek aan personeel voor toezicht en het strakke dagprogramma. Gedetineerden hebben voldoende gelegenheid te telefoneren, post en bezoek te ontvangen, hoewel de bezoektijden voor bezoekers vaak onpraktisch zijn. Onderwijs wordt in Demersluis niet meer gegeven. Arbeid is in beginsel slechts beschikbaar voor het paviljoen waarin gedetineerden op meerpersoonscellen verblijven. De bibliotheek werkt voor alle paviljoens, maar bij de arrestantenpaviljoens en de LABG alleen met briefjes. Gedetineerden geven aan dit niet als hinderlijk te beschouwen. Gedetineerden kunnen via televisie kennis nemen van het dagelijkse nieuws. Opvallend is dat zowel afdelingshoofden als gedetineerden aangeven dat het weinig voorkomt dat bezittingen bij overbrenging zoekraken. Bij celinspecties wordt de cel correct achtergelaten. Celinspecties worden standaard en dagelijks

45

Februari 2006


uitgevoerd. De gedetineerden zijn op de hoogte van de situaties waarin inbreuk op de lichamelijke integriteit wordt gemaakt. De betrokkenheid van de medische staf bij het primaire proces van de arrestantenpaviljoens en de LABG is niet optimaal door gebrek aan overleg. Ook de rapportages over gedetineerden in TULP door piw’ers zijn over het algemeen minimaal. Dit vormt een belemmering voor een goede communicatie met de staf over gedetineerden. Sanctiepraktijk Gedetineerden weten wat de sanctie is bij het aantreffen van sporen van verdovende middelen bij urinecontrole. Medewerkers geven aan dat de toepassing van sancties geen vragen oplevert. Het toepassen van geweld bij incidenten komt nauwelijks voor. Zowel afdelingshoofden als medewerkers, maar ook gedetineerden trachten bij problemen tijdig in te grijpen zodat het niet tot het opleggen van sancties komt. Indien toepassing van geweld nodig is, wordt dit vooral door de medewerkers van het LABV gedaan waarbij nadrukkelijk aandacht is voor een proportionele toepassing. Discriminatie Er is geen sprake van discriminatie anders dan van discriminerende opmerkingen van gedetineerden ten aanzien van het personeel. Medewerkers geven aan dat zij hiermee goed kunnen omgaan en dat zij onderling in voorkomend geval zorgen dat gedetineerden hierop worden aangesproken. Meerpersoonscelgebruik De besluiten tot plaatsing op een meerpersoonscel worden genomen in het daarvoor bestemde selectieberaad in Het Schouw waar de inkomstenpaviljoens deze functie ook voor het paviljoen met meerpersoonscellen in Demersluis hebben. Het afdelingshoofd van dit paviljoen neemt daartoe deel aan het selectieberaad. De cellen voor twee personen voldoen net als in Het Schouw aan de daarvoor geldende voorwaarden. De werking van de luchtbehandelinginstallatie is in het gehele complex verouderd, maar voldoet volgens opgave van het management wel aan de normen. Toch is de beleving van gedetineerden een andere.

46

Februari 2006


5.2.2 Bevindingen veiligheid Calamiteiten Er zijn in Demersluis recent geen calamiteitenoefeningen gehouden. De laatste ontruimingsoefening dateert van twee jaren geleden. De dienstinstructies bij calamiteiten zijn beschreven, maar niet volledig bij het personeel geïnternaliseerd. Er is met Het Schouw een gemeenschappelijk calamiteitenteam ingesteld. Mocht een incident om een nog grotere inzet vragen, dan wordt een beroep op het IBT-team van het voorgebouw gedaan. Van een gestructureerde BHV is geen sprake. De weerbaarheid van het personeel heeft de laatste jaren geen aandacht gehad. Inmiddels is er een nulmeting geweest voor alle medewerkers en is het plan gereed om gestructureerd de fysieke weerbaarheid van het personeel te vergroten. De medewerkers van de LABG zijn wel goed getraind en worden binnen Demersluis ook bij de andere paviljoens ingezet bij incidenten. Agressie en geweld Er is sprake van weinig incidenten. Veel incidenten worden al in de kiem gesmoord doordat medewerkers actief met gedetineerden communiceren en tijdig de verpleegkundige of psycholoog attenderen op gedetineerden die medische of psychische aandacht nodig hebben. Incidenten (bijvoorbeeld serieuze bedreigingen) worden gerapporteerd. Waar nodig vinden medewerkers opvang binnen het eigen team. Indien daartoe aanleiding bestaat, wordt ook door de psycholoog nazorg geboden. Drugs Het drugsbeleid en de daarbij behorende regels zijn duidelijk bij medewerkers en gedetineerden. Controle op drugs vindt in de VBA dagelijks plaats en in de andere paviljoens indien er aanwijzingen voor drugsgebruik zijn. Het komt zeer incidenteel voor dat binnengesmokkelde drugs (veelal weed) bij celinspecties worden aangetroffen. In de VBA is er sprake van een actieve opstelling van medewerkers van Demersluis en de consulenten van het CAD. Communicatie en overleg vinden in de VBA wekelijks plaats, zijn goed georganiseerd en multidisciplinair.

47

Februari 2006


Integriteit De gerichtheid op het eigen team is in Demersluis groot, ondanks dat de ingrepen door de directie in de organisatie en het personeelsbestand in de afgelopen jaren groot en mede ingegeven zijn geweest om de samenstelling van teams evenwichtig te maken. Deze gerichtheid op het eigen team wordt in de hand gewerkt door de differentiatie tussen de verschillende paviljoens en de gebouwelijke constructie. Evenmin is er sprake van een gevoel van gemeenschappelijkheid met Het Schouw . Het bevorderen van integer gedrag heeft in deze nieuwe organisatie tot nu toe binnen het management onvoldoende aandacht gekregen. Aansturing vanuit het management om in werkprocessen en contacten binnen Demersluis en tussen Demersluis en andere actoren samenwerking te bevorderen heeft evenmin plaatsgevonden. Van een actief integriteitbeleid gericht op bewustwording is geen sprake. Evenmin worden ten behoeve van integriteitbevordering daartoe door DJI ontwikkelde instrumenten gebruikt. Wel is er sprake van een professionele houding van medewerkers op het gebied van integriteit. Dat levert bijvoorbeeld op dat zij zich bewust zijn van risicogebieden en dat zij dit in het eigen team ook aan de orde stellen. Van een gestructureerde analyse van kwetsbare werkgebieden en risicovolle functies is echter geen sprake. Medewerkers spreken elkaar aan op (on)gewenst gedrag. Het management wordt bij kritiek op gedrag van collega’s pas betrokken indien medewerkers er onderling niet uitkomen. Het integriteitbeleid is niet (volledig) in de instrumenten van personeelsmanagement (bijvoorbeeld het regulier houden van functioneringsgesprekken) geïntegreerd. Het is ook nog geen onderwerp in de aansturing door het management. Afdelingshoofden en medewerkers zijn niet bekend met een gedragscode. 5.2.3 Reïntegratie Behandelplan Een goede screening van gedetineerden bij binnenkomst is bij de arrestantenpaviljoens veelal maar beperkt mogelijk doordat gedetineerden vanuit politiebureaus met summiere informatie binnenkomen. Daarbij komt dat gedetineerden voor de arrestantenpaviljoens veelal weinig coöperatief zijn. Er vindt altijd - en indien mogelijk op de dag van aankomst - een medische anamnese plaats door de verpleegkundige. Bij twijfels over bijvoorbeeld medicatie wordt de huisarts ingeschakeld en bij twijfel over benadering bij psychische problemen de psychiater.

48

Februari 2006


Na de intake bij binnenkomst wordt alleen voor gedetineerden in de VBA een trajectplan opgesteld dat zowel ziet op de zorg binnen de inrichting als de reïntegratie na vertrek. Gedetineerden hebben op de dagbesteding nauwelijks tot geen invloed gezien de krapte in de dagprogramma’s. Er is op elke paviljoen wel een recreatiezaal en op de vlakken zijn bijvoorbeeld wel tafeltennistafels opgesteld. Bespreking van de toestand van gedetineerden vindt alleen in het PMO plaats of ad hoc tussen verpleegkundige en psycholoog of psychiater. Er vindt geen structureel beraad plaats (met uitzondering van de VBA) tussen staf en teams, zoals bijvoorbeeld in de vorm van een gedetineerdenberaad. De directie heeft zich voorgenomen binnenkort te beginnen met gestructureerd overleg met de staf. De gedetineerden in de LABG worden in het landelijk beraad van LABG’s besproken. Het management toont zich actief in het verkrijgen van informatie over gedetineerden bij andere inrichtingen. Reïntegratie Voor de gedetineerden in de VBA geldt dat de medewerkers van het CAD zorgen voor de aansluiting op stedelijke of regionale (zorg)voorzieningen wanneer de detentie wordt opgeheven. Deze aansluiting maakt onderdeel uit van het trajectplan van de individuele gedetineerden in de VBA. Voor andere gedetineerden wordt geen aansluiting bij extramurale voorzieningen verzorgd. Dit heeft bij arrestanten en soms zelfs bij de LABG tot schrijnende situaties geleid, omdat gedetineerden bij ontslag in geval van een invrijheidstelling niet met hun vrijheid om konden gaan. 5.3 Conclusies Rechtspositie gedetineerde Ten aanzien van het toezichtcriterium rechtspositie van de gedetineerde heeft de ISt geconstateerd dat gedetineerden correct op de hoogte worden gebracht van hun rechten en plichten. De toegankelijkheid van de commissie van toezicht is goed. De inrichting draagt zorg voor het garanderen van de rechten van de gedetineerden, zowel in het dagprogramma als in de toegang tot geestelijke,

49

Februari 2006


medische en psychische zorg. De verkorting van het dagprogramma in combinatie met de postenbezetting zorgt voor een risico met betrekking tot de toegang tot medische en psychische zorg, omdat begeleiding en toezicht minder kunnen worden gewaarborgd. Ook levert het verkorte dagprogramma voor bezoekers beperkingen op. De regelgeving gericht op handhaving van orde en veiligheid is niet in zijn geheel bij alle medewerkers bekend. De ISt heeft echter geen aanwijzingen dat dit in de praktijk heeft geleid tot inbreuken op de regelgeving of de rechtspositie van gedetineerden. De ISt concludeert derhalve dat Demersluis voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “rechtspositie gedetineerde”. Veiligheid In Demersluis vinden geen alarmoefeningen plaats en ook een voldoende bezetting van de BHV is niet gewaarborgd. De fysieke weerbaarheid van medewerkers schiet in zijn algemeenheid tekort (met uitzondering van het personeel van de LABG) waardoor een adequaat ingrijpen bij incidenten niet optimaal is gewaarborgd. Ten aanzien van het toezichtcriterium veiligheid weten de medewerkers van Demersluis met professionele betrokkenheid incidenten met geweld, bedreiging en intimidatie te voorkomen. Binnen de organisatie van Demersluis is integriteit niet ingebed. Er is geen integriteitbeleid. De kwaliteit van voorkomende werkoverleggen (met uitzondering van het werkoverleg van de LABG) is niet zodanig dat aan integriteit structureel aandacht kan worden geschonken. De communicatie tussen management en medewerkers en de openheid in de organisatie is evenmin voldoende om integriteit in de cultuur van de organisatie en gedrag van medewerkers te bevorderen en te waarborgen. Zelfcorrigerend vermogen van medewerkers is wel aanwezig, maar controle en aansturing door het management behoeft verbetering. Daarmee bestaat het risico dat binnen de afzonderlijke teams een situatie ontstaat waarin integriteitinbreuken niet worden voorkomen of worden opgemerkt. Op gesignaleerde incidenten wordt adequaat gereageerd. Gedetineerden die op grond van medische of psychische redenen extra zorg behoeven worden (vroegtijdig) geïdentificeerd. Het contact tussen piw’ers en

50

Februari 2006


staf is goed, maar er is geen sprake van een gestructureerde informatievoorziening of een gestructureerd overleg om multidisciplinair gedetineerden te kunnen bespreken, waardoor borging van de benodigde extra zorg niet optimaal is. De ISt concludeert derhalve dat ten aanzien van het toezichtcriterium “veiligheid” de borging van de veiligheid door middel van het frequent houden van alarmoefeningen onvoldoende is. Ook is de borging van een adequate informatieverschaffing tussen piw’ers en staf door middel van rapportage over gedetineerden en het contact tussen piw’ers en staf onvoldoende. Reïntegratie Ten behoeve van de gedetineerden in de VBA wordt door de medewerkers van het CAD samengewerkt met zorginstellingen buiten de inrichting ten behoeve van reïntegratie. Voor andere gedetineerden is de ondersteuning bij reïntegratie afwezig of minimaal. De ISt concludeert derhalve dat hoewel Demersluis aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “reïntegratie” voldoet, in voorkomend geval de behoefte aan ondersteuning bij terugkeer naar de samenleving groter is dan wordt geboden.

51

Februari 2006


6 De Weg

6.1 Objectbeschrijving De Weg is een Huis van bewaring en kent vijf paviljoens. Elk paviljoen kent drie meerpersoonscellen. Er zijn vijf strafcellen en er is een afzonderlijk paviljoen met observatie- / isoleercellen. In totaal beschikt De Weg daardoor over 135 detentieplaatsen voor mannen. In De Weg worden vooral veelplegers gedetineerd. De Weg was tot juli 2005 een grenshospitium. De Weg beschikt (anders dan de andere inrichtingen binnen het Over Amstel complex) over een eigen toegang, beveiligingsgroep en bezoekfaciliteiten. De Weg heeft derhalve een belangrijke bestemmingswijziging ondergaan van grenshospitium waar de regimes voor vreemdelingenbewaring en grenslogies ten uitvoer werden gelegd naar een Huis van bewaring waar vooral veelplegers worden gedetineerd. Zo is nu sprake van een geheel andere gedetineerdenpopulatie. De huidige gedetineerden hebben een criminele achtergrond, communiceren makkelijker en vormen veel meer een belasting voor het personeel dan de eerdere populatie van vreemdelingen die op hun uitzetting wachten. Zowel management als staf heeft nog steeds als belangrijk aandachtspunt om de medewerkers op te leiden en te begeleiden in wat toch in veel opzichten een nieuwe taak is. Met het oog op de voorgenomen bestemmingswijziging van grenshospitium Tafelbergweg (dat samen met De Weg één locatie vormt) is reeds nu sprake van het terugbrengen van het totale personeelsbestand. Daardoor kunnen in voorkomend geval (bijvoorbeeld in geval van ziekte) posten in De Weg niet bezet worden.

52

Februari 2006


6.2 Bevindingen

6.2.1 Bevindingen rechtspositie Huisregels en beklagmogelijkheid Gedetineerden worden bij binnenkomst zowel mondeling als schriftelijk geïnformeerd over hun verblijf en de huisregels. De gedetineerden zijn bekend met de mogelijkheid om klachten bij de commissie van toezicht in te dienen. Aan gedetineerden die dat wensen wordt een beklagformulier uitgereikt. De mogelijkheid voor gedetineerden om klachten met de maandcommissaris te bespreken, wordt door beide kanten positief beoordeeld. De maandcommissaris is in beginsel twee keer per maand in De Weg aanwezig. Bejegening gedetineerde en inbreuk op de rechtspositie van gedetineerden Het dagprogramma voldoet aan de regelgeving terzake. Binnen het rooster wordt enerzijds gezocht naar extra mogelijkheden voor recreatietijd voor gedetineerden maar moeten de gedetineerden anderzijds kiezen tussen bijvoorbeeld bibliotheekbezoek of een gesprek met een geestelijke verzorger. Door uitval van personeel gaan programmaonderdelen als arbeid regelmatig niet door. Dit is niet alleen een belangrijke klachtenbron bij gedetineerden. Het zorgt ook voor extra inspanningen bij medewerkers om door middel van wijzigingen in de postenbezetting het dagprogramma toch zoveel mogelijk in stand te houden. De toegang tot de geestelijke verzorging en de medische en psychische zorg is goed. Indien gedetineerden toegang tot medische en psychische zorg willen hebben wordt dit in beginsel op de dag zelf of de dag erna gerealiseerd. Bezoek vindt in beginsel plaats in de recreatietijd van de gedetineerde, die door de verkorting van het dagprogramma aanzienlijk is gereduceerd. Bij uitloop van consulten leidt dit nogal eens tot het verzetten van een afspraak. Dan heeft een gedetineerde wel een stuk van zijn recreatietijd moeten inleveren. Bezoek tijdens arbeid is in beginsel niet mogelijk. Aan oproepen voor een arts wordt wel altijd voorrang geboden.

53

Februari 2006


Er is voldoende gelegenheid tot telefoneren, maar omdat dit moet plaatsvinden in de recreatietijd, komt dit door de verkorting van het dagprogramma wel onder druk te staan. De mogelijkheden tot het ontvangen en versturen van brieven en het ontvangen van bezoek zijn voldoende. Van de kant van gedetineerden wordt aangegeven dat het verkorte rooster in de praktijk leidt tot minder bezoek, omdat het ontvangen van bezoek nu alleen mogelijk is tijdens kantoor- en schooltijden. Tot nu vinden geen inbreuken op de lichamelijke integriteit van gedetineerden plaats met uitzondering van de standaardvisitatie na ontvangst van bezoek. Op de privacy van gedetineerden wordt geen onnodige inbreuk gemaakt. Er vinden dagelijks celinspecties plaats, maar daarbij worden cellen correct achtergelaten. Er is sprake van een respectvolle bejegening van gedetineerden en hun bezittingen. De Weg kent een actieve Gedeco, hoewel het problematisch blijft om met het grote verloop van gedetineerden een optimale bezetting in stand te houden. Het overlegklimaat met de Gedeco wordt door zowel Gedeco als management goed bevonden. Overleg met de Gedeco wordt binnen het management besproken. Er is geen regelmatig overleg tussen Gedeco en maandcommissaris. Sanctiepraktijk Sinds de wijziging van de bestemming van De Weg in juli 2005 is een relatief groot aantal rapporten opgesteld. Dit wordt door alle functie-lagen gezien als een direct gevolg van de veranderde gedetineerdenpopulatie en het gebrek aan ervaring bij de piw’ers met deze groep. Vooral verbale bedreigingen vormen de reden voor het grote aantal rapporten. De regels voor sanctioneren zijn voor de medewerkers duidelijk. Sancties worden zorgvuldig toegepast. Wel worden, vanwege onervarenheid bij medewerkers, vaker dan nodig is sancties opgelegd. Deze omstandigheid kent natuurlijk een wisselwerking met de gedetineerden, waardoor meer incidenten ontstaan. Discriminatie De ISt heeft geen aanwijzingen gevonden dat discriminatie binnen De Weg structureel voorkomt. Bij discriminatie tussen gedetineerden treedt het personeel corrigerend op.

54

Februari 2006


Meerpersoonscelgebruik In De Weg worden gedetineerden na binnenkomst direct op een meerpersoonscel geplaatst, tenzij er sprake is van contra-indicaties uit de intake of uit voorinformatie over de gedetineerde. Wel wordt op dit moment bezien of een inkomstenafdeling zal worden opgezet. Indien er sprake is van twijfel over medische contra-indicaties wordt een arts geraadpleegd. Normaal is sprake van een verblijf van enkele weken op een meerpersoonscel voordat de gedetineerde die het langst op een meerpersoonscel zit op een eigen cel wordt geplaatst. (tenzij hij aangeeft te kiezen voort voortgezet verblijf op een meerpersoonscel). De cellen die geschikt zijn gemaakt voor gebruik door twee personen zijn klein maar voldoen wel aan de voorwaarden.

6.2.2 Bevindingen veiligheid Calamiteiten De Weg kent binnen het Over Amstel complex een eigen beveiligingsafdeling, die ook in de nachtdienstbezetting voorziet. De Weg beschikt voorts over een actueel calamiteitenplan (dat kort voor de inspectie met een ontruimingsoefening is getest), maar geen eigen calamiteitenteam. Zowel management als personeel wenst frequente oefeningen. Personeel van De Weg kent de dienstinstructies en is goed opgeleid. Er is aandacht voor het goed op peil houden van de fysieke conditie van de medewerkers, maar door de problemen met een adequate postenbezetting, wordt veelal geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid te sporten . Medewerkers zijn getraind in de vaardigheden om te gaan met de zogenaamde “harde middelen”. De Weg kent opgeleide BHV’ers en EHBO’ers. Agressie en geweld Personeel (inclusief de onderdeelscommissie (hierna: OC)) en management hebben oog voor het mogelijke veiligheidsrisico verbonden aan de combinatie van verkort dagprogramma en piw’ers die geen ervaring hebben in het omgaan met juist deze groep gedetineerden. Zowel de als management is zich hiervan bewust. piw’ers weten minder dan voorheen in welke toestand een gedetineerde zich bevindt wat op zichzelf een veiligheidsrisico met zich meebrengt.

55

Februari 2006


Van incidenten wordt een rapport opgemaakt. De meest voorkomende incidenten betreffen verbale agressie. Aandachtspunt is het begeleiden van personeel om met moeilijke situaties met gedetineerden om te gaan. Het bejegeningklimaat is respectvol. De intake van gedetineerden vindt op de afdeling plaats, wat door afdelingshoofden en medewerkers van belang wordt geacht in het kader van de communicatie met de gedetineerden. Er is sprake van directe communicatie tussen piw’ers en gedetineerden. piw’ers tonen zich begaan met gedetineerden. Het detentiebegeleidingsberaad is een multidisciplinair beraad dat systematisch de gedetineerden bespreekt. In dit beraad komen beslissingen over plaatsing van gedetineerden aan de orde. De samenwerking tussen afdelingshoofden onderling en met de staf is goed.

Drugs Het drugsbeleid en het bijbehorende sanctiebeleid is helder. Van urinecontroles is echter alleen sprake indien er aanwijzingen van gebruik van drugs bestaan. Er is weinig aandacht voor een strikte uitvoering van het drugsbeleid, omdat dit door management, personeel en gedetineerden niet als een probleem wordt gezien. Celinspecties vinden wel dagelijks plaats. Cellen worden correct achtergelaten. Integriteit Hoewel van een gestructureerd(e uitvoering van een) integriteitbeleid geen sprake is, is inmiddels wel een project inzake onderlinge agressie opgestart. Relevante factoren als openheid, voorbeeldgedrag, elkaar en management aanspreken en het houden van functioneringsgesprekken zijn (soms sinds kort) zichtbaar. Ten behoeve van integriteitbevordering worden echter geen daartoe door DJI ontwikkelde instrumenten gebruikt. Er is sprake van een relatief jong personeelsbestand dat veelal niet meer dan twee jaren werkzaam is en weinig ervaring als PIW’er heeft. Er hebben dan ook tot nu toe relatief weinig wisselingen in het personeelsbestand plaatsgevonden, waardoor ook de teamsamenstelling gedurende enige tijd niet is veranderd. Van een gestructureerd werkoverleg is bij de afdelingen nog nauwelijks sprake (terwijl het management wel een effectief overleg kent). Bezettingsproblemen en algemene tijddruk worden hiervoor als redenen opgegeven. Met het ontbreken van een gestructureerd werkoverleg valt een belangrijk instrument weg om

56

Februari 2006


aandacht te besteden aan informatieoverdracht over nieuw beleid, dienstinstructies en dergelijke en om gelegenheid te bieden voor het uitwisselen van informatie. Het informeren van medewerkers door het management vindt plaats op grote lijnen. Medewerkers geven aan dat het vernieuwde intranet van de PI Amsterdam een goede bron van informatie is. Op incidenten wordt direct en goed gereageerd. Op de afdelingen en ook bij binnenkomst bestaat een goed overzicht van kwetsbare werkgebieden in verband met de veiligheid van het personeel. Met de inzet van personeel en het gebruik van beveiligingssystemen wordt hiermee rekening gehouden. De afdelingshoofden zijn ervaren en gebruiken hun ervaring nadrukkelijk ook om de veiligheid op de afdelingen te bevorderen. Het management gaat correct om met integriteitinbreuken. Binnen de teams is sprake van zelfcorrigerend vermogen doordat sprake is van een open communicatie. Management en personeel spreken elkaar aan. 6.2.3 Bevindingen reïntegratie Behandelplan Bij binnenkomst vindt er een screening van gedetineerden plaats. Daarbij wordt bestaande informatie gebruikt. De gedetineerden zijn veelal afkomstig uit de al binnen de strafrechtketen geïdentificeerde groep van veelplegers. De staf van De Weg geeft aan goed aan informatie te komen. Alleen duurt het toegestuurd krijgen van opgevraagde medische dossiers van gedetineerden (die binnen DJI worden bewaard) lang. Personeel heeft aandacht voor het signaleren van problematisch gedrag bij gedetineerden. De communicatie tussen piw’ers en medische staf is goed. De onervarenheid van piw’ers met deze gedetineerdenpopulatie leidt er wel toe dat de medische staf vaker door piw’ers wordt geconsulteerd dan nodig is. Door de medische staf wordt alleen een individueel plan opgesteld indien het gedrag van een gedetineerde hierom vraagt. Reïntegratie De Weg is begonnen aan het opbouwen van een netwerk met gemeentelijke gezondheidsinstellingen. De samenwerking met de GGD en CAD is goed. Daardoor kan een vangnet worden geboden voor gedetineerden.

57

Februari 2006


6.3 Conclusies Rechtspositie Ten aanzien van het toezichtcriterium rechtspositie van de gedetineerde heeft de ISt geconstateerd dat gedetineerden correct op de hoogte worden gebracht van hun rechten en plichten. Op de lichamelijke integriteit vinden geen onnodige inbreuken plaats. Sancties worden correct toegepast. De regelgeving gericht op handhaving orde en veiligheid is bij alle medewerkers bekend. Medewerkers worden goed opgeleid. De inrichting draagt zorg voor het garanderen van de rechten van de gedetineerden, zowel in het dagprogramma als in de toegang tot geestelijke, medische en psychische zorg. De verkorting van het dagprogramma in combinatie met de postenbezetting is een aandachtspunt met betrekking tot onder andere de toegang tot medische en psychische zorg, omdat begeleiding en toezicht minder kunnen worden gewaarborgd. De ISt concludeert derhalve dat De Weg voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “rechtspositie gedetineerde”. Veiligheid Ten aanzien van het toezichtcriterium veiligheid constateert de ISt dat er sprake is van goede opgeleide medewerkers. Er wordt geoefend met alarmmeldingen. Op incidenten wordt adequaat gereageerd. Er is geen sprake van een eigen calamiteitenteam. Binnen de organisatie van De Weg is integriteit nog niet ingebed. Er is geen integriteitbeleid. De kwaliteit van werkoverleggen van het management is hoog, maar er is nauwelijks sprake van werkoverleg bij de afdelingen. Aan integriteit wordt derhalve niet structureel aandacht geschonken. De communicatie tussen management en medewerkers en de openheid in de organisatie is evenmin voldoende om integriteit in de cultuur van de organisatie en gedrag van medewerkers te bevorderen en te waarborgen. Zelfcorrigerend vermogen van medewerkers is wel aanwezig, maar controle en aansturing door het management behoeft verbetering. Daarmee bestaat het risico dat binnen de afzonderlijke teams een situatie ontstaat waarin integriteitinbreuken niet worden voorkomen of worden opgemerkt. Op gesignaleerde incidenten wordt door De Weg adequaat gereageerd.

58

Februari 2006


Bij de piw’ers moet de ervaring nog groter worden om effectief om te gaan met moeilijke situaties teneinde incidenten te kunnen voorkomen. Voortdurende begeleiding door management en ondersteuning door de staf is hiervoor nodig. Celinspecties vinden frequent plaats en worden correct uitgevoerd. Het drugsbeleid is, voor zover gericht op aantonen van gebruik drugs niet structureel (zo vinden er geen standaard urinecontroles plaats) en krijgt weinig aandacht . Gedetineerden die op grond van medische of psychische redenen extra zorg behoeven worden (vroegtijdig) geïdentificeerd. Het contact tussen piw’ers en staf is goed. Er is sprake van een goed gestructureerd overleg om multidisciplinair gedetineerden te kunnen bespreken, waardoor de benodigde extra zorg geborgd is. De ISt concludeert derhalve dat De Weg voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “veiligheid” met dien verstande dat een eigen calamiteitenteam ontbreekt en dat personeel nog niet voldoende effectief met moeilijke situaties kan omgaan. Reïntegratie De Weg werkt in toenemende mate samen met relevante ketenpartners op het terrein van reïntegratie om de overloop naar zorginstanties na ontslag goed te laten verlopen. De ISt concludeert derhalve dat De Weg voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “reïntegratie”

59

Februari 2006


7 Beveiliging Over Amstel complex

7.1 Objectbeschrijving Net als de locaties binnen de PI Amsterdam heeft ook de beveiliging van het Over Amstel complex de laatste jaren een aanzienlijke verbeterslag in de organisatie moeten maken. Binnen de organisatie en in de inzet en aansturing van medewerkers is veel verbeterd: actualiseren calamiteitenplan, alarmoefeningen, evenwichtiger teamsamenstelling, oplossingen voor individuele problematiek, aandacht voor managementsturing. Vanzelfsprekend heeft de achterstandsituatie waarin de beveiliging zich heeft bevonden ook haar weerslag gehad op de relatie met management en medewerkers van de verschillende locaties binnen het Over Amstel complex. De huidige projectmatige aanpak om de beveiliging te verbeteren biedt de kans om gestructureerd alle verbeteringen uit te voeren. Deze aanpak heeft draagvlak, sturing en tijd nodig. Op grond van de gevoerde gesprekken vindt de ISt dat er sprake is van een breed draagvlak en een gerichte sturing. Het project werkt voorts met een strak tijdpad. Inmiddels zijn resultaten zichtbaar van een aanpak van individuele problematiek, het verhelderen van rollen en verantwoordelijkheden binnen de beveiliging en tussen beveiliging en locaties en van het beschrijven van de beveiligingsprocessen. Dit laatste heeft onder andere tot een geactualiseerd en goed beschreven calamiteitenplan geleid evenals tot het proces om alle dienstinstructies te herschrijven. Parallel aan deze processen wordt er veel aandacht gegeven aan communicatie, zowel in voorlichting, actieve participatie in overleggen als publicatie van plannen en dienstinstructies op het interne netwerk. Van de locatiedirecteuren wordt verwacht dat zij hun verantwoordelijkheid nemen voor de interne communicatie binnen de locaties. De locaties worden wel vanuit de beveiliging gefaciliteerd door participatie in het torenberaad.

60

Februari 2006


Binnen de beveiliging is de aansturing verbeterd door verantwoordelijkheid terug te leggen bij de teamleiders en deze vanuit het management te ondersteunen en aan te sturen. Teams zijn opnieuw samengesteld en medewerkers worden zo ingeroosterd dat ze gevarieerd en zinvol werk verrichten. Aansturing van teams en medewerkers is nu verduidelijkt en medewerkers worden actief ondersteund, bijvoorbeeld in het bijhouden van hun fysieke conditie, voor het internaliseren van de werkinstructies of voor verbetering van de bejegening van bezoekers. 7.2 Bevindingen Veel technische beveiligingsvoorzieningen dateren uit de tijd dat het complex is opgeleverd (bijvoorbeeld het sleutelplan). Voor alle technische voorzieningen zijn onderhoudscontracten afgesloten en de eigen technische dienst is in staat om kleinere storingen snel en effectief te verhelpen. De instructies voor het personeel hoe te handelen bij controles en bij situaties waarin deze controles een signalering opleveren zijn duidelijk en medewerkers zijn ermee bekend. Senioren houden met de teamleiders oog op de alertheid van medewerkers. Doordat in teamverband wordt gewerkt is ook de onderlinge controle goed ontwikkeld. Sinds enige tijd worden systematisch alarmmeldingsoefeningen gehouden en is het calamiteitenplan herijkt. Thans wordt met de locaties gewerkt aan het plannen en uitvoeren van oefeningen in en met de locaties. De relaties met hulpverlenende diensten (politie, ambulance en brandweer) zijn goed en worden nadrukkelijk onderhouden. Een belangrijke functie van de beveiliging is de ontvangst / receptie in het voorgebouw. Iedereen die het Over Amstel complex betreedt, doet dit via de receptie in het voorgebouw. Als onderdeel van de organisatorische veranderingen is aandacht besteed aan de verbetering van de bejegening. De ISt heeft geconstateerd dat bejegening en toegangscontrole correct zijn. Alle personen (medewerkers en bezoekers) dienen zich te legitimeren en worden met hun bagage via scans gecontroleerd. Bij een melding van het systeem wordt adequaat opgetreden. Klachten van bezoekers en personeel worden serieus opgepakt en personeel wordt getraind om correct op te treden bij onhoffelijk gedrag van personeel of bezoekers. Controle bij het verlaten van het complex is steekproefsgewijs.

61

Februari 2006


In het voorgebouw is naast de controle van personeel en ambtelijk bezoek en de controle van goederen ook de ontvangst en controle van bezoek aan gedetineerden in de locaties binnen het Over Amstel complex gecentreerd. Gedetineerden worden na bezoek systematisch gevisiteerd. Medewerkers van de locaties verzorgen het toezicht in de bezoekzalen. Enkele bezoekzalen zijn onlangs opnieuw ingericht, waardoor een betere fysieke scheiding is ontstaan tussen gedetineerden en bezoek. De bezoekersruimten die nog in de oorspronkelijke staat zijn, bieden qua inrichting geen waarborg voor het voorkomen van ongewenst contact tussen gedetineerde en bezoek (met uitzondering van de extra beveiligde bezoekruimte). Thans wordt gewerkt (nu de werkprocessen zijn beschreven) aan het onderhoud van alle dienstinstructies. Beoogd wordt deze beschrijving voor 2006 afgerond te hebben. Onderdeel van het project om de beveiligingsfunctie van de PIA te verbeteren is nadrukkelijk ook de borging van het onderhoud van beleid, regelgeving e.d. De trainingen aan beveiligingspersoneel (de “fitkit”) zijn hervat. Ook de trainingen en de borging van continuïteit van het IBT-team is inmiddels gestructureerd opgepakt. De uitrusting is centraal aanwezig op de meldkamer, waardoor snel bij de verschillende locaties kan worden opgetreden. Er is nog geen sprake van helderheid in de taakverdeling tussen de beveiliging en de locaties op alle facetten van het beveiligingsbeleid. Dat geldt bijvoorbeeld ten aanzien de BHV. Het project heeft voor de verbetering van de beveiligingsfunctie ervoor gekozen om eerst noodzakelijke wijzigingen in de organisatie en het personeelsbestand door te voeren en te werken aan een cultuurverbetering. Ten behoeve van integriteitbevordering worden geen daartoe door DJI ontwikkelde instrumenten gebruikt. Van een gedragscode of een vertrouwenspersoon is evenmin sprake. 7.3 Conclusies De voorzieningen in het kader van orde en veiligheid van de inrichting zijn technisch in orde en worden adequaat ingezet om de veiligheid te waarborgen.

62

Februari 2006


Communicatie over en internalisatie van alle regelgeving en instructies gericht op handhaving van orde en veiligheid maakt onderdeel uit van een verbeteringstraject dat voor de centrale beveiliging al tot resultaten heeft geleid. Borging van internalisatie bij medewerkers van de locaties is evenzeer nodig, maar valt onder de verantwoordelijkheid van de locatiedirecteuren. De aansluiting tussen centraal en decentraal is een aandachtspunt in de verbeterslagen ten aanzien van de beveiliging binnen de PI Amsterdam. Er wordt samengewerkt met relevante ketenpartners om (de gevolgen van) incidenten te beheersen en voor de beheersing van calamiteiten op het terrein van veiligheid. Er wordt actief en gestructureerd gebouwd aan een cultuur waarin geweld, bedreiging en intimidatie binnen de inrichting worden voorkomen. De ingezette veranderingen binnen de organisatie hebben bij management en personeel al geholpen de sfeer te verbeteren. In de werksituatie wordt professioneler gehandeld. Er wordt opgetreden tegen invoer van, handel in en gebruik van drugs. Integriteit wordt in alle lagen van de organisatie bevorderd, op incidenten wordt adequaat en zichtbaar gereageerd. Van (de uitvoering van) een integriteitbeleid is geen sprake. Het gaat om het tot stand brengen van noodzakelijke randvoorwaarden in de organisatie om integer gedrag te borgen. De ISt concludeert derhalve dat de beveiliging van het Over Amstel complex voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “veiligheid”.

63

Februari 2006


8 Havenstraat

8.1 Objectbeschrijving Havens traat is een Huis van bewaring. Er zijn in totaal zes afdelingen, waarvan één een (in omvang beperkte: 18 plaatsen) BZA is. Op de reguliere afdelingen zijn 26 cellen bestemd voor meerpersoonsgebruik. In totaal beschikt Havenstraat over 224 plaatsen. Mede vanwege de centrale ligging in de stad heeft Havenstraat al geruime tijd goede contacten met de gemeentelijke instellingen als GG&GD, GGZ, CAD en dergelijke. Als gevolg hiervan is Havenstraat in staat om deze instellingen in te schakelen voor de eerste stappen van reïntegratie na detentie. Zoals bij Het Schouw , Demersluis en De Weg is in het afgelopen jaar het verkorte dagprogramma ingevoerd. Deze belangrijke organisatorische wijziging viel samen met een reeds ingezet traject naar verzakelijking van de organisatie. Daarbij hebben ook ingrijpende personele wijzigingen plaatsgevonden. Havenstraat maakt zich op voor een belangrijke wijziging in de bestemming. Begin 2005 is besloten dat een deel van de detentiecapaciteit (36 plaatsen) wordt ingezet voor het huisvesten van niet-verslaafde ISD’ers. Medio 2005 is voorts besloten dat daar bovenop nog 72 detentieplaatsen voor ISD’ers bij komen (zie ook paragraaf 3.1.). De voorbereidingen waren ten tijde van de inspectie in volle gang om twee afdelingen, die nu nog een reguliere bestemming hebben, te bestemmen voor ISD’ers. Inmiddels worden al in beperkte mate ISD’ers op één afdeling gedetineerd, maar is er nog geen sprake van een bijzonder programma, verblijfsplannen en dergelijke. Om organisatie en personeel hierop v oor te bereiden is in november 2005 een project gestart. Eind 2005 levert dit een plan van aanpak op om de implementatie van het besluit vorm te geven. Hoewel de impact op de organisatie groot is, is de bekendheid met de gevolgen van deze verandering nog maar beperkt. Van een goed

64

Februari 2006


georganiseerd ISD-programma met individuele verblijfsplannen en dergelijke is nog geen sprake.

8.2 Bevindingen

8.2.1 Bevindingen rechtspositie Huisregels en beklagmogelijkheid Gedetineerden worden bij binnenkomst zowel mondeling als schriftelijk goed geïnformeerd over hun verblijf en de huisregels. Elke gedetineerde heeft de beschikking over de huisregels. Voor het indienen van verzoeken, bijvoorbeeld invoer van goederen, zijn speciale, duidelijk zichtbaar opgehangen brievenbussen beschikbaar. De gedetineerden zijn bekend met de mogelijkheid om klachten bij de commissie van toezicht in te dienen. Aan gedetineerden die dat wensen wordt een beklagformulier uitgereikt, dat door de piw’ers in de speciaal daarvoor bestemde brievenbus van de commissie van toezicht wordt gedeponeerd. Bejegening van gedetineerden en inbreuken op de rechten van gedetineerden Het dagprogramma voldoet aan de regelgeving terzake. Onderdelen als arbeid vallen wel regelmatig uit doordat de personeels bezetting onvoldoende is om bij verzuim vervanging te regelen of omdat bij een verminderde bezetting niet meer aan de veiligheidsmaatstaven wordt voldaan. Daardoor komt het ook voor dat de toegang tot de bibliotheek niet altijd gegarandeerd is. De toegang tot de geestelijke verzorging en de medische en psychische zorg is goed. Indien gedetineerden toegang tot medische en psychische zorg willen hebben wordt dit in beginsel op de dag zelf of de dag erna gerealiseerd. Het is de vraag of dit zo gehandhaafd kan blijven, omdat dit bezoek moet plaatsvinden in de recreatietijd van de gedetineerde, die door de verkorting van het dagprogramma is verminderd. Indien een PIW’er van mening is dat medische of psychische zorg is geboden, attendeert hij de medische staf die de gedetineerde dan bezoekt. Verkorting van het dagprogramma heeft echter met zich meegebracht dat deze signaleringsfunctie verminderd is. Ook de rapportage

65

Februari 2006


door piw’ers in TULP is hierdoor minder (met uitzondering van de BZA), waardoor de medische staf minder wordt geïnformeerd. Er is voldoende gelegenheid tot telefoneren, maar omdat dit moet plaatsvinden in de recreatietijd, komt dit door de verkorting van het dagprogramma wel onder druk te staan. De mogelijkheden tot het ontvangen en versturen van brieven en het ontvangen van bezoek zijn voldoende, zij het dat dit binnen de tijden van het dagprogramma moet plaatsvinden, wat voor bezoekers beperkingen met zich meebrengt. Onder druk van het verkorte dagprogramma wordt niet langer onderwijs aangeboden en is het aanbieden van arbeid verminderd, waardoor hiervoor een wachtlijst voor gedetineerden bestaat. Klachten waarmee de piw’ers te maken krijgen, zijn veelal het gevolg van de druk die het verkorte dagprogramma met zich meebrengt, het uitvallen van onderdelen van het dagprogramma (bijvoorbeeld arbeid of recreatietijd doordat deze is gebruikt voor bezoek aan de medische dienst) en het zoekraken van bezittingen. Klachten over het zoekraken van bezittingen van gedetineerden worden mede in de hand gewerkt doordat de registratie van bezittingen bij binnenkomst niet specifiek is. Inbreuken op de lichamelijke integriteit van gedetineerden worden in overeenstemming met het protocol uitgevoerd en vinden alleen plaats in het kader van het waarborgen van de veiligheid of wanneer sprake is van informatie die een dergelijke inbreuk nodig maakt. Op dit moment is er geen Gedeco. Animo onder gedetineerden om in een Gedeco zitting te nemen is gering, enerzijds doordat de verblijfsduur in Havenstraat terugloopt en anderzijds omdat bij gedetineerden de idee bestaat dat een positie in de Gedeco aanleiding kan zijn naar een ander Huis van bewaring overgeplaatst te worden (naar aanleiding van een dergelijke samenloop van omstandigheden bij enkele gedetineerden). Het management geeft aan dat wel wordt getracht om een Gedeco te vormen. Sanctiepraktijk Het is onderdeel van de cultuur in Havenstraat om formele sancties tot een minimum te beperken. Veelal wordt getracht incidenten te voorkomen door een

66

Februari 2006


respectvolle bejegening of ze in de kiem te smoren door goed contact met gedetineerden te onderhouden. Zowel piw’ers, als de door piw’ers vroegtijdig ingeschakelde medische staf is erop gespitst problemen bij gedetineerden zo snel mogelijk te onderkennen. Door alle geledingen wordt aangegeven dat het verkorte dagprogramma dit in toenemende mate bemoeilijkt. Het aantal incidenten neemt toe, terwijl de invoering van meerpersoonscelgebruik niet tot meer incidenten heeft geleid. De regels voor het sanctioneren zijn bekend bij de piw’ers. Sancties worden zorgvuldig en proportioneel toegepast. Over te sanctioneren gedragingen wordt een rapport opgemaakt. Bovendien spreken de piw’ers elkaar aan op de toepassing van sancties. Discriminatie De ISt heeft geen aanwijzingen gevonden dat discriminatie binnen Havenstraat structureel voorkomt. Meerpersoonscelgebruik Ten behoeve van de besluitvorming over plaatsing op een meerpersoonscel is een multidisciplinair begeleidingsteam ingericht. Na een verblijf van twee weken op de inkomstenafdeling wordt op basis van de geldende criteria plus het gegeven of de gedetineerde rookt of niet rookt een besluit genomen over plaatsing op een meerpersoonscel. Indien het besluit positief is, komt de gedetineerde op een wachtlijst waarna normaal gesproken binnen twee dagen plaatsing op een meerpersoonscel plaatsvindt. Ruimte voor inbreng van gedetineerden bij het plaatsingsbesluit is er niet of nauwelijks. In de praktijk leidt dit op dit moment niet tot onoverkomelijke problemen bij het plaatsen van gedetineerden op meerpersoonscellen. De cellen die geschikt zijn gemaakt voor gebruik door twee personen zijn klein maar voldoen wel aan de voorwaarden. 8.2.2 Bevindingen veiligheid Calamiteiten De technische veiligheidsvoorzieningen, zoals beveiligingscamera’s worden doorlopend gecontroleerd. Voor alle apparatuur zijn onderhoudscontracten van toepassing. Havenstraat beschikt voorts over een actueel calamiteitenplan (dat in de week van de inspectie met een ontruimingsoefening is getest) en een goed opgeleid calamiteitenteam, waarvan het onderhoud van de kwaliteit goed in de organisatie is geborgd. In de jaren 2004 en 2005 hebben enkele beveiligingsaudits plaatsgevonden.

67

Februari 2006


Agressie en geweld Het beveiligingspersoneel werkt professioneel en hoffelijk. Het aannamebeleid van het beveiligingspersoneel is er mede op gericht doorgroei naar de functie van PIW’er mogelijk te maken. Alle dienstinstructies zijn onder de verantwoordelijkheid van het afdelingshoofd van de beveiliging tot stand gekomen. Het is aan de afdelingshoofden van de piw’ers om te zorgen voor internalisatie door de piw’ers. Deze is nu niet optimaal, waarbij tijdgebrek als oorzaak wordt genoemd. Deze oorzaak wordt ook opgegeven voor het onvoldoende bijhouden van de fysieke conditie van de piw’ers. Er is wel voldoende gelegenheid tot training (“fitkit”), maar behalve de deelname zelf is ook de controle op de deelname gebrekkig. Het verkorte dagprogramma en het verminderde contact tussen piw’ers en gedetineerden brengt veiligheidsrisico’s met zich mee. In de eerste plaats zitten gedetineerden langer op cel. Valt arbeid de ene dag ’s middags en de volgende dag ’s ochtends uit, dan kan dat zelfs 24 uur zijn. Indien bijvoorbeeld onderzoek door de medische staf uitloopt, kan de hele recreatietijd van een gedetineerde erbij inschieten zonder dat hij zijn consult heeft gekregen. In de tweede plaats kunnen, indien er om welke reden ook spanningen bij gedetineerden ontstaan, deze minder door piw’ers worden opgevangen, omdat deze in het verkorte dagprogramma minder tijd hebben om met gedetineerden te communiceren. In de derde plaats weten piw’ers minder dan voorheen in welke toestand een gedetineerde zich bevindt hetgeen op zichzelf een veiligheidsrisico met zich meebrengt. De omgang van piw’ers met gedetineerden is ontspannen. Daarbij worden veiligheidsvoorschriften niet altijd nageleefd. Zo heeft de ISt geconstateerd dat enkele gedetineerden in de personeelsverblijven van piw’ers aanwezig waren. Van incidenten wordt een rapport opgemaakt. De meest voorkomende incidenten betreffen verbale agressie. Er wordt strikt toegezien op een minimale personeelsbezetting op afdelingen en bij arbeid teneinde de veiligheid te kunnen waarborgen. Kan deze door omstandigheden niet worden gehaald, dan worden gedetineerden ingesloten.

68

Februari 2006


Drugs Er wordt regelmatig drugs aangetroffen, ondanks de standaard veiligheidsvoorzieningen. Beleid en sancties ten aanzien van drugsbezit zijn helder. Integriteit Sinds enige tijd is Havenstraat bezig (in goed overleg met de OC) de cultuur te verbeteren. Integriteit speelt hierbij een belangrijke rol, hoewel van een gestructureerde uitvoering van een integriteitbeleid geen sprake is wegens het ontbreken van een vastgesteld beleid. Factoren als openheid, voorbeeldgedrag, elkaar en directie aanspreken, het actualiseren van de gedragscode, het houden van functioneringsgesprekken en het brengen van balans in het personeelsbestand zijn zichtbaar. Ten behoeve van integriteitbevordering worden echter geen daartoe door DJI ontwikkelde instrumenten gebruikt. Er hebben veel wisselingen in het personeels bestand plaatsgevonden, waardoor ook de teamsamenstelling is veranderd. Van een gestructureerd werkoverleg is (met uitzondering van de BZA) bij de afdelingen nog nauwelijks sprake. Bezettingsproblemen en algemene tijddruk worden hiervoor als redenen opgegeven. Met het ontbreken van een gestructureerd werkoverleg valt een belangrijk instrument weg om aandacht te besteden aan informatieoverdracht over nieuw beleid, dienstinstructies en dergelijke en om gelegenheid te bieden voor het uitwisselen van informatie. Op de afdelingen en ook bij binnenkomst bestaat een goed overzicht van kwetsbare werkgebieden in verband met de veiligheid van het personeel. Met de inzet van personeel en het gebruik van beveiligingssystemen wordt hiermee rekening gehouden. Beveiligingsvoorschriften worden niet overal in Havenstraat strikt nageleefd. Sturing en controle op naleving van beveiligingsvoorschriften en afspraken is niet altijd voldoende. 8.2.3 Bevindingen reïntegratie Behandelplan Hoewel van individuele begeleidingsplannen voor gedetineerden geen sprake is, gezien de bestemming als Huis van bewaring en gezien de steeds snellere doorloop van gedetineerden, wordt voor gedetineerden die al contacten met

69

Februari 2006


gemeentelijke voorzieningen hebben (gehad) zo veel mogelijk in samenwerking met die instanties gezorgd voor voorbereiding op terugkeer in de maatschappij. Reïntegratie Voor deze gedetineerden worden in voorkomend geval al snel na binnenkomst contacten met gemeentelijke voorzieningen gelegd, zodat bij ontslag direct begeleiding plaatsvindt. Informatie-uitwisseling in dit kader tussen de betrokken instanties is goed, met uitzondering van de informatie-uitwisseling met GGDartsen. Dit probleem heeft de aandacht van Havenstraat. 8.3 Conclusies Rechtspositie gedetineerde Ten aanzien van het toezichtcriterium rechtspositie van de gedetineerde heeft de ISt geconstateerd dat gedetineerden correct op de hoogte worden gebracht van hun rechten en plichten. De inrichting draagt zorg voor het garanderen van de rechten van de gedetineerden, zowel in het dagprogramma als in de toegang tot geestelijke, medische en psychische zorg. Met betrekking tot het dagprogramma is de toegang tot de bibliotheek niet altijd gewaarborgd. De verkorting van het dagprogramma in combinatie met de postenbezetting zorgt voorts voor een risico met betrekking tot de toegang tot medische en psychische zorg, omdat begeleiding en toezicht minder kunnen worden gewaarborgd. De regelgeving gericht op handhaving orde en veiligheid is niet in zijn geheel bij alle medewerkers bekend. De ISt heeft echter geen aanwijzingen dat dit in de praktijk heeft geleid tot inbreuken op de regelgeving of de rechtspositie van gedetineerden. Ondanks inspanningen om tot een Gedeco te komen, ontbreekt deze in Havenstraat. De ISt concludeert derhalve dat Havenstraat voldoet aan de eisen verbonden aan het toezichtcriterium “rechtspositie gedetineerde” met dien verstande dat de toegang tot de bibliotheek niet altijd gewaarborgd is.

70

Februari 2006


Veiligheid Ten aanzien van het toezichtcriterium veiligheid weten de medewerkers van Havenstraat met professionele betrokkenheid incidenten met geweld, bedreiging en intimidatie te voorkomen. Binnen de organisatie van Havenstraat is integriteit niet ingebed. Er is geen integriteitbeleid. De kwaliteit van voorkomende werkoverleggen is niet zodanig dat aan integriteit structureel aandacht kan worden geschonken. De communicatie tussen management en medewerkers en de openheid in de organisatie is evenmin voldoende om integriteit in de cultuur van de organisatie en gedrag van medewerkers te bevorderen en te waarborgen. Zelfcorrigerend vermogen van medewerkers is wel aanwezig, maar controle en aansturing door het management behoeft verbetering. Daarmee bestaat het risico dat binnen de afzonderlijke teams een situatie ontstaat waarin integriteitinbreuken niet worden voorkomen of worden opgemerkt. Voorschriften over veiligheid worden niet consequent nageleefd. Op gesignaleerde incidenten wordt wel adequaat gereageerd. Gedetineerden die op grond van medische of psychische redenen extra zorg behoeven worden (vroegtijdig) geïdentificeerd. Het contact tussen piw’ers en staf is goed, maar er is geen sprake van een gestructureerde informatievoorziening of een gestructureerd overleg om multidisciplinair gedetineerden te kunnen bespreken, waardoor de borging van benodigde extra zorg niet optimaal is. De ISt concludeert derhalve ten aanzien van het toetsingscriterium “veiligheid” da de veiligheidsvoorschriften niet consequent worden nageleefd. Reïntegratie Ten behoeve van de gedetineerden (vooral in de BZA) wordt voldoende samengewerkt met zorginstellingen buiten de inrichting ten behoeve van reïntegratie bij ontslag van een gedetineerde.

71

Februari 2006


9 PI Amsterdam

In deze doorlichting zijn alle huizen van bewaring van het complex Over Amstel en het Huis van bewaring Havenstraat geïnspecteerd. De ISt trof in alle locaties met uitzondering van Het Veer een organisatie aan die zich in het stadium bevindt dat grote veranderingen in werkprocessen zijn doorgevoerd, waarbij het management grotendeels is vernieuwd, personeel is afgevloeid, samenstelling van de teams drastisch is veranderd, bestemmingen binnen de locaties zijn veranderd en integriteitbevordering zich tot nu toe heeft gericht op het scheppen van randvoorwaarden in organisatie en personeelsbestand. De veranderingen in deze fase kenmerken zich door het “opschonen” van de organisatie. De ISt heeft bij deze doorlichting geconstateerd dat de veranderingen in organisatie, werkprocessen en personeelsbestand een grote impact op organisatiestructuur en medewerkers hebben gehad. Deels hebben deze veranderingen een positief beeld bij de medewerkers opgeleverd in de zin dat noodzakelijke stappen eindelijk gezet zijn en dat de organisatie zichtbaar en merkbaar is “opgeschoond”. Tegelijkertijd heeft het samenvallen van deze “opschoning” met andere wijzigingen van de werkprocessen (vooral de verkorting van het dagprogramma) voor een zekere “reorganisatiemoeheid” gezorgd. De ISt heeft in deze doorlichting geconstateerd dat de doorgelichte locaties aan het begin staan van de uitvoering van verschillende trajecten ter verbetering van personeelsmanagement en communicatie (het verhelderen van rollen en verantwoordelijkheden van unitmanagers, afdelingshoofden, dienstgeleiders in de “lijnorganisatie”, het verhelderen van rollen en verantwoordelijkheden tussen “lijnfunctionarissen” en staf of ketenpartners die binnen de inrichting een rol vervullen, het verbeteren van de interne communicatie van management tot de werkvloer, het verbeteren van overleg zodat er sprake is van actieve participatie en het verbeteren van de aansluiting van de staf op het primaire proces door middel van informatievoorziening en overleg). Daar waar bijvoorbeeld al gestructureerd functioneringsgesprekken plaatsvinden of waar een

72

Februari 2006


gestructureerd werkoverleg met actieve deelname van medewerkers bestaat, wordt dit ook door medewerkers positief beoordeeld. De PIA heeft nog geen vastgesteld integriteitbeleid. Er zijn wel gegevens over integriteit uit onderzoeken voor de PIA beschikbaar, maar deze moeten nog naar beleid, zowel PIA-breed als voor de afzonderlijke locaties, vertaald worden. Meer specifiek concludeert de ISt dat bij alle doorgelichte locaties van de PI Amsterdam op het gebied van veiligheid zowel de borging van de fysieke conditie en de weerbaarheid van de medewerkers als de kennis van de dienstinstructies niet toereikend is. De conclusie over Het Veer is volstrekt anders. Door de specifieke functie als FOBA heeft Het Veer zich relatief onafhankelijk van wijzigingen in het penitentiaire beleid kunnen ontwikkelen. Ook heeft Het Veer als gevolg van haar functie passend personeel kunnen aannemen en opleiden. Het Veer heeft optimaal van zijn bijzondere positie gebruik gemaakt en een hoogwaardige organisatie neergezet die als enige in Nederland in staat is de bijzondere zorg te bieden die elders binnen DJI niet kan worden geboden. ‘Ketenpartners” van Het Veer geven aan dat deze voorziening voor hen onmisbaar is. Hoewel de ISt de samenwerking van de locaties met de centrale ondersteunende diensten van de PI Amsterdam niet heeft onderzocht, heeft de ISt tijdens de inspecties wel verschillende keren kunnen constateren dat communicatie en samenwerking te wensen overlaat. Niet adequate communicatie en onduidelijkheid over afspraken kan bijvoorbeeld de beveiliging van de locaties raken, zoals het geval is geweest bij het onderhoud aan de telefooncentrale van het Over Amstel complex, waardoor de contacten vanuit de locaties binnen dit complex naar de buitenwereld gedurende de dag fors werden belemmerd. De PI Amsterdam wordt - naast deze interne ontwikkelingen - geconfronteerd met ontwikkelingen vanuit de grootstedelijke omgeving. Deze ontwikkelingen en de wetgeving stellen nieuwe eisen aan de organisatie en het personeel van de PI Amsterdam. De nieuwe differentiaties arrestanten, veelplegers en ISD maken dat de gedetineerdenpopulatie van de afzonderlijke inrichtingen en paviljoens of afdelingen onderling steeds meer gaat verschillen. Met name de toename van het aantal plaatsen voor mannelijke gedetineerden aan wie de ISD-maatregel is

73

Februari 2006


opgelegd, springt hierbij in het oog. Daarbij tekent de ISt aan dat voor vrouwen aan wie de ISD-maatregel kan worden opgelegd geen plaatsingsmogelijkheid bestaat. De gemiddelde verblijfstijd, de doorstroom van gedetineerden en ook de kenmerken van de gedetineerden gaan per locatie sterk verschillen. De toename van het aantal psychisch gestoorde gedetineerden is een verschijnsel dat zich over de hele linie voordoet. De toename van het aantal plaatsen met bestemming ISD vraagt om beter overleg met partners in de strafrechtketen om een goede uitvoering binnen (op dit moment) De Schans en Havenstraat te kunnen borgen. Voor veel bestemmingen is het opbouwen en instandhouden van een goed samenwerkingsnetwerk met zorgvoorzieningen en gemeentelijke diensten van vitaal belang om de eigen functie goed te vervullen. Alle doorgelichte locaties werken samen met gemeentelijke instellingen met het oog op het geven van een bijdrage aan de reïntegratie van gedetineerden in de maatschappij wanneer de detentie wordt beëindigd. Deze samenwerking is naar gelang de bestemming(en) van de locaties en naar gelang de inspanningen van de locaties meer of minder uitvoerig. De ISt heeft geconstateerd dat vanuit de locaties vaak met dezelfde gemeentelijke instanties wordt samengewerkt, maar dat er geen sprake is van coördinatie.

74

Februari 2006


10 Aanbevelingen

10.1 Aanbevelingen gericht aan de afzonderlijke locaties

De Schans 1. De ISt beveelt aan dat aan elke gedetineerde bij binnenkomst een exemplaar van de huisregels wordt overhandigd en dat waar nodig een toelichting wordt verzorgd. 2. De ISt beveelt aan dat binnen het dagprogramma wordt gezorgd voor toegang tot de bibliotheek voor alle gedetineerden. 3. De ISt beveelt aan dat klaagschriften zonder tussenkomst van derden aan de commissie van toezicht ter hand worden gesteld. 4.

De ISt beveelt aan dat een eigen calamiteitenteam wordt georganiseerd.

5. De ISt beveelt aan dat het drugsbeleid strikt wordt nageleefd en dat onderzocht wordt hoe urinecontroles effectiever kunnen worden ingezet om gebruik van drugs aan te tonen. Het Schouw 1. De ISt beveelt aan een goede registratie van persoonlijke bezittingen bij binnenkomst en vertrek van gedetineerden plaats te laten vinden. 2. De ISt beveelt aan dat de toegang tot de bibliotheek gewaarborgd blijft. 3. De ISt beveelt aan te sturen op een verbeterde rapportage over gedetineerden en het bevorderen van gestructureerd contact tussen piw’ers en staf over gedetineerden.

75

Februari 2006


Demersluis 1. De ISt beveelt aan regelmatig alarmoefeningen te houden. 2. De ISt beveelt aan te sturen op een verbeterde rapportage over gedetineerden en het bevorderen van gestructureerd contact tussen piw’ers en staf over gedetineerden. De Weg 1. De ISt beveelt aan dat een eigen calamiteitenteam wordt georganiseerd. 2. De ISt beveelt aan veel aandacht te besteden aan de begeleiding van medewerkers om hen beter om te laten gaan met moeilijke situaties. Beveiliging Over Amstel complex 1. De ISt beveelt aan dat de beveiliging actief de locaties ondersteunt bij het internalisatieproces van dienstinstructies bij medewerkers van de locaties. Havenstraat 1. De ISt beveelt aan dat de toegang tot de bibliotheek gewaarborgd blijft. 2. De ISt beveelt aan een Gedeco in te stellen. 3. De ISt beveelt aan dat het management actief stuurt op het naleven van veiligheidsvoorschriften door het personeel. 10.2 Aanbevelingen gericht aan de PI Amsterdam 1.

De ISt beveelt aan dat bij alle locaties van de PI Amsterdam nauwlettend wordt gevolgd dat de combinatie van verkort dagprogramma, postenbezetting en de alternatieven bij uitval van onderdelen van het dagprogramma niet tot inbreuk op de rechtspositie van gedetineerden leidt.

2.

De ISt beveelt aan dat de PI Amsterdam een integriteitbeleid met implementatieplan opstelt dat rekening houdt met de onmiddellijke behoeften van de locaties (inclusief aspecten van personeelsbeleid, zoals het stelselmatig voeren van functioneringsgesprekken en het scheppen van voorwaarden voor een effectief werkoverleg) en dat zorgt voor een actieve aansturing door het management en participatie door medewerkers.

76

Februari 2006


3.

De ISt beveelt aan dat alle medewerkers niet alleen de gelegenheid krijgen om hun fysieke conditie en hun weerbaarheid op peil te houden, maar dat hierop ook nadrukkelijk door het management toezicht wordt gehouden.

4.

De ISt beveelt aan dat wordt onderzocht hoe de samenwerking tussen teams binnen locaties, tussen de locaties onderling en tussen locaties en centrale stafdiensten kan worden verbeterd. Daarbij merkt de ISt op dat de veelheid van differentiaties binnen de afzonderlijke locaties en binnen de PI Amsterdam een belemmering voor verdergaande samenwerking tussen locaties vormt en dat derhalve een andere ordening van differentiaties kan bijdragen tot verbetering van de samenwerking.

5.

Nu naast De Schans ook Havenstraat wordt ingericht voor bestemming ISD en in De Weg de populatie bestaat uit gedetineerden die in aanmerking komen voor een ISD-maatregel, beveelt de ISt aan dat aan de ketenpartners in de strafrechtketen duidelijk wordt gemaakt welke voorwaarden bestaan waarbinnen de maatregel ten uitvoer kan worden gebracht (bijvoorbeeld met betrekking tot het aanbieden van programmaonderdelen.)

6.

De ISt adviseert om voor alle locaties van de PI Amsterdam een implementatieplan op te stellen om zorg te dragen voor internalisering van (nieuwe) dienstinstructies.

7.

De ISt adviseert dat naar de gemeentelijke partners gecoördineerd en eenduidig wordt opgetreden voor het maken van bestuurlijke (capaciteits)afspraken over samenwerking met de locaties ten behoeve van de opvang gedetineerden na afloop van de detentie en ten behoeve van het aanbieden van programma’s in het kader van een ISD-maatregel.

10.3 Aanbevelingen gericht aan de Minister van Justitie 1.

De ISt adviseert de Minister van Justitie zich geregeld te laten informeren over de knelpunten in de uitvoering van het dagprogramma, als gevolg van de verkorting van het dagprogramma en de personele bezetting in de inrichtingen.

77

Februari 2006


2.

De ISt beveelt aan dat wordt onderzocht of er regionale voorzieningen kunnen worden getroffen om de “ring” van FSU’s te completeren en daarbij vooral een FSU in de regio Amsterdam te creëren nu er op korte termijn sprake zal zijn van een aanzienlijke verhoging van het aantal ISD-plaatsen.

78

Februari 2006


Bijlage A: Afkortingen

Bewa BHV BSD BZA CAD DJI FOBA FSU Gedeco GGZ IBA IBT IGZ ISD ISt LABG OC Pbw PI PIA PIW’er PMO PPO RSJ SOV SSC TULP VBA ZBIW’er

Bewaarder Bedrijfshulpverlening Bedrijfssociale Dienst Bijzondere Zorgafdeling Consultatiebureau voor Alcohol en Drugs Dienst Justitiële Inrichtingen Forensische Observatie en Behandelafdeling Forensische Schakelunit Gedetineerdencommissie Geestelijke Gezondheidszorg Individuele Begeleidingsafdeling Intern Bijstandsteam Inspectie voor de Gezondheidszorg Inrichting voor Stelselmatige Daders Inspectie voor de Sanctietoepassing Landelijke Afdeling Beheerproblematische Gedetineerden Onderdeelscommissie Penitentiaire Beginselenwet Penitentiaire Inrichting Penitentiaire Inrichting Amsterdam Penitentiair Inrichtingen Werker Psycho Medisch Overleg Praktisch Penitentiair Optreden Raad voor de Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming Strafrechtelijke Opvang Verslaafden Shared Service Centrum Tenuitvoerlegging Preventief hechtenis Verslavingsbegeleiding Afdeling Zorg begeleidende Inrichtingswerker

79

Februari 2006


Bijlage B: Bronnen

De volgende bronnen zijn geraadpleegd: PI Amsterdam: − integriteitonderzoek DAD in de PI Amsterdam − jaarverslag PI Amsterdam 2004 − jaarplan 2005 PI Amsterdam − toelichting behorende bij de eerste 4-maandsrapportage 2005 − communicatiejaarplan 2005 “Contouren van de communicatie” Het Veer: − informatiebladen (algemeen, voor patiënten, voor familie en relaties en voor verwijzers) Het Veer − instroomoverzicht verwijzende inrichtingen 2004 − uitstroomoverzicht 2004 − huisregels Het Veer, versie juli 2005 − overzichten disciplinaire straffen en maatregelen 2004 en 2005 Het Veer − dagprogramma Het Veer − formulieren bijzondere voorvallen februari 2004 - juli 2005 De Schans: − rapportage RSJ, PI Amsterdam, locatie De Schans, november 2003 − jaarverslag 2004 commissie van toezicht De Schans − jaarplan 2005 Het Schouw − overzicht indicatoren outputsturing 2005 − dagprogramma De Schans − overzicht resultaten gedetineerdensurvey 2003 − formulieren opgelegde maatregelen 2005 − overzicht ISO-plaatsingen in 2003 en 2004 − reglement Gedeco De Schans − diverse formulieren m.bt. Gedeco

80

Februari 2006


− − − − − −

aanvraagformulieren huisregels De Schans schema interventiebeleid SOV diverse procesbeschrijvingen overzicht programma-onderdelen beleidskader ISD

Het Schouw : − rapportage PI Amsterdam, locatie Het Schouw, juni 2005 − meldingen bijzondere voorvallen Het Schouw juni 2004 - maart 2005 − sanctiebeleid alcohol en drugs Het Schouw / Demersluis − arbeidsbeleid Het Schouw − huisregels Het Schouw / Demersluis, versie 4 augustus 2005 − dagprogramma Het Schouw − jaarverslag 2004 commissie van toezicht Het Schouw Demersluis: − rapportage RSJ PI Amsterdam, locatie Demersluis, juli 2004 − eindrapportage gedetineerdensurvey Demersluis De Weg: − dagprogramma De Weg − huisregels De Weg − formulier bijzondere voorvallen − overzicht indicatoren outputsturing 2005 Beveiliging Over Amstel complex: − informatie over aspecten van brandveiligheid in de locaties van de PI Amsterdam Havenstraat: − rapportage RSJ PI Amsterdam, locatie Havenstraat, juli 2004 − dagprogramma − huisregels − sanctiebeleid − overzicht indicatoren outputsturing 2005

81

Februari 2006


Bijlage C: Geïnterviewde personen

De volgende personen zijn geïnterviewd: Het Veer: − locatiedirecteur, unitdirecteur − leidinggevenden: afdelingshoofden − lid OC − executieve medewerkers: ZBIW’ers − opnamecoördinator − medische staf: psychiater, chef de clinique, arts, forensisch-psychiatrisch verpleegkundige, maatschappelijk werker, psycholoog / behandelcoördinator − patiënten − commissie van toezicht Ketenpartners Het Veer: − psychiater en forensisch psycholoog van een IBA − psychiater van een FPD − unitdirecteur en forensisch psycholoog van een FSU De Schans: − locatiedirecteur, unitdirecteur, hoofd beheer − stedelijk coördinator derde fase en nazorg SOV / ISD − lid OC − leidinggevende: afdelingshoofd − executieve medewerkers: ZBIW’ers en piw’ers − medische staf: psychiater, arts, verpleegkundige, trajectpsycholoog − staf arbeidstoeleiding: hoofd arbeidstoeleiding, ILO, crea consulent, arbeidsmedewerker, medewerker onderwijs − gedetineerden − commissie van toezicht

82

Februari 2006


Het Schouw : − locatiedirecteur, unitdirecteur − leidinggevenden: afdelingshoofden − executieve medewerkers: piw’ers − medische staf: verpleegkundige, psycholoog − staf: medewerkers BSD − gedetineerden − commissie van toezicht Demersluis: − locatiedirecteur, unitdirecteur − leidinggevenden: afdelingshoofden − executieve medewerkers: piw’ers − medewerkers CAD − vertegenwoordigers OC − medische staf: verpleegkundige, psycholoog − staf: medewerker BSD, geestelijke verzorging, bibliothecarissen − gedetineerden − commissie van toezicht De Weg: − locatiedirecteur − leidinggevenden: afdelingshoofden − executieve medewerkers − vertegenwoordiger OC − medische staf: verpleegkundigen, psychologen, arts − staf: medewerker BSD, geestelijke verzorging − gedetineerden: vertegenwoordigers Gedeco − commissie van toezicht Beveiling Over Amstel complex: − de projectdirecteur − leidinggevenden, hoofd en teamleider − Bewa’s

83

Februari 2006


Havenstraat: − locatiedirecteur, unitdirecteur − projectleider ISD − leidinggevenden: afdelingshoofden − lid OC − executieve medewerkers: piw’ers, Bewa’s − medische staf: pycholoog, verpleegkundige − staf: medewerkers maatschappelijke dienstverlening

84

Februari 2006


Bijlage D: Toetsingskader Rechtspositie Specifiek

Hoofdvragen

(Aanzet tot een) norm

Algemene informatievragen

Justitiabele is op de

1. Worden de

De instelling informeert

Ontvangt de gedetineerde bij

hoogte van zijn

gedetineerden

de justitiabele bij

binnenkomst schriftelijke

rechten en plichten

geïnformeerd over de

binnenkomst en

informatie (de huisregels)

regels waar zij zich

gedurende detentie in

omtrent: de voorschriften voor

voor een goede

een voor hem

bejegening van gedetineerden,

uitvoering van de

begrijpelijke taal over

de categorie waartoe hij behoort,

vrijheidsbeneming

zijn rechten en plichten.

de disciplinaire regels, de

aan houden moeten?

(art. 41 lid 1 EPR en art.

toegestane methoden om

56 Pbw)

informatie in te winnen en

Gedetineerde

klachten in te dienen en alle

vreemdelingen worden

andere zaken die gedetineerden

in het bijzonder

dienen te weten om hun rechten

gewezen op het recht

en plichten te begrijpen en zich

om de consulaire

aan te passen aan het leven in

vertegenwoordiger van

de inrichting?

toezichtcriterium

zijn land van zijn detentie te informeren 2. Worden de

Gedetineerden worden

Ontvangt de gedetineerde bij

gedetineerden

bij binnenkomst en

binnenkomst informatie

geïnformeerd over de

verdere detentie ge-

(schriftelijk en mondeling) over

klachtregeling voor

wezen op hun recht een

de bezwaar- en klachtprocedure?

gedetineerden?

bezwaar- of verzoek-

Staat in de huisregels duidelijk

schrift in te dienen, zich

en in begrijpelijke taal

te wenden tot de

waartegen, op welke wijze en in

maandcommissaris, een

welke gevallen een verzoek- of

klaag- of beroepschrift

bezwaarschrift, beklag- of

in te dienen. (art. 41 en

beroepschrift kan worden

42 EPR en art. 56 Pbw)

ingediend?

Rechtsbijstand;

Zijn er mogelijkheden om de

gedetineerde heeft recht

gedetineerde (juridische)hulp te

op rechtsbijstand. (art.

bieden bij het indienen van een

18 Gw en art. 65 Pbw)

klacht en/of het bijstaan gedurende de klachtprocedure?

85

Februari 2006


De inrichting draagt

3. Hoe wordt

Gedetineerden worden

Draagt de inrichting er zorg voor

zorg voor het

voorkomen dat op

aan geen andere

dat de privacy gedurende

garanderen van de

rechten van

beperkingen

celinspecties, bij het ontvangen

rechten van de

gedetineerden geen

onderworpen dan die

van bezoek, bij urinecontroles

gedetineerde.

onnodige inbreuken

welke voor het doel van

alsook inzage van het

worden gemaakt?

de vrijheidsbeneming of

penitentiaire dossier alleen bij

in het belang van de

uitzondering en zo min mogelijk

handhaving van de orde

wordt beperkt?

of de veiligheid in de

Vinden inbreuken op de

inrichting noodzakelijk

lichamelijke integriteit op grond

zijn. (art. 2 lid 4 Pbw)

van duidelijke voorschriften en alleen plaats in situaties waarbij een minder ingrijpend middel niet effectief is (gebleken) of niet voorhanden is?

Het nemen van

Zijn er richtlijnen met betrekking

sanctionerende en

tot sanctiebeleid?

geweldmaatregelen

Komt het sanctie- en

vindt na zorgvuldige

geweldbeleid overeen met wet-

afweging plaats

en regelgeving?

(proportioneel), niet

Is het sanctiebeleid duidelijk

willekeurig en met in

voor medewerkers?

achtneming van de

Worden gedetineerden

voorschriften en door

voldoende op de hoogte gesteld

daartoe bevoegde

van het sanctiebeleid?

functionarissen (art. 35

Op welke wijze wordt intern

Pbw, art. 1, 4, 5 en 51 lid

toezicht gehouden op het

4 EPR)

zorgvuldig en proportioneel toepassen van sanctionerende en geweldmaatregelen? Wordt bij de toepassing van geweld achteraf de arts ingeschakeld om toe te zien op de conditie van de gedetineerde?

86

Februari 2006


4. Waarborgt het

Levensovertuiging;

Worden gedetineerden

dagprogramma de

gedetineerden zijn in de

structureel in de gelegenheid

rechten van

gelegenheid om geloofs-

gesteld om godsdienstige of

gedetineerden?

of levensovertuiging te

levensbeschouwelijke

belijden.

bijeenkomsten bij te wonen en

(art. 41 lid 4 Pbw en art.

contacten met geestelijk

46 en 47 EPR)

verzorgers te hebben?

Contact onderhouden

Worden gedetineerden in de

buitenwereld:

gelegenheid gesteld om te

gedetineerden worden

telefoneren, post te ontvangen

in de gelegenheid

en te versturen en bezoek te

gesteld om contact met

ontvangen?

de buitenwereld te

Houdt het dagprogramma

onderhouden. (art. 13

rekening met het recht van

Gw, art. 36 t/m 40 Pbw

gedetineerden om minimaal

en art. 43 en 45 EPR)

eenmaal per week met personen buiten de inrichting te telefoneren?

Toegang medische en

Hebben gedetineerden goede

psychische zorg;

toegang tot de medische en

gedetineerden hebben

psychische zorg, in het bijzonder

de mogelijkheid om een

de inrichtingsarts, psycholoog en

arts, psychiater,

tandarts?

psycholoog of tandarts te consulteren. (art. 42 Pbw en art. 26, 27, 29 t/m 32 EPR) Onderwijs en

Kunnen gedetineerden gebruik

kennisname nieuws;

maken van onderwijsaanbod in

gedetineerden hebben

en/of buiten de inrichting?

met het oog op hun


reïntegratie re cht op

gelegenheid gesteld om dagelijks

deelname aan onderwijs

kennis te nemen van het nieuws?

en het kennisnemen van

Worden zij in dit verband

nieuws. (art. 48 lid 1

standaard in de gelegenheid

Pbw en art. 45, 77 t/m

gesteld de inrichtingsbibliotheek

82 EPR)

te bezoeken?

87

Februari 2006


Arbeid; gedetineerde

Kunnen gedetineerden gebruik

heeft recht op deelname

maken van het arbeidsaanbod in

aan de in de inrichting

de inrichting?

beschikbare arbeid. (art. 47 Pbw en art. 71 t/m 76 EPR) Recreatie/sport;

Houdt het dagprogramma

gedetineerde heeft recht

rekening met de wettelijk

op gebruik maken van

voorgeschreven uren voor

sporten

recreatie en sport?

recreatieactiviteiten. (art. 48 lid 2, 49 Pbw en art. 83 t/m 85 EPR) Luchten; gedetineerde


moet dagelijks een uur

gelegenheid gesteld om dagelijks

in de buitenlucht zijn.

een uur in de buitenlucht te zijn?

(art. 24, 49 lid 3 en 55 lid 1 Pbw, art. 86 EPR) Hygiëne; gedetineerde

Is er voldoende ruimte voor

heeft recht op

persoonlijke verzorging?

persoonlijke hygiëne. (art. 44 Pbw, art 18 t/m 24 EPR) Voedsel; de inrichting

Wordt bij het aanbod van

houdt rekening met

voedsel aan gedetineerden

geloof- en

rekening gehouden met geloof-

levensovertuiging bij het

of levensovertuiging, en

verstrekken van voedsel.

voldoende kwaliteit en

(art. 44 lid 1 Pbw) Bij het

kwantiteit?

aanbod van voedsel wordt rekening gehouden met, uit medisch oogpunt, goede kwaliteit en hoeveelheid. (art 25 EPR)

88

Februari 2006


Overleg en


vertegenwoordiging;

gelegenheid gesteld

directie draagt zorg voor

georganiseerd te overleggen met

regelmatig overleg met

de directie?

gedetineerden over detentiezaken. (art. 74 Pbw) 5. Heeft de inrichting

De penitentiaire

Hoe komt gelijke behandeling en

aandacht voor het

inrichting heeft

het verbod op discriminatie in

voorkomen van

aandacht voor het

de bejegening van gedetineerden

discriminatie.

voorkomen van

tot uitdrukking?

ongerechtvaardigd verschil in bejegening en het verbod op discriminatie (art. 1 Gw en art. 2 EPR) 6. Wordt bij het

Wordt b ij de

Op grond waarvan wordt

samenplaatsen van

samenplaatsing van

bepaald of er contra-indicaties

gedetineerden in één

gedetineerden rekening

zijn voor samenplaatsing ?

verblijfsruimte

gehouden met de

Wie besluit of er sprake is van

rekening gehouden

contra-indicaties voor

contra-indicaties voor

met de belangen van

samenplaatsing?

samenplaatsing?

de gedetineerden?

(art. 16 lid 2 Pbw, art.


11a Regeling selectie,

gelegenheid gesteld om hun

plaatsing en

voorkeur uit te spreken voor een

overplaatsing DJI)

celgenoot?

De meerpersoonscellen

Zijn er afsluitbare kastjes voor

voldoen aan specifieke

elke gedetineerde?

eisen m.b.t. sanitair, ventilatie en verlichting.

Is er een goede afgeschermde

(art. 10 lid 2 en art 12a,

toilet- en wasgelegenheid?

Regeling eisen verblijfsruimte penitentiaire inrichtingen, DJI.)

89

Februari 2006


Op welke wijze wordt de

Wordt er met een wisselrooster

privacy van de

gewerkt?

gedetineerde bij samenplaatsing gewaarborgd? Op problemen die zich

Wordt adequaat gereageerd op

voor doen bij

problemen die zich v oordoen bij

samenplaatsing van

samenplaatsing van

gedetineerden wordt

gedetineerden?

adequaat gereageerd.

90

Februari 2006


Veiligheid Specifiek

Hoofdvragen



Voorzieningen in het

7. Zijn de veiligheids-

De veiligheids-

Hoe vaak worden de technische

kader van orde en

voorzieningen in de

voorzieningen worden

voorzieningen als

veiligheid van de

inrichting steeds

regelmatig onderhouden

detectiepoorten, sloten e.d.

inrichting zijn te

operationeel en

en gecontroleerd.

gecontroleerd?

allen tijde technisch

worden dagelijks alle

Is het beheer van

volledig bruikbaar en

handelingen verricht

geautomatiseerde systemen

worden voortdurend

om de veiligheid van

zodanig geregeld dat deze alleen

volledig ingezet om

personeel en

gemuteerd kunnen worden door

de veiligheid te

gedetineerden te

de bevoegde functionarissen?

waarborgen

waarborgen?

toezichtscriterium

De medewerkers

Zijn er interne regels die

reageren altijd alert op

voorschrijven hoe te handelen in

meldingen en

geval van het constateren van

onregelmatigheden met

afwijken van het vereiste

betrekking tot orde en

veiligheidspatroon van de

veiligheid van de

inrichting?

inrichting.

Worden er alarmmeldingsoefeningen gehouden? Worden alarmmeldingen en de reacties daarop geëvalueerd Hoe wordt gecontroleerd of het personeel alert reageert op de door de technische apparatuur geleverde informatie?

Er is een

Is er een calamiteitenplan?

calamiteitenplan dat de

Welke onderwerpen worden in

organisatie in staat stelt

dit plan geregeld?

adequaat te reageren op

Is het plan afgestemd met

ernstige incidenten

politie, brandweer,

en/of rampen.

ambulancedienst en andere autoriteiten/voorzieningen? Worden er oefeningen gehouden met het plan?

91

Februari 2006


Regelgeving gericht

8. Zijn medewerkers

De instructies gericht op

Zijn er dienstinstructies gericht

op handhaving orde

op de hoogte van en

het beperken van de

op handhaving van orde en

en veiligheid wordt

getraind in het

rechten van

veiligheid beschikbaar?

nageleefd.

hanteren van

gedetineerden en in het

Komt de inhoud van de

beperkende

bijzonder het toepassen

dienstinstructies gericht op

regels/geweldmaatreg

van geweld voldoen in

handhaving van orde en

elen?

ieder geval aan de

veiligheid overeen met weten

volgende eisen:

regelgeving?

− de instructies zijn

Worden de dienstinstructies

conform de

gericht op handhaving van orde

Geweldsinstructies

en veiligheid regelmatig

penitentiaire

bijgesteld?

inrichtingen. (art. 40

Zijn de dienstinstructies gericht

EPR en art. 35 lid 4

op handhaving van orde en

Pbw)

veiligheid bekend bij de

− op papier of

medewerkers?

elektronisch beschikbaar voor de medewerkers − in voor het personeel begrijpelijke taal opgesteld − worden in geval van wijziging beleid (of instructies) geactualiseerd.

92

Februari 2006


Alle (executieve)

Worden alle (executieve)

medewerkers worden

medewerkers voldoende

structureel geschoold en

geschoold in de dienstinstructies

getraind zodat er altijd

gericht op handhaving van orde

voldoende vaardigheid

en veiligheid?

is in het toepassen van

Worden alle (executieve)

de instructies. Hierbij is

medewerkers voldoende getraind

aandacht voor

in de dienstinstructies gericht op

proportionele

handhaving van orde en

toepassing. (art. 40, 55

veiligheid?

lid 2 en 63 lid 1 EPR)

Wordt voldoende getoetst of executieve medewerkers voldoende vaardigheid hebben in het toepassen van de dienstinstructies gericht op handhaving van orde en veiligheid? Is bij het scholen en trainen van medewerkers, gericht op handhaving van orde en veiligheid, voldoende aandacht voor proportionele toepassing?

Er is een

Bestaat er een calamiteitenteam?

calamiteitenteam dat

Is het calamiteitenteam

getraind is om

voldoende uitgerust om zijn

zorgvuldig en

werkzaamheden te kunnen

proportioneel geweld

uitvoeren?

toe te passen. (art. 35

Is het calamiteitenteam extra

Pbw en art. 63 lid 3 EPR)

getraind op proportionele inzet?

93

Februari 2006


Er wordt

9. Wordt er

Samenwerking bestaat

Vindt er regelmatig overleg

samengewerkt met

samengewerkt met

tenminste uit:

plaats met ketenpartners op het

relevante

partners in de

− er zijn randvoor-

terrein van maatschappelijke

ketenpartners (om de

strafrechts- en

waarden gecreëerd

veiligheid?

gevolgen van

veiligheidsketen?

zodat incidenten

Zijn er (schriftelijke) afspraken

incidenten te

beheerst worden en

over samenwerking met

beheersen en

calamiteiten zoveel

ketenpartners op het terrein van

calamiteiten te

mogelijk voorkomen

maatschappelijke veiligheid?

voorkomen op het

worden. − er is periodiek

terrein van veiligheid)

overleg met de meest relevante ketenpartners.

Geweld, bedreiging

10. Is er open

Communicatie tussen

Biedt het dagprogramma

en intimidatie binnen

communicatie tussen

medewerkers en

mogelijkheden voor

de inrichting wordt

gedetineerden en

gedetineerden wordt

communicatie tussen

voorkomen.

medewerkers?

gestimuleerd, zodat

medewerkers en gedetineerden

spanningen in omgang

en wordt dit voldoende

tussen gedetineerden en

gestimuleerd?

tussen gedetineerden en

Is het klimaat van bejegening

personeel geconstateerd

respectvol?

kunnen worden. (art. 52

Worden klachten m.b.t.

en 56 EPR)

bejegening serieus opgepakt? Werkt de inrichting aan (verbetering van) de bejegening?

11. Waarborgt het

Bij de samenstelling van

Wordt er rekening gehouden met

inrichtingsbeleid dat

groepen en

bekend zijnde beheers/ of

onderling geweld,

groepsactiviteiten wordt

beveiligingsrisico´s van

bedreiging en

rekening gehouden met

gedetineerden?

intimidatie wordt

risicoprofielen van

Zijn procedures omtrent

voorkomen?

gedetineerden. (art. 11

winkeltegoeden, belmomenten,

en 12 EPR)

bestellingen winkel, ruilen goederen etc. beschreven? (Dit kunnen elementen zijn die vatbaar zijn voor intimidatie en bedreiging)

94

Februari 2006


Is er regelmatig overleg m.b.t. justitiabelen met functionarissen uit verschillende disciplines? Worden daarbij beslissingen m.b.t. groepssamenstelling genomen? Er is gerichte controle

Welke controles vinden in het

op de aanwezigheid van

kader van onderzoek op

contrabande ter

contrabande plaats?

vermijding van veiligheidsrisico’s. Personeelsinzet is

Is op momenten van directe

afgestemd op

contacten tussen justitiabelen de

beheersrisico´s.

personeelsinzet voldoende?

Incidenten worden

Worden voorkomende

geëvalueerd.

incidenten geëvalueerd? Leiden incidenten tot bijstelling van bestaand beleid?

Er wordt opgetreden

12. Heeft de

Er is een drugsbeleid dat

Is er een vastgesteld drugsbeleid?

tegen invoer van,

inrichting een

voldoet aan de eisen:

Zijn medewerkers bekend met

handel in en gebruik

samenhangend beleid

− het is formeel

het drugsbeleid?

van drugs.

gericht op voorlichting,

vastgesteld. − medewerkers hebben

Zijn de medewerkers betrokken bij het opstellen van het

begeleiding en

kennis van de inhoud

drugsbeleid?

bestrijding van drugs?

van het beleid.

Is er voldoende samenhang in

− er is samenhang

het beleid m.b.t. voorlichting,

tussen voorlichting,

ontmoediging, bestrijding en

ontmoediging,

zorg ten aanzien van

begeleiding en

verslaafden?

bestrijding.

Is actieve voorlichting een

− het beleid sluit aan

onderdeel van het vastgestelde

op het zorgbeleid

drugsbeleid?

voor verslaafden.

Is er sprake van evaluatie van

− er is sprake van

beleid wat kan leiden tot

evaluatie en

bijstelling van het beleid?

bijstelling van beleid. (Nota Drugsontmoedigingsbeleid.)

95

Februari 2006


13. Wordt er conform

Toepassing van het

Wordt het drugsbeleid kenbaar

het vastgestelde

drugsbeleid behelst in

gemaakt aan de gedetineerden?

drugsbeleid gewerkt?

ieder geval (art. 29 Pbw):

Vinden in voldoende mate

− de gedetineerden

controles plaats?

worden geïnformeerd

Wordt er consequent

over de maatregelen

gesanctioneerd?

die in het kader van drugsbeleid genomen kunnen worden − verslaafden worden begeleid − er vinden regelmatig (urine)controles plaats − sancties worden consequent toegepast. Er is aandacht voor

14. Is de organisatie

De organisatie is

Kunnen medewerkers bij het

integriteit, op

ingericht om de kans

ingericht en personeel

management terecht met

incidenten wordt

op integriteit-

wordt ingezet op een

integriteitkwesties?

adequaat gereageerd.

inbreuken te

wijze waarop de kans op

Toont het management een

minimaliseren?

het plaatsvinden van

voorbeeldfunctie op het gebied

integriteitinbreuken is

van integriteit?

geminimaliseerd.

Is integriteit een structureel

Daarbij hoort o.a.:

onderdeel van werkoverleg,

− integriteit is

functioneringsgesprekken en

structureel een

opleidingen?

onderdeel van het

Zijn VIR en WBP

werkoverleg;

geïmplementeerd?

− de organisatie kent

Is er een vertrouwenspersoon

zorgvuldige regels

met een duidelijke rol in het

voor het omgaan met

integriteitbeleid ?

vertrouwelijke informatie waarover men beschikt.

96

Februari 2006


15. Is er sprake van

Er is een

Is er een vastgesteld

een integriteitbeleid

integriteitbeleid dat

integriteitbeleid ?

tenminste voldoet aan:

Is het integriteitbeleid een

− het integriteitbeleid

herkenbaar onderdeel van de

is onderdeel van een

visie v an de organisatie?

bredere visie;

Zijn medezeggenschap en

− integriteit is ingebed in de organisatie; − het integriteitbeleid

medewerkers voldoende betrokken bij het opstellen van dit integriteitbeleid?

draagt eraan bij dat

Is er een gedragscode met

medewerkers hun

duidelijke, heldere normen en

veiligheid, hun

waarden?

onafhankelijkheid en hun professionele rol ten opzichte van gedetineerden handhaven. (art. 1, 51, 52, 54 lid 1, 55 lid 4 en 56 EPR) 16. Worden

Voldoende op de hoogte

Zijn medewerkers op de hoogte

medewerkers

zijn behelst in ieder

gebracht van de regels op het

geïnformeerd over

geval dat medewerkers

gebied van integriteit, incl. de

beleid en regelingen?

beleid, protocollen,

gedragscode?

regelingen, gedragscode, ambtseed, regeling aannemen geschenken e.d. kennen (art. 55 EPR) 17. Zijn doelstellingen

De organisatie heeft het

Is er een analyse van kwetsbare

en prioriteiten

integriteitbeleid naar de

werkgebieden gemaakt?

vastgesteld en

eigen kenmerken van de

Tonen management en

worden o.g.v.

organisatie en de locatie

medewerkers zich bewust te zijn

gesignaleerde risico’s

vertaald.

van de risico’s op het gebied van

maatregelen ingezet

integriteit?

om de doelstellingen

Kent het integriteitbeleid

te beheersen?

concrete, zo mogelijk meetbare doelstellingen?

97

Februari 2006


Kent het integriteitbeleid een duidelijke normstelling? Is er een overzicht van risicovolle functies? 18. Wordt de goede

Regelingen en

Is er sprake van zelfcorrigerend

uitvoering van beleid

procedures worden

vermogen door uiten kritiek,

en beheersings-

nageleefd.

open communicatie, elkaar

maatregelen bewaakt

aanspreken op (on)gewenst

en worden

gedrag en aanspreken door het

integriteitbreuken

management?

adequaat aangepakt?

Wordt de naleving van alle regelingen en procedures betreffende het integriteitbeleid door het management gecontroleerd en aangestuurd? Is er sprake van transparantie over afhandelingen van integriteitinbreuken? Adequaat aanpakken

Is de reactie op incidenten

van incidenten houdt in

conform het integriteitbeleid ?

ieder geval in dat

Worden integriteitinbreuken

reacties op incidenten

achteraf geanalyseerd?

conform het opgestelde integriteitbeleid zijn.

98

Februari 2006


Bij een vrijheden- en

19. Op welke wijze

De wijze van besluiten

Is er een vastgestelde procedure?

overplaatsingsbesluit

worden vrijheden- en

nemen omvat tenminste

Sluit de gehanteerde procedure

worden risico’s en

overplaatsingsbesluite

het volgende:

aan op de regelgeving?

belangen zorgvuldig

n genomen?

− er is een vastgestelde

Is de procedure duidelijk op het

afgewogen.

procedure. − de gehanteerde

aspect risico- en belangenafweging?

procedure sluit aan

Is vastgelegd welke

bij de regelgeving.

functionarissen bij een besluit

− bepaald is welke

betrokken dienen te zijn?

functionarissen bij

Wat is de rol van het

een besluit

detentieberaad?

betrokken dienen te zijn. − risico- en belangenafweging is een onderdeel van de procedure. ( art. 13, 15 25, 26 en 52 Pbw) 20. Vindt er een

Voor een zorgvuldige

Houden medewerkers zich in de

zorgvuldige afweging

afweging is het van

praktijk aan d e procedure?

plaats van de risico’s

belang dat:

Hoe wordt in de praktijk inzake

en belangen bij de

− medewerkers zich

het vrijhedenbeleid rekening

totstandkoming van

houden aan de

gehouden met risico’s gelegen in

een vrijheden- en

procedure.

de persoon van de gedetineerde?

overplaatsingsbesluit?

− medewerkers een

Zijn de besluiten voldoende

goed zicht hebben op

gemotiveerd?

de risico’s en

Welke rol speelt de executie-

belangen.

indicator?

99

Februari 2006


Reïntegratie Specifiek

Hoofdvragen



Justitiabelen die op

21. Vindt er bij

De inrichting reageert

Is er een valide screening bij

grond van medische

binnenkomst

bij binnenkomst van de

binnenkomst?

of psychische

structureel screening

gedetineerde adequaat

Wie heeft een rol in de

redenen, of op grond

van gedetineerden

op signalen en vormen

uitvoering van die screening?

van delictgedrag

plaats?

van afwijkend en

Waar/door wie worden de

extra bescherming

probleemgevend gedrag.

uitkomsten van screening bij

behoeven worden

(art. 2 lid 2, 16 en 43 lid

binnenkomst besproken?

(vroegtijdig)

2 en 3 Pbw en art 26, 29

geïdentificeerd.

en 100 EPR)

toezichtscriterium

22. Worden de juiste

De inrichting reageert

Is er alertheid en aandacht bij

middelen door de

adequaat op signalen

uitvoerend personeel m.b.t.

inrichting ingezet,

indien gedetineerden

signalen van problematisch

wanneer individuele

tijdens hun verblijf in de

gedrag van gedetineerden?

gedetineerden

inrichting problematisch

Weten uitvoerend medewerkers

problematisch gedrag

of gestoord gedrag gaan

hoe ze signalen van

vertonen?

vertonen. (art. 43 Pbw

problematisch gedrag aan de

en art. 30 en 32 EPR)

orde kunnen stellen? Is er structurele communicatie tussen uitvoerend personeel en staf?

Gedetineerden die

Worden individuele

problematisch of

begeleidingsplannen opgesteld

gestoord gedrag

en gehanteerd?

vertonen krijgen een

Is er binnen de inrichting een

passende begeleiding.

afdeling waar gedetineerden die bijzondere zorg behoeven worden opgevangen? Zijn de processen om gedetineerden in landelijke of regionale voorzieningen binnen of buiten het gevangeniswezen te plaatsen effectief?

100

Februari 2006


Omgeving en

23. Wordt bij het

Tenuitvoerlegging straf

Is bij plaatsing rekening

programma sluiten

vaststellen van een

of maatregel wordt

gehouden met vestigingsregio?

aan op risicofactoren

programma rekening

zoveel mogelijk

Wordt er in de opzet van

die bijgedragen

gehouden met

dienstbaar gemaakt aan

reïntegratieplannen overlegd

hebben aan het

aansluiting van

voorbereiding terugkeer

met instellingen buiten de

ontstaan van

reïntegratieplan en

in de samenleving. (art.

inrichting om aansluiting van

crimineel gedrag:

noodzakelijke

2 lid 2 Pbw)

binnen naar buiten te realiseren?

recidive beperkende

vervolg-

De gang van zaken bij

activiteiten.

voorzieningen?

de opneming van de gedetineerden in de inrichting dient in overeenstemming te zijn met de grondbeginselen van de wet, en dient erop geric ht te zijn de gedetineerden bij te staan bij de oplossing van dringende persoonlijke problemen. (art. 9 EPR)

24. Wordt er gewerkt

Zo spoedig mogelijk na

Vindt er bij binnenkomst selectie

met een

binnenkomst dient, ter

plaats t.b.v. reïntegratie-

reïntegratieplan?

voorbereiding op

begeleiding?

invrijheidsstelling, een

Welke functionarissen zijn

volledig verslag met

betrokken bij de selectie?

relevante informatie

Wordt er een reïntegratieplan

omtrent de persoonlijk

opgesteld?

omstandigheden,

Wat is de tijdsduur tussen

alsmede een

binnenkomst en het opstellen

reïntegratieplan te

van het reïntegratieplan?

worden opgesteld voor

Welke elementen (bijv.

iedere gedetineerde die

onderwijs, trainingen, zorg e.d.)

is veroordeeld tot een

worden in het plan opgenomen?

straf waarvan de duur

Wordt het reïntegratieplan

zich hiervoor leent.

tussentijds geëvalueerd en

(art 10 lid 1 EPR)

bijgesteld?

101

Februari 2006


Is er een wachttijd voor deelname aan reïntegratieprogramma’s? Kunnen de reïntegratieprogramma’s op de locatie worden aangeboden? Justitiabelen worden

25. Bieden de

Voor zover de lengte van

Is er een fysieke ruimte

aangemoedigd om

faciliteiten (omgeving

de straf het toelaat

waarbinnen gedetineerden

zelf

en dagprogramma’s)

wordt het

vrijelijk kunnen verblijven en

verantwoordelijkheid

ruimte tot

verantwoordelijkheidsbe

met elkaar kunnen omgaan?

te nemen voor de

zelfontplooiing?

sef van gedetineerden

Hebben gedetineerden invloed

oplossing van hun

ontwikkeld en wordt

op de samenstelling van het

problemen.

hun een houding en

dagprogramma?

vaardigheden

Zijn er belemmeringen bij

bijgebracht die hen bij

keuzes tussen soorten

hun terugkeer in de

activiteiten?

maatschappij na ontslag zoveel mogelijk kansen zullen bieden om gezagsgetrouw te leven en in eigen behoeften te voorzien. (art. 3 EPR en art. 47, 48 en 49 Pbw) 26. Stimuleren

Doel van bejegening in

Is er een visie op de

medewerkers het

detentie is onder meer:

grondhouding van de

nemen van eigen

ontwikkelen van

medewerkers naar

verantwoordelijk door

verantwoordelijkheidsge

gedetineerden?

de justitiabelen?

voel (art. 3 EPR)

Wordt deze gedragen door de medewerkers?

102

Februari 2006


De instelling werkt

27. Sluit de keuze van

De inrichting werkt

Beschikt de inrichting over een

samen met relevante

samenwerkingspartne

samen met relevante

actuele analyse van kenmerken

ketenpartners op het

rs aan bij de

organisaties op het

van de uitstromende

terrein van

doelstellingen van

terrein van de

gedetineerden, die van belang

reïntegratie.

reïntegratie?

maatschappelijke

zijn in verband met hun

dienstverlening,

terugkeer in de samenleving?

onderwijs,

Zijn er convenanten of

(gezondsheids-)zorg en

contracten met

GGZ. (art. 2 lid 2 Pbw)

partnerorganisaties? Sluiten de gekozen samenwerkingsverbanden aan op de reïntegratiebehoeften van gedetineerden?

103

Februari 2006


Bijlage E: Commentaar PI Amsterdam

Ten aanzien van het concept-rapport heeft de PI Amsterdam de volgende opmerkingen gemaakt: − In het Jaarplan PI Amsterdam wordt aan integriteit - als onderdeel van het PIA 2006 speerpunt ‘HRM’ - een hoge prioriteit toegekend. Om die reden is per 1 januari 2006 een medewerker aangetrokken die specifiek belast is met beleid, invoering en borging op dit terrein. − Ten aanzien van de aanbevelingen over ‘fysieke conditie’ en ‘internaliseren van dienstinstructies’ wordt opgemerkt dat - mede in het licht van de GWoperatie Penitentiaire Scherpte’ - dit eind 2005 extra aandacht heeft gekregen. Inmiddels heeft 70 % (exclusief de personeelsleden die op medisch advies niet mochten deelnemen) van alle executieve medewerkers binnen de PI Amsterdam deelgenomen aan de zogenaamde Fitkit. − De aanbeveling over samenwerking met regiopartners met betrekking tot de opvang van gedetineerden na detentie, valt voor een groot deel samen met de recente benoeming van tien medewerkers maatschappelijke dienstverlening (MMD’ers). − In De Schans zijn vanaf 1 februari 2006 maatregelen getroffen voor de toegang tot de bibliotheek. − In Havenstraat is inmiddels geen sprake meer van een wachtlijst voor doorstroming naar meerpersoonscellen. De verhoogde in- cq doorstroom van gedetineerden gecombineerd met het handhaven van de criteria leidt er toe dat het steeds moeilijker wordt om door te plaatsen naar dubbelcellen. Momenteel wordt er niet voor gekozen de criteria los te laten gelet op de beheersproblemen die dat met zich meebrengt. De andere mogelijkheid is versneld doorplaatsen vanuit de inkomstenafdeling. Dit brengt met zich mee dat er of geen observatie plaatsvindt voordat hij naar een dubbelcel gaat of hij eerst naar een reguliere afdeling gaat en vervolgens naar een dubbele cel.

104

Justitie werkt aan een veiliger samenleving

Justitie voorkomt en bestrijdt criminaliteit. Adequate opsporing, snelle berechting en consequente uitvoering van straffen en maatregelen zorgen dat Nederland veiliger wordt.

Uitgave Februari 2006, Ministerie van Justitie, Inspectie voor de Sanctietoepassing, Postbus 20301, 2500 EH Den Haag

IST. PI Amsterdam locaties Het Veer, De Schans, Het Schouw, Demersluis, De Weg en Havenstraat Inspectierapport Doorlichting

Recommend Documents