Is RSI de prijs van de vooruitgang? Het begint doorgaans met een onschuldig pijntje, bijvoorbeeld in de nek of schouders. Vaak denkt men niets aan de hand en de veel gehoorde remedie is snel gevonden, niet aan stellen gewoon doorgaan. Te snel zoals steeds vaker blijkt, want een onschuldig lijkend pijntje kan zich ontwikkelen tot ernstige lichamelijke klachten. Wat kunnen we er aan doen? In een samenleving waar productiviteit en efficiency een belangrijke rol spelen. Mensen kampen met overvolle agenda's en rennen zichzelf voorbij. Een eerste stap kan zijn: stop met doorgaan. De volgende stap: leer je lichaamsbewustzijn te ontwikkelen om klachten op tijd op te merken en erger te voorkomen. Hoe zit u nu achter uw beeldscherm? Bent u zich ervan bewust hoe u zit? Zit u op uw zitbeenderen? Hoe houdt u uw hoofd? Brengt u uw hoofd naar het beeldscherm,zodat er spanning ontstaat in uw nek en schouder? Spant u uw beenspieren aan terwijl u zit? Zo kunt u stapsgewijs bewust worden van uw houding en het daaraan gekoppelde lichaamsgevoel. Het is bekent dat RSI zich snel kan ontwikkelen tot een ernstige aandoening. Vaak wordt er pas over RSI gesproken als de klachten chronisch zijn (6 mnd). Dit betekent, dat u beter snel kunt handelen voordat deze klachten chronisch worden. Welke maatregelen voor u belangrijk kunnen zijn om op te volgen, of deze nu van medische of ergonomische aard zijn, daar is inmiddels voldoende informatie over te vinden. Het allerbelangrijkste is dat u zelf als eerste actie onderneemt. U weet wat de gevolgen kunnen zijn als u dat niet op tijd doet. Bedenk ook eens hoe u tegen RSI aankijkt? Zelfkennis is onontbeerlijk bij het voorkomen van RSI. Hoe gaat u om met uw emoties? Uit ervaring is bekend dat een belangrijke emotionele gebeurtenis de uiteindelijke aanzet kan zijn tot klachten. Het is zeker niet eenvoudig om voor u zelf op te komen in de tijd dat er klachten ontstaan. Dat vraagt moed.
RSI IS… EEN VERWARRENDE TERM… EEN BELADEN BEGRIP De nieuwe terminologie en indeling van arm-,nek- en/of schouderklachten
IS CANS IN PLAATS VAN RSI
Er is in de medische wereld overeenstemming om deze klachtengroep aan te duiden met CANS(Complaints of Arm, Neck and/or Schoulder). Volgens de daarbij opgestelde definitie zijn dit klachten van het bewegingsapparaat in arm, nek en/of schouder, die niet veroorzaakt zijn door een acuut trauma of een systemische aandoening. Het CANS model laat zien dat de klachten in te delen zijn in specifieke- en a-specifieke CANS.
Een aandoening is een specifieke cans als deze te diagnosticeren is. Dat betekent dat op basis van onderscheidende kenmerken de diagnose reproduceerbaar gesteld kan worden. Op deze wijze zijn 23 aandoeningen benoemd als specifieke CANS. Ze worden als afzonderlijke aandoeningen benaderd en behandeld en dus niet als een grote groep klachten gezien. Alle klachten die niet als specifieke CANS te diagnosticeren zijn, worden a-specifieke klachten genoemd.
Betekenis voor de praktijk Het containerbegrip RSI wordt losgelaten. Door het gebruik van dezelfde terminologie en indeling zullen behandelaars elkaar beter begrijpen en verbetert de multidisciplinaire samenwerking. De patient zal hier de voordelen van ervaren. Door betere communicatie kan sneller de juiste behandeling worden ingezet. Consensus is hiertoe de eerste stap.
In de tekst zal steeds de term RSI worden gebruikt i.p.v. CANS omdat deze term het meest bekend is in de volksmond.
De aandoeningen die als specifieke CANS worden benoemd zijn:
Biceps tendinose radiaal tunnel syndroom Bursitiden rond de elleboog Raynaud,s fenomeen Carpaal tunnelsyndroom Rotator cuff scheuren Cubitaal tunnelsyndroom Radiaal tunnelsyndroom Cervicale hernia Sudeckse dystrofie Epicondylitis lateralis cubiti Epicondylitis medialis cubiti Frozen scholder Supracapulaire compressie Guyon kanaalsyndroom Ziekte van De Quervain Instabiliteit v/d schouder en instabiliteit v/d elleboog Scheur in het labrum glenoidale Trigger finger Lokale artritis (geen RA) gewricht bovenste extremiteit Oarsman M. Dupuytren subacromiaal impingments syndroom (rotatorcuff syndroom, tendinose en bursitiden rond de schouder)
Wees extra alert bij klachten in armen, nek en/of schouders zij kunnen ook duiden op onderliggende pathologie zoals: Reumatische ziekten zoals reumatoïde artritis, M bechterew en
Ploymyalgia Rheumatica Cardiale aandoeningen, zoals Angina pectoris Diafragmaprikkeling door kwaadaardige aandoeningen Op onderstaande websites is veel interessante info te vinden http://www.xs4all.nl/~dalmolen/Muscles.htm http://www.medicuisine.nl http://www.werkendlichaam.nl/10012/1/het-bewegingsapparaat.html
Vaak voorkomende misverstanden over RSI Over RSI doen nog steeds veel fabeltjes de ronde. De meest voorkomende misverstanden op een rijtje: RSI krijg je door beeldschermwerk RSI is hetzelfde als een muisarm Door RSI kom je in de WAO Als je eenmaal RSI hebt, kom je er nooit meer vanaf Mij overkomt dat niet, ik krijg geen RSI RSI krijg je door beeldschermwerk In Nederland hebben 3,2 miljoen werkenden last van RSI-klachten, zo blijkt uit onderzoek van TNO Arbeid. Dat komt neer op twee van de vijf werkende mensen en dat zijn echt niet allemaal beeldschermwerkers. RSI komt ook voor bij beroepen die weinig of niets met computerwerk te maken hebben: schoonmakers, lassers, musici, inpakkers, slagers. De Kappersbond FNV constateerde in 2003 dat liefst 49% van de kappers RSI-klachten heeft.
RSI is hetzelfde als een muisarm Toen RSI nog uitsluitend in verband werd gebracht met computerwerk kreeg de 'muis' de schuld. RSI werd toen ook wel een muisarm genoemd. Veel 'muizen' achter de computer - vaak in een verkeerde houding en/of op een ergonomisch slecht ingerichte werkplek - is slechts een van de mogelijke oorzaken van RSI. Tegenwoordig is RSI een verzamelnaam ('paraplubegrip') voor alle klachten aan armen, nek en schouders. Dat omvat veel meer dan een 'muisarm'.
Door RSI kom je in de WAO RSI heeft het imago van een ziekte waarmee je in de WAO komt; dat beeld is onjuist. Hoewel RSI-klachten vaak voorkomen en RSI zelfs de meest gemelde beroepsziekte is, is slechts 3% van de totale WAO-instroom het gevolg van RSI. De meeste klachten zijn gelukkig geen aanleiding tot langdurig ziekteverzuim. Slechts 1 op de 100 mensen met RSI-klachten verzuimt meer dan drie maanden. Degenen die in de WAO komen gebruiken die tijd doorgaans om hard verder te werken aan hun herstel. De praktijk wijst uit dat op termijn een belangrijk deel weer terug komt op de arbeidsmarkt.
Als je eenmaal RSI hebt, kom je er nooit meer vanaf Gelukkig kunnen RSI-klachten ook overgaan. Zelfs mensen die de hele dag pijn hebben bij dagelijkse handelingen als een kopje vasthouden of haren kammen, kunnen weer terugkomen op het niveau van beginnende klachten en dan volledig herstellen. Het is dus een misverstand dat beginnende RSI automatisch uitmondt in een chronische RSI. Het is wel belangrijk om bij beginnende klachten meteen alert te reageren: meer pauzes op het werk, afwisselender werk, betere houding en/of werkplek, zo mogelijk minder stress. Bezoek in een vroeg stadium de huisarts, bedrijfsarts of arbo-arts voor adviezen en behandeling (meestal krijg je een verwijzing naar een fysiotherapeut of oefentherapeut Mensendieck). Mij overkomt dat niet, ik krijg geen RSI Als in Nederland 3,2 miljoen werkenden RSI-klachten hebben, waarom zou jij het dan niet kunnen krijgen? Veel RSI-patiënten hebben óók aangenomen dat zij geen RSI zouden krijgen en zijn doorgegaan met langdurig computer- of ander werk, zonder voldoende pauzes, zonder ergonomische maatregelen (goede werkplek) en met te veel ongezonde stress. Totdat zij de pijn niet meer konden negeren en wel moesten stoppen met werken, vaak voor langere tijd. Neem daarom bijtijds je maatregelen en negeer de signalen (pijn in armen, nek en schouders) niet. (bron RSI-patiëntenvereniging)
De Invloed van stress op onze spieren Een van de meest kenmerkende symptomen van stress is chronische spanning in onze spieren. Deze constante spierspanning, ook terwijl men slaapt, veroorzaakt enorme krachten op onze spieren en pezen die hun aanhechting hebben aan het skelet. Juist op die plaatsen kunnen dan pijnplekken en houdingsafwijkingen ontstaan. Door deze spanning kan de doorbloeding van de spieren met 80% afnemen,dat wil zeggen dat de spieren nog maar 1/5 van de normale hoeveelheid zuurstof en voedingsstoffen krijgen. Tegelijkertijd kunnen de afvalstoffen die in het spierweefsel ontstaan door deze verminderde doorbloeding niet goed worden afgevoerd. Deze opeenhoping van afvalstoffen veroorzaken pijnklachten en daardoor weer meer spanning in het lichaam. Dit kunnen de eerste signalen van RSI zijn. Neemt u deze pijnsignalen vooral serieus voordat ze verder toenemen. In de praktijk blijkt dat juist hoge spanning in het spierweefsel bewegingsklachten kunnen veroorzaken van de wervelkolom. Dit komt door verkleving van het bindweefsel. Daardoor heeft een spier of spiergroep geen optimale ruimte meer om aan te spannen of te ontspannen en kan het bewegingspatroon verder uit balans raken. Tevens kan er asymmetrie ontstaan, met als gevolg dat er
wederom spanningsvelden ontstaan en de bloedvoorziening nog verder stagneert. Als de spieren daarnaast langdurig licht en repeterend werk moeten verrichten, zodat telkens een klein gedeelte van dezelfde spier(en) wordt geactiveerd, kunnen de betrokken spiercellen fors overbelast en beschadigd raken. Er ontstaat een vicieuze cirkel van klachten. Belangrijk is te beseffen dat chronische spanning in onze spieren niet een geïsoleerd verschijnsel is, maar ondermeer samenhangt met een hoge concentratie van allerlei chemische stoffen in ons bloed en weefsel. Een langdurig teveel van deze stoffen in ons lichaam heeft niet alleen nadelige effecten op bijv. spieren, pezen en bindweefsel, maar ook op onze psyche.
Risicofactoren RSI wordt altijd door meerdere factoren veroorzaakt. De combinatie van risicofactoren kan echter voor iedereen weer anders zijn. Daarom is het van belang dat iedereen zich bewust wordt van zijn/haar persoonlijke risico's. In het algemeen geldt dat fysieke risicofactoren worden gezien als primaire factoren voor RSI. Andere factoren kunnen doorslaggevend zijn voor het krijgen van RSI, RSI bevorderen, RSI versterken of zorgen voor instandhouding hiervan. De risicofactoren worden verdeeld in drie groepen:
Persoonsgebonden factoren Het is bekend dat RSI vaker voorkomt bij vrouwen en jongeren. Verder zijn er de volgende persoonsgebonden factoren die invloed hebben op het krijgen van RSI: • • • • • •
lichaamsbouw verminderde conditie hypermobiliteit plichtsgetrouwheid hoge eisen stellen aan werk gemotiveerdheid.
Omgevingsgebonden factoren Een goede werkomgeving is van belang voor prettig en gezond werken. Ongunstige omstandigheden als bijvoorbeeld teveel zonlicht, overdaad aan geluid, koude, tocht of het gebruik van slecht functionerende apparatuur hebben invloed op de houding. Een gespannen of verkrampte houding leidt simpelweg tot een verminderde doorbloeding. Andere factoren in de arbeidsomgeving zijn: • • • • • • •
samenwerking met collega’s kwaliteit van leiding/management teveel of gebrek aan sociale contacten bedrijfscultuur weinig autonomie (zeggenschap) over het werk werkstress (deadlines) hoog werktempo door te hoge werkdruk
hoge werkbelasting en daardoor hoge mentale eisen RSI wordt altijd door meerdere factoren veroorzaakt. De combinatie van risicofactoren kan echter voor iedereen weer anders zijn. Daarom is het van belang dat iedereen zich bewust wordt van zijn/haar persoonlijke risico's. In het algemeen geldt dat fysieke risicofactoren worden gezien als primaire factoren voor RSI. Andere factoren kunnen doorslaggevend zijn voor het krijgen van RSI, RSI bevorderen, RSI versterken of zorgen voor instandhouding hiervan. De risicofactoren worden verdeeld in drie groepen:
Activiteitgebonden factoren Het is bekend dat een kortdurende, hoge belasting van bijvoorbeeld enkele maanden sneller tot klachten leidt dan een langdurige, lage belasting. Ook het aantal werkuren per week is van invloed: wie 20 tot 34 uur werkt, heeft 1,5 maal zo grote kans op RSI dan wie minder dan 20 uur per week werkt. Wie langer dan 35 uur werkt heeft een bijna tweemaal zo grote kans. Verder is bekend dat telewerken een verhoogd risico met zich meebrengt (door vaker laptop gebruik of langer doorwerken). Ook lopen uitzendmedewerkers en medewerkers met een tijdelijk contract meer risico. Activiteitgebonden factoren die de kans op RSI verhogen zijn: • •
precisie bewegingen eenzijdige bewegingen
• • • • •
statische houding (langdurig in één houding werken) werken in een ongemakkelijke houding trillingen activiteiten waarbij veel kracht nodig is gebrek aan afwisseling met andere activiteiten.
Test je eigen risico op RSI Wat is jouw zwakke plek als het gaat om RSI-risico's? Een antwoord krijg je na het doorlopen van de zeven testen van het Bureau Beroepsziekten van de FNV. Hiermee kun je nagaan waar je individuele risico's op RSI liggen. In het bijzonder beeldschermwerkers krijgen zo een goed beeld van hun zwakke plekken. In de testen komen aan de orde: • • • • • • • • • •
werkdruk werktijden en pauzes beeldscherm toetsenbord en muis stoel, bureau en accessoires verlichting, geluid en klimaat hoge werkbelasting en daardoor hoge mentale eisen. zithouding en werktechniek thuissituatie Iedere test wordt afgesloten met een beoordeling. Vul alle testen in en je krijgt een totaal aan scores.
Ga naar http://www.arbobondgenoten.nl/arbothem/lichblst/rsi/testen/rsitesten.htm
Preventieve tips bij werk Zo langzamerhand kent iedereen wel iemand die ‘getroffen’ is door RSI. De belangstelling voor preventieve maatregelen onder werkgevers en werknemers is dan ook groot. Er zijn verschillende invalshoeken om het risico op RSI door werkgerelateerde factoren te verminderen. Eigenlijk draait het vooral om inzicht in een gezonde manier van werken. Uiteraard is gezond werken een verantwoordelijkheid van zowel werkgever als werknemer. Op deze pagina lees je een aantal handige tips met als rode draad: verminderen van repeterende handelingen, toepassen van korte en lange pauzes en meer beweging door meer afwisseling. Hoewel er in elke sector weer andere preventieve maatregelen nodig zijn om RSI te voorkomen, zijn veel voorwaarden voor gezond werken in
de meeste beroepen van toepassing. Wil je meer weten over RSI-preventie in jouw sector, vraag je werkgever naar informatie. Ook kun je vragen naar het opzetten van een RSI-preventiebeleid binnen jouw bedrijf. Lees de aanbevelingen en de brochures 'Goed ingericht aan het werk' van het Centrum GBW. Het 5xW-model: Werktaken: zorg voor afwisseling Werktijden: pauzes: grote, kleine en micropauzes Werkdruk: prioriteiten stellen Werkplek: een ergonomische werkomgeving Werkhouding: voorwaarden voor gezond werk
Slaaphouding Een onderbelicht aspect van RSI is de slaaphouding. Indien de statische duurbelasting overdag haar tol eist voor t.a.v. het collagene bindweefsel, is het zaak om dit 's nachts zoveel mogelijk te laten herstellen. Er dient dan wel een slaaphouding te worden gekozen waarbij niet opnieuw statische trekspanning op het bindweefsel ontstaat. Bij het liggen op de buik, ligt de nek gedraaid en wordt het bindweefsel in kapsels en ligamenten van de nekwervelkolom belast. Deze moeten juist ontspannen. In de stabiele zijligging, een veel-voorkomende slaaphouding, dreigt overbelasting van bindweefsel en spieren. Door het afhangen van de bovenste arm en schouder ontstaat spanning in het gebied tussen de schouderbladen. In de nek ontstaat spanning doordat de romp half naar voren rolt, maar het hoofd parallel op het kussen blijft rusten. Het gebruik van een Indonesische goeling, in Nederland verkrijgbaar onder de naam 'Sleepmate', kan zorgdragen voor een collageen ontlastende slaaphouding.
Door het gebruik van een sleepmate ontstaat op eenvoudige wijze een slaaphouding die niet collageen belastend is. De sleepmate is een rolvormig
kussen dat comfortabel tussen de knieën en tussen de armen kan worden geplaatst. Heel belangrijk is alert te blijven, bedenk dat ook andere houdingen collageen belastend kunnen zijn, zoals het hangen op de bank, het kijken naar tv, of bij het lezen van een boek. Hobby's zoals puzzelen, internetten en wielrennen (nek langdurig gestrekt) vormen een andere categorie die het collagene systeem belasten. Juist vanwege het feit dat de term RSI inmiddels goed is ingeburgerd als beroepsziekte bestaat het risico dat men, op zich ook terecht, vrij snel kijkt naar werkgebonden risicofactoren van RSI, maar dat de overige risicofactoren worden vergeten. Een 24-uurs aanpak is gewenst om de basis te leggen voor herstel van die vormen van RSI waarbij collageenbelasting een rol speelt.
Op onderstaande sites staat veel relevante informatie voor mensen die belangstelling hebben een ook een pauze programma WORKPACE
http://www.voorkomrsi.nl/nl/documentatie/RSI http://www.ergodirect.nl/catalog/pub/INDEX_nr3_maart_2001.pdf http://www.burnin.nl/
