DE ONTWIKKELINGEN IN DE OPPERVLAKTE LANDBOUWGROND VAN NEDERLAND MET EN ZONDER MARKERWAARD N o t i t i e t e n b e h o e v e v a n K.B.A.-nota M a r k e r w a a r d v a n 3 D.G.'s
door
ir. H. H o e v e
1980-133 Abw
april
1. INLEIDING
,
Om na t e gaan hoe d e voor landbouwproduktie b e s c h i k b a r e o p p e r v l a k t e grond
z i c h i n d e toekomst kan o n t w i k k e l e n geven w e i n h e t o n d e r s t a a n d e e e n o v e r z i c h t van: a . d e b e h o e f t e s t i j g i n g a a n p r o d u k t i e g r o n d d o o r d e v e r d e r e s t i j g i n g van de bevolkingsgroei b . d e o n t t r e k k i n g e n aan d e voor landbouwproduktie bestemde gronden c . d e compensatie inogelijkheden door p r o d u k t i v i t e i t s s t i j g i n g e n d o o r i n p o l d e r i n g van d e Markerwaard. De r e s u l t a n t e wordt g e p l a a t s t t e g e n de a c h t e r g r o n d van d e immense g r o e i van grondvervangende k r a c h t v o e r i m p o r t e n e n i n verband g e b r a c h t met d e b e h o e f t e a a n grond voor akkerbouw en met name t e g e n d e b e l a n g r i j k s t e i n d e Markerwaard t e verbouwen p r o d u c t e n met een g a r a n t i e p r i j s .
-
-
2. OPPERVLAKTE ( I N HA) EN GEBRUIK VAN CULTUURGROND TUSSEN 1970 EN 1978
cultuurgrond waarvan:
grasland bouwland waarvan : granen suikerhieten
2.142.000 1.333.664 686.000 360.000 104.000
2.045.000 1.221 .OOO (60%) 699.000 ( 3 9 % ) 235.000 131.000
Bron: Landbouw Economisch U e r i c h t 1979.
u i t d e z e t a b e l b l i j k t d a t d e d a l i n g van d e
oppervlakte cultuurgrond 971000 ha h e e f t bedragen en d a t z i j h o o f d z a k e l i j k t e n k o s t e van g r a s l a n d i s gegaan. D e o p p e r v l a k t e g r a s i s narnelijk g e d a a l d met 112.664 ha afgenomen, t e r w i j l d e o p p e r v l a k t e bouwland-via omschakeling en s p e c i a l i s a t i e - g e l i j k b l e e f : S i n d s 1974/75 i s d e h o e v e e l h e i d bouwland en g r a s l a n d n a u w e l i j k s g e w i j z i g d .
ca.
3. DE BEHOEFTE AAN CULTUURGROND DOOR BEVOLKINGSTOENAME
Nederland h e e f t momenteel (1980) 14 m i l j o e n inwoners. De W e t e n s c h a p p e l i j k e Raad voor h e t R e g e r i n g s b e l e i d (WRR) s c h a t d e bevolkingsomvang i n h e t j a a r 2000 op 1 4 , 6 a 1 5 , 6 m i l j o e n . Aannemende d a t h e t 1 5 , l m i l j o e n wordt, b e t e k e n t d i t een s t i j g i n g van ca. 7% o v e r e e n p e r i o d e van 20 j a a r . Aannemende d a t de s t i j g i n g van d e consumptie p e r hoofd van d e b e v o l k i n g i n d i e p e r i o d e n i e t v e r d e r g a a t , hebben w e i n Nederland om e e n v e r g e l i j c b a r e r e l a t i e v e v o e d s e l - e n h a n d e l s s i t u a t i e met d i t moment t e behouden i n h e t j a a r 2000 d u s ook 7 % meer o p p e r v l a k t e nodig. d.w.2. 143.150 ha meer dan t h a n s , Aangezien d e grond e r gewoon n i e t i s , s t a a t d i t i n f e i t e g e l i j k met e e n a r e a a l d a l i n g p e r hoofd van d e b e v o l k i n g .
-
-
N.B.
De w e r k e l i j k d o o r d e Nederlandse economie g e b r u i k t e o p p e r v l a k t e i s i n f e i t e v e e l g r o t e r dan h e t c u l t u u r a r e a a l d a t binnen de landsgrenzen l i g t . A 1 decennia l a n g i s e r een - toenemende - grondvervangende i m p o r t . A l l e e n om d e k r a c h t v o e r i m p o r t e n t e v e r v a n g e n z o u Nederl a n d i n I977 e e n (geraamiie) o p p e r v l a k t e van 2.469.000 ha nodig hebben d.w.2. 120% van wat we z e l f h e b b e n : . . ( z i e Ei.guur 1 ) .
I n d i t l i c h t b e z i e n hebben b e c i j f e r i n g e n o v e r benodigde grondopperv;l;+te voor z e l f v o o r z i e n i n g met ( m e n s e l i j k ) v o e d s c l a l l e e n z i n i n d i e n inen r e k c n i n g houdt m e t : a. de i n t e r n a t i o n a l e prijsverhoudingen (en wijzigingen d a a r i n ) voor veiivoer g r o n d s t o f f e n en m e n s e l i j k voedsel b. d e qevolgen van o o r l o g , e n e r g i e s c h a a r s t e of s t a g n e r i n q van d e importen op e n i g e r l e i andere w i j z e c . d e omschakelingsmogelijkheden van ve'evoerproduktie o p voor d e mens g e s c h i k t e p r o d u k t i e d . morjelijke omschakelingen i n h e t grondgebruik d o o r gronden t e bestemmen v o o r e n e r g i e p r o d u k t i e ( h o u t p r o d u k t i e e n a l c o h o l p r o d u k t i e u i t zetmeel- e n s u i k e r houdende gewassen). ;I
I
_
4 . ONTTREXKINGEN AAN HET AReAAL LANDBOUWGROND A l s we d e o n t t r e k k i n g voor n i e t - a g r a r i s c h e
doeleinden ( s t a d s u i t b r e i d i n g , wegenaanleg, i n d u s t r i e t e r r e i n e n e t c . ) s t e l l e n op,13.000 h a p e r i j a a r , d a n i s d a t t u s s e n 1978 en 2000 e e n o p p e r v l a k t e van 286.000 ha. D e k a n s d a t we, d o o r e e n z u i n i g e r g e b r u i k t e n behoeve van n i e t - a g r a r i s c h e bestemmingen, m e t minder kunnen v o l s t a a n i s g e r i n g . Door h e t t o t n a t u u r g e b i e d bestemmen van 100.000 ha en door h e t t o t b e h e e r s q e b i e d b e s t e l m ~ ~ e (nw a a r b i j e e n p r o d u k t i e d a l i n g , v a n 25% i s t e verwacht e n ) Van noq e e n s 100.000 h a o n t s t a a t . , f e n d a l i n g van d e p r o d u k t i e c a p a c i t e i t met 125.000 ha ( n l . 100.000 ha t. 25% van 100.000 h a ) . 5 . OPPERVLAKTE COMPENSATIE DOOR PRODUKTIVITEITSSTIJGING EN INPOLDERING De p r o d u k t i v i t e i t s s t i j g i n g van d e Nederlandse gronden g a a t s p r o n g s g e w i j s , De l a a t s t e j a r e n b e d r a a g t d e z e gemiddeld e c h t e r $ & 1%. N.B.
D e k a n s op een breuk i n d e z e s t i j g i n g s t r e n d vanwege energi-eschaarste en kunstmestschaarste, b e s t r i j d i n g s m i d d e l e n s c h a a r s t e e n z o e t w a t e r s c h a a r s t e i s aanwezig. Ontwikkelingen i n d e b i o t e c h n i e k kunnen e c h t e r weer p o s i t i e t werken. Zeker i s e c h t e r d a t p r o d u k t i v i t e i t s s t i j g i n g n i e t a l s m a a r kan d o o r g a a n . Er i s immers e e n n a t u u r l i j k e bovengrens d i e s t e e d s m o e i l i j k e r i s t e benaderen.
S t e l l e n we d e p r o d u k t i v i t e i t s s t i j g i n q voor 2 2 j a a r gemiddeld op 4 % p e r j a a r dan i s d a t een c a p a c i t e i t s s t i j g i n g van 118. Een Markerwaard van 40.000 ha l e v e r t maximaal 38.800 ha landbouwgrond op. Aannenend d a t d e z e gronden 1 , 1 5 x z o produk;ief z i j n a l s d e gemiddeld e Nederlandse landbouwrjrond,r~vormen z i j n e e n p r d u k t i e c a p a c i t e i t van 1 , 1 5 x 38.800 = 4 4 . 6 2 0 h a . G . GRONDBALANS VOOK HET AEAAL CULTUURGROND TUSSEN 1980 EN 2000
De voorgaande bescl~ouwingen kunnen r e s u l t e r e n i n e e n s o o r t " g r o n d b a l a n s " i n d i e n we a l l e s u i t d r u k k e n i n ha met e e n p r o d u k t i e c a p a c i t e i t voor h e t gemiddelde van n e d e r l a n d s e gronden i n 1978.
oppervlakte cultuurgrond in 1978 Onttrekking door: - bestemming stedelijk gebruik 286.000 - bestemming natunr 100.000 -bestemming behecrsgebied (~x100.000hal 25.000
--*
-
401.000 ha
+
1.644.000 ha 44.620 ha
!
Compensatie door inpoldering
1.688.620 ha Compensatie door 11% produktiviteitsstijging
,
+
185.748ha 1.874.368 ha
-
1.874.368): 170.632 ha Areaalafname tot 2000: (2.045.000 Benodigd voor dekking'behoefte van 7% bevolkingstoename 143.150 ha
I
Produktieafname in 2000 t.0.v. situatie 1978:
313.782 ha.
Indien we in 2000 een met 1978 vergelijkbare opstelling willen geven dan blijkt dus dat we door onttrekking 401.000 ha verliezen. Door inpoldering en produktiviteitsstijging kunnen we daarvan een deel compenseren zodat de capaciteitsdaling zich beperkt tot 170.632 ha. Voor een bevolkingstoename met 7% zou een evenredige areaalstijging nodig zijn (143.150)om clezelfde relatieve voedselpositie te behouden, zodat het feitelijk tekort van 2000 t.0.v. 1978 een oppervlakte van 313.782 ha bedraagt. 7. GEVOLGEN VAN AREAALVERANDERINGEN VDOR AKKERBOUWPRODUKTEN MET EEN GEGARANDEERD PRIJSNIVEAU Hoewel tussen 1970 en 1978 alleen de oppervlakte grasland is afgenomen is het niet vanzeLEsprekend dat de berekende netto-areaalafname van 170.632 ha alleen op grasland betrekking zal hebben. Dat echter we1 een groot deel grasland zal betreffen is aannemenlijk omdat de belangrijkste gebieden waar uitbreiding van het stedelijk gebruik te verwachten is (groene hart, waterland e.d.) graslandgronden betreffen. Tot nog toe zijn uit deze gebieden echter weinig bedrijven in de polders terechtgekomen. Een afname verhouding 80% grasland en 20% bouwland lijkt voor de periode tot het jaar 2000 niet onaannemelijk. Geiien de zuiveloverschotten kan een verdere dalinq van het graslandareaal voor de prijsontwikkeling van zuivelprodukten gunstig zijn. De daling van de nederlandse akkerbouwproduktie met (20% van 401.000 ha1 80.200 ha wordt niet gecompenseerd door de capaciteit van de Markerwaard van 44.620 ha. Zelfs niet als rekening wordt gehouden met de verschillen in bouwplan (granen gelijk, 19% suikerbieten in kederland tegen 30% in de Markerwaard). M.a.w. op basis van de veronderstelde oppervlakte ontwikkelingen valt noch voor granen noch voor suikerbieten een prijsverslechtering te verwachten 0.i.v. inpoldering. De situatie m.b.t. de suiker is als volgt: De EEG produceert gemiddeld 9 miljoen ton A-suiker, 1,8 miljoen ton B-suiker en 0,7 miljoen ton Csuiker. A-suiker krijgt de garantieprijs, B-suiker krijgt 70% van de garantieprijs, C-suiker moet afgezet worden op de wereldmarkt. Daarnaast heeft de EEG nog een contract voor opname van 1,3 miljoen ton suiker (volgens verdrag van Lorn6 met ACP-landen). Deze 1,3 miljoen moet in feite ook weer tegen wereldmarktprijzen worden afgezet, dus in totaal gaat 2 van 12,8 miljoen ton naar de wereldmarkt). Nederland produceerde d e afgelopen jaren in feite alleen het toegewezen quotum A-suiker (690.000 ton) en B-suiker ( 190.000 ton) ) .$
.
-
-
De kans dat in de beschouwde periode tot het jaar 2000 het suikerr overschot opnieuw omslaat in een tekort is niet ondenkbaar. Van uitbreiding van de akkerbouwproduktie in een nederlandse Markerwaard is, gezien het voorgaande, geen prijsverslechterende invloed op de wereldmarkt te verwachten. Voor Nederland zelf is zelfs met een Markerwaard hog een relatief tekort aan akkerbouwprodukten te verwachten. CONCLUSIES
1. De oppemlakte landbouwgrond neemt tussen 1978 en 2000 af met 401.000 ha, door overgang van agrarisch gebruik naar: a. stede1ijk;industrieel en infrastructureel gebruik 286.000 ha b. natuurgebied (zonder produktie) 100.000 ha c. beheersgebied (met 25% produktiedaling over 100.000ha) 25.000 ha 411.000 ha.
2. Deze daling kan voor een deel worAen gecompenseerd door inpoldering en een doorgaande produktiviteitsstijging. Nierdoor kan een verlies van resp. 44.620 ha en 185.748 ha worden goedgemaakt. 3. Voor een gelijkblijvende voedselpositie bij een bevolkingsstijqing tot het jaar 2000 van 7% is een extra oppervlakte nodig van 7% van het huidige areaal cultuurgrond, d.w.2. van 143.150 ha. 4. De kans in onze geacht, met een vlaktel
dat we met de produktie van de nieuwe gronden in de Markerwaard maag zullen zitten moet dan ook in feite uitgesloten worden doordat a1 met a1 een produktieafname optreedt, overeenkomend oppervlakte van 313.782 ha ( = ca. 15%'vande huidige opper-
.
N.B. 1. -
De oppervlaktehoeveelheden voor landbouwgrond zijn verschillend, dit is afhankelijk van de bruto-oppervlakte (C.B.S.) of van de netto-oppcrvlakte ( L . E . 1 . ) . Het verschil is ca. 20% . In een volgende notitie moet dit onderscheid strikter worden doorgerekend, voor landbouwgrond is nu de netto-oppervlakte gebruikt in plaats van de bruto-oppervlakte; 2. Niet meegerekend is de grondonttrekking voor bosgebieden (voornemen in de Nota Landelijke Gebieden 35.000 ha) en de onttrekking door Nationale parken e.d. k
L e l y a t a d , 10 april 1980.
