Inventarisatie PV markt Nederland Status Oktober 2011

 

      Inventarisatie  PV  markt  Nederland   Status  Oktober  2011    

Wilfried  van  Sark  (Sark  Solar  Energy  Consultancy)   Peter  Muizebelt  (New-­‐Energy-­‐Works)   Jadranka  Cace  (RenCom)            

 

 

 

 

            Stichting  Monitoring  Zonnestroom    

Korte  Elisabethstraat  6   3511  JG  Utrecht   email:  [email protected]   website:  www.zonnestroomNL.nl   In opdracht van: Agentschap NL Rapportnummer SMZ-2011-1 Datum: 15 december 2011  

   

   

         

 

Voorwoord       In   de   zomer   van   2011   is   de   Stichting   Monitoring   Zonnestroom   opgericht.   Op   initiatief   van   AgentschapNL,   en   gedragen   door   Holland   Solar,   vereniging   Organisatie   voor   Duurzame   Energie   (ODE),   en   de   Universiteit   Utrecht   inventariseert,   beoogt   deze   stichting   op   een   onafhankelijke   wijze   informatie   en   kennis   over   PV-­‐systemen   en   de   zonnestroommarkt   te   beoordelen  en  te  ontsluiten.  Het  belangrijkste  doel  van  de  stichting  is  om  de  markt  beter  in   staat  te  stellen  onderbouwde  investeringsbeslissingen  te  nemen  met  als  resultaat  een  sterke   groei  van  de  hoeveelheid  opgesteld  PV  vermogen  in  Nederland.       Dit  rapport  beschrijft  een  eerste  inventarisatie,  status  oktober  2011,  die  is  uitgevoerd  voor   de   Stichting   Monitoring   Zonnestroom   door   Sark   Solar   Energy   Consultancy,   RenCom   en   New-­‐ Energy-­‐Works.  De  stichting  ontving  een  opdracht  daartoe  van  Agentschap  NL.        

 

ii

Samenvatting     Dit   rapport   beschrijft   de   resultaten   van   een   inventarisatie   van   PV   modules,   omvormers   en   systeemcomponenten  die  op  de  Nederlandse  markt  verkrijgbaar  zijn.  Deze  inventarisatie  is   uitgevoerd   om   de   markt   te   voeden   met   onafhankelijke   informatie   en   kennis   over   beschikbare   PV-­‐systemen.   De   inventarisatie   heeft   plaatsgevonden   in   de   maand   oktober   2011.       Er   zijn   166   modules   gevonden,   waarvan   slechts   3   module   types   bij   meerdere   leveranciers   te   verkrijgen   zijn;   er   zijn   195   omvormers   gevonden,   waarvan   98   types   bij   meerdere   leveranciers  te  verkrijgen  zijn,  soms  met  aanzienlijke  prijsverschillen.  Overigens  zal  de  grote   variatie   in   prijzen   waarschijnlijk   afnemen   nu   prijzen   o.a.   door   dit   rapport   transparanter   worden.  De  belangrijkste  resultaten  voor  de  PV  modules  zijn:     PV  modules       Gemiddelde  prijs  per  vermogen   2.10  Euro/Wp   range  1.11  –  4.70  Euro/Wp   Gemiddeld  vermogen  per  oppervlak   140  Wp/m2   range  69  –  153  Wp/m2   Technologie   Alleen  mono/multi  c-­‐Si     Energieopbrengst   1000  kWh/kWp   range  1050  –    950         Omvormers       Gemiddelde  prijs  per  vermogen   0.45  Euro/Wp   range  0.17  –  0.87  Euro/Wp   Gemiddelde  Europees  rendement   95.2  %   range  90  –  97.8  %     Voor   opbrengstberekeningen   van   systemen   met   panelen   en   omvormers   die   in   de   inventarisatie   zijn   opgenomen,   zijn   (nog)   geen   gegevens   beschikbaar.   Een     model   dat   opbrengst   berekent,   kan   daarom   niet   worden   ingezet.   Omdat   het   allen   standaard   silicium   technologie   panelen   betreft   is   uitgegaan   van   een   opbrengst   van   1000   kWh/kWp,   met   een   variatie  van  5%.  Uitgaande  van  de  range  in  het  Europees  rendement  van  omvormers  van  ook   zo’n  5%  (gemiddeld  95.2%),  en  andere  systeem  verliezen  van  10%,  kan  een  uitspraak  gedaan   worden  voor  de  opbrengst  in  Nederland.  Op  grond  van  de  verschillen  over  het  land  van  de   zonne-­‐instraling   van   zo’n   10%,   wordt   een   aantal   typische   energie   opbrengsten   kentallen   gebruikt:  800,  850,  900,  en  950  kWh/kWp.     De   kosten   voor   kleine   en   grote   PV   systemen   zijn   verschillend.   Er   is   een   aantal   voorbeeldberekeningen   uitgevoerd   voor   vier   typische   systeem   groottes:   0.6,   2.5,   5,   en   50   kWp.   De   eerste   drie   groottes   zijn   typisch   voor   consumenten,   het   grootste   systeem   voor   boerenschuren  of  kantoorpanden.  Voor  deze  systemen  zijn  de  kosten  in  Euro  per  opgewekte   kWh  uitgerekend,  voor  de  vier  kentallen  800,  850,  900  en  950  kWh/kWp,  drie  verschillende   waardes   voor   de   rentevoet   (3,   6,   8%),   en   1%   O&M   kosten.   Voor   900   kWh/kWp   blijkt,   dat   voor   5   van   de   12   combinaties   de   kWh-­‐prijs   lager   is   dan   het   kWh-­‐tarief   dat   elektriciteitsleveranciers  nu  rekenen  (0.23  Euro/kWh):  grid  parity  is  bereikt  in  die  gevallen.       900  kWh/kWp                       1%  O&M   kWp   Euro/Wp   3   6   8     0.6   2.8   0.210   0.243   0.323     2.5   2.4   0.180   0.235   0.276     5   2.2   0.165   0.216   0.253  

 

iii

  50   1.9   0.142   0.186   0.219   Voor   het   grote   systeem,   waar   in   acht   genomen   moet   worden   dat   kWh-­‐prijs   voor   grootverbruik   lager   is   dan   die   voor   consumenten,   namelijk   0.10   Euro/kWh,   is   grid   parity   nog   ver  weg.      

Aanbevelingen       Vanwege   de   snelle   veranderingen   in   de   markt   verdient   het   aanbeveling   de   inventarisatie   vooralsnog  ieder  kwartaal  uit  te  voeren.       Een   certificeringsysteem   zou   moeten   worden   ontworpen,   waarin   een   garantie   voor   het   goed   functioneren   van   het   gehele   PV   systeem   zou   moeten   zijn   geregeld.   Dit   is   van   belang   omdat  goed  bepaald  moet  worden  of  de  diverse  componenten  technisch  bij  elkaar  passen;   een   goede   PV   module   met   een   goede   omvormer   levert   niet   automatische   een   goed   PV   systeem  op.       Om   nauwkeurige   voorspellingen   te   kunnen   maken   van   de   opbrengst   van   een   PV   systeem   bestaande   uit   specifieke   componenten,   moet   van   elk   van   die   componenten   (module,   omvormer)  data  beschikbaar  zijn  om  tenminste  een  parameterisatie  van  het  rendement  als   functie  van  instraling  te  kunnen  maken.            

 

iv

Inhoudsopgave    

1.   Inleiding .......................................................................................................... 1   2.   Doelstelling ..................................................................................................... 3   3.   Aanpak ............................................................................................................ 4   3.1.   PV-­‐panelen ...............................................................................................................................................4   3.2.   Omvormers...............................................................................................................................................5   3.3.   Overige  systeemcomponenten ........................................................................................................6   3.4.   Test  resultaten  en  PV  opbrengst.....................................................................................................6   3.5.   Voorbeeldberekeningen .....................................................................................................................7   3.6.   Overige  aanschaf-­‐  en  gebruiksaspecten ......................................................................................8   3.7.   Presentatie  van  resultaten.................................................................................................................8   4.   Resultaten ....................................................................................................... 9   4.1.   PV-­‐panelen ............................................................................................................................................ 10   4.2.   Omvormers............................................................................................................................................ 13   4.3.   Overige  systeemcomponenten ..................................................................................................... 16   4.3.1.   Montagesystemen............................................................................................................................16   4.3.2.   Installatie  en  advies........................................................................................................................19   4.4.   Test  resultaten  en  PV  opbrengst.................................................................................................. 20   4.4.1.   Opbrengstmodel...............................................................................................................................20   4.5.   Voorbeeldberekeningen .................................................................................................................. 21   4.6.   Overige  aanschaf-­‐  en  gebruiksaspecten ................................................................................... 24   4.6.1.   Monitoring  van  stroomopbrengsten .......................................................................................24   4.6.2.   Kosten  meetdiensten  van  meetbedrijven ..............................................................................24   4.6.3.   Overige  leveranciers  van  meetdiensten.................................................................................25   4.6.4.   Informatieborden  voor  bedrijven  en  instellingen .............................................................28   4.6.5.   Displays  voor  individuele  installaties  bij  particulieren ..................................................31   4.7.   Presentatie  van  resultaten.............................................................................................................. 32   5.   Conclusies  en  aanbevelingen ......................................................................... 33   5.1.   Conclusies .............................................................................................................................................. 33   5.2.   Aanbevelingen ..................................................................................................................................... 34   6.   Referenties.................................................................................................... 35   7.   Bijlagen ......................................................................................................... 36   7.1.   Bijlage  1:  PV  module  overzicht ..................................................................................................... 36   7.2.   Bijlage  2:  Omvormer  overzicht..................................................................................................... 40   7.3.   Bijlage  3:  Lijst  van  benaderde  bedrijven:................................................................................. 43   7.4.   Bijlage  4:  Systematiek  berekening  jaaropbrengst  PV  systeem....................................... 44   7.5.   Bijlage  5:  Meters.................................................................................................................................. 48   7.6.   Bijlage  6:  Zelf  meting......................................................................................................................... 49   7.7.   Bijlage  7:  de  Telegraaf,  zaterdag  5  november  2011. ........................................................... 50              

 

v

 

vi

1. Inleiding   Als   belangrijk   knelpunt   voor   grootschalige   uitrol   van   PV   in   Nederland   wordt   gezien   dat   de   huidige   markt   onvoldoende   toegang   heeft   tot   onafhankelijke   informatie   en   kennis   over   beschikbare  PV-­‐systemen.  De  markt  in  Nederland  is  divers:  ze  bestaat  uit  groothandelaren,   distributeurs,   installateurs,   systeemhuizen,     eindgebruikers,   doe-­‐het-­‐zelvers,   one-­‐stop-­‐ shoppers,   en   tegelijkertijd   ook   fabrikanten   van   zonnecellen   en   modules,   omvormers,   en   meetapparatuur,  en  machinebouwers.       Vanuit  het  innovatief  programma  zonnestroom  (IPZ)  wordt  getracht  meer  transparantie  en   hulp   te   bieden   aan   deze   markt.   Dit   heeft   onder   andere   geleid   tot   de   oprichting   van   de   Stichting   Monitoring   Zonnestroom   medio   2011,   die   kennis   over   PV   systemen   in   Nederland   organiseert   en   aanbiedt.   De   markt   zal   daarmee   beter   in   staat   zijn   onderbouwde   investeringsbeslissingen   te   nemen   met   als   beoogd   resultaat   een   sterke   groei   van   de   hoeveelheid  opgesteld  PV  vermogen  in  Nederland.       Het  totaal  geïnstalleerd  PV  vermogen  in  Nederland  kende  in  de  afgelopen  jaren  een  aantal   sprongen   ‘veroorzaakt’   door   de   EPR   (Energie   premie   regeling,   2003)   en   SDE   (Stimulering   Duurzame   Energieproductie,   2008-­‐2010)   regelingen,   zie   Figuur   1.   Met   het   ontsluiten   van   kennis   ten   behoeve   van   de   markt   wordt   verwacht   dat   een   duurzame   groei   kan   worden   voortgezet   in   de   komende   jaren,   mogelijk   vergelijkbaar   met   de   ontwikkeling   van   de   wereldwijde  PV  markt,  zie  Figuur  2.                                       Figuur   1:   Ontwikkeling   van   het   cumulatief   geïnstalleerd   PV-­‐vermogen   in   Nederland     (bron:  CBS  [1])        

 

1

Figuur   2:   Ontwikkeling   van   het   wereldwijd   cumulatief   geïnstalleerd   PV-­‐vermogen   in   de   afgelopen  10  jaar  (bron:  Jäger-­‐Waldau  [2])                                                        

 

2

2. Doelstelling   Het  doel  van  dit  project  is  de  inventarisatie  van  de  PV  markt  in  Nederland  en  het  verzamelen   en  ontsluiten  van  informatie  daartoe.  Nader  gespecificeerd  houdt  dit  het  volgende  in  voor   de  Nederlandse  markt:     1) overzicht  van  het  aanbod  van  PV-­‐panelen   2) overzicht  van  het  aanbod  van  omvormers   3) beschrijving  van  overige  systeemcomponenten  inclusief  installatie  en  advies   4) overzicht  van  testresultaten  van  PV-­‐panelen   5) voorbeeldberekeningen   van   een   drietal   systemen   (klein,   middel,   groot)   voor   typische  omstandigheden   6) overzicht   van   overige   aanschaf-­‐   en   gebruiksaspecten   als   garantie,   service   en   onderhoud   7) presentatie   van   de   resultaten,   zowel   op   specifieke   bijeenkomsten   als   via   (eigen)   mediakanalen  (www.zonnestroomNL.nl)     De  volgende  doelgroepen  zullen  profijt  van  deze  inventarisatie  kunnen  hebben:   Potentiele  investeerders  in  PV  systemen,  particulier  en/of  zakelijk     - Leveranciers   van   PV-­‐modules,   omvormers   en   andere   onderdelen   van   een   PV-­‐ systeem   Branche  verenigingen  (Holland  Solar,  Uneto-­‐VNI)   Kennisinstellingen  (Universiteiten,  Hogescholen  en  andere  opleidingen)   Advies  en  consultancy  bureaus   Overheid  en  NGO’s  (Agentschap  NL,  Milieu  Centraal)   Bouwkolom  (architecten,  projectontwikkelaars,  bouwers  en  installateurs)                                      

 

3

3. Aanpak   Het   verzamelen   van   gegevens   is   op   verschillende   manieren   aangepakt.   Via   een   grondige   internet-­‐search   is   een   overzicht   verkregen   van   het   aanbod   van   PV-­‐panelen,   omvormers   en   andere  systeemcomponenten  in  Nederland.  Daaruit  is  ook  een  lijst  van  contacten  aangelegd   waarvan  een  aantal  per  e-­‐mail  en/of  telefoon  is  benaderd  voor  nadere  informatie.      

3.1. PV-­‐panelen   Als   uitgangspunt   voor   PV-­‐panelen   is   een   database   gebruikt   van   Photon   International   [3],   deze   bevat   ongeveer   40.000   verschillende   types   en   getuigt   van   het   enorme   wereldwijde   aanbod  van  PV-­‐panelen.  Het  aanbod  in  Nederland  is  naar  verwachting  een  stuk  lager.  Er  is   getracht  een  inventarisatie  te  maken  van  de  Nederlandse  markt  van  PV-­‐panelen  naar  merk,   type,   materiaal   (mono-­‐/multi-­‐/amorf   Si,   CIS,   CdTe),   gespecificeerd   vermogen,   gewicht,   oppervlak,   kosten   (per   leverancier),   kosten   in   Euro/Wp   en   Euro/m2.   Als   minimum   grootte   (capaciteit)   van   de   PV-­‐panelen   is   100   Watt-­‐piek   (Wp)   genomen.   Indien   mogelijk   is   een   prijsrange  bepaald  op  grond  van  informatie  van  verschillende  leveranciers.       De   gegevens   zijn   verzameld   in   een   spreadsheet,   waardoor   het   eenvoudig   mogelijk   is   deze   te   rangschikken  volgens  een  aantal  criteria.  Het  spreadsheet  bevat  de  volgende  kolommen:       Module  type  nummer   Merk/  Fabrikant   Prijs  €  inclusief  BTW   Gespecificeerd  Vermogen  (Wp)  (Pmax)   €/Wp   Wp/m2   Materiaal  (soort  module)   Module  Efficiency  (%)   Aantal  cellen   Oppervlak  (m2)   Lengte  (mm)   Breedte  (mm)   Hoogte  (mm)   Gewicht  (kg)   (Voc)   (Isc)   Max  voltage  (Vmp)   Max  stroom  (Imp)   Power  Tolerance  (%)  +/-­‐   Operating  Temperature   Max  System  Voltage  IEC   Keurmerken   Meer  informatie       In  verband  met  vertrouwelijkheid  is  de  spreadsheet  geanonimiseerd.  Desalniettemin  is  een   lijst  van  leveranciers  hierin  opgenomen.  De  spreadsheet  is  in   openbare  vorm  beschikbaar  op  

 

4

de   website   www.zonnestroomNL.nl.   De   lijst   van   panelen   is   weergegeven   in   bijlage   1.   Gebruikers   kunnen   een   rangschikking   maken   volgens   zelf   te   kiezen   criteria,   en   zo   kan   per   criterium   bijvoorbeeld   een   top-­‐10   worden   vastgesteld.   Te   gebruiken   criteria   zouden   kunnen   zijn:     - Hoogste  vermogen  per  oppervlak  Wp/m2  (is  eigenlijk  rendement)   - Laagste  prijs  per  Wp:  Euro/Wp   - Hoogste  jaaropbrengst  per  Wp:  kWh/kWp  (per  technologie)1   - Hoogste  jaaropbrengst  per  Euro:  kWh/Euro1   - Laagste  stroomkosten:  Euro/kWh1     - Laagste  kg/m2     In  dit  rapport  worden  de  volgende  criteria  als  voorbeeld  gebruikt:   - Hoogste  vermogen,  Pmax  (Wp)   - Hoogste  vermogen  per  oppervlak  (Wp/m2)   - Laagste  prijs  per  vermogen  (Euro/Wp)    

3.2. Omvormers   De   inventarisatie   van   omvormers   is   uitgevoerd   naar   merk,   type,   aantal   strings,   (Europees)   rendement,  kosten  (per  leverancier).     De  gegevens  zijn  verzameld  in  een  dezelfde  spreadsheet  als  die  gemaakt  is  voor  de  modules,   waardoor   het   eenvoudig   mogelijk   is   deze   te   rangschikken   volgens   een   aantal   criteria.   Het   spreadsheet  bevat  de  volgende  kolommen:     Type   Merk   Prijs  €  inclusief  BTW   Euro/Wp   EU-­‐rendement   Max.  DC  vermogen  (@  cos  ϕ=1)  (W)   Max  DC-­‐spanning  (V)   PV  spanningsbereik,  MPP,  (V)   Nominale  DC-­‐spanning   Min.  DC  spanning/  startspanning   Max.  ingangsstroom  (A)   Aantal  DC-­‐ingangen   Aantal  MPP-­‐trackers   Nominaal  AC-­‐  vermogen(@  230  V,  50  Hz)  (W)   Max.  AC  schijnbaar  vermogen  (VA)   AC-­‐Uitgang  spanning  (V)   AC-­‐Spanning  bereik  (V)   AC-­‐Net  frequentie   Max.  uitgangsstroom  (A)   Vermogensfactor  (cos  ϕ  )   Terugleverfasen/  aansluitfasen   1

  De   jaaropbrengst   gegevens   per   module   zijn   onbekend.   Wel   is   er   een   indicatie   beschikbaar   per   technologie,  zie  paragraaf  3.4.    

 

5

Topologie   Rendement   Breedte  (mm)   Hoogte  (mm)   Diepte  (mm)   Gewicht  (kg)   Eigenverbruik  's  nachts  (W)   Keurmerken   Aantal  Fasen   Meer  informatie       Per   criterium   kan   een   top-­‐10   worden   vastgesteld.   De   spreadsheet   is   in   openbare   vorm   beschikbaar  op  de  website  www.zonnestroomNL.nl.  De  lijst  van  omvormers  is  weergegeven   in  bijlage  2.     De  te  gebruiken  criteria  kunnen  zijn:     - Beste  maximale  rendement  (%)   - Beste  Europees  rendement  (%)   - Laagste  prijs  per  Wp  (Euro/Wp)     In  dit  rapport  geven  we  de  volgende  als  voorbeeld.   - Beste  Europees  rendement  (%)   - Laagste  prijs  per  Wp  (Euro/Wp)  

3.3. Overige  systeemcomponenten   Draagsystemen   voor   platte   en   schuine   daken   alsmede   installatie   werkzaamheden   (netaansluiting)   zijn   geïnventariseerd   op   vergelijkbare   wijze   als   voor   PV-­‐panelen   en   omvormers.  Prijzen  zijn  niet  gevonden.  Een  overzicht  van  de  systemen  wordt  in  tabel  vorm   gegeven.    

3.4. Test  resultaten  en  PV  opbrengst   Voor   de   berekening   van   (verwachte)   opbrengst   van   een   PV-­‐systeem   is   getracht   testresultaten   te   achterhalen   van   panelen   die   in   Nederland   verkrijgbaar   zijn.   Het   Duitse   tijdschrift   “Photon”   meet   sinds   enige   jaren   van   een   select   aantal   panelen   de   opbrengst   op   hun   test   site   in   Duitsland.   Deze   gerapporteerde   testgegevens   zijn   geraadpleegd,   en   indien   relevant   gebruikt   voor   de   bepaling   van   verwachte   opbrengst   in   Nederland.   Er   wordt   uitgegaan  van  optimale  plaatsing  voor  Nederland.  Om  tot  kWh/kWp  opbrengstwaarden  per   paneel   te   komen   is   voorts   rekening   gehouden   met   zonaanbod   verschillen   over   Nederland   (gebaseerd   op   KNMI   data).   In   figuur   3   zijn   deze   verschillen   weergegeven   voor   de   jaren   2010   en  2011.  De  landelijke  variatie  is  ongeveer  10%,  in  Zeeland  is  de  hoogste  hoeveelheid  zonne-­‐ instraling   gemeten   van   407.1   kJ/cm2   (1130.8   kWh/m2,   2010)   en   404.0   kJ/cm2   (1122.2   kWh/m2,   2011),   de   laagste   hoeveelheden   zijn   365.6   kJ/cm2   (1015.6   kWh/m2,   Gelderland,   2010)   en   359.6   kJ/cm2   (998.9   kWh/m2,   Groningen,   2011).   De   landelijk   gemiddelden   zijn   1070.6  kWh/m2  voor  2010  en  1056.7  kWh/m2  voor  2011.  Het  langjarig  gemiddelde  is  lager,  

 

6

en   wel   1003.2   kWh/m2.   Genormeerde   opbrengsten   zijn   gebaseerd   op   dit   langjarig   gemiddelde,  en  voor  2010  en  2011  zullen  werkelijke  opbrengsten  van  goed  functionerende   systemen  5-­‐7%  hoger  zijn  dan  verwacht.      

  Figuur  3:  Jaarsom  globale  instraling  2010  en  2011  in  kJ/cm2  (voor  de  eenheid  kWh/m2  dient   vermenigvuldigd  te  worden  met  2.778  (=1/0.36))  (bron:  KNMI  [4,5])       Een  rekenmodel  kan  worden  toegepast  om  de  systeem  opbrengst  te  berekenen;  benodigde   elementen  daarin  zijn:   - Efficiency  module  als  functie  van  instraling   - Efficiency  omvormer  als  functie  van  percentage  capaciteit   - Andere  systeemverliezen      

3.5. Voorbeeldberekeningen   Voor  drie  verschillende  PV-­‐systemen  is  een  opbrengst  en  kosten  analyse  gemaakt.  Er  wordt   onderscheid  gemaakt  tussen  een  klein  (0.6  kWp),  middel  (2.5  kWp)  en  groot  (5  en  50  kWp)   PV-­‐systeem,  uitgaande  van  normaal  voorkomende  omstandigheden  (dakrichting  en  helling,   geen   beschaduwing),   volledige   saldering   (niet   voor   50   kWp   systeem)   en   zonder   SDE(+)   of   andere   subsidie   maatregelen.   Daarbij   wordt   voorts   rekening   gehouden   met   een   rentevoet   van  3,  5  of  8%,  een  levensduur  van  25  of  30  jaar,  operation  en  maintenance  kosten  van  1%   van  de  investering,  en  een  energie  opbrengst  kental  van  800  –  850  –  900  –  950  kWh/kWp.   Oudere  PV  systemen  hebben  vaak  een  nog  lagere  waarde,  zoals  bijvoorbeeld  in  Nieuwland  is   geconstateerd  [6].  ECN  hanteert  850  kWh/kWp.  [7],  terwijl  aanwezigen  op  de  Sunday  2011   workshop  kentallen  tussen  900  en  1000  kWh/kWp  noemden.       De  kWh  prijs  kan  worden  uitgerekend  met  de  levelized  cost  of  electricity  (LCOE)  methode.   Deze  is  als  volgt  gedefinieerd:    

 

7

        Hierin  is  α  is  de  annuïteit  factor,  I  de  initiële  investering,  OM  de  operation  en  maintenance   kosten,   en   E   de   jaarlijkse   geproduceerde   hoeveelheid   elektriciteit.   De   annuïteit   factor   is   gedefinieerd  als:    

   

 

  met  r  de  rentevoet,  en  L  de  levensduur  van  het  systeem.    

3.6. Overige  aanschaf-­‐  en  gebruiksaspecten   Tenslotte  komen  andere  zaken  als  garantie,  service  en  onderhoudsaspecten,  met  eventueel   bijbehorende  kosten  aan  bod.      

3.7. Presentatie  van  resultaten     De  resultaten  van  het  onderzoek  zijn  verwerkt  in  een  eindrapport  dat  nu  voor  u  ligt.  Tevens   is  een  presentatie  gegeven  op  het  congres  Sunday  2011  op  12  oktober  2011.  Verder  hebben   er   diverse   besprekingen   met   Stichting   Monitoring   Zonnestroom   en   AgentschapNL   plaatsgevonden.     De   resultaten   van   dit   onderzoek   worden   ontsloten   via   de   website   van   de   Stichting   Monitoring   Zonnestroom   (www.zonnestroomNL.nl).   Een   excelsheet   is   ontwikkeld   met   daarin  geanonimiseerde  gegevens;  deze  kan  worden  gesorteerd  naar  eigen  behoeven.                              

 

8

4. Resultaten   De   marktinventarisatie   geeft   een   momentopname   van   de   status   in   oktober   2011.   De   prijzen   voor   PV   modules   zijn   de   laatste   jaren   aanzienlijk   gedaald,   zie   bijvoorbeeld   Figuur   4   [8],   waar   de  ontwikkeling  van  de  module  prijs  in  Europa  en  de  Verenigde  Staten  is  weergegeven  voor   de   afgelopen   10   jaar.   Deze   prijsdaling   heeft   zich   ook   in   Nederland   voorgedaan.   Algemeen   wordt   verwacht   dat   deze   daling   zich   zal   voortzetten,   zoals   weergegeven   door   middel   van   prijs-­‐experience  curves  in  Figuur  5  [9]:  hoe  groter  het  opgesteld  vermogen,  des  te  lager  de   prijs  van  de  modules,  en  bij  een  verdubbeling  van  het  opgesteld  vermogen  daalt  de  prijs  met   22%.        

  Figuur   4:   Ontwikkeling   PV   module   prijzen   wereldwijd   in   de   afgelopen   10   jaar.   Sinds   begin   2009  zijn  de  prijzen  gehalveerd  tot  nu.  (bron:  Solarbuzz  [8])    

  Figuur  5:  Prijs  experience  curves,  hoe  groter  de  hoeveelheid  geproduceerde  PV  modules,  des   te  lager  de  prijs  (bron:  EPIA  [9]).  

 

9

4.1. PV-­‐panelen   De  inventarisatie  heeft  geleid  tot  een  aantal  van  166  modules  (zie  bijlage  1),  waarvan  slechts   3   module   types   bij   meerdere   leveranciers   te   verkrijgen   zijn.   Het   prijsverschil   bedraagt   slechts  enkele  Euro’s  voor  die  panelen.  De  belangrijkste  resultaten  van  de  inventarisatie  zijn:     Gemiddelde  prijs   445  Euro   range  199  –  870  Euro   Gemiddeld  vermogen   211  Wp   range  100  –  280  Wp   Gemiddelde  prijs  per  vermogen   2.10  Euro/Wp   range  1.11  –  4.70  Euro/Wp   2 Gemiddeld  vermogen  per  oppervlak   140  Wp/m   range  69  –  153  Wp/m2   2 Gemiddeld  oppervlak   1.48  m   range  1.25  –  1.94  m2   Gemiddeld  gewicht   18.7  kg   range  15.4  –  27  kg   Aantal  cellen  per  module   48  –  72       Technologie   Alleen  mono/multi  c-­‐Si         Tijdens  de  Sunday  2011  presentatie  werd  duidelijk  dat  de  markt  nog  niet  geheel  in  kaart  is   gebracht.  Voorbeelden  van  panelen  die  wel  te  verkrijgen  zouden  zijn,  en  die  zullen  worden   meegenomen   in   een   vervolgstudie   zijn   die   van   Sunpower   en   Schott,   en   niet   silicium   technologieen  als  First  Solar,  Avancis,  Miasole.     Alle  panelen  zijn  verzameld  in  Figuur  6,  door  de  prijs2  per  Wp  weer  te  geven  als  functie  van   het   nominale   vermogen.   Er   is   een   lichte   trend   te   zien;   de   prijs   per   Wp   is   slechts   licht   afhankelijk  van  het  vermogen.  De  gemiddelde  prijs  is  2.10  Euro/Wp.    

Figuur  6.  Prijs  per  Wp  van  de  PV  modules  als  functie  van  nominaal  vermogen.       2

 

 Alle  genoemde  prijzen  zijn  inclusief  BTW.  

10

Toepassen   van   de   criteria   “hoogste   vermogen,   Pmax   (Wp)”,   “hoogste   vermogen   per   oppervlak  (Wp/m2)”  en  “laagste  prijs  per  vermogen  (Euro/Wp)”,  levert  de  volgende  tabellen.   In  geel  zijn  de  hoogste  waarden  gemarkeerd.     Hoogste  vermogen,  Pmax  (Wp)     Module   Prijs    inclusief   Pmax   Module   Merk/  Fabrikant   €/Wp   Efficiency   BTW  (€)   (W)   (%)   MDZ280   Metdezon   €  483.14   280   €  1.73     STP280-­‐24/Vd   Suntech  Power   €  471  -­‐  472   280   €  1.68  –  1.69   14.4   Blue  270/11   Solon   €  531   270   €  1.97   13.6   JYM  260   Jiangsu  KingSun  Solar   €  375   260   €  1.44     YL260C-­‐30b   Yingli  Solar   €  480   260   €  1.85   15.9   SL  250CE  48M   Ningbo  Qixin   €  348   250   €  1.39     M60-­‐250   Philadelphia  Solar   €  431   250   €  1.73     STP250S-­‐20/Wd   Suntech  Power   €  422   250   €  1.69     NU-­‐E245(J5)   Sharp  Solar   €  500.94   245   €  2.04     Black  245/02   Solon   €  555   245   €  2.27   14.9   STP245S-­‐20/Wd   Suntech  Power   €  418   245   €  1.71     DS6M245   DS  Solar   €  420   245   €  1.71   15.1   STP245S-­‐20/Wd   Suntech  Power   €  403-­‐419   245   €  1.64  –  1.71   14.8   SW  245   Solarworld   €  559   245   €  2.28         Beste  Wp/m2  (efficiency)     Prijs   Module   Merk/   Pmax   Module     €/Wp   Wp/m2   Efficiency   inclusief   Fabrikant   (Wp)   BTW  (€)   (%)   CHN  195-­‐  72pm   Chinaland   €  216.45   195   €  1.11   152.7   17.8   SR-­‐M572195   Sunrise   €  315   195   €  1.62   152.7   15.3   STP195S-­‐24/Ad+   Suntech  Power   €  324   195   €  1.66   152.7   15.3   STP250S-­‐20/Wd   Suntech  Power   €  422   250   €  1.69   151.5     DS6M245   DS  Solar   €  420   245   €  1.71   150.9   15.1   CS6P-­‐240P   Canadian  Solar   €  474.81   240   €  1.98   149.2   14.92   JYM  190   Jiangsu  KingSun   €  275   190   €  1.45   148.8     Solar   SE-­‐190M   SolarEnergtech   €  299   190   €  1.57   148.8     SST  190-­‐72M   CEEG  SST     190     148.8   14.88   (Shanghai)   STP190S-­‐24/Ad+   Suntech   Power   €  311   190   €  1.64   148.8   14.9   STP245S-­‐20/Wd   Suntech  Power   €  403  -­‐  417   245   €  1.64  –  1.71   148.5   14.8   M240-­‐60   Abakus   €  482   240   €  2.01   147.2   14.9   SW  245   Solarworld   €  559   245   €  2.28   146.1     DS5M185   DS  Solar   €  279   185   €  1.51   144.9   14.49     Het  valt  hier  op  dat  de  CHN  195-­‐72pm  (Chinaland)  module  een  vermogen  van  152.7  Wp/m2   geeft,  terwijl  in  de  specificatie  een  rendement  van  17.8  %  wordt  vermeld.      

 

11

Laagste  prijs  (Euro/Wp)    

Module  

Merk/  Fabrikant  

Prijs   inclusief   BTW  (€)  

CHN  195-­‐  72pm   SL  210CE  30P   SL  180CE  38M   SL  250CE  48M   JYM  260   JYM  225   JYM  190   DS5M185   SE-­‐190M   MDZ185   YL  230  PT-­‐29b   MDZ180   MDZ240   YL  180PT-­‐23b  

Chinaland   Ningbo  Qixin   Ningbo  Qixin   Ningbo  Qixin   Jiangsu  KingSun  Solar   Jiangsu  KingSun  Solar   Jiangsu  KingSun  Solar   DS  Solar   SolarEnergtech   Metdezon   Yingli  Solar   Metdezon   Metdezon   Yingli  Solar  

€  216.45   €  270.00   €  240.00   €  348.00   €  375.00   €  325.00   €  275.00   €  279.00   €  299.00   €  291.55   €  363.00   €  284.41   €  379.61   €  285.00  

                                                       

 

12

Pmax   (Wp)    

€/Wp  

Module   Efficiency   (%)  

195   210   180   250   260   225   190   185   190   185   230   180   240   180  

€  1.11   €  1.29   €  1.33   €  1.39   €  1.44   €  1.44   €  1.45   €  1.51   €  1.57   €  1.58   €  1.58   €  1.58   €  1.58   €  1.58  

17.8               14.49       14.1       13.9  

4.2. Omvormers   De  inventarisatie  heeft  geleid  tot  een  aantal  van  195  omvormers  (zie  bijlage  2),  waarvan  98   types  bij  meerdere  leveranciers  te  verkrijgen  zijn.  Het  prijsverschil  bedraagt  in  het  algemeen   minder   dan   10%,   maar   in   enkele   gevallen   bijna   90%.   De   belangrijkste   resultaten   van   de   inventarisatie  zijn:     Gemiddelde  prijs   2167  Euro   range  195  –  7921  Euro   Gemiddeld  vermogen   6523  Wp   range  250  –  60000  Wp   Gemiddelde  prijs  per  vermogen   0.45  Euro/Wp   range  0.17  –  0.87  Euro/Wp   Gemiddelde  Europese  rendement   95.2  %   range  90  –  97.8  %     Alle  omvormers  zijn  verzameld  in  Figuur  7,  door  de  prijs3  per  Wp  weer  te  geven  als  functie   van   het   nominale   vermogen.   Er   is   een   duidelijke   trend   te   zien;   de   prijs   per   Wp   is   lager   naarmate  het  vermogen  hoger  is.  De  gemiddelde  prijs  is  0.45  Euro/Wp.    

Figuur  7.  Prijs  per  Wp  van  de  omvormers  als  functie  van  het  DC  nominaal  vermogen.  

Het  “Europese”  rendement  van  de  omvormers  is  gedefinieerd  als  [10]:    

η EU = 0.03η5% + 0.06η10% + 0.13η20% +0.10η30% + 0.48η50% + 0.2η100%   waarin   ηi%   het   rendement   is   bij   i%   van   het   nominale   vermogen.   Het   Europees   rendement   geeft   het   rendement   weer   voor   instraling   omstandigheden   die   in   Nederland   veel   voorkomen.  Het  rendement  bij  maximaal  vermogen  draagt  slechts  voor  20%  bij,  terwijl  het   3

 

 Alle  genoemde  prijzen  zijn  inclusief  BTW.  

13

rendement  bij  de  helft  van  het  maximaal  vermogen  voor  48%  meetelt.  In  Figuur  8  is  relatie   tussen  Europees  rendement  en  nominaal  vermogen  weergegeven.  Het  is  duidelijk  dat  grote   omvormers   (>10   kWp)   efficienter   zijn   dan   kleine.   Het   Europees   rendement   voor   grote   omvormers  is  bijna  98%.    

Figuur   8.   Europees   rendement   van   de   omvormers   als   functie   van   het   DC   nominaal   vermogen.   Toepassen  van  de  criteria  “beste  Europees  rendement  (%)”  en  “laagste  prijs  per  vermogen   (Euro/Wp)”,  levert  de  volgende  tabellen.  In  geel  zijn  de  beste  waarden  gemarkeerd.     Beste  Europees  rendement     EU-­‐ Max  DC-­‐in   Type   Merk   Prijs  inclusief  BTW  (€)   Euro/Wp   rendement   Vermogen   (%)   (W)   Tripower  17000-­‐TL   SMA   €  4,777  –  5,367.42   €  0.27  –  0.31   97.8   17410   Tripower  15000-­‐TL   SMA   €  4,593.40  –  5,156.94   €  0.30  –  0.34   97.8   15340   SMC  6000TL   SMA   €  1,502  –  2,841.58   €  0.24  –  0.46   97.7   6200   SMC  7000TL   SMA   €  2,439  –  2,946.82   €  0.34  –  0.41   97.7   7200   SMC  8000TL   SMA   €  2,485  –  3,052.06   €  0.30  –  0.37   97.7   8250   CS-­‐20TL   Mastervolt   €  6,698  –  6,825.13   €  0.30  –  0.31   97.7   22000   Tripower  12000-­‐TL   SMA   €  4,026  –  4,593.40   €  0.33  –  0.37   97.7   12250   Tripower  10000-­‐TL   SMA   €  3,750  –  4,209.74   €  0.37  –  0.41   97.7   10200   CS-­‐15TL   Mastervolt   €  5,621  –  5,727.92   €  0.33  –  0.34   97.6   17000   SMC  9000TL   SMA   €  1,693.44  –  3.367.80   €  0.18  –  0.36   97.6   9300        

 

14

Laagste  prijs  per  vermogen  (Euro/Wp)  

Type  

Merk  

SMC  11000TL   SMC  10000TL   SMC  9000TL   Solivia  20TL   Solivia  15TL   StecaGrid  1000  3ph   SMC  6000a   SMC  6000TL   IG-­‐TL  5.0   IG-­‐TL  4.0   Tripower  17000-­‐TL   Tripower  17000-­‐TL   ServeMaster  15000  TL  Pro+   Piko  10.1   IG+  150  3f   ServeMaster  12500  TL  Pro+  

SMA   SMA   SMA   Delta   Delta   Steca   SMA   SMA   Fronius   Fronius   SMA   SMA   IBC  Solar   Kostal   Fronius   IBC  Solar  

Prijs  inclusief   BTW  (€)  

Euro/Wp  

€  1,914.88   €  1,825.92   €  1,693.44   €  4,998   €  3,999   €  2,933.47   €  1,488   €  1,502   €  1,329.33   €  1,138.07   €  4,777   €  4,887   €  4,357   €  3,136.28   €  3,673   €  3,761  

€  0.17   €  0.18   €  0.18   €  0.20   €  0.21   €  0.23   €  0.24   €  0.24   €  0.25   €  0.27   €  0.27   €  0.28   €  0.28   €  0.29   €  0.29   €  0.29  

EU-­‐ Max  DC-­‐in   rendement   Vermogen   (%)   (W)   97.5   11400   97.5   10350   97.6   9300   97.5   25000   97.5   19000   95.4   12500   95.3   6300   97.7   6200   97.3   5250   97.3   4190   97.8   17410   97.8   17410   97.4   15500   95.4   11000   95.4   12770   97.3   12900  

Laagste  prijs  per  vermogen  (Euro/Wp)  voor  kleine  inverters  (<  1  kWp)  

Type  

Merk  

StecaGrid  500  

Steca  

Soladin  600  

Mastervolt  

StecaGrid  300  

Steca  

GRIDFIT250  

Exendis  

Prijs  inclusief   BTW  (€)  

Euro/Wp  

€  273.70  -­‐  324.00   €  0.44  –  0.52  

EU-­‐ rendement   (%)  

Max  DC-­‐in   Vermogen   (W)  

91.00  

625  

€  345.10  

€  0.58  –  0.73  

91.00  

600  

€  260.17  -­‐  299  

€  0.69  –  0.80  

95.80  

375  

€  195  

€  0.78  

90.00  

250  

Uit  de  tabellen  en  figuren  blijkt  dat  kleinere  omvormers  duurder  zijn  (in  Euro/Wp)  dan  grote,   en  dat  ze  in  het  algemeen  een  lager  rendement  hebben.    

 

15

4.3. Overige  systeemcomponenten   4.3.1. Montagesystemen De  fabrikanten  van  zonnepanelen  geven  25  jaar  garantie.  Om  er  een  duurzaam  geheel  van  te   maken   is   het   van   belang   dat   de   draagconstructies   ook   een   vergelijkbare   levensduur   hebben.   Andere   vereisten   zijn   een   eenvoudige   snelle   montage,   hoge   corrosiebestendigheid   en   een   esthetische  verschijning.     Op   de   Nederlandse   markt   worden   veel   verschillende   montagesystemen   aangeboden.   Het   overgrote   deel   is   bestemd   voor   de   montage   op   schuine   en   platte   daken.   Hieronder   een   overzicht.   Sommige   van   de   montagesystemen   uit   de   lijst   zijn   los   te   betrekken   via   diverse   Nederlandse  distributeurs.  Daarnaast  hebben  enkele  Nederlandse  systeemhuizen  hun  eigen   montagesystemen   ontwikkeld   die   als   onderdeel   van   hun   installaties   worden   geleverd.   Ook   maken   verschillende   systeemleveranciers   in   Nederland   gebruik   van   montagesystemen   van   Duitse  fabrikanten.  De  tabellen  hieronder  geven  een  overzicht.     Vrij  te  betrekken  montagesystemen  

  Product  naam   ClickFit  

toepassing   Schuin   dak,   opbouw:   golfplaat,   dakpannen,   staalplaat,     bitumen    

website/email     www.click-­‐fit.nl/   info@click-­‐fit.nl      

FlatFix  

Plat   dak,   www.esdec.nl   opbouw   [email protected]    

Lightbox  

Plat   dak,   www.osps.eu   opbouw   [email protected]      

beeld  

 

 

 

 

16

Sunbeam  

Plat   dak,   http://www.sunbeam-­‐ opbouw   pv.com   info@sunbeam-­‐ pv.com      

ConSole  

Plat   dak,   www.energiebau.nl     opbouw   [email protected]      

Interfix   Topfix   Intersole   Knubix  

Schuin   dak:   www.ibc-­‐solar.nl   BIPV   of   opbouw   Plat   dak:   opbouw  

Kalzip  

Schuine   en   www.hafkon.nl   bolle  daken   [email protected]    

LORENZ®   II   solo,   LORENZ®   II   eco,   LORENZ®   II   plus,   LORENZ®   delta,   LORENZ®  aero  10  

Schuine   en   www.energiebau.nl   platte   [email protected]     daken,     opbouw  

Bevestigingsblokk en  

Boten,   autos,   reling  

 

 

 

 

  www.seawink.nl    

 

               

 

17

Eigen  montagesystemen  van  de  Nederlandse  systeemleveranciers     Ceniq   Plat   dak,   www.centrosolar.nl   opbouw   info.benelux@centro solar.com    

MS  Constocc  

Schuin   dak,   www.centrosolar.nl   opbouw   info.benelux@centro solar.com  

Icosun  Console  

Plat  dak  

www.icopal.nl   [email protected]    

Van   der   Valk   Flat   Roof  System   Van   der   Valk   Slope   Roof  System   Van   der   Valk   Solar   Tracker    

Plat   dak,   schuin  dak,   grond   installaties  

www.valksolarsyste ms.nl   info@valksolarsyste ms.nl    

Walraven   BIS   Solar   Plat   dak,   www.walraven.com       Montagesystemen     schuin  dak,   [email protected]     grond   installaties  

 

 

 

 

      Duitse  montagesystemen  als  onderdeel  van  de  Nederlandse  installaties     Verschillende   systeemleveranciers   in   Nederland   maken   gebruik   van   de   montagesystemen   van   Duitse   fabrikanten   zoals   Renusol   (www.renusol.com,   [email protected]),   Schletter   (www.schletter.eu,   [email protected])   en   SolarDirekt   (www.solardirekt.com,  [email protected]).   Vooral   Renusol   biedt   een   breed   assortiment   aan   montagesystemen   voor   de   verschillende   soorten   dakbedekkingen   en   in   verschillende   uitvoeringen:   zowel   voor   dakopbouw   alsook   voor  dakgeïntegreerde  systemen.    

 

 

18

  Voorbeelden  van  inbouw  en  opbouw  montagesystemen  van  Renusol  

 

 

    Voorbeelden  opbouwsystemen  van  Schletter  voor  schuine  daken,  platte  daken  en  gevels      

 

Paneelhouder  van  SolarDirekt    

4.3.2. Installatie en advies Systeemhuizen   verzorgen   naast   advies   ook   installatie   middels   de   vaak   bij   hen   aangesloten   installateurs.  Installatiekosten  in  de  markt   variëren  van  300   –  800   Euro,  afhankelijk  van  de   type   en   grootte   van   het   systeem.   Een   nadere   inventarisatie   zal   plaats   vinden   in   een   vervolgproject.    

 

19

 

4.4. Test  resultaten  en  PV  opbrengst     Voor   de   berekening   van   (verwachte)   opbrengst   van   een   PV-­‐systeem   zijn   diverse   nummers   van   het   tijdschrift   Photon   International   geraadpleegd.   Hierin   wordt   maandelijks   gerapporteerd   wat   de   opbrengst   van   een   aantal   PV   modules   is   die   worden   getest   op   hun   test  site  in  Duitsland.  Helaas  bleek  dat  geen  van  de  modules  die  in  Nederland  te  koop  zijn   wordt   getest.   Echter,   uit   de   test   resultaten   bleek   wel   dat   er   niet   veel   verschil   in   opbrengst   is   voor  standaard  silicium  technologie.  Modules  die  in  2009  en  2010  door  Photon  International   zijn   geïnstalleerd   kunnen   worden   beschouwd   als   state-­‐of-­‐the-­‐art   en   bleken   een   maximum   opbrengst   van   1044   kWh/kWp   te   hebben,   en   een   minimum   van   950   kWh/kWp   [11].   Het   gemiddelde  van  1000  kWh/kWp  ±  5%  kan  gebruikt  worden  om  opbrengsten  te  schatten  in   Nederland   voor   systemen   met   standaard   silicium   technologie.   Immers,   de   Photon   International  test  site  heeft  vergelijkbare  instraling  als  in  de  (Oost)-­‐Nederland.    

  Figuur  9.  Test  resultaten  modules  Photon  International  test  site  voor  2010  [11].           Voor   kleine   PV   systemen   spelen   omvormerverliezen   een   grotere   rol   dan   voor   grote   systemen;  kleine  omvormers  hebben  een  rendement  van  92-­‐95%,  terwijl  grote  omvormers   een   rendement   hebben   van   97-­‐98%.   Daarnaast   spelen   andere   systeeemverliezen   nog   een   rol,   typisch   zo’n   10%.   Als   typisch   opbrengstgetal   kan   daarom   900   kWh/kWp   worden   gebruikt.      

4.4.1. Opbrengstmodel Voor   een   opbrengstberekening   voor   een   bepaald   PV   systeem   bestaande   uit   specificieke   modules   en   inverters   kan   een   model   worden   gebruikt.   Uitgaande   van   instraling   en   temperatuur   gegevens   van   een   bepaalde   locatie   kan   de   hoeveelheid   DC   en   AC   energie   worden  berekend,  gebruikmakend  van       - Module  performance  als  functie  van  instraling  en  temperatuur   - Inverterrendement  als  functie  van  deel  van  maximum  capaciteit   - Constante  verliesfactoren  

 

20

Hiermee  kan  de  performance  en  performance  ratio  worden  bepaald.  Het  opbrengstmodel  is   beschreven  in  bijlage  4.   Voorbeeld:   Met   instralingsgegevens   voor   weerstation   De   Bilt   [KNMI]   voor   het   jaar   2010,   alsmede   de   omgevingstemperatuurgegevens,  beide  op  uurbasis,  is  de  bovenstaande  aanpak  getest.  De   totale   instraling   in   De   Bilt   in   2010   was   1042.86   kWh/m2.   De   gemiddelde   temperatuur   was   9.16  °C.  Het  paneel  met  14%  rendement  als  in  Figuur  9  levert  op  jaarbasis  147.43  kWh/m2   aan  DC  energie  op.  Door  inverterverliezen  (Europees  rendement  is  92.3%)  wordt  dit  136.09   kWh/m2   (ofwel   0.94   van   het   DC   vermogen   van   het   paneel).     Met   additionele   verliesfactoren   van  in  totaal  0.9,  levert  dit  paneel/inverter  systeem  per  jaar  122.48  kWh/m2  AC  energie  op   (ofwel  0.83  van  het  DC  vermogen  van  het  paneel).  De  performance  ratio  van  dit  systeem  is   0.837.  

Figuur  10.  Illustratie  opbrengst  berekening  model  (zie  bijlage  4).      

4.5. Voorbeeldberekeningen     Uit  het  voorgaande  kan  worden  geconcludeerd  dat  een  systeem  kan  worden  samengesteld   tegen   een   prijs   gebaseerd   op   de   gemiddelde   waarden.   Rekenend   met   een   gemiddelde   module   prijs   van   2.1   Euro/Wp,   een   gemiddelde   omvormer   prijs   van   0.45   Euro/Wp,   een   onbekende  prijs  voor  montagesystemen  en  een  variatie  in  prijs  van  installatie  van  300-­‐800   Euro,   zou   een   gemiddelde   systeem   2.6   Euro/W   kosten.   Dit   doet   echter   geen   recht   aan   de   werkelijkheid.   Modules   en   omvormers   moeten   op   elkaar   zijn   afgestemd   wat   betreft   capaciteit,   en   andere   technische   specificaties   van   de   componenten   zoals   maximale   input   spanning   bij   een   omvormer,   aantal   modules   per   string   etc.   Dat   betekent   ook   dat   een   combinatie   van   de   beste   PV   module   met   de   beste   inverter   nog   niet   het   beste   PV   systeem   oplevert.    

 

21

 

Voor  berekeningen  aan  voorbeeld  systemen  is  daarom  uitgegaan  van  de  volgende  prijzen:     - 600  Wp:  circa  €2.80  per  Wp  incl  montage   - 2.5  kWp:  circa  €2.40  per  Wp  incl  montage   - 5  kWp:  circa  €2.20  per  Wp  incl  montage   - 50  kWp:  circa  €1.90  per  Wp  incl  montage     De   resultaten   van   de   berekeningen   van   de   kWh   prijs   zijn   weergegeven   in   onderstaande   tabel.   Tevens   is   een   vergelijking   gemaakt   met   het   huidige   kWh   tarief   voor   consumenten   (0.23   Euro/kWh)   en   grootverbruikers   (0.10   Euro/kWh).   Voor   een   aantal   combinaties   van   opbrengst   kental   en   rentevoet   is   de   berekende   kWh   prijs   lager   dan   het   tarief   dat   consumenten   betalen   voor   hun   elektriciteit   ‘uit   de   muur’.   Deze   zijn   geel   gemarkeerd.   Een   rentevoet   van   3%   is   realiseerbaar   via   soft-­‐loans   of   green-­‐loans;   6%   is   van   hypotheek   niveau,   terwijl   8%   geldt   voor   commercieel   kortlopend   kredieten.   Geconcludeerd   kan   worden   dat   ‘grid   pariteit’   is   bereikt   in   deze   gevallen.   Hoe   hoger   het   opbrengst   kental,   des   te   lager   de   berekende  kWh  prijs.  Er  wordt  vanuit  gegaan  dat  consumenten  maximaal  5000  kWh  per  jaar   mogen  salderen;  dat  geldt  met  950  kWh/kWp  ook  nog  voor  een  5  kWp  systeem.         Elektriciteitsprijs  over  25  jaar   800  kWh/kWp           rentevoet   (Euro/kWh)   1%  O&M             850  kWh/kWp   1%  O&M             900  kWh/kWp   1%  O&M             950  kWh/kWp   1%  O&M          

kWp   0.6   2.5   5   50         kWp   0.6   2.5   5   50         kWp   0.6   2.5   5   50         kWp   0.6   2.5   5   50  

Euro/Wp   2.8   2.4   2.2   1.9         Euro/Wp   2.8   2.4   2.2   1.9         Euro/Wp   2.8   2.4   2.2   1.9         Euro/Wp   2.8   2.4   2.2   1.9  

3   0.236   0.202   0.185   0.160         3   0.222   0.190   0.175   0.151         3   0.210   0.180   0.165   0.142         3   0.199   0.170   0.156   0.135  

6   0.274   0.265   0.243   0.210         6   0.258   0.249   0.228   0.197         6   0.243   0.235   0.216   0.186         6   0.231   0.223   0.204   0.176  

 

 

22

8   0.363   0.311   0.285   0.246         8   0.342   0.293   0.268   0.232         8   0.323   0.276   0.253   0.219         8   0.306   0.262   0.240   0.207  

                                                   

         

         

         

         

nu   0.23   0.23   0.23   0.10                

                  +1%/jr   0.29   0.29   0.29   0.13                

                  +2%/jr   0.38   0.38   0.38   0.16                

                      +3%/jr   0.48   0.48   0.48   0.21                  

   

                 

Tabel.   kWh-­‐prijs   voor   diverse   combinaties   van   kental,   systeemgrootte   (en   –prijs)   en   rentevoet,  vergeleken  met  de  huidige  en  toekomstige  elektriciteitsprijs.    

In   de   tabel   zijn   ook   de   elektriciteitstarieven   weergegeven   die   over   25   jaar   zouden   kunnen   gelden,   wanneer   er   rekening   gehouden   wordt   met   1,   2   of   3%   verhoging   van   dit   tarief   per   jaar.   Duidelijk   is   dat   grid   parity,   indien   nog   niet   bereikt,   sneller   dichterbij   komt   bij   hogere   jaarlijkse  tariefstijgingen.       Voor   grote   systemen   is   grid   parity   nog   niet   bereikt.   Deze   systemen   zullen   voor   het   merendeel   op   grote   daken   van   boerenschuren   of   kantoorgebouwen   staan,   en   de   salderingsregeling   geldt   hier   niet.   Wel   kan   gebruik   gemaakt   worden   van   de   Energie   Investerings  Aftrek  regeling.       De  ontwikkeling  van  de  prijzen  voor  PV  systemen,  met  name  die  van  modules  gaat  snel,  zie   ook   Figuur   1.   Naar   verwachting   zal   grid   parity   ook   voor   systemen   met   kentallen   van   800   kWh/kWp  binnen  handbereik  komen;  dit  houdt  in  dat  ook  systemen  die  niet  onder  optimale   omstandigheden   zijn   geïnstalleerd   (West,   Oost,   niet-­‐optimale   tilt)   een   kWh-­‐prijs   geldt   die   lager  is  dan  het  elektriciteitstarief.     Grootschalige   initiatieven   zoals   Wij   Willen   Zon   (www.wijwillenzon.nl),   Zonvast   (www.zonnefabriek.nl/zonvast-­‐particulier.html),   Zonvogel   (http://www.zonvogel.nl/),   Met   De   Zon   (www.zonnepanelen.nl)   en   Energie-­‐U   (http://www.energie-­‐ u.nl/werkgroepen/zonnige-­‐daken/zonnestroom-­‐voor-­‐u/)   kunnen   systemen   aanbieden   die   dicht  bij  grid  parity  zitten.       In  Figuur  11  is  een  voorbeeld  gegeven,  zoals  aangeboden  in  oktober  2011.      

Figuur  11.  Voorbeeld  van  een  systeem  aanbieding.     Dit  systeem  heeft  een  totale  capaciteit  van  4.07  kWp,  meet  28  m2,  heeft  een  opbrengst  van   3675   kWh   per   jaar,   daarbij   gebruik   makend   van   het   kental   900   kWh/kWp   (MDZ   panelen,   SMA  inverter).  De  prijs  inclusief  installatie  en  BTW  is  9553  Euro,  ofwel  2.35  Euro/Wp.  Met  de   aanname   van   een   rentevoet   van   6%   en   een   levensduur   van   25   jaar   is   de   kWh-­‐prijs   0.231   Euro/kWh.          

 

23

 

4.6. Overige  aanschaf-­‐  en  gebruiksaspecten    

4.6.1. Monitoring van stroomopbrengsten Het   meten   van   de   stroomopbrengsten   heeft   een   tweeledige   functie.   In   de   eerste   plaats   maken   de   stroomopbrengsten   inzichtelijk   of   de   installatie   naar   behoren   functioneert.   Als   de   opbrengsten   achterblijven   op   de   verwachtingen   is   dat   een   signaal   om   te   gaan   kijken   of   er   een   storing   is   opgetreden.   Voor   het   in   de   gaten   houden   van   het   functioneren   van   de   installatie  volstaat  een  simpele  teller  van  de  opgewekte  kWh.  De  moderne  omvormers  zijn   voorzien   van   een   dergelijke   teller.   Aan   de   andere   kant   kan   het   meten   van   de   stroomopbrengsten   gebruikt   worden   voor   het   verrekenen   van   subsidies   en/of   terugleververgoeding.  In  dat  geval  is  de  toepassing  van  een  geijkte  kWh-­‐meter  verplicht.  In   de   meeste   gevallen   worden   deze   meters,   de   zogenaamde   bruto   productiemeters   geleverd   en   geplaatst   door   een   meetbedrijf.   In   de   huidige   energiemarkt   maken   de   meetbedrijven   deel   uit   van   de   lokale   netbeheerder.   Omdat   de   meetmarkt   een   vrije   markt   is,   kan   het   gebeuren   dat   klanten   voor   een   ander   meetbedrijf   kiezen   dan   dat   van   de   lokale   netbeheerder.     In   bestaande   situaties   wordt   vaak   gebruik   gemaakt   van   een   draaischijf   meter.   Deze   meter   is   geschikt  voor  de  saldering:  doordat  de  draaischijf  terugdraait  wordt  de  in  het  net  geleverde   stroom   automatisch   afgetrokken   van   de   uit   het   net   gehaalde   stroom.   In   nieuwbouw   situaties   en   in   gebieden   waar   de   netbeheerders   al   begonnen   zijn   met   het   plaatsen   van   slimme   meters,   wordt   gebruik   gemaakt   van   digitale   meters   met   vier   telwerken.   Over   het   algemeen   gaat   het   over   de   meters   van   Siemens,   Iskra,   Landis   en   Gyr   of   Ampy   (zie   de   links   in   bijlage   5).   Op   deze   meters   wordt   apart   geregistreerd   hoeveel   stroom   er   uit   het   net   wordt   gehaald  en  hoeveel  er  in  het  net  wordt  geleverd  ten  tijde  van  hoogtarief  en  laagtarief.     Het   is   belangrijk   te   vermelden   dat   er   voor   de   opbrengstmeting   een   aparte   bruto   productiemeter   geplaatst   moet   worden,   naast   de   salderingsmeter.   Via   de   link   www.enexis.nl/site/content/schema_installatie_zonnepanelen_of_pv.jsp   zijn   de   verschillende  aansluitschema’s  te  bekijken  voor  de  aansluiting  van  de  bruto  productiemeter.   Op   de   website:   www.enexis.nl/site/content/installatie_zonnepanelen_of_pv.jsp   zijn   de   aansluitvoorwaarden  te  lezen  voor  de  aansluiting  van  bruto  productiemeters.    

4.6.2. Kosten meetdiensten van meetbedrijven Voor  het  plaatsen  van  een  bruto  kWh-­‐meter  worden  door  het  meetbedrijf  eenmalige  kosten   in  rekening  gebracht  van  ongeveer  €  80  -­‐  €  100.  Het  jaarlijks  aflezen  van  de  meterstanden   wordt   ook   door   het   meetbedrijf   verricht   en   kost   €   30.60   (€   2.55   per   maand   incl.   BTW).   Daarmee   zijn   de   kosten   gedekt   van   de   meetinrichting,   jaarlijkse   opname   van   de   meterstanden   en   de   controle   op   de   juistheid   van   de   datacollectie.   In   geval   van   een   grootverbruikeraansluiting   worden   de   opbrengsten   per   maand   afgelezen   tegen   een   tarief   van  €  26.2  incl.  BTW  per  maand  [12].      

 

24

4.6.3. Overige leveranciers van meetdiensten In   gevallen   waar   de   eigenaar   van   de   zonnestroom   installatie   een   goed   inzicht   wenst   te   hebben   in   de   stroomopbrengsten,   maar   geen   gebruik   wil   maken   van   de   diensten   van   het   meetbedrijf,   kan   er   voor   andere   opties   worden   gekozen   zoals:   het   aanschaffen   van   een   softwarepakket   voor   het   volgen   van   de   opbrengsten   via   de   PC   en/of   mobiele   telefoon.  De   meeste  leveranciers  van  omvormers  bieden  een  mogelijkheid  voor  de  aansluiting  op  de  PC.   Voorbeelden  voor  de  meest  voorkomende  omvormers  zijn:     - SunWatch  25  van  Mastervolt  (www.mastervolt.com/solar/products/solar-­‐monitoring/)   - SunnyBeam  van  SMA  (www.solar-­‐net.nl/zonnepanelen/files/images/sunnybeam.pdf)   - Fronius  IG  (www.solar-­‐id.nl/froniusig_bestanden/fronius%20IG%20serie.pdf).     Naast  monitoring  via  de  omvormer  zijn  er  ook  andere  opties  zoals:     - hplaatsen   van   een   bruto   productiemeter   in   eigen   regie.   In   bijlage   6   is   een   lijst   van   de   verkooppunten  opgenomen   - het   uitbesteden   van   monitoring   aan   een   professionele   partij.   De   meest   voor   de   hand   liggende   partij   is   de   eigen   leverancier   van   de   zonnestroom   installatie.   Sommige   leveranciers   hebben   eigen   hardware   en   software   ontwikkeld   voor   het   volgen   van   de   door  hen  geplaatste  installaties.     Een   andere   mogelijkheid   is   dat   de   leveranciers   aangesloten   zijn   bij   een   gespecialiseerd   monitoringsbedrijf.  Daarbij  zijn  verschillende  opties  mogelijk,  namelijk:  de  leverancier  heeft   toegang  tot  de  monitoringsdata  en  waarschuwt  de  eigenaar  als  de  opbrengsten  achter  lopen   bij   de   verwachtingen,   of   de   eigenaar   kan   ook   de   opbrengstdata   volgen.   Voorbeelden   van   gespecialiseerde   monitoringbedrijven   zijn   SolarCare,   Leiderdorpinstruments,   GPX,   Qurrent,   ProxEnergy  en  Metsens.  De  diensten  van  de  laatste  drie  aanbieders  zijn  breder  van  aard  en   betreffen  het  meten  van  zowel  het  verbruik  als  de  producten  van  energie  met  als  doel  om   vraag  en  aanbod  zo  goed  mogelijk  op  elkaar  af  te  stemmen.         SolarCare  (http://www.solarcare.eu/nl/solar-­‐boulevard.html)   SolarCare   heeft,   onder   de   naam   Solar   Boulevard™   een   dienst   ontwikkeld   waarmee   de   performance  van  installaties  op  ieder  gewenst  moment  online  kan  worden  gemonitord.   Solar   Boulevard™   kan   door   leveranciers   worden   gebruikt   voor   het   beheer   van   een   groot   aantal   installaties.   Daarnaast   is   er   mogelijkheid   voor   individuele   eigenaren   van   zonnestroom   installaties   om   hun   installaties   in   de   gaten   te   houden.   Het   product   biedt   aan   de   leverancier/eigenaar   online   inzicht   in   de   dagelijkse  performance  van  zonnestroom  installaties.     Op  grond  van  automatisch  verzamelde  meetgegevens,  berekent   Solar   Boulevard™   per   installatie   dagelijks   of   de   gerealiseerde   opbrengst   niet   uit   de   toon   valt   bij   het   gewogen   gemiddelde   van   alle  aangemelde  systemen.  Bij  de  berekening  van  dit  gemiddelde  wordt  rekening  gehouden   met   de   capaciteit   van   iedere   individuele   installatie,   de   hellingshoek   waaronder   deze   ter   plaatse  is  gemonteerd  en  de  afwijking  ten  opzichte  van  de  optimale  zuid-­‐oriëntatie.    

 

25

Leiderdorp  Instruments   (http://www.leiderdorpinstruments.nl/Nederlands%20Web/RCS/index.html)     Met   de   Remote   Counter   &   Switch   (RCS)   kunnen   pulsen   worden   geteld   van   pulsgevende   meters   zoals   watermeters,   elektriciteitsmeters,   gasmeters   en   warmtemeters.   De   tellerstanden   kunnen   via   een   telefoonlijn   worden   opgevraagd,   of   automatisch   doorgebeld   worden.   De   RCS   heeft   ook   uitgangen   die   op   afstand   bediend   kunnen   worden.   Via   de   telefoonlijn  kan  daarmee  apparatuur  geschakeld  worden.   Er   is   een   speciale   uitvoering   van   de   RCS   voor   het   beheer   van   PV   systemen.   Met   deze   uitvoering  is  het  mogelijk  de  opbrengst  van  het  PV  systeem  te  loggen  (aan  de  hand  van  E-­‐ meter   pulsen).   Het   is   mogelijk   in   te   bellen   en   direct   het   momentaan   vermogen   van   de   PV   installatie  te  zien.       Programmeerbare  functies.   De   RCS   kan   via   de   modem   aansluiting   worden   geprogrammeerd   met   een   PC.   De   software   hiervoor  wordt  meegeleverd.  De  programmeerbare  functies  zijn:   - Instellen   van   een   tijdstip   waarop   uitgaande   boodschappen   verstuurd   moeten   worden.   - Instellen  van  een  terugbel  nummer.   - Instellen  tijdstip  en  frequentie  van  uitbellen.   De   RCS   kan   worden   ingesteld   op   automatisch   terugbellen.   Het   nummer   dat   wordt   teruggebeld   wordt   vooraf   ingeprogrammeerd.   Het   is   dan   onmogelijk   de   gegevens   uit   te   lezen  vanaf  een  ander  dan  het  ingeprogrammeerde  telefoonnummer.     PC  software  functies   De   in   het   veld   geplaatste   RCS’en   kunnen   met   de   meegeleverde   PC   software   worden   opgebeld  om  de  tellerstanden  uit  te  lezen.  Deze  software  zorgt  er  ook  voor  dat  inkomende   meldingen  worden  ontvangen  en  gelogd.   De  software  biedt  de  mogelijkheid  de  tellerstanden  te  exporteren  voor  verdere  verwerking.   Met  de  software  kunnen  de  uitgangen  worden  bediend.  Ook  kan  de  stand  van  de  ingangen   (hoog   of   laag)   worden   gelezen,   zodat   met   de   ingangen   ook   een   status   signaal   kan   worden   verwerkt.     GPX  (www.gpx.nl,  Egbert  Bouwhuis)   GPX   is   een   gecertificeerde   verbinding   tussen   de   broninformatie   en   de   verbruikersdata.   De   verbinding  komt  tot  stand  via  een  ICT  verbinding  met  de  consumptiemeter.  Dat  betekent  dat   de   opbrengsten   van   een   bepaalde   opwekkingsinstallatie   worden   gekoppeld   aan   een   bepaalde   verbruiker.   Het   gaat   om   een   dekking   per   saldo,   niet   gelijktijdig.   Daarbij   worden   de   EAN  codes  van  de  bron  en  van  de  verbruiker  aan  elkaar  gekoppeld.            

 

26

Qurrent  (http://www.qurrent.nl/tmp/Qurrent.html)   Qurrent  heeft  een  systeem  ontwikkeld  voor  de  monitoring  van  de  zonnestroom  opbrengsten   en  het  energieverbruik  in  het  gebouw.     Het  Qurrent  platform  bestaat  uit:     •   Qbox,   een   kastje   in   de   meterkast   voor   de   communicatie   tussen   de   verschillende   deelnemers   onderling   en   met   het   openbare   net,   energiemanagement,   schakelen   van   apparaten  en  opwekkers  en  administratie.    •  Qserver,  een  centrale  database  waar  alle  informatie  wordt  geanalyseerd   •  diverse  'user-­‐interfaces'  waarmee  de  gebruikers  hun  eigen  gegevens  kunnen  bekijken  en   instellen.  Bijvoorbeeld  via  de  computer,  Smart  Phone  of  apart  display  in  de  woonkamer.   Het  gaat  erom  dat  de  opwekking  en  verbruik,  op  individueel  en/of  op  collectief  niveau,  op   een  optimale  wijze  op  elkaar  worden  afgestemd  en  goed  geadministreerd.       ProxEnergy  (http://www.proxenergy.com/nl/4/producten)   ProxEnergy   ontwikkelt   en   integreert   speciale   componenten   die   PV   stroom,   opslag,   laadstations   voor   elektrische   auto’s   en   slim   beheer   van   energiestromen   combineren.   Het   systeem   bestaat   uit   componenten   waarmee   energie   management   in   een   gebouw   stapsgewijs  kan  worden  uitgebreid.  Toezicht  op  prestaties  en  onderhoud  maken  deel  uit  van   het  pakket.   Aan   de   vraagzijde   van   elektriciteit   zullen   klanten   kunnen   profiteren   van   dynamische   prijsstelling  door  het  kopen  van  capaciteit  wanneer  de  externe  prijzen  laag  zijn.  Overtollige   energie   kan   worden   opgeslagen   in   accu's.   Alle   componenten   zijn   onderling   gekoppeld   via   een   individueel   smart   grid.   De   componenten   communiceren   en   werken   onderling   samen,   waarbij  het  proces  beheerd  wordt  door  de  ProxControl  Marvin.    

   

 

27

ProxControl  Marvin®  stelt  prosumers  (dat  zijn  consumenten  die  ook  energie  produceren)  in   staat   hun   energieverbruik   en   zelf   opgewerkte   energie   te   balanceren   door   automatisch   te   reageren  op  de  actuele  marktsituatie.  Slimme  apparaten  en  geïnstalleerde  sensoren,  stellen   de   ProxControl   Marvin®   in   staat   om   apparaten   actief   aan   te   sturen   op   basis   van   gebruikersinstellingen  en  principes  van  dynamische  prijsstelling.  Het  digitale  display  laat  zien   welke   aangesloten   systemen   actief   zijn   en   wat   het   energieverbruik   is   van   de   verschillende   apparaten.     Metsens  (http://www.metsens.nl/)   Metsens   heeft   een   energie   monitoring   systeem   voor   vastgoedbeheerders,   woningcorporaties  en  het  bedrijfsleven.  Met  dit  energie  monitor  systeem  kan  men  per  uur,   per   dag   en   per   maand   op   de   PC   of   smartphone   volgen   wat   de   kosten   zijn   van   gas,   water,   elektra  en  warmte.     Via   internet   en   een   centrale   server   kunnen   meerdere   locaties   met   elkaar   vergeleken   worden.   Ook   kunnen   op   basis   van   bewaarde   gegevens   historische   verbruiksgegevens   worden   vergeleken   en   besparingen   ten   opzichte   van   een   voorgaand   jaar   exact   gevolgd   worden.   Het   systeem   biedt   ook   de   mogelijkheid   van   vergelijking   met   het   gemiddelde   verbruik  van  meerdere  locaties.     Kosten   van   de   meetdiensten   zijn   erg   afhankelijk   van   het   aangeboden   dienstenpakket.   De   simpele   monitoring   via   de   leverancier   ligt   op   ongeveer   €   30   per   jaar,   vergelijkbaar   met   de   kosten  van  het  meetbedrijf.        

4.6.4. Informatieborden voor bedrijven en instellingen   Informatieborden  van  Leiderdorpinstruments   http://www.leiderdorpinstruments.nl/Nederlands%20Web/Demonstratiepanelen/index.ht ml     Het  overgrote  deel  van  de  informatieborden  die   in   Nederland   bij   zonnestroom   installaties   worden   geplaatst   worden   geleverd   door   Leiderdorpinstruments.   Voor   de   installaties   bij   bedrijven,   scholen   en   andere   publieke   instellingen   worden   borden   van   (b   x   h)   60   x   40   cm  met  vier  telwerken  toegepast.  De  telwerken   geven   aan:   actueel   vermogen   (W),   vandaag   opgewekte   energie   (kWh),   totaal   opgewekte   energie   (kWh)   en   de   daarmee   bespaarde   CO2-­‐ emmissies   in   kg.   Op   het   bord   is   een   schematische   weergave   van   de   zonnestroom   installatie   weergegeven   waarbij   meer  

 

28

zonnestralen  oplichten  naarmate  de  zoninstraling  sterker  wordt.  Het  gedeelte  aan  de  linker   zijde   van   het   bord   kan   door   de   klant   zelf   worden   ingevuld   met   een   logo   en/of   tekst   naar   keuze.       De  kosten  van  een  standaard  informatiebord  zoals  hierboven  genoemd  bedragen  €  459  ex   BTW  en  de  verzendkosten  per  stuk.       In   specifieke   gevallen   heeft   de   klant   speciale   wensen   ten   aanzien   van   het   informatiebord.   In   die   gevallen   worden   de   oplossingen   op   maat   ontwikkeld.   De   veranderingen   kunnen   te   maken   hebben   met   een   afwijkende   maat,   een   andere   inrichting   van   het   bord,   de   toepassing   voor   buitenmontage   of   bij   een   speciaal   project.   Hieronder   enkele   voorbeelden   van   de   afwijkende  informatieborden.    

    Maten  70  x  50  cm   Maten  80  x  120  cm   Maten  600  x  100  cm       Siebert  displays   www.siebert-­‐ group.com/docs/Siebert%20Solar/all%20series/PSP/NL/PSP%20XC400%20NL.pdf     Siebert   digitale   displays   zijn   geschikt   voor   zonnestroom   installaties   en   kunnen   ook   op   bestaande   installaties   worden   aangesloten.   De   klant   heeft   keuze   uit   verschillende   ontwerpen,   voor   zowel   binnen   als   buiten.   Ook   deze   displays   tonen   de   totale   opbrengsten,   de   actuele   opbrengst   en   de   CO2-­‐besparing.   Voor   aansluiten   op   de   zonnestroom   installatie   zijn  de  volgende  interfaces  standaard  beschikbaar:     • • •

pulsen  van  een  elektrische  meter  (S0  interface)   seriële  interface  van  de  omvormer  of  datalogger  (RS232  of  RS485)   Ethernet-­‐interface  (RJ45)  

 

 

29

 

 

 

 

 

  Solar-­‐Log™   http://www.solar-­‐log.nl/nl/kontakt/bezugsquellen/fuer-­‐endkunden.html   Solar-­‐log™   is   een   systeem   voor   monitoring   en   bewaking   van   zonnestroom   installaties.   Het   systeem   bestaat   uit   een   datalogger   met   bijbehorende   software.   Solar-­‐log™   verzamelt   data   en   stuurt   deze  door  naar  een  PC.  De  dagelijkse  prestaties  van   de  zonnestroom   installatie   worden   grafisch   gevisualiseerd.   Ook   biedt   het   systeem   mogelijkheden   voor   een   automatische   alarmfunctie   via   email   of   SMS.     Solar  log™  is  leverbaar  in  verschillende  uitvoeringen  waardoor  deze   bij   kleine   en   grote   zonnestroom   installaties   en   met   verschillende   omvormertypes  kan  worden  toegepast.                      

 

30

Sunny  Matrix  van  SMA  (http://files.sma.de/dl/3200/SMATRIX-­‐DNL101630.pdf)       Sommige   leveranciers   in   Nederland   leveren   bij   hun   installaties   de   informatieborden   van   SMA.   Dit   bord   is   leverbaar   in   verschillende   maatvoeringen.   De   volgende   afmetingen   (B   /   H   /   D)   in   mm   zijn   leverbaar:   800   /   400   /   120,   800   /   800   /   120   of   800   /   1000   /   120.   De   borden   zijn   geschikt   voor   binnen   of   buitenmontage.   Op   het   bord   worden   de   waardes   weergegeven   voor:   actueel   vermogen   (W),   energie   per   dag   (kWh),   totale   energie   (kWh)   en   CO2-­‐besparing   (kg).   Daarnaast   is   er   een   gedeelte   van   het   bord   gereserveerd   voor   de   eigen   tekst   van   de   klant.   De   tekst   kan   in   de   taal   naar   keuze   worden   weergegeven.     De  kosten  van  de  display  80  x  40  cm  met  toebehoren  en  100  m  kabel,  excl.  BTW  liggen  in  de   buurt  van  €  1.300.      

4.6.5. Displays voor individuele installaties bij particulieren   Leiderdorp  instruments   www.leiderdorpinstruments.nl/Nederlands%20Web/Demonstratiepanelen/LI-­‐12.htm     LI-­‐12  is  een  kWh-­‐meter  voor  het  aflezen  van  de  opbrengsten  van  zonnestroom  installaties  bij   particulieren.  Het  geheel  bestaat  uit  een  zendertje  dat  in  de  meterkast  wordt   aangesloten  en  een  display  voor  in  de  woonkamer.  Op  de  display  kunnen  de   verschillende  waardes  worden  afgelezen  zoals  het  momentaan  vermogen,  de   totaal  opgewekte  energie  en  de  daarmee  bespaarde  CO2-­‐emmissies.     Het  display  werkt  op  batterijen  en  kan  dus  op  een  willekeurige  plaats  in  huis   worden  opgehangen.  De  meter  is  geschikt  tot  een  maximaal  te  meten  vermogen   van  5750  Watt.     De   maten   van   de   display   zijn:   80   x   125   x   35   mm   (bxhxd).   De   kosten   van   LI-­‐12   meet-­‐unit  bedragen  €  140  per  stuk  incl.  BTW  en  de  verzendkosten.     Deze  display  wordt  door  Mastervolt  aangeboden  onder  de  naam  SunWatch.     Sunny  Beam   Sunny  Beam  van  SMA  is  een  display  voor  de  bewaking  van  zonnestroom  installaties  bij   particulieren.  Op  het  scherm  wordt  de  informatie  getoond  betreffende:  dagprofiel,  actueel   vermogen,  opbrengst  per  dag  en  totale  opbrengst.   Daarnaast  kan  worden  opgeroepen:  het   maandoverzicht,  de  energieopbrengst  in  euro  of  de   bespaarde  CO2-­‐emmissies.            

 

31

Fronius  IG   Het   display   van   Fronius   biedt   ruime   mogelijkheden   voor   het   aflezen   van   relevante   waardes   betreffende   de   zonnestroom   installaties   zoals   de   stroomopbrengsten,   temperatuur,   frequentie,   netimpedantie   en   dergelijke.   Het   display   wordt   geleverd   in   combinatie   met   Fronius   omvormer.            

4.7. Presentatie  van  resultaten   De   resultaten   zijn   gepresenteerd   op   de   Sunday   2011,   die   op   12   oktober   2011   plaatsvond.   Van   de   feedback   naar   aanleiding   van   deze   presentatie   is   dankbaar   gebruik   gemaakt   in   dit   rapport.       New-­‐energy-­‐TV  interviewde  Wilfried  van  Sark  tijdens  Sunday  2011,  zie   http://www.new-­‐energy.tv/zon/zonnestroom_concurrerend_met_netstroom.html     In   de   Telegraaf   van   5   november   2011   verscheen   een   bijdrage   aan   “de   groene   Telegraaf”,   zie   bijlage  7.     Vanwege   het   voor   het   eerst   bereiken   van   grid   parity   in   Nederland   zijn   twee   bijdragen   ingestuurd   voor   wetenschappelijke   conferenties,   t.w.,   38e   IEEE   Photovoltaic   Specialists   conference,   3-­‐8   Juni   2012,   Austin,   TX,   Verenigde   Staten   van   Amerika,   en   27th   European   Photovoltaic  Solar  Energy  Conference  and  Exhibition,  25-­‐28  September  2012,  Frankfurt.     Dit   rapport,   en   de   daarbij   behorende   database   zijn   kunnen   worden   geraadpleegd   op   de   website  van  de  Stichting  Monitoring  Zonnestroom:  www.zonnestroomnl.nl,  zie  Figuur  12.  

 Figuur  12.  Website  van  de  Stichting  Monitoring  Zonnestroom.  

 

32

5. Conclusies en aanbevelingen  

5.1. Conclusies   Dit   rapport   beschrijft   de   resultaten   van   een   inventarisatie   van   PV   modules,   omvormers   en   systeemcomponenten  die  op  de  Nederlandse  markt  verkrijgbaar  zijn.  De  inventarisatie  heeft   plaatsgevonden  in  de  maand  oktober  2011.       Er   zijn   166   modules   gevonden,   waarvan   slechts   3   module   types   bij   meerdere   leveranciers   te   verkrijgen  zijn.  De  belangrijkste  resultaten  voor  de  PV  modules  zijn:     Gemiddelde  prijs   445  Euro   range  199  –  870  Euro   Gemiddeld  vermogen   211  Wp   range  100  –  280  Wp   Gemiddelde  prijs  per  vermogen   2.10  Euro/Wp   range  1.11  –  4.70  Euro/Wp   Gemiddeld  vermogen  per  oppervlak   140  Wp/m2   range  69  –  153  Wp/m2   2 Gemiddeld  oppervlak   1.48  m   range  1.25  –  1.94  m2   Gemiddeld  gewicht   18.7  kg   range  15.4  –  27  kg   Aantal  cellen  per  module   48  –  72       Technologie   Alleen  mono/multi  c-­‐Si     Energieopbrengst   1000  kWh/kWp   range  1050  –    950     De   inventarisatie   heeft   geleid   tot   een   aantal   van   195   omvormers,   waarvan   98   types   bij   meerdere  leveranciers  te  verkrijgen  zijn.  Het  prijsverschil  bedraagt  in  het  algemeen  minder   dan  10%,  maar  in  enkele  gevallen  bijna  90%.  De  belangrijkste  resultaten  voor  de  omvormers   zijn:     Gemiddelde  prijs  per  vermogen   0.45  Euro/Wp   range  0.17  –  0.87  Euro/Wp   Gemiddelde  Europees  rendement   95.2  %   range  90  –  97.8  %     Naar   verwachting   zal   de   grote   variatie   in   prijzen   van   zowel   modules   als   inverters   waarschijnlijk  afnemen  nu  prijzen  o.a.  door  dit  rapport  transparanter  worden.     Voor   opbrengstberekeningen   van   systemen   met   panelen   en   omvormers   die   in   de   inventarisatie  zijn  opgenomen,  zijn  (nog)  geen  gegevens  beschikbaar.  Het  model  kan  daarom   niet   worden   ingezet.   Omdat   het   allen   standaard   silicium   technologie   panelen   betreft   is   daarom   uitgegaan   van   een   opbrengst   van   1000   kWh/kWp,   met   een   variatie   van   5%.   Uitgaande   van   de   range   in   het   Europees   rendement   van   omvormers   van   ook   zo’n   5%   (gemiddeld  95.2%),  en  andere  systeem  verliezen  van  10%,  kan  een  uitspraak  gedaan  worden   voor  de  opbrengst   in  Nederland.   Op  grond  van  de  verschillen  over  het  land  van   de   zonne-­‐ instraling  van  zo’n  10%,  wordt  een  aantal  typische  energie  opbrengsten  kentallen  gebruikt:   800,  850,  900,  en  950  kWh/kWp.     De   kosten   voor   kleine   en   grote   PV   systemen   zijn   verschillend.   Er   is   een   aantal   voorbeeldberekeningen   uitgevoerd   voor   vier   typische   systeem   groottes:   0.6,   2.5,   5,   en   50   kWp.   De   eerste   drie   groottes   zijn   typisch   voor   consumenten,   het   grootste   systeem   voor   boerenschuren  of  kantoorpanden.  Voor  deze  systemen  zijn  de  kosten  in  Euro  per  opgewekte   kWh  uitgerekend,  voor  de  vier  kentallen  800,  850,  900  en  950  kWh/kWp,  drie  verschillende   waardes   voor   de   rentevoet   (3,   6,   8%),   en   1%   O&M   kosten.   Voor   900   kWh/kWp   blijkt,   zie  

 

33

tabel,     dat   voor   5   van   de   12   combinaties   de   kWh-­‐prijs   lager   is   dan   het   kWh-­‐tarief   dat   elektriciteitsleveranciers  nu  rekenen  (0.23  Euro/kWh):  grid  parity  is  bereikt  in  die  gevallen.   Voor   het   grote   systeem,   waar   in   acht   genomen   moet   worden   dat   kWh-­‐prijs   voor   grootverbruik   lager   is   dan   die   voor   consumenten,   namelijk   0.10   Euro/kWh,   is   grid   parity   nog   ver  weg.       900  kWh/kWp                       1%  O&M   kWp   Euro/Wp   3   6   8     0.6   2.8   0.210   0.243   0.323     2.5   2.4   0.180   0.235   0.276     5   2.2   0.165   0.216   0.253     50   1.9   0.142   0.186   0.219     Monitoring   van   opgewekte   hoeveelheid   energie   kan   plaatsvinden   via   draaischijf   meters   of   slimme  meters,  mits  niet  meer  dan  5000  kWh,  vanwege  de  salderingsgrens.  Daarnaast  zijn   er  meerdere  leveranciers  van  meetdiensten  actief    

5.2. Aanbevelingen     Het   huidige   rapport   geeft   een   eerste   inventarisatie   weer,   status   oktober   2011.   Tijdens   de   presentatie  van  de  resultaten  op  de  Sunday  2011,  bleek  dat  er  meer  panelen  in  Nederland   verkrijgbaar   zijn   dan   nu   opgenomen   in   de   database.   Dit   geldt   ook   voor   omvormers.   Mede   omdat  de  huidige  markt  zeer  snel  verandert,  is  het  wenselijk  een   update  te  maken,  met  een   frequentie  van  4  maal  per  jaar.  Dit  zal  in  een  vervolg  project  worden  uitgevoerd.     De  combinatie  van  de  beste  module,  qua  rendement  of  prijs,  met  de  beste  omvormer,  levert   niet   automatisch   het   beste   systeem   op.   Er   moet   goed   bepaald   worden   of   de   diverse   componenten  technisch  bij  elkaar  passen.  Dit  is  de  taak  van  de  installateur  of  systeemhuis.   Een   certificeringsysteem   zou   moeten   worden   ontworpen,   waarin   een   garantie   voor   het   goed  functioneren  van  het  gehele  PV  systeem  zou  moeten  zijn  geregeld.       Omdat   opbrengst   gegevens   niet   voorhanden   zijn   voor   de   vele   modules,   zou   tenminste   de   data  specificaties  van  de  panelen  zodanig  moeten  zijn  dat  een  model  gemaakt  kan  worden   waarmee   het   rendement   als   functie   van   instraling   geparameteriseerd   kan   worden.   Het   is   ondoenlijk   en   tijdrovend   om   voor   elke   module   op   de   markt   een   jaar   lang   de   opbrengst   te   testen.   Een   zelfde   argument   geldt   ook   voor   omvormers.   Zo   kan   een   nauwkeuriger   voorspelling   (vooraf/achteraf)   van   de   opbrengst   van   een   specifiek   PV   systeem   worden   gemaakt.                  

 

34

6. Referenties   [1]  CBS  Statline,  http://statline.cbs.nl/statweb/,  5  december  2011.   [2]  A.  Jäger-­‐Waldau,  PV  market  overview,  status  2010.   [3]  Photon  International  Solar  Module  database,     http://www.photon.info/photon_site_db_solarmodule_en.photon,  10  oktober  2011.     [4]  KNMI,  Jaaroverzicht  van  het  weer  in  Nederland  2010,     http://www.knmi.nl/klimatologie/mow/pdf/jow_2010.pdf   [5]  KNMI,  Jaaroverzicht  van  het  weer  in  Nederland  2011,     http://www.knmi.nl/klimatologie/mow/pdf/jow_2011.pdf   [6]  R.  Westerhuis,  L.  Verhoef,  W.  Van  Sark,  W.,  Monitoring  en  lessen  PV-­‐projecten     Amersfoort  en  HAL-­‐gebied,  2008,  Rapport  number  NWS-­‐E-­‐2008-­‐18     http://igitur-­‐archive.library.uu.nl/chem/2009-­‐0306-­‐202604/NWS-­‐E-­‐2008-­‐18.pdf   [7]  S.M.  Lensink,  J.A.  Wassenaar,  S.L.  Luxembourg,  C.J.  Faasen,  M.  Mozaffarian,  Final  advice     base  rates  2011  for  electricity  and  green  gas  in  the  framework  of  the  SDE  scheme,  ECN,     2011,  http://www.ecn.nl/docs/library/report/2010/e10109.pdf   [8]  Solarbuzz  website,  januari  2012.     http://solarbuzz.com/facts-­‐and-­‐figures/retail-­‐price-­‐environment/module-­‐prices [9]  Greenpeace-­‐EPIA,  Solar  generation  6,  Solar  Photovoltaic  electricity  empowering  the     world,  2011,       http://www.epia.org/publications/epia-­‐publications/solar-­‐generation-­‐6.html   [10]  H.  Haeberlin,  F.  Kaesser,  Ch.  Liebl,  Ch.  Beutler,  Results  of  recent  performance  and     reliability  tests  of  the  most  popular  inverters  for  grid  connected  PV  systems  in     Switzerland,  Proceedings  13e  EU  PVSEC,  1995.     [11]  Photon  International,  issue  12-­‐2011,  pp.  152-­‐155.   [12]http://www.liander.nl/liander/producten_diensten/tarieven/2011/elektriciteit/     meetdienst_kleinverbruik.htm     http://kleinverbruik.stedinmeetbedrijf.nl/tarieven_meterhuur             .  

 

35

7. Bijlagen  

7.1. Bijlage  1:  PV  module  overzicht      

 

Module  type  nummer  

Merk/  Fabrikant  

220  WP   24-­‐190   240  watt  Tendens   48MCS  170  Wp   610/215   610/230   612/280   A-­‐214P   A-­‐222P   A-­‐230P   ASI-­‐100   ASI-­‐95   Atrium  175  Wp   Atrium  180  Wp   Atrium  185  Wp   Atrium  220  Wp   Atrium  230  Wp   Black  230/07   Black  240/07   Black  245/02   Blackline  pro  180watt   Blue  235/07   Blue  270/11   BMU-­‐233   BP  4175T   CHN  195-­‐  72pm   CN-­‐180S   CRM  170W   CS6P-­‐200P   CS6P-­‐210P   CS6P-­‐215P   CS6P-­‐220P   CS6P-­‐230P   CS6P-­‐240P   CSUN  235-­‐60P   CSUN230-­‐60P   DS5M185   DS6M245   DS6P230  

Sharp   Titan  Energy  Systems   Tendens   Day4  Energy   Solsonica   Solsonica   Solsonica   Atersa   Atersa   Atersa   Schott  Solar   Schott  Solar   Ubbink  Solar   Ubbink  Solar   Ubbink  Solar   Ubbink  Solar   Ubbink  Solar   Solon   Solon   Solon   Blackline  pro   Solon   Solon   Bisol   BP  Solar   Chinaland   Superenergy  Photoelectricity   Chaori   Canadian  Solar   Canadian  Solar   Canadian  Solar   Canadian  Solar   Canadian  Solar   Canadian  Solar   China  Sunergy   China  Sunergy   DS  Solar   DS  Solar   DS  Solar  

36

EGM  185   ET-­‐M572170   ET-­‐M572175   ET-­‐M572185     ET-­‐P65420     ET-­‐P654200   ET-­‐P654205   ET-­‐P660230   GE-­‐230   GES-­‐P230   HIT-­‐240HDE4   HIT-­‐N235SE10   HJM  SOLAR  180  W   I-­‐110   JustRoof  190D   JYM  170   JYM  175   JYM  180   JYM  185   JYM  190   JYM  225   JYM  260   KC  120-­‐1   KC  125  G-­‐2   KC  158G-­‐2   LDK-­‐D185-­‐24   M240-­‐60   M60-­‐250   MDZ180   MDZ185   MDZ240   MDZ280   Mono  151Wp   Monosol  195MS   MSDT  160  A   MSTD  127  A   MSTD  200  B   Multisol  M5-­‐96-­‐230   Multisol  P6-­‐54-­‐200   Multisol  P6-­‐60-­‐230   NA-­‐F121(GJ)   ND-­‐170  E1F   ND-­‐220  (E1F)   NE  Q7  (E3E)-­‐167   NT  R5E3E-­‐175   NU-­‐175(R1H)   NU-­‐180E1  /  NU-­‐S0E3SE   NU-­‐185E1  /  NU-­‐S5E3SE   NU-­‐230(R1H)  

 

Eging  PV   ET-­‐Solar   ET-­‐Solar   ET-­‐Solar   ET-­‐Solar   ET-­‐Solar   ET-­‐Solar   ET-­‐Solar   GE  Energy   GESOLAR   Sanyo   Sanyo   HJM  solar   Isofoton   Suntech  Power   Jiangsu  KingSun  Solar   Jiangsu  KingSun  Solar   Jiangsu  KingSun  Solar   Jiangsu  KingSun  Solar   Jiangsu  KingSun  Solar   Jiangsu  KingSun  Solar   Jiangsu  KingSun  Solar   Kyocera   Kyocera   Kyocera   LDK   Abakus   Philadelphia  Solar   Metdezon   Metdezon   Metdezon   Metdezon   Nuon   IBC   Photovoltech   Photovoltech   Photovoltech   Scheuten   Scheuten   Scheuten   Sharp  Solar   Sharp  Solar   Sharp  Solar   Sharp  Solar   Sharp  Solar   Sharp  Solar   Sharp  Solar   Sharp  Solar   Sharp  Solar  

37

NU-­‐E235(E1)   NU-­‐E235(J5)   NU-­‐E245(J5)   Poly  230   Poly  235   Polysol  210VG   Polysol  230LS   PSM  125   PW1250-­‐115   PW1650-­‐175   QFC200-­‐W   RS-­‐M180   RSM100   RSM105   Schott  EFG  160   Schott  EFG  165   SE-­‐185-­‐72M   SE-­‐190M   SF  160M5-­‐24  170Wp   SF  160M5-­‐24  175Wp   SF  160M5-­‐24  180Wp   SL  180CE  38M   SL  185   SL  210CE  30P   SL  250CE  48M   SL-­‐001-­‐182   SPP  235   SPR-­‐225-­‐WHT-­‐D   SPR-­‐300-­‐WHT-­‐D   SPR-­‐315E-­‐WHT-­‐D   SR-­‐M572195   SSM72A190   SSP60C240   SST  175-­‐72M   SST  185-­‐72M   SST  190-­‐72M   STP  210-­‐18/Ub   STP175S-­‐24/Ac   STP185S-­‐24/Ad+   STP190S-­‐24/Ad+   STP195S-­‐24/Ad+   STP200-­‐18/Ud   STP205-­‐18/Ud   STP210-­‐18/Ud   STP225-­‐20/Wd   STP230-­‐20/Wd   STP245S-­‐20/Wd   STP250S-­‐20/Wd   STP280-­‐24/Vd  

 

Sharp  Solar   Sharp  Solar   Sharp  Solar   Schott  Solar   Schott  Solar   IBC   IBC   Philips   Photowatt   Photowatt   MSK   Rich  Solar   Shell  Solar   Shell  Solar   Schott  Solar   Schott  Solar   Solar  Module   SolarEnergtech   Solarfun   Solarfun   Solarfun   Ningbo  Qixin   Sunlink   Ningbo  Qixin   Ningbo  Qixin   Solyndra   Solarpark   Sunpower   Sunpower   Sunpower   Sunrise   Senersun   Senersun   CEEG  SST  (Shanghai)   CEEG  SST  (Shanghai)   CEEG  SST  (Shanghai)   Suntech  Power   Suntech  Power   Suntech  Power   Suntech  Power   Suntech  Power   Suntech  Power   Suntech  Power   Suntech  Power   Suntech  Power   Suntech  Power   Suntech  Power   Suntech  Power   Suntech  Power  

38

SW  230   SW  235   SW  240   SW  245   TSM-­‐DC01  175   Vitro-­‐P6-­‐54-­‐200   WXS235S   YL  165PT-­‐23b   YL  170PT-­‐23b   YL  175PT-­‐23b   YL  180PT-­‐23b   YL  185PT-­‐23b   YL  230  PT-­‐29b   YL  235  PT-­‐29b   YL180   YL210  WP   YL260C-­‐30b   ZT  185S  Black  Solar   ZT  185S  Solar   ZX240(48)M  

Solarworld   Solarworld   Solarworld   Solarworld   Trina  Solar   Scheuten   Zhejiang  Wanxiang  Solar   Yingli  Solar   Yingli  Solar   Yingli  Solar   Yingli  Solar   Yingli  Solar   Yingli  Solar   Yingli  Solar   Yingli  Solar   Yingli  Solar   Yingli  Solar   Solar  Module   Solar  Module   ZnshineSolar  

 

 

39

7.2. Bijlage  2:  Omvormer  overzicht      

 

Type  

Merk  

CS-­‐15TL   CS-­‐20TL   GRIDFIT250   IG-­‐TL  3.0   IG-­‐TL  3.6   IG-­‐TL  4.0   IG-­‐TL  4.6   IG-­‐TL  5.0   IG+  100  2f   IG+  120  3f   IG+  150  3f   IG+  30   IG+  35   IG+  50   IG+  70  2f   IG15-­‐500V   IG20-­‐500V   IG30-­‐500V   IG40-­‐500V   IG60HV-­‐503V   IS10   IS15   Multi  -­‐source  Hybrid  Inverter  30  kW   Multi  -­‐source  Hybrid  Inverter  60  kW   PIKO  10.1   PIKO  3.0   PIKO  3.6   PIKO  4.2   PIKO  5.5   PIKO  8.3   PowerRouter  PR0S   PowerRouter  PR37S   PowerRouter  PR50S   PVI-­‐10..0  OUTD   PVI-­‐12,5  OUTD   PVI-­‐2000   PVI-­‐2000  OUTDOOR   PVI-­‐3.8   PVI-­‐3600   PVI-­‐4,6   PVI-­‐5000   PVI-­‐6000   SB1200   SB1600TL   SB1700  

Mastervolt   Mastervolt   Exendis   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Fronius   Mastervolt   Mastervolt   Exendis   Exendis   Kostal   Kostal   Kostal   Kostal   Kostal   Kostal   Nedap   Nedap   Nedap   Aurora   Aurora   Aurora   Aurora   Aurora   Aurora   Aurora   Aurora   Aurora   SMA   SMA   SMA   40

SB2000HF   SB2100TL   SB2500   SB2500HF   SB3000   SB3000-­‐TL   SB3000HF   SB3300   SB3800   SB4000-­‐TL   SB5000-­‐TL   ServeMaster  10000  TL   ServeMaster  12500  TL  Pro+   ServeMaster  1500  TL  Pto+   ServeMaster  8000  TL  Pro+   SMC  10000TL   SMC  11000TL   SMC  4600A   SMC  5000A   SMC  6000a   SMC  6000TL   SMC  7000  HV   SMC  7000TL   SMC  8000TL   SMC  9000TL   Soladin  600   Solivia  15TL   Solivia  2.5   Solivia  20TL   Solivia  3.0   Solivia  3.3   Solivia  5.0   StecaGrid  1000  3ph   StecaGrid  2000+  Master   StecaGrid  2010+  Master   StecaGrid  300   StecaGrid  500   TLX  10K   TLX  12,5K   TLX  15K   Tripower  10000-­‐TL   Tripower  12000-­‐TL   Tripower  15000-­‐TL   Tripower  17000-­‐TL   Tripower  8000-­‐TL   XL10   XL15   XS2000   XS3200  

 

SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   IBC  Solar   IBC  Solar   IBC  Solar   IBC  Solar   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   Mastervolt   Delta   Delta   Delta   Delta   Delta   Delta   Steca   Steca   Steca   Steca   Steca   Danfoss   Danfoss   Danfoss   SMA   SMA   SMA   SMA   SMA   Mastervolt   Mastervolt   Mastervolt   Mastervolt  

41

XS4300   XS6500  

Mastervolt   Mastervolt  

 

 

42

7.3. Bijlage  3:  Lijst  van  benaderde  bedrijven:     Bisol,   Bosch   Solar,     CentroSolar,     Solar   Modules   Nederland,   Atama   Solarenergie,   Besseling   Installatie,   Comfort   Wonen,   De   Zonnefabriek,   EcoPro,   Energieker.nl,   Energie-­‐Unie,   First   Energy,  GreenFocus,  EnergyHolland,  Solar  NRG,  Met  de  Zon,  SoGreen  Nederland,  SolarNet,   Sunsolar,   SunSystems,   Topsun   Solar,   Spankeren,   Sunkit,   WijWillenZon,   Zaanzon,   Zon   &   Co,   Zonnestroom,  Zonzo,  SolarClarity,  Tentensolar,  ZENsolar,  Miracle-­‐Moon,  Energieanders.      

 

43

7.4. Bijlage  4:  Systematiek  berekening  jaaropbrengst  PV  systeem     Wilfried  van  Sark,  september  2011.     Ga  uit  van  instraling  en  omgevingstemperatuur  gegevens  van  een  locatie   Bereken  opgewekte  DC  en  AC  energie  van  paneel/inverter  systeem:   1. Gebruik  paneel  performance  als  functie  van  instraling  en  temperatuur   2. Gebruik  inverterrendement  als  functie  van  deel  van  maximum  capaciteit   3. Pas  constante  verliesfactoren  toe   Bepaal  dan  performance  ratio  PR.       1.  Paneel  performance  als  functie  van  instraling  en  temperatuur.   Paneel   performance   kan   worden   beschreven   met   de   aanname   dat   het   paneel   bij   elke   instraling   het   maximale   vermogen   produceert.   De   maximum   power   point   tracker   in   de   inverter  zal  daarvoor  zorg  dragen.  Een  simpel  model  met  vier  parameters  voor  kan  worden   gebruikt;  dit  beschrijft  het  het  rendement  van  het  zonnepaneel  als  functie  van  instraling   G   (W/m2)  en  module  temperature   TM  [Drews2007],  met  drie  parameters   a1 ,   a2  en   a3  die  

module  specifiek  zijn,  en  een  temperatuur   coëfficiënt   α ,  die  vooral  bepaald  wordt  door  het   materiaal  van  het  zonnepaneel.       η MPP (G, TM ) = η MPP (G, 25 )⋅ 1 + α (TM − 25 )         (1)  

(

)

  waarbij   het   rendement   η MPP (G, TM )   bij   een   standaard   temperatuur   van   TM = 25   °C   (standard  test  condition,  STC)  wordt  gegeven  als                 (2)   η MPP (G, 25 ) = a1 + a2G + a3 ln (G )     De   vier   parameters   kunnen   in   principe   bepaald   worden   uit   de   specificatie   data   sheets  van  de  fabrikant  van  de  panelen,  of  door  gemeten  stroom-­‐spannings  karakteristieken   te  fitten.     In   het   vervolg   gebruiken   we   de   volgende   parameters   voor   een   multi-­‐kristallijn   silicium   zonnepaneel:   a1   =   0.18194,   a2   =   -­‐0.04163   m2/W,   a3   =   0.02158,   α  =  -­‐0.4   %/K   [Reich2009].  In  Figuur  1  wordt  het  rendement  bij   TM = 25  °C  weergegeven  als  functie  van   de   instraling   van   0   –   1200   W/m2.   Duidelijk   is   te   zien   dat   bij   een   instraling   van   1000   W/m2   (STC),   het   rendement   niet   het   hoogst   is,   namelijk   14.03%.   Voor   dit   paneel   wordt   een   maximaal  rendement  van  14.62%  bereikt  bij  500  W/m2.  Bij  hogere  temperaturen  neem  het   rendement  aanzienlijk  af.  Paneeltemperaturen  van  60-­‐80  °C  zijn  geen  uitzonderingen  in  de   praktijk.   Bij   een   instraling   van   1000   W/m2   is   het   paneelrendement   12.1%   bij     60   °C   en   10.9%   bij  80  °C.    

 

44

0.16   0.14   0.12  

25  

0.1  

40   50  

0.08  

60  

0.06  

70   80  

0.04  

90  

0.02   0   0  

200  

400  

600  

800  

1000  

1200  

1400  

    Figuur   1:   Rendement   van   een   multikristallijne   zonnecel   als   functie   van   instraling   (0-­‐1200   W/m2)  en  temperatuur  (°C).     Om   dit   model   te   kunnen   gebruiken,   moet   de   module   temperatuur   bekend   zijn.   Deze   kan   worden   bepaald   uit   een   verband   tussen   instraling,   omgevingstemperatuur   TA   en   manier   van  integratie  van  het  paneel  in/op  een  dak,  als  volgt  [Drews2007]:                   (3)   TM = TA + c * G     De  parameter  c  is  afhankelijk  van  de  manier  van  integratie,  zie  Tabel  1  [Sauer1994].   Ter   illustratie   is   de   bereikte   module   temperatuur   weergegeven   voor   een   instraling   van  1000   W/m2   en   omgevingstemperatuur   van   25   °C:   deze   varieert   van   83   °C   bij   volledige   dakintegratie  tot  45  °C  bij  vrijstaande  opstelling.     Tabel   1:   Parameter   c   en   module   temperatuur   TM   voor   G   =   1000   W/m2   en   TA   =   25   °C   als   functie  van  type  integratie  van  het  zonnepaneel.   c   TM  (°C)   PV  system  installatie   (m2/W)   (G=1000  W/m2,TA  =  25  ° C)     Dak  geïntegreerd   0.058   83     Op  het  dak,  met  een  kleine  afstand     0.036   61   tussen  dak  en  module  (<10  cm)     Op  het  dak,  met  een  kleine  afstand     0.027   52   tussen  dak  en  module  (>10  cm)         Vrijstaand   0.02   45            

 

45

2.  Inverterrendement  als  functie  van  deel  van  maximum  capaciteit     Voor  de  inverter  performance  kan  gebruik  worden  gemaakt  van  een  model   analoog   aan   dat  

(

)

van   de   paneel   performance.   Het   rendement   ηinv Pdcin   is   afhankelijk   van   het   ingaande   dc   vermogen  Pdcin,  namelijk  dat  wat  het  paneel  als  maximaal  vermogen  (bij  bepaalde  instraling   en  temperatuur)  genereert,  en  het  nominaal  vermogen,  Pnom,  van  de  inverter:      

(

)

ηinv Pdcin = b1 + b2

⎛P ⎞ Pdcin + b3 ln ⎜ dcin ⎟   Pnom ⎝ Pnom ⎠

  De   drie   parameters   kunnen   in   principe   bepaald   worden   uit   de   specificatie   data   sheets  van  de  fabrikant  van  de  inverters,  of  door  het  fitten  van  metingen     In  het  vervolg  gebruiken  we  de  volgende  parameters  voor  een  typische  inverter:  b1  =   1.07,  b2  =  -­‐0.15,  b3  =  0.08.       In  Figuur  2  wordt  het  inverter  rendement  weergegeven  als  functie  van  de  ratio  Pdcin   en   Pnom   (in   procenten).   Wanneer   Pdcin   gelijk   is   aan   Pnom,   is   het   inverterrendement   0.92.   Het   maximale  rendement  van  0.94  treedt  op  wanneer  Pdcin  de  helft  is  van  Pnom.  Een  vaak  gebruikt   rendement  voor  inverters  is  het  zogenaamde  Europese  rendement.  Deze  is  gedefinieerd  als   [Haeberlin2006,  Bower2004]     ηeuro = 0.03η5% +0.06η10% +0.13η20% + 0.10η30% +0.48η50% +0.20η100%   waarin   ηi%   het   rendement   is   bij   i%   van   het   nominale   inverter   vermogen.   Het   Europese  rendement  voor  de  inverter  uit  Figuur  2  kan  dan  worden  bepaald  op  0.8048.      

eta_inv   1   0.9   0.8   0.7   0.6   0.5   0.4   0.3   0.2   0.1   0   -­‐20  

eta_inv  

0  

20  

40  

60  

80  

100  

140  

 

  3.  Constante  verliesfactoren       Som  van  alle  andere  verliesfactoren  is  10%.        

 

120  

46

4.  Performance  ratio  PR     De  performance  van  PV  systemen  wordt  ook  wel  gekarakteriseerd  door  een  zogenaamde   ‘Performance  Ratio’  (PR).  De  performance  ratio  is  een  indicator  voor  de  verliezen  in  een  PV   systeem;   daarin   worden   meegenomen   de   verliezen   in   panelen,   inverters,   instralingpatronen   (spectrale   verschillen,   maar   ook   beschaduwing),   kabel   verliezen   etc..   De   PR   is   als   volgt   gedefinieerd:  

PR =

ηsys ηSTC

E fi =

E fiGSTC Hi A   = PSTC H i PSTC GSTC A

Met   hierin   ηsys     de   systeem   efficiency,   ηSTC   de   efficiency   bij   STC,   Efi   de   energie   opbrengst   (kWh),  Hi     de  instraling  in  het  vlak  van  het  paneel  (kWh/m2),  A  het  oppervlak  van  het  paneel   (m2),   PSTC     het   nominaal   module   vermogen   (Wp),   en   GSTC   de   instraling   bij   standaard   test   condities  (=  1000  W/m2).           Referenties     [Drews2007]   Drews   A,   de   Keizer   AC,   Beyer   HG,   Lorenz   E,   Betcke   J,   van   Sark   WGJHM,   Heydenreich   W,   Wiemken   E,   Stettler   S,   Toggweiler   P,   Bofinger   S,   Schneider   M,   Heilscher   G,   Heinemann   D.   Monitoring   and   remote   failure   detection   of   grid-­‐ connected   PV   systems   based   on   satellite   observations.   Sol.   Energy   2007;   81:   548-­‐ 564.   [Reich2009]   Reich   NH,   Van   Sark   WGJHM,   Alsema   EA,   Lof   RW,   Schropp   REI,   Sinke   WC,   Turkenburg   WC.   Crystalline   silicon   cell   performance   at   low   light   intensities.   Solar   Energy  Materials  and  Solar  Cells  2009;  93:  1471-­‐1481.     [Sauer1994]   Sauer   DU.   Untersuchungen   zum   Einsatz   und   Entwicklung   von   Simulationsmodellen   für   die   Auslegung   von   Photovoltaik-­‐Systemen.   Thesis.   TH   Darmstadt;  1994.   [Haeberlin2006]   H.  Haeberlin,  L.  Borgia,  M.  Kaempfer  and  U.  Zwahlen,  “New  tests  at  grid-­‐ connected  PV  inverters:  Overview  over  test  results  and  measured  values  of  the  total   efficiency   ηtot”,   in   21nd   European   Photovoltaic   Solar   Energy   Conference,   Dresden,   Germany,  Sept.  2006.   [Bower2004]   W.Bower,C.Whitaker,W.Erdman,M.BehnkeandM.Fitzgerald,   “Performance   test  protocol  for  evaluating  inverter  used  in  grid-­‐  connected  photovoltaic  systems”,   Sandia   National   Laboratory,   Tech.   Rep.,   October   2004.   Available:   http://www.bewengineering.com/docs/InvertrTestProto_041014.pdf      

 

47

7.5. Bijlage  5:  Meters   Hieronder   de   links   naar   de   informatiefolders   betreffende   de   kWh-­‐meters   bij   verschillende   meetbedrijven:   http://style.landisgyr.com/apps/products/data/pdf1/LandisGyrZXQTechData_E.pdf   http://www.liander.nl/sc/Images/Handleiding_meter_Landis%2BGyrZME120ACd_tcm300-­‐ 188006.pdf     http://www.liander.nl/sc/Images/Handleiding_ISKRA_wisselstroommeter_ME-­‐ MT351_tcm300-­‐188002.pdf     http://www.liander.nl/sc/Images/Handleiding_Ampy_wisselstroommeter_5177C_tcm300-­‐ 187996.pdf     http://www.liander.nl/sc/Images/100301.Liander_ISKRA_ME382-­‐MT382_tcm300-­‐ 197291.pdf     http://www.liander.nl/sc/Images/Handleiding_meter_ISKRA_ME372-­‐MT372_tcm300-­‐ 188005.pdf     http://kleinverbruik.stedinmeetbedrijf.nl/uploads/files/Ampytype5177c.pdf     http://kleinverbruik.stedinmeetbedrijf.nl/uploads/files/ISKRAtypeME161-­‐D1A51-­‐V12G12-­‐ K0.pdf     http://kleinverbruik.stedinmeetbedrijf.nl/uploads/files/SiemenstypeS2AS-­‐300.pdf     http://kleinverbruik.stedinmeetbedrijf.nl/uploads/files/Landis_GyrtypeZCE120ACtr53.pdf     http://kleinverbruik.stedinmeetbedrijf.nl/tarieven_meterhuur     http://style.landisgyr.com/apps/products/data/pdf1/H_71_1435_0113_en_www100_Energ y_Data_Analysis_en1.pdf     http://www.wattcher.nl/handleiding-­‐installatie/de-­‐c-­‐waarde-­‐van-­‐de-­‐meter/iskra-­‐en-­‐ iskraemeco-­‐pulsmeters/     http://www.enexis.nl/site/Images/29238%20NN0906%20Iskra%20MT371-­‐D1.pdf     http://www.dnwb.nl/dynamisch/bibliotheek/46_0_NL_verkorte_handleiding_elektriciteitsm eter.pdf     http://people.zeelandnet.nl/maxan/Images/SiemenstypeS2AS-­‐300.pdf     http://www.meterspec.com/522.pdf      

 

48

7.6. Bijlage  6:  Zelf  meting   http://shop.conrad.nl/actueel-­‐en-­‐actie/energie-­‐en-­‐milieu/energiebesparende-­‐ideeen/extra-­‐ stroom-­‐besparen/energiekosten-­‐meters/   http://www.geveke-­‐besturingstechniek.nl/pages/detail_v2/s3/wsx1xx_-­‐_kwh_tellers.aspx     http://www.elektramat.nl/nl/kwh-­‐meters/?TypeID=4&gclid=CO2YhZW0-­‐ qwCFcuHDgodf0HMSQ     http://www.kwhmeter.nl/1%20fase%20kwh%20meters.html     http://www.eprotech.nl/shop/kWh-­‐meters-­‐c-­‐16.html     http://www.elektroinkoop.nl/Groepenkasten/KWH-­‐Meters     http://www.savingenergyonline.co.uk/shop/86#          

 

49

7.7. Bijlage  7:  de  Telegraaf,  zaterdag  5  november  2011.     De Telegraaf (207)

11/7/11 11:37 AM

http://telegraaf-i.telegraaf.nl/index.php/telegraaf/_main_/2011/11/05/207/article/article53_orig.html

 

       

 

Page 1 of 1

50