Invasieve en andere niet-inheemse planten in de netwerken van de gemondialiseerde sierteelt

Invasieve en andere niet-inheemse planten in de netwerken van de gemondialiseerde sierteelt

PDL Symposium

Ivan Hoste

Exoten – Verrijking of bedreiging?

Nationale Plantentuin van België (Meise)

K.U.Leuven, 26 november 2011

Overzicht 1. Exoten: cultuurgewassen en pestsoorten 2. Netwerken: six degrees of separation 3. Een Nieuw-Zeelandse veldkers verovert de wereld: Cardamine corymbosa 4. Klaverzuring (Oxalis) in België: het soortenlijstje groeit aan 5. Mediterrane kuipplanten 6. Sterrenkroos (Callitriche) in bonsais en kassen 7. Anders gaan tuinieren?

I. Hoste – Invasieve en andere niet-inheemse planten in de netwerken van de gemondialiseerde sierteelt

[ PDL, Leuven, 26 nov. 2011 ]

1. – Exoten: cultuurgewassen en pestsoorten Minstens al sinds het begin van de landbouw: geregeld verplaatsingen van planten en dieren in het spoor van de mobiele mens. Het resultaat: exoten, aliens,…

Baten

... en lasten



Invasieve niet-inheemse planten en dieren

Invasive Alien Species (I.A.S.) I→

soorten die grote populaties opbouwen en zich gemakkelijk verbreiden

A→

aangevoerd van (ver) buiten het natuurlijke verspreidingsgebied

S→

soorten of populaties? Zie bv. Kattenstaart Lythrum salicaria



Invasieve planten, pioniers en onkruiden Invasieven:   geografisch criterium   uitsluitend niet-inheems soorten

696

Onkruiden:   criterium gebaseerd op menselijke perceptie   economische impact (landbouw, sierteelt)

pioniers 165 193

257

42

onkruiden 16

49 86

invasieve planten

Pioniers:   ecologisch criterium   gebonden aan verstoorde terreinen   bezetten voortdurend nieuwe gebieden

Cijfers: Britse flora, naar J.M. Perrins (1991)



2. – Netwerken: six degrees of separation ● ●

Netwerken zijn alomtegenwoordig: het internet, autowegen, overdracht van ziektekiemen (epidemieën), sociale netwerken, enz. Netwerken bestaan uit links (verbindingen) en kleine en grote knooppunten; die laatste zijn de zgn. ‘hubs’ (●). In de ‘werkelijke’ wereld komen vooral gedecentraliseerde netwerken voor. Deze zijn het resultaat van groei en bewuste keuzes voor ‘hubs’. [ Naar A.-L. Barabási, Linked. The new science of networks. Cambridge (Mass.), Perseus Publishing, 2002. ] I. Hoste – Invasieve en andere niet-inheemse planten in de netwerken van de gemondialiseerde sierteelt


Een ongekende toename van de mondiale handel Internationale handel door middel van zeeschepen (in miljoen ton)

Gemiddelde afstand van Londen tot de regio’s van waaruit Britse voedergranen werden aangevoerd

De belangrijkste routes voor het transport van graan in 1880 (boven) en 1978 (onder)



3. – Een Nieuw-Zeelandse veldkers verovert de wereld: Cardamine corymbosa Recent: snelle verbreiding als onkruid in West-Europa

Jaren 1970 (?): ongewild ingevoerd in Schotland, wellicht via de botanische tuin van Edinburgh

Oorspronkelijk een soort van beschaduwde habitats in Nieuw-Zeeland, van de kust tot in berggebieden. Na de komst van de Europese kolonisten (1769-): wordt spoedig een onkruid in tuinen, serres, enz. I. Hoste – Invasieve en andere niet-inheemse planten in de netwerken van de gemondialiseerde sierteelt


Nieuw-Zeeland en Europa: Cardamine C. hirsuta

C. pratensis

C. corymbosa C. flexuosa ca. 1975 C. corymbosa

1901 C. hirsuta

1940 C. pratensis

1957 C. flexuosa



Cardamine corymbosa Reizen via de netwerken van de sierteelt ●

Pt ●

Pk = plantenkwekerij Pk-Kh = plantenkwekerij en kleinhandel Tc = Tuincentrum IV = internationale veiling Pt = privé-tuin

● ●●

Uit het buitenland?

●Pt

Meegekomen met sierplanten? Meegekomen met vervuilde grond?

● = “natuurlijke” dispersie

●

Rood: mee met menselijk transport Groen: “spontane” verbreiding

●Tc

Pt

Pt ●

●

●● ●Pk ●

IV

●

Pt

●

●

Pt

Tc ●●

●

Tc ●

Pt Pt

Pk-Kh

●



Cardamine corymbosa Het tuincentrum: een tussenstation op weg naar de tuin Hoe langer besmette planten in een tuincentrum verblijven, hoe hoger de kans op spontane, natuurlijke verbreiding over korte afstanden.

●

● ●

●

●

● ●●●

● ●

● ● ● Oorspronkelijk

Drie maanden later

Verkoop van planten: C.c. vindt zijn weg naar privé-tuinen Lokale dispersie buiten de plantencontainers

Lokale dispersie: besmetting van voorheen onkruidvrije containers



Cardamine corymbosa Internationaal verkeer: de internationale plantenveilingen Groot-Brittannië Denemarken Italië

IV

FloraHolland: meer dan alleen maar tulpen en snoeibloemen…

België Frankrijk … (andere landen en continenten)

Duitsland (belangrijkste invoerder)

Oostentijk Top-bestemmingen voor de Nederlandse uitvoer van container- en tuinplanten



Snel transport van goederen en personen over de lange afstand

Individuele potten voor een vlotte uitwisseling van planten tussen kwekerijen, veilingen, tuincentra en tuinen

Tuinieren: big business, met steeds wisselende modetrends I. Hoste – Invasieve en andere niet-inheemse planten in de netwerken van de gemondialiseerde sierteelt


Oceanen of de tropen vormen niet langer een onmogelijke barrière

C.c. vindt uitgelezen microhabitats ver weg van zijn natuurlijk biotoop

C.c.: frequente besmetting van naburige potten door actieve zaadverspreiding over korte afstand

De wisselende status van exoten weerspiegelt wisselende menselijke activiteitenpatronen



In West-Europa weet Cardamine corymbosa zich goed aan te passen aan een verregaand door de mens gewijzigde en gedomineerde omgeving.   Snelle groei: vaak meerdere generaties per jaar   De zaden hebben geen voorafgaande periode van dormantie nodig   Variabele levensduur: eenjarige plant of kort doorlevend   Actieve zaadverspreiding over korte afstand: wegschietende zaden   Zelfbestuiving   Een lang aangehouden periode van bloei en zaadproductie   Gedijt in een brede waaier van open, verstoorde habitats   Verdraagt in West-Europa probleemloos de winterse vrieskou Literatuur: Hoste I., van Moorsel R.C.M.J. & Barendse R. (2008) – Een nieuwkomer in sierteeltbedrijven en tuinen: Cardamine corymbosa in Nederland en België. Dumortiera 93: 15-24.



4. – Oxalis in België: het soortenlijstje groeit aan (*) O. acetosella O. stricta O. corniculata O. debilis

Slechts één inheemse soort, plus twee minstens al sinds de 19de eeuw verwilderde tot ingeburgerde soorten. Genus met een trukendoos aan technieken voor vermenigvuldiging en dispersie.

O. latifolia O. triangularis O. tetraphylla O. articulata O. pes-caprae O. conorrhiza O. vallicola (*) Publicatie in voorbereiding

Oxalis corniculata en Polycarpon tetraphyllum in het centrum van Gent (zie ook slide 20)



O. acetosella O. stricta O. corniculata O. debilis

Eerste gepubliceerde waarnemingen: eind jaren 1970. Verspreid met tuinplanten en tuingrond. Nooit op grote schaal in cultuur als sierplanten. Hardnekkige tuin-onkruidsoorten. Te volgen !

O. latifolia O. triangularis

Oxalis debilis

O. tetraphylla O. articulata O. pes-caprae O. conorrhiza O. vallicola Oxalis latifolia



O. acetosella O. stricta O. corniculata O. debilis

Drie soorten werden recent enkel waargenomen als occasionele garden escapes. O. tetraphylla en O. articulata zijn in België al sinds de 19de eeuw in cultuur. Kans op invasief gedrag gering?

O. latifolia O. triangularis O. tetraphylla O. articulata O. pes-caprae O. conorrhiza O. vallicola Oxalis tetraphylla



O. acetosella

Drie mediterrane kuipplant-adventieven

O. stricta O. corniculata O. debilis O. latifolia O. triangularis Oxalis pes-caprae

O. tetraphylla O. articulata O. pes-caprae O. conorrhiza O. vallicola Oxalis conorrhiza

Oxalis vallicola



5. – Mediterrane kuipplanten Mediterrane kuipplanten zijn momenteel erg populair: palmen, olijfbomen, vijgenbomen, enz. Herkomst: vooral aangevoerd uit Spanje, Portugal, Italië. Samen met de kuipplanten: ongewilde aanvoer van onkruidsoorten. Literatuur: Hoste I., Verloove F., Nagels C., Andriessen L. & Lambinon J. (2009) – De adventievenflora van in België ingevoerde mediterrane containerplanten. Dumortiera 97: 1-16.

Kransmuur Toenemend aantal waarnemingen in steden

Een Trachycarpus met Cyperus rotundus, “the world’s worst weed”.

Zuidelijke soort, profiteert in W-Europa van het iets warmere microklimaat in urbane gebieden Polycarpon tetraphyllum (zie ook slide 16)



2008: een jaartje ‘Mediterrane kuipplanten’-floristiek

(*) Exclusief een aantal ‘crypto-exoten’, mogelijks terplaatse ontsnapte sierplanten en enkele taxa die alleen tot op genusniveau konden gedetermineerd worden.

P.S. – Anno 2011 is het aantal waargenomen soorten inmiddels opgelopen tot ca. 200. I. Hoste – Invasieve en andere niet-inheemse planten in de netwerken van de gemondialiseerde sierteelt


Bowlesia incana: via een Iberisch ommetje naar België

Bowlesia incana: oorspronkelijk uit Zuid- (en Noord-?) Amerika. Europa: een paar oude waarnemingen; recent alleen lokaal ingeburgerd in Spanje. België: sinds 2008 in diverse tuincentra, geregeld bloeiend en met rijpe zaden. Te volgen ? ! I. Hoste – Invasieve en andere niet-inheemse planten in de netwerken van de gemondialiseerde sierteelt


6. – Callitriche in bonsais en kassen Logisch !

Callitriche japonica

??

Callitriche peploides: Amerikaanse soort...

?????

Callitriche brevistyla, nieuw beschreven door R. Lansdown op basis van één collectie in een leegstaande kas in Scandinavië: uit regio ZO-Azië en Australië?

Callitriche peploides I. Hoste – Invasieve en andere niet-inheemse planten in de netwerken van de gemondialiseerde sierteelt


7. – Anders gaan tuinieren? Enkele cijfers voor België, gebaseerd op de catalogus van Belgische neofyten (F. Verloove, 2006). 1483 efemere adventieven 315 ingeburgerde soorten 37 invasieve soorten, waaronder 8 met zware impact Van ongeveer eenderde van de waargenomen neofyten wordt aangenomen dat ze uitsluitend als sierplant in België zijn terechtgekomen.



De verantwoordelijkheid van de sierteeltsector en particulieren in het aanvoeren en verspreiden van invasieve planten en dieren is reëel. Bij het zoeken naar oplossingen voor de problemen dient naast regelgeving ook plaats ingeruimd voor sensibilisering en kennisverspreiding.  Sensibilisering Zie bv. de gedragscode voor de groensector en voor particulieren, ontworpen in het kader van het LIFE project AlterIAS.  Kennisverspreiding Zie bv. de website van de Manual of the Alien Plants in Belgium [http://alienplantsbelgium.be/].



We leven in een kleine wereld



Invasieve en andere niet-inheemse planten in de netwerken van de gemondialiseerde sierteelt

Recommend Documents