AUDIT interne controle interne audit externe controle
1
INTERNE CONTROLE ‘There ain’t no such thing as a free lunch’ Milton Friedman
Dagelijks worden zesduizend maaltijden besteld in de studentenrestaurants van de K.U.Leuven. Duizenden euros worden er uitgewisseld tussen studenten en kassiers van de restaurants. Om te garanderen dat het geld dat de kassiers ontvangen terecht komt, zijn er door de K.U.Leuven tal van controlemaatregelen uitgewerkt. Deze maatregelen noemt men interne controle.
2
1
Eén van die controlemaatregelen bestaat erin dat de telband van het kasregister dat de verkopen registreert moet overeenstemmen met het geldbedrag dat zich in de lade van het kasregister bevindt.
“Op het einde van de dag controleren wij of er belangrijke tekorten of overschotten zijn voor ieder kasregister” zegt de di directeur t van de d studentenrestaurants. t d t t t “Komen kasverschillen vaak voor?” “Nee, want de kassiers weten dat er disciplinaire sancties volgen wanneer er herhaaldelijk kasverschillen voorkomen” Wanneer een student bij het afrekenen geen kassa-belletje hoort of wanneer hij geen kasticket ontvangt, dan bestaat de kans dat de kassier steelt. “Wij weten dat het soms vervelend is om het kasticket te moeten afleveren, maar het kasticket is voor ons een absoluut noodzakelijke controlemaatregel.” 3
Het verhaal over het studentenrestaurant toont aan dat de controle op de kasgelden erg belangrijk is. Maar gelijkaardige controles zijn nodig om andere activa van de universitaire restaurants te beveiligen. Er zijn onder meer controlemaatregelen om - diefstal van voedsel en drank te vermijden j - diefstal van eetgerei en keukengerei te voorkomen - verkopen voor eigen rekening te vermijden (vb. koffie in cafetaria) Diefstal kan gebeuren door studenten maar ook door personeel en leidinggevende personen. De controlemaatregel moeten zich op alle niveau’s situeren. Naast diefstal is de ontwaarding van de voorraden een probleem. Aangepaste conserveringsmethoden worden gebruikt. Daarnaast moet een nauwkeurige planning van de menu menu’s s er voor zorgen dat voedingsproducten hun vervaldag niet overschrijden. De controlemaatregelen worden bepaald in functie van - het soort activa - en de specifieke risico’s (= wat kan hier mis gaan?) 4
2
De directeur van het studentenrestaurant heeft nog andere zorgen. Hij is er tevens verantwoordelijk voor dat het restaurant zijn missie vervult. Dat betekent ondermeer : - maaltijden leveren tegen democratische prijzen - zorgen voor een uitgebreid en gevarieerd aanbod - gezonde maaltijden serveren (vetten en suikers!!, …) - zorg om het milieu (afval beperken, dosering reinigingsmiddelen, …) - kwaliteitsnormen respecteren (HACCP, …)
5
interne controle COSO : controlemaatregelen - ten t b behoeve h van de d leiding l idi - op alle bestuurlijke en operationele activiteiten - om een aanvaardbare zekerheid te bekomen omtrent - de effectiviteit en de efficiëntie van de operaties - de bescherming van de bezittingen - de betrouwbaarheid van de financiële rapportering - de nale naleving ing van an de wettelijke ettelijke bepalingen (compliance) m.a.w interne controle omvat alle maatregelen die het management toelaten de informatie, de bescherming en de controle te verkrijgen, die voor haar van essentieel belang zijn om de onderneming op een succesvolle manier te leiden
6
3
interne controle objectieven van de interne controle? = watt streeft t ft IC na? ? •
effectiviteit én efficientie van de operationele activiteiten = doelmatig, doelgericht bedrijfsobjectieven naleven Æ tegenwoordig spreekt men over “performantie”
•
bezittingen beschermen
•
betrouwbaarheid van de financiele rapportering
•
naleving van de wettelijke bepalingen en regelgeving = compliance
7
interne controle Hoe kunnen de objectieven van de IC toegepast worden op het studentenrestaurant? 1. effectiviteit én efficientie van de operationele activiteiten …… …… 2. bezittingen beschermen …… …… 3. betrouwbaarheid van de financiele rapportering …… …… 4. naleving van de wettelijke bepalingen en regelgeving …… ……
8
4
interne controle Hoe kunnen de objectieven van de IC toegepast worden op het studentenrestaurant? 1. effectiviteit én efficientie van de operationele activiteiten bedenk een paar performantie-indicatoren zijn er historieken die je zou bestuderen?
2. bezittingen beschermen bedenk een paar beveiligingsmaatregelen
3. betrouwbaarheid van de financiele rapportering hoe zou je de gerapporteerde cijfers controleren? hoe zou je verkopen voor eigen rekening kunnen dedecteren?
4. naleving van de wettelijke bepalingen en regelgeving welke normen moet je zoal naleven? ben je BTW-plichtig? welke verplichtingen heb je inzake BTW? hoe controleer je of de HCAPP-normen worden nageleefd? 9
interne controle Fraude, diefstal, laksheid, non-performantie … kunnen voorkomen op alle niveau’s en op iedere plaats in de onderneming. Daarom moet controle geïntegreerd worden in heel de organisatie. Dit brengt aanzienlijke kosten met zich mee. De kosten moeten afgewogen worden tegenover de opbrengsten. Een goede IC moet een optimum zoeken teneinde een aanvaardbare zekerheid te verkrijgen. = reasonable assurance
10
5
interne controle wat is controle? Elk controleproces bestaat uit volgende elementen : • het verkijgen van informatie omtrent de feitelijke situatie (Ist-situatie) • het verkijgen van informatie die als toetsingsmaatstaf wordt gebruikt (Soll-situatie) • de eigenlijke toetsing • het evalueren en ev ev. initiëren van regulariserende handelingen (=bijsturen van het proces)
11
interne controle In een organisatie komt controle voor op alle niveau’s en in alle functies. vb controle op realisatie van de planning vb. op naleving van de budgetten op juiste en tijdige uitvoering v/d operationele activiteiten op de gerapporteerde exploitatieresultaten, … Controle is onafscheidelijk verbonden met informatie. Informatie is enkel nuttig als ze betrouwbaar is. Daarom mag ze niet afkomstig zijn van de medewerker die moet gecontroleerd worden!! (= objectiviteit van de bron). De controlemaatregelen zijn van toepassing op
personen goederen informatie 12
6
interne controle PERSONEN elke medewerker van de onderneming draagt bij tot het functioneren van de onderneming en het bereiken van de doelstellingen via delegatie van bevoegdheden mogelijke problemen : - mensen maken fouten (=onvrijwillig) - mensen plegen fraude (=vrijwillig, bedoeling om te schaden) - mensen werken vaak ondoelmatig, inefficiënt
mensen = management : bestuurders en directieleden hogere niveau’s : kaderleden lagere niveau’s : uitvoerend personeel 13
interne controle PERSONEN 1. het management delegeert bevoegdheden aan de lagere niveaus de lagere niveau’s moeten - verantwoording afleggen = informatie Æ moet gecontroleerd worden vb telband, kasboek, inventaris magazaijnier, prestatiestaten, … verkoopbons, … - gecontroleerd worden = rechtstreekse controle op - diefstal - efficientie - compliance, compliance …
2. aandeelhouders delegeren bevoegdheden aan het management ook het management moet gecontroleerd worden = externe controle 14
7
interne controle GOEDEREN zij kunnen het voorwerp worden van - ontvreemding - beschadiging - verlies - bederf - vandalisme ...
15
zo belang grijk dat externe controle no oodzakelijk is Æ commiissaris
interne controle INFORMATIE de jaarrekening en het jaarverslag, de budgettering en de ondernemingsstatistieken ondernemingsstatistieken, de strategische informatie over markten, klanten, concurrentie, … deze informatie vormt de basis voor de beslissingen van - het management (beleids- en operationele beslissingen) - derden (aandeelhouders, kredietverschaffers, …) Controle op deze informatie is noodzakelijk om juiste beslissingen te k kunnen nemen !!!! kwalitatieve informatie moet :
(1) juist, (2) volledig (3) tijdig zijn
= betrouwbaar
16
8
interne controle Pijlers van een goed ICS
functiescheidingen
administratieve procedures en documentenstroom
risicodetectie en aangepast risicobeheer
bevoegdheidsverdeling
budgettering
fysische, mechanische en electronische controles
goedkeuringsprocedures
periodieke rapportering
onafhankelijke interne audit
17
interne controle 1. AANGEPASTE ORGANISATIE Fraude wordt in de hand g gewerkt door te veel bevoegdheden g aan één persoon toe te vertouwen vnl. i.v.m. de ontvangsten en uitgaven van geldstromen. Een aangepaste organisatievorm behelst : - degelijke functiescheiding - duidelijke bevoegdheidsverdeling - strikt na te leven goedkeuringsprocedures
18
9
interne controle 1.A FUNCTIESCHEIDING = een scheiding van onverenigbare functies Onverenigbare functies zijn functies die in combinatie met elkaar de kans op fouten en/of fraude groter maken. Wanneer één persoon verantwoordelijk is voor een hele reeks gerelateerde activiteiten dan neemt de kans op fouten en onregelmatigheden sterk toe. Functiescheiding is moeilijk realiseerbaar in kleine ondernemingen. De zaakvoerder moet in dat geval bijkomende controle-werkzaamheden op zich nemen.
19
interne controle 1.A FUNCTIESCHEIDING Men zal door bepaalde organisatorische taakverdeling er voor zorgen dat de ene taakopdracht de andere taakopdracht controleert. Deze controle gebeurt door verantwoordingsverslagen aan elkaar te toetsen. Daarom moet men een kritische instelling ontwikkelen t.o.v. documenten, operaties, boekingen, verklaringen, … Zo ontstaat een automatische controle. T lk Telkens een kassier k i zijn ij dienst di b i wordt begint d een geldlade ldl d in i het h kasregister k i geplaatst. Op het einde van zijn shift, wordt de geldlade verwijderd en wordt het kasgeld geteld door een andere bediende. Het totaal van het kasgeld wordt vergeleken met het totaal zoals geregistreerd op de controleband van het kasregister. zie Financiële cyclus – 2.5 het kasregister.
20
10
interne controle volgende functies kan men onderscheiden : functie van beheer : beschikkingsbevoegdheid = beslissingen nemen functie van behoud : bewaringsbevoegdheid = toegang tot en bevoegdheid tot bewaren van bezittingen zoals kasgelden, goederen in magazijn, effecten, … registratiefunctie: inschrijven van de ondernemingsverrichtingen in de boekhouding operationele functie: de toelating om bepaalde handelingen/taken uit te voeren controlefunctie : bevoegdheid om uitgevoerde handelingen en taken van anderen te controleren 21
interne controle 1.B BEVOEGDHEIDSVERDELING EN -BEPERKING Bevoegdheidsverdeling Een onderneming moet duidelijk vastleggen welke functies welke bevoegheden toebedeeld krijgen. Waarom? 1. zo krijgt men garantie dat de taak daadwerkelijk wordt uitgevoerd 2. controle is het meest effectief wanneer slechts één enkele persoon verantwoordelijk is voor een bepaalde taak Indien er een tekortkoming is kan men de verantwoordelijke aanwijzen. Dit laat toe om bij te sturen en/of te sanctioneren.
22
11
interne controle 1.B BEVOEGDHEIDSVERDELING EN -BEPERKING Bevoegdheidsbeperking en goedkeuringsprocedures Niet iedereen krijgt evenveel vertouwen. Wanneer de financiële impact van een daad toeneemt, zal ook meer beveiliging ingebouwd moeten worden door bevoegdheden te beperken. De beslissingsmacht wordt verschoven naar een hierarchisch hoger niveau én naar meerdere personen (vier-ogen principe). Goedkeuringsprocedures bepalen dat bepaalde transacties de expliciete goedkeuring moeten krijgen van een hoger geplaatst persoon onder vorm van een handtekening.
23
interne controle 2. ADMINISTRATIEVE PROCEDURES EN DOCUMENTENSTROOM Procedures ? • wat er moet gedaan worden als een verrichting aanvangt • hoe bepaalde taken moeten worden uitgevoerd • wie toelating heeft om te beslissen over bepaalde handelingen • en wie die handelingen mag/moet uitvoeren • welke verantwoordingsstukken moeten gecreëerd worden • en welke hun verdere bestemming is = documentenstroom SOP = Standard Operating Procedure
24
12
interne controle 2. ADMINISTRATIEVE PROCEDURES EN DOCUMENTENSTROOM Soorten procedures ? De procedures hebben betrekking op de verschillende ondernemingscycli. Cyclus? • de aankoopcyclus • de verkoopcyclus • de fabricagecyclus • de personeelscyclus • de liquiditeitscyclus (financiële cyclus)
25
interne controle 2. ADMINISTRATIEVE PROCEDURES EN DOCUMENTENSTROOM Doel van de procedures ? • het routinematig handelen bevorderen waardoor alleen uitzondering onder de aandacht v/h management worden gebracht • uniformiteit scheppen bij de uitvoering • inbouwen van beveiliging via functiescheiding, goedkeuring, … • efficiëntie-verhoging
26
13
interne controle
27
interne controle
28
14
interne controle 2.A AANKOOPCYCLUS k ti it it = ruilproces il aankoopactiviteiten gelden ruilen tegen goederen en diensten doelstelling IC : bewaken van gelijkwaardigheid De omvang (verschillende stappen en documenten) van deze cyclus is functie van de ondernemingsactiviteit. vgl. bank – handelsonderneming – productieonderneming
Bij een handelsonderneming bestaat het grootste deel van de kosten uit aankopen van goederen. Wanneer in het aankoopproces iets fout loopt, dan kan dit enorme gevolgen hebben voor de onderneming.
29
interne controle 2.A AANKOOPCYCLUS I di aankoopfunctie Indien k f ti belangrijk b l ijk Æ AANKOOPDIENST = afzonderlijke en gespecialiseerde dienst Deze dienst staat ten dienste van alle departementen van de onderneming. Haar functie is het verrichten van de aankopen. Zij heeft evenwel geen eigen verantwoordelijkheid inzake - autorisatie - bewaring - controle van aankopen
30
15
interne controle 2.A.1 Operaties in de aankoopcyclus - identificatie van de aankoopbehoefte - evaluatie van de kandidaat-leveranciers - keuze van de leverancier - bestelling - goederenontvangst - kwaliteitscontrole - factuurcontrole en -registratie - betaling
31
32
16
interne controle 2.A.2 Documenten - bestelaanvraag : aanvraag van departementen bij de aankoopdienst (synoniem : aankoopopdracht) - bestelbon : (of –brief) hiermee bepaalt de aankoopdienst - de omschrijving - de hoeveelheid - de prijs - de conditionering - het leveringsadres - en de aanbevelingen of contractuele bijzondere modaliteiten = 1. intern bewijsstuk van de aankoop 2. naar de leverancier gestuurd om de aankoop te bevestigen. die antwoordt met een orderbevestiging
33
interne controle 2.A.2 Documenten - ontvangstbon : - registratie van de ontvangst van de goederen geregistreerd - registratie van opmerkingen t.g.v. - de hoeveelheidscontrole - de kwaliteitscontrole ** vaak wordt de leveringsbon van de leverancier gebruikt - betalingsdocumenten : documenten die wijzen op betaling leverancier - overschrijvingsbewijzen - uitgegeven cheques - betaallijsten computersysteem
34
17
interne controle 2.A.3 Verloop van aankoopcyclus
departementen
bestelaanvraag
aankoopdienst
bestelbon
goederenontvangst
ontvangstbon
magazijn bestelbon ontvangstbon factuur
boekhouding
betaaldienst
betaaldocument
crediteurenadministratie
35
interne controle 2.A.4 Interne controle binnen aankoopcyclus 1 uitvaardigen bestelling 1. 2. ontvangst goederen en diensten 3. controle en registratie 4. betaling 5. magazijnfunctie
36
18
interne controle 2.A.4 Interne controle binnen aankoopcyclus = Welke interne controle-maatregelen dringen zich op i.v.m.
1) uitvaardigen bestelling : - identificatie van de aankoopbehoefte - tijdig Æ continuïteit!
Æ out-of-stock problemen
- accurate identificatie
Æ onbruikbare voorraden vermijden Æ bestelkosten minimaliseren Æ voorraadkosten minimaliseren
IC : zijn er procedures om de aankoopbehoefte vast te stellen?
- opmaken bestelaanvraag - organigram Æ wie is bevoegd om bestelaanvraag door te geven aan de aankoopdienst? - voorgedrukte eventueel voorgenummerde formulieren? - voldoende gedetailleerd opgemaakt? 37
interne controle - onderhandelingen leveranciers - aankoopdienst - worden richtlijnen m.b.t. aanvragen prijsoffertes en eventuele aanbestedingsprocedures nageleefd? - er wordt uitsluitend bij “geëvalueerde en goedgekeurde” leveranciers besteld? - bestellingen moeten worden geplaats bij leverancier - met meest gunstige prijs/kwaliteit verhouding - die aanvaardbare leveringstermijn waarborgt
De aankoopdienst loopt een bijzonder risico omdat aankopers vaak door leveranciers worden benaderd. Speciale controlemaatregelen dringen zich op o.a. een systematische personeelsrotatie.
38
19
interne controle - plaatsen bestelling - is de bestelling geautoriseerd door - het vereiste bevoegdheidsniveau (organigram)? - het budget? - enkel bestellingen met goedgekeurde bestelaanvraag - voor iedere bestelling wordt een bestelbon opgemaakt door de aankoopdienst - bestelbon bevat minimaal :
- sequentieel volgnummer; - besteldatum; - identificatie leverancier; - omschrijving artikel (nummer); - bestelde hoeveelheid; - overeengekomen eenheidsprijs; - bedongen kortingen: - totale bestelprijs; - leveringstermijn; - plaats van levering; - verzendingsmodaliteiten.
39
interne controle 2) ontvangst van de goederen (en diensten) : - bij iedere ontvangst wordt ontvangstbon opgemaakt - goederen worden slecht aanvaard mits goedgekeurde bestelbon - ontvangstbon moet voldoende gedetailleerd zijn (vgl. met bestelbon moet mogelijk zijn) in praktijk wordt vaak een doorslag van bestelbon gebruikt - goederen die niet conform zijn qua kwaliteit/hoeveelheid weigeren - aanvaarde goederen zo snel mogelijk ter beschikking van aanvrager/gebruiker
40
20
interne controle 3) controle en registratie : - documentenstroom moet danig georganiseerd zijn dat iedere schuld onmiddellijk in de boekhouding geregistreerd wordt. wordt - de registratie gebeurt bij de boekhoudafdeling/crediteurenadministratie - deze steunt zich op gescheiden bronnen : DOCUMENT
BRON
Factuur
Leverancier
Ontvangstbon
Goed.ontv.dienst
Bestelbon
Aankoopdienst
- juistheid factuur steunt op toetsing 3 documenten - resultaten controles worden aangetekend op factuur - facturen worden na controle, genummerd en geboekt 41
interne controle 4) betaling : - alle gecontroleerde en akkoord bevonden facturen moeten aan de leveranciers worden betaald binnen de overeengekomen termijn = tijdig Æ niet te vroeg, niet te laat - optimalisatie betalingsvoorwaarden - dubbele betaling moet worden vermeden - correcte registratie van betaling op de leveranciersrekening
42
21
interne controle 5) magazijnfunctie : - typisch bewarende functie - elke overdracht tussen magazijn en een afdeling gebeurt steeds tegen kwijting voor ontvangst - administratieve stock moet worden bijgehouden door dienst die los staat van magazijnfunctie Æ registrerende functie : registreert in- en uitbewegingen op basis van documenten - opdat de magazijnier zou kunnen ‘bewaren’ moet voorzien worden in : - afgesloten magazijnruimten - strikte toegangscontrole tot magazijn - orde d en netheid th id in i magazijn ij - geen in- of uitbeweging zonder document van bevoegde dienst - regelmatige inventariscontroles door functionaris die los staat van bewarende en registrerende functie Æ belang gedetailleerde historiek - bijzondere aandacht voor : stockrechtzettingen, verschrooting, gratis leveringen, demo-zendingen, goederen in consignatie, … 43
44
22
interne controle 2.A.5 Functiescheidingen beschikkende functies : - goedkeuren van de aankoopopdrachten - ondertekening van de bestelbons - goedkeuring van de aankoopfacturen - ondertekening van de betaalopdrachten - verlenen van toegang tot gegevensbestanden die met aankopen verband houden
bewarende functies : - uitschrijven en ondertekenen van ontvangstbonnen - magazijnfunctie - opvolging van aanvragen van creditnota's aan leveranciers
45
interne controle 2.A.5 Functiescheidingen registrerende functies : - uitschrijven van aankoopopdrachten en bestelbonnen - uitschrijven ontvangstbonnen - bijhouden van de boekhouding (inkopen/crediteuren) - voeren van de voorraadadministratie - aanmaak betalingsopdrachten
controlerende functies : - afstemmen bestelbon, ontvangstbon en factuur - controle boekhoudkundige registraties met o.a. aansluiting tussen subadministratie en grootboek - inventariscontroles op voorraden - analyse prijsverschillen, aankoopresultaten, partijresultaten - toegangsbeveiliging diverse registraties/bestanden
46
23
interne controle Pijlers van een goed ICS
functiescheidingen
administratieve procedures en documentenstroom
risicodetectie en aangepast risicobeheer
bevoegdheidsverdeling
budgettering
fysische, mechanische en electronische controles
goedkeuringsprocedures
periodieke rapportering
onafhankelijke interne audit
47
interne controle 3. BUDGET Budget heeft een taakstellende functie : 1. het bepaalt de objectieven van de organisatie = to do’s voor de volgende periode 2. autorisatie van uitgaven om objectieven te realiseren het budget kan gebruikt worden als toetsingsmaatstaf = toetsen of onderneming taken effectief en efficient heeft uitgevoerd. normen waaraan budget moeten voldoen : 1. moet goedgekeurd zijn door ondernemingsleiding 2. moet aangepast zijn aan organisatie Æ voldoende detail 3. moet in relatie staan tot budgetten uit verleden 4. moet in relatie staan tot financiering en liquiditeitsplanning 48
24
interne controle 4. PERIODIEKE RAPPORTERING = een periodieke en gestructureerde verantwoording omtrent de uitkomsten van het gevoerde beleid normen : 1. moet juist, volledig en tijdig zijn 2. moet voldoen aan informatiebehoefte van de gebruiker 3. moet leesbaar zijn Om de informatiehoeveelheid te beperken kan men rapporteren wat significant afwijkt van het normale : Management by exception Æ reporting by exception
49
interne controle Wat moet gerapporteerd worden ? omzet en brutowinst per artikelgroep – deelactiviteit – verkooppunt … vgl. segmental reporting synthese van de kosten – variabele en structurele periodieke resultaten stand van de voorraad / stand van de bestellingen in uitvoering openstaande saldi + aging klanten en leveranciers stand van de financiële rekeningen personeelsbestand verschillenanalyse (productieondernemingen) vergelijking resultaten met budget toekomstgerichte informatie : orderportefeuille cash-flow prognose vb reporting by exception : - openstaande vorderingen > 60 dagen - verkopen met winstmarge < x%
50
25
interne controle structuur ICS = INTERNE CONTROLE STRUCTUUR externe auditor is verplicht de interne controlestructuur van de onderneming i te beoordelen b d l vooraleer l zijn ij werkzaamheden k h d aan te vatten Æ wat zijn de elementen van de controlestructuur?
Elementen van de controlestructuur 1. controle omgeving = hoe is houding van management t.o.v. controle? • • • •
ondernemingsfilosofie, leiderschapsstijl communicatiemethode integriteit van de leiding algemene organisatiestructuur
51
interne controle structuur 2. risico-analyse interne en externe risico's bedreigen de onderneming worden deze risico risico's s onderkend? neemt het management gepaste maatregelen? 3. specifieke controleprocedures • •
worden functiescheidingen georganiseerd? is er een duidelijke documentenstroom?
• • • • • •
worden transacties en hun registratie getest? (revenue leakages) autorisatie van bepaalde transacties? beveiliging van toegang tot activa? tot bankrekeningen? paswoorden? toetsing aan werkelijkheid (inventariscontrole) toetsing aan ex-ante gegevens (budgetten en voorcalculaties) permanente controle door interne audit-afdeling? 52
26
interne controle structuur 4. informatie – en accountingsysteem alle personen moeten de juiste informatie krijgen om hun operationele activiteiten te leiden/uit tevoeren 1)
boekhoudkundige informatie en verwerking worden de 'geldige’ transacties op een effectieve wijze geïdentificeerd en vastgelegd? in de juiste tijdsperiode? tegen de juiste waarde? en op een correcte wijze voorgesteld en toegelicht?
2)
voorziet het informatiesysteem ook in informatie omtrent • • •
3)
externe gebeurtenissen en externe ontwikkelingen die de onderneming beïnvloeden o.a. invloed op waarderingen, indekking, ...
Loopt de informatie van boven naar beneden en dwars door het bedrijf? = motivatie van medewerkers 53
interne controle structuur beperkingen van het ICS controle is onderhevig aan •
misverstanden, beoordelingsfouten
•
zorgeloosheid van het personeel
•
samenspanning
Interne controle is geen sleutel tot succes, wel een hulpmiddel om de doelstellingen van de onderneming te bereiken.
54
27
interne controle
55
interne controle
56
28
interne controle
57
interne controle
58
29
interne controle
59
30
