Internationalisering. in beeld. Uitgaande mobiliteit, overzicht 2013

Internationalisering in beeld Uitgaande mobiliteit, overzicht 2013

Inhoudsopgave

■■1

Introductie

3

■■2

Uitgaande diplomamobiliteit

5

2.1

Ontwikkelingen uitgaande mobiliteit

2.2 Bestemmingslanden

5

7

■■3

Uitgaande studiepuntmobiliteit

10

3.1

Ontwikkelingen uitgaande studiepuntmobiliteit

10

3.2

Verhouding mannelijke/vrouwelijke studenten

13

3.3 Vakgebieden

14

3.4

Instellingen

17

3.5

Stage of studie, of allebei

3.6

Uitgaande studiepuntmobiliteit via het Erasmusprogramma

18

■■4

Nederlandse mobiliteit in internationaal perspectief

22

4.1 Diplomamobiliteit

22

4.1.1 Wereldwijde mobiliteitspatronen

18

22

4.1.2 De positie van Nederland

27

4.2 Studiepuntmobiliteit

32

■■ Colofon

35

1

Introductie

Mobiliteit in beeld verscheen altijd als fysiek boekwerk, en naast het Nederlands ook in het Engels als pdf op Nuffic.nl. Dit was ook de beste manier om de vaak complexe informatie overzichtelijk te presenteren. Het had echter als beperking dat het aantal vragen dat beantwoord kon worden, vooral ten aanzien van specifieke hogeronderwijsinstellingen, specifieke herkomstlanden, maar ook over diploma- en studiepuntmobiliteit, beperkt bleef. Door de opkomst van handzame tabletcomputers werd consultatie via het computerscherm snel verbeterd. Interactieve consultatie is nu de standaard, en daarmee onze doelstelling.

Dit jaar wordt er dan ook een interactieve website ontwikkeld. Naast mobiliteitsgegevens gaat de website ook over de meetbare voortgang van internationalisering in het hoger onderwijs in het algemeen. Hierbij zullen grafieken en tabellen centraal staan en zal de analytische tekst op het medium worden toegesneden. Vandaar de nieuwe titel: Internationalisering in beeld!

Ondertussen staat onze dienstverlening niet stil. Om die reden volgen hierna

■■ S inds 2010 stelt de Nuffic jaarlijks de publicatie

mobiliteitsgegevens zoals u die van ons gewend was, in een format dat u

Mobiliteit in beeld op. Daarmee informeren wij u over

bekend zal voorkomen, zij het dit keer alleen over Nederlandse studenten naar

recente ontwikkelingen in de internationalisering van het

en in het buitenland. Data over buitenlandse studenten in Nederland is dit jaar

Nederlandse hoger onderwijs.

namelijk vertraagd. Daarom volgen die gegevens later dit jaar.

Wat ook centraal blijft staan is de doelstelling om internationalisering in het onderwijs te specificeren, te stimuleren en verder te ontwikkelen.

3

1

Introductie

Internationalisering is nieuw en een belangrijk innovatieproces in het onderwijs,

Highlights uitgaande studiepuntmobiliteit

maar we doen het eigenlijk al lang. Door een betere definitie van internationali-

§§ Het verschil in studiepuntmobiliteit tussen het hbo en het wo wordt steeds

sering kunnen we het proces inzichtelijk maken. En door betere duiding van de

kleiner, zowel wat betreft het percentage mobiele studenten, als wat betreft

resultaten kunnen we de effectiviteit en de efficiëntie vergroten. Dataontwikke-

de tijdsbesteding in het buitenland (stage, studie, of allebei).

ling blijft daarbij belangrijk.

§§ 22% van de afgestudeerden is gedurende de studie en in het kader hiervan naar het buitenland geweest. Dit percentage lijkt zich te stabiliseren.

In deze publicatie wordt als vanouds allereerst onderscheid gemaakt tussen

§§ Studenten gaan vaker naar het buitenland voor stage dan voor studie.

diplomamobiliteit, het naar het buitenland gaan met het doel er een gehele aca-

§§ Goede afstemming tussen de wo- en hbo-onderzoeken onder afgestudeer-

demische opleiding te voltooien, en studiepuntmobiliteit, het naar het buitenland

den van respectievelijk de VSNU en de Vereniging Hogescholen blijft nodig.

gaan ter verrijking van de studie in Nederland via een buitenlandse stage of deelstudie.

§§ Meting van het aantal maanden in het buitenland en/of van het aantal gehaalde studiepunten is nodig om het resultaat te kunnen vergelijken met nieuwe Bolognadoelstellingen.

Highlights uitgaande diplomamobiliteit §§ Het aantal Nederlanders dat zich in het buitenland inschrijft – uitgedrukt als

Internationaal zien we dat:

percentage van de eigen onderwijspopulatie – ligt nog steeds onder het

§§ het aantal diplomamobiele studenten nog steeds toeneemt;

Europees gemiddelde, ondanks een doorgaande stijging. Dit is verrassend

§§ het aandeel van de mobiele studentenpopulatie naar de belangrijkste

gezien de bovengemiddeld internationale oriëntatie van de Nederlandse eco-

bestemmingslanden afneemt, ten gunste van overige bestemmingslanden

nomie.

(met uitzondering van het Verenigd Koninkrijk en Australië);

§§ In vrijwel alle bestemmingslanden neemt het aantal Nederlandse inschrij vingen toe, vooral in België (Vlaanderen) en het Verenigd Koninkrijk. Alleen in Italië, Duitsland en de Verenigde Staten neemt het aantal Nederlandse inschrijvingen af. §§ Steeds meer studenten maken gebruik van de meeneembare studiefinancie-

§§ er veel Duitse studenten in het buitenland studeren; §§ in wereldwijde studentenstromen het belang van Oost-Azië/Pacific niet verder toeneemt; §§ Nederland het relatief beter is gaan doen dan Denemarken wat uitgaande diplomamobiliteit betreft.

ring, vooral studenten die zich inschrijven in België (Vlaanderen), het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Zweden en (wellicht verrassend) Portugal.

4

2


■■ 2.1 Ontwikkelingen uitgaande mobiliteit Tussen 2008-09 en 2009-10 steeg het aantal Nederlanders dat zich in het buitenland inschreef verder, tot bijna 19.700. Ook uitgedrukt als percentage van de Nederlandse studentenpopulatie zet de stijgende trend zich nu voort, zij het langzamer dan vorig jaar. De vrijgave van studiefinanciering, in 2007, heeft wellicht bijgedragen tot de stijging tussen 2006-07 en 2008-09. Er was, zoals hierna beschreven, zeker meer belangstelling om gebruik te maken van Nederlandse studiefinanciering voor een studie in het buitenland, maar het is onduidelijk in hoeverre deze groep is meegenomen in de OESO- cijfers. Een deel van hen kan bijvoorbeeld studeren aan instellingen die niet in de statistiek zijn opgenomen. Grafiek 1 Grafiek 1 Nederlandse

studenten in het buitenland voor een diploma, 2005-2010

Aantal studenten

19.683

20.000

3,5%

18.115

inschrijving in

16.018

15.000

14.182

Als % van totale Nederland

14.725 3,02% 2,93%

3,0%

2,66%

10.000 2,45%

2,50%

2,5%

5.000

0

2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10

2,0%

Bron: OESO, 2013

5

2


Meeneembare studiefinanciering

Grafiek 2 Aantallen

studenten gefinancierd in het buitenland, 2008-2013

Hoewel meeneembare studiefinanciering al jaren een optie was voor een beperkt aantal vakgebieden en gastlanden, is dit sinds september 2007 een

10.000 8.622

algemene mogelijkheid. De enige beperking is dat de buitenlandse opleiding van voldoende kwaliteit moet zijn.

7.500

Aantal studenten Als % van totale inschrijving in

7.440

Nederland

6.431 1,37%

1,5%

1,29%

5.000

1,17%

1,21%

1,07%

aantal van 14 in 2006-07, liep op tot 84 landen in 2012-13. 86% van de gefinancierde studenten gaat echter naar België, het Verenigd Koninkrijk, de Ver-

2,0%

7.938

Zoals uit de grafieken 2 en 3 blijkt, is sinds de algemene meeneembaarheid van kracht werd vooral het aantal landen waar men heengaat gestegen. Het

9.052

1,0% 2.500

enigde Staten, Duitsland, Zweden en Portugal (zie 2.2). Grafiek 2, Grafiek 3

0

2008-09 2009-10 2010-11 2011-12 2012-13

0,5%

Bron: DUO-IB-Groep, DUO-CFI, 2013; meetmoment: jaarlijks op 1 maart

Grafiek 3 Aantal

landen waar men met Nederlandse financiering studeert, 2008-2013

10.000 8.622

9.052

100

Aantal studenten Aantal landen

7.938 7.440

7.500

90

6.431

84 82 78

5.000

69

2.500

80

70

65

0

2008-09 2009-10 2010-11 2011-12 2012-13

60

Bron: DUO-IB-Groep, 2013; meetmoment: jaarlijks op 1 maart

6


■ 2.2 Bestemmingslanden ■

Grafiek 4 Bestemmingslanden,

aantallen studenten 2005-2011

Wanneer Nederlanders zich voor een complete

Verenigd Koninkrijk België

studie in het buitenland inschrijven, is hun gast-

Duitsland

7.000

2009-10 en 2010-11 zijn de meeste Nederlandse

3.984

4.000

2008-09 en 2010-11 (2 jaar) een toename was van respectievelijk 817 en 710 Nederlandse stu-

3.462

België en het Verenigd Koninkrijk, waar tussen

Duitslan

4.056

In vrijwel alle landen neemt het aantal Nederlandse inschrijvingen toe. Dit geldt vooral voor

4.877

5.000

Frankrijk

4.464

Duitsland.

4.975

gevolgd door België, de Verenigde Staten en

5.499

5.577

6.000

Nieuw Z

Nieuw-Zeeland

5.694

5.934

EU-land (volgens data over 2008-09). Ook in

studenten te vinden in het Verenigd Koninkrijk,

Frankrijk

6.287

land in bijna 80% van de gevallen een ander

Verenigde Staten

3.273

Verenigd

3.000

denten. Aangezien in België alleen al tussen 1.798 1.549

1.814 1.589

1.682 1.544

2.000

1.622 1.558

denten plaatsvond, neemt de toename naar dit

België

1.839 1.593

2007-08 en 2008-09 een toename van 820 stu1.623 1.607

Verenigd

0

2005-06

712 496

673 485

399

2006-07

n.d. n.d.

Spanje (+98%). Het aantal studenten naar Italië, Duitsland en de Verenigde Staten nam daaren

626

naar Ierland (+125 ofwel +179%), en, wederom,

57

1.000

603

gingen opmerkelijk meer Nederlandse studenten

652

land kennelijk af. Tussen 2008-09 en 2009-10

49

2

2007-08

2008-09

2009-10

2010-11

tegen af. Grafiek 4 Bron: OESO, 2013

7

2


Bestemmingslanden meeneembare studiefinanciering

Westfälische Technische Hochschule, de Westfälische Wilhelms-Universität en

De meeste door Nederland gefinancierde studenten vonden we in België

de Freie Universität Berlin. De overige 72% studeerde aan 98 andere instellin-

(volgens data over 2012-13). Het Verenigd Koninkrijk komt hier op de tweede

gen. In Zweden werd aan 25 instellingen gestudeerd en door 42% van de door

plaats, gevolgd door de Verenigde Staten, Duitsland, Zweden en Portugal.

Nederland gefinancierde studenten bij de universiteiten van Uppsala, Lund en

Terwijl België zich mocht verheugen op een stijging met 467 studenten

Jönköping. In Portugal, ten slotte, werd aan 23 instellingen gestudeerd en vooral

(+10,1%), is er nu sprake van een opvallende afname naar het Verenigd Konink-

aan de Universidade Lusófona de Humanidades e Technologias en de Universi-

rijk (-9,5%). Dit laatste zal ongetwijfeld te maken hebben met de collegegeldver-

dade Autónoma Lisboa, beiden te Lissabon, en aan de Universidade Lusófona

hoging die daar in september 2012 werd ingevoerd. Dit heeft zijn weerslag

do Porto, in Porto. 72% van de studenten in Portugal schreven zich hier in.

gehad op de algemene instroom in dat land, zoals zal blijken uit de OESO-cijfers

Door de jaren heen volgt ongeveer 70% van de gefinancierde studenten een

wanneer deze worden gepubliceerd. Ook gingen er minder studenten naar de

bacheloropleiding en 30% een masteropleiding. Helaas zijn de gegevens niet op

Verenigde Staten – in tegenstelling tot vorig jaar, zoals bleek uit geactualiseerde

studierichting te sorteren, omdat op studienaam werd geregistreerd. Wel valt op

cijfers. Opvallend is de groeiende belangstelling voor studie in Portugal (+34%).

dat in 2013 van de 9.052 studenten, 376 studenten een bacheloropleiding Dier-

Het verschil tussen het aantal door Nederland gefinancierde studenten in Portu-

geneeskunde volgden, 231 een bacheloropleiding Geneeskunde, 229 een

gal en in de daarop volgende landen (Spanje, Denemarken, Frankrijk, etc.) is

bachelor Vroedkunde, 179 een masteropleiding Geneeskunde en 176 een

overigens klein.

bacheloropleiding Biomedische wetenschappen. Dit zijn de meest voorko-

In België werd aan 63 verschillende instellingen gestudeerd. De 3 belangrijkste instel-

mende studienamen. Vervolgens gaat het om opleidingen als Interieurvormge-

lingen waren de Katholieke Universiteit Leuven en de universiteiten van Antwerpen

ving, Psychologie, Bedrijfsmanagement en Beeldende kunsten.

en Gent. 50% van de gefinancierde studenten in België ging naar deze 3 universitei-

Dat de meeneembaarheid van de studiefinanciering een brede internationale

ten. In het Verenigd Koninkrijk schreef men zich in aan 188 instellingen. De universi-

ervaring ondersteunt, blijkt wel uit het feit dat men op de laatste peildatum

teiten van Edinburgh, Oxford en University College London waren de belangrijkste

(1 maart 2013) in de genoemde 84 landen ingeschreven stond bij 1.219 instel-

drie: 12% van de gefinancierde studenten in het Verenigd Koninkrijk studeerde hier.

lingen. In de periode 2007-2013 bedroeg het totaal aantal landen waar men

De spreiding is nog groter in de Verenigde Staten, waar aan maar liefst 271 instellin-

ingeschreven was 92, en het totaal aantal instellingen zelfs 1.867.

gen werd gestudeerd en door slechts 7% van de studenten aan de belangrijkste 3:

Grafiek 5, Tabel 6

New York University, Santa Barbara City College en Boston University. In Duitsland ging 28% van de gefinancierde studenten naar de Rheinisch-

8


Grafiek 5 Bestemmingslanden,

aantallen gefinancierde studenten, 2008-2013

Tabel 6 Bestemmingsdetails

gefinancierde studenten, 2013

Gefinancierde studenten

Aantal instellingen 2012-13

België

5.099

63

Groot-Brittannië

1.684

188

Verenigde Staten

427

271

Duitsland

322

101

Zweden

169

25

Portugal

121

23

België Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten

7.822

Duitsland

7.470

Zweden Portugal

6.364

6.874

Totaal 6 landen

5.541

7.000

4.632

5.099

6.000

4.069

3.786

4.000

4.286

5.000

1.684

1.769

1.549

2.000

1.861

3.000

1.163

2008-09

2009-10

Bron: DUO-IB-Groep, 2013, meetmoment: jaarlijks op 1 maart

2010-11

2011-12

427 322 169 121

444 302 141 90

87 47

61 34

371 280 58 13

0

415 270

1.000 293 228

2

Drie belangrijkste % van aantal instellingen gefinancierde studenten in het land KU Leuven, 50% Universiteit Antwerpen, Universiteit Gent University of Edin- 12% burgh, University of Oxford, University College London New York Univer- 7% sity, Santa Barbara City College, Boston University Rhein Westfal 28% Tech Hochschule, Westfälische Wilhelms-Universität, Freie Universität Berlin Uppsala Universi- 42% tet, Lund University, Jönköping University Uni Lusofona de 72% Human. E Tecnol, Universidade Autonoma Lisboa, Universidade Lusofona do Porto

2012-13

Bron: DUO-IB-Groep, 2013, meetmoment: jaarlijks op 1 maart

9

3


■■ 3.1 Ontwikkelingen uitgaande studiepuntmobiliteit Grafiek 7 geeft de resultaten weer van de Studentenmonitor vanaf 2004. In 2011 bleek het percentage studenten met buitenlandervaring opvallend te zijn gestegen, met wel 6 procentpunt bij het hbo en 2 procentpunt bij het wo. In totaal gaf 20% van de studenten aan naar het buitenland te zijn geweest. De plotselinge stijging wordt tenminste voor een deel veroorzaakt door een veranderde vraagstelling.

Grafiek 8 geeft de resultaten uit onderzoek onder afgestudeerden weer. Tot 2009 werden de afgestudeerden van zowel hbo als wo door het Researchcentrum Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Universiteit van Maastricht onderzocht. Sinds 2009 wordt het onderzoek onder wo-studenten verzorgd door IVA Beleidsonderzoek en Advies (IVA), dat gelieerd is aan de Universiteit van Tilburg. Deze onderzoeken gebeuren in opdracht van de Vereniging Hogescholen (voorheen HBO-raad) en de VSNU. Het ROA-onderzoek onder hbo-afgestudeerden wordt jaarlijks uitgevoerd, dat onder wo-afgestudeerden tweejaarlijks. Over de vergelijkbaarheid van de gegevens bestaat onzekerheid. Grafiek 7, Grafiek 8

10


Grafiek 7 Percentage

uitgaande studiepuntmobiliteit, gemeten onder studenten, 2004-2011


uitgaande studiepuntmobiliteit, gemeten onder afgestudeerden, 2003-2011

Wo Ouderejaars

Wo

Ho Ouderejaars

Ho

Hbo Ouderejaars

Hbo

Wo Totaal Ho Totaal Hbo Totaal

25 25 25

40%

25% 22

22

19

19

20

20

19

19

35% 17

16

31,3

15

14

14

15

31,6

29,1

30%

12

26,6*

26,6* **

10

12

12

13

14

15

12

13

15%

15 14

15

16

14

16

16

17 16

17

17

17

17

17

17

18

19

19

20%

20

20

36,0 20

14

3

25%

10%

24,2 22,8

23,1

23,7*

23,2

22,0

22,0 21,5 20,2

20%

5%

21,6

19,9

19,4

23,7* *** 22,2

21,4 20,5

18,3 17,2

0%

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

15%

2003-04

2004-05

2005-06

2006-07

Noot: De ouderejaarspopulatie is de studentenpopulatie minus de eerstejaarspopulatie

* Bron VSNU/IVA ** 2007-08-data ***2009-10-data

Bron: ResearchNed, 2005-2013

Bron: ROA, 2003-2013; VSNU/IVA, 2010-2013

2007-08

2008-09

2009-10

2010-11

11

3


Tijdens de Bolognaconferentie in Leuven (2009) werd het mobiliteitsdoel gesteld

In tegenstelling tot de percentages genoemd onder diplomamobiliteit, die een

dat in 2020 ten minste 20% van de studenten die afstuderen internationaal

jaarlijks beeld verschaffen, gaat het hier om mobiliteit gedurende de hele oplei-

mobiel moet zijn geweest. In november 2011 werd hieraan toegevoegd dat

ding. Het is daarbij niet duidelijk in welk jaar de mobiliteit heeft plaatsgevonden,

deze periode beloond moet zijn met ten minste 15 ECTS-studiepunten of ten

hoewel dit vaak in het voorlaatste of laatste jaar van de opleiding gebeurt. Om

minste 3 maanden geduurd moet hebben. Uiteraard sluiten de uitkomsten van

een vergelijking te maken met de percentages die uitdrukking geven aan de

een onderzoek onder afgestudeerden het best aan bij deze vraagstelling.

mobiliteit in een bepaald jaar, zou het percentage van mobiliteit gedurende de

Bij de wo-cohort die in 2009-10 afstudeerde werd een doorgaande daling van

opleiding gedeeld moeten worden door de duur ervan in jaren. Duurt de oplei-

de uitgaande studiepuntmobiliteit geconstateerd. Wat het hbo betreft werd de

ding gemiddeld 4 jaar en zou 22,2% van de studenten in die periode internatio-

daling tot -19,9%, in 2008-09, in de laatste 2 jaar weer geheel ingelopen. Van

naal mobiel zijn, dan zou dit neerkomen op een jaarlijks percentage van 5,6%.

de afgestudeerden in 2010-11 gaf 21,4% aan gedurende de studie naar het

Voor een indruk van het aantal studiepuntmobiele studenten moet dit percen-

buitenland te zijn geweest.

tage worden vermenigvuldigd met het aantal afgestudeerden in 2010-11:

De wo- en hbo-gemiddelden, respectievelijk 23,7% en 21,4%, betekenen dat

94.319 (CBS, 2013).1 Het resultaat komt neer op ongeveer 5.250 studenten.

gemiddeld genomen 22,2% van de afgestudeerden in 2010-11 mobiel was

Ook studenten die niet afstudeerden waren internationaal mobiel, maar waar-

gedurende de studie. Helaas is niet bekend hoelang deze studenten in het bui-

schijnlijk minder dan zij die wel afstudeerden. Er waren in 2009-10 in totaal

tenland waren en of zij daarmee aan het criterium voor 2020 voldoen. Als we de

656.655 studenten, wat neerkomt op 164.164 studenten per studiejaar. Bij

resultaten uit de Studentenmonitor vergelijken met de resultaten van de onder-

even grote mobiliteit zou sprake zijn van ongeveer 9.100 mobiele studenten per

zoeken onder afgestudeerden, dan valt op dat bij de resultaten uit de Studen-

cohort. Enigszins arbitrair komen we op (5.250 + 9.100) ÷ 2 = afgerond 7.150

tenmonitor minder sprake is van stijgende of dalende trends, met uitzondering

mobiele studenten per cohort. Dit aantal maal het aantal studiejaren (4) komt op

van de laatste meting.

28.700 studiepuntmobiele studenten per jaar. De totale jaarlijkse uitgaande

Meer duidelijkheid over dit verschil in uitkomsten tussen beide onderzoeken, en

mobiliteit zou hiermee uitkomen op ongeveer 19.700 (diplomamobiliteit) plus

over de vergelijkbaarheid ervan, is wenselijk. Het moment van onderzoek –

28.700 (studiepuntmobiliteit): 48.400 studenten.

tijdens of na de studie, tijdens afwezigheid door verblijf in buitenland of niet – 1

kan in beide onderzoeken verschillend uitwerken in de resultaten.

In eerdere publicaties werd uitgegaan van het totaal aantal afgestudeerden in hbo en wo. Dit stemt niet meer overeen met de onderzochte populaties in de afgestudeerdenonderzoeken. Hierbij gaat het hoofdzakelijk om bachelorafgestudeerden van het hbo en doctoraal-/masterafgestudeerden van het wo. In de tekst verwijzen we nu naar deze totalen. Uiteindelijk zullen voor een juist beeld de bachelor- en masterafgestudeerden bij zowel het hbo als het wo afzonderlijk onderzocht moeten worden.

12


afgestudeerden met buitenlandervaring, naar geslacht, afgestudeerden 2010-11

wo-afgestudeerden afneemt. In het hbo zijn vrouwelijke studenten nog steeds mobieler dan mannelijke, maar wordt het verschil kleiner. In het wo zijn vrouwe-

25%

22%

Uit het onderzoek onder afgestudeerden blijkt dat het verschil tussen hbo- en

24%


24%

■ ■ 3.2 Verhouding mannelijke/vrouwelijke studenten

20%

3

Man Vrouw

20%

lijke studenten nu vrijwel net zo mobiel als mannelijke studenten. 15%

Grafiek 9 10%

5%

0%

Hbo

Wo*

* 2009-10-data Bron: ROA, 2013; VSNU/IVA, 2013

13

3


Omdat er in zowel het hbo als het wo meer vrouwen dan mannen afstudeerden, was het aantal vrouwen dat mobiel was hoger dan het aantal mannen. In 2010-11 was in het hbo 61% van het aantal afgestudeerden dat mobiel was vrouw, en in het wo was dit in 2009-10 58%.

■ ■ 3.3 Vakgebieden Van de wo-afgestudeerden in 2009-10 was in de CROHO-onderdelen Landbouw & Natuurlijke omgeving en Gezondheidszorg meer dan 40% mobiel gedurende de studie. Dit gold voor 20-30% van de wo-afgestudeerden in Techniek, Natuur en Taal & Cultuur en voor minder dan 20% van de afgestudeerden in Economie, Rechten en Gedrag & Maatschappij. Alleen afgestudeerden in Gedrag & Maatschappij en Economie vertoonden meer mobiliteit. Net als in het wo in 2009-10 waren hbo-afgestudeerden in 2010-11 in de Landbouw & Natuurlijke omgeving, met meer dan 50%, relatief zeer mobiel gedurende de studie. De mobiliteit van de hbo-afgestudeerden in Economie was toegenomen tot bijna 30%. Die van afgestudeerden in Taal & Cultuur en Gezondheidszorg kwam uit op 21,3%, in Techniek, Onderwijs en Gedrag & Maatschappij rond de 13,5%. Alleen hbo-afgestudeerden in Onderwijs, Taal & Cultuur en Gedrag & Maatschappij vertoonden minder mobiliteit. Grafiek 10, Grafiek 11

14



studiepuntmobiliteit, naar vakgebied, wo, afgestudeerden 2005-2011

2005-06 2007-08

60%

54,9 54,9

2006-07

58,0 59,5 58,0 58,0

2008-09** 2009-10 2010-11***

50% 41,3 41,2 43,0 43,0 41,6 41,6 42,3 42,7 45,0 45,0 39,0 39,0

12,0 12,0 13,1 13,1

18,5 16,7

20,4 16,0 16,0 15,5 15,5

20%

17,0 17,0 17,4 17,4 17,8

18,7 18,7

22,0 22,0

26,4

26,6 26,6

30%

28,8

29,4 29,0 29,0

34,2

34,4

40%

22,8

3

10%

0%

Landbouw

Gezondheidszorg

Techniek

Natuur

Taal & Cultuur

Economie

Rechten

Gedrag & Maatschappij

Onderwijs*

*Onderwijs steekproef te klein ** 2007-08-data ***2009-10-data Bron: ROA, 2006-2013; VSNU/IVA, 2010-2013

15



studiepuntmobiliteit, naar vakgebied, hbo, afgestudeerden 2005-2011

2005-06 2006-07 2007-08

60%

2

2008-09

52,3 52,4 53,2 53,0 52,1 53,2

2009-10 2010-11

50%

2

2

2 19,7 21,5 21,9 21,2 21,3

20,2 19,7 20,1 22,5 23,1 21,3

30%

28,5 25,3 26,3 29,5

40%

25,1 25,8

2

Landbouw

Economie

Taal & Cultuur

Gezondheidszorg

Techniek

Onderwijs

11,9 12,0 11,9

2

9,3

8,5

10%

0%

11,3

11,9 12,7 14,8 12,8 15,2 13,7

15,2 15,3 14,3 13,8 13,7 14,3

20% 14,9

3

Gedrag & Maatschappij

Bron: ROA, 2006-2013

16


■ ■ 3.4 Instellingen 92,1 91,2 54,9 52,6 41,6 40,9 39,9 39,3 37,3 32,6

10 instellingen: uitgaande studiepuntmobiliteit, afgestudeerden 2010-11

100%

Uit de bovengenoemde afgestudeerdenonderzoeken is een top 10 van instellin-

91,2%

Instellingen-top 10

Grafiek 12 Top

92,1% HAS Den Bosch

Hotelschool Den Haag

90%

gen met de meeste mobiele studenten samengesteld. Bij het wo zien we een

Zuyd drongen door in de top 10, de Design Academy Eindhoven en Codarts verdwenen uit de lijst. Forse fluctuaties kunnen het gevolg zijn van onregelmatige datavoorziening. Grafiek 12

Technische Universiteit Delft*

Vilentum (CAH STOAS)

Van Hall Larenstein

Stenden

40%

32,6%

verloor 3,0%. Vilentum (voorheen CAH en STOAS), Stenden en de Hogeschool

37,3%

Den Bosch (+3,6%) en de Haagse Hotelschool (+0,6%). Van Hall Larenstein

50%

39,3%

Bij het hbo zien we een fors herstel bij de NHTV (+28,8%), en stijgingen bij HAS

60%

39,9%

Wageningen Universiteit (-5,4%) en de Technische Universiteit Delft (-1,1%).

40,9%

70%

41,6%

forse daling bij de Technische Universiteit Eindhoven (-24,0%) en dalingen bij

52,6%

80%

54,9%

3

30%

20%

10%

0

Wageningen NHTV Universiteit* Internationale HS Breda

Technische Universiteit Eindhoven*

Hogeschool Zuyd

* 2009-10-data Bron: ROA, 2013; VSNU/IVA, 2013

■ ■ 3.5 Stage of studie, of allebei Grafiek 13 Studiepuntmobiliteit,

soort buitenlandervaring, afgestudeerden wo,

hbo, ho 2010-11

De meeste studenten gaan naar het buitenland voor een stage, eventueel gecombineerd met studie. Het gaat hierbij om respectievelijk 60% en 16% van

% Stage % Onderwijs

de ho-afgestudeerden met buitenlandervaring. Wo-afgestudeerden gingen meer

% Stage en onderwijs

voor alleen stage of alleen studie, hbo-afgestudeerden meer voor een combinatie van stage en studie.

Ho

Wo

Hbo

Grafiek 13

Bron: ROA, 2013; VSNU/IVA, 2013

17

3


■ ■ 3.6 Uitgaande studiepuntmobiliteit via het Erasmus programma Uit de resultaten van de Studentenmonitor van 2011 blijkt dat 20% van de mobiele studenten gebruikmaakt van programmasubsidie. De mobiliteit in programma’s wordt in hoge mate bepaald door de specifieke eigenschappen en voorwaarden van deze programma’s. Programmamobiliteit is daarom slechts in beperkte mate indicatief voor algemene mobiliteitstendensen. De Europese programma’s zijn wat dit betreft het meest interessant. Zij maken vergelijking tussen landen mogelijk. Er is sprake van groei van het aantal studenten dat via het Erasmusprogramma een studiedeel in het buitenland volgt. Het aantal steeg van 5.946 in 2010-11 tot 6.449 in 2011-12 (zie grafiek 16). Zij gingen ook in 2011-12 weer in groten getale naar Spanje, al neemt de groei naar dat land af. Het Verenigd Koninkrijk versterkte zijn positie op de tweede plaats, gevolgd door Frankrijk en Zweden (beiden met afnemende aantallen). Bij bestemmingslanden waar ten minste 100 studenten heen gingen betrof de grootste toename studenten naar Turkije (+28%), Denemarken (+25%) en Duitsland (+24%). Er was minder belangstelling voor een studiedeel in Zweden (-11%), Portugal en Noorwegen (-2%), en Frankrijk (-1%). Het aandeel van de Nederlandse uitgaande mobiliteit van de totale uitgaande Erasmusstudiemobiliteit steeg tussen 2009-10 en 2010-11 van 3,0% naar 3,1%. Grafiek 14

18


Grafiek 14 Erasmusbestemmingslanden,

1.066

2007-08

1.019

2008-09 2009-10

1.000

871

893

2011-12

939

2010-11

studie (100 of meer Erasmusstudenten), 2007-2012

806

825

604

631

643 636

740

800

537

495

510

400

485

515 512

600

539

577

603

349

0

Spanje

Verenigd Koninkrijk

Frankrijk

Zweden

Duitsland

Turkije

Finland Denemarken

Italië

Noorwegen

België

Oostenrijk

Ierland

Portugal

109

83 98 102 125 135

90

110

149 157 154

139 147 159 107 110

134 123 125

166 186

231 233

209

175

182

168

190 171

219

258 264 260

299 251 266 257 280 293

227 239

271

304 273 225 181 155

200

304 296 310

400

364 357 367

3

Hongarije Zwitserland

Bron: Nuffic, 2013

19


Sinds 2007-08 is het oude Leonardo da Vinciprogramma als Erasmus Stages

Grafiek 15 Erasmusbestemmingslanden,

stage (50 of meer Erasmusstudenten),

2007-2012

ondergebracht in het Leven Lang Leren Programma. Na een aanloopjaar bestaat daarom sinds 2008-09 een redelijk beeld van de door de EU gespon-

2007-08 2008-09

sorde studiepuntmobiliteit voor stages.

2009-10 2010-11

In het algemeen is er sprake van groeiende belangstelling voor een buiten-

2011-12

landse stage via het Erasmusprogramma. De belangrijkste doellanden waren opnieuw het Verenigd Koninkrijk, Duitsland,

2

Spanje en België. Terwijl Zwitserland, voor het eerst op de lijst, in een keer 54 700 643 628

50 studenten heengingen het aantal vooral toe naar België, Spanje en Duitsland 600

509

531

voor een stage in Zweden, Turkije en Frankrijk (-17%, -16%, -10%). Het aandeel

2

463

439

452

411

416

400

373 317

Grafiek 15

2

300

2 223 199

200

0

Verenigd Koninkrijk

Duitsland

Spanje

België

Frankrijk

Turkije

Italië

Zweden

81

54

50

57

64

78

80 83

98

113 108

103 45

66 76

100

87

113

200 149 142 133 120

stagemobiliteit bleef gelijk tussen 2009-10 en 2010-11 (6,5%).

410

van de Nederlandse uitgaande mobiliteit van de totale uitgaande Erasmus-

500

427

(respectievelijk +23%, +16% en +15%). Afnemende belangstelling was er vooral

2

364 337 346

studenten uit Nederland ontving, nam bij bestemmingslanden waar ten minste

238

3

Zwitserland

Bron: Nuffic, 2013

20

3


Tussen 2009-10 en 2010-11 steeg het Nederlandse aandeel van de totale uitgaande Erasmusmobiliteit van 3,6% naar 3,7%, en bleef het Nederlandse aandeel van de totale inkomende Erasmusmobiliteit gelijk (4,0%). Langzamerhand lijkt er een balans te ontstaan tussen uitstroom en instroom. Grafiek 16

21

3


Grafiek 16 Erasmusuitstroom

en -instroom, totalen, voor studie en stage, 2007-2012

Uitstroom Erasmus (studies) Uitstroom Erasmus (stages) Instroom Erasmus (studies) Instroom Erasmus (stages)

1.355 7.620 1.569 7.620 1.569

5.358 2.320* 5.946 2.644*

2011-12

7.239

2010-11

1.187

4.902 2.103*

2009-10

6.894

4.699 1.287*

2008-09

710

2007-08

7.002

6.449 2.861*

* Cijfers van 2010-11 Bron: Nuffic, 2013

22

4

ederlandse N mobiliteit in internationaal perspectief

■ ■ 4.1 Diplomamobiliteit 4.1.1 Wereldwijde mobiliteitspatronen Het aantal studenten dat in het buitenland studeert is in de laatste 2 decennia sterk toegenomen: van 1,7 miljoen in 1994-95 via 2,1 miljoen in 1999-00 naar 4,1 miljoen in 2009-10, volgens de OESO. Dit laatste komt neer op 2,4% van alle hogeronderwijsstudenten in de wereld. Een van de belangrijkste redenen voor deze groei is de opkomst van de kenniseconomie, met een globale competitie voor kennis en hoogopgeleid personeel als gevolg. Veel landen hebben beleidsstrategieën ontwikkeld om kenniswerkers en buitenlandse studenten te werven, om zo de internationale concurrentiepositie van hun economie te verbeteren. De groei in internationale studentenmobiliteit zal zich in de komende jaren wereldwijd voortzetten. Dit gebeurt ondanks de geleidelijke uitbreiding en stijgende kwaliteit van het hogeronderwijsaanbod in veel opkomende kenniseconomieën, waardoor meer studenten goed onderwijs in eigen land kunnen volgen. Ook de recente economische crisis in delen van de wereld remt de groei niet, aangezien lokale overheden op korte termijn niet aan de vraag kunnen voldoen. In 2009-10 ging bijna de helft van alle diplomamobiele studenten in de wereld naar 5 landen. De Verenigde Staten ontvingen de meeste, met 16,6% van alle buitenlandse studenten wereldwijd, gevolgd door het Verenigd Koninkrijk (13,0%), Australië, Duitsland en Frankrijk (respectievelijk 6,6%, 6,4% en 6,3%). Ook waren aanzienlijke aantallen buitenlandse studenten ingeschreven in Canada (4,7%), Rusland (3,9%) en Japan (3,4%).

23

4


Doordat steeds meer landen actief buitenlandse

Grafiek 17 Distributie

van buitenlandse studenten in het hoger onderwijs per bestemmingsland, in 1999-00 en

2009-10

studenten werven, neemt het aantal studiebestemmingslanden toe. Hierdoor wordt het aandeel van de mobiele studentenpopulatie dat naar de belangrijkste gastlanden gaat kleiner (met uitzondering van het Verenigd Koninkrijk en Australië).

22,93%

Verenigde Staten

16,63% 10,76%

Verenigd Koninkrijk

12,98% 5,10%

Australië

Vaak is er wel een stijging in absolute aantallen. In

Duitsland

2006-07 ging de helft van de populatie nog naar

Frankrijk

vier gastlanden, in plaats van vijf.

Canada

Grafiek 17

Rusland

6,58%

Percentage van het

9,03%

totaal aantal buiten-

6,41% 6,62% 6,31%

landse studenten mondiaal (2000)

4,56% 4,75%

Percentage van het totaal aantal buiten-

1,99%

landse studenten

3,91% 3,21% 3,44%

Japan

mondiaal (2010)

1,23% 2,39% 1,76% 1,80% 0,40% 1,72% 1,20% 1,70% 1,47% 1,66% 2,19% 1,53% 0,16% 1,44% 1,87% 1,34% 1,25% 1,31% 0,68% 1,19% 1,23% 1,09%

Spanje China Nieuw-Zeeland Italië Oostenrijk Zuid-Afrika Zuid-Korea Belgie Zwitserland Nederland Zweden 0%

5%

10%

15%

20%

25%

Noot: In deze grafiek zijn buitenlandse studenten gedefinieerd op basis van hun nationaliteit. Bron: OESO, EAG, C4.3, 2012

24

4


In 2009-10 kwamen wereldwijd de meeste buiten-

Grafiek 18 Belangrijkste

herkomstlanden van buitenlandse studenten in de wereld, en Nederland, 2009-10

landse studenten uit China (waar 15,4% van alle internationale hogeronderwijsstudenten in de wereld vandaan komt), India (5,4%), Zuid-Korea (3,3%) en, verrassend, Duitsland (3,0%), waarvan

Percentage van alle

15,45%

China

Grafiek 18

2009-10

ten wereldwijd

5,49%

India

het aandeel vergeleken met 2008-09 zelfs toenam.

buitenlandse studen-

3,32%

Zuid-Korea

2,99%

Duitsland

Turkije

1,92%

Frankrijk

1,89% 1,67%

Rusland

Maleisië

1,47%

Italië

1,43%

Marokko

1,38% 0,48%

Nederland

0

5%

10%

15%

Bron: OESO, 2013

25

4


In grafiek 19 wordt het aandeel weergegeven van de totale mobiele populatie in het betreffende jaar. Allereerst valt op dat nog steeds bijna 41% van de totale studentenmobiliteit in de wereld aan de EU te relateren is. Toch is er wederom sprake van een geringe afname van dit aandeel. Dit is een ontwikkeling die we ook zien bij Centraal-Azië (-4,0%), Noord-Amerika (de VS en Canada, -3,9%), Latijns-Amerika (-2,1%), niet-EU-Europa (-1,4%) en dit keer zelfs bij Oost-Azië/ Pacific (-1,1%). Deze daling komt ten goede aan Sub-Sahara Afrika (+7,3%), de Arabische Staten (+3,7%) en Zuid- en West-Azië (+1,6%). In algemene zin lijkt het erop dat er wat de 2 belangrijkste regio’s betreft, EU27 en Oost Azië/Pacific, sprake is van een zekere stabilisatie. Hoewel de laatste tien jaar meer en meer studenten in een ander land binnen de eigen regio zijn gaan studeren, laat een vergelijking tussen 2008-09 en 2009-10 een iets genuanceerder beeld zien. Inderdaad heeft de regionalisering van internationale studentenmobiliteit zich in de Arabische Staten, Oost-Azië/ Pacific, Sub-Sahara Afrika, de EU en Zuid- en West-Azië doorgezet, met in 2009-10 een groter aandeel voor de interne mobiliteit van de totale mobiele populatie in dat jaar, vergeleken met 2008-09. Dit is echter wederom niet het geval voor niet-EU-Europa, Noord-Amerika (de VS en Canada), en Centraal-Azië. Grafiek 19

26

3


Grafiek 19 Inkomende,

interne en uitgaande mobiliteit per regio, in 2009-10 (2008-09)*

15,5%

Instroom Totaal

(16,1%)

Interne mobiliteit

9,5%

Uitstroom

6,0% (6,1%)

3,7%

(9,4%)

5,6%

5,4%

(5,6%)

(5,4%)

1,7%

(3,8%)

4,3% (4,5%)

(2,7%)

(1,8%)

11,8% (11,7%)

12,3% (11,9%)

1,0% (1,1%)

1,9% (2,0%)

1,9% (1,4%)

0,2% (0,1%)

2,1% (1,8%)

EU27**

Oost-Azië/Pacific

Noord-Amerika***

Europa (niet-EU)

Arabische Staten

Zuid- en West-Azië

Sub-Sahara Afrika

40,6%(40,7%)

36,3%(36,7%)

23,1%(24,1%)

13,9%(14,1%)

11,7%(11,3%)

10,0% (9,8%)

0,3% (0,3%)

6,0%

8,6%

2,7%

4,1%

8,5% (7,9%)

1,1% (0,7%)

1,2% (1,2%)

0,6% (0,8%)

Latijns-Amerika en de Caraïben

Centraal-Azië

0,9%

0,6%

6,4% (6,5%)

(0,8%)

3,9% (4,1%)

(0,6%)

(4,4%)

(6,0%)

(8,7%)

20,7% (21,1%)

25,1% (25,2%)

* Exclusief 459.081 studenten van onbekende oorsprong, van een totaal van 3.645.622 ** Feitelijk stroomde in 2009-10 25,1% van de 3,65 miljoen mobiele studenten de EU binnen, verliet 3,7% de EU en was 11,8% mobiel in de EU zelf: totaal 40,6%. *** Verenigde Staten en Canada Bron: UNESCO, Nuffic, 2013

27

4


Grafiek 20 Diplomamobiliteit

naar en uit verschillende landen, in relatie tot de totale studentenpopulatie, per land, 2009-10

4.1.2 De positie van Nederland In dit hoofdstuk wordt de positie van Nederland binnen de hierboven geschetste wereldwijde mobiliteitspatronen beschreven.2

% instroom Studentenpopulatie % uitstroom

Hierboven worden percentages van de totale wereldwijde diplomamobiliteit genoemd. Bij de vergelijking tussen landen wordt meestal gekeken naar inkomende en uitgaande mobiliteit in relatie tot de eigen studentenpopulatie. Hieronder gaat het daarbij om de totale studentenpopulatie inclusief de

België

11,1%

445.309

2,8%

buitenlandse studenten. (In sommige publicaties wordt de buitenlandse studentenpopulatie van de totale populatie afgetrokken). Zowel wat betreft buitenlandse studenten in Nederland (7,5% van de eigen stu-

Denemarken

10,9%

240.536

dentenpopulatie) als Nederlandse studenten in het buitenland (3,0% van de eigen studentenpopulatie), scoorde Nederland in 2009-10 onder het gemiddelde van 21 EU-landen (respectievelijk 9,0% en 3,3%).

Duitsland

10,3%

4,7%

3

Grafiek 20 laat zien dat Nederland een lager percentage buitenlandse studenten

2.555.559

9,9%

Zweden

3,9%

455.025

ontvangt dan bijvoorbeeld België, Denemarken en Zweden. Omdat Denemarken

Totaal van 21 EU-landen

en Zweden een kleinere onderwijspopulatie hebben, trekt Nederland ondanks dit lagere percentage toch meer buitenlandse studenten aan dan deze twee landen.

3,0%

9,0%

18.202.966

3,3%

Grafiek 20

2

Volgens de nieuwste gegevens van de OESO kwam 1,19% van alle buitenlandse studenten in 2009-10 naar Nederland (grafiek 17). Dat is iets minder dan in 2008-09, maar nog wel 0,5 procentpunt meer dan in 1999-00.

3

In ‘Mobiliteit in beeld 2012’ kon gebruik worden gemaakt van EUROSTAT-gegevens over 27 EU-landen. Helaas was tot de publicatiedatum geen update gepubliceerd. Huidige gegevens zijn, zoals bij eerdere monitors, afkomstig van de OESO.

Nederland

7,5%

650.905

4,6%

Finland 303.554

3,0%

3,3%

Bron: OESO, Nuffic, 2013

28

4


Zoals grafieken 20 en 21 laten zien, is het gemiddelde percentage buiten-

Grafiek 21 Diplomamobiliteit

naar en uit de EU, de Verenigde Staten, China en Japan, in relatie tot de totale studentenpopulatie, per regio, 2009-10

landse studenten in 21 EU-landen in 2009-10 (9,0%) hoger dan het percentage buitenlandse studenten in de Verenigde Staten (3,4%), Japan (3,7%) en China

% instroom Studentenpopulatie

(0,2%). Ook het percentage niet-EU-21-studenten4 dat naar de EU-21 komt ligt

% uitstroom

hoger, namelijk op 6,4% (van de totale studentenpopulatie in de betrokken EU-21-landen). Het gemiddelde percentage EU-21-studenten dat in een ander (EU- of niet-EU-)

EU21 (als eenheid)

land studeert is met 3,3% ook duidelijk hoger dan de uitstroompercentages voor China, Japan en de Verenigde Staten. In absolute termen is de uitgaande mobiliteit uit 21 EU-landen ongeveer 10% groter dan die uit China, 14 keer

6,4%

18.202.966

groter dan die uit Japan en 12 maal die uit de Verenigde Staten. Procentueel

0,7 0,7%

US

gezien stromen echter minder EU-21-studenten naar landen buiten de EU-21 dan dat er Chinese en Japanse studenten naar het buitenland gaan. In absolute aantallen bedraagt deze EU-21-uitstroom een kwart van de Chinese uitstroom.

3,4%

De EU-21-uitstroom is wel ruim driemaal en ruim tweemaal de uitstroom uit res-

20.427.711

0,3% 0,3

China

pectievelijk Japan en de Verenigde Staten. Grafiek 21

0,2%

31.046.735

1,8%1,8

Japan

3,7% 4

3.836.314

1,1% 1,1

EU-21 verwijst naar de 21 EU-landen die lid zijn van de OESO. EU-20 idem, zonder Luxemburg, wanneer van dit land de data ontbreken. Bron: OESO, 2013

29


Het aantal diplomamobiele studenten dat vanuit de EU/EER in Nederland kwam

Grafiek 22 Ontwikkeling

instroom naar land uit andere EU-, EER- en kandidaat-EU-landen en ontwikkeling uitstroom uit land naar andere EU-, EER- en kandidaat-EU-landen, in 1999-00 en 2009-10*

studeren is tussen 1999-00 en 2009-10 in vergelijking met andere EU/EER-landen sterk toegenomen, namelijk met 362% (zie grafiek 22). Dit percentage is ruim 4 keer zo hoog als het EU-gemiddelde. In Denemarken vond ook een rela-

Instroom uit EU27, EER en kandidaat-EU

tief grote groei plaats (hoewel minder groot dan in Nederland), terwijl de

2000

instroom in Zweden juist daalde. In dezelfde periode is het aantal Nederlanders

Uitstroom naar EU27

dat een volledige studie in een ander EU/EER-land volgde met 60% toegeno-

daat-EU 2000

men. Dit groeipercentage ligt onder het EU-gemiddelde (79%). Opvallend is dat het aantal Duitse studenten dat voor een volledige studie naar

uit EU, EER en kandi-

400%

362

U

350%

een ander EU/EER-land ging, tussen 1999-00 en 2009-10 flink is toegenomen.

In

274

Waarschijnlijk is een groot gedeelte van deze groei in de uitgaande Duitse mobi-

300%

liteit in Nederland en – meer recent – in Oostenrijk terechtgekomen. In een

200%

gingen studeren: nabijheid van de onderwijsinstelling, groter studieaanbod, betere inhoudelijke inrichting, geen numerus fixus (‘clausus’), betere studieom-

150%

22

28

32

49

56

50

73

36

50%

0

Grafiek 22

100%

12

en een goede onderwijskwaliteit.5

73

standigheden (contact docent, kleinere groepen, probleemgestuurd onderwijs)

79 79

worden zes redenen aangegeven waarom Duitse studenten in Nederland

250%

170

recente brochure van het Bundesagentur für Arbeit, Nordrhein-Westfalen,

60 0%

-10

4

-50%

5

Nederland Denemarken

Finland

België

Verenigd Koninkrijk

Duitsland

Frankrijk

Zweden

EU27

Bundesagentur für Arbeit, Regionaldirektion Nordrein-Westfalen. (2010). “Kom Langs!”, Studieren in der Niederlandische Grenzregion, Ausgabe 2010. Bron: Eurostat, Nuffic, 2013

30

4


Inkomende diplomamobiliteit

Swedish Migration Board, ‘Migrationsverket’, halveerde het aantal afgegeven

In vergelijking met andere EU-landen ontvangt Nederland een relatief hoog per-

verblijfsvergunningen voor studie tussen 2010 en 2011 en was er sindsdien

centage buitenlandse studenten uit de EU en weinig van buiten de EU (zie

sprake van een geringe verdere afname. De afname betrof vooral studenten uit

grafiek 23). In 2008-09 lag het percentage buitenlandse studenten uit de EU in

ontwikkelingslanden, zoals Pakistan, Bangladesh en Iran. De afname van het

Nederland wederom 3 procentpunten hoger dan het jaar daarvoor. Het hoge

aantal studenten uit ontwikkelde landen is minder significant.6

percentage EU-instroom in Nederland komt voornamelijk door de hoge Duitse

Grafiek 23

toestroom naar Nederland. Van de andere EU-landen ontvangen alleen Luxemburg, Slowakije en Tsjechië een hoger percentage buitenlandse EU-studenten (als percentage van alle buitenlandse studenten in het land). Het betreft hier in alle gevallen vooral studenten uit een of meerdere buurlanden. Een aantal landen, waaronder Portugal, Frankrijk, Spanje en het Verenigd Koninkrijk, ontvangt relatief veel studenten van buiten de EU. Dit komt voornamelijk doordat deze landen veel studenten uit hun voormalige koloniën ontvangen, hoewel in alle gevallen ook een groot en groeiend aantal studenten uit Azië komt. Interessant is ook dat meer dan twee derde van de buitenlandse studenten in Duitsland van buiten de EU komt, vergeleken met een derde van alle buitenlandse studenten in Nederland. Duitsland is wereldwijd bekend als de belangrijkste economie in de EU, met een goede reputatie ten aanzien van onderwijskwaliteit. Daarnaast valt op dat Zweden, Finland en Denemarken, vergeleken met Nederland, meer buitenlandse studenten van buiten de EU ontvangen. Een deel van deze mobiliteit komt uit niet-EU-landen uit de buurt, zoals Noorwegen en IJsland. Ook speelt een rol dat Zweden en Finland in 2008-09 nog geen hoge, kostendekkende collegegelden voor niet-EU-studenten hadden ingevoerd. Zweden deed dat vanaf september 2011 wel. Volgens de website van het

6

http://www.migrationsverket.se/info/6445_en.html.

31

4


Grafiek 23 Instroom

diplomamobiliteit per land, uit de EU, van buiten de EU, 2008-09

Percentage buiten-

Luxemburg

92

Slowakije

75 74

Tsjechië Nederland

68 66 66

Oostenrijk België Griekenland

59

Hongarije

55

Denemarken

45

Letland

41 41

Malta Ierland

37

Estland

34 34 33 31

EU(27) Verenigd Koninkrijk Duitsland Spanje

27 27 25 25 25

Finland Zweden Italië Polen Roemenië

18 17 16 15 14 13

Frankrijk Portugal Cyprus Bulgarije Slovenië Litouwen

10 0

20%

40%

60%

80%

8 25 26 32 34 34 41 45 55 59 59 63 66 66 67 69 73 73 75 75 75 82 83 84 85 86 87 90

landse studenten uit

EU Percentage buitenlandsedestudenten van buiten d compensatieniveau Percentage buitenlandse studenten van buiten de EU

Percentage buitenlandse studenten uit de EU Compensatieniveau

100%

Noot: bij landen waar de instroom uit andere EU-landen groter is dan de uitstroom naar andere EU-landen, wordt het compensatieniveau aangegeven. Bijvoorbeeld: van het totale aantal buitenlandse studenten in Nederland (44.409) komt 68% (30.176) uit de EU. 47% hiervan (14.307) wordt echter gecompenseerd door Nederlandse studenten die in andere EU-landen studeren. Bron: Eurostat, Nuffic, 2012

32

4


In grafiek 23 wordt bij landen waar de instroom uit andere EU-landen groter is

Het Nederlandse aandeel in de totale uitstroom van 20 EU-landen steeg tussen

dan de uitstroom naar andere EU-landen, het compensatieniveau aangegeven.

2008-09 en 2009-10 licht, van 3,28% naar 3,31%, en is daarmee nog steeds

Bij Nederland wordt 47% van de uit andere EU-landen komende mobiliteit

kleiner dan op basis van de omvang van de Nederlandse studentenpopulatie

gecompenseerd door Nederlanders die juist in andere EU-landen gaan stude-

verwacht mag worden, namelijk 3,58%.

ren. Bij Duitsland is die compensatie vrijwel 100%, bij het Verenigd Koninkrijk,

Er zouden meer Nederlanders in het buitenland moeten studeren. De Neder-

aan de andere kant, slechts 7%.

landse economie is immers bovengemiddeld afhankelijk van het buitenland. De

In 2012 boden Nederlandse hogeronderwijsinstellingen meer dan 1.700 Engels-

vraag rijst echter hoe ver het Nederlandse percentage boven het gemiddelde

talige programma’s aan, waaronder – volgens Studyportals.eu – 254 bachelor-

zou moeten liggen. Daarbij moeten we opmerken dat een hogere uitgaande

programma’s, 1.151 masterprogramma’s en 109 PhD-programma’s. Met dit

diplomamobiliteit niet per se beter is dan een lagere: een hoge uitgaande mobi-

aanbod van 1.514 programma’s staat Nederland na het Verenigd Koninkrijk op

liteit kan immers wijzen op tekortkomingen in het eigen onderwijsaanbod.

de tweede plaats van 39 hoofdzakelijk Europese landen. Duitsland volgt met

Verschillende landen, waaronder Nederland, België (Vlaanderen), Noorwegen,

1.017 programma’s op de derde plaats, Zweden, met 752, op de vierde.

Zweden en Finland, staan studenten onder bepaalde voorwaarden toe om hun

(Zie http://www.studyinholland.nl/study-options en h ttp://www.studyportals.eu).

‘nationale’ studiefinanciering mee te nemen naar het buitenland. Deze maatregel maakt de stap om in het buitenland te gaan studeren in principe makkelijker.


Zie voor een overzicht van de aantallen studenten die gefinancierd door de

Het aantal Nederlandse studenten dat een volledige opleiding in het buitenland

Nederlandse overheid in het buitenland studeren paragraaf 2.1 op pagina 6.

volgt is volgens de OESO tussen 2005-06 en 2009-10 met 5.500 toegenomen.

Het is helaas nog te vroeg om een vergelijking te maken van de effecten van de

Als percentage van alle Nederlandse studenten uitgedrukt, gaat het om een stij-

meeneembare studiefinanciering tussen Nederland en andere landen.

ging van 2,4% naar 3,0%. Er is sprake van een aanhoudende groei. Met 3,0% bleef Nederland voor op België en passeerde het Denemarken, maar bijvoor-

■ ■ 4.2 Studiepuntmobiliteit

beeld Duitsland (4,7%), Zweden (3,9%) en Finland (3,3%) scoorden nog steeds hoger. Het Europees gemiddelde is eveneens hoger (3,3%).

Over studiepuntmobiliteit zijn geen reguliere, jaarlijks geactualiseerde kerngetallen beschikbaar die Nederland in een breder perspectief kunnen plaatsen. Wel vinden zo nu en dan internationaal vergelijkende onderzoeken plaats, die als referentie kunnen dienen.

33

4


Een van deze onderzoeken is het EUROSTUDENT-project, dat in 2000 is opge-

mobiliteit was ook het hoogst in Spanje, Frankrijk, Duitsland en Italië (met dit keer

start. Dit onderzoek coördineert en/of bundelt nationale onderzoeken naar met

het Verenigd Koninkrijk op de zesde, en Nederland op de achtste plek).

name de sociaal-economische achtergrond van studenten. Nederland draagt bij met gegevens uit de Studentenmonitor.

Grafiek 24 toont aan in hoeverre de inkomende en uitgaande Erasmuspopula-

De vierde projectronde, Eurostudent IV, liep van 2008 tot 2011. Hier deden 25

ties afwijken van wat we vanwege de totale onderwijspopulatie in het land

landen aan mee. Als onderdeel van de onderzoeken wordt studenten ook

zouden mogen verwachten. De in grafiek 24 genoemde landen nemen actief

gevraagd naar hun buitenlandervaring tijdens hun studie. EUROSTUDENT inter-

deel aan het Erasmusprogramma en over het algemeen is hun Erasmus

preteert de uitkomsten uit deelnemende landen en vat deze onder de meest

instroom en -uitstroom groter dan op basis van hun studentenpopulatie ver-

frequent voorkomende noemers samen. Hierdoor ontstaan vaak nieuwe criteria

wacht mag worden (groter dan 1). Dit is niet het geval bij de Zweedse

die niet altijd terug te vertalen zijn naar nationale criteria. Wel wordt een vergelij-

uitstroom, die achterblijft bij het aandeel van de Zweedse onderwijspopulatie

king tussen landen mogelijk. Volgens EUROSTUDENT IV doen relatief veel

van de totale onderwijspopulatie in Erasmuslanden. We zien trouwens, met uit-

Nederlandse studenten buitenlandervaring op gedurende de studie. Nederland

zondering van Denemarken, dat het overmatige aandeel van de instroom

scoort namelijk samen met Finland en Noorwegen het hoogst ten aanzien van

afneemt en dat dit ook het geval is aan de uitstroomkant, wederom met uitzon-

buitenlandse ‘inschrijvingen voor studie’ (14% van de ondervraagde studenten),

dering van Denemarken, en dit keer van Finland en Nederland. Anders gezegd

en na Hongarije het hoogst ten aanzien van ‘stage’ (Hongarije: 11%,

versterken de Denen hun positie zowel wat instroom als uitstroom betreft, terwijl

Nederland: 9%).

de Nederlanders en de Finnen dit doen wat de uitgaande Erasmusmobiliteit betreft.

Erasmus in- en uitstroom

In het algemeen is de instroom in de in grafiek 24 genoemde landen groter dan

In 2010-11 is het aantal Erasmusstudenten in alle 31 landen die deelnamen aan

de uitstroom. Uitzondering is Duitsland, waar de uitstroom groter is dan de

het Erasmusprogramma met 8,2% toegenomen ten opzichte van 2009-10 (daar-

instroom. Wat de Erasmusinstroom betreft, scoren – net als in vorige jaren – de

naast kwamen er twee landen bij: Zwitserland en Kroatië, met 573 uitgaande en

Denen het hoogst in relatie tot hun studentenpopulatie, en de Duitsers het

inkomende studenten). Spanje, Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en

laagst. Bij de uitstroom scoren de Finnen opnieuw het hoogst en de Zweden

Italië ontvingen de grootste aantallen Erasmusstudenten (met Nederland op de

het laagst.

zevende plek). Vergeleken met het vorige academisch jaar heeft Duitsland het

Grafiek 24

Verenigd Koninkrijk ingehaald op de ranglijst. De uitgaande Erasmusstudenten-

34

4


Grafiek 24 Aandeel

uitstromende en instromende Erasmuspopulatie van de totale Erasmuspopulatie in relatie tot aandeel studentenpopulatie van de totale studentenpopulatie (van Erasmuslanden), 2009-10

Erasmusinstroom Erasmusuitstroom

1,83% 2,33% 1,00% 1,46% 2,88% 2,29%

België

1,59%

Finland

1,74%

Duitsland

1,23%

Nederland

1,37%

Denemarken

1,19%

Zweden

0,72%

Bron: OESO, Nuffic, 2013

35

Auteur

Eric Richters

Eindredacteur Marijn Willemse Ontwerp

Making Waves, Den Haag

Colofon

Nufﬁc Postbus 29777 2502 LT Den Haag T 070 4260 260 F 070 4260 399 I www.nuffic.nl

Hoewel de informatie in deze uitgave met de grootste zorg is samengesteld, kan de Nuffic niet instaan voor het feit dat de gegevens juist en/of volledig zijn. De informatie kan tussentijds gewijzigd of aangepast zijn. De Nuffic aanvaardt ter zake geen aansprakelijkheid. U wordt geadviseerd om in voorkomende gevallen de juistheid van de informatie zelf te verifiëren.

36

Internationalisering. in beeld. Uitgaande mobiliteit, overzicht 2013

Recommend Documents