Internationale betrekkingen in het Interbellum: van oorlog naar oorlog

Nederland-Rusland Centrum

Internationale betrekkingen in het Interbellum: van oorlog naar oorlog College X - 02-04-2015 Nicolaas A. Kraft van Ermel, MA

05-04-2015 - 1


Een moeizaam begin • WO I wierp een lange schaduw over Europa • Twistpunt – Herstelbetalingen Duitsland – 1921 herstelbetalingen vastgesteld op 132 miljard goudmarken • Termijnen kwamen neer op 7%-9% van het Duitse BNP – Fors bedrag, maar niet helemaal onbetaalbaar » Bij Duitse spaarzaamheid en naoorlogs herstel niet onbetaalbaar » Onze zorgkosten zijn anno 2014 procentueel hoger(!) 05-04-2015 - 2


Herstelbetalingen • Duitsland had geen intentie om te betalen – Propagandacampagne om de Duitse oorlogsschuld te ontkrachten • Publicatie documenten

– Snelheid van de herstelbetalingen zou te hoog zijn

• Frankrijk stond op herstelbetalingen – Frankrijk het zwaarste getroffen door WO I • • • •

05-04-2015 - 3

Oorlog grotendeels op eigen grondgebied Industrie moest opnieuw worden opgebouwd Oorlogsschulden aan de Verenigde Staten en Groot-Brittannië VS trokken hun handen van Europa af, bemoeiden zich niet met de kwestie


Franse onzekerheid • GB en VS trokken zich verder terug van het continent – Einde aan veiligheidsgaranties voor Frankrijk – VS stond wel op terugbetalen oorlogsschulden – GB was wel bereid tot kwijtschelding, maar alleen als de VS dat zou ook zouden doen – GB wilde export naar Duitsland herstellen • Verbeteren Britse economie 05-04-2015 - 4


Rapallo • Sovjet-Unie net zo geïsoleerd als Duitsland – Vrees: kapitalistische landen gaan samen optrekken tegen het communisme – Toenadering tot Duitsland als verdeel-enheerspolitiek • Gebruik maken van Duitslands isolatie • Landen naar elkaar toegedreven • 1922 Verdrag van Rapallo – Betrekkingen normaliseren – Economische samenwerking – Duitse leger kon verboden oefeningen houden in de SovjetUnie 05-04-2015 - 5


Franse coalities • Reactie op Rapallo – 1920 garantieverdrag met België – 1921 garantieverdrag met Polen – 1921 Kleine Entente: • Midden Europees machtsblok (Tsjechoslowakije, Roemenië en Joegoslavië) – Tegen Habsburgse rijk – Tegen Hongaars revanchisme

• Voor Frankrijk: verzekeringspolis tegen Duitsland – Op korte termijn effectief – Op lange termijn echter ook een risico/kwetsbaarheid » Enkel een verdrag tussen grootmachten kon Duitsland echt indammen 05-04-2015 - 6


Herstelbetalingen • Duitsland heeft zich niet lang aan het Londense schema voor herstelbetalingen gehouden • Januari 1923: Duitsland voldoet niet aan de verplichtingen – Frankrijk en België bezetten Ruhrgebied (kolenmijnen) – Groot-Brittannië hield zich afzijdig

• Gevolg: stakingen, hyperinflatie in Duitsland – Passieve weerstand afgeblazen in september 1923 door Kanselier Stresemann 05-04-2015 - 7


Frankrijk uitgerangeerd •

Duitsland voerde nieuwe stabiele valuta in – Frankrijk steunde separatistische opstand in het Ruhrgebied •

•

Tot falen gedoemd

Frankrijk legt Duits onderhandelingsaanbod naast zich neer – Gaat wel in op bemiddelingsaanbod uit Amerika •

Charles Dawes 1924 –

•

Private Amerikaanse leningen aan Duitsland voor stimulering economie, herstelbetalingen handhaven

Raymon Poincaré vervangen door onervaren Edouard Herriot – Frankrijk kon geen kant meer op • • •

05-04-2015 - 8

Frankrijk moest het Ruhrgebied evacueren Kon niet meer interveniëren als Duitsland in gebreke bleef Deel van Versailles niet meer te handhaven


De geest van Locarno • Verdrag van Locarno 1925 – Frankrijk, Duitsland en België erkenden elkaars grenzen – GB hield zich afzijdig: garandeerde de Franse veiligheid tegen Duitsland en de Duitse veiligheid tegen Frankrijk – Ook Italië was garantiemogendheid

• 1926: Duitsland treed toe tot de Volkenbond – Meer en meer een serieuze internationale partner

• 1928: Kellog-Briandpact: – Agressieve oorlogsvoering afgezworen als middel voor conflictbeslechting • Mislukt Frans plan voor Europese confederatie en gemeenschappelijke markt (Briand-plan) 05-04-2015 - 9


Young-plan • Ontspanning had kwetsbare wortels – Eerder Duitse strategie dan welgemeend • Duitse leger bereidde in het geheim al een nieuwe oorlog voor

– Steeds verder tornen aan de bepalingen van Versailles • 1930 einde toezicht op ontwapening centrale mogendheden – In ruil voor nieuw terugbetalingsschema » Young-plan (Owen D. Young) • Netto som verlaagd met 20% naar 112 miljard goudmarken • Termijn van 59 jaar afbetaling • Jaarlijkse termijnen kenden onvoorwaardelijk deel (1/3e) en een uitstelbaar deel (waarover rente moest worden betaald) • Gefinancierd door JP Morgan & Co • Betalingen afhandelen via nieuwe op te richten Bank for International Settlements

05-04-2015 - 10


Situatie Frankrijk • Precair – GB garandeerde de grenzen – GB deed niet aan herbewapening – VS investeerden in Duitsland, maar was politiek nergens aan gebonden • Afhankelijkheid van Duitsland aan de VS zou dodelijk blijken voor Duitsland

05-04-2015 - 11


Hitler aan de macht • Geallieerden hoopten dat Locarno voor een gematigde regering zou zorgen – Meer wens dan waarheid • 1931 verhoging Militaire uitgaven • 1931 Douane-unie met Oostenrijk

– Concessies waren onvoldoende om gematigden in Duitsland aan de macht te houden • Komst van Hitler in 1933: hoop op democratisch en gematigd Duitsland verdwenen 05-04-2015 - 12


Crisis en herstelbetalingen • 1931: Duitsland voerde moratorium in op herstelbetalingen – Noodzaak door crisis • Herziening wordt ook noodzaak

• 1932: Hoover voert eenjarig moratorium in voor alle oorlogsschulden • Conferentie van Lausanne: – Herstelbetalingen opgeschort – Oplossing voor het probleem wordt niet bereikt • Amerikaanse senaat wees voorstel af – Voor Amerika bleef het Young-plan leidend 05-04-2015 - 13


Recept voor een nieuwe oorlog • Drie ingrediënten – Nazi-Duitslands wil voor een nieuwe oorlog – Appeasement-politiek – Het verlaten van Appeasement-politiek door de gealieerden

05-04-2015 - 14


Duitse oorlogsdrang • Hitler had zijn zinnen gezet op oorlog – Oorlog onoverkomelijk en zelfs wenselijk • Motor om het Duitse volk te regenereren • Betekende niet dat er oorlog in het westen uitgevochten moest worden – Oorlog werd vooral gezocht in het oosten, tegen het bolsjewisme – Lebensraum

• Frankrijk komt in beeld – Groot-Brittannië en Italië zouden aan Duitsland gebonden moeten worden – Frankrijk zou eerst moeten worden verslagen voordat de Sovjet-Unie aan bod zou komen • Voorkomen fouten uit WO I 05-04-2015 - 15


Schuilpolitiek • Hitler verbergt daarom aanvankelijk zijn ware gezicht – ‘Mijn doelen zijn vreedzaam en beperkt’ • Ondertussen wel een oorlog in voorbereiding • Geheim en grootschalig herbewapeningsprogramma

– Hitler bewust van zwakke positie Duitsland • Vreesde preventieve oorlog door Frankrijk en Polen • 1934 Couppoging in Oostenrijk had Nazi-regering aan de macht kunnen brengen – Mogelijkheid tot Anschluß! » Mussolini stuurde tanks naar de Brennerpas en kon niet akkoord gaan – Hitler kon zich niet verdedigen: kon pas vanaf 1936 (militarisatie Rijnland)

05-04-2015 - 16


Einde Versailles • 1933-1938 wereldleiders geconfronteerd met unilaterale Duitse acties tegen de geest van Versailles – 1933 terugtrekking uit de Volkenbond en wereldontwapeningsconferentie op initiatief van de VS en GB – 1935 Referendum in het Saarland • Conform Versailles – Gevolgd door illegale invoering dienstplicht

– 1936: Militarisatie van het Rijnland • Steun Franco in Spaanse Burgeroorlog

– 1938 Anschluß en annexatie van het Sudetenland

05-04-2015 - 17


Appeasement •

Grootmachten antwoorden zeer afwachtend op Duitse acties – Hitler niet voor de voeten lopen – Hoop om oorlog te voorkomen

•

Waarom Appeasement? – Buiten Europa •

Toegenomen internationale druk vanuit Japan –

1931-33 Mantsjoerije crisis » Verlaten Volkenbond » Voorbeeld voor Duitsland + beangstigend voorgezicht

– Vrees dat oorlog met Duitsland ook oorlog met Japan en Italië zou inhouden •

Op dit moment nog geen as-pact

– Neutraliteitspolitiek Verenigde Staten •

1935-37 neutraliteitswetten – – –

05-04-2015 - 18

Leningen en wapenverkopen verboden Handel alleen op schepen strijdende partijen & cash and carry Probleem voor Britten: zonder Amerikaanse steun kon het een oorlog militair en financieel niet steunen


Appeasement en Frankrijk • Frankrijk had sleutelpositie, kon Frans-Duitse oorlog voorkomen door niet op Hitler in te gaan – Alliantiesysteem door Hitler ernstige schade berokkend • 1934 niet-aanvalsverdrag met Polen • Frans-Poolse oorlog tegen Duitsland minder logisch

• Frankrijk door depressie hard geraakt – Kon partners niet meer bijstaan – 1936-1937 einde partnerschap met België • Positie Vlamingen in België – Maakte Duitse aanvalsroute via België mogelijk

• Mogelijke partners: Groot-Brittannië, Sovjet-Unie en Italië – Niet genegen Duitslands nieuwe positie te accepteren

05-04-2015 - 19


Einde aan Italiaanse en Sovjet anti-Duitse houding • Langzaam ontstaan twee kampen: een antiVersailles kamp en een pro-Versailles kamp • Sovjet-Unie – Duitsland was ideologische aartsvijand • Volksfronten (samenwerken communisten en socialisten tegen fascisme) • Veiligheidsverdragen met Frankrijk en Tsjechoslowakije

– Stalin echter in Duitse handen gedreven 05-04-2015 - 20


Italië in Duitse handen gedreven • •

Mussolini zag de Middellandse zee als Italiës mare nostrum Weinig behoefte aan een groot en sterk Duitsland – –

Handelen tijdens coup in 1934 Afspraken met de Britten over tegengaan Duitse herbewapening •

Stresa front – – –

•

Uitbreidingspolitiek in Abyssinië zat samenwerking met de Britten en Fransen in de weg – –

Mussolini ging er van uit dat zij hiermee konden instemmen Britten en Fransen boden Mussolini in het geheim Abyssinië aan •

•

Engeland, Frankrijk, Italië Handhaven Locarno Garanderen onafhankelijk Oostenrijk

Openbare veroordeling en economische sancties via de Volkenbond

Spaanse burgeroorlog verziekte de verhouding met Frankrijk en Groot-Brittannië nog meer – –

Logische gevolg: niet optreden tegen Anschluß Mei 1939: sluiten pakt met Hitler • •

05-04-2015 - 21

Enige manier voor Mussolini om zijn expansionisme te verzekeren Hitler en Mussolini hadden weinig met elkaar op, maar werden gedwongen bondgenoten


Frankrijk • Coalitiepolitiek tegen Duitsland • Passiviteit veroorzaakt door Rijnlandcrisis – Franse economie krabbelde veel minder sterk op dan de Duitse – Frankrijk kon de rekeningen enkel betalen met een Britse lening – Interne problemen in Frankrijk • Was het Franse leger sterk genoeg? – Offensief opereren was niet mogelijk – Advies leger: enkel met Britse rugdekking tegen Duitsland opereren – GB geeft die rugdekking niet (afschuiven verantwoordelijkheden, Locarno)

05-04-2015 - 22


Groot-Brittannië • Interne redenen voor appeasement • GB legde zich niet neer bij de Duitse politiek – Verdergaan: sluiten verdragen met de Duitsland • 1935 GB breekt met het Stresa-front – Marineverdrag met Hitler

• 1936 pogingen voor een luchtmachtverdrag – Onderhandelingen zonder resultaat 05-04-2015 - 23


Groot-Brittannië • Appeasementpolitiek kwam niet voort uit verregaande publieke steun – Gedurende jaren ‘30 inderdaad isolationistische onderstroming • 1938: weinig steun voor appeasement – Scepticisme

• Belangrijkste reden voor appeasement – Minister van financiën vindt herbewapening te kostbaar – Geen echt antwoord op Duitse bommenwerpers – Redenen genoeg om een conflict te vermijden 05-04-2015 - 24


Einde Appeasementpolitiek • Appeasementpolitiek is fiasco – Conferentie van München verzwakt Frankrijk, Tsjechoslowakije en daarmee ook de Britten – Vervreemde Stalin sterk van de Britten en de Fransen

• Sovjet-Unie was nu nog het enige land dat een oorlog kon tegengaan – Onderhandelingenrace • Britten en Fransen • Duitsland

• Weinig steun tijdens Spaanse burgeroorlog, München – Stalin weinig genegen de Britten en Fransen serieus te nemen 05-04-2015 - 25


Einde Appeasementpolitiek • 15 maart 1939: Hitler breekt met beloften van oktober 1938 – Bohemen en Moravië

• Britse en Franse veiligheidsgarantie van Polen – Tevens verandering van Duitse politiek vis a vis Polen • 1934 Pools-Duits nonagressiepact – Maginotlinie maakte Frans bondgenootschap minder aantrekkelijk – Hitler: koopt tijd voor herbewapening – Polen: Meer zekerheden t.a.v. westgrens

• Molotov-Ribbentroppact 23 augustus – Onderverdeling Midden-Europa in invloedssferen 05-04-2015 - 26


Escalatie • Hitler wist niet wanneer hij moest stoppen – Had tevreden kunnen zijn met winsten van München – Hitler zag München als betreurenswaardige gebeurtenis • Had hem oorlog ontnomen – Oostenrijk en Tsjechoslowakije moesten in Duitse handen zijn » Oostenrijk: Financiële middelen » Tsjechoslowakije: Industriële middelen » Daarna afrekenen met de Britten en Fransen » Daarna tijd voor de oorlog voor ‘Lebensraum’

• Polen weigert serieus te onderhandelen over de status van Danzig en de Poolse corridor – – – –

Territoriale verbindingen tussen Oost-Pruisen en Polen Ook Poolse buitenlands beleid in het algemeen Unilateraal opzeggen pact door Hitler: april 1939 Reden voor Duits besluit Polen aan te vallen • 1 september 1939

05-04-2015 - 27


Appeasement anno 2014? • Veel gehoord in Polen/Baltische staten • Westen heeft Rusland nodig – IS, Al-Qaida, Iran

• Is Minsk-II appeasement? – Sancties treffen Rusland raak • Blijven onverminderd van kracht

– Pas bij verandering Russische positie worden sancties opgeheven • Echte test komt in juli (verlopen huidige maatregelen) 05-04-2015 - 28


Van Polen naar wereldoorlog • Britse en Franse veiligheidsgarantie – Maakte oorlog onafwendbaar

• Britten en Fransen waren begonnen aan herbewapening – Serieuze vormen – Bezetting van Praag was doorslaggevende factor • Wapenindustrie (Bohemen) en geld (Oostenrijk)

• Ouvertures richting Roemenië – Roemeense olieleveranties • Britten en Fransen garanderen ook de Roemeense onafhankelijkheid

• Bedoeling van de garantiepolitiek – Vormen oostfront – Daarmee zou Duitsland kwetsbaar zijn voor een zeeblokkade zoals ook in WO I 05-04-2015 - 29


Molotov-Ribbentroppact • Teleurstellingen in Britten en Fransen – Vervangen Maxim Litvinov, volkscommissaris voor Buitenlandse zaken door Vjatsjeslav Molotov

• München deed Stalin geloven dat de Britten en Fransen wilden dat hij de kastanjes uit het vuur zou halen • Game-changer – Hitler wilde inmiddels een deal met de Sovjet-Unie • Verzekerde inval op Polen zonder tweefrontenoorlog – Slechte ervaringen uit WO I

• Zou de Britten en Fransen er van overtuigen dat een oorlog helemaal geen zin had – Een blokkade zou via de Sovjet-Unie omzeild kunnen worden

05-04-2015 - 30


Molotov-Ribbentroppact • Hitler was bereid Stalin veel te geven in ruil voor steun – Bij ‘territoriale en politiek herschikking’ kreeg Stalin Oost-Polen, Finland, de Baltische staten en Bessarabië (onderdeel Roemenië)

• Britten en Fransen boden Stalin weinig – Britten en Fransen zagen Stalin niet als serieuze bondgenoot • Zuiveringen Rode leger in 1937

• Pakt met Hitler was Stalins veiligste keuze – Toekijken hoe Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland elkaar bevochten – Gaf ruimte voor opbouwen bewapening

• Zowel Stalin als Hitler waren niet van plan zich lang aan het pact te houden! • Bepaalt deels de grenzen van nu! 05-04-2015 - 31


Molotov-Ribbentroppact

05-04-2015 - 32


Uitbreken WO II • Britten en Fransen konden aantasten machtsevenwicht door Hitler niet verder toestaan • Niet optreden tegen Duitsland: GB en Frankrijk zijn volgende slachtoffers van Hitler – Vrees is niet geheel onterecht

• Hitler had alleen de fout gemaakt de Britten en de Fransen te onderschatten – Hitler dacht dat hij beide landen wel aan kon

• Britten en Fransen dachten dat een blokkade van Hitler de oorlog voor ze zou winnen • Beiden maakten een misrekening – Oorlog zou zeer kostbaar worden en niet gemakkelijk gaan

05-04-2015 - 33


De Schemeroorlog • Britse en Franse insteek bepaalde meteen de eerste periode van de oorlog – ‘Schemeroorlog’

• Geen offensief optreden tegen Duitsland – Geleerd uit lessen WO I: verdediging is goedkoper dan aanvallen – Maginot-linie • Duitse omweg via Nederland, België en Luxemburg

• Duitse verdedigingslinie: Siegfriedlinie – Mondjesmaat bewaakt – Leeuwendeel Duitse leger actief in Polen

• Westfront was aanvankelijk ene paar korte gewapende treffens zonder groot belang – Luchtgevechten 05-04-2015 - 34


Maginot-linie

05-04-2015 - 35


Noorwegen • Geallieerden opzoek naar tweede front • Noorwegen strategisch belangrijk: – Haven van Narvik voorzag Duitsland van Zweedse ijzererts • Ook ‘s winters

– Noorse havens konden ook gebruikt worden om een blokkade te doorbreken

• Geallieerden spraken openlijk over het ‘probleem’ Noorwegen – 3 april 1940: Duitse invasie van Denemarken en Noorwegen – Geallieerde expeditiemacht en het Noorse leger maakten weinig kans tegen Duitse invasiemacht • Steeds verder naar het noorden verdreven

– Juni 1940: geallieerde troepen geëvacueerd – Collaborerende regering geleid door Vidkun Quisling 05-04-2015 - 36


De Winteroorlog • Finland & Sovjet-Unie • Duitsland was neutraal – Molotov-Ribbentroppact: Finland is Sovjetinvloedssfeer

• Openingsschot: eisenpakket, grondgebied van Finland voor verdediging Leningrad – Voorstel was landruil – Sommige historici zijn van mening dat de Sovjet-Unie van plan was heel Finland in te nemen

• Rode leger was aanzienlijk groter dan het Finse – Oorlog liep niet zo voorspoedig als verwacht • Zuiveringen 1937 als reden – Merendeel ervaren officieren verdwenen 05-04-2015 - 37


Winteroorlog • Na aanpassingen in strategie won de Sovjet-Unie alsnog – Resultaat: Finland raakte meer gebied kwijt dan aanvankelijk geëist werd. • 11% van het territorium en 30% van de economie

– Gevolg: Na Duitse inval in de Sovjet-Unie in 1941 koos Finland de kant van Duitsland • Vervolgoorlog • Deelname aan de belegering van Leningrad 05-04-2015 - 38


• • • • •

Duitse inval van de Lage landen & Frankrijk

10 mei 1940 Geallieerde strijdmachten in Frankrijk niet eens zo heel veel slechter dan de Duitse invasiemacht Duitsers beschikten over luchtoverwicht Fransen waren verbaasd dat de Duitsers doorbraken bij Sedan Frankrijk werd echter niet op het slagveld verslagen, maar op diplomatiekpolitiek vlak – Frankrijks keuze voor een wapenstilstand en een volmacht voor maarschalk Pétain bezegelde het lot van Frankrijk – Komt voort uit de erfenis van 1914-1918 – Wantrouwen van de Britten (die zich in Frankrijk alleen maar terugtrokken) – Angst voor grote interne problemen in Frankrijk

•

Na de val van Frankrijk stond Groot-Brittannië er echter wel alleen voor

05-04-2015 - 39


Het interbellum: tussen twee wereldoorlogen

• Zaden voor WO II al in 1919 gezaaid – Vredesverdragen van cruciaal belang

• Grote economische en internationale politieke problemen • Ontstaan twee kampen: revisionistisch kamp (Aspakt) • Zowel Italië, Duitsland, Hongarije als Japan wilden de kaart van Europa/Wereld meer naar hun zin maken – Status quo van 1919 voldeed niet langer 05-04-2015 - 40


Meerlaags conflict • WO II was conflict met meerdere lagen – Revisionisme vs. Machtsevenwicht – Botsende grootmachten in de Stille Oceaan (Japan & Verenigde Staten) – Langer durende spanningen tussen SovjetUnie en Japan

05-04-2015 - 41


Definities Interbellum • Als crisis – Spreekt voor zich – Crisis ontaardde in een nieuwe orgie van bloedvergieten • Holocaust is triest dieptepunt

• Interbellum als strijd tussen twee ideologieën: – Fascisme vs. Liberale democratie en communisme • Fascisme en Communisme is redelijk duidelijk – Kampf gegen das Bolsjewismus – Strijd tegen de Nemetsko-Fasjistkije zachvatsjiki

• Spaanse burgeroorlog was strijd tussen Fascisme en Communisme

– Fascisme vs. Liberale democratie is minder duidelijk • Gingen we massaal ten strijde tegen het fascisme of tegen de agressieve Duitse buitenlandse politiek? – Die politiek kwam voort uit de ideologische wortels van het fascisme in Duitsland

05-04-2015 - 42


Eén fascistisch front? • •

Heeft dat in WO II en het interbellum bestaan? Italiaans-Duitse toenadering was niet zo vanzelfsprekend als in eerste instantie leek – Spaanse burgeroorlog – Westerse benadering van Mussolini’s expansionistische politiek dreven hem in de richting van Hitler

•

Ideologisch zijn nazisme en fascisme zeer verschillend – Revolutionair? – Antisemitisch? – Alleen in uiterlijk vertoon lijken de beide sterk op elkaar

•

Toch wel sprake van strijd tussen fascisme en liberale democratie – Strijd tegen Hitler is geen politiek opportunisme – De oorlog had een jaar eerder of later kunnen uitbreken, maar zou er wel komen • •

05-04-2015 - 43

Hitler had Frankrijk sowieso willen aanvallen. De vraag alleen in welke constellatie. Deze constellatie had niet de definitieve constellatie hoeven te zijn

Internationale betrekkingen in het Interbellum: van oorlog naar oorlog

Recommend Documents