Interactie in actie 3 Burgerparticipatie in Eindhoven Eindhoven, 17 september 2013 Dr. Laurens de Graaf
Recente onderzoeken • Interactief beleid en draagvlakontwikkeling • Burgerparticipatie in Eindhoven, Groningen, Utrecht, maar ook Bratislava, Boekarest en Ljubljana. • Lokale referenda o.a. in Utrecht en Arnhem • Lokale participatienota’s • Best persons in krachtwijken (Amsterdam, Den Haag, Leeuwarden, Utrecht en Zwolle) • Intergemeentelijke samenwerking (internationaal) • Slimme Zorg (Breda) • Burgerparticipatie in de compact city (o.a. met LSE) • Burgerparticipatie en doe-democratie in het landelijke gebied • Literatuurstudie naar Actief Burgerschap (BZK)
Spoorboekje 1. Achtergronden 2. Perspectieven 3. Interactie in actie 3 4. Inzichten uit recente onderzoeken 5. Dilemma’s van burgerparticipatie 6. Een poging tot ordening 7. Conclusie & discussie
8. Enkele wenkende perspectieven
1. Achtergronden (1) Drie generaties burgerparticipatie: ±1970:
Inspraak in beleids- en besluitvorming
±1990:
Opkomst van interactief beleid
Vanaf 2000:
Opkomst van burgerparticipatie, burgerjury’s,
burgerinitiatieven, participatiebudgetten etc.
1. Achtergronden (2) Diagnose: 1.De overheid is de burger kwijtgeraakt! 2.De burger moet meer van de overheid overnemen! 3.Alle hoop lijkt gevestigd op participatie! 4.De raad weet vaak niet goed wat ze met burgerparticipatie moet en kan!
2. Perspectieven op burgerparticipatie 1. Vanuit de gemeenteraad 2. Vanuit het bestuur 3. Vanuit deelnemers (burgers, maatschappelijke instellingen, ondernemers etc.)
2. Perspectief vanuit de raad Veelgehoorde argumenten van raadsleden: 1.Burgerparticipatie betekent het delen van (beslissings)macht! 2.Burgerparticipatie wordt gezien als een mogelijkheid om de lokale
democratische legitimiteit te verhogen.
2. Bestuurlijk perspectief Veel gehoorde argumenten van bestuurders: Burgerparticipatie… 1.Dicht de kloof tussen burger en bestuur 2.Vergroot het probleemoplossend vermogen
3.Verhoogt de kwaliteit van beleid 4.Vergroot het draagvlak voor beleid 5.Versnelt het beleidsproces Vgl. de motievenketen voor interactief beleid (Edelenbos, 2000)
2. Burgerperspectief Veel gehoorde argumenten van burgers: 1.Ik ben betrokken bij mijn leef- en woonomgeving 2.Ik vind het leuk om hieraan mee te doen 3.Ik wil informatie vergaren 4.Ik wil mijn belang behartigen (invloed uitoefenen, weerstand bieden etc.) 5.Ik bereid me zo voor op een politieke carrière
6.…………….
3. Interactie in actie in Eindhoven Replicatie onderzoek 1.
Wat is de stand van zaken van burgerparticipatie en interactief beleid in de gemeente Eindhoven in de periode mei 2011 – mei 2012?
2.
Hoe ervaren betrokken spelers burgerparticipatie en interactief beleid?
3.
Wat zijn overeenkomsten en verschillen met de uitkomsten in het jaar 2006 en 2008/2009?
4.
Wat zijn eventuele verklaringen hiervoor?
5.
Waar liggen mogelijke verbeterpunten?
3. Interactie in actie in Eindhoven Everything CLEAR? CLEAR
Indicator
Vragen
Can do
Competentie en kennis
Kunnen burgers participeren en zo ja hoe?
Like to
Motivatie
Willen burger participeren en zo ja hoe?
Enabled to
Gelegenheid en faciliteren
Hoe worden burgers in staat gesteld om te participeren?
Asked to
Invitatie en mobilisatie
Hoe worden burgers gevraagd om te participeren?
Responded to
Respons: luisteren, serieus nemen, feedback geven
Hoe wordt er naar burgers teruggekoppeld over zowel de inhoud als het proces?
3. Interactie in actie in Eindhoven Onderzoeksaanpak: Breed (survey onder deelnemers) kwantitatief
& Diep (interviews, documenten en observaties) kwalitatief
3. Interactie in actie in Eindhoven Belangrijkste bevindingen uit de enquête: 1.
Respondenten zijn over het algemeen – nog steeds – positief en tevreden over de manier waarop de gemeente Eindhoven burgerparticipatie organiseert.
2.
Volgens de respondenten nemen ambtenaren nog steeds de belangrijkste beslissingen.
3.
De rol die burgers spelen wordt door alle respondenten net als in 2009 en 2006 als positief ervaren.
4.
Volgens de respondenten communiceert de gemeente behoorlijk goed en is zij duidelijk richting deelnemers over de manier waarop zal worden omgegaan met de uitkomsten uit de onderzochte participatietrajecten.
5.
Er is gewerkt met samenwerkingsplannen, maar nog niet alle respondenten weten hier van.
3. Interactie in actie in Eindhoven Belangrijkste bevindingen uit de interviews: 1.
Burgerparticipatie doet er toe!
2.
Juiste mensen op de juiste plek!
3.
Communicatie als essentiële voorwaarde!
4.
Lange termijn!
5.
Bezuiniging als kans met keerzijdes!
6.
Stilstand is achteruitgang!
3. Interactie in actie in Eindhoven Conclusies uit het onderzoek met betrekking tot burgerparticipatie (bp) in Eindhoven:
1.
Positieve ontwikkeling tussen 2006 en 2009. In 2012 geconsolideerd. BP is definitief gevestigd in Eindhoven. Zowel beleidsmatig (voorwaarden, verordening etc.) als qua uitvoering (training medewerkers, uitvoeringsprogramma’s etc.).
Voorwaarden voor bp zijn gecreëerd voor de Eindhovense samenleving
Ingezet op activering bewoners, ondernemers, maatschappelijke instellingen.
Partijen weten elkaar te vinden en hebben elkaar gevonden.
Er wordt constructief en serieus samengewerkt.
3. Interactie in actie in Eindhoven Conclusies uit het onderzoek met betrekking tot burgerparticipatie (bp) in Eindhoven:
2. Onderlinge verhouding zijn verbeterd (t.o.v. 2006 en 2009)
Ambtenaren zijn vaardiger geworden in de omgang met participatiepraktijken
Aan de frontlinie: geloof in de aanpak en toegenomen steun van het bestuur van de stad
Ambtenaren die minder met bp in aanraking komen, hebben de neiging om in oude valkuilen te lopen
Gemeente maakt meer verschil in benadering van bp meer maatwerk en repertoire aan methodieken is toegenomen.
4. Inzichten uit recent onderzoek
Twee onderzoeksvragen: 1. Heeft burgerparticipatie geleid tot een andere rolverdeling tussen burgers en politici?
2. Welke effecten heeft burgerparticipatie op de kwaliteit van de lokale democratie? (vgl. Michels en De Graaf, 2010)
4. Inzichten uit recent onderzoek (2) Antwoord vraag 1:
NEE! 1. Politici raadplegen burgers. 2. Burgers leveren vooral ideeën en informatie aan. NB: Maatschappelijke organisaties hebben overigens een invloedrijkere rol dan burgers! Zij adviseren en beslissen vaak mee!
4. Inzichten uit recent onderzoek (3) Vraag 2: effecten op democratie (volgens de theorie):
1. Burgerlijke vaardigheden en deugden Publieke kwesties bediscussiëren, spreken in het openbaar, een vergadering leiden, maatschappelijke betrokkenheid, verantwoordelijkheid, verbondenheid
2. Deliberatie Rationele besluiten op basis van (uitvoerig) publiek debat
3. Legitimiteit Legitimiteit als proces en uitkomst
4. Inclusie De openheid van het forum; iedereen inbegrepen; vertegenwoordiging van alle relevante groepen en belangen
4. Inzichten uit recent onderzoek (3) Uitkomst onderzoek:
1. Burgerlijke vaardigheden en deugden Meer mensen raken geïnteresseerd in publieke kwesties. Tevens verhoogt het
hun kennis over politieke besluitvorming.
2. Deliberatie Burgerparticipatie stimuleert het luisteren naar verschillende meningen.
3. Legitimiteit Burgerparticipatie draagt bij aan een hogere legitimiteit van beslissingen.
4. Inclusie Bij burgerparticipatie komt het vaak voor dat relevante groepen en belangen niet worden vertegenwoordigd!
4. Inzichten uit recent onderzoek Paradoxale uitkomst: Hoewel burgers geen vitale rol spelen in beleidsvormingsprocessen, levert burgerparticipatie wel een positief effect op voor de kwaliteit van de lokale democratie.
5. Dilemma’s van burgerparticipatie 1. Bestuurscentrisch of burgercentrisch? 2. Blauwdruk of contextgevoelig? 3. Proces of inhoud? 4. Kunnen / willen we de gewekte verwachtingen waarmaken? 5. Participatie of representatie? Participatieparadox: Velen participeren weinig en weinigen participeren veel
6. Een poging tot ordening Burgerparticipatie vraagt om een tweeledige duiding: 1. Principieel (gemeenteraad & college) Aan burgerparticipatie hechten wij grote/kleine waarde Als het van grote waarde is, dan binden we ons aan de uitkomsten 2. Instrumenteel (college en ambtelijke apparaat) Burgerparticipatie als beleidsinstrument Draagvlakmachine?
Het instrumentele volgt uit het principiële!!
7. Conclusie & discussie 1. De bal bij de burger!? a) Gemeente beweegt van … zelf willen doen en meedoen naar… juiste voorwaarden creëren en loslaten. b) Eigen verantwoordelijkheid, burgers moeten meer ruimte pakken. Voor (sommige) ambtenaren: lastig om los te durven laten. c) Aantal en variëteit aan bewonersinitiatieven ontwikkeld zich.
7. Conclusie & discussie 2. Effect op burgerschap en sociale cohesie Stelling: door mijn deelname aan dit project… …heb ik veel geleerd.
2009 2012 42 65
…heb ik meer contact gekregen met andere Eindhovenaren en 51 maatschappelijke groepen in mijn omgeving. …heb ik meer zicht gekregen op hoe de gemeente besluiten voorbereid 51 en neemt. …voel ik me meer onderdeel van mijn gemeenschap. 47
66
…ben ik beter in staat om mijn mening over problemen en oplossingen 45 in mijn stadsdeel of buurt te vormen. …voel ik me meer verantwoordelijk voor wat er gebeurt in mijn buurt of 46 wijk.
61
64 56
65
7. Conclusie & discussie 3. Zorgen en kanttekeningen: Pleidooi voor meer vertrouwen in burgers (WRR)
Andere dynamiek rondom burgerparticipatie A little less converstaion, a little more action (Presley, 1968). Voor overheden: hoe ga je hiermee om? Personen die het verschil maken (vgl WIJ Eindhoven)
8. Enkele wenkende perspectieven 1. Voorbij maakbaarheid en controle (ruimte en bewegingsvrijheid creëren). Accepteer en koester verschillen! 2. Improvisatie als het organiseren van onbegrensde werelden 3. Depolitisering van uitvoering 4. Maatschappelijk initiatief en (sociaal) ondernemerschap
Meer informatie?
Universiteit van Tilburg Tilburgse School voor Politiek en Bestuur (TSPB) Dr. Laurens de Graaf
[email protected]
www.tspb.nl 013 466 8136
Stelling 1
De raad moet zich terughoudend / bescheiden opstellen bij burgerparticipatie
Stelling 2
Representativiteit is van ondergeschikt belang bij burgerparticipatie
Stelling 3
Meer ruimte voor burgers = Meer ongelijkheid in de samenleving
Stelling 4
Burgerparticipatie is vooral een middel en geen doel
Stelling 5
Burgerparticipatie is meer een zaak van ambtenaren en wethouders dan van raadsleden
Stelling 6
Hoe meer burgerparticipatie hoe beter!
Stelling 7
Bij burgerparticipatie is het proces belangrijker dan de inhoud
