20
‘inter view’ 15
zet de kunsten in de verf
21.10.2015
Muziek doorbreekt, verbindt en versnelt in tijden van vluchtelingencrisis
‘inter view’ is een uitgave van muzes vzw. eindredactie Jos Maes tekst Roos Pauwels concept + layout Randy van Rijn verantwoordelijke uitgever Muzes vzw
3
Het aantal vluchtelingen in Vlaanderen neemt toe. Hierdoor stijgt ook het aantal anderstalige nieuwkomers die binnenkort op de schoolbanken terechtkomen. Vele vragen rijzen op. Hoe kan het onderwijs de integratie optimaliseren en welke middelen zijn hiervoor nodig? Hoe kan muzische vorming helpen om de kinderen en jongeren te sensibiliseren en betrekken?
Algemeen Welzijn) en het OCMW de krachten en zorgden voor optimale opvang. Momenteel voorzien we een extra pand in het centrum van de stad. Begin volgende maand verwachten we immers 25 minderjarige, niet-begeleide jongeren die alleen de overtocht ondernamen vanuit Irak of Syrië. Het is niet de bedoeling dat we hen ontvangen en daarna opnieuw aan hun lot overlaten. Neen, we willen die jongeren zo snel mogelijk op de schoolbanken krijgen.”
Mohammed Ridouani
“Door het spreidingsplan zal het aantal vluchtelingen echter nog sterker toenemen. Gelukkig kan Leuven dat voorlopig aan. Zolang het om houdbare hoeveelheden gaat, zijn we hiervoor uitgerust. We zullen ons maximaal organiseren om de toegewezen vluchtelingen op te vangen. We hopen hierbij dat alle steden en gemeenten naar eigen vermogen hetzelfde doen. Momenteel is er enorm veel aandacht voor de asielcrisis. Men vergeet echter dat er twee jaar geleden ook al een grote toestroom was. In Leuven hebben we toen veel mensen opgevangen die tegenwoordig actief zijn op de arbeidsmarkt. Ze leiden een zelfstandig leven en daar hebben wij voor gezorgd.”
‘Momenteel is er enorm veel aandacht voor de asielcrisis. Men vergeet echter dat er twee jaar geleden ook al een grote toestroom was. ’
Eind oktober staken enkele belanghebbenden de koppen bij elkaar in het Leuvense stadskantoor. De aanwezigen waren de Leuvense schepen van Onderwijs/Diversiteit Mohammed Ridouani, de Afghaanse vluchteling Wali Sediqi, directeur Natascha Peeters van een basisschool te Houthalen, educatief medewerker Mieke Verwaest van vzw Vormen en Jos Maes, voorzitter van Muzes, een organisatie van leraren kunst en muzische vorming. Een gesprek over de stand van zaken m.b.t. de vluchtelingencrisis en het belang van kunsteducatie. Vlaanderen bereidt zich volop voor op de impact van de vluchtelingencrisis. Hierbij maakt de overheid zich sterk dat voor elk vluchtelingenkind een schoolbank klaar staat. Hoe pakt Leuven de vluchtelingencrisis aan? Ridouani: “We willen dat nieuwkomers heel snel worden opgevangen in de Leuvense samenleving. Bij aanvang van de crisis, bundelden KU Leuven, CAW (Centrum voor
Leuven heeft een sterke Onderwijsraad waarin alle onderwijsniveaus vertegenwoordigd zijn, van kleuterschool tot universiteit. We weten dat hier een nauwe samenwerking is om de onderwijscapaciteit te verhogen. Welke ondersteunende maatregelen onderneemt het departement onderwijs in Leuven? Ridouani: “Zoals gezegd is het de Onderwijsraad die het initiatief naar zich toetrekt. In het verleden werden reeds OKAN-klassen opgestart. Het gaat om onthaalklassen waarin nieuwkomers op hun eigen tempo het Nederlands leren. Die klassen zullen we in de toekomst versterken. Hierbij hopen we dat mensen uit de lerarenopleiding ons bijstaan. Niet enkel op begeleiding vanuit de taal. Het gaat immers om jongeren die getekend zijn
4
5
door hun achtergrond en die ook nood hebben aan psychische begeleiding.” Scholen kunnen voor de kinderen van vluchtelingen – maar ook voor ouders - een veilige en stabiele omgeving bieden. Hierbij krijgen zij een warme welkom en maximale zorg en begeleiding. Krijgt u vragen of tips vanuit scholen met betrekking tot materiële ondersteuning? Ridouani: “We hebben een uniek contactpunt opgericht vanuit het OCMW waar alle vragen terechtkomen. Afhankelijk van de problematiek, worden vragen rond onderwijs, huisvesting, welzijn,… behandeld. Dat contactpunt coördineert nu de vluchtelingenproblematiek. Vragen van scholen die met de instroom te maken hebben, komen hier eveneens terecht. Indien de toestroom plots heel sterk zou toenemen, hebben we een probleem. Voorlopig zijn er geen extra middelen vanuit het departement onderwijs in Vlaanderen voorhanden. Bij een toename hebben we extra leerkrachten en capaciteiten nodig hebben. Het enige wat wij kunnen doen is ons maximaal voorbereiden. Ook dienen we rekening te houden met de politieke kant van de zaak. Mensen zijn heel ongerust. Wanneer we echter kijken naar de instroom van vluchtelingen in de jaren ’60 uit de Balkan, merken we dat hier nog amper over wordt gesproken. Ik pleit ervoor om ook nu niet hysterisch te doen. Mensen voelen zich snel aangevallen, met mogelijke radicalisering tot gevolg.” Wali Sediqi, jij bent een vijftal jaar geleden als dertienjarige weggevlucht uit Afghanistan en na een afgrijselijke tocht in België beland. Hoe is jouw opvang verlopen? Wali: “Ik werd ontvangen in ‘Toch miste ik het Brussel en werd onmiddellijk naar een asielcentrum gestuurd. contact met andere Nadien ging ik voor één jaar Vlaamse jongeren op naar een OKAN-klas in Turnhout school aangezien de waar ik intensief de Nederlandse taal studeerde. Toch miste ik lessen doorgingen op het contact met andere Vlaamse verschillende locaties.‘ jongeren op school aangezien de lessen doorgingen op verschillende locaties. Er was geen of weinig mogelijkheid tot contact. Indien we op dezelfde campus zouden les volgen,
6
zou het makkelijker zijn om sneller en intensiever contacten te leggen. Door te praten op de speelplaats en in de schoolgebouwen, kun je de taal immers veel beter oefenen. Zo maak je ook vrienden en dat komt verdere inburgering alleen maar ten goede. Na de voltooiing van de OKAN-klas hadden we meer nood aan extra begeleiding. De meeste leerlingen kwamen terecht in het deeltijds onderwijs en gingen aan de slag als werkstudent. Men kende de mogelijkheden niet van de studierichtingen in ASO, TSO en BSO waar wellicht meer mogelijkheden zijn om de ieders capaciteiten maximaal te ontplooien. Extra coaching zou ons helpen om betere keuzes te maken.” In het eerdere advies over onthaalonderwijs sprak de VlLOR (Vlaamse Onderwijsraad) daarover in termen van ‘onthaalonderwijs in de breedte’. De sociale integratie moet ook buiten de schoolmuren plaats vinden: via jeugdbewegingen, sportclubs. Ook het deeltijds kunstonderwijs en andere vormen van artistieke educatie kunnen betekenisvol bijdragen aan de integratie van nieuwkomers. Hoe denkt u hierover, meneer Ridouani? Ridouani: “Op het moment dat jongeren hier toekomen, trachten we een omgeving te creëren waarin ze zich goed voelen. Het is de bedoeling dat de jongeren, wanneer ze de leeftijd van 18 bereiken, een diploma halen. Daarna kunnen ze zich verder specialiseren of verder studeren. Zoals ik al zei, begeleiden we hen tot een zelfstandig leven. Dat is onze hoofdtaak. Degenen die al toegekomen zijn, bewijzen dat het kan. We begeleiden onze jongeren naar een diploma, huisvesting en een sociaal netwerk in de mate van het mogelijke. Vroeger was de situatie veel erger. Mijn ouders, beiden afkomstig uit Marokko, werden in de jaren zestig onmiddellijk ingezet als arbeidskracht toen ze hier aankwamen. Vanuit de stad Leuven doen wat we kunnen om dat te voorkomen.” We merken ook dat van de basis, vanuit de leraren en ouders, ook initiatief wordt genomen. Natascha Peeters, uw school werkt rond migratie vanuit een specifieke invalshoek, kinderrechten. Hoe pakt uw school de thematiek concreet aan? Natascha: “Wij streven op school naar een klimaat van
7
Wali Sediqi
Natacha Peeters
verdraagzaamheid. We hebben enorm veel kinderen van verschillende nationaliteiten. Die diversiteit willen we in de verf zetten op een positieve manier. Onder het motto ‘Samen is veel leuker dan alleen’, werken we specifiek rond kinderrechten. In alle klassen komen verschillende kinderrechten aan bod. Elke klas zoekt uit hoe ze expert kan zijn van een bepaald recht en stelt zichzelf daarbij voor uitdagingen. In het verleden werden voeding en dekens verzameld, maakten de kinderen de langste sjaal … Als school willen we ook weten wat er in het hoofd en hart van de kinderen omgaat. Er wordt heel veel aandacht besteed aan het delen van ervaringen met elkaar.“ Muzische vorming biedt heel wat mogelijkheden om binnen een school diverse thema’s op een creatieve manier te benaderen. Via muziek, beeld, beweging en drama worden ‘Voor de musical zijn kinderen en jongeren gestimuleerd de kinderen ook op om een laagdrempelige manier zelf aan de slag te gaan. Hoe is jullie elkaar aangewezen. Ze ervaring met dergelijke projecten? maken samen kunst en “Momenteel werken we met de hele dus ook plezier.’ basisschool aan een musical. Die musical heet ‘Het land van Kwien’ en is een project van vzw De Notenboom en vzw Vormen. Daarbij ligt de focus niet enkel op diversiteit maar ook op muziek en taal. We zijn ervan overtuigd dat je kinderen een taal goed kan aanleren via kunst. Ze beleven plezier aan het maken van kunst en zo ook aan het leren van taal. Voor de musical zijn de kinderen ook op elkaar aangewezen. Ze maken samen kunst en dus ook plezier. We gingen ook op zoek naar educatieve middelen en kwamen terecht bij vzw Vormen. Er zijn veel instanties die materiaal aanreiken en dat biedt mogelijkheden om op een creatieve manier diversiteit ‘in the picture’ te zetten. Het is fijn dat zo’n projecten beschikbaar zijn.” Mieke Verwaest, de organisatie Vormen is een expertisecentrum van mensenrechten- en kinderrechteneducatie. Hoe creëren jullie die cultuur van verdraagzaamheid binnen het onderwijs?
Mieke Verwaest
In de voorbije jaren zijn er tal van educatieve tools ontwikkeld voor basisonderwijs. Daarbij gaan we uit van het ‘ik, jij, wijprincipe’. ‘Ik’ staat daarbij voor emancipatie, iedereen heeft bepaalde rechten. Kinderen moeten weten wat hun rechten zijn en daarvoor opkomen. Natuurlijk heb je ook de dimensie ‘jij’ want de ander heeft ook die rechten. Tot slot heb je de dimensie ‘wij’ die duidt op solidariteit. We moeten er allemaal naar streven dat iedereen van die rechten kan genieten. We willen dat alle kinderen en jongeren beseffen wat dat betekent.” Het gaat dus om jongeren te laten uitgroeien tot solidaire wereldburgers met aandacht voor participatie en inspraak? Hoe zijn jullie initiatieven binnen het onderwijs tot stand gekomen? Mieke: “Uit angst voor diversiteit reageren mensen vaak heel individualistisch, zeker door de recente vluchtelingencrisis. Ze denken nog maar weinig na over universele rechten. Het is een mentaliteit die moet worden aangepakt. We hebben immers de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat iedereen een menswaardig leven leidt. Via het onderwijs kan die mentaliteit veranderen. We bieden momenteel een online databank aan met gratis activiteiten. Hoewel we nog maar een kleine organisatie zijn, merken we dat scholen heel tevreden zijn. Bovendien is er door de vluchtelingencrisis een stijgende vraag naar educatieve ondersteuning. We hopen in de toekomst die cultuur van mensenrechten en verdraagzaamheid nog meer te versterken.” VZW De notenboom heeft enkele jaren geleden een project ontwikkeld dat scholen en leraren de nodige ondersteuning biedt om op een creatieve manier aan de slag te gaan. Hoe maakt ‘Het land van Kwien’ het thema bespreekbaar? Jos: “Het is een kijk- en luisterboek waarin de vluchtelingencrisis wordt gesymboliseerd aan de hand van de wereld van insecten. Er zijn
Jos Maes 8
9
tal van verwerkingsmogelijkheden binnen diverse vakken en vakgebieden. Op diverse onderwijsniveaus kunnen leraren op een laagdrempelige manier en vanuit een eigen benadering aan de slag. Uiteraard zijn er via dit project tal van mogelijkheden om kinderen vanuit muzische domeinen te betrekken. Via beeldende kunst, theater, beweging en muziek, kun je de kinderen optimaal betrekken en enthousiasmeren. Culturele verschillen worden hierbij positief opgevat door het maken van onderscheid op basis van interessante kenmerken van de diverse bevolkingsgroepen: etnische muziek, omgangsvormen, kleding, enz. Vanuit de organisatie Muzes worden leraren ondersteund die muzische vorming aanbieden. We willen een muzisch schoolklimaat creëren waarin creativiteit op diverse vlakken wordt gestimuleerd. Aan de hand hiervan hopen we dat kinderen ‘Nadenken over kunst ook gaan nadenken over moeilijke en cultuur is een thema’s als kinderrechten, verdraagzaamheid en diversiteit.” manier om opnieuw
focus te leggen op het
Wali, jij woont intussen 5 jaar in bildungsaspect in onze Vlaanderen en bent intussen vertrouwd met onze cultuur en de opvoeding. Dat kan de Westerse denkpatronen. Denk jij integratie alleen maar dat kunst en muziek kan helpen bevorderen.’ om de diversiteit bespreekbaar te maken? Wali: “Jazeker, kunst heeft een onderschatte rol. Ik herinner me nog een klasuitstap naar de Koningin Fabiolazaal te Antwerpen. Ik stond voor een schilderij van René Magritte en werd plots overmand door een warm gevoel. Het schilderij riep mooie herinneringen op. Het kunstwerk had expliciet niets met mijn roots te maken en toch koppelde ik het aan herinneringen uit mijn thuisland. Sindsdien geloof ik in de therapeutische werking ervan. Kunst spreekt immers universele gevoelens aan en de algemene ervaring van schoonheid kan cultuurverschillen overtreffen. We moeten Vlaamse en anderstalige jongeren samen van kunst laten genieten.” We horen hier een pleidooi voor kunsteducatie in het onderwijs. Meneer Ridouani, zou u die creatieve initiatieven ondersteunen via uw eigen schoolgroep in Leuven? Ridouani: “Ik geloof dat kunst en educatie onderbelicht blijven. De link tussen onderwijs en cultuur moet versterkt worden. Ik hoop dat kunst iets kan doen met
10
mensen in het algemeen. In de totaalopvoeding van onze burgers wordt sterk de focus gelegd op economische ontwikkeling. We moeten presteren, een hoog diploma halen en daarmee productief aan de slag gaan. De zelfontplooiing, de vorming van de mens die in een diverse gemeenschap leeft, blijft dikwijls onderbelicht. Er moet opnieuw een focus komen op het bildungsaspect. Die dimensie moet ook aandacht krijgen in het onderwijs. Bovendien hebben mensen die heil komen zoeken in ons land, een land achtergelaten waar ze zich ooit thuis voelden. Ze krijgen hier te weinig kans om dat afscheid te verwerken omdat hun cultuur onderbelicht blijft. Nadenken over kunst en cultuur is een manier om opnieuw focus te leggen op het bildungsaspect in onze opvoeding. Dat kan de integratie alleen maar bevorderen.” Het migratiedebat heeft een positieve insteek nodig en onderwijs speelt hierin een belangrijke rol. Zij leidt anderstalige nieuwkomers op tot zelfstandige burgers van onze samenleving. Kunsteducatie creëert hiervoor extra mogelijkheden. Door aandacht te vestigen op kunst en cultuur, kun je de diversiteit overstijgen. Kunst hoeft niet per se cultureel gebonden te zijn maar kan meehelpen voor de algemene vorming van jongeren. Organisaties als vzw De Notenboom en vzw Vormen zetten alvast de eerste stap om een openheid te creëren. Van theorie naar praktijk. Wali voegt onmiddellijk de daad bij het woord en zingt een lied. Wali vraagt of hij nog een lied mag zingen. Hij had het geleerd samen met Romazigeuners in België. Toen hij later bij de scouts terechtkwam, leerde hij het lied aan zijn medeleden. De tekst luidt: ‘Iedereen is gelijk. Muziek brengt mensen samen wanneer de wereld uiteenvalt. Samen zijn we sterk.’
‘Iedereen is gelijk. Muziek brengt mensen samen wanneer de wereld uiteenvalt. Samen zijn we sterk.’
Als gereserveerde Vlamingen staan alle aanwezigen bewonderend toe te kijken van zijn ongedwongenheid om te zingen. Wali vatte zonet de essentie van het hele debat samen vanuit een openheid die ons ietwat vreemd is. Misschien kunnen we hieraan alvast een voorbeeld nemen.
11
Muziek doorbreekt, verbindt en versnelt in tijden van vluchtelingencrisis 12
21.10.2015 13
zet de kunsten in de verf
Muzes | p/a Klankendaal Tervuursesteenweg 84 | 2800 Mechelen 0032 15 34 66 58 |
[email protected]
www.muzes.be
