INTENTIENOTA ERFGOEDCONVENANT

INTENTIENOTA ERFGOEDCONVENANT

1. OMGEVINGSANALYSE......................................................................................................... 4 1.1. Maatschappelijke omgevingsanalyse ........................................................................... 4 1.1.1 Geografische situering .......................................................................................... 4 1.1.2 Verkeersontsluiting................................................................................................ 4 1.1.3 Demografische situering........................................................................................ 4 1.1.4 Sociaal-economische situering.............................................................................. 5 1.1.5 Bestuurlijke situering ............................................................................................. 5 1.1.6 Onderwijs .............................................................................................................. 5 1.1.7 Politieke situering .................................................................................................. 5 1.2. Cultuurhistorische omgevingsanalyse .......................................................................... 6 1.2.1 Aalst...................................................................................................................... 6 1.2.1.1. Van hoeve tot stadje ...................................................................................... 6 1.2.1.2. Militaire, diplomatieke en bestuurlijke rol voor Aalst ....................................... 6 1.2.1.3. De gouden eeuw van Aalst ............................................................................ 7 1.2.1.4. Stad in ontwikkeling ....................................................................................... 8 1.2.1.5. Aalst fabrieksstad........................................................................................... 8 1.2.1.6. Stadspark en carnaval.................................................................................... 9 1.2.1.7. Tweede helft 20ste eeuw: verval en schaalvergroting ...................................... 9 1.2.2 Deelgemeenten................................................................................................... 10 1.2.2.1. Baardegem .................................................................................................. 10 1.2.2.2. Erembodegem ............................................................................................. 10 1.2.2.3. Gijzegem...................................................................................................... 10 1.2.2.4. Herdersem ................................................................................................... 10 1.2.2.5. Hofstade ...................................................................................................... 10 1.2.2.6. Meldert......................................................................................................... 10 1.2.2.7. Moorsel ........................................................................................................ 11 1.2.2.8. Nieuwerkerken ............................................................................................. 11 1.2.2.9. Evolutie van de gemeenten.......................................................................... 11 1.2.2.10. Van 9 naar 1 ................................................................................................ 12 1.3. Aanwezige erfgoed ........................................................................................................ 13 1.3.1. Archeologisch erfgoed........................................................................................ 13 1.3.2. Onroerend erfgoed.............................................................................................. 14 1.3.3. Roerend erfgoed ................................................................................................. 14 1.3.2.1. Stedelijk Museum Aalst ................................................................................ 14 1.3.2.2. Stadsarchief Aalst ........................................................................................ 17 1.3.3.3. D.A.D.D. vzw................................................................................................ 18 1.3.4. Immaterieel erfgoed................................................................................................. 18 1.3.4.1. Carnaval & volksleven.................................................................................. 18 1.3.4.2. Dialecten ...................................................................................................... 18 1.3.4.3. Verhalen ...................................................................................................... 19 1.4. Erfgoedactoren .............................................................................................................. 20 1.4.1 Lokaal ................................................................................................................ 20 1.4.1.1. Stedelijk ............................................................................................................ 20 1.4.1.1.1. Stedelijk museum .................................................................................... 20 1.4.1.1.2. Stadsarchief............................................................................................. 21 1.4.1.1.3. D.A.D.D. vzw ........................................................................................... 21 1.4.1.1.4. CC De Werf ............................................................................................. 22 1.4.1.1.5. Bibliotheek ............................................................................................... 22 1.4.1.1.6. Monumentenzorg..................................................................................... 22 1.4.1.1.7. Cultuur en Integratie ................................................................................ 22 1.4.1.1.8. Academies............................................................................................... 23 1.4.1.1.9. Cultuurbeleidscoördinator ........................................................................ 23 1.4.1.1.10. Burgerlijke Stand (funerair erfgoed) ....................................................... 23 1.4.1.1.11. Leefmilieu .............................................................................................. 23 1.4.1.1.12. Groendienst ........................................................................................... 23 1.4.1.1.13. Ruimtelijke Ordening ............................................................................. 24 Intentienota erfgoedconvenant

2

1.4.1.1.14. GECORO............................................................................................... 24 1.4.1.1.15. Toerisme ............................................................................................... 24 1.4.1.1.16. Stedelijk Feestcomité............................................................................. 25 1.4.1.1.17. Cultuurraad en sectorale deelraden....................................................... 25 1.4.1.2. Niet-stedelijk ................................................................................................ 25 1.4.1.2.1. Geschied- en heemkundige kringen ........................................................ 25 1.4.1.2.2. Kerkfabrieken .......................................................................................... 27 1.4.1.2.3. OCMW Archief......................................................................................... 27 1.4.1.2.4. Volkscultuur ............................................................................................. 27 1.4.1.2.5. Persoonsgebonden verenigingen ............................................................ 28 1.4.1.2.6. Verzamelaarsverenigingen ...................................................................... 28 1.4.1.2.7. Sportverenigingen.................................................................................... 28 1.4.1.2.8. Andere..................................................................................................... 28 1.4.2. Bovenlokaal ....................................................................................................... 28 1.5. Erfgoedprojecten............................................................................................................ 30 1.5.1 Reeds gerealiseerd ............................................................................................ 30 1.5.2 Op stapel staande .............................................................................................. 34 2. SWOT-analyse.................................................................................................................. 36 3. CONCLUSIES EN ARGUMENTEN VOOR EEN AALSTERS ERFGOEDCONVENANT ...... 38 3.1 Missie ............................................................................................................................. 38 3.2 Visie................................................................................................................................ 38 3.3 Doelstellingen ................................................................................................................. 39 4. ERFGOEDCEL AALST ........................................................................................................ 41 4.1 Beoogde effecten............................................................................................................ 41 4.2 Begroting ........................................................................................................................ 42 4.2.1 Verwachte uitgaven............................................................................................. 42 4.2.2 Verwachte inkomsten .......................................................................................... 42 4.3 Situering erfgoedcel ........................................................................................................ 42 4.3.1 Erfgoedcel........................................................................................................... 42 4.3.2 Erfgoedstuurgroep .............................................................................................. 42 4.3.3. Projectteams ....................................................................................................... 43 4.3.4. Sectorale deelraad cultureel erfgoed................................................................... 43

Intentienota erfgoedconvenant

3

1. OMGEVINGSANALYSE Onderstaande omgevingsanalyse is, met uitzondering van de cultuur-historische, bestuurlijke en politieke analyse, overgenomen uit het Stedelijk Cultuurbeleidsplan 2008-2013. Voor uitgebreidere informatie verwijzen we naar dit plan.

1.1. Maatschappelijke omgevingsanalyse 1.1.1

Geografische situering

Aalst is gelegen in de provincie Oost-Vlaanderen, binnen de Vlaamse ruit, het gebied tussen Antwerpen, Gent, Brussel en Leuven. Door zijn omvangrijke industriegebieden langs de Dender en zijn meer recent ontwikkelde bedrijventerreinen aan de E40 heeft Aalst een belangrijke taak in de regionale tewerkstelling. Aalst is tevens een verzorgingscentrum voor de Denderstreek. 1.1.2

Verkeersontsluiting

Aalst wordt verbonden met het internationale wegennet in Vlaanderen, Gent en Brussel via de E40. De stad heeft twee aansluitingen op de E40, namelijk de Siesegemlaan en de Geraardsbergsesteenweg die samenkomen in één knooppunt. Het centrum van het stedelijke gebied Aalst wordt omsloten door een ring. Op de ring rond Aalst sluit een radiaal net van Nwegen aan. In westelijke richting is dit de N9 die parallel loopt met de E40. In noordelijke richting vinden we de N41 en de N406 die Aalst verbinden met Dendermonde. Aalst heeft ook een verbinding in zuidelijke richting via de N45. In oostelijke richting is er enerzijds de N411 die Aalst verbindt met Opwijk en anderzijds de N9 die Aalst verbindt met Asse. De oude stadskern van de stad wordt omsloten door de Wallenring. Vroeger vervulde de Dender door haar strategische ligging een niet te onderschatten rol als economische transportweg. Ze vormde de verbindingsweg tussen de rijke industriegebieden in Wallonië en het noorden van Frankrijk. Wegens de beperkte toegankelijkheid van de Dender is het huidige economische belang ervan eerder beperkt. Stroomopwaarts in Aalst heeft ze enkel nog een toeristisch-recreatieve functie. Recent nam de Kamer van Koophandel OostVlaanderen, in samenwerking met Stad Aalst, initiatieven om de Dender meer toegankelijk te maken. Aalst wordt ook ontsloten via het spoor. In Aalst zijn er twee stations: dat van Aalst-Centrum en dat van Erembodegem.

1.1.3 Demografische situering In januari 2007 telt Aalst 77.782 inwoners, het is daardoor de tweede stad van OostVlaanderen. Het aantal vreemdelingen bedraagt 2.364 of 3,04 % van de Aalsterse bevolking. Het aantal burgers van diverse herkomst wordt geschat op 4.000 of 5,14 % van de Aalsterse bevolking. (Onder burgers van diverse herkomst vallen ook Belgen die van allochtone origine zijn). Circa 40.000 Aalstenaars wonen in Aalst zelf. De overige inwoners wonen in de deelgemeenten: Baardegem (1.892), Erembodegem (10.669), Gijzegem (3.183), Herdersem (2.549), Hofstade (5.703), Meldert (2.851), Moorsel (4.604) en Nieuwerkerken (5.727). De bevolkingsdichtheid is 996 inw/km². De meeste burgers van diverse herkomst zijn afkomstig uit de Maghreblanden, gevolgd door Congo, Rusland, Filippijnen en China. Van de EU-landen zijn Nederland, Spanje, Frankrijk en Italië het meest vertegenwoordigd.


4

Aalst heeft twee vaste woonwagenterreinen, bewoond door Manoesjzigeuners. Het betreft 49 gezinnen.

1.1.4 Sociaal-economische situering De werkloosheidsgraad met betrekking tot langdurig werklozen en laaggeschoolden ligt in Aalst hoger dan gemiddeld in Vlaanderen. Aalst kampt bovendien met een jeugdwerkloosheid van meer dan 20% d.w.z. 1 op 5 jongeren onder de 25 is werkloos. Aalst telt acht bedrijventerreinen: Noord I (Gijzegem) – 11,48 ha Noord II (Hofstade) – 52 ha Noord III (Tragel) – 25,45 ha Noord IV (Lion d’Or) – 6,5 ha Noord V (Wijngaardveld) – 97 ha Zuid I (Erembodegem) – 6,5 ha Zuid II (Erembodegem) – 11,4 ha Zuid III (Erembodegem) – 64 ha In ontwikkeling: Als gemengde regionale bedrijventerreinen: Siesegemkouter, Sterrenhoek, Erembodegem Zuid IV. Als terrein voor kantoren en bedrijven van lokaal belang: Keppekouter.

1.1.5 Bestuurlijke situering Aalst is één van de 13 centrumsteden en de tweede stad van de provincie Oost-Vlaanderen. Ze vervult als dusdanig een aantal antennefuncties in de Denderstreek waarbij de stad als aantrekkingspool fungeert, het gaat o.m. om diensten zorgverlening, winkel- en werkactiviteiten, diverse accommodaties, sport-, vrije tijden cultuuraanbod.

1.1.6 Onderwijs Ook op het vlak van onderwijs speelt Aalst in de regio een toonaangevende rol. Aalst telt in totaal 19.914 leerlingen waarvan er 11.449 afkomstig zijn van Aalst zelf, de andere 8.456 of 42.5 % zijn afkomstig van buiten Aalst.

1.1.7 Politieke situering De gemeenteraad telt 41 gemeenteraadsleden en is politiek als volgt samengesteld : Sp.a spirit 8, VLD-VIVANT 8, GROEN! 1, VLAAMS BELANG 10, CD&V – N-VA 9, BLAUW 5. Het Aalsters college van burgemeester en schepenen is als volgt samengesteld : Ilse Uyttersprot (CD&V), burgemeester; Ann Van de Steen (Sp.a), eerste schepen; Johan Stylemans (VLD), tweede schepen; Paul Stockman (CD&V), derde schepen; Gracienne Van Nieuwenborgh (Sp.a), vierde schepen (tot 31/1/2009) en Dylan Casaer (Sp.a, vanaf 1/2/2009): verantwoordelijk onder andere voor cultuur, cultuurcentrum De Werf, bibliotheek, archief, museum, integratie; Serge Grysolle (VLD), vijfde schepen; Bart Van Lysebeth (CD&V), zesde


5

schepen; Anne-Marie Verdoodt (VLD), zevende schepen; Iwein De Koninck (CD&V), achtste schepen; Patrick De Smedt (Sp.a), negende schepen (van rechtswege toegevoegd).

1.2. Cultuurhistorische omgevingsanalyse Tijdens de Romeinse overheersing was de streek rond Aalst een vruchtbaar landbouwgebied met verspreide boerderijen en een lokaal tempeltje in de huidige deelgemeente Hofstade. Inwoners van de streek vereerden hier Cybele, een uit het oosten van het Romeinse rijk geïmporteerde godheid, de Romeinse liefdesgodin Venus en de inheemse moedergodin Matres.

1.2.1 Aalst

1.2.1.1.

Van hoeve tot stadje

In 868-869 werd de ‘villa quae dicitur Alost’ vermeld als een landbouwdomein dat uitgebaat werd ten behoeve van de abdij van Lobbes in Henegouwen. Dit domein bestond uit twee delen: de hoofdhoeve die rechtstreeks afhing van Lobbes en een aantal kleinere boerderijtjes die verplichtingen in natura en arbeid hadden tegenover het hoofdhof. De centrale hoeve met watermolen en mouterij lag aan de Dender, ongeveer waar zich nu de Oude Vismarkt en het Oud-Hospitaal bevinden. Dit is meteen ook de oudste kern van de latere stad. Rond dit domein, dat later omgracht werd, groeide een nederzetting. Het was in deze periode dat ook een kleine kerk gebouwd werd, de latere Sint-Martinuskerk, en dat het lokale marktplein, de huidige Oude Vismarkt aan belang won. Deze groei in de elfde en twaalfde eeuw kwam vooral door de toename van de landbouwproductie en een sterke aangroei van de bevolking. Ook de ligging aan de Dender en de weg Brugge-Keulen had een belangrijke invloed op de commerciële activiteiten. De cirkelvormige structuur van de verdedigingsgrachten is nu nog in het stratenpatroon rond het Oud-Hospitaal en de Sint-Martinuskerk terug te vinden. In de twaalfde eeuw werd de nederzetting uitgebreid langs de oever van de Dender tot voorbij de latere Pontstraat. Maar Aalst bleef groeien en barstte op het einde van de twaalfde eeuw als het ware uit zijn voegen. Een nieuwe stadsversterking werd opgericht evenals een nieuw marktplein, de huidige Grote Markt. Men startte ook met de bouw van het oudst bewaarde schepenhuis van de Nederlanden (behoort vandaag de dag tot het werelderfgoed van UNESCO). In de stad was er vanaf de dertiende eeuw een verschuiving merkbaar van het economische hart van de Werf en de Vismarkt naar de Grote Markt, op politiek vlak van de Burcht op de Denderoever tegenover het Oud-Hospitaal naar het Belfort. De Sint-Martinuskerk bleef behouden als religieuze kern.

1.2.1.2.

Militaire, diplomatieke en bestuurlijke rol voor Aalst

Na de val van Ename in 1034 werd de grens tussen Vlaanderen en het Duitse keizerrijk omstreeks 1050 opgeschoven van de Schelde tot aan de Dender. Het grondgebied tussen beide rivieren, dat bij het Duitse keizerrijk hoorde, kwam nu in handen van de Vlaamse graaf, die zelf leenplichtig was aan de Franse koning. Dit gebied zou uitgroeien tot de bestuurlijke eenheid Rijks-Vlaanderen of het Land van Aalst. Zo werd Aalst een belangrijke grensstad van het graafschap Vlaanderen en dienden de Aalsterse heren in te staan voor de verdediging van deze oostgrens.


6

In de opvolgingsstrijd die losbarstte na de moord op Karel de Goede, graaf van Vlaanderen, in 1127 te Brugge koos Iwein, heer van Aalst, de zijde van Diederik van den Elzas. Toen deze zijn tegenstrever, Willem Clito, in 1128 te Aalst tijdens de slag bij de Hertshaag versloeg, trokken de Fransen zich terug en werd Diederik van den Elzas algemeen door Vlaanderen erkend als de legitieme graaf. De edelen en de steden die de kant hadden gekozen van Diederik werden beloond voor hun trouw en het is allicht in deze context dat Aalst zijn eerste stadsrechten ontving. Iwein van Aalst liet zich echter niet alleen op militair vlak gelden. Toen hij als onderhandelaar optrad naar aanleiding van de herinvoering van een belasting hield hij een redevoering die wordt beschouwd als de eerste grote politieke redevoering uit de geschiedenis van Vlaanderen. Hij verdedigde reeds zeer vroeg in de Europese geschiedenis de idee dat de politieke macht haar basis vindt in een overeenkomst tussen het volk en de vorst. Bovendien moest de uitoefening gebeuren volgens de rechtsnormen en niet willekeurig en ‘de vorst moest de rechten en vrijheden van de onderdanen respecteren’. Omdat men in zijn betoog de drie standen (adel, clerus en derde stand) terugvindt, kan het beschouwd worden als de eerste aanloop tot het parlementarisme. Het Land van Aalst was niet alleen een territoriale omschrijving bestaande uit ca. 150 dorpen en ingedeeld in 5 baanderijen (Boelare, Gavere, Rode, Schorisse en Zottegem). Het was tevens een instelling die vermoedelijk haar oorsprong vind in het Transport van Vlaanderen van ca. 1321-1325. De instelling evolueerde naar één van de grootste kasselrijbesturen van het graafschap Vlaanderen. Men spreekt ook wel van de twee steden en het Land van Aalst, waarmee men dan verwijst naar Aalst en Geraardsbergen. De leden van het Hoofdcollege van het Land van Aalst vergaderden en logeerden te Aalst in het Landhuis.

1.2.1.3.

De gouden eeuw van Aalst

Vanaf de vijftiende eeuw begon een bloeiperiode in de Aalsterse geschiedenis. De slagers mochten op stadsgrond aan de markt hun vleeshal oprichten, terwijl de west- en de zuidgevel van het Schepenhuis onder leiding van Janne den Hase volledig werden herbouwd. In 1409 begon bouwmeester Jan van Goeteghem zelfs met de bouw van een belforttoren in de zuidwestelijke hoek van het Schepenhuis. De heropleving van de wolindustrie zorgde voor een economische bloeiperiode en onder Filips de Goede werd de stad verder overladen met gunsten vanwege haar trouw aan de hertogen. Naar het einde van het Bourgondische tijdperk toe voelde de Aalstenaar echter de economische noodzaak om zich te heroriënteren naar de linnenindustrie, met als grondstof vlas of hennep. Tegen 1460 waren er voldoende financiële middelen om de beiaard van het Belfort te gieten en de Heilige Geestkapel in de Kattestraat te herstellen. Het is ook in deze periode dat de Zwarte Zusters zich vestigden in de gelijknamige straat. Het orgelpunt van deze periode van bloei en welvaart was 1481. In dat jaar begon men met de bouw van wat de Aalstenaars met affectie de 'oude kerk' zouden noemen. De bouw van de Sint-Martinuskerk zou 180 jaar duren en werd uiteindelijk nooit voltooid. In deze periode kwam er ook een nieuwe omwalling. Stilaan kreeg Aalst zijn vorm die het eeuwen zou bewaren. Niet alleen gebouwen waren een exponent van deze Aalsterse renaissance, ook een aantal Aalstenaars zelf traden op de voorgrond. Geboren rond 1446 drukte Dirk Martens als eerste drukker in de Zuidelijke Nederlanden in 1473 een boek met losse, herbruikbare letters. Pieter Coecke, geboren in 1502, groeide uit tot één van de meest invloedrijke kunstenaars uit de lage landen. Geheel in de geest van de renaissance ontplooide hij zijn veelzijdig talent als architect, schilder, ontwerper van wandtapijten en glasramen. Cornelius Grapheus (De Schrijver) bracht het rond het midden van de zestiende eeuw zelfs tot Antwerps stadssecretaris. Intentienota erfgoedconvenant

7

Door het toekennen van voorrechten probeerde men de hopcultuur in de streek te stimuleren, en met succes! Tegen 1623 was de beroepsvereniging of gilde der hoptelers rijk genoeg om bij Rubens een schilderij te bestellen. Het Rochusschilderij is nog altijd te bekijken in de SintMartinuskerk.

1.2.1.4.

Stad in ontwikkeling

In de tweede helft van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw verdwenen geleidelijk aan verscheidene kloosters en tuinen in de stad. Ze moesten plaats ruimen voor de opkomende industrie en voor huizen voor de stijgende bevolking. Die groeide van 6.000 in 1570 naar 11.000 in 1800, een stijging van tachtig procent. De welvaart nam toe – weliswaar vooral voor de gegoede klasse – en er werden belangrijke openbare werken uitgevoerd. Toch trad Aalst niet buiten de middeleeuwse grenzen. Op de gedempte vesten verschenen wel markten of straten, maar daarbuiten werd – behalve op het Keizersplein – nog niet gebouwd. De grootte van de stad bleef tussen pakweg 1580 en 1830 praktisch onveranderd. Door het toenemende belang van de handel tijdens de tweede helft van de achttiende eeuw en het begin van de negentiende eeuw werden verschillende van de oude marktpleinen binnen de stad te klein. In die periode ontstonden de Graanmarkt (op de plaats van het voormalige kapucijnenklooster), de Varkensmarkt (was vroeger op de Grote Markt) en de Houtmarkt (was eveneens op de Grote Markt, verhuisde naar het einde van de Pontstraat, gedeeltelijk op de gevlakte vesten, gedeeltelijk op het beluik van het voormalige wilhelmietenklooster). De Karmelietenvesten werden in 1761 geëffend en dertig jaar later verschenen de eerste van de statige woningen die thans nog te bewonderen zijn op het Keizersplein. Rond 1750 werden de eerste voorlopers van de latere fabrieken opgericht. Van 1818 tot 1827 werd de Dender in de binnenstad uitgebaggerd en de Bierkaai aan de Werf geplaveid. Op deze kaai en langsheen de Vaartstraat vestigde zich vanaf 1822 garenfabrikant Jean Baptist Jelie. Aan de andere zijde van de stad, even buiten de Zoutstraatpoort aan de latere Kalfstraat, richtte een eerste telg uit de familie De Gheest de brouwerij De Lelie op. Binnen de oude stadskern ontstonden omstreeks 1823 de spinnerij Eliaert-Cools in de Pontstraat en de katoendrukkerij Van Santen-Van de Wiel aan de Volderstraat. Aalst verwierf zijn industrieel imago.

1.2.1.5.

Aalst fabrieksstad

De landbouwcrisis van 1845-1847 had tot gevolg dat veel plattelandsbewoners verhuisden naar de stad. Bovendien groeide de stedelijke bevolking zeer sterk aan waardoor in de stad een eerste echte woningnood ontstond. In de periode 1850-1870 bouwden niet alleen de industriëlen, maar ook de middenklasse en zelfs de arbeiders de eerste ingangen, impasses en huizen; ze werden vaak genoemd naar de eigenaar, huisbaas of een opvallende bewoner zoals de nu nog bestaande ingangen Jelie, Levionois en Van Bemten. Deze kleine arbeiderswoningen, door gangen afgesloten van de rest van de stad en meestal opgericht rond een centrale ingang met aan het eind één gemeenschappelijk ‘gemak’, verrezen in tuinen, op braakliggende terreinen en in binnenplaatsen. Daar leefde de arme arbeidersklasse in vaak miserabele en onhygiënische omstandigheden. In de tweede helft van de negentiende eeuw kwam daar het fenomeen van de ‘kasteelheertjes’ bij. Sommige industriëlen betrokken of bouwden een kasteeltje net buiten de stad in het groen vooral op of in de omgeving van de Brusselsesteenweg. Tot 1856 verliep de urbanisatie zonder opgezet plan. Toen werd voor het eerst een hele wijk écht gepland naar een ontwerp van Jean-Pierre Cluysenaer, tevens de architect van het stationsgebouw. In de stationswijk, de eerste wijk buiten de stadswallen, werden bijna alle Intentienota erfgoedconvenant

8

straten tegelijk aangelegd. Voor de nieuw te bouwen huizen in de Statiestraat (Stationsstraat) schreef de stad een minimumhoogte van 13 meter voor, waarschijnlijk om te vermijden dat er arbeiderswoningen zouden komen. Door de kanalisatie van de Dender tussen de Sint-Annabrug en de Zeebergbrug (1863 – 1868) ontstond een eiland in het hart van de stad, in de volksmond omgedoopt tot Chipka. Zo kwam er veel ruimte vrij voor de uitbreiding van bestaande en de vestiging van nieuwe fabrieken op de braakliggende gronden langs de Dender Omtrent de eeuwwisseling werd de Denderomgeving nogmaals grondig aangepakt met de bouw van een nieuwe kaai ten noorden van de Werf, van de Zwarte Hoekbrug die het verkeer tussen het druk bevolkte Mijlbeek en het stationskwartier moest vergemakkelijken en van de Boudewijnkaai die verlengd werd tot voorbij de Zwarte Hoekbrug. In dit nieuwe vestigingsgebied kwamen snel nieuwe textielbedrijven, mouterijen en brouwerijen. De staat tenslotte verbreedde de Sint-Annabrug en de Zeebergbrug tot twee rijstroken. Tussen 1903 en 1908 werd de spoorwegberm verhoogd zodat het water- en wegverkeer minder hinder ondervond. De oude spoorwegbrug was immers een draaibrug. Deze bermen, tunnels en viaducten sneden de stad wel in twee delen en zonderden Mijlbeek nog meer af. Tegen het eind van de negentiende eeuw was Aalst een grauwe fabrieksstad met erbarmelijke levensomstandigheden voor de vele fabrieksarbeiders enerzijds en een welvarende industriële toplaag anderzijds. Het is in deze sociaal-economische context dat de Christene Volkspartij in 1893 te Okegem opgericht werd onder meer door Aalstenaar Pieter Daens. Zijn broer, priester Adolf Daens, schreef het partijprogramma. Het is tevens in deze periode uit de Aalsterse geschiedenis dat Louis Paul Boon vaak inspiratie zocht en vond voor zijn literaire meesterwerken.

1.2.1.6.

Stadspark en carnaval

Het stadspark en carnaval maken deel uit van het Aalsterse collectieve geheugen. Om verplichte tewerkstelling door de Duitse bezetter tegen te gaan, besliste het stadsbestuur in 1915 om op de reeds in 1911 aangekochte gronden een stadspark aan te leggen. Dit gebeurde met primitieve middelen om de werken zo lang mogelijk te rekken. Bovendien kregen vele fabrieksarbeiders, werkloos door de oorlogsverwoestingen, daardoor een inkomen. Omdat ze de aanleg op amper acht maand klaarden, poogde men de arbeiders verder te behoeden van opeising door hen in te schakelen bij de aanleg van de Parklaan. Het mocht niet baten: van 1916 af werden honderden Aalstenaars vooral in Duitsland tewerkgesteld. Gaat carnaval in Aalst terug tot minstens 1432 dan dateert Aalst carnaval zoals het nu nog gevierd wordt (stoet doorheen de straten) van 1923. De organiserende feestcommissie had vooral tot doel handel en nijverheid te doen floreren. Sinds de jaren 1960 is carnaval een zodanig uniek volksfeest geworden dat Aalst en carnaval in gans Vlaanderen synoniemen zijn geworden. Verenigd in tientallen organisaties werken duizenden vrijwilligers maandenlang aan het welslagen van dit volksgebeuren.

1.2.1.7.

Tweede helft 20ste eeuw: verval en schaalvergroting

De eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog kenmerkten zich door de langzame heropbouw van de verwoeste fabrieken langsheen de Dender en de huizen aan het begin van de Molenstraat. De eerste tuinwijk in de historische kern van de stad kwam er na de fel gecontesteerde afbraak van het Begijnhof. De enorme achteruitgang van de textielsector vanaf de jaren vijftig leidde in Aalst tot meer dan zevenduizend ontslagen op acht jaar tijd. De stad poogde dit onder andere op te vangen Intentienota erfgoedconvenant

9

door de aanleg van het industrieterrein Wijngaardveld. Ook in de latere deelgemeenten Hofstade en Erembodegem werden industrieterreinen aangelegd. In de binnenstad bleef enkel het glucosebedrijf Amylum (het huidige Tate & Lyle, recentelijk gekocht door Tereos) over dat in de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog zodanig uitbreidde dat het midden van de jaren zeventig bijna het hele eiland Chipka besloeg. Men sprak in Aalst zelfs van Amylumville en Amylumcity. Na de sluiting van mouterij De Wolf-Cosyns in 2002, blijft alleen Amylum over als laatste industriële vestigingen binnen de historische stadskern.

1.2.2 Deelgemeenten

1.2.2.1.

Baardegem

Baardegem behoorde tijdens het ancien régime tot het Land van Asse in het hertogdom Brabant. In de late middeleeuwen was de heerlijkheid in het bezit van de familie de Croy. De abdij van Affligem bezat er de meeste gronden.

1.2.2.2.

Erembodegem

Tot circa 1670 vormden Erembodegem, Welle, Iddergem en Teralfene een bestuurlijke eenheid met één schepenbank voor de vier dorpen onder de benaming "meierij van Erembodegem". Tussen 1668 en 1675 werden Welle en Iddergem afgesplitst en kregen zowel ErembodegemTeralfene als Welle-Iddergem een eigen schepenbank. Vanaf dat ogenblik waren er twee schepenbanken actief in de meierij, onder leiding van één meier, één baljuw en één griffier.

1.2.2.3.

Gijzegem

Gijzegem was één van de serveplaatsen in het Land van Aalst waarvan de voogdij in de 13de eeuw toebehoorde aan de heren van Oudenaarde. Omstreeks het midden van de 15de eeuw werd de heerlijkheid gesplitst, maar in de 17de eeuw opnieuw samengevoegd. Tijdens de periode van de dubbelheerlijkheid hingen beide heerlijkheden af van het grafelijk leenhof te Aalst en hadden elk een meier en baljuw, maar één gemeenschappelijke vierschaar.

1.2.2.4.

Herdersem

Herdersem behoorde toe aan de graven van Vlaanderen en werd in 1093 één van ’s graven "propre dorpen". Het kwam toen in handen van de familie van Herdersem. In 1620 verkreeg het de status van baronie. De abdij van Affligem was één van de grootste grondbezitters en hief samen met de pastoor de tienden.

1.2.2.5.

Hofstade

Hofstade behoorde in de middeleeuwen tot ’s graven “propre dorpen” onder het gezag van de familie van Hofstade. Later maakte Hofstade deel uit van het persoonlijk bezit van de graaf van Vlaanderen tot de heerlijkheid in 1630 in leenpand werd gegeven aan de familie de Bette. Hofstade hing af van het grafelijk leenhof te Aalst.

1.2.2.6.

Meldert

Het grootste gedeelte van het dorp Meldert behoorde toe aan de naburige abdij van Affligem, terwijl ook de vrouwenabdij van Vorst er uitgestrekte domeinen bezat. Tot 1258 vormden Baardegem en Meldert één parochie. Reeds in 1151 werd de uitbating van zandsteengroeven vermeld. In de 17de eeuw waren deze groeven uitgeput. Het dorp maakte deel uit van het Land Intentienota erfgoedconvenant

10

van Asse, zodat de uitoefening van het heerlijk gezag, waaronder de drie graden van de rechtspraak, in handen lag van de heren van Asse. Opperleenheer was de hertog van Brabant.

1.2.2.7.

Moorsel

In de vroege middeleeuwen bestond Moorsel uit twee heerlijkheden: Moorsel-propre en Moorsel-kapittel. Moorsel-propre werd in 1661 tot baronie verheven. Moorsel-kapittel met het afhankelijke Gevergem werd al in 868 vermeld. Het maakte deel uit van de bezittingen van de heren van Dendermonde. In de 12de eeuw ging het met Wieze over naar het O.L.Vrouwkapittel van Dendermonde.

1.2.2.8.

Nieuwerkerken

Het schependom van Aalst bestond, naast de stad zelf, uit de drie praterijen Mijlbeke, Schaarbeke en Nieuwerkerken. Zij behoorden niet alleen bestuurlijk maar ook kerkelijk, uitgezonderd Nieuwerkerken, tot de parochie Aalst. De inwoners van deze buitengebieden waren echter geen poorters, maar werden beschouwd als buitenpoorters van Aalst en vormden vooral voor de repartitie der beden en uitgaven afzonderlijke entiteiten met eigen ontvanger, pointers en setters en een eigen administratie. Voor de rest waren ze echter volledig onderworpen aan de schepenbank van Aalst.

1.2.2.9.

Evolutie van de gemeenten

De eerste jaren van de Franse periode werden de dorpen Hofstade, Gijzegem en Nieuwerkerken ingedeeld bij het kanton Lede, Baardegem, Herdersem, Meldert en Moorsel bij het kanton Lebbeke en Erembodegem bij het kanton Herzele. Vanaf 1800 werden deze latere deelgemeenten van Aalst zelfstandige gemeenten. Enkel Erembodegem kende net zoals Aalst een aanzienlijke bevolkingsaangroei vanaf het einde van de 19de eeuw. De andere bleven gedurende de hele 19de en 20ste eeuw in hoofdzaak landbouwdorpen. Uitzonderingen werden Erembodegem, Hofstade en Gijzegem toen in de jaren ’60 daar ook industrieterreinen werden aangelegd. Erembodegem kan thans zelfs beschouwd worden als woonplaats voor tal van pendelaars, die dagelijks richting Brussel sporen. Evolutie aantal inwoners

12000 10000

Baardegem

4000

Erembodegem Gijzegem Herdersem Hofstade Meldert

2000

Moorsel Nieuwerkerken

8000 6000


1961

1947

1930

1920

1910

1900

1890

1880

1876

1866

1856

1846

1830

1820

1818

1816

1806

jaar VIII

0

11

Aalst 50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 ja ar VI II 18 06 18 16 18 18 18 20 18 30 18 46 18 56 18 66 18 76 18 80 18 90 19 00 19 10 19 20 19 30 19 47 19 61

Aalst

1.2.2.10.

Van 9 naar 1

Voor Aalst en de huidige deelgemeenten circuleerden vanaf 1975 allerlei voorstellen en mogelijke fusieformules. In de uiteindelijke fusie van negen gemeenten kon geen enkele gemeente zich vinden. De Aalsterse gemeenteraad verklaarde zich in 1975 akkoord met een fusie met Erembodegem, Nieuwerkerken, Hofstade, Gijzegem en Herdersem en was voorstander van een zelfstandige landelijke kern rond de Faluintjesgemeenten Baardegem, Meldert en Moorsel. Een samenvoeging met Denderleeuw werd formeel afgewezen omdat deze fusie ‘onlogisch en onverantwoord was gezien de te grote afstand en vooral het grote mentaliteitsverschil onder de bevolking’. De gemeenteraad van Erembodegem was van oordeel dat deze gemeente met circa 10.000 inwoners over voldoende middelen beschikte om als zelfstandige eenheid te blijven bestaan. Verder ging de gemeenteraad akkoord met de stelling dat ‘onze gemeente een leefgemeenschap op zichzelf vormt met een eigen klimaat en identiteit en dat, ofschoon reeds gedeeltelijk geïndustrialiseerd wij er toch niets aantreffen van een stadsatmosfeer’. Men stelde dat met geen enkele van de gemeenten die voorgesteld werden voor de fusie met Aalst, Erembodegem enige binding of relatie heeft gehad en dat ten opzichte van de stad Aalst zelf er altijd een affectieve weerstand bestaan heeft’. Van de Faluintjes zoals ze nu gekend zijn, was voor de fusie geen sprake. Pas in de aanloop naar de fusie kwamen de eerste ideeën tot samen-werken, samen-leven en samen-feesten in de vier afzonderlijke gemeenten op tafel. Aanvankelijk waren alleen Baardegem, Meldert en Moorsel bij de gezamenlijke acties betrokken, maar gaandeweg werd ook Herdersem tot het beoogde gebied gerekend. Intentienota erfgoedconvenant

12

Gegroeid uit de bekommernis tot het behoud van het lokale erfgoed en nadien als oplossing voor gezamenlijke actie tegen de fusieplannen van de toenmalige overheid, bleek al vlug de noodzaak van de vorming van een grotere entiteit. Vanuit de vier gemeenten werden heel wat protestacties gevoerd tegen de fusieplannen. De gemeentebesturen spraken zich openlijk uit voor een landelijke fusie onder de naam Affligem, met als tweede keuze Ten Rozen, een duidelijke verwijzing naar de nabijheid van en de gehechtheid aan twee grote abdijen, de eerste nog bestaande op het grondgebied van Hekelgem (gedeeltelijk Meldert) en de tweede de verdwenen vrouwenabdij op het grondgebied van Aalst op de grensscheiding met Herdersem. De vier landelijke gemeenten waren geografisch op mekaar aangewezen en vormden een heel aparte entiteit met min of meer gelijke levenswijze en gewoonten. Volgens velen redenen genoeg om deze vier gemeenten met elkaar te laten fusioneren. De gemeenteraad van Gijzegem ‘eiste met klem een fusie met Oudegem, Schoonaarde en Mespelare met Oudegem als naam voor de nieuwe entiteit. Zo zou een landelijke bufferzone tot stand komen tussen de twee polen Aalst en Dendermonde met een bevolking van 10.000 inwoners met gezonde financiën vooral door de er gevestigde bloeiende industrievestigingen met rond de 2000 werknemers. Er wordt rekening gehouden met de MENS’. Ook volgens de gemeenteraad van Hofstade ‘moet bij de fusie de mens centraal staan, hetgeen inhoudt dat een samenvoeging slechts met de instemming van de bevolking mag gebeuren. Een opiniepeiling heeft uitgewezen dat bijna alle inwoners tegen de fusie gekant zijn’. Ook omdat er in de huidige stand van zaken geen voldoende motivering is voor een samenvoeging spreekt de voltallige gemeenteraad zich uit tegen de fusievoorstellen. Slechts indien dit ongunstig advies genegeerd zou worden kan een meerderheid zich akkoord verklaren met de fusie maar ze vragen hierbij om de gemeentelijke diensten te decentraliseren ‘om al te verre verplaatsingen aan de inwoners te besparen’. In Nieuwerkerken werd een heuse volksraadpleging omtrent de fusievoorstellen georganiseerd: 82 % sprak zich uit tegen een fusie (2880 op de 3512 uitgebracht stemmen). Slechts vier op de 13 gemeenteraadsleden waren voor een fusie met Aalst enkel bij een gedwongen fusie. De Aalsterse bevolking reageerde eerder onverschillig op de geplande fusie. Op 1 januari 1977 fusioneerde Aalst met Baardegem, Erembodegem, Gijzegem, Herdersem, Hofstade, Meldert, Moorsel en Nieuwerkerken. Hierdoor verdubbelde de bevolking (van 45.000 naar 82.000), verviervoudigde de oppervlakte en kon ‘Groot-Aalst’ zich na Gent de tweede grootste stad van de provincie Oost-Vlaanderen noemen. Op de Staten-Generaal van Cultuur op 6 oktober 2007, waarop enkele geïnteresseerde burgers in debat met elkaar gingen op basis van enkele stellingen inzake erfgoed, bleek nog overduidelijk de roep naar een betere integratie tussen Aalst en de deelgemeenten. Een suggestie, denkpiste daarbij was om elk jaar één deelgemeente in de kijker te zetten en voor Aalst één wijk en dit in samenwerking tussen stad en verenigingen/vrijwilligers. Het Stedelijk Museum en het Stadsarchief dienen aandacht te hebben voor de eigenheid van de deelgemeenten. In hun initiatieven moeten deze twee stedelijke actoren ook streven naar regionale uitstraling om ook op dit vlak te komen tot het niveau van andere centrumsteden.

1.3. Aanwezige erfgoed 1.3.1. Archeologisch erfgoed Van de vroege prehistorie tot de moderne tijden bleven in de Aalsterse ondergrond talloze sporen bewaard van vroegere bewoning. Sinds de jaren ’80 van vorige eeuw werden deze Intentienota erfgoedconvenant

13

sporen op een systematische wijze onderzocht (achtereenvolgens door de Nationale Dienst voor Opgravingen, het Instituut voor het Archeologisch Patrimonium en het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed), zowel in het historische stadscentrum als in het omliggende platteland. Zo waren er de archeologische opgravingen van het Romeinse tempeltje te Hofstade, het Oud-Hospitaal, Sint-Jozefscollege, Kattestraat, Oude Vismarkt, Sint-Martinuskerk, stadhuis; Sint-Martensplein, enz… Voor het zeer ruime opgravingsproject Hopmarkt (Karmelietenklooster) werd een archeologische ploeg tijdelijk aangeworven. Vele van deze projecten resulteerden in publicaties en tentoonstellingen.

1.3.2. Onroerend erfgoed Groot-Aalst telt ongeveer 200 beschermde en waardevolle gebouwen en stadsgezichten. Er is vooreerst de lijst van officieel beschermde monumenten: Topstukken hierbij zijn het belfort/oud-schepenhuis (werelderfgoed UNESCO, het oudste schepenhuis der Nederlanden en absoluut pronkstuk van de stemmige markt van Aalst), de gotische Sint-Martinuskerk, het Oud-Hospitaal, het stadhuis/landhuis, Borse van Amsterdam,... Andere hoogtepunten zijn de romaanse kerk van Baardegem, het renaissance-waterkasteel van Moorsel… Maar ook talloze woningen (burgerswoningen o.a. Keizersplein, Stationsstraat), kapellen, fabrieken, stads- en dorpsgezichten, funerair erfgoed, enzovoort maken deel uit van het erfgoed van groot-Aalst. Hiernaast werd door de adviesraad cultureel erfgoed een lijst van waardevolle te behouden (maar – nog – niet beschermde) monumenten opgesteld, die door het stadsbestuur aanvaard werd en als dusdanig door de bevoegde diensten (bouwaanvragen) gehanteerd wordt. De Heemkundige Kring De Faluintjes publiceerde in 1997 een inventaris van waardevolle gebouwen, landschappen en archeologische sites in de vier Faluintjesgemeenten. In 1986 werd een grondige inventaris opgemaakt van landelijke en huiskapellen in Groot-Aalst. Helaas zijn in de loop der jaren ook talloze waardevolle gebouwen verdwenen, zoals het begijnhof, vele woningen en fabrieken, ….

1.3.3. Roerend erfgoed Het roerend erfgoed kan onderverdeeld worden in openbare collecties en particuliere verzamelingen. De openbare collecties omvatten die van het Stadsarchief en Stedelijk Museum, maar ook het erfgoed bewaard in de verschillende kerken en kapellen van Groot-Aalst. Toch bevindt een substantieel deel van het onroerende erfgoed zich in particulier bezit.

1.3.2.1.

Stedelijk Museum Aalst

Het Stedelijk Museum Aalst is uiteraard sterk gedetermineerd door de bestaande verzameling die erg verscheiden is maar tevens wat onsamenhangend wegens de eerder toevallige ontstaansgeschiedenis (cfr. Oudheidkundige Kring, verscheidene schenkingen,...). Toch kan gesteld worden dat vooral de archeologische en heemkundige verzamelingen en de beeldende kunsten goed vertegenwoordigd zijn. Voorts werd getracht rond bepaalde items een verzameling op te bouwen : drukpersen en -materiaal (cfr. Dirk Martens), grafiek, Valerius De Saedeleer, Louis Paul Boon, carnaval,... Tevens verzamelde het Documentatiecentrum en Archief voor het Daensisme en hedendaagse geschiedenis van de Denderstreek vzw archiefmateriaal rond de figuren van priester Adolf Daens, zijn broer Pieter en de hele Daensistische Beweging, de industriële ontwikkeling van Aalst. Concreet betekent dit dat de bestaande verzameling is uitgebouwd rond enkele duidelijke themata: - Archeologie en geschiedenis: stadsontwikkeling, boekdrukkunst (Dirk Martens) Intentienota erfgoedconvenant

14

- Beeldende kunsten: Aalsterse kunstenaars (o.a. De Saedeleer) en hedendaagse kunst op/met papier - Recente sociale geschiedenis: priester Daens - Literatuur: Louis Paul Boon - Carnaval Het overgrote deel van de collectie (ca. 98%) is volle eigendom van het Museum / Stadsbestuur. Enkele langdurige bruiklenen zijn te noteren: een dertigtal hedendaagse kunstwerken (eigendom Dirk Martenscomité, een nauw met het Stadsbestuur verweven vzw). -

Archeologie en geschiedenis

Het museum bezit een belangrijke archeologische verzameling van vooral in de regio van Aalst (Dendervallei, cfr. het vroegere Land van Aalst) gevonden voorwerpen. Ze werden niet steeds in wetenschappelijk gedocumenteerde opgravingen bovengehaald. Deze verzameling is betrekkelijk volledig, waardoor een mooi chronologisch overzicht van de oudste geschiedenis van onze streken kan worden geëvoceerd. Eerst is er een reeks dierenresten: o.a. hertshoornen, een mammoettand en fossielen. De prehistorie, onderverdeeld in paleolithicum, mesolithicum, neolithicum, brons- en ijzertijd, is vertegenwoordigd door talloze gebruiksvoorwerpen : hertshoornhakken, ruwe silexwerktuigen, fraai gepolijste silexbijlen, metalen voorwerpen,.... Uit de Romeinse tijd is veel aardewerk bewaard, o.a. het luxe-gebruiksgoed terra-sigillata. Ook bouwmaterialen, een reeks pijpaarden beeldjes, enkele stenen en bronzen beeldjes en metaalvondsten zijn aanwezig. Enkele gedocumenteerde opgravingen leveren meer afgesloten gehelen (Hofstade, Asse). Uit de Merovingische en Frankische perioden zijn verschillende juwelen en ruwere ijzeren gebruiksvoorwerpen te zien. De middeleeuwen zijn goed vertegenwoordigd in de archeologische afdeling: aardewerk (gewoon gebruiksgoed naast luxe aardewerk zoals een met wapenschilden versierd likeurvat), versierde vloer- en haardtegels, glas, metaal (o.a. een uitgebreide verzameling gesmede sleutels, gebruiksvoorwerpen en een fraai juwelenkoffertje). De verzameling wapens bevat mooie middeleeuwse en recentere zwaarden, degens, hellebaarden, vuurwapens en zelfs een reeks Afrikaanse wapens (buiten context). Ook qua meubelkunst bezit het museum enkele mooie stukken zoals de unieke vroegmiddeleeuwse boomkoffer en een reeks gotische en renaissancekasten en -koffers. Beeldhouwwerk is vertegenwoordigd in de verzameling door o.a. terracotta reliëfs en beeldjes, vier houten 17de-eeuwse beelden van pestheiligen die eertijds het Rubensaltaar in de Sint-Martinuskerk bekroonden, een reeks hoofden in zandsteen afkomstig van het Refugium van de abdij van Affligem, enz... . Het heemkundige deel van de verzameling (iconografie, relicten van het economische, godsdienstige, volkse en verenigingsleven) interesseert uiteraard vooral de eigen bevolking. Toch is dit voor een stedelijk museum een belangrijk onderdeel, alhoewel misschien minder interessant voor toeristen, tenzij sterk didactisch gepresenteerd als eerste kennismaking met de stad. De uitgebreide verzameling munten en penningen wordt op dit ogenblik niet tentoongesteld. Deze verzameling omvat Romeinse en middeleeuwse (waaronder een reeks Aalsterse) munten en exemplaren uit latere tijden.

-

Beeldende Kunst

Qua schilderkunst en grafiek bezit het museum zo'n 750 stukken die echter niet alle ter plaatse bewaard worden : een groot deel ervan dient ter verfraaiing van het stadhuis en andere stedelijke administratieve diensten. Tevens wordt een hele reeks studietekeningen, schilderijen en toegepaste kunst afkomstig van de Aalsterse Kunstacademie (van ca. 1810 tot 1990) bewaard. De oudste werken dateren uit de 16de eeuw: drie schilderijen uit de kring van Pieter Coecke van Aalst en een werk toegeschreven aan Frans Floris.


15

De 17de en 18de eeuw zijn bijna niet vertegenwoordigd in de verzameling, behalve door wat gravures. De 19de en 20ste eeuw daarentegen vormen zowat de hoofdmoot van de collectie, met zowel plaatselijke als nationale kunstenaars uit zowat alle periodes en stijlrichtingen. Een actief aankoopbeleid naar lokale kunstenaars toe, uiteraard met het oog op kwaliteit, heeft steeds de plaatselijke kunstscène gevolgd. Belang van de stichting van de Academie voor Schone Kunsten (1805) en de impact hiervan op de beeldende kunsten te Aalst. Kunstenaars: Jozef Meganck, Willem Van Buscum, Petrus Franciscus De Pau, Seraphin De Vliegher. Belang van twee kunstkringen : De Aalsterse Kunstkring (1909-) & Nieuw Leven (1926-) Uiteraard vormt Valerius De Saedeleer hierin een absoluut hoogtepunt. Het museum tracht een overzicht te bieden van de ontwikkeling van de beeldende kunsten te Aalst en regio, met als hoogtepunt hierbij het werk van Valerius De Saedeleer. Het museum bezit immers een zeer aanzienlijke en representatieve verzameling van zijn werk (14 schilderijen, 2 tekeningen + grafiek). Sinds 1992 organiseert het stadsbestuur (samenwerking Stedelijk Museum Aalst, Cultureel Centrum De Werf en lokale kunstgaleries) de biënnale Papier. Beeld & Basis van hedendaagse kunst van nationaal en internationaal niveau. De link is duidelijk: Dirk Martens, eerste drukker in de Nederlanden was Aalstenaar. Wie 'drukken' zegt, denkt 'papier', papier als cultuurdrager bij uitstek, papier ook als basis van velerlei kunstuitingen. De biënnale geeft een overzicht van hedendaagse kunst waarbij papier een grote rol speelt als materiaal én informatiedrager. Een mooie internationaal gerichte collectie werd reeds samengebracht. Tenslotte kunnen nog enkele 'losse stukken' vermeld worden, zoals een 16de-eeuws wandtapijt, een collectie oude drukpersen en allerhande drukkersmateriaal, grafiek rond carnaval, een oude brandweerstoomwagen, een reeks grafstenen,...

-

Priester Daens

Het Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en hedendaagse geschiedenis van de Denderstreek (D.A.D.D. vzw) bezit een aantal unieke documenten rond de Daensistische Beweging: brieven, documenten, kranten, folders, brochures, foto's en objecten (vlaggen e.d.). Voor de museumopstelling worden deze originele stukken aangevuld met fotovergrotingen en tekstpanelen.

-

Louis Paul Boon

De Louis Paul Booncollectie van het Stedelijk Museum, het Stadsarchief Aalst en het D.A.D.D. vzw omvat ongeveer alle boeken en uitgaven van Boon (ook eerste drukken), een belangrijke collectie handschriften, literatuur rond Boon (studies, verhandelingen, boeken, vertalingen, ...), foto's en een substantiële verzameling plastisch werk van Boon (41 tekeningen, prenten, sculpturen, ...).

-

Carnaval

Archiefstukken, fotomateriaal, affiches, realia, en grafiek.


16

1.3.2.2. -

Stadsarchief Aalst Archiefmateriaal

Het Stadsarchief van Aalst beheert een omvangrijke collectie: 250 strekkende meter oud archief (1174 – 1795), 825 strekkende meter modern archief van Aalst en deelgemeenten (1796 – 1976) en 1750 strekkende meter hedendaags archief van de stad Aalst (1977 - ), samen goed voor ongeveer drie strekkende kilometer. Recentelijk werd het archief van de fotografische dienst overgedragen aan het Stadsarchief. Dit archief omvat enkele duizenden foto’s en negatieven vanaf 1953. Daarnaast bewaart het Stadsarchief ook enkele bestanden van zeer groot cultuurhistorisch belang voor de geschiedenis van de stad en regio. In uitvoering van een in 1993 afgesloten overeenkomst met het Algemeen Rijksarchief kan de bezoeker ook het archief van het Hoofdcollege van het Land van Aalst en van het Leenhof Ten Steene, van het O.L.VrouwHospitaal, van het Begijnhof en van de Sint-Martinuskerk raadplegen. Deze bestanden hebben samen een omvang van ongeveer 300 strekkende meter. Ook het archief van de voorlopers van het OCMW, de burgerlijke godshuizen, wordt bewaard in het Stadsarchief. Via schenkingen verkreeg het Stadsarchief ook de archieven van enkele muziekmaatschappijen. Een particulier schonk zijn archief over voetbalclub Eendracht Aalst, goed voor zo’n 20 strekkende meter clubblaadjes, persknipsels, het manuscript van zijn onuitgegeven boek over de geschiedenis van de club, tientallen foto’s e.d. Gemiddeld ontvangt het Stadsarchief per jaar zo een 22 schenkingen.

-

Audio-visueel materiaal

Het Stadsarchief beschikt ook over een uitgebreide collectie kaarten en plannen. Van ongeveer een duizendtal (16de – 20ste eeuw) is de inventaris online toegankelijk. De collectie postkaarten en foto’s geschonken door particulieren is reeds gescand en dit in afwachting van een beeldbank. Het Stadsarchief bezit een honderdtal zeldzame Aalsterse carnavalsingles, enkele lp’s, carnavalcd’s en verder nog lp’s met Aalsterse uitvoerders van klassieke muziek. Eens de archiefserver in gebruik op het Stadsarchief (begin 2008) kan ook de verzameling carnavalliedjes van de dienst Informatica op die server geplaatst worden

-

Bibliotheek

Veilig opgeborgen bezit het Stadsarchief ook vijftien originele Dirk Martensdrukken. De bibliotheek in de leeszaal is gericht op de geschiedenis van Aalst en regio met daarin een 150-tal eindverhandelingen. Zeer interessant is ook de collectie lokale kranten die aansluit op deze van het D.A.D.D. vzw: o.a. de Gazet van Aalst (1944 tot 1974) en de Voorpost (1973 - 1992) evenals enkele satirische periodieke uitgaven zoals Vies Oilsjt. Een belangrijk gedeelte van het roerend cultureel erfgoed bevindt zich in de verschillende kerken en kloosters die Groot-Aalst rijk is. Van de Sint-Martinuskerk van Aalst werd dit patrimonium uitgebreid geïnventariseerd (Luc Robijns, 1980-1983), van andere verzamelingen bestaan beperktere inventarissen.


17

1.3.3.3.

D.A.D.D. vzw

Belangrijke fondsen die bewaard worden door het Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en hedendaagse geschiedenis van de Denderstreek vzw zijn het Daensarchief (archief van Pieter Daens, archiefmateriaal betreffende Hector Plancquaert en diverse disparate archieven en verzamelingen), de bedrijfsarchieven van leerlooierij Schotte, Bonnetterie Bosteels-De Smeth en bloemenveiling Flora en het archief van de Aalsterse toneelvereniging Land van Riem. De bibliotheek bevat onder andere boeken en brochures in verband met de Daensistische beweging en de katholieke partij, een krantenverzameling (o.a. De Werkman en Het Land van Aelst en een nagenoeg complete verzameling van De Denderbode), een collectie werken rond onder meer de sociaal-economische toestand in die periode, de Vlaamse beweging en de christen-democratie en een collectie literaire werken van Louis Paul Boon. Het D.A.D.D. vzw beheert momenteel zo’n 600 strekkende meter archief. Verder beschikt het documentatiecentrum over een fototheek en een kleine collectie audiovisueel materiaal.

1.3.4. Immaterieel erfgoed

1.3.4.1.

Carnaval & volksleven

Uiteraard is carnaval het belangrijkste element immaterieel erfgoed dat Aalst een zekere eigen identiteit en imago verleent in eigen streek en ver erbuiten. Reeds van de vroege middeleeuwen werden in de Nederlanden vastenavondfeesten georganiseerd; vanaf de 14de eeuw kregen deze feesten een duidelijk wereldlijk en openbaar karakter (straatvieringen). In Aalst dateren de oudste geschreven bronnen van deze carnavalviering van minstens 1432, en deze blijven de daaropvolgende eeuwen zeer levendig. Maar waar einde 19de-begin 20ste eeuw het carnaval in de rest van Vlaanderen steeds minder gevierd werd, bleef dit in Aalst zeer levendig; zeker wanneer vanaf 1923 de hele viering georganiseerd werd door een feestcomité, met als duidelijk achterliggende gedachte handel en nijverheid te doen floreren. Pas vanaf deze datum trekt een grootse stoet jaarlijks door de straten van de binnenstad. Sinds de jaren 1960 is carnaval een zodanig uniek volksfeest geworden dat Aalst en carnaval in gans Vlaanderen synoniemen zijn geworden. Verenigd in tientallen organisaties werken duizenden vrijwilligers maandenlang aan het welslagen van dit volksgebeuren. Hoewel zeker niet alle Aalstenaars fervente carnavalsvierders zijn, maken deze enkele dolle dagen (sociologen spreken van de ‘ventielfunctie van het omkeringsritueel’, waarbij de bestaande orde voor een – korte – periode op zijn kop gezet wordt) onlosmakelijk deel uit van de identiteit van de stad en haar bewoners. Het spottende, anarchistische, dwarse element maakt immers onlosmakelijk deel uit van het carnaval, samen met een warm gevoel van verbondenheid. Dat één en ander door buitenstaanders niet echt begrepen wordt, of zelfs moedwillig verkeerd voorgesteld, maakt dit gevoel van verbondenheid allicht enkel maar groter. De zacht-anarchistische vereniging 'De Losse Groepen' ijvert voor de individuele, niet ingeschreven stoetdeelnemers, die 'het peper en het zout' van de stoet vormen. In hun conferences de week voor carnaval hekelen 'De Losse Groepen' zelfs ... de carnavalist.

1.3.4.2.

Dialecten

Uiteraard is de taal gans het volk en in Aalst is dat niet anders. Volgens het Woordenboek van de Vlaamse Dialekten (WVD) vormt de Oost-Vlaamse Denderstreek een brede overgangszone naar het Brabants toe. Zo spreekt men in Aalst al een West-Brabants dialect. De Denderstreek van Aalst tot Ninove leunt sterk aan bij het Pajottelands daar waar de streek van Dendermonde aansluit bij het Klein-Brabants. De administratieve grens tussen Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant is volstrekt geen dialectologische grens. Intentienota erfgoedconvenant

18

In het carnavalsmilieu is het Aalsterse dialect zelfs de algemene voertaal! Hoewel uiteraard vooral een gesproken taal, bestaan van het Aalsterse dialect verschillende studies (Colinet 1896, Vanacker 1948, Louies 1988/2005). Van 1929 tot 1931 verscheen Den Olsjterschen Tieger dat als ondertitel droeg ‘verschoijnt alle monjen mor iene kier’, een maandblad dus volledig in het dialect opgesteld. Cyriel Temmerman had jarenlang een heuse column in de lokale kranten opgesteld in het Aalsters. Daarin verschenen ook cartoons van Frans Wauters die Aalsterse zegswijzen uitbeeldden. Een Oilsjters dictee helpt verder ook het dialect levendig te houden. Vanaf de vroege jaren ’60 en onder impuls van Kamiel Sergant (Keizer Kamiel) kende het fenomeen Aalsterse liedjes een ware explosie. Vanaf de jaren ‘90 kwamen er jaarlijks een honderdvijfentwintigtal liedjes in het Aalsterse dialect bij. Deze staan niet alleen in het teken van carnaval maar gaan evenzeer over actuele thema’s, de Aalsterse identiteit, bekende Aalstenaars (politici, L.P. Boon, Dirk Martens, in de volksmond de zwette maan), de bijnaam Ajuin, maar ook weliswaar in mindere mate, voetbalclub Eendracht Aalst, volkse figuren (Poesj Kapelle), winkels (Maria Dhondt), het vroegere in Aalst gebrouwen bier (Safir)…. Steeds is er een satirische ondertoon, hebben ze tegelijkertijd een hoog chauvinistisch gehalte en een zelfrelativerende inslag. In totaal zijn er tussen 1960 en 2007 maar liefst 3000 liedjes geschreven. Bijna allemaal zijn ze ontstaan binnen het carnavalmilieu. Voorbeelden -

Oilsjteneers zemmen Oilsjt ghetj men hert gestoelen Oilsjt goi stad van men droeimen Men ienig Oilsjt Weir zen van Oilsjt Wa zegge ze van Oilsjt Weir zingen in ’t Oilsjters Vlieg mei mè moi nor een wereldstad Het Oilsjters aupenland Oilsjt es de max, Oilsjt es de kreem De ziel van nen Oilsjteneer Oilsjt Ajoin De zwette maan Iendracht veroit

De heemkundige kringen uit de deelgemeenten spenderen opvallend veel aandacht aan het dialect. Zo kan men op de website van De Faluintjes (http://www.defaluintjes.be/) 16 pagina’s terugvinden enkel gewijd aan hun ‘eigen klankkleur en woordenschat’.

1.3.4.3.

Verhalen

In de Vlaamse Volksverhalenbank (http://www.volksverhalenbank.be/) zitten zo’n tweehonderdtal sagen die betrekking hebben op Aalst, Gijzegem, Hofstade en Nieuwerkerken. Ook in de tijdschriften van verschillende geschied- en heemkundige kringen zijn er regelmatig bijdragen over volksverhalen.


19

1.4. Erfgoedactoren 1.4.1

Lokaal

1.4.1.1. Stedelijk 1.4.1.1.1. Stedelijk museum Reeds in 1901 besliste het stadsbestuur van Aalst om een stedelijk museum op te richten. Vanaf 1903 werd dit museum beheerd door de hiertoe opgerichte ‘Oudheidkundige Kring van de Stad en het voormalige Land van Aalst’, die zich als doel stelde archeologische en historische voorwerpen uit het hele Land van Aalst te verzamelen én te bestuderen. Dit betekent dus dat het museum van Aalst van in den beginne ruimer dan een louter stadsmuseum was opgevat. Het verzamelgebied besloeg het volledige grondgebied van het voormalige Land van Aalst, en de Oudheidkundige Kring zette dan ook een actief verwervingsbeleid op om allerlei archeologische, historische, archivalische en folkloristische objecten te verzamelen. In 1911 verhuisde men van het Oud-Hospitaal naar het OudSchepenhuis, waar het museum, samen het met stadsarchief, tot 1969 gehuisvest bleef. Na de Eerste Wereldoorlog werd de Oudheidkundige Kring niet meer heropgestart, en nam het stadsbestuur het beheer van het museum over. Na een grondige restauratie (1959-1969) van het Oud-Hospitaal nam het stedelijk museum met zijn archeologische, geschied- en heemkundige collecties hier het kloostergedeelte en kapel van in. Ook werden volop tijdelijke tentoonstellingen georganiseerd. Wanneer in 1994 de Academie voor Schone Kunsten haar gebouwen van het Oud-Hospitaal verliet, kwam het hele complex vrij voor het stedelijk museum. Een restauratie- en herinrichtingsprogramma werd opgestart, dat op 10 september 2000 resulteerde in de opening van de eerste fase: de vernieuwde vroegere ‘ziekenzalen’, die nu plaats bieden aan vaste thematische opstellingen rond Louis Paul Boon, priester Daens en het Daensisme, het Aalsterse carnaval, Valerius De Saedeleer en twee ruime zalen voor tijdelijke tentoonstellingen. Een moderne infrastructuur met onthaalruimte, lift, toiletten en bar vervolledigde dit bouwprogramma. In de jaren erna werd dit aangevuld door de restauratie van de neogotische gebouwen tot moderne reserves, administratieve, educatieve en technische ruimtes. Wat de restauratie van het oude kloosterpand en kapel (de oudste en mooiste gebouwen) betreft, werd ervoor geopteerd om stapsgewijze in verschillende fasen te werken. Hierdoor zal de definitieve herinrichting van het museum een zeer geleidelijk proces worden: één voor één zullen vernieuwde thematische opstellingen, passend in een nieuw museumconcept, gerealiseerd worden. Het vernieuwde Stedelijk Museum Aalst wordt nu volledig herdacht en geheroriënteerd tot een modern, hedendaags museum met veel aandacht voor educatieve werking en publieksparticipatie. Dit is een complex proces, met oog voor inspraak en expertise (stuurgroep), waarbij tevens het bouwtechnische dossier van de restauratie van het gebouw een belangrijke rol speelt. Er werd geopteerd om het verhaal van stad en regio te vertellen in één dynamisch, sterk publieksgericht verhaal, opgebouwd rond enkele belangrijke aandachtspunten (ontwikkeling van de vroegmiddeleeuwse stad, Dirk Martens, Pieter Coecke en de renaissance, de industrialisatie van de negentiende eeuw met de opkomst van het Daensisme en de beschrijving ervan door Louis Paul Boon, carnaval, Valerius De Saedeleer, ..). Is het uitgangspunt van het Stedelijk Museum Aalst het vertellen van het verhaal van stad en regio, toch worden ook voldoende ‘boven-regionale’ aspecten belicht, waardoor de inhoud een ruimere, meer universele betekenis krijgt. Zo zijn er verschillende deelaspecten die een ruim publiek van buiten de regio zeker kunnen aanspreken (Valerius De Saedeleer, het Daensisme, Louis Paul Boon, Dirk Martens en de renaissance, ..). Belangrijk is dat al deze aspecten integraal deel uitmaken van het volledige verhaal, dat ze een onlosmakelijke eenheid vormen. Centraal in dit geheel wordt de ontvangst-, oriëntatie- en documentatiezaal (de ‘gastentafel’), waar de bezoeker een overzicht krijgt van het hele verhaal van stad en regio en een aanduiding van de verschillende onderwerpen die verder in het museum kunnen uitgediept worden. Tevens biedt een bibliotheek- en documentatieruimte de mogelijkheid om de verscheidene Intentienota erfgoedconvenant

20

onderwerpen nog intensiever uit te diepen, maar kan ook gewoon een (cultuur)tijdschrift of een krant doorgenomen worden.

1.4.1.1.2. Stadsarchief Tot 1994 was het Stadsarchief gehuisvest in een gedeelte van een schoolgebouw uit de jaren 1960. De ingebruikname van een nieuw gebouw op 1 februari 1995 betekende een keerpunt in het beheer van het Aalsters archivalisch erfgoed en dit in vele opzichten. Deze in de historische kern van de stad ingeplante nieuwbouw beantwoordde op infrastructureel vlak aan de hedendaagse vereisten op het vlak van bewaring en de verschillende aspecten inzake dienstverlening. De leeszaal met een capaciteit van dertig bezoekers beschikt momenteel over twee readers, een reader-printer en een reader-scanner. Het Stadsarchief voldoet ook aan de hoge Nederlandse kwaliteitseisen. Zo is het meer dan 20 uren per week geopend waarvan meer dan vier uren buiten de kantooruren. Parochieregisters, registers burgerlijke stand en bevolkingsregisters kunnen op microfilm geraadpleegd worden. Sedert 1995 betekende het verhoogde aanbod in aantal bestanden en stukken en de uitgebreide bezoekersfaciliteiten een grote toename van de bezoekersaantallen, maar ook het aantrekken van een gevarieerd publiek. Naast genealogen, vonden ook meer en meer heemkundigen en studenten hun weg naar het Stadsarchief. Een doorgedreven bezoekersregistratie en digitaal leeszaalregister stelt het Stadsarchief in staat een goed inzicht te verwerven in haar klanten. In 2007 deed het Stadsarchief ook mee aan de kwaliteitsmonitor dienstverlening met positieve resultaten tot gevolg. Naast een archievenoverzicht beschikt de bezoeker via de website van de stad Aalst ook over een inventaris van parochieregisters, akten burgerlijke stand, bevolkingsregisters en kaarten en plannen om zijn bezoek aan het Stadsarchief voor te bereiden. Ook de catalogus van de leeszaalbibliotheek kan online geraadpleegd worden dankzij het invoeren van de collectie in Vubissmart. Het Stadsarchief hecht ook veel belang aan het toepassen van conserverende maatregelen op bedreigde en/of kwetsbare documenten. Een personeelslid van het Stadsarchief behandelt momenteel de reeks stedenbouwkundige vergunningen van de stad Aalst. Begin 2008 zal een eerste schijf (1796 – 1840) online raadpleegbaar zijn. Tegelijkertijd verpakt zij deze stukken in zuurvrije mappen en dozen en inventariseert zij deze dossiers. De 19de-eeuwse registers van de burgerlijke stand worden onder handen genomen door personeelsleden van de boekbinderij die hiervoor net zoals de medewerkster van het Stadsarchief een speciale opleiding genoten hebben. Wanneer complexere conserveringstechnieken dienen te worden toegepast, doet het Stadsarchief beroep op externe restaurateurs of restauratie-ateliers. Zo werd de hele reeks oorkonden al onder handen genomen en momenteel loopt de restauratie van de meest gehavende kaarten en plannen. Het digitaliseren en vervolgens online plaatsen van de gerestaureerde kaarten en plannen wordt in het vooruitzicht gesteld.

1.4.1.1.3. D.A.D.D. vzw Het in 1978 opgerichte Daensmuseum en Archief van de Vlaamse sociale Strijd (DAVS) groeide in 2002 uit tot het Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en hedendaagse geschiedenis van de Denderstreek (D.A.D.D. vzw ). De instelling streeft ernaar archieven, publicaties en niet-geschreven bronnenmateriaal te verzamelen die verband houden met de 19de- en 20ste-eeuwse sociale, politieke, economische en culturele geschiedenis van de Denderstreek. Het D.A.D.D. vzw kan steunen op een jaarlijkse werkingssubsidie van de provincie OostVlaanderen. Voor specifieke projecten zoals bijvoorbeeld de digitalisering van kranten of de inventarisatie van een omvangrijk bedrijfsarchief wordt projectsubsidie aangevraagd, bijvoorbeeld bij de Vlaamse Gemeenschap.


21

1.4.1.1.4. CC De Werf De opening van het Cultureel Centrum De Werf betekende, na een zeer lange en moeizame bouwgeschiedenis, een substantiële meerwaarde in het culturele aanbod van Aalst en regio, met een gedegen programmatie van muziek en woord, zowel eigen programmatie als receptief. Qua erfgoed is het CC De Werf vooral actief als medespeler op het tentoonstellingsbeleid, samen met het Stedelijk Museum en het Stadsarchief. Het grote publieksbereik van de beschikbare zalen (CC Werf in de Molenstraat, maar ook Belfort/Oud-Schepenhuis op de Grote Markt) betekent zeker een meerwaarde voor de georganiseerde erfgoedtentoonstellingen.

1.4.1.1.5. Bibliotheek De openbare bibliotheek van Aalst, hoewel niet ideaal gehuisvest (in CC De Werf), spreekt door zijn dynamische werking en het grote en gevarieerde aanbod een enorm potentieel gebruikers aan. Ook het aanbod op het erfgoedvlak vormt een belangrijke documentaire en informatieve bron voor de geïnteresseerde gebruiker.

1.4.1.1.6. Monumentenzorg Groot-Aalst telt heel wat beschermde en waardevolle gebouwen en stadsgezichten, momenteel (2007) zijn dat er zo’n 200. Daarnaast zijn er de verschillende kerken met hun eigen waardevol patrimonium. De hoofdkerk, de Sint-Martinuskerk, wordt sinds 2003 grondig gerestaureerd en zal vanaf 2015 in haar volle glorie te bewonderen zijn. Een Werkgroep Cel Monumentenzorg zorgt o.a. voor de noodzakelijke band tussen eigenaars, gebruikers en overheid. Andere taken zijn het organiseren van de Open Monumentendag, informatie verstrekken, bijhouden van de inventaris, administratie beschermingsprocedures, geven van adviezen bij aanvragen voor stedenbouwkundige vergunningen, … .

1.4.1.1.7. Cultuur en Integratie De dienst Cultuur organiseert de literaire Dirk Martensprijs, de Louis Paul Boonopstelwedstrijd en een aantal out-door-events zoals o.a. de week voor amateurkunsten, de kunsten ambachtenmarkt, de kerstmarkt, beiaardconcerten, cultuurhappenings e.a. … “Een project of een idee is maar zo waardevol als de realiseerbaarheid ervan”. Daarom verleent de dienst Cultuur administratieve, creatieve, logistieke en communicatieve steun aan grootschalige culturele projecten in Aalst, hetzij in stadsbeheer, hetzij particuliere initiatieven. De dienst gaat voor deze projecten ook op zoek naar sponsors en naar betoelaging bij diverse overheden. Tot slot verleent de dienst Cultuur administratieve steun aan de cultuurbeleidscoördinator en werkt actief mee aan de verslaggeving van de decretale cultuurraad en de deelraden ervan. Dit om adviezen van het culturele verenigingsleven en van individuele creatievelingen over te maken aan de beleidsvoerders van de stad en/of het stedelijk cultuuraanbod te toetsen aan de vraag van de bevolking. In de Vlaamse steden en gemeenten blijft de etnisch-culturele diversiteit toenemen. Als lokale overheid heeft de stad Aalst de verantwoordelijkheid voor de realisatie van het lokaal integratiebeleid. De coördinatie van het lokaal minderhedenbeleid gebeurt door de stedelijke dienst Integratie. Interculturalisering is belangrijk om de doelstellingen van integratie mee te helpen realiseren omdat ze mensen van verschillende culturen dichter bij elkaar brengt waardoor men elkaars Intentienota erfgoedconvenant

22

cultuur beter leert kennen. De dienst Integratie werkt in dit opzicht reeds samen met o.a. de dienst Jeugd, de dienst Preventie en het Cultureel Centrum De Werf. De participatie van burgers van diverse herkomst aan het reguliere culturele leven in Aalst is heel laag. Om de participatiegraad te verhogen wordt er gewerkt aan de toegankelijkheid, aan een intercultureel aanbod en aan bekendmaking via kanalen die burgers van diverse herkomst bereiken. Een goed voorbeeld is de happening “Turkse Buren” die in mei 2006 georganiseerd werd i.s.m. de Turkse gemeenschap, CC De Werf en de dienst Integratie.

1.4.1.1.8. Academies Aalst telt twee zeer actieve, kwalitatief hoog-aangeschreven kunstacademies: de Academie voor Podiumkunsten en de Academie voor Beeldende Kunsten. Beide bieden een uitgebreid aanbod voor de geïnteresseerde burger binnen het kader van het deeltijds kunstonderwijs. De Academie voor Beeldende Kunsten (gesticht in 1805) biedt ook kunstsecundair onderwijs aan.

1.4.1.1.9. Cultuurbeleidscoördinator De cultuurbeleidscoördinator heeft als taak een cultuurbeleidsplan op te stellen. Het huidige beleidsplan loopt over de periode 2008 tot 2013 en bevat een stevige erfgoedcomponent. Het streven om een Erfgoedconvenant af te sluiten is er reeds in opgenomen alsook doelstellingen als het koesteren van het collectieve geheugen van de regio en het feit dat volkscultuur een volwaardige partner in het erfgoedbeleid van de stad is. Een voorbeeld hiervan is het project ‘Volkse Buurten’ waarbij het de bedoeling is de cultuurparticipatie, de gemeenschapsvorming en integratie te stimuleren en te activeren en dit op maat van de buurten en wijken.

1.4.1.1.10. Burgerlijke Stand (funerair erfgoed) Het Vlaams decreet op de begraafplaatsen en de lijkbezorging (2004) stelt dat per begraafplaats een lijst van niet-beschermd historisch waardevol funerair erfgoed dient opgesteld, waar dan een onderhoudsplicht voor geldt ten laste van de gemeente. De stedelijke dienst Burgerlijke Stand, die instaat voor de werking van de begraafplaatsen, werkt hiertoe samen met een projectgroep van de sectorale deelraad cultureel erfgoed en de verschillende heemkringen om dergelijke lijst verantwoord en nauwgezet samen te stellen.

1.4.1.1.11. Leefmilieu De dienst Leefmilieu draagt zorg voor de beschermde en/of bijzondere landschappen in stadseigendom zoals o.m. het stadspark, het park Terlinden, het Osbroek,…, heeft ook een aandeel in het instandhouden van beschermde landschappen in privébezit, zoals het Kravaalbos en probeert via het vergunningenbeleid ook kleine landschapselementen en bossen te beschermen. De natuur wordt naar de burger toe gepromoot via een actieve sensibilisering, o.m. de campagne “Natuur in je Buurt”, waarbij sedert 1995 jaarlijks een nieuwe wandelfolder wordt uitgegeven. In deze folders wordt telkens uitgebreid aandacht besteed aan de historische context van de buurt. Dergelijk initiatief weet de mensen te boeien: bij de voorstelling ‘Van Mijlbeek naar Moorsel’ op 14 oktober 2007 kwamen zo’n 400 enthousiastelingen opdagen.

1.4.1.1.12. Groendienst De groendienst zorgt voor de instandhouding van alle groenelementen in stadeigendom, gaande van bomen, bomenrijen, parken en plantsoenen tot bossen.


23

In 2007 organiseerde de dienst Uitvoering, sectie Groen een fietstocht langsheen merkwaardige bomen op Aalsters grondgebied. Reeds achterhaalde historische achtergrond (herinnering aan historische gebeurtenis, bepaalde gebruiken uit het verleden) en verhalen kwamen bij een twintigtal geselecteerde bomen en struiken uitgebreid aan bod.

1.4.1.1.13. Ruimtelijke Ordening De dienst Ruimtelijke Ordening stelde het Ruimtelijk Structuurplan van de Stad Aalst op dat goedgekeurd werd door de gemeenteraad op 2 september 2003. Het ontwikkelt een algemene visie op het grondgebied van Aalst. Het Ruimtelijk Structuurplan druk met andere woorden uit wat de stad in de komende jaren zal doen rond ruimtelijke ordening. De ruimte heeft heel wat raakvlakken met andere domeinen, ook met erfgoed. De bestaande ruimtelijke structuur op het vlak van natuur, nederzettingsstructuur, economie, verkeer, vervoer en landschap werd in kaart gebracht. Het plan schenkt ook aandacht aan de evolutie van de Aalsterse ruimtelijke structuur beginnende bij natuurlijke elementen ten tijde van de Ferraris (1777) tot de evolutie na 1930. Het plan identificeert een aantal knelpunten, kwaliteiten en potenties op basis waarvan een aantal taakstellingen en ruimtebehoeften gedefinieerd worden die een invloed kunnen hebben op het historische en landschappelijke Aalsterse erfgoed.

1.4.1.1.14. GECORO De GECORO, of Gemeentelijke Commissie voor Ruimtelijke Ordening is de adviesraad voor ruimtelijke ordening, op het niveau van de gemeente. Het is geen politiek orgaan, maar bestaat uit deskundigen en vertegenwoordigers van de verschillende maatschappelijke geledingen, zoals de lokale milieu- en natuurverenigingen, de socioculturele organisaties, de jeugdverenigingen, de landbouworganisaties, de werkgevers, de werknemers, de sociale huisvestingsmaatschappijen, de sportverenigingen, de toerismesector, de bewonersgroepen, de vastgoedsector of eigenaarsverenigingen. Hierdoor vormt de GECORO als het ware de brug tussen de maatschappij en de politiek. De commissie speelde voor Aalst reeds een belangrijke rol bij de totstandkoming van het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan.

1.4.1.1.15. Toerisme In Aalst zorgt de dienst Toerisme er voor dat de bezoekers een stukje Aalsters cultureel erfgoed kunnen proeven. In het info-kantoor zijn tal van teksten en publicaties verkrijgbaar over het Aalsters cultureel erfgoed (bv. alle teksten die ter gelegenheid van een vroegere Open Monumentendag werden geconcipieerd). De toeristische gidsen schenken in hun rondleidingen veel aandacht aan de monumenten, de geschiedenis en de historische figuren. De stad levert zelfs gidsbeurten op maat : zo kunnen groepen naast een gewone stadsrondleiding in het historisch centrum ook een Daenswandeling, een L.P. Boonwandeling en een kerkhofwandeling boeken. Al deze wandelingen zijn door middel van fraaie doch goedkope publicaties ook beschikbaar voor de individuele toerist. Verder werkt de dienst Toerisme mee aan grote evenementen zoals de jaarlijkse Open Monumentendag, het Belfort- en Stadhuizenweekend, het Begijnhovenweekend door de toeristische gidsen in te schakelen voor rondleidingen gerelateerd aan het thema. De dienst Toerisme draagt ook haar steentje bij tot de realisatie van lovenswaardige initiatieven zoals “Open Kerken”.


24

1.4.1.1.16. Stedelijk Feestcomité Het doel van het Stedelijk Feestcomité, ontstaan in de jaren ’20 van de vorige eeuw, is het stadsbestuur adviseren en assisteren bij het organiseren van de openbare feestelijkheden in de stad. Het telt 41 leden (zoals de gemeenteraad), waarbij elke politieke fractie vertegenwoordigd is in verhouding tot het aantal verkozen raadsleden. Het Feestcomité komt regelmatig samen om te vergaderen over allerhande activiteiten en assisteert de dienst Stadspromotie, sectie Organisatie, bij de praktische voorbereidingen en uitvoering van onder andere het Driekoningenfeest, de Prinsenverkiezing, de winterfoor, bezoeken aan carnavalsgroepen, scholen en rusthuizen, de Dag van het Kind, carnaval (de ajuinworp, de prijsuitreiking, de Voil Jeanettenstoet, de popverbranding en de carnavalsbeurs). Jaarlijks werken zij in samenwerking met het Stedelijk Museum een tentoonstelling rond carnaval uit.

1.4.1.1.17. Cultuurraad en sectorale deelraden Reeds vanaf 1960 bestond er te Aalst het Kultureel Aktiecomité dat een jaar later omgedoopt werd tot Stedelijk Comité voor Kulturele Aktie. In zijn werking besteedde dit comité aandacht aan het museum en het archief. Van 1977 tot 1982 fungeerde in Aalst de Adviesraad voor Culturele Aangelegenheden. In 1983 ontstond de adviesraad voor Musea en Archief die vanaf 1993 -in uitvoering van het decreet van 24 juli 1991 houdende de organisatie van het overleg en de inspraak in het gemeentelijk cultuurbeleid- als Comité Museum en Archief deel uitmaakte van de Raad voor Cultuurbeleid. In 1995 werd de Culturele Raad als autonome Raad voor Cultuurbeleid opgericht en erkend. Naast het Dagelijks Bestuur en de Algemene Vergadering werkten er vijf cultuursecties waaronder de sectie Museum, Archief en Monumentenzorg. Vanaf 2003 vormde de sectorale deelraad Cultureel Erfgoed een onderdeel van de overkoepelende Cultuurraad. Bij deze sectorale deelraad waren gemiddeld zo’n twaalf verenigingen aangesloten aangevuld met een achttal deskundigen. De verenigingen vertegenwoordigden om en bij de 2500 inwoners van Groot-Aalst. Deze deelraad vergaderde drie tot vier maal per jaar. Zijn interesse ging vooral uit naar monumentenzorg maar ook naar de projectmatige en reguliere werking van het Stedelijk Museum en van het Stadsarchief. Het secretariaat was steeds in handen van de stadsarchivaris. Als belangrijkste verwezenlijkingen kunnen het actualiseren van de lijst beschermd en waardevol cultureel onroerend erfgoed van Aalst en deelgemeenten genoemd worden alsook de realisatie van een brochure over het funerair erfgoed van het Aalsterse kerkhof.

1.4.1.2.

Niet-stedelijk

1.4.1.2.1. Geschied- en heemkundige kringen Op het lokale vlak zijn er eveneens talrijke actoren actief. De V.V.A.K. - Vereniging voor Aalsters Kultuurschoon - ijvert voor het behoud en de herwaardering van het cultuurhistorisch erfgoed op het grondgebied van Groot-Aalst. Door overleg met de bevoegde overheden, in de eerste plaats het stadsbestuur, en het sensibiliseren van de bevolking, wordt getracht waardevolle panden, sites en roerend patrimonium voor het nageslacht te behouden. De vereniging is opgericht in 1952 als reactie op de toen snel om zich heengrijpende kaalslag op het vlak van onroerend erfgoed: de afbraak van het oude begijnhof, de stadsschouwburg (gewezen Karmelietenklooster) en de aanpalende overdekte Botermarkt... Een van de eerste acties van de vereniging was succesvol: het Oud-Hospitaal kon gered worden van de ondergang. Het signaal dat hiervan uitging heeft bijgedragen tot de moeizame kentering ten gunste van de zorg om het kunstpatrimonium, aldus nog V.V.A.K. Waardevolle restauraties door particulieren worden gelauwerd met de jaarlijkse V.V.A.K.-prijs die in samenwerking met de stad vanaf 1976 uitgereikt wordt en momenteel goed is voor 3100 Intentienota erfgoedconvenant

25

EUR. Sedert enkele jaren organiseert de vereniging jaarlijks drie lezingen over de geschiedenis van stad en Land van Aalst en dit in nauwe samenwerking met het Davidsfonds Aalst en de Geschiedkundige Vereniging Het Land van Aalst treek tussen Schelde en Dender. Het Genootschap voor Aalsterse geschiedenis vatte na de fusie het idee op om over elke deelgemeente een monografie te (laten) schrijven onder de noemer Groot-Aalst. Een geschiedkundige verhandeling met inventarisatie van zijn straten en gebouwen. In het tweede deel, over Baardegem, dat verscheen in 1985, verwoordt Robert De Pauw, laatste burgemeester van Baardegem, het als volgt: ‘Een fusie waar niemand gelukkig mee was… Onze gemeente werd opgeslokt door de stad Aalst, een mastodont van meer dan tachtigduizend inwoners. Ik heb de indruk dat onze bevolking deze fusie nog steeds niet verteerd heeft. Voor een plattelandsbewoner moet het moeilijk zijn te wennen aan grootschaligheid, alhoewel ik moet toegeven dat het verenigingsleven van Baardegem flink heeft standgehouden, misschien wel als reactie tegen de fusie.’ Gezien de historische context is het ook niet verwonderlijk dat de delen 7 en 8, respectievelijk over Meldert en Moorsel, geschreven zijn door Dom Wilfried Verleyen, van de abdij van Affligem. Albert De Vos, burgemeester van Meldert van 1958 tot 1976, heeft het in zijn voorwoord over de nauwe verbondenheid met Affligem en verder over ‘ons dierbaar dorp, dat zijn typisch landelijk karakter tot heden (1980) toe tamelijk ongeschonden heeft bewaard. Meldert waar het goed is om te wonen en te leven, waar de mensen elkaar nog kennen en niet onverschillig aan elkaar voorbijlopen zoals in de grootstad.’ Raymond Uyttersprot voormalig burgemeester van Moorsel en grote voorvechter van een fusie tussen de Faluintjesgemeenten maar ten tijde van de publicatie (1985) burgemeester van Aalst is milder gestemd: ‘Weliswaar is Moorsel niet het centrum geworden van een groep landelijke gemeenten; het heeft niet mogen zijn, men kan het betreuren, maar gedane zaken nemen geen keer’. Sedert 10 juli 2001 werken enkele initiatiefnemers aan de uitbouw van de Heemkundige Kring Denderland, waarin de gemeenten Hofstade en Gijzegem zijn opgenomen. Beide gemeenten hebben elk hun eigenheid, maar door hun nabuurschap ook een band met elkaar. Twee jaar later, in het eerste nummer van hun ledenblad lezen we een aantal beschouwingen bij hun aspiraties. ’Wanneer men spreekt over Aalst heeft men het bijna steeds over de vroegere stad, momenteel het centrum van een negental fusiegemeenten, verenigd in die naam. Zelden of nooit worden de deelgemeenten zelf belicht of besproken, al zijn er steeds uitzonderingen op de regel...’ ‘Hierna verwijst Denderland naar de andere heemkundige kringen de Faluintjes, Heemschut uit Lede en H.H. Salvator uit Wieze. ‘Alhoewel Hofstade en Gijzegem, zoals gezegd, deel uitmaken van wat gemeenzaam als Groot-Aalst wordt omschreven, moeten we spijtig genoeg vaststellen dat we op het gebied van informatiespreiding over sociaaleconomische thema’s, historische wetenswaardigheden en lokale geschiedschrijving in zijn ruimste zin, te weinig aan bod komen.’

Op 21 augustus 1986 werd de enkele maanden eerder heropgerichte heemkring “Morcelle” uit Moorsel uitgebreid tot de vier Faluintjesgemeenten: Baardegem, Herdersem, Meldert en Moorsel. De vereniging heeft zich tot doel gesteld de studie, de inventarisatie, het behoud en de bescherming van het cultuurpatrimonium van de Faluintjesstreek te bevorderen, en dit door het inrichten van voordrachten, tentoonstellingen, andere activiteiten en acties, de publicatie van een tijdschrift, gelegenheidspublicaties, en dergelijke. In de deelgemeente Nieuwerkerken is Liniaal reeds dertig jaar actief op het vlak van heemkunde en geschiedenis, dialect, folklore, milieu, landschap, cultuurpatrimonium, monumentenzorg en alle andere zuiver culturele aangelegenheden. Op hun website uitten ze onder de hoofding ‘Wat na 30 jaar Liniaal’ hun bezorgdheid omtrent het voortbestaan van de vereniging: ‘Vijf bestuursleden worden dit jaar 60, vier zijn dat al geworden, slechts twee zijn jonger. Wij hopen dat er zich in de toekomst nieuwe, jonge, geëngageerde en enthousiaste


26

krachten zullen aandienen om de fakkel over te nemen, want zonder Liniaal zou Nieuwerkerken sociaal en cultureel ongetwijfeld een stap achteruitzetten.’ Ook in de aangrenzende gemeenten zijn er heel wat heemkringen actief zoals te Erpe-Mere, Lede, en Haaltert om er maar een paar te noemen. Zowel het Stadsarchief als het Stedelijk Museum onderhouden nauwe banden met deze verenigingen. Dit kan gaan van het inventariseren van de Gallo-Romeins archeologische collectie uit Hofstade van het Stedelijk Museum door vrijwilligers van Denderland tot het in bruikleen geven van archiefstukken om tentoonstellingen te stofferen over bijvoorbeeld de hopcultuur in de Faluintjesstreek.

1.4.1.2.2. Kerkfabrieken Groot-Aalst telt 17 parochies, alsook een evangelische gemeenschap. Een aantal van de kerken zijn beschermde monumenten en de kerkfabrieken beheren ook roerend erfgoed. Het Stadsarchief stelde in het verleden reeds zijn expertise inzake het beheren van archieven ter beschikking van de kerkfabrieken. Het Stadsarchief bewaart en stelt het oud archief van de kerkfabrieken van Aalst en deelgemeenten ter beschikking. Hiertoe werden in 1993 contracten afgesloten tussen de stad en de desbetreffende kerkfabrieken. De acht kerkfabrieken die in Aalst en deelgemeenten ontstaan zijn vanaf de 19de eeuw beheren zelf hun archief.

1.4.1.2.3. OCMW Archief Het OCMW-archief beheert het archief van het OCMW Aalst en zijn voorganger: de Commissie van Openbare Onderstand (1925 – 1976/77) van Aalst en de fusiegemeenten. Hierbij richt de dienst Archief van het OCMW zich naast haar eigen medewerkers op al diegenen met een interesse voor lokale geschiedenis. Het archief van de Commissie van Burgerlijke Godshuizen (1796 - 1925), het Bureel van Weldadigheid (1796 - 1925) en een deel van het archief van de Commissie van Openbare Onderstand bevindt zich in het Stadsarchief van Aalst.

1.4.1.2.4. Volkscultuur Aalst heeft een rijk verenigingsleven waarvan er een aantal begaan zijn met het beschermen van wat men volkscultuur kan noemen. Tientallen carnavalsverenigingen zijn zo goed als een volledig jaar bezig met het voorbereiden van het Aalsters volksfeest bij uitstek. Verder vermelden we ook nog het Documentatiecentrum voor Aalst Karnaval (DAK) dat garant staat voor de archivering van alles over en rond Aalst carnaval. De Draeckenieren zijn carnaval zeer genegen maar richten zich meer in het algemeen op de typisch Aalsterse humor en het onderhouden van de folkloristische tweestrijd met Dendermonde. De Objectieve Proef Ajuinen (OPA) en de Baardegemse Objectieve Bierproevers Sint-Arnoldus (BOBSA) richten zich dan weer op het rijke hopen bierverleden en -heden van Aalst-Asse. Zo organiseert OPA in samenwerking met de stad degustatiewandelingen door de historische stadskern terwijl BOBSA jaarlijks een hoppetocht fietst. Begin 1970 werd de vzw VVV De Faluintjesstreek (Baardegem, Herdersem, Meldert en Moorsel) opgericht. Als eerste realisatie van deze vzw werd datzelfde jaar het eerste oogstfeest, 'Pikfeest' genoemd, op 'Hof te Putte' te Meldert ingericht. Dit oogstfeest bleek een succesformule en men besloot om het elk jaar om beurt in een van de deelnemende gemeenten in te richten. Sedert 1990 werd het folkloregebeuren internationaal erkend en werd de Pikkeling lid van het CIOFF, het Centre International des Organisators des Festivals Folkloriques, een wereldwijde organisatie – onder de auspiciën van de UNESCO – die zich inzet voor de bekendmaking en verspreiding van de internationale folklore en cultuur. Intentienota erfgoedconvenant

27

Aalst carnaval, maar dan in het klein. Zo omschrijven de inwoners van Baardegem, deelgemeente van Aalst, hun Faubourgjaarmarkt. Met een kermis en een stoet met praalwagens viert Baardegem traditioneel eind augustus feest. Het meest opmerkelijke ritueel rond de viering van de gedenkdag van Antonius op 17 januari, is het slachten van een varken, het consecreren en bij opbod verkopen van de varkenskop en het eten van varkensvlees. Vooral in de Lage Landen vinden deze offerandes van varkenskoppen plaats. Een ritueel dat ook te Herdersem op 17 januari wordt gevierd tijdens de Sint-Antonius Abt begankenis.

1.4.1.2.5. Persoonsgebonden verenigingen De vzw Dirk Martenscomité werd opgericht naar aanleiding van een grote Dirk Martenstentoonstelling in 1973 en heeft een ruimer opzet. Zo werden jarenlang verschillende historische en kunsthistorische tentoonstellingen ingericht. Tevens organiseert de vereniging ook klassieke concerten in het kader van het Festival van Vlaanderen.

1.4.1.2.6. Verzamelaarsverenigingen Een aantal verenigingen richt zich op een zeer welomschreven segment van het erfgoed. De Privat Fire Brigade (sic) verzamelt, onderhoudt en restaureert oud brandweermateriaal. Het Belgian Aviation History Association Archeology Team (BAHAAT) doet hetzelfde rond neergestorte vliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog. De Antieke Velokes verzamelen oude fietsen. Xenophora is een vereniging van fossielliefhebbers met vestiging te Aalst. We vermelden nog Numismatica Alosta, postzegelkringen en niet te onderschatten de talrijke privé-verzamelaars die vaak beschikken over oude postkaarten en affiches, oude kranten enz.

1.4.1.2.7. Sportverenigingen Ook sportverenigingen spelen een rol op erfgoedvlak niet in het minst vanwege het eigen in de loop der jaren aangegroeide verenigingsarchief. Bovendien hebben bepaalde sporten een raakvlak met wat hierboven als ‘volkscultuur’ werd bestempeld, denken we maar aan de in de Dendersteden populaire kaatssport, de schuttersgilden, zwemclub Neptunus, voetbalclub Eendracht Aalst en basketbalclub Okapi.

1.4.1.2.8. Andere Tot slot kunnen ook minder voor de hand liggende instanties naargelang bepaalde projecten een partner zijn in een Erfgoedconvenant. We denken hierbij aan bedrijfsarchieven, schoolarchieven en verenigingen die buiten het ‘traditionele’ erfgoeddenken werken zoals dansen migrantenverenigingen.

1.4.2.

Bovenlokaal

De geschiedkundige kring Het Land van Aalst, opgericht in 1949, heeft als werkgebied de gemeenten van de voormalige bestuurlijke eenheid ‘Het Land van Aalst’ in haar grootste uitgestrektheid en enkele aangrenzende Oost-Vlaamse gemeenten wat ongeveer neerkomt op de streek tussen Schelde en Dender. Hun tijdschrift verschijnt sedert 1949 viermaal per jaar en kent momenteel een oplage van 500 exemplaren.


28

De afdeling Aalst van de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde (V.V.F. Aalst) startte haar werking op 11 april 1965. Het doel is ondersteuning te bieden voor onderzoek in genealogie en familiekunde in het werkgebied regio Aalst. Voor het toenemend aantal familievorsers werd in september 1999 een documentatie- en trefcentrum ingericht te Erembodegem. Het werkgebied strekt zich uit over de fusiegemeenten Aalst, Denderleeuw, Erpe-Mere, Geraardsbergen, Haaltert, Lede, Ninove en Sint-Lievens-Houtem. Het Louis Paul Boongenootschap en het Priester Daensfonds trachten elk op hun manier de erfenis van Louis Paul Boon en priester Daens in het daglicht te stellen en actueel te houden. Naast deze vier lokale erfgoedactoren met een bovenlokale werking zijn er uiteraard ook heel wat bovenlokale erfgoedinstellingen en/of verenigingen actief. Naargelang van bepaalde concrete projecten kunnen deze een partner zijn in een Aalsterse Erfgoedconvenant. Zonder exhaustief te willen zijn noemen we er een paar op. Het Vlaams instituut voor het Onroerend Erfgoed of VIOE heeft als missie onderzoek van, kennisbeheer en -verspreiding over en ontsluiting van het onroerend erfgoed (zowel monumenten, landschappen, archeologie, als varend erfgoed). Het onderzoek van het VIOE staat dicht bij de dagelijkse praktijk van de archeologie en de monumenten- en landschapszorg. Het VIOE doet (nood)opgravingen, brengt cultuurhistorische landschappen in kaart, inventariseert waardevolle gebouwen, vaartuigen, archeologische vindplaatsen... Alsdusdanig heeft het VIOE een samenwerkingsverband met de stad Aalst. Dit leidde in het verleden reeds tot meerdere opgravingen binnen de oude stadsomwallingen en het opzetten van tentoonstellingen en publicaties. Op hetzelfde werkterrein kunnen nog een aantal instellingen worden gesitueerd waaronder de Provinciaal Archeologische Dienst en het intergemeentelijke samenwerkingsverband voor ruimtelijke ordening en socio-economische expansie of SOLVA. Deze laatste bestrijkt de regio Aalst, Denderleeuw, Erpe-Mere, Geraardsbergen, Haaltert, Herzele, Kluisbergen, Lede, Ninove, Oosterzele, Sint-Lievens-Houtem en Zottegem. Tot slot vermelden we ook de dienst Monumentenzorg en Cultuurpatrimonium van de provincie Oost-Vlaanderen. Wat het roerend archivalisch erfgoed betreft vermelden we het Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën. Samen beheren ze meer dan 200 strekkende km archief. De stad Aalst heeft met het Algemeen Rijksarchief een bruikleenovereenkomst waardoor het Stadsarchief van Aalst verantwoordelijk is voor het bewaren en beheren van één bovenlokaal en diverse lokale archieven waarvan het Rijksarchief eigenaar is. Het gaat onder andere over het archief van het voormalige kasselrijbestuur van het Land van Aalst en over het kerkarchief van Aalst en deelgemeenten. Belangrijke spelers binnen de sector van het roerend erfgoed – meer bepaald binnen de archiefsector – zijn de door de Vlaamse Gemeenschap erkende privaatrechtelijke archief- en documentatiecentra. De zogenaamde “kleurarchieven” vertegenwoordigen de vier grote maatschappelijkfilosofische stromingen: AMSAB-ISG (AMSAB – Instituut voor Sociale Geschiedenis), KADOC (Katholiek Archief- en Documentatiecentrum), ADVN (Archief en Documentatiecentrum voor het Vlaams-Nationalisme) en Liberaal Archief. Deze instellingen bewaren ondermeer archieven en documentatie betreffende Aalsterse politici. Het archief van Ludovic Moyersoen (1904-1994) wordt bijvoorbeeld bewaard in het KADOC, stukken betreffende Bert Van Hoorick (1915-2000) zijn dan weer terug te vinden in het AMSAB-ISG… Voor specifieke projecten rond bepaalde thema’s zal dus zeker en vast beroep moeten gedaan worden op deze “kleurarchieven”. Andere erkende archiefinstellingen zijn de “thema-archieven”. Hieronder vallen AMVCLetterenhuis (Archief en Museum voor het Vlaams Cultuurleven), Resonant (muziekarchief), CVAa (Centrum Vlaamse Architectuurarchieven), Joods Museum van Deportatie en Verzet en het Forum Kerkelijke Archieven Vlaanderen. Intentienota erfgoedconvenant

29

Behalve deze erkende instellingen zijn er uiteraard nog andere belangrijke spelers binnen deze sector zoals onder andere SOMA (Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij), KIK (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium), Vlaams Architectuurinstituut, VCV (Vlaams Centrum voor Volkscultuur) en de Vlaamse Volksverhalenbank.

1.5. Erfgoedprojecten 1.5.1

Reeds gerealiseerd

- Reeds meer dan 40 jaar worden tentoonstellingen georganiseerd in het Stedelijk Museum Aalst; vele daarvan zijn kunsttentoonstellingen, maar een behoorlijk aantal kan als erfgoedtentoonstelling omschreven worden: - 1967: Retrospectieve Valerius De Saedeleer - 1973: Dirk Martens 1473-1973 - 1975: Honderd jaar kunst in Aalsters bezit - 1976: Aalst in kaart, beeld en prent. Vijf eeuwen iconografie en cartografie van Aalst - 1979: De tijd van Carnaval - 1980: Kinderarbeid van omstreeks 1800 tot 1914 - 1980: Sint-Maartensinstituut 100 jaar historiek - 1980: 500 jaar Sint-Martinuskerk Aalst - 1981: Literair document Aalst. 100 jaar Oost-Vlaanderen literair - 1981: Schilders rond Valerius De Saedeleer - 1982: De Daensistische Beweging - 1984: Kunst in stadsbezit: 1. Landschappen - 1985: Restauratie van textielornamenten uit de Sint-Martinuskerk - 1985: Kunst in stadsbezit: 2. Portret en figuur - 1986: 100 jaar Aalsterse pers - 1986: Een hart voor mensen. 300 jaar hospitaalzusters te Aalst - 1988: Burgerlijke huisraad (Vl. Vereniging voor Archeologie) - 1990: Denderende steden - 1991: Carnaval, folklore en geschiedenis - 1991: De Rederijkers in de Nederlanden - 1991: Gery Helderenberg. Een leven in dienst van het woord - 1992: De bronstijd in Oost-Vlaanderen - 1993: Voor de toekomst bewaard - 1993: Aalst 1900 - 1993: Louis Paul Boon. Een schilder ontspoord - 1994: Ter nagedachtenis. Begrafenisrituelen van de oudheid tot nu - 1995: Focus op het Aalsterse cultureel erfgoed - 1995: De hopcultuur door de eeuwen heen - 1995: Aalst Cultuurstad (o.a. kunstschatten hospitaalzusters) - 1997: Redt & Helpt U zelven & elkander of hoe de Daensistische Beweging de sociale problemen bestreed - 1997: Academie voor Schone Kunsten Aalst – vroeger & nu - 1997: Het industriële verleden van Aalst - 1999: Fabrieksstad Aalst – Louis Paul Boon 1912-1979 - 2000: Valerius De Saedeleer: overzichtstentoonstelling - 2000: Beeldende Kunst in Aalst: 1900-1965 - 2000: Van Dirk Martens tot Pieter Coecke van Aelst. 1450-1550 - 2001: De Dender en de Dendersteden - 2001; 30 jaar Aalstere Gilles - 2001: Kunstgaleries in Aalst van ’68 tot vandaag - 2001: 125 jaar Brandweer te Aalst Intentienota erfgoedconvenant

30

-

-

2003: De Kapellekensbaan… zoals het was 2004: Met vlag & wimpel. Verenigingstextilia uit Groot-Aalst 2005: 200 jaar Academie voor Beeldende Kunsten Aalst 2005: Scheepvaart op de Dender 2005: Opzij opzij opzij. Van troubadour tot Abaazjoer (poppentheater te Aalst) 2006: Carnaval in Europees perspectief 2006: Gelieve de werf te betreden. 25 jaar archeologische opgravingen te Aalst 2006: Historische kaarten van het Land van Aalst 2007: Rondom het sterfbed van priester Daens 2007: Kinderarbeid & kansarmoede gisteren & vandaag Publicaties: Duizend bommen en granaten. Bunkerbrochure Hopmarkt (in samenwerking met VVAK) Vlekken & kruimels. Een archeologische en culinaire verkenning van een Vlaamse stad Aalst …naakt staan in de wind… De stedelijke begraafplaats van Aalst op de Hoezekouter Aalsterse kroniek in 200 houtskooltekeningen In de voetsporen van Boon. Een verkenning van rechter- en linkeroever Louis Paul Boon. Een schilder ontspoord Louis Paul Boon. 10 jaar later Louis Paul Boon. Fabrieksstad Aalst Aalst in de voetsporen van Daens Aalsterse bierbrouwers & emailplaten De Dirk Martensstraat De Hopcultuur door de eeuwen heen Ter nagedachtenis Portretten der Aalsterse burgemeesters Aalst Carnaval. Een Europese ontmoeting Van Dirk Martens tot Pieter Coecke Aalst. Archeologie en Archief Het Schepenhuis van Aalst De Beiaard van Aalst Honderd jaar Aalsterse pers Valerius De Saedeleer Geschiedenis en ecologie van het Osbroek 500 jaar Sint-Martinuskerk Aalst Dirk Martens 1473-1973 De Daensistische Beweging Redt & Helpt U Zelven & Elkander

- Drukkersatelier Dirk Martens (in samenwerking met Dirk Martenscomité) - Holder de bolder door de middeleeuwse stad, erfgoedwandeling in de stad (VVAK) - LP Boonwandeling - Daenswandeling -

- Inventarisatie archeologische site Hofstade Steenberg (Heemkundige Kring Denderland) - De publicatie van de 18-delige reeks Waar is de tijd 1000 jaar Aalst, een samenwerkingverband tussen de uitgeverij Waanders en het Stedelijk Museum, het Stadsarchief en het D.A.D.D. vzw (naast redactieraad ook auteur) en externe auteurs betekende op kwalitatief (inhoudelijk, illustratief en gedrukt op hoogwaardig papier) en kwantitatief vlak (gemiddeld 4000 exemplaren per nummer) een enorm succes. Het grote Intentienota erfgoedconvenant

31

succes bij de Aalsterse bevolking houdt ook in dat de naambekendheid van zowel D.A.D.D. vzw, Stadsarchief Aalst en Stedelijk Museum Aalst vergroot werd, wat dan weer een drempelverlagend effect had. De lokale actoren konden putten uit een rijke iconografische en archivistische collectie. Menig Aalstenaar leverde foto’s in en vele vonden in een voor de uitgeverij nooit geziene mate hun weg naar de publicatie. - Naar aanleiding van het buurtfeest in de wijk rond het Volksplein - in de volksmond beter gekend als het Ezelsplein - schreven medewerkers van het Stadsarchief en D.A.D.D. vzw in samenwerking met een enthousiaste inwoner uit de buurt in 2005 en 2006 de eerste twee delen van de brochure betreffende de geschiedenis van het Ezelsplein. Daarbij werden ook vele interviews afgenomen die prachtige en ontroerende verhalen opleverden. Van huidige en gewezen buurtbewoners werden foto’s gescand en voorwerpen gefotografeerd. De brochure kon er zo rijkelijk mee geïllustreerd worden. Ook uit de collectie van het Stadsarchief werd geput. De brochure werd telkens op de dag van het buurtfeest voorgesteld en aan de zeer democratische prijs van 2 EUR verkocht. Twee medewerkers gaven fel gesmaakte rondleidingen doorheen de buurt. - Vanaf het begin in 2001, vanaf Archievendag dus, neemt het Stadsarchief ook jaarlijks actief en met succes deel aan de Erfgoeddag. Elk jaar vormen vooral de rondleidingen doorheen het depot een drempelverlagend gebeuren dat erg gesmaakt wordt. - In het kader van het opstarten van een beeldbank wordt er momenteel gewerkt aan het aanleggen van een fotocollectie met betrekking tot Groot-Aalst en zijn inwoners. Deze foto’s zijn niet enkel afkomstig uit de collectie van het Stedelijk Museum, het Stadsarchief of het D.A.D.D. vzw maar worden ook aangeleverd door privé-personen. Daarom wordt nog steeds gezocht naar allerhande oude foto’s of andere interessante afbeeldingen. Privé-personen kunnen foto’s of ander beeldmateriaal schenken, in bewaring geven of op het Stadsarchief laten inscannen. - Wilfried VERNAEVE, Regesten op de wettelijke passeringen van de stad Aalst, een uitgave van het Dirk Martenscomité vzw. Uit de wettelijke passeringen van de Vlaamse steden, dus ook uit deze van Aalst, blijkt dat allerlei onderling gesloten akten en contracten voor de schepenbank konden verleden worden. Zo vindt men er onder andere verkopingen, verhuringen, verpachtingen van onroerende goederen, schenkingen en ruil, ... De auteur, Wilfried Vernaeve, heeft deze akten en contracten bovendien geïndexeerd op persoonsnamen, plaatsnamen, instellingen en ambten in en buiten Aalst, huisnamen en beroepen. Volgende delen zijn reeds verschenen: deel 1 (1700-1708); deel 2 (1709-1714); deel 3 (1714-1722); deel 4 (1722-1727); deel 5 (1727-1735); deel 6 (1735-1745); deel 7 (1745-1754); deel 8 (17541764); deel 9 (1764-1772), deel 10 (1772-1780). - De in 2004 aangekochte en op DVD gebrande filmbeelden van Karel Witte betreffende Erembodegem tijdens de jaren ’40-’50 werden tijdens de kermisfeesten van 18 juni 2005 vertoond in het net geopende BAHAAT-museum Broken Wings te Erembodegem. De grote publieksopkomst liet verstaan dat er nog heel wat interesse is binnen Erembodegem voor dergelijke beelden. Deze films werden in 2006 voor de tweede opeenvolgende keer geprojecteerd tijdens Erembodegem-Kermis. In tegenstelling tot het jaar voordien werd de voorstelling thans georganiseerd door de Aalsterse afdeling van de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde, die hun lokaal hebben op Erembodegem-Dorp. - Na de eerste stemronde voor de verkiezing van de Grootste Belg was al vlug duidelijk dat priester Adolf Daens wel eens bij de laatste 10 finalisten zou kunnen eindigen. Daarom werd hier ter plaatse onderzoek verricht door Olga Deckers van Canvas ter voorbereiding van een documentaire rond Daens. Het ging vooral om het fotograferen en scannen van originele foto’s en documenten (handschriften en kranten) die dan tijdens de documentaire zouden getoond worden. Eind 2005 werd deze documentaire uitgezonden. Priester Daens behaalde uiteindelijk Intentienota erfgoedconvenant

32

de vijfde plaats. Het meewerken van het D.A.D.D. vzw aan deze documentaire toont het belang van deze instelling aan wat betreft Daens en het daensisme. - Ter gelegenheid van de Open Monumentendag 2005 die in het teken stond van ‘hout’ werden diverse oude houten binnenschepen aan de Aalsterse jachthaven samengebracht. Om dit “levend erfgoed” wat te kaderen werd een kleine tentoonstelling samengesteld omtrent de scheepvaart op de Dender. Deze vond plaats op de zolder van het Stedelijk Museum, waar meteen ook het houten dakgebinte perfect binnen het thema paste. Nieuwe stukken binnen deze tentoonstelling waren de documenten afkomstig uit het privé-archief van Michel De Haeck, afkomstig van de bekende Aalsterse schippersfamilie De Haeck. - (Educatieve) Rondleidingen op het Aalsterse stadsarchief (scholen, verenigingen, …) - Het D.A.D.D. vzw verleende in 2005 zijn medewerking aan de tentoonstelling rond de figuur van Adolf Daens door de postzegelvereniging Filatelia Alosta. Deze tentoonstelling werd georganiseerd naar aanleiding van de opening van de nieuwe Daensmodule binnen het Stedelijk Museum Aalst. - In 2006 werkten tijdens de jaarlijkse sluiting van de leeszaal Michel Igual-Pacheco (stadsarchief) en Jeroen Meert (D.A.D.D. vzw) aan de herinventarisatie en het herverpakken van de collectie kaarten en plannen. Tot dan waren deze ontsloten via een rudimentaire fichebak. Eind 2006 kon een databank voorgesteld worden die via de website van de stad Aalst te raadplegen is en waar momenteel zo’n 950 kaarten en plannen in opgenomen zijn. De stadskrant Denderend Aalst besteedde de voorpagina van het januarinummer van 2007 aan deze realisatie. - Project Turkse buren: eenmalig evenement waarbij de Turkse cultuur in al haar aspecten aan het ruime publiek werd voorgesteld. Zeer ruim opgevat : culinair, Turkse film, Turkse standup, geleide bezoeken aan de Turkse moskee, tentoonstelling over Istanbul. - Opnemen van de Turkse moskee in Open Monumentendag. - Intercultureel vrouwenfeest met het accent op feesten: allerhande hapjes, maar ook workshops rond creatieve vorming, een free podium dans en een tentoonstelling over de vrouw in diverse culturen. - Turks kinderfeest. Jaarlijks wordt deze Turkse variant van Sint Maarten in samenwerking met de Stad georganiseerd. - Reeds 34 jaar geeft de Vereniging Voor Aalsters Kultuurschoon het tijdschrift VVAKMededelingen uit. Daarnaast hebben ze talrijke thema-brochures gepubliceerd en naar aanleiding van hun vijftigjarig bestaan het fotoboek “Op wandeling binnen de stadsmuren van Aalst. 33 Stadsgezichten honderd jaar geleden en vandaag. 11 Verdwenen stadsbeelden”. - LiNiAal (Culturele Vereniging Nieuwerkerken) kon in 2007 de dertigste verjaardag van het tijdschrift Mededelingen van Liniaal vieren. Naast uitstappen en een jaarlijkse wandeling organiseert LiNiAal ook optredens waarop klassieke muziek geprogrammeerd staat. - In 1988 startte Heemkundige Kring De Faluintjes met een driemaandelijks tijdschrift dat nu is uitgegroeid tot een uitgave van telkens 128 pagina’s. De teller staat op maar liefst 1250 abonnees. De kring slaagt erin om jaarlijks een tentoonstelling en een uitgave in elkaar te boksen. Opmerkelijk in deze context is zeker de publicatie ‘Verzorg ons (erf)goed. Inventaris van waardevolle monumenten en landschappen in de Faluintjes’ uit 1997. De tentoonstelling georganiseerd in samenwerking met het stadsbestuur ging door in het Belfort te Aalst.


33

- Sedert 2003 behandelt het ledenblad van Denderland het geschiedkundig en bouwkundig erfgoed van Gijzegem en Hofstade. Daarnaast archiveert de kring ook prentkaarten, kaarten, foto’s, gebruiksvoorwerpen en cultusgoederen om het leven, een vereniging en het gebeuren in een wijk te documenteren. Tijdens Hofstadekermis 2006 organiseerde Denderland in samenwerking met Davidsfonds Hofstade een tentoonstelling met de schenkingen van de voorbije jaren. Naast hun tijdschrift gaf de kring al een tiental publicaties uit o.a. over verlichting, archeologie, speelgoed en kinderspel, volksvermaak, de parochiekerk van Hofstade en historische figuren. De 19de-eeuwse uitgave over de geschiedenis van Hofstade en Gijzegem van F. De Potter en J. Broeckaert werd heruitgegeven en voor die gelegenheid aangevuld met de geschiedenis van deze twee gemeenten tot de 20ste eeuw. - De geschiedkundige vereniging het Land van Aalst geeft in haar tijdschrift regelmatig de kans aan jonge historici om hun herwerkte eindverhandelingen voor te stellen aan hun abonnees. Jaarlijks wordt ook een bibliografie opgenomen. Het tijdschrift is aan haar 59ste jaargang toe en verschijnt in een oplage van een 500-tal exemplaren. - Het tijdschrift Dender-Stam van de Vereniging Voor Familiekunde regio Aalst (VVF) is aan zijn 27ste jaargang toe en bereikt momenteel vijfmaal per jaar een driehonderdtal gezinnen. Medewerkers hebben o.a. ook al de volgende uitgaven achter hun naam: Bevolking Stad Aalst, Deel I, Alfabetische indices van alle gezinnen juni 1889-1890, met kaart van 1908. Deel II, Indices van inkomende personen 1891-1900; Gezinsreconstructies van Gijzegem 1796-1900; Herdersem : gezinsreconstructies 1628-1797; Aalsterse katoendrukkers naar Helmond in Nederland 1846 – 1860; Het primitief Kadaster Erembodegem 1806-1815. Deze afdeling organiseert ook cursussen zoals familiekunde voor beginners en paleografie voor beginners en voor gevorderden. Daarnaast gaan er jaarlijks ook enkele lezingen door in hun documentatiecentrum. - Elke vereniging beschikt over een zeer informatieve website. Activiteiten zoals tentoonstellingen worden indien niet i.s.m. stadsbestuur enkel aangekondigd in hun tijdschrift waarbij die aankondiging meteen geldt als uitnodiging. Enkel wanneer een activiteit i.s.m. stadsbestuur doorgaat, worden er ook persoonlijke uitnodigingen verstuurd. Verenigingen konden hun activiteiten aankondigen via de activiteitenkalender van de stad Aalst, nu gebeurt dit via het invoeren van gegevens op www.cultuurdatabank.be . De tijdschriften en publicaties van deze verenigingen zijn te raadplegen in de leeszaal van het stadsarchief.

1.5.2

Op stapel staande

- Tentoonstelling “Site Steenberg”, in samenwerking met Heemkundige Kring Denderland - Tentoonstelling “Expo 80, de 80 carnavalsstoeten van Aalst” - Erfgoeddag op zondag 13 april 2008: het thema “Wordt verwacht” neemt de toekomst als uitgangspunt. - Regesten op de wettelijke passeringen van de stad Aalst deel 11 (2008) - Transcripties stadsrekeningen Aalst 1395 – 1795, met indexen op naam, beroep, plaats en huisnaam. - Brochure Volksplaats deel 3 (2008) - Vrijwilligerswerking: databank burgerlijke stand op basis van geboorte-, huwelijks- en overlijdensakten van Aalst en deelgemeenten, 1796 - 1910) (2008)


34

- Website gedigitaliseerde krantencollectie D.A.D.D. vzw (2008) - Lezingen VVAK-Davidsfonds-Land van Aalst in 2008: - "De Aalstenaar Lodewijk Haumont (1848-1873). Zijn betekenis voor de Vlaamse taalstrijd", door Karel Op de Beéck - "Vlamingen in den vreemde", door Frans-Jos Verdoodt - Project Volkse buurten: De stad streeft ernaar om in “volkse buurten” en wijken de cultuurparticipatie, de gemeenschapsvorming en integratie te activeren. Dit wordt bevestigd zowel in het Cultuurbeleidsplan 2008-2013 als in het Minderhedenbeleidsplan 2007-2010.


35

INTERN

2.

SWOT-analyse

STERKTEN

ZWAKTEN

- het aanwezige patrimonium/monumenten - herkenbaarheid middeleeuws stratenpatroon - unieke positie van Aalst in de Vlaamse geschiedenis door haar belang als hoofdstad van Rijksvlaanderen - culinair/gastronomisch erfgoed (vlaaien, hop, bier…) - historische figuren: Adolf Daens, L.P. Boon, Dirk Martens, Pieter Coecke, … - vele niet-professionele erfgoedverenigingen - aanwezigheid professionele erfgoedwerkers - het bewaarde erfgoed binnen stedelijk museum en stadsarchief - samenwerking tussen de interne erfgoedactoren - levend dialect -wijken deelgemeentenprojecten met sterk socio-cultureel uitgangspunt - carnaval als uniek volksfeest in Vlaanderen - interessant 19de- en 20ste-eeuws industrieel erfgoed - uitgebreid en gevarieerd verenigingsleven lokaal cultuurbeleidsplan met erfgoedcomponent - bib met sterke publiekswerking - goede ligging (openbaar vervoer, autosnelweg, …) - aanwezigheid en beheer erfgroen - iedere deelgemeente van Aalst heeft eigen heemkundige kring - educatieve werking Stedelijk Museum - restauratie Sint-Martinuskerk - regionale werking VVF en Land van Aalst

- verdwenen patrimonium: begijnhof, industriële gebouwen, privé-woningen, … - toeristische troeven van Aalst en regio te weinig uitgespeeld - parkeerprobleem binnen de stad Aalst - geen beleidsmatige aanpak betreffende erfgoedwerking - erfgoedactoren te weinig gekend bij het publiek - geen structurele werking, geen expert en geen dienst monumentenzorg - (bouw)overtredingen bij al dan niet beschermde monumenten worden onvoldoende opgevolgd - onderbemanning dienst Toerisme - beperkte financiële en personeelsmiddelen stadsdiensten - beperkte inventarisatie van extern roerend en onroerend erfgoed - moeilijke herinrichting Stedelijk Museum - geen erkenning van het Stedelijk Museum - bescheiden geklasseerd onroerend erfgoed - beperkt overleg met dienst Ruimtelijke Ordening en Leefmilieu - te weinig gecoördineerd (intern en extern) communicatiebeleid - erfgoeddenken nog niet doorgedrongen bij alle erfgoedactoren - niet-representatieve vertegenwoordiging van de bevolking binnen onder andere de cultuurraden - interne actoren teveel op zichzelf gericht (“eilanden”)


36

EXTERN

KANSEN

BEDREIGINGEN

- erkenning en uitbouw stedelijk museum - wijken en deelgemeenten met sterk socio-cultureel uitgangspunt - uitbreiding aanbod erfgoedevenementen en -initiatieven - uitbouw vrijwilligerswerking - oprichting intergemeentelijke archeologische dienst SOLvA - beleidsvorming op vlak van erfgoed is in volle ontwikkeling - uitbouw RUP’s - totstandkoming betere samenwerking erfgoedactoren - buurten, wijken en (deel)gemeenten met elk hun eigen landschappelijke en/of historische kwaliteiten - mogelijke wisselwerking cultureel en natuurlijk erfgoed (bv. hop) - projectsgewijze samenwerking met omliggende gemeenten uit de ruime regio (bv. hop: Asse; Dender: Ninove, Geraardsbergen; …) - erfgoededucatie: Aalst onderwijsstad - mogelijkheid tot verschillende mondelinge geschiedenisprojecten - cultuurdatabank: optimaliseren externe communicatie - carnaval: teruggrijpen naar volkscultuur - coherentie tussen de verschillende bevolkingsgroepen verhogen - erfgoedcommunicator kan externe communicatie optimaliseren - band tussen roerend / immaterieel erfgoed en onroerend erfgoed versterken

- teloorgang immaterieel erfgoed - vergrijzing verenigingsleven - versneld verdwijnen industrieel erfgoed - sociaal-economische toestand te Aalst - imago van de stad Aalst - verdwijnen waardevol onroerend erfgoed - bedreiging archeologisch erfgoed - verdwijnen privé-archief (geen wettelijke bepalingen rond) - druk op wettelijke taken van stadsarchief - gemeenschapsvorming: te weinig interactie tussen de verschillende bevolkingsgroepen - commercialisering roerend erfgoed - concurrentie met privé-verzamelaars - wildgroei niet-professionele musea - gebrek aan beleidsmatige aanpak - het opleggen van niet uit de noodzaak van het erfgoedveld voortvloeiende projecten door het beleid -externe actoren teveel op zichzelf gericht (“eilanden”) -spanningsveld Aalst en deelgemeenten na fusie 1977 - daling aantal studenten geschiedenis in stadsarchief (Bolognastructuur)


37

3. CONCLUSIES EN ARGUMENTEN VOOR EEN AALSTERS ERFGOEDCONVENANT Aalst wordt meestal niet meteen als een erfgoedstad gezien. Wie in Vlaanderen Aalst zegt, zegt meteen ‘Oiljst’, dan ‘Carnaval’ en sommigen raken ook nog tot bij Priester Daens. Uit de SWOT-analyse blijkt nochtans dat Aalst veel meer te bieden heeft dan zijn dialect, een driedaags groots volksfeest en een stukje Vlaamse sociaal-economische geschiedenis. Wie de cultuurhistorische omgevingsanalyse leest zal merken dat Aalst effectief een uniek erfgoedverhaal kan brengen gaande van een middeleeuwse stad die in de 19de eeuw zwaar geïndustrialiseerd werd tot een stad die op welbepaalde momenten het zuiver lokale en zelfs regionale oversteeg. Bovendien zijn er op het terrein meerdere professionele en niet-professionele instellingen of verenigingen actief die reeds een expertise hebben opgebouwd inzake het bewaren, beheren en ontsluiten van erfgoed. Tijdens bepaalde projecten werden reeds inspanningen geleverd om via integrale initiatieven het ruimere publiek bij hun (on)roerend en immaterieel erfgoed te betrekken. Wanneer hierboven gesteld wordt dat Aalst niet als een erfgoedstad wordt ervaren dan ligt dat geenszins aan het aanwezige erfgoed of aan de expertise en de inzet van de aanwezige actoren. Dat de Aalsterse erfgoedtroeven blijkbaar niet gekend zijn heeft meer te maken met een versnipperde aanpak van het erfgoedgebeuren en dus ook met het ontbreken van een overkoepelende structuur. De historisch gegroeide tegenstellingen tussen de negen fusiegemeenten, van plattelandsdorpen over de in razendsnel tempo geïndustrialiseerde kleine kernen, over een zelf uitgeroepen stadje binnen de stad tot ‘dé grote stad’ die op zichzelf nog altijd een gespletenheid in linker- en rechteroever met zich meedraagt, de zeer sterke weerstand hoofdzakelijk tegen de grootschaligheid van een opgelegde fusie…Een niet te onderschatten allereerste opdracht en uitdaging is om binnen deze centrumstad, dit Groot-Aalst, de tegenstellingen om te bouwen tot eenheid in verscheidenheid. Het ultieme doel moet zijn om Aalst en regio conform de doelstellingen van het erfgoeddecreet op de erfgoedkaart te krijgen. Om te vermijden dat de diverse erfgoedactoren elk op hun eilandje werken en er elk op hun manier over communiceren zijn een professionele coördinatie en vooral ook communicatie omtrent de vele reeds bestaande en nog op te starten erfgoedprojecten essentieel.

3.1 Missie Erfgoed is van én voor iedereen!

3.2 Visie Een Aalsterse erfgoedconvenant moet komen tot een gecoördineerde aanpak van het erfgoedgebeuren in Aalst en daaromtrent ook op een uniforme en professionele manier communiceren zowel naar de eigen bevolking als naar het ruimere publiek toe. De gecoördineerde aanpak moet er tevens toe leiden dat de diverse erfgoedactoren beter op mekaar ingesteld zijn en dat ze hun wederzijdse expertise ter beschikking stellen. Het ultieme effect van deze aanpak zou moeten zijn dat zowel Aalst als de ‘buitenwereld’ bewust is van het belang en de waarde van het lokaal aanwezige erfgoed.


38

3.3 Doelstellingen

Strategische doelstelling 1 Samen met aanwezige erfgoedinstellingen en –actoren een breed erfgoedprofiel ontwikkelen voor Aalst en regio. Operationele doelstellingen - Op een meer gecoördineerde wijze het aanwezige erfgoed in kaart brengen in samenwerking met de interne en externe actoren - Stimuleren van een maximale ontsluiting van het aanwezige erfgoed

Strategische doelstelling 2 Aalst vervult haar rol als centrumstad en ambieert de motor te worden voor een regionale erfgoedwerking Operationele doelstellingen - In kaart brengen van het regionale erfgoedveld - Opzetten van overlegstructuren met het regionale erfgoedveld - Opsporen van de noden van het regionale erfgoedveld

Strategische doelstelling 3 Maatschappelijke samenhang verstevigen door éénieders erfgoed op een laagdrempelige manier centraal te stellen Operationele doelstellingen - Betrokkenheid van de bevolking bij het eigen erfgoed verhogen - Opzetten van een vrijwilligerswerking - Informeren over het eigen erfgoed

Strategische doelstelling 4 Bevorderen van samenwerking tussen de verschillende actoren Operationele doelstellingen - Stimuleren van regelmatig overleg tussen de diverse actoren - Expertise m.b.t. behoud, beheer en ontsluiting uitwisselen tussen de diverse erfgoedactoren


39

Strategische doelstelling 5 Optimaal communiceren naar een zo ruim mogelijk publiek toe Operationele doelstellingen - Zo laagdrempelig en zo ruim mogelijk informeren over erfgoed naar de eigen bevolking toe - Het op de kaart zetten van Aalst als historische stad en regio door waardevol erfgoed bovenlokaal optimaal te promoten


40

4. ERFGOEDCEL AALST 4.1 Beoogde effecten Te Aalst is de erfgoedsector momenteel volop in beweging. Het Stadsarchief huist er reeds verschillende jaren in een gloednieuw, modern-uitgerust gebouw. Het Stedelijk Museum, net ernaast gehuisvest in het Oud-Hospitaal van Aalst, wordt nu volledig herdacht en geheroriënteerd tot een modern, hedendaags museum met veel aandacht voor educatieve werking en publieksparticipatie. Bovendien willen het Stedelijk Museum Aalst en het Stadsarchief hun maatschappelijke opdracht in stad en regio actief invullen. In het stedelijke en regionale weefsel vervult zowel het museum als het archief immers een historisch-verklarende en een dynamiserende rol. Het collectieve geheugen van stad en regio ligt immers ingebed in het culturele erfgoed. Concreet betekent dit dat Stadsarchief en Stedelijk Museum samen een niet te onderschatten rol spelen in het bewaren en verklaren van wat de identiteit uitmaakt van de inwoners van groot-Aalst. Door middel van objecten, documenten, getuigenissen, audiovisueel materiaal, enz… worden de diverse aspecten van het maatschappelijke en culturele leven zichtbaar. Hierdoor worden de inwoners geïnformeerd over hun wortels en identiteit, waarbij echter steeds een kritische ingesteldheid en een veelheid aan mogelijke interpretaties voorop staat. Vooral wordt ook aansluiting gezocht bij de leefwereld van vandaag, als startpunt voor een open, kritische excursie in verschillende aspecten van het collectieve geheugen. Bovendien dienen het museum en het archief voor stad en regio ook te werken als een katalysator op verschillende terreinen: door middel van synergieën en samenwerkingsverbanden ontstaat een nieuwe dynamiek, die het zuiver lokale aspect overstijgt.

Het Aalsterse erfgoedconvenant heeft volgende effecten voor ogen : 1. Inventarisatie van het aanwezige (on)roerend en immaterieel erfgoed. 2. Maximale ontsluiting van het aanwezige (on)roerend en immaterieel erfgoed. 3. Samenwerking stimuleren tussen de diverse erfgoedactoren. Het tot stand brengen van een netwerk van erfgoedactoren die mekaar kennen en van mekaar weten waar éénieder mee bezig is. 4. Uitwisseling van expertise inzake behoud, beheer en ontsluiting tussen de diverse erfgoedactoren. 5. Het (on)roerend en immaterieel erfgoed maatschappelijk verankeren. 6. Het (on)roerend en immaterieel erfgoed op een laagdrempelige wijze kenbaar maken en ter beschikking stellen van de eigen bevolking. 7. Aalst en regio bovenlokaal op de erfgoedkaart krijgen. 8. Aalst wordt de motor voor een regionale erfgoedwerking.


41

4.2 Begroting 4.2.1 Verwachte uitgaven Personeelskosten (2 fte niveau A) Werkingskosten administratie Werkingskosten infrastructuur Projectwerking

100.000 EUR 7.000 EUR 6.000 EUR 173.000 EUR

TOTAAL

286.000 EUR

4.2.2 Verwachte inkomsten Inkomsten inhoudelijke werking Fondsenwerving Verwachte subsidies Inbreng stad Aalst

p.m. p.m. 200.000 EUR 86.000 EUR

TOTAAL

286.000 EUR

4.3 Situering erfgoedcel 4.3.1 Erfgoedcel De erfgoedcel bestaat uit één erfgoedcoördinator en één erfgoedcommunicator, beide voltijds aan te werven medewerkers op niveau A. De erfgoedcel maakt binnen de bestaande organisatiestructuur van de stad Aalst deel uit van het derde departement waar het op dezelfde hoogte komt te staan als de cultuurbeleidscoördinator, de dienst Cultuur en Integratie, CC De Werf, de bibliotheek, het Stedelijk Museum en het Stadsarchief. De erfgoedcoördinator neemt samen met de bevoegde schepen en de diensthoofden van het derde departement deel aan de wekelijkse stafvergaderingen. De erfgoedcel neemt de dagelijkse werking en de administratie van het erfgoedconvenant op zich.

4.3.2 Erfgoedstuurgroep De erfgoedstuurgroep is samengesteld uit de schepen van cultuur, de directeur derde departement, de cultuurbeleidscoördinator, de erfgoedcoördinator, de erfgoedcommunicator en een vertegenwoordiger van het Stedelijk Museum, het Stadsarchief en de dienst Monumentenzorg De voornaamste opdracht van deze stuurgroep is het uitstippelen van het algemeen beleid en de begeleiding en ondersteuning van de erfgoedcel.


42

4.3.3. Projectteams Projectteams zijn ad-hoc werkgroepen die bestaan uit zowel externe als interne actoren. De samenstelling is afhankelijk van het project. Indien een project dit vereist kan een tijdelijke projectmedewerker aangetrokken worden.

4.3.4. Sectorale deelraad cultureel erfgoed De erfgoedcel informeert en wint advies in bij de sectorale deelraad cultureel erfgoed over het erfgoedbeleid.


43

INTENTIENOTA ERFGOEDCONVENANT

Recommend Documents