INTEGRAAL MILIEU BELEIDSPLAN

INTEGRAAL MILIEU BELEIDSPLAN 2013-2016

Integraal Milieu Beleidsplan 2013-2016 Provincie Groningen Vastgesteld door GS op 08-04-2014

Voorwoord Betere bescherming van mens en milieu; minder bestaande hinder en geen nieuwe hinder. Dat uitgangspunt ligt ten grondslag aan ons Integraal Milieubeleidsplan. Om dit te bereiken zetten we niet alleen in op milieumaatregelen, maar maken we ook gebruik van ons economisch beleid en ruimtelijke ordening. Milieubeleid is veelomvattend. Daarom is het minstens zo belangrijk vooral de goede dingen te doen - en die ook goed te doen. Dit plan biedt heldere kaders, duidelijke thema’s en er worden prioriteiten gesteld. Met het Integraal Milieubeleidsplan geven we ook een basis voor een beleidsregel vergunningverlening-, toezicht-, en handhavingstaken (VTH). Met die beleidsregel kan de Omgevingsdienst Groningen zijn werk doen voor onze provincie. Een voorbeeld is het geurbeleid waarin we heldere regels geven voor wat betreft geurhinder. Bij de ontwikkeling van het nieuwe beleid heb ik grote betrokkenheid ervaren; en ik wil eenieder dan ook hartelijk bedanken voor zijn betrokkenheid. Beleid formuleren is één. Maar we zijn er nog niet. Ik maak me dan ook sterk voor de uitvoering van het beleid en hoop dat de grote betrokkenheid en samenwerking in de komende beleidsperiode wordt voortgezet. Ik nodig allen, bestuurlijke partners, belangenorganisaties, instellingen, bedrijven en bewoners, uit om samen met ons te werken aan de realisatie van onze ambities.

MARK BOUMANS, GEDEPUTEERDE MILIEU

2

Inhoudsopgave Vergezicht Inleiding

.............................................................................................................

4

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

DEEL A: Provinciaal Milieu Beleid in perspectief

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Ontwikkelingen, trends en achtergronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1 Maatschappij en Milieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2 Mondiale ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3 Europese ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4 Nationale ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.5 Beleidsruimte provinciaal milieubeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 12 12 15 16 16 17

2. Visie en Rol van de provincie op milieugebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 2.1 Visie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 2.2 Doelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.3 Provinciale rollen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 2.4 Gebiedsgericht milieubeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.5 Duurzame Ontwikkeling als kompas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2.6 Integraal milieubeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 DEEL B: Milieuthema’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 3. Milieukwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1 Water . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2 Bodem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3 Lucht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4 Afval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36 36 41 45 50

4. Mens en Leefomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1 Externe veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2 Geurhinder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3 Geluidshinder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4 Duisternis en Stilte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5 Gezondheid en Milieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

54 54 57 61 64 67

5. Energie en Klimaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 5.1 Milieu en Energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 5.2 Klimaatverandering en - adaptatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 DEEL C: Uitvoering

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

81

6. Milieu: Programma’s en Projecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 7. Vergunningen,Toezicht en Handhaving 8. Milieu: Monitoring

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

85

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

87 3

Vergezicht… In 2040 heeft Groningen een veilige leefomgeving die schoon is, met robuuste natuur en volop innovatieve bedrijvigheid die geen hinder veroorzaakt. Het is 2040, we zijn één generatie verder. In de provincie Groningen is het, net als in 2013, uitstekend leven, wonen en werken. Belangrijke kwaliteiten als duisternis, stilte en schone lucht zijn duurzaam gewaarborgd. Bedrijven in onze provincie produceren voor een belangrijk deel in gesloten ketens en op basis van natuurlijke materialen. Zij doen dit met minimale belasting van de omgeving en geheel maatschappelijk verantwoord, zodat hun ‘license to operate’ geen issue is. Mens en dier hebben daarom in Groningen geen last van lawaai, stank of lichtvervuiling door de industrie en bijbehorende logistiek. De externe veiligheid is nergens in het geding. In Groningen zijn economie en milieu in balans. We zijn in 2040 onverminderd trots op onze regio en cultuurhistorie. De natuur is robuust en veerkrachtig, de diversiteit aan flora en fauna groot, mede dankzij de kwaliteit van onze watersystemen en de veranderde bedrijfsvoering binnen de landbouw. Het platteland is de motor van het ecosysteem en de leefgebieden zijn groot en gevarieerd . We hebben ons landelijk gebied goed aangepast aan het veranderende klimaat. Natuur en landschap leveren grondstoffen voor de biobased economy en duurzame energie. De grootschalige industrie is sterk geclusterd op locaties waar de kans op een conflict met prettig wonen minimaal is. Hierop is ruimtelijk gestuurd, zowel door de provincie als gemeenten. Daarnaast zorgt clustering in combinatie met ambiteuze milieuvoorschriften voor inventiviteit en innovatie. Op die geclusterde plekken is het gegons van industriële installaties en transportaders hoorbaar. De provincie bruist van energie. De havens en industrieterreinen in de Eemsdelta floreren. Biobased producten worden aan- en afgevoerd. Producten met veel toegevoegde waarde, gekoppeld aan de kenniseconomie. Ondanks die logistiek ademt het getij van het Eems-Dollardestuarium weer rustig. In de Eemsdelta is een gezonde balans ontstaan tussen ecologie, waterveiligheid, leefomgeving en economische bedrijvigheid. Als bedrijven in de nabijheid van burgers opereren, gaat dat niet en koste van de kwaliteit van de leefomgeving. Enerzijds doordat bedrijven de stand van de techniek toepassen voor maximale milieuprestaties, en anderzijds doordat de gemeenten via bestemmingsplannen voldoende afstand garanderen tussen bedrijven en omwonenden. De milieudruk per gebied of landschapstype verschilt. Deze is niet hoger dan mensen en de regionale natuur zonder negatieve effecten kunnen hebben. Daarom richt ons milieubeleid zich op sturing van de totale, cumulatieve milieudruk van bedrijvenclusters. Kwetsbare landschapstypen en woonmilieu’s vereisen de laagste milieudruk. In 2040 hebben alle gebieden in dat opzicht een uitstekende milieukwaliteit. Dat is de basis voor de voor Groningen zo karakteristieke diversiteit aan landschapstypen en daarmee voor een uitstekende, groene en rustige, leefomgeving zonder hinder. Overigens zonder dat het leven saai is; voor meer grootschalige reuring, dynamiek en voorzieningen kunnen burgers terecht in de Stad en grotere kernen.

4

I N T E G R A A L

M I L I E U

B E L E I D S P L A N

2 0 1 3 - 2 0 1 6

Ook het verkeer en vervoer is in 2040 vergaand verduurzaamd, met veel minder vervuiling en lawaai. Maar het zijn vooral het natuur- en landbouwbeleid die de credits verdienen voor de vergroening van het platteland. Binnen de bedrijfsvoering van de Groninger landbouw is plaats voor weide- en akkervogels, terwijl de schade aan landbouwgewassen beperkt blijft. Het milieubeleid zorgt samen met het waterbeleid ervoor dat de EHS optimaal functioneert. Flora en fauna hebben de mogelijkheid gehad zich aan het veranderende klimaat aan te passen. Ook zorgt de robuuste EHS voor het gewenste tegenwicht in extreem natte of juist droge periodes. De ruimtelijke inrichting van Groningen staat in het teken van een groene, duurzame maatschappij en dat is maar goed ook. Want integraal beleid is onmisbaar om de opgave van een dynamische economie en veilige, gezonde leefomgeving in te vullen. Een belangrijk deel van onze energie wordt op duurzame en slimme wijze decentraal geproduceerd. Omdat we goed zijn in opslag en doorvoer, passeert ook gas uit andere landen onze poorten. Deze omvangrijke activiteiten hebben we zorgvuldig ingepast in het landschap met minimale hinder voor mens en dier. De industriële bedrijven dragen bij aan de versterking van het landschap en nieuwe natuur. In 2040 is het in Groningen nog steeds groen en rustig, is de milieukwaliteit uitstekend, is het ’s nachts echt donker in Noordpolderzijl en is de stilte op veel plaatsen adembenemend… Tegelijkertijd bruist het van energie en dynamiek in Groningen, in een leefomgeving voor gelukkige mensen en gezonde natuur.

5

Inleiding Dit Integraal Milieu Beleidsplan (IMB) is opgesteld vanwege een drietal belangrijke en actuele ontwikkelingen en behoeftes:

Duidelijkheid, ook voor de Omgevingsdienst Groningen Een belangrijke aanleiding voor dit Integraal Milieu Beleidsplan (IMB) van de provincie Groningen, ligt in ons optreden als bevoegd gezag op het gebied van Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH). Uit een externe onderzoek naar ons handelen bij 26 risicovolle bedrijven, bleek dat wij niet altijd consequent en consistent zijn en soms te veel ad hoc opereren. De oorzaak hiervan lag onder meer in onduidelijkheid over de doelen van ons milieubeleid en het ontbreken van afwegingskaders. Deze praktijk werd versterkt door interpretatievrijheid van regels en de ambtelijke oriëntatie op het bedrijfsbelang. De conclusie was dat de provincie met het POP weliswaar beschikte over algemeen geformuleerd milieubeleid, maar een tactisch beleidsplan miste alsmede de praktische vertaling naar het dagelijkse werk. Het voorliggende document, het IMB, voorziet in zo’n kader. Het IMB is tevens van belang voor onze rol als opdrachtgever voor de te vormen Omgevingsdienst. Waar ambities botsten, stelt dit document prioriteiten. Wij willen immers als provincie aan de Omgevingsdienst een duidelijke opdracht kunnen geven. Daarmee wordt geborgd dat uitvoering van de VTH-taken door de Omgevingsdienst echt is gericht op onze beleidsdoelen en prioriteiten.

Integraal beleid Een tweede aanleiding voor het IMB is het versterkte besef, dat alleen de VTH-praktijk bij grote bedrijven onvoldoende helpt tegen hardnekkige overlast en hinder. Een lokaal milieu probleem is vaak afgeleide van ruimtelijke en/of economische keuzes. Daarbij is in het verleden vaak onvoldoende beoordeeld of de bedrijfsactiviteit op die locatie per saldo wen selijk en/of ruimtelijk goed inpasbaar is. Ook kan het zijn dat de omgeving van het bedrijf in de loop van de tijd is ingevuld met ‘gevoelige’ functies, bijvoorbeeld door oprukkende woningbouw richting bedrijf. Vroegtijdige integratie van ruimtelijke ordening, economie, verkeer, en natuur en milieu is daarom een speerpunt in dit beleidsplan. Hoewel het POP ook die integratie van beleid beoogt, blijkt die in de praktijk lastig. Daarom willen we de integrale aanpak versterkt doorzetten om hinder voor de leefomgeving te verminderen en nieuwe hindersituaties te voorkomen. Bovendien geven we aan, dat ons milieubeleid helpt om andere beleidsdoelen te halen.

Milieu-ambities Derde reden voor het IMB is dat we onze ambities voor een schoon en veilig Groningen ook willen realiseren door scherper te zijn in (1) wélke activiteiten we willen vergunnen, (2) wáár die activiteiten plaatsvinden en (3) onder welke milieubeschermende voorwaarden. Daarbij wil de provincie Groningen uitdragen dat innovatieve bedrijven, passend bij de 6

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

biobased economy, de voorkeur genieten. Het Cradle-to-Cradle principe, waarbij al in de ontwerpfase van producten rekening wordt gehouden met hergebruik en zelfs opwaarderen van vrijkomende materiaalstromen na gebruik, willen we verder stimuleren.Verder gaan we gebruik maken van gebiedsprofielen voor milieuambities. Die profielen zijn gebied-specifiek en worden bepaald door gebiedskenmerken, regionale natuurdoelen en het voorkómen en/of terugdringen van milieuhinder. Onderdeel hiervan kan zijn dat we actief meewerken aan verplaatsingen van bedrijven naar minder hinderlijke locaties. Tot slot kiezen we bij de vergunning voorwaarden voor de ambitieuze kant van de wettelijke bandbreedte in emissies.

Positie Het IMB concretiseert het milieuonderdeel in het POP. Maar ‘milieu’ is een breed begrip en wordt verschillend begrepen. Daarom lichten we een aantal begrippen toe en gebruiken we herkenbare thema’s in het IMB. Dit beleidsplan bevat geen gedetailleerde subdoelen of uitvoeringsprogramma’s. Wel is het sturend voor die activiteiten. Daarbij hebben we veel partijen nodig. Het plan geeft hen duidelijkheid over ons beleid en de mogelijkheden van een gezamenlijke aanpak. En het geeft aan wat partijen daarvoor terugkrijgen: naast duidelijkheid meer ruimte voor eigen afwegingen en innovatieve oplossingen, snellere procedures en de voordelen van deregulering. Want niet de milieunorm zetten we centraal, maar het achterliggende doel.We nodigen allen uit om met ons samen te werken aan de realisatie van onze ambities.

Schema: beleidsniveaus

• Strategisch beleid

• Tactisch beleid

• Tactisch/operationeel beleid

7

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Begripsbepaling milieu De toenemende betekenis van milieu in de afgelopen dertig jaar heeft geleid tot een wirwar aan begrippen, die niet altijd eenduidig zijn. De hieruit volgende verwarring belemmert de onderlinge communicatie. De Wet milieubeheer (Wm) schaart onder milieu het belang van de bescherming van mensen, dieren, planten en goederen, van water, bodem en lucht en landschappelijke, natuurwetenschappelijke en cultuurhistorische waarde en van de beheersing van het klimaat. Als afgeleide van ‘milieu’ zijn de volgende begrippen in gebruik: Milieuhygiëne: mensgericht begrip rond het voorkomen en bestrijden van hinder van geluid, geur, lucht, bodemverontreiniging en veiligheidsrisico’; zz Milieukwaliteit: mate waarin water, bodem en lucht overeenkomen met hun oorspronkelijke, natuurlijke gesteldheid. zz Milieuvervuiling: de pendant van milieukwaliteit en een maat is voor de fysisch-chemische aantasting van water, bodem en lucht. Deze wordt gekwantificeerd in termen van concentraties van vervuilende stoffen. zz Milieudruk: deze term heeft drie betekenissen: (1) de ‘stress’ op een natuurlijk systeem door slechte milieukwaliteit en hoge concentraties, en de bijbehorende kans op effecten, (2) ‘emissies’, ofwel de vracht aan vervuilende stoffen die bij de bron wordt toegevoegd aan water, bodem, lucht, meestal uitgedrukt in kg per jaar. (3) ‘immissies’, dat is de toename ten opzichte van een achtergrondconcentratie van een vervuilende stof op een bepaalde locatie door één of meerdere bronnen. zz Duurzaamheid: hiervoor zijn veel definities in omloop, De belangrijkste zijn: (1) groei van het sociaal-culturele, het economische en het ecologische kapitaal zonder wederzijdse afwenteling (People, Planet en Profit). (2) een economie waarin het gebruik van eindige hulp- en grondstoffen niet ten koste gaat van de mogelijkheden voor volgende generaties. Hernieuwbare hulp- en grondstoffen niet sneller gebruiken dan door de natuur kan worden ‘aangemaakt’. (3) Ecologische duurzaamheid: bestaat naast milieuhygiëne uit aspecten van aardkunde, hydrologie, cultuurhistorie, natuur, klimaat en energie, die bij aantasting niet of zeer moeilijk te herstellen zijn (irreversibel). zz

Duurzaamheid en de betekenis voor milieubeleid wordt in paragraaf 2.6 nader uitgewerkt. Dit beleidsplan richt zich met name op de thema’s rond milieuhinder voor mensen (‘milieu hygiëne).

8

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Leeswijzer Het Integraal Milieu Beleidsplan bestaat uit drie delen. Deel A schetst de ontwikkelingen, trends en achtergronden van het milieubeleid. Dat doen we in algemene zin én specifiek voor de provincie. We beschrijven daarbij onze visie en rol op milieugebied en leidende principes die we daarbij hanteren voor ons beleid. Deel B behandelt ons tactisch milieubeleid. Dan doen we per milieuthema. We beschrijven het milieuprobleem, onze doelen/ambities in dezen en keuzes. Onze acties bepalen we vanuit onze verschillende rollen (o.a als bevoegd gezag, regisseur, stimulator en facilitator).Veelal is de vroegtijdige integratie van milieu binnen de andere beleidstereinen essentieel om tot de meest efficiente en effectieve aanpak te komen. Deel C betreft de uitvoering en monitoring van ons beleid. Hierin verwijzen we vooral naar operationele programma’s en projecten. In het bijzonder gaan we in op het kader voor Vergunningen, Toezicht en Handhaving. Dit kader verschijnt als beleidsregel en is een eigenstandig document.

9

I N T E G R A A L

10

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

DEEL A: Provinciaal Milieubeleid in perspectief

11

1. Ontwikkelingen, trends en achtergronden In dit hoofdstuk schetsen we de context van het provinciale milieubeleid. Het hoofdstuk geeft antwoord op vragen als: met welke ‘autonome’ maatschappelijke ontwikkelingen hebben we te maken? Hoe verhoudt ons provinciale milieubeleid zich tot het mondiale, Europese en nationale milieubeleid? Welke ambitie en ruimte hebben wij voor eigen beleid? Er zijn immers tal van kaders die maatgevend (wettelijke verplichtingen) of richtinggevend zijn voor ons milieubeleid. Het gaat daarbij om algemene trends en ontwikkelingen. De Europese en nationale ontwikkelingen die specifiek zijn voor bepaalde milieuthema’s komen aan bod in hoofdstuk 3.

1.1. Maatschappij en Milieu Milieudruk

De milieudruk wordt vaak ‘gedacht’ als resultante van een drietal dominante factoren, die alles te maken hebben met hoe mensen leven, produceren, consumeren: M = milieudruk M = B x W waarin T B = bevolking

W = welvaartsniveau T = stand der techniek.

Deze formule ‘verwoordt’ een aantal algemene noties: Een groeiende bevolking leidt tot meer milieudruk (volume-effect). Hogere welvaart leidt ook tot meer milieudruk (productie + consumptie). Technische ontwikkelingen verlagen de milieudruk.

zz zz zz

Op deze simpele formule valt natuurlijk veel af te dingen. Zo is er verschil in de economische structuur van landen en regio’s met vergelijkbare welvaart. De Nederlandse economie is voor 70% een diensteneconomie, waarvan de productie relatief immaterieel en schoon is. Transitielanden als China en Rusland kenmerken zich juist door veel industriële productie. Daarnaast is de stand van de techniek niet alleen maar gunstig voor het milieu. De industrialisatie van de landbouw zorgt voor veel vervuiling. En huishoudelijke apparaten en ICT vragen steeds meer elektriciteit die voornamelijk door verbranding van kolen en gas wordt opgewekt. Tot slot kunnen consumptiepatronen van mensen met vergelijkbare welstand ook fors verschillen, met navenante verschillen in bijbehorende milieudruk. De formule suggereert verder ‘knoppen’ die niet realistisch zijn. Zo lijkt het milieu gebaat bij krimp van de bevolking en daling van de welvaart. Maar dat zijn zeker geen beleidsdoelen; we willen immers een voortdurende groei van de welvaart en actieve bevolkingspolitiek is uit den boze. Daarom richt het milieubeleid zich op andere factoren, die vooral raken aan technologie, economie en effecten: 12

I N T E G R A A L

zz

zz

zz

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Technische maatregelen, zowel aan de bron als aan het eind van de ‘pijp’, om de uitstoot van vervuilende stoffen te verminderen. Denk daarbij aan filters, zuiveringsinstallaties, schonere brandstoffen, bodembeschermingsfolies, mestinjectie, CFK-vervangers en fosfaatvrije wasmiddelen. Structuur maatregelen om energie- en materiaalgebruik te verminderen, zoals terugwinning van hulpstoffen, warmtekrachtkoppeling, woningisolatie, zuiniger auto’s, fietsbeleid, hergebruik van glas, plastics en papier uit afval, duurzame energie etc. Effect maatregelen: minder hinder en negatieve milieueffecten door afscherming en afstand houden. Dit wordt ook wel de ‘eerste hoofdwet van het milieubeleid’ genoemd. Hiervoor gebruiken we - met wisselend succes vanwege tegenstrijdige belangen - vooral het ruimtelijk instrumentarium.

Milieubeleid in retroperspectief

Het milieubeleid richtte zich in eerste instantie op verbetering van de milieuhygiëne in de nabije omgeving.Veel oppervlaktewater was 40 jaar geleden smerig, stonk en schuimde. Lekkende leidingen vervuilden het grondwater en ook de landbouw, oude fabrieksterreinen en illegale afvalstortplaatsen deden een duit in het zakje. De lucht was op tal van plaatsen vies en ongezond door de zware industrie, door kolen- en oliestook en door uitlaatgassen van het verkeer. Het begrip SMOG (= smoke + fog) deed zijn intrede. Rijnmond en het Ruhrgebied waren hierom berucht, maar het speelde op kleinere schaal ook in de provincie Groningen. Het Pekelder Hoofddiep, de Suikerfabrieken, Aagrunol en het Ceresmeer zijn sprekende voorbeelden. Inmiddels is deze hinder in de dagelijkse leefomgeving vérgaand teruggebracht. Dat is gelukt door minder uitstoot (technische maatregelen bij de bron) en maatregelen om de overdracht en de ontvangst van milieuvervuiling te verminderden (geluidschermen, ruimtelijke ordening). De winst van dit beleid was een zichtbaar schoner milieu, waarin - versterkt door het natuurbeleid - vissen, vogels, kikkers en tal van plantensoorten konden terugkeren. In de jaren ‘80 kwam er meer aandacht voor internationale milieuproblemen. Die speelden op een grotere ruimtelijke schaal en met effecten op de langere termijn. Zure regen, het gat in de ozonlaag en de vervuiling van rivieren en zeeën vroegen om gecoördineerd ingrijpen. 13

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Door het ontzwavelen van brandstoffen en het reinigen van de schoorsteenrook bij raffinaderijen en centrales, is de zure uitstoot inmiddels fors teruggebracht. Het verkeer is de grootste bron van NOx in Nederland. De toename van het dieselgebruik vertraagt de reductie van NOx-uitstoot. De ammoniakuitstoot door de landbouw is beperkt door het mestbeleid. Het gat in de ozonlaag herstelt zich inmiddels langzaam, doordat in de jaren ‘90 een wereldwijd verbod op cfk’s van kracht werd. De snelle acceptatie van dit verbod hing samen met goede en profijtelijke alternatieven die voor handen waren. Mondiale milieuproblemen zoals klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit staan sinds de jaren ‘90 op de kaart. Het zijn problemen die niet direct waarneembaar zijn en waarvan effecten niet in het hier en nu optreden. Dat maakt het lastig om hun ernst en urgentie te ervaren.

Reikwijdte van het (milieu-)beleid

De belangrijkste ontwikkelingen voor milieuvervuiling en de milieu kwaliteit zijn ‘autonoom’ of ‘exogeen’. Het gaat om zaken als economische groei en structuur, om technologie, voedselpatronen, mobiliteit en ruimtegebruik. De publicatie Grenzen aan de Groei, rapport van de Club van Rome (1972) wees al op de harde noodzaak van ingrijpen om het tij te keren van de ongebreidelde vervuiling en het opraken van grondstofvoorraden. Deze ontwikkelingen dreigden het herstelvermogen en de draagkracht van de aarde vér te overschrijden, waardoor het economische en maatschappelijke systeem ineen zouden kunnen storten. Dat is niet denkbeeldig; het verleden kent diverse van zulke voorbeelden, waarbij hele beschavingen binnen één of twee generaties verdwenen. Dat ingrijpen heeft inderdaad plaatsgevonden. Terwijl de economie bleef groeien, is de trend in de vervuiling van het milieu in meer of mindere mate omgebogen. Door het stellen van milieudoelen, door weten regelgeving, prijsprikkels en ontwikkeling van technologie. Voor een aantal milieuproblemen is dat goed gelukt (oppervlaktewater, papier- en glasrecycling, stank, verzuring, cfk’s, afvalberg).Voor andere problemen blijkt de aanpak evenwel lastig. Dat ligt niet zozeer aan gebrek aan kennis of technologie, maar vooral aan de bereidheid tot het nemen van maatregelen. Die bereidheid is groot als er veel ernst en urgentie wordt gevoeld, zoals na rampen of bij ernstige overlast. Een andere ‘voorwaarde’ voor milieumaatregelen is dat ze goedkoop zijn en snel (zichtbaar) effect hebben en/of dat er goede alternatieven voorhanden zijn. Tot slot is van belang dat milieumaatregelen niet (teveel) ingrijpen in het domein van onze eigen keuzevrijheid of leefgewoonten.

Als niet aan deze voorwaarden wordt voldaan, dan kunnen milieu problemen persisteren. Dit is vooral aan de orde als de achterliggende oorzaak van de milieudruk zit ingebakken in onze leefwijze, onze productie en consumptie.Voorbeelden zijn het klimaatprobleem in relatie tot energieconsumptie en vermesting en verdroging van de bodem in relatie tot onze voedselvoorziening. Aanpak van deze problemen vraagt naast technologie om een fundamentele verandering het economische, juridische en fiscale bestel. Daarmee is deze ‘hardnekkige’ problematiek niet alleen een milieuprobleem, maar strekt het zich uit over veel meer domeinen en vraagt een aantal decennia van gecoördineerde beleidsinzet. Bij zulke problemen is de reikwijdte van het milieubeleid an sich beperkt.

14

I N T E G R A A L

1.2

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Mondiale ontwikkelingen

Belangrijke mondiale problemen die relevant zijn voor het milieu zijn: verlies aan biodiversiteit, klimaatverandering en uitputting van natuurlijke hulpbronnen en grondstoffen. Achterliggende oorzaken zijn bevolkingsgroei, welvaartsgroei, internationalisering en schaalvergroting, kortom de kenmerken van een zich klassiek ontwikkelende wereld. De aanpak van de mondiale milieuproblemen wordt mondiaal afgestemd, tussen landen onderling en met wereldwijde organisaties. Bekende voorbeelden zijn het klimaatverdrag, de aanpak van cfk’s en internationale visserijafspraken. Ook de introductie van keurmerken als FSC hout en FairTrade-producten dragen hieraan bij. Nederland en de EU zijn als partijen betrokken bij de mondiale afstemming. Wij zetten ons vooral in voor de energietransitie en klimaatadaptatie. In Hoofdstuk 5 gaan we daar nader op in. Maar lokale en regionale initiatieven voor een duurzamere productie en consumptie helpen ook bij de aanpak van genoemde problemen: “think globally, act locally”. Duurzame ontwikkeling doen we niet alleen vanuit milieu, maar ook vanuit sociaal economische overwegingen. Wij willen hieraan bijdragen door in te zetten op een economie met gesloten kringlopen, minimale milieubelasting, robuuste natuur en zorg voor de na ons komende generaties (zie paragraaf 2.6).

Ook de visserij heeft te maken met duurzaamheid. Internationale afspraken over vangstbeperkingen voorkomen het “leegvissen” van traditionele visgronden. (foto: visserijhaven Lauwersoog)

15

15

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

1.3 Europese ontwikkelingen Waar het mondiale milieubeleid vooral richtinggevend is, is het Europese beleid maatgevend. Daarmee is de EU mede bepalend voor het provinciale milieubeleid. Zo worden de eisen voor milieukwaliteit voor de meeste thema’s op Europees niveau vastgesteld. Deze grote Europese invloed is niet altijd zichtbaar of bij iedereen goed bekend. Dat komt doordat de Europese verplichtingen grotendeels terechtkomen in nationale wetgeving en vervolgens deel uitmaken van regionale en lokale besluitvorming, bijvoorbeeld bij onze vergunningverlening. Als provincie hebben wij een belangrijke rol bij de uitvoering van het Europese milieubeleid. Zoals gezegd, Europa stelt veelal normen die wij als bevoegd gezag voorschrijven en handhaven. Een Europese aanpak van milieuproblemen ligt voor de hand omdat veel van de milieuproblemen grensoverschrijdend zijn (met het gevaar op afwenteling naar…). Daarnaast is de Europese schaal ook van belang voor een vrije en eerlijke concurrentie tussen de lidstaten. Het Europese milieubeleid wil daarom een hoog niveau van milieubescherming bereiken door middel van harmonisatie van milieueisen en –regelgeving (het creëren van een gelijk speelveld). Het belang van de EU voor het Nederlandse en provinciale milieubeleid is dus aanzienlijk en groeit nog dagelijks. Het is daarom belangrijk dat wij als provincie actief betrokken zijn bij - en invloed uitoefenen op - de totstandkoming van nieuwe Europese regelgeving of herziening van bestaande regels. De komende jaren staat een aantal belangrijke milieuonderwerpen op het programma.Voorbeelden hiervan zijn: nieuwe regelgeving met betrekking tot fijnstof, luchtkwaliteitseisen voor emissies van verkeer, landbouw en industrie en nieuwe regelgeving rondom geluid. Alle actuele ontwikkelingen zijn te vinden op http://www.europadecentraal.nl/ services/milieuverkenner/.

1.4 Nationale ontwikkelingen Het nationaal milieubeleid betreft vaak het vertalen van Europees beleid in nationale wetgeving en beleid. De komende periode gaat het omgevingsrecht, inclusief de regels van natuur- en milieurecht en het algemeen bestuursrecht, op de schop. Uitgangspunten van de nieuwe Omgevingswet zijn integraliteit, minder regels, stroomlijning van plannen en procedures, ruimte voor lokaal maatwerk en betere besluitvorming. Dit provinciale Integrale Milieu Beleidsplan werkt in die zin al in de geest van de nieuwe Omgevingswet. De consequenties van de Omgevingswet voor de milieubescherming zijn echter nog niet uitgekristalliseerd. De uitvoeringsregelgeving die in dat kader nog moet worden opgesteld, zal bepalend zijn voor het uiteindelijke beschermingsniveau. De integrale benadering die de wet beoogt, heeft grote voordelen maar leidt op het punt van milieubescherming ook tot zorg. Het belang van de bescherming van het milieu, als zelfstandig begrip waaraan moet worden getoetst, komt namelijk niet terug in de Omgevingswet. Dit belang kan eenvoudig het onderspit delven in een brede belangenafweging. Ook hebben we te maken met decentralisatie van rijkstaken, het streven naar deregulering en de verbetering van milieuhandhaving en milieutoezicht.

Decentralisatie rijkstaken

Decentralisatie heeft weer volop de aandacht en is vastgelegd in het bestuursakkoord tussen Rijk en provincies van juni 2008. Dit naar aanleiding van het verschijnen van de rapporten Van specifiek naar generiek (commissie Oosting, september 2007) en Ruimte, Regie en Rekenschap (commissie Lodders, maart 2008).Voor milieu gaat het om decentralisatie van taken op het gebied van bodemsanering, interbestuurlijk toezicht, externe veiligheid en kleine luchtvaart. Daarnaast zal in het kader van de omgevingsdiensten ook een gedeelte van onze

16

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

uitvoerende taken (vergunningverlening en handhaving) naar gemeenten gaan. De provincies worden steeds vaker gebiedsregisseurs: zij werken aan integraal, regionaal omgevingsbeleid.

Deregulering

Een andere tendens is deregulering. Met het project “Slimmere regels, betere uitvoering en minder lasten” wil het ministerie van VROM de regeldruk voor milieu, ruimte en wonen met 25 procent verminderen. Dit gebeurt onder meer via het Besluit algemene regels inrichtingen milieubeheer (ook wel Activiteitenbesluit genoemd), waardoor minder bedrijven verplicht zijn om een vergunning te hebben. Ook de nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro), de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en de herijking van het Inrichtingen- en vergunningbesluit milieubeheer (IVB) verminderen de regeldruk. Als provincie merken we de consequenties vooral in onze rol van bevoegd gezag. Er zal een verschuiving plaatsvinden van vergunningverlening naar toezicht en handhaving.

Minder regels en betere dienstverlening

De provincie Groningen is ambitieus als het gaat om minder regels en betere dienstverlening. Dit programma is gestart in 2012 en kent in ieder geval een looptijd tot 2015. Het tegengaan van bureaucratie, het beperken van indieningsvereisten, vereenvoudigen van aanvraagformulieren, digitalisering, snelle levertijden en het benadrukken van eigen verantwoordelijkheden van betrokken partijen, zijn belangrijke aandachtspunten binnen dit programma. We willen deze ambities in samenspraak met de Omgevingsdienst Groningen in de praktijk brengen.

Professionalisering van de VTH- taken

De commissie Mans onderzocht het bestaande stelsel van handhaving en toezicht op naleving van de regelgeving van het ministerie van VROM. In haar rapport De tijd is rijp (juli 2008) adviseert de commissie het instellen van regionale omgevingsdiensten voor de handhaving. Na het verschijnen van dit rapport hebben de ontwikkelingen elkaar snel opgevolgd. Om tot verbetering van de uitvoeringskwaliteit te komen hebben Rijk, IPO en VNG al in 2009 afspraken gemaakt. Een deel van de afspraken ging over het hebben van kwaliteitscriteria voor de uitvoering. Het doel van de kwaliteitscriteria is de uitvoering transparanter en voorspelbaarder te maken en een meer gelijkmatige aanpak over het land te realiseren. De criteria hebben zowel betrekking op de kwaliteit van de organisatie als de kwaliteit van de medewerkers. Op dit moment is het wetsvoorstel VTH-taken in voorbereiding. In dit wetsvoorstel staat dat de uitvoering aan vastgestelde kwaliteitscriteria dient te voldoen. Het vaststellen van de kwaliteitscriteria gebeurt door een bestuurlijke afspraak tussen de betrokken overheden. Het uitgangspunt is dat wij op 1 januari 2015 voldoen aan de kwaliteitscriteria. Per 1 november 2013 startte in Veendam de Omgevingsdienst Groningen. Gemeenten en provincie laten de afgesproken taken (het basispakket) door deze dienst uitvoeren. Er zijn landelijke kwaliteitscriteria vastgesteld. De provincie heeft een wettelijke regietaak op kwaliteit.

1.5 Beleidsruimte voor dit integraal milieu beleidsplan Veel milieubeleid wordt bepaald door Europese richtlijnen die zijn vertaald in nationale wetgeving en normen. Daarnaast geven Europese, nationale en provinciale (beleids)kaders richting en achten we ons gebonden aan afspraken met andere overheden en tussen provincies over de beleidspraktijk. De beperkte beleidskeuzes die overblijven, betreffen vooral onze rolopvatting, taakstelling en de intensiteit waarmee we onze taak uitvoeren, in het bijzonder op gebied van toezicht en handhaving. In de beleidsregel VTH is opgenomen hoe en in welke gevallen wij omgaan met marges in weten regelgeving. Een ander gebied waar we ruimte hebben, is het niet-wettelijke deel van het milieubeleid. Daar kunnen we onze eigen ambities definiëren en 17

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

programma’s draaien met inzet van menskracht, middelen en - steeds vaker - de medewerking van externe stakeholders.Voorbeelden hiervan zijn het stimuleren van duurzame ontwikkeling, subsidies voor niet-gouvernementele organisaties op het gebied van natuur en milieu (NGO’s) en ons Energieprogramma.

EINDDOELEN MENS

M I L I E U K WA L I T E I T

hinder / gezondheid

concentraties van stoffen in bodem, water, lucht, stilte, geur, licht, . . . ECOSYSTEEM

vitaliteit / diversheid MILIEUDRUK

MARKT

Landbouw

Hoeveel activiteiten?

Consumenten

AUTONOOM

DEMOGRAFIE\ TECHNOLOGIE

Milieudruk per activiteit?

Verkeer Diensten

Waar is de activiteit?

Industrie

EU BELEID

RIJK PROVINCIE GEMEENTE WATERSCHAP

PROVINCIE INTEGRAAL BELEID RO

VERKEER

NATUUR

18

MILIEU

EZ

2. Visie en rol van de provincie op milieugebied 2.1 Visie Groningen heeft een leefomgeving die schoon, veilig en gezond is, met robuuste natuur en volop innovatieve b edrijvigheid die geen hinder veroorzaakt. Mensen en ecosysteem moeten in gezonde balans en met versterking van erkende kwaliteiten van de leefomgeving kunnen floreren in Groningen. Wij werken hieraan door, midden in het maatschappelijk veld, de voorwaarden te scheppen voor duurzame ontwikkeling en voor een gezonde, veilige leefomgeving. Daarvoor stellen we ons actief op en vullen een aantal rollen in, van bevoegd gezag tot partner en van stimulator tot regisseur (zie 2.3). In onze visie heeft het milieubeleid een belangrijke rol. We zetten dit beleid in om het milieu duurzaam te beschermen en de milieukwaliteit waar mogelijk te verbeteren. Ook kan het milieubeleid bijdragen aan doelen van overig beleid, zoals het natuurdoelen, economische doelen en doelen van een goede ruimtelijke ordening.

Bestuurlijke uitgangspunten

Op 17 juli 2012 heeft het college van GS –aanvullend - de volgende uitgangspunten vastgesteld: zz Het college geeft de komende periode inhoudelijk prioriteit aan betere bescherming van mens en milieu, het oplossen van historische hindersituaties en het voorkomen van nieuwe hindersituaties; zz Om dit te bereiken zal het college het milieubeleid aanscherpen. Deels is dat inhoudelijke (scherpere toets binnen de beperkte mogelijkheden van het wettelijke milieu-instrumentarium) en deels procesmatig (toepassing vergunningen en handhavinginstrumentarium). Die aanscherpingen volgen ondermeer uit de audits op 25 risicovolle bedrijven. Ook de milieuonderdelen in het project Ecologie en Economie in Balans en de milieuklachtenlijn leveren input. Eveneens wordt gebruik gemaakt van de kennis omtrent moeilijk oplosbare knelpunten waarbij bedrijven en bewoners elkaar in de weg zitten; zz Aanscherpingen binnen het milieubeleid alleen bieden onvoldoende mogelijkheden om antwoord te bieden aan de voorliggende vragen. Andere beleidsdomeinen leveren hieraan ook hun bijdrage. In sommige gevallen is handelen via het ruimtelijke spoor veel effectiever, soms ook biedt het economisch en verkeers- en vervoersbeleid mogelijkheden. In de kern gaat het erom, dat altijd vanuit het beleidsdoel wordt beoordeeld, wat de beste aanpak is en welke instrumenten binnen de verschillende beleidsvelden moeten worden ingezet. Dit versterkt integraal en samenhangend beleid; zz Echter, deze aanpak laat onverlet dat keuzes moeten worden gemaakt welke beleidsdoelen prevaleren. Door in samenhang met verschillende beleidsdomeinen afwegingen maken met oog voor de belangen in de toekomst (integrale, lange termijn afweging), wordt invulling gegeven aan de kern van duurzame ontwikkeling;

19

I N T E G R A A L

M I L I E U

zz

zz


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Als specifieke mogelijkheid om een aantal knelpunten op het grensvlak van ruimtelijk, economisch en milieubeleid op te lossen ziet het college het instellen van een saneringsregeling voor milieuhinderlijke bedrijven. De beleidsmatige en financiële mogelijkheden en randvoorwaarden hiervoor krijgen een nader onderzoek. Basis van de uitwerking moet zijn, dat bedrijven goed worden gefaciliteerd voor een komst naar Groningen. Dit is een expliciete keuze.Verdere differentiatie bij de vestiging van bedrijven (wat voor soorten bedrijven willen we wel of niet waar hebben), een ketenbenadering en de bijbehorende voorzieningen kan hierbij een rol spelen. Als dit scherpere regels in de Omgevingsverordening vraagt, dan kan dat. De differentiatie van bedrijfslocaties gaat samen met het stimuleren van duurzame ontwikkelingen en technologische innovaties.

2.2 Doelen Hoofdoelstelling

De hoofddoelstelling van ons omgevingsbeleid binnen onze visie voor de lange termijn is: “Duurzame ontwikkeling- voldoende werkgelegenheid en een voor mens en natuur leefbaar Groningen met behoud en versterking van de kwaliteit van de fysieke omgeving, waarbij toekomstige generaties voldoende mogelijkheden houden om zich te ontplooien”. Wij willen op verschillende manieren bijdragen aan een duurzame ontwikkeling van de provincie Groningen. We zoeken daarbij naar een goede balans tussen leefbaarheid, milieu en economie. Deze visie is opgenomen in ons Provinciaal Omgevingsplan (POP). De subdoelstellingen -per milieuthema- staan beschreven in de betreffende paragrafen van dit beleidsplan.

20

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

2.3 Provinciale rollen Onze invloed, als provinciale overheid, op het gebied van milieu moet niet worden overschat. In paragraaf 1.1 is daar onder het kopje ‘reikwijdte van het milieubeleid’ in algemene zin al op gewezen. Waar wij geen wettelijke taken hebben beperkt onze rol zich vaak tot stimuleren en ondersteunen1. In het kader van het beginsel ‘decentraal wat kan, centraal wat moet’ zijn veel taken overgedragen naar gemeenten. Een voorbeeld hiervan is de ruimtelijke ordening. Ruimtelijke ordening is juist de sleutel tot een goede kwaliteit van leven en daarmee ook een goede milieukwaliteit. Goede ruimtelijke ordening kan hinder veelal voorkomen. De bevoegdheid voor de ruimtelijke ordening en de daarbij passende normstelling ligt - in de vorm van het vaststellen van bestemmingsplannen - bij de gemeenten. De provincies zijn, in lijn met het bestuursakkoord in het vervolg op het advies van de commissie Lodders, regionaal gebiedsregisseur op ruimtelijk en economisch terrein. Door middel van integrale kaderstelling, programmering en contracteren sturen provincies op bovenlokale belangen. Milieuvoorwaarden en milieumaatregelen maken hier onderdeel vanuit. De komende periode zullen we de rol van regionaal gebiedsregisseur (nog) actiever invullen om de bovenlokale milieudoelen te realiseren, uiteraard in goed overleg met onder meer de gemeenten. De omvang en hardnekkigheid van milieuproblemen vraagt om inzet en samenwerking van alle betrokkenen. Daarbij zien wij vier provinciale rollen: zz Bevoegd gezag (vergunningverlening, toezicht en handhaving) zz Partner met gedeelde bevoegdheid (inzet van geld en mensen) zz Regisseur (ondersteunen, mogelijk maken of ontmoedigen) zz Kennismakelaar (bijvoorbeeld bij bodem, geluid en externe veiligheid) Daarnaast zijn wij toezichthouder op de waterschappen. Ook hebben wij een rol als opdrachtgever en eigenaar van de Omgevingsdienst Groningen. Gedeputeerde Staten sturen op doelen, tijd en geld. Zij doen dit als bevoegd gezag voor de taken van de Omgevingsdienst door middel van het opdrachtgeverschap. Daarbij kunnen zij tevens inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen en lokale omstandigheden. Als opdrachtgever zijn GS verantwoordelijk voor het wat en waarom van de opdracht. De Omgevingsdienst Groningen is als opdrachtnemer verantwoordelijk voor hoe de opdracht wordt uitgevoerd. GS blijven verantwoordelijk voor het vaststellen van uitvoeringsbeleid. De provincie is na de totstandkoming van de omgevingsdienst: 1. Mede-eigenaar 2. Bestuursorgaan met beleidsbevoegdheid 3. Opdrachtgever 4. De regisseur handhaving, vergunningen en kwaliteit (wettelijk verankerd) in het gebied en 5. Interbestuurlijk toezichthouder op gemeenten (wettelijk verankerd)

1

Deze rollen zijn, naast onze rol om te beschermen, faciliteren, regisseren en ontwikkelen beschreven en opgenomen in de bijlage bij het POP.

21

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

De betekenis en invulling van deze verschillende (soms nieuwe) rollen wordt in het kader van onze relatie met de Omgevingsdienst Groningen en de ontwikkeling van een beleidsafdeling Milieu verder uitgewerkt en zijn met name organisatorisch van aard. Het slagvaardig invullen van deze rollen –mede door de ontwikkelingen van de omgevingsdiensten en de nieuwe Omgevingswet- wordt de komende jaren nog belangrijker en tegelijkertijd complexer. We zullen ons vanuit onze verschillende rollen maximaal inspannen voor de realisatie van de voorgenomen milieudoelstellingen.

Onze rol in relatie tot onze partners

Ontwikkelen en uitvoeren van ons milieubeleid kunnen wij niet alleen, maar doen we in nauwe samenwerking met de andere afdelingen binnen de provincie en onze bestuurlijke en maatschappelijke partners. Dit levert een betere beleidsinhoud en een betere maatschappelijke legitimatie (draagvlak) op. Wij doen dit samen met:

zz

zz

zz

zz

22

Maatschappelijke partners Als provincie hebben wij de taak om op te komen voor het algemeen belang. Dit doen we via ons beleid.Wij werken da arbij samen met onze partners in de regio. Dat zijn, naast de bestuurlijke partners gemeenten en waterschappen, vooral onze burgers, het bedrijfsleven, de kennisorganisaties en maatschappelijke organisaties op het gebied van natuur en milieu. Gemeenten Gemeenten hebben hun eigen wettelijke rol en taken voor de milieuthema’s.Vanwege hun bevoegdheid voor de goede lokale ruimtelijke ordening (bestemmingsplannen) zijn gemeente een cruciale partij bij het voorkomen van milieuhinder. Dat vraagt om een zorgvuldige afstemming tussen gemeenten en provincie. Desgewenst kunnen wij gemeenten ondersteunen of faciliteren bij de uitvoering van hun taken. Een voorbeeld hiervan is de inbreng van milieu informatie (bijvoorbeeld bodeminformatie) bij ruimtelijke planvorming. Daarnaast zoeken we samenwerking met gemeenten bij het realiseren van onze provinciale milieubeleidsdoelen, zoals de Omgevingsdienst Groningen. Daar waar gemeenten hun wettelijke taken niet (kunnen) verrichten of wanneer specifieke provinciale, dus bovenlokale belangen in het gedrang komen, vervalt onze terughoudendheid. Waterschappen Naast gemeenten hebben ook waterschappen hun eigen wettelijke taak voor milieuthema’s. Lozingen op oppervlaktewater worden door het waterschap vergund via de watervergunning. Voor het watersysteem zijn, naast wettelijke lozingseisen voor een aantal stoffen, ook specifieke doelen vastgesteld via de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) waaraan voldaan moet worden. De waterschappen voeren de KRW maatregelen uit, deze hebben als doel om het watersysteem in Nederland gezond te maken en houden. De provincies hebben de verantwoordelijkheid over de coördinatie van de KRW.Wij rapporteren de voortgang hiervan aan het Rijk, het Rijk rapporteert aan Europa. Als Provincie Groningen zijn wij daarnaast algemeen toezichthouder op de waterschappen.Wij controleren via voortgangsgesprekken of de waterschappen hun taken adequaat uitvoeren.Waar mogelijk en noodzakelijk ondersteunen we de uitvoering van maatregelen door de waterschappen, vooral gericht op de uitvoering van KRW-maatregelen in combinatie met de uitvoering van Natura2000 en Ecologische Hoofdstructuur. Het Rijk en Europa Wij kiezen voor een actieve benadering. Europese weten regelgeving die voor de provincie van belang is, proberen we vroegtijdig te beïnvloeden. Ook benutten we Europese fondsen om provin ciale projecten uit te voeren. Daarnaast willen wij meedenken over het realiseren van gezamenlijke doelstellingen en meeschrijven aan kaderregelingen en programma’s. Als medeoverheid en bevoegd gezag vervullen wij een belangrijke rol bij de adequate uitvoering van Europese en nationale regelgeving. Daarbij signaleren wij knelpunten bij de implementatie, de uitvoeringspraktijk en de handhaafbaarheid van wetten en regelingen. Door deze signalen door te geven aan het Rijk en Brussel kunnen wij bijdragen aan betere regelgeving.Wij zullen onze kennis inbrengen in de discussie over herziening van bestaande nationale en Europese regelgeving en bij het maken van nieuwe regelgeving. Daarbij werken wij waar mogelijk samen met de andere provincies in het Interprovin ciaal Overleg (IPO).

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

2.4 Gebiedsgericht milieubeleid In de milieuregelgeving zijn minimumkwaliteiten van de leefomgeving in normen vastgelegd. De toepassing van deze wettelijke normen leidt echter niet vanzelfsprekend in alle situaties tot een passende leefomgevingskwaliteit. Bovendien kunnen milieuaccenten/gewenste leefomgevingskwaliteit verschillen per type gebied. Zo vinden bewoners van een binnenstad een hoger geluidsniveau in hun omgeving vaak acceptabel, terwijl de kans groot is dat een bewoner van een plattelandsdorp of het landelijk gebied een dergelijk geluidsniveau storend vindt. Het is dan ook logisch om te differentiëren naar aard van het gebied.Vanwege de focus op milieukwaliteit, zal dit vragen om een benadering via immissies. Hierbij wordt op een bepaalde locatie de extra milieudruk van bronnen afgezet tegen de reeds aanwezige achtergondconcentraties, om te bepalen wat wenselijk en acceptabel is.

De verschillende gebieden in Groningen vragen om specifiek maatwerk in de bescherming tegen milieudruk. (foto’s:Westerkwartier en Veenkoloniën)

23

23

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

We willen de Groninger gemeenten en waterschappen uitnodigen samen met ons te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor gebiedsgericht milieubeleid. Afhankelijk van het gebied willen we ook het bedrijfsleven en de NGO’s betrekken. Het bepalen van zogenaamde milieukwaliteitsprofielen kan daarbij een nuttig hulpmiddel zijn. Deze profielen geven per gebied aan wat de gewenste kwaliteit is van geluid, geur en lucht, water en bodem. Maar ook natuur, klimaatbestendigheid en duurzaamheid zijn aspecten die kunnen samenkomen in milieukwaliteitsprofielen. Dit vereist in ieder geval een goed beeld van de huidige milieukwaliteit van het gebied. Milieukwaliteitsprofielen hebben een belangrijke communicatieve functie. Ze kunnen er bij planvorming voor zorgen dat duurzaamheid en omgevingskwaliteit vroegtijdig als randvoorwaarden worden meegenomen. Met behulp van dergelijke profielen kunnen de milieueffecten, die zijn verbonden aan ruimtelijke keuzes, tijdig worden afgewogen. Bovendien kunnen burgers en andere belanghebbenden vooraf inzicht krijgen in de woon- en leefkwaliteit die wordt nagestreefd. Het project Ecologie en Economie in balans is een voorbeeld van gebiedsgericht werken. Wij leveren binnen dit project –vanuit onze milieuambities– actief een bijdrage aan de gebiedsontwikkeling in de Eemsdelta. Onze inspanningen zijn erop gericht om milieudoelen (waaronder natuur) optimaal mee te laten wegen bij de verdere ontwikkelingen in het gebied. Het gebiedsgerichte milieubeleid zal enerzijds maatwerk zijn op regioniveau, maar zal binnen het gebied niet tot rechtsongelijkheid of willekeur mogen leiden met betrekking tot de vergunningverlening voor de bedrijven die het betreft. Ook op dit vlak zal afstemming met de gemeenten nodig zijn en zal de benadering van de bedrijven door provincie en gemeente meer moeten worden geharmoniseerd.

2.5 Duurzame Ontwikkeling als kompas Duurzaamheid-fysiek

De wellicht belangrijkste uitdaging waar we als maatschappij voor staan is Duurzame Ontwikkeling. Het begrip heeft veel definities. Het woord ‘duurzaam’ wordt veel gebruikt in marketing en beleid. Ook het POP gaat uit van Duurzame Ontwikkeling als hoofddoelstelling voor ons beleid voor de leefomgeving. Wij zetten in op een toekomstbestendige ontwikkeling, waarin wij de kringloop van stoffen willen sluiten. En waarin het gebruik van hernieuwbare voorraden (biomassa, schoon water) niet groter is dan de snelheid waarmee de natuur die voorraden aanvult. Daarmee zorgen wij ervoor dat ook de generaties na ons in hun (materiële) behoeften kunnen voorzien.

24

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

In ons milieubeleid dragen we hier op verschillende wijzen aan bij. Energiebesparing en duurzame energie beperken de broeikasgasuitstoot en het opraken van eindige fossiele brandstoffen. We stimuleren de nuttige toepassing van afval, waaronder van baggerslib uit eigen waterbodems (herstel van wierden). Bermmaaisel vergisten we voor biogasproductie. Als er door graafwerkzaamheden grond vrijkomt bij, dan willen we die zo goed mogelijk in de directe omgeving hergebruiken. Ook stimuleren wij via diverse programma’s onderzoek en ontwikkeling van bio-based producten, die geheel passen in een kringloopeconomie.

Duurzaamheid-PPP

Voor zover de materiële kant van de zaak. Duurzaamheid heeft ook een andere dimensie, namelijk de gelijktijdige volume groei in zowel (1) het sociale, (2) het ecologische als (3) het economische domein: People, Planet en Profit (PPP). Gelijktijdige groei van deze drie ‘kapitalen’ betekent dat er geen afwenteling plaatsvindt. Bijvoorbeeld: geen nieuwe natuur ten koste van broodnodige arbeidsplaatsen, geen nieuwe wegen ten koste van versnippering van onze landschappen en geen landbouw ten koste van duisternis, biodiversiteit en dierenwelzijn.

Het zijn echter vooral autonome factoren die bepalen hoe de samenleving zich ontwikkelt, en of dat richting ‘duurzaam’ is. Het gaat om demografie, technologie, marktstructuur, productie en consumptie, en achterliggende factoren als normen en waarden. Op deze factoren heeft beleid slechts beperkte invloed. Paragraaf 2.1 verwijst daarnaar onder het kopje ‘mondiale ontwikkelingen’. Toch maakt ook de provincie elke dag keuzes die direct of indirect effect hebben op ons sociale, ecologische en economische kapitaal. Bijvoorbeeld bij ons wegbeheer, het stimuleren van de energiesector of de verbouwing van ons provinciehuis. Maar ook de inzet voor levendige dorpen, de ontwikkeling van de Eemshaven, waterbergingsgebieden en de aanpak van de Zuidelijke Ringweg zijn voorbeelden waarin effecten op de verschillende domeinen nadrukkelijk aan de orde zijn. Als daarbij de tegengestelde belangen (deels) blijven bestaan, dan zoeken we naar een gedragen balans waarin we ook nadelen accepteren.Vaak echter blijken win-win (-win) oplossingen mogelijk en kunnen interessante stappen worden gezet naar een duurzame ontwikkeling.

25

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Milieukapitaal

Het ecologische kapitaal is een wat abstract begrip dat verwijst naar de optelsom van soorten en hoeveelheden van biodiversiteit en natuur. Een voorwaarde voor de groei van dit kapitaal is - naast natuurbeleid - een schoon milieu. Maar milieubeleid kan ook bijdragen aan de andere kapitalen, bijvoorbeeld doordat milieutechnologie leidt tot innovaties en nieuwe werkgelegenheid of doordat goede waterkwaliteit meer en veilige buitensport mogelijk maakt. In september 2011 hebben Provinciale Staten een motie aangenomen die oproept tot borging van duurzaamheid in ons beleid en in onze organisatie. Daarvoor introduceren we hulpmiddelen en schatten we vooraf de integrale duurzaamheidseffecten in van voorgenomen beleid. Dat doen we uiteraard ook in de kaderstelling en de uitvoering van ons milieubeleid. Bovendien rapporteren we hierover in voorstellen en verantwoordingen.

2.6 Integraal Milieubeleid Dit document beschrijft ons totale beleid om milieudoelen te realiseren. Dat beleid reikt verder dan alleen milieubeleid in engere zin: instrumenten en maatregelen om vervuiling door en uitstoot van hinderlijke stoffen, geluid en licht te beperken. Want ook ander beleid helpt mee om de milieudoelen te halen. Daarom is afstemming van beleid zinvol en noodzakelijk. Dat biedt ook een betere basis voor een belangenafweging. Wij noemen dat integraal beleid. Als illustratie een drietal voorbeelden: zz

zz

zz

Geluidsoverlast die bewoners ondervinden van een naastgelegen provinciale verkeersweg. Normaliter leidt dit tot technische maatregelen als stil asfalt, geluidsschermen of woningisolatie gecombineerd met het toestaan van het hoge geluidsniveau op de gevel (maatregelen uit het verkeersbeleid). Maar de situatie is te voorkomen door geen woningbouw toe te staan in een brede zone langs de genoemde weg, of door de weg überhaupt daar niet aan te leggen dan wel op te heffen (ruimtelijke ordening). In alle gevallen wordt de geluidshinder verminderd of voorkomen, hetgeen een milieudoel is. Vermesting van landbouwgebieden met matige gronden oppervlaktewaterkwaliteit. Door de mineralenwetgeving (milieubeleid) is dat te verminderen. Maar ook door omzetting van de landbouwgrond tot natuurgebied (natuurbeleid), of door mestvergisting (energiebeleid) of ligboxenstallen (landbouwbeleid). Al deze oplossingen leiden tot een betere conditie van de bodem en minder belasting van het gronden oppervlaktewater. CO2-uitstoot van elektriciteitscentrales. Dat is een mondiaal milieuprobleem. CO2-afvang en -opslag (milieubeleid) of meer windenergie en zonnepanelen (energiebeleid) kunnen de uitstoot verlagen. Ook innovaties als warmtekrachtkoppeling en nieuwe gasturbine-technologie (economisch beleid) kunnen daaraan bijdragen.

In praktijk zijn beleidsdoelen dus via verschillende beleidsterreinen te bereiken. Onderstaande tabel is niet uitputtend maar geeft een hiervan een indicatie. BELEIDSVELDEN NATUUR EN LANDSCHAP

RUIMTELIJKE ORDENING

MILIEU

Robuuste & gevarieerde natuur

X

X

X

Ruimtelijke kwaliteit

X

X

Schoon & veilig leven

X

X

Economie & werkgelegenheid

X

X

BELEIDSDOELEN

Bereikbaarheid

26

X

ECONOMIE

VERKEER EN VERVOER

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Hoogkerk

Het maken van dit integraal milieu beleidsplan viel deels samen met het opstellen van het natuurbeleid 2013-2021. Daarbij zijn voor zover mogelijk de beleidsontwikkelingen afgestemd.

2.6.1 Milieu en Ruimtelijke Ordening

De fysieke leefomgeving omvat onder meer de ‘grijze’ milieucompartimenten water, bodem en lucht, maar ook de levende natuur en menselijke bouwwerken (infrastructuur, gebouwen, cultureel erfgoed). Gebruiksactiviteiten hebben invloed op die leefomgeving. Een activiteit verandert de bruikbaarheid, gezondheid en veiligheid en daarmee de waarde van de leefomgeving. Bij het gebruik van de leefomgeving spelen vaak tegengestelde belangen. We willen wonen, werken en recreëren. Maar tegelijkertijd willen we behoud of verbetering van ruimtelijke kwaliteit én we willen duurzaam ruimtegebruik, dus zonder onomkeerbaar ruimteverlies maar met voldoende mogelijkheden voor komende generaties om in hun ruimtebehoeften te voorzien. De overheid moet hiertussen een evenwicht vinden. Wij hebben daarom tientallen verschillende wetten en regels over activiteiten in de leefomgeving. Er zijn aparte wetten voor ruimtelijke ordening, bodem, waterbeheer, milieu, mijnbouw, monumentenzorg, natuur, bouwen en infrastructuur. Die regels worden telkens aangepast aan de maatschappelijke ontwikkelingen. Desondanks ‘wringen’ op veel plaatsen in de provincie de aanwezige en gewenste functies met bestaande bedrijvigheid. Er wordt daar hinder ervaren van bedrijven. Die hinder kan milieu hygiënisch van aard zijn (geur, lucht, geluidsoverlast) maar niet zelden is er ook sprake van een probleem wat vooral ruimtelijk van karakter is. De milieubelasting is dan, binnen de vergunning eisen, een probleem omdat er gewenste ruimtelijke ontwikkelingen mee worden geblokkeerd, of doordat kwetsbare functies (bijv. woningbouw) zijn opgeschoven richting bedrijf. Ook kan er sprake zijn van hinder voor omwonenden hoewel het bedrijf wel aan de milieu eisen (vergunningvoorschriften) voldoet. 27

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Wij willen in het oplossen van deze problematiek met een duidelijk ruimtelijke component een actieve rol spelen. Het ruimtelijk en milieubeleid wil conflicterende situaties voorkomen. In veel gevallen zal een tweesporenbeleid nodig zijn, waarbij zowel het instrument van de ruimtelijke ordening als dat van de milieuwetgeving wordt ingezet om tot aanvaardbare situaties te komen. Overigens botsen ruimtebehoeften niet altijd met duurzaam ruimtegebruik: een zekere menging van functies (wonen, werken, dienstverlening) kan de aantrekkelijkheid van steden en dorpen zelfs vergroten.

Ruimtelijke ordening: het bestemmingsplan

De afstemming tussen ruimtelijke ordening en milieu is de laatste jaren sterk verbeterd en al deels verankerd in beleid en weten regelgeving. Denk bijvoorbeeld aan geluid, bodem, geur en externe veiligheid. Dat laat onverlet dat voldoende en vroegtijdige aandacht voor milieu bij ruimtelijke ontwikkelingen nodig is om een goede fysieke leefomgevingskwaliteit te bereiken of te handhaven. Het bestemmingsplan van de gemeente is hiervoor het integratiekader. Hierin zijn de gevolgen van functies als bedrijvigheid, recreatie en natuur voor het woon- en leefmilieu afgewogen.

Milieuwetgeving: de omgevingsvergunning

Milieuwetgeving beperkt de milieugevolgen van een bedrijf, dat volgens een bestemmingsplan op een bepaalde plaats toelaatbaar wordt geacht. Het bevoegd gezag kan hiervoor voorschriften opnemen (te nemen milieumaatregelen) in de vergunning. Met de vergunning kan hinder zoveel mogelijk worden voorkomen of beperkt. Dit kan met name voor de directe hinder die wordt veroorzaakt door activiteiten of installaties binnen de inrichting. Aanpak van indirecte hinder van bijvoorbeeld aan- en afrijdend verkeer kan niet worden geregeld in vergunningen. Hier biedt de ruimtelijke ordening en het verkeers- en vervoersbeleid meer soelaas.

Het belang van zonering

Een bestemmingsplan moet in bestaande bebouwde gebieden ruimte bieden aan een zekere functionele verscheidenheid, maar tegelijkertijd conflicten voorkomen tussen een goed woon- en leefklimaat en de belangen van (bestaande) bedrijven. Een veilige en gezonde fysieke leefomgeving kan bereikt worden door maatregelen aan de bron die leiden tot minder uitstoot, minder gevaar, etc. Dat heeft uit een oogpunt van preventie verre de voorkeur. Maar ook maatregelen aan de kant van de ontvangende omgeving, of maatregelen ten aanzien van het overdrachtsgebied helpen. Dit laatste apeleert aan de ‘eerste wet van milieubeleid’: afstand houden! Dit gebeurt ondermeer door zonering. Toepassing van zonering kan veel potentiële conflictsituaties voorkomen, waarbij milieuaspecten in het geding zijn. Daartoe wordt in het bestemmingsplan rondom milieubelastende bedrijvigheid een gebied gecreëerd waarbinnen beperkingen gelden voor nieuwe activiteiten of de uitbreiding van bestaande activiteiten. Daarbij wordt bovendien rekening gehouden met cumulatieve effecten voor de omgeving. Een goede milieuzonering is ook bedrijfseconomisch van groot belang: “het juiste bedrijf op de juiste plek”. Bij ruimtelijke scheiding kan sprake zijn van uitwaartse of inwaartse zonering. Uitwaartse zonering start bij de milieubelastende activiteit als gegeven, met als doel milieugevoelige functies in de omgeving te weren. In de zone gelden dan beperkingen voor milieugevoelige functies en voor (andere) milieubelastende activiteiten. Inwaartse zonering denkt vanuit een milieugevoelige functie en creeert daaromheen een beschermende bufferzone. Dit kan tot gevolg hebben dat bij de invulling van een bedrijventerrein minder belastende activiteiten op kleine afstand en meer belastende activiteiten op grotere afstand worden toegelaten. Milieuzonering kan dus extra ruimte vragen, bijvoorbeeld ten behoeve van externe veiligheid of luchtkwaliteit, maar kan ook leiden tot een betere indeling van de ruimte en daarmee juist tot een zuiniger ruimtegebruik (bijvoorbeeld inwaartse zonering van een bedrijventerrein).

28

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Voorbeeld van een risicocontour op een bedrijventerrein. Binnen de contour is het plaatsgebonden risico groter dan 10-6, d.w.z. de kansvan op overlijden door een ongeluk gevaarlijke stoffenBinnen is groterde dancontour 1 op deismiljoen per jaar. Binnen de Voorbeeld een risicocontour op eenmet bedrijventerrein. het plaatsgebonden -6 woningen aanwezig zijn. risicocontour geen , d.w.z. de kans op overlijden door een ongeluk met gevaarlijke stoffen is groter risico grotermogen dan 10 dan 1 op de miljoen per jaar. Binnen de risicocontour mogen geen woningen aanwezig zijn.

Voor milieuzonering is de brochure “Bedrijven en Milieuzonering” van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) een belangrijk hulpmiddel. De brochure vermeldt voor de meest voorkomende bedrijfstypen, op basis van de potentiële milieubelasting, een “milieucategorie” en een “grootste afstand”. Het gaat daarbij om richtafstanden tot een milieugevoelige bestemming om hinder door geur, geluid en externe veiligheid uit te sluiten of tot een aanvaardbaar niveau te beperken. Daarbij is het gebiedstype mede bepalend.De brochure kan ook worden gebruikt om de toelaatbaarheid van milieugevoelige functies in de nabijheid van bestaande bedrijven te reguleren. De VNG-brochure is daarmee een belangrijk hulpmiddel in de bestemmingsplanpraktijk. Voor de toepassing van de VNG-brochure “Bedrijven en Milieuzonering” is het van belang: dat de toegelaten categorieën steeds nauwkeurig worden afgestemd op de aard van de omgeving, nu en in de verre toekomst; hetzelfde geldt voor de bedrijven binnen de categorieën; zz dat steeds op basis van eigen inzicht en kennis de toegelaten bedrijven binnen de categorieën worden gecheckt en waar nodig worden aangepast, uiteraard met een deugdelijke motivering; de publicatie loopt nu eenmaal steeds iets achter recente ontwikkelingen aan en is ook niet meer dan een indicatieve basislijst; zz Afwijkingen van de afstanden uit de VNG-brochure dienen steeds duidelijk te worden gemotiveerd; zz dat de publicatie vooral geschikt is voor situaties in het stedelijke gebied maar kan ook worden gebruikt voor situaties in het landelijk gebied. Om mogelijke nadelige gevolgen van bedrijven voor het milieu te voorkomen of tot een aanvaardbaar niveau te brengen, kunnen in een bestemmingsplan, aanvullend op milieuzonering, zonodig beperkingen worden gesteld aan de schaalgrootte van bedrijven. zz

29

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Verantwoordelijkheden en bevoegdheden

De gemeente is in beginsel de aangewezen overheid om de functie en gebruiksmogelijkheden van gronden - met het oog op een goede ruimtelijke ordening - te verankeren in bestemmingsplannen. Indien het ruimtelijk belang het gemeentelijke niveau naar aard en schaal overstijgt, kan de provincie die verantwoordelijkheid geheel of gedeeltelijk overnemen. Dat kan met verschillende instrumenten, varierend van overleg, convenanten, subsidies en kennis overdracht tot de inzet van juridische bevoegdheden, zoals het geven van instructies aan gemeenten. In de praktijk is echter sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid van het rijk, de provincies en gemeenten. Daarbij geldt steeds dat ieder bestuursniveau datgene doet wat voor dat niveau het meest geëigend is.

Faciliterende rol van de provincie

Bewoners mogen rekenen op een goede milieu- en leefomgevingskwaliteit. Gemeenten, waterschappen en provincie spannen zich daartoe gezamenlijk in. Een vroegtijdige integratie van ruimtelijke ordening en milieu in het gemeentelijke bestemmingsplan is daarom van groot belang. In dat kader wil de provincie de gemeenten faciliteren met het verstrekken van milieuinformatie, zoals de bodemkwaliteitskaarten. Ook waterschappen leveren belangrijke informatie met hun waterkansenkaart en waterbeheerplannen. Water is een belangrijk, structurerend element voor de ruimtelijke ordening.

Milieueffectrapportage (m.e.r.)

Een van de instrumenten die we in ons beleidsplan willen uitlichten is milieueffectrapportage (m.e.r.). M.e.r. is een procedure die is gebaseerd op Europese regelgeving . In Nederland is m.e.r. geregeld in de Wet milieubeheer. Afhankelijk van de activiteit kan de m.e.r.-plicht onder meer gelden bij structuurvisies, bestemmingsplannen en vergunningen die besluiten bevatten over activiteiten met mogelijk grote milieugevolgen. Dit betekent dat de provincie in veel gevallen een belangrijke rol en taak heeft bij de uitvoering van m.e.r.-procedures. M.e.r. heeft tot doel om het milieubelang een volwaardige plaats te geven in de besluitvorming over activiteiten met mogelijk belangrijke nadelige gevolgen voor het milieu. M.e.r. brengt de milieugevolgen in beeld voordat een besluit over een plan of project wordt genomen. Daarmee is m.e.r. hèt instrument voor een integrale afweging tussen ruimtelijke ordening en milieu. Doordat de milieueffecten in een zo vroeg mogelijk stadium in beeld worden gebracht, heeft een milieueffectrapport (MER) niet alleen invloed op de procedure, maar juist ook op de planinhoud en het planproces. Dit komt vooral tot uiting doordat in een MER de redelijkerwijs voor een project te beschouwen alternatieven in beeld moeten worden gebracht. M.e.r. is dus een wettelijke procedure waarmee een MER wordt opgesteld. In een MER moeten onder andere aan de orde komen: de voorgenomen activiteit, de alternatieven en de te nemen besluiten. In het MER worden de milieugevolgen van de verschillende alternatieven met elkaar vergeleken. Wanneer m.e.r. tijdig in een planproces wordt ingezet , draagt het bij om zz Te toetsen of ontwikkelingen passen bij de ambities op bijvoorbeeld het gebied van duurzaamheid, omgevingskwaliteit en natuur zz Inzicht te krijgen in knelpunten, kansen en dillema’s op milieugebied zz Te beoordelen of, hoe en waar nieuwe ontwikkelingen haalbaar zijn door de toetsen aan wettelijke normen en andere randvoorwaarden om zo een juridisch robuust besluit te kunnen nemen zz De effecten van meerdere activiteiten gezamenlijk in beeld te krijgen (cumulatie) zz Belanghebbenden vroegtijdig te informeren en te raadplegen, zodat verrassingen in een later stadium kunnen worden voorkomen. Hierdoor ontstaat meer begrip en draagvlak voor de te maken keuzes.

30

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

2.6.2 Milieu en Verkeer & Vervoer

Ook vanuit verkeer en vervoer zetten we verschillende acties in gang die bijdragen aan onze provinciale milieudoelstellingen. Zo investeren wij fors in alternatieven voor het autoverkeer, zoals verdere verbetering van het openbaar vervoer, de aanleg en uitbreiding van P+R terreinen en verbetering en uitbreiding van de belangrijkste fietsroutes. Daarnaast proberen wij samen met de Regio Groningen-Assen (RGA) met mobiliteitsmanagement het (reis)gedrag te beïnvloeden. Dit doen wij door zowel werkgevers als werknemers te wijzen op de mogelijkheden van bijvoorbeeld ‘het nieuwe werken’, waaronder thuiswerken. In het kader van RGA zetten wij in op een vermindering van 5% van het autoverkeer in de spits, en met “Groningen Bereikbaar” worden meer ambitieuze doelstellingen nagestreefd. Ook kunnen wij met het opstellen van concessievoorwaarden voor het openbaar vervoer invloed uitoefenen op de eisen die worden gesteld aan bij voorbeeld duurzaamheid van het materieel en rijgedrag (verbruik). Als provincie hebben we daarbij direct invloed op de trein, en indirect op de bus via het OV-bureau Groningen-Drenthe. Momenteel loopt een quickscan naar duurzame alternatieven op de huidige dieseltrein. Daarbij kijken we naar mogelijkheden tot verduurzaming op de lange termijn (nieuwe concessie per 2020) en op korte termijn (komende jaren middels pilots). Naast duurzaamheid wordt daarbij ook onderzocht of de exploitatiekosten verlaagd kunnen worden. Tot slot volgen wij bij de aanleg of aanpassing van infrastructuur de wettelijke milieurichtlijnen. Wanneer bij verkeersprojecten sprake is van verschillende varianten, wordt het milieuaspect standaard meegenomen in de onderlinge afweging.

Aanleg van een “superfietspad”als maatregel om het aandeel fietsers in de dagelijkse pendel van en naar Groningen te vergroten.

N-46 - de oostelijke ringweg bij Groningen. Betere doorstroming van het verkeer na de reconstructie vermindert de milieudruk.

31

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

2.6.3 Milieu en Natuur

Een goed milieu is een voorwaarde voor een goede natuur. Milieukwaliteit en Natuur zijn in die zin dus een logische keten van oorzaak en gevolg. Maar de milieukwaliteit is vaak onvoldoende en is een gevolg van langjarig te hoge milieubelasting van water, bodem en lucht. De hoge milieudruk op natuur veroorzaakt een belangrijk deel van de achteruitgang van de biodiversiteit.Verzuring, vermesting en verdroging zijn de voornaamste problemen. Maar deze problemen zijn de afgelopen decennia verminderd wat heeft geresulteerd in te terugkomst en herstel van soorten en het herstel van hun leefgebieden. Desondanks blijft de milieudruk een ernstig knelpunt voor het duurzaam behoud van planten en dieren omdat toch nog twee derde van de soorten wordt bedreigd. Het groter en robuuster maken van natuurgebieden kan ook helpen, omdat de veerkracht van het gebied toeneemt. We zien dus dat het milieubeleid belangrijk kan bijdragen om de doelen van het natuurbeleid te bereiken.Voorbeelden zijn de mineralenboekhouding en het uitrijdverbod voor mest, het beperken van het gebruik van landbouwgif, slimme en gedempte verlichting op boerderijen, kassen en langs wegen, rookgasreiniging die zure uitstoot beperkt, verhogen van de grondwaterstand, zuiveren van het oppervlaktewater, etc. Omgekeerd kan het natuurbeleid helpen om milieudoelen te halen, een soort omgekeerde werking of bijkomend voordeel. Denk daarbij aan stiltegebieden waarvan ook de bewoners profiteren van minder hinder. De Nota Natuur 2013-2021 is op verzoek van Provinciale Staten opgesteld naar aanleiding van de totstandkoming van het deelakkoord Natuur tussen IPO en Rijk in februari 2012. Het is een sectorale nota waarin de relatie met andere beleidsvelden staat beschreven. De Nota Natuur beschrijft op welke wijze wij het ingezette natuurbeleid dat stamt uit de jaren negentig willen voortzetten met een doorkijk voor de langere termijn. Daarnaast wordt in het Programma Landelijke Gebied (PLG2) de uitvoering voor de periode 2013 tot en met 2016 opgepakt. In de nota staan plant, dier en mens en zijn omgeving centraal. ‘Welkom in de natuur’, is de benadering. Deze keuze is een accentverschuiving in de benadering, waarbij in het verleden ten onrechte soms het beeld ontstond dat natuurbeleid er alleen omwille van de natuur is en de mens er minder toe zou doen. De provincie wil met haar natuurbeleid vanzelfsprekend ook een bijdrage leveren aan doelstellingen van biodiversiteit. De relaties met diverse andere thema’s / beleidsvelden zijn gelegd. Het gaat bijvoorbeeld om de betekenis van natuur voor de (wettelijke) ontwikkelingsruimte van de economie, recreatie en openstelling/toegankelijkheid, toerisme en natuur, waterkwaliteit, waterveiligheid en droogteproblematiek.

32

32

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

2.6.4 Milieu en Economie

Met het Economisch Actieprogramma Groningen (EAP) 2012-2015 dienen we óók onze milieu doelen. Het thema energie is al jarenlang een speerpunt in ons provinciaal beleid. In zijn algemeenheid spelen wij in op de ontwikkeling waarin overheid en bedrijfsleven steeds meer letten op duurzaamheid, milieubewustzijn en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Deze ontwikkeling biedt kansen voor bedrijven, die producten op de markt brengen die minder schadelijk zijn voor het milieu. Wij doen dit met behulp van gerichte acties op het gebied van Biobased Economy2. Twee concrete voorbeelden zijn de projecten Eemsdelta Green (gericht op de vergroening van de bedrijvigheid in de Eemsdelta) en Economie en Ecologie in Balans, in de zelfde regio maar met meer accent op de regionale kwaliteiten van natuur en milieu. Bij de uitvoering van het EAP werken we integraal en wordt ook de expertise ingezet vanuit milieu (en natuur). Een voorbeeld hiervan is de verduurzaming binnen de landbouwsector. We geven voor wat betreft bedrijventerreinen de komende jaren prioriteit aan herstructurering en revitalisering, waarbij we duurzaam bedrijventerreingebruik stimuleren. In het huidige POP maken we onderscheid tussen de verschillende categorieën bovenregionale bedrijventerreinen. Deze segmentering is voor ons richtinggevend in het overleg met gemeenten en andere partijen. Om hinder voor de omgeving door de zwaardere bedrijven (vanaf milieucategorie 4) te beperken willen we in samenwerking met gemeenten, deze globale segmentering van bedrijvigheid nader uitwerken. Bij deze uitwerking nemen we de omgevingskenmerken en -belangen mee.

E.On Energy From Waste in Delfzijl: hier wordt afval met een hoger rendement omgezet in stoom en electriciteit.

2 In de Biobased Economy vervangt biomassa gedeeltelijk aardolie en chemische grondstoffen voor de productie van (bio)materialen, chemicaliën, voedingsmiddelen, maar ook (transport)brandstoffen, energie en warmte.

33

Er zijn situaties waarin bedrijven en (delen van) lokale bedrijventerreinen niet op de goede plaats liggen waardoor ze in de nabije omgeving overlast veroorzaken (stank, lawaai, stof, verkeer). Daarvoor hebben we in de omgevingsverordening een ontheffing opgenomen, die het mogelijk maakt dat deze bedrijven naar een geschiktere locatie worden verplaatst. Zo’n bedrijfsverplaatsing vraagt echter een forse investering (welke in de meeste gevallen onrendabel is). De komende periode gaan we onderzoeken wat de omvang van deze problematiek is, wat de randvoorwaarden zouden moeten zijn (waaronder objectief afwegingscriteria) en de juridische en financiële mogelijkheden voor een provinciaal fonds. Binnen dit onderzoek wordt ook nagegaan in hoeverre ingrepen en investeringen in de omgeving van het bedrijf meer voor de hand liggen. Bij dit onderzoek besteden we aandacht aan het verdienmodel vanuit het perspectief van de gemeente en het bedrijf, maar ook aan de kosteneffectiviteit van deze maatregel: hoeveel hinder voorkomen we tegen welke prijs? De afweging om te kunnen beoordelen of een bedrijfsverplaatsing het beste alternatief is zal uit deze maatschappelijke kosten-baten analyse moeten volgen. Ons landbouwbeleid is recentelijk is geactualiseerd in de Landbouwagenda 2012-2015. Dit beleid staat nadrukkelijk in het teken van innovatie, milieukwaliteit en verduurzaming van de bedrijfsvoering. Burgers willen meer betrokken zijn bij de landbouw en de Groninger boeren zijn inmiddels de Landbouwdialoog gestart. Met het Groninger Verdienmodel, een intensieve samenwerking met LTO-Noord en de Natuur- en Milieufederatie Groningen, wordt de verduurzaming van de landbouw in Groningen verder ingevuld. Boeren kunnen extra bouwruimte ‘verdienen’ als ze aantoonbaar voldoen aan verdergaande eisen voor duurzaamheid en omgeving.

Ligboxstallen zijn een relatief nieuw fenomeen. Zonder maatregelen zijn ze erg zichtbaar in de duisternis van het buitengebied. Daarom hebben de provincie en de landbouworganisatie LTO-Noord afspraken gemaakt om de lichthinder te beperken (zie ook 4.4.)

34

DEEL B: Milieuthema’s Dit milieubeleidsplan behandelt het onderwerp milieu, thematisch. Dit houdt in dat we het milieu en onze beleidsinzet daarvoor ordenen volgens herkenbare aandachtsgebieden. De thema’s gaan over de kwaliteit van m ilieucompartimenten (water, bodem, lucht), thema’s met betrekking tot mens en leefomgeving (externe veiligheid, geurhinder, geluidshinder, duisternis en stilte en de Provinciale Strategie Gezond en Milieu) en de thema’s energie en klimaat. Natuur en biodiversiteit (als éen van de milieuthema’s) is uitgewerkt in een separate beleidsnota: Groen Groningen, Beleidsnota Natuur 2013-2021. Alle thema’s hebben een zelfde wijze van opbouw: inleiding, wat willen we bereiken, wat doen we daar al voor en wat willen we nog meer doen. In een aantal gevallen verwijzen we binnen de thema’s naar actieplannen en/of uitvoeringsprogramma’s.

35

3. Milieukwaliteit 3.1 Water Inleiding Watervervuiling. Het grootschalige milieubeleid is in Nederland in de jaren 60 gestart met de strijd tegen vervuild oppervlaktewater. Het Pekelder Hoofddiep van de jaren 60 was een treffend voorbeeld van waar het om ging: stank, schuim op en gif ín het water. In heel Nederland legden vissen en kikkers het loodje en in het kielzog hiervan verdween de ooievaar. De vervuiling van ons water had en heeft meerdere oorzaken. Afvalwater van fabrieken en het riool werden ongezuiverd geloosd. Tegenwoordig is de zuivering van deze stromen wél goed geregeld en is de resterende vervuiling genormeerd. De gemeenten pakken vóór 2015

36

36

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

de watervervuiling aan door overstorten van riolen. Percelen die niet zijn aangesloten op het riool, moeten een individuele zuivering toepassen. Een andere belangrijke oorzaak van waterverontreiniging is vervuilde grond, als tussenstation van waaruit stoffen doorlekken (‘naleveren’) die uiteindelijk terecht komen in grond- of oppervlaktewater. De oorspronkelijke vervuiling is dan afkomstig van bijvoorbeeld lekkende vloeistofleidingen en opslagtanks, al dan niet onder de grond, maar ook van oude of illegale afvalstortplaatsen, gasfabrieken en autosloperijen. Het milieubeleid voor water heeft dan ook nauwe relaties met ons bodem- en grondbeleid, zie ook paragraaf 3.2. De intensieve landbouw is in Nederland een grote bron van waterverontreiniging. Door gebruik van bestrijdingsmiddelen en bemesting komen veel chemische stoffen, fosfaten en nitraten in sloten, beken/kanalen en het diepe grondwater. Ook vragen medicijnresten, hormoon verstorende stoffen en gebromeerde vlamvertragers in bodem- en oppervlaktewater om aandacht. Zulke stoffen zijn met de huidige techniek voor rioolwaterzuivering niet of nauwelijks te verwijderen. Maar ook onkruidbestrijding in stedelijk gebied of door particulieren veroorzaakt verontreiniging geven reden tot zorg. De mijnbouw is eveneens een potentiële bron van watervervuiling. Mede in dit kader heeft de provincie zich uitgesproken tegen het boren naar - en winnen van schaliegas in de provincie Groningen.

Integrale benadering. Bij ‘water’ gaat het om twee dingen: de kwaliteit (schoon water, natuurlijke kwaliteit) en de kwantiteit (droge voeten, waterpeilbeheer, veiligheid). Maar ze kunnen niet los van elkaar worden gezien; het zijn twee zijden van dezelfde medaille die ‘’watersysteem” heet. Water is een essentieel element voor het bereiken van een schone en veilige leefomgeving. Watersystemen zijn in hoge mate bepalend voor de inrichting van het landelijk gebied.Voor de natuur en het milieu zijn schoon water en een optimaal waterpeil beide van belang. Schoon water is tevens van groot belang voor mensen. Bodem en (grond) water vormen letterlijk de basis van onze provincie. Mits goed beheerd zorgt deze basis voor een duurzame voedselproductie, voldoende schoon drinkwater en een veilige plek om te wonen.

37

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Het watersysteem en de verdeling van de verantwoordelijkheden daarin.

Gedeelde verantwoordelijkheid. De verantwoordelijkheid voor ons water is verdeeld over vier samenwerkende partijen: provincies, gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven. De provincie doet het overkoepelende strategische beleid en de normstelling. Ook zijn wij verantwoordelijk voor het diepe grondwater, grote grondwateronttrekkingen en industriële lozingen op het riool. Waterschappen doen het operationele waterbeheer. Ze staan voor de kwaliteit van het oppervlaktewater en het ondiepe grondwater en ze verlenen watervergunningen aan bedrijven voor directe lozingen, uiteraard onder het stellen van milieuvoorwaarden. De waterschappen voeren de maatregelen uit die verband hebben met de Europese KaderRichtlijn Water (KRW). Doel is om het watersysteem in Nederland gezond te maken en houden.De provincie ondersteunt dit waar mogelijk en noodzakelijk in combinatie met de uitvoering van Natura2000 en Ecologische Hoofdstructuur. De provincies doen de coördinatie van de KRW. Ze rapporteren de voortgang hiervan aan het Rijk, het Rijk rapporteert aan Europa. Daarnaast zorgen waterschappen voor zee- en rivierdijken, voor peilbeheer, gebieden voor waterberging en voor zuivering van rioolwater. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het stedelijk waterbeheer.

Wat willen we bereiken?

Het provinciale waterbeleid is in het POP beschreven. We willen duurzame, robuuste watersystemen. Dat zijn systemen die goed in staat zijn om zelfstandig extremen op te vangen als droogteperiodes, periodes met veel neerslag en wisselende belastingen met verontreinigende stoffen, zonder dat afwenteling plaatsvindt in tijd of ruimte. De ontwikkeling van zulke systemen is gebiedsgericht maatwerk met oog voor de lange termijn. Dit Integrale Milieu Beleidsplan richt zich op de milieukwaliteit (chemische kwaliteit) van ons provinciale water. Nederland verbetert de waterkwaliteit door het maatregelenprogramma dat is opgesteld op basis van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Oppervlaktewater. De Provincie heeft met de andere partijen in 2009 de doelen en maatregelen van het waterkwaliteitsbeleid vastgesteld.Voor het oppervlaktewater gelden de doelen uit het prioritaire stoffenbeleid van de EU (de Europese Kaderrichtlijn Water). In de Natura2000 gebieden zijn de normen strenger. In Nederland worden deze normen niet in 2015 gehaald, hetgeen volgens de richtlijn zou moeten. De Europese Commissie is echter akkoord gegaan met 2027 als streefjaar voor deze waterkwaliteitsdoelen in Nederland.

38

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Argumenten zijn dat ons land de normen redelijkerwijs niet zo snel kan halen en dat de kosten van de maatregelen dan onevenredig hoog zouden zijn. Grondwater. Wij willen dat het grondwater in onze provincie in 2015 voldoet aan de normen voor nitraat, bestrijdingsmiddelen en de drempelwaarden voor andere risicovolle stoffen. Dat doel is nu al bijna overal bereikt. Het lopend beleid voor mest en bestrijdingsmiddelen houdt die kwaliteit op orde, zo verwachten we. Een andere kwaliteit van het grondwater betreft het vermogen om seizoenwarmte op te slaan en een half jaar later af te geven: Warmte en Koude Opslag (WKO), een duurzame energietechniek die een hoge vlucht neemt. Wij willen het mogelijk maken dat deze systemen veel worden toegepast. Zwemwater. Onze provincie kent op veel plaatsen de mogelijkheid om in het oppervlakte water te zwemmen. Biologische en chemische vervuiling daarin kunnen de gezondheid schaden. De maatregelen die worden genomen om de KRW-normen te halen, zorgen er ook voor dat de kwaliteit van dit zwemwater geleidelijk beter wordt. Het waterschap controleert die kwaliteit tweewekelijks. Als het nodig is, stelt de provincie vervolgens een negatief zwemadvies op of zelfs een zwemverbod in. Wij hanteren hierbij de Europese zwemwaterrichtlijn. Drinkwater. Er gelden strengere normen voor vervuiling in het gronden oppervlaktewater dat dient als bron voor de productie van drinkwater (EU Drinkwaterrichtlijn). Die moeten we halen, vooral door vervuiling te voorkomen. We willen de winningsgebieden duurzaam beschermen, ook in de toekomst.

39

39

I N T E G R A A L

40

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

40

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Wat doen we daarvoor?

De provincie werkt samen met de waterschappen, gemeenten en maatschappelijke organisaties aan de ambities uit de KRW. De maatregelen hiervoor zijn beschreven in het POP en meer uitgebreid in de beheerplannen van de waterschappen. De belangrijkste daarvan zijn: zz Via ons Programma Landelijk gebied 2 (PLG2) nemen samen met maatschappelijke partners maatregelen voor het inrichten van natuurgebieden, zoals de aanleg van natuurvriendelijke oevers, vispassages en beekherstel.Waar mogelijk proberen we die maatregelen in synergyprojecten te combineren met de KRW-opgaven over waterkwaliteit. zz Wij verlenen vergunningen voor activiteiten in natuurgebieden en stellen daarbij voorwaarden ter bescherming van het milieu, waaronder voor water. zz Wij beschermen drinkwaterwinningen door regels in de omgevingsverordening (art.3.7) voor activiteiten in grondwaterbeschermingsgebieden. Risicovolle activiteiten zijn er sowieso verboden. Samen met het Waterbedrijf en de gemeenten kijken we of aanvullende maatregelen nodig zijn. zz In de omgevingsverordening stellen wij regels aan gemeenten over hun zorgplicht bij niet-riool lozingen van huishoudelijk afvalwater. zz Wij hebben een integrale bodemvisie met richtlijnen voor de plaatsing van WKO-systemen, om onderlinge interferentie te voorkomen. Ook gebruiken we de richtlijnen voor toetsing van aanvragen.Voor kleine WKO-systemen (tot 10 kubieke meter per uur) stellen we soepele eisen in de vergunning. Gesloten WKO-systemen kunnen volstaan met een melding. zz Wij stellen vergunningvoorschriften op ter voorkoming van bodemverontreiniging bij bedrijven waarvoor wij het bevoegd gezag zijn. zz Wij saneren bodemvervuilingen, zie paragraaf 3.2. We geven daarbij voorrang aan locaties met onacceptabele risico’s voor mensen door contact met vuile grond én locaties met risico van verontreiniging van het grondwater. zz Wij vergunnen industriële lozingen op het riool, de zogenaamde ‘indirecte lozingen’. Deze taak is relatief nieuw; voor de uitvoering zijn we nog sterk aangewezen op de kennis en ervaring van de waterschappen en Rijkswaterstaat. Bij de vergunningverlening stellen we eisen en voorschriften vooral in termen van maximale concentraties van verontreinigende stoffen in het afvalwater dat op het riool wordt geloosd. Hierbij hanteren we de internationale en nationale normenkaders van KRW, RIE en het emissiebeleid die gericht zijn op de kwaliteit van het oppervlaktewater. Hierbij ontvangen we advies van de waterschappen. Dat kan een bindend advies zijn indien de doelmatige werking van de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) wordt belemmerd of de waterkwaliteitsdoelstellingen in het geding zijn.

Wat willen we nog meer doen? zz zz

In 2014 verschijnt onze nieuwe Waternota. Hierin zullen we onze ambities nader invullen. Om de waterwaliteit in Groningen te verbeteren zetten we niet alleen in op water dat valt onder de KRW. Voor deze ‘overige wateren’ gaan we een normering opstellen.

3.2 Bodem Inleiding

Decennia lang betekende ‘bodembeleid’ vooral ‘bodemsaneringsbeleid’. De provinciale activiteiten betroffen de aanpak van ernstige bodemverontreinigen.Maar de provinciale inzet verschuift al geruime tijd naar een meer integrale benadering van bodem en ondergrond. Hierbij maakt klassieke ‘uitvoering plaats voor een proces- en regierol. Onze inbreng bij vraagstukken over gebruik van ruimte, bodem en ondergrond wordt daarbij vooral bepaald door de mogelijkheden voor waarde creatie en het behoud van de intrinsieke waarde van de bodem. Op het gebied van bodem en ondergrond voeren wij taken uit op grond van de Wet bodembescherming (uitgewerkt in het Meerjarenprogramma) en de Ontgrondingenwet en de

41

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

daarop gebaseerde besluiten. Bovendien heeft de provincie op grond van het Bodem convenant 2009 de verplichting om te komen tot een meer integrale en bredere benadering van bodem en ondergrond. Bodembeleid zal zich meer dan vroeger richten op de waarde van de bodem voor brede maatschappelijke opgaven en gebiedsontwikkeling. Grondstromenbeleid richt zich op duurzaam hergebruik van grondstromen en bagger.

Wat willen we bereiken? zz zz zz zz zz zz zz

Duurzaam gebruik en beheer van bodem en ondergrond. Betrekken van de betekenis van -en kansen voor- bodem en ondergrond bij maatschappelijke opgaven. Betere outcome van ons omgevingsbeleid door integratie van het bodembeleid met andere beleidsvelden als water, ruimte, biodiversiteit en energie. Spoedeisende bodemverontreinigingen: gesaneerd voor eind 2015. Aanpak van de overige bodemverontreinigingen via het integrale beleidspoor. In de bodem graven (‘ontgronden’) niet ten koste van het landschap of het milieu. De nazorg van gesloten stortplaatsen in het teken van duurzaamheid.

Al deze ontwikkelingen zorgen voor ingrijpende veranderingen in beleid, nieuwe rollen en aanpassing van instrumenten.

Wat doen we daar al voor? zz

zz

42

Duurzaam gebruik en beheer van bodem en ondergrond: afweging en integratie Met onze Bodemvisie (2009) is hiermee een begin gemaakt. De Omgevingswet sluit hierbij aan en vraagt integraal werken, met ruimte voor maatwerk en een bredere afweging. Een omgevingsvisie is hiervoor een voorwaarde. Een goede balans tussen beschermen en benutten. Aanpak van spoedlocaties voor 2015 Door gebruik te maken van de kennis, creativiteit en netwerk van de markt willen we de kansen voor het combineren van dynamiek met aanpak van bodemverontreiniging optimaliseren. In de zomer van 2013 starten we een nieuwe vorm van samenwerken met de markt ten behoeve van de aanpak van saneringslocaties.We verwachten daarmee de doelstelling uit het Bodemconvenant 2009 te kunnen realiseren.

I N T E G R A A L

zz

zz

zz

zz

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Veranderd bodemsaneringsbeleid Bodemsaneringsbeleid komt na 2015 in een nieuwe fase, waarbij in nog maar heel geringe mate sprake zal zijn van onaanvaardbare risico’s als gevolg van bodemverontreiniging. Bodemsanering wordt opgepakt als onderdeel van een ruimtelijke opgave. Daarbij moet innovatief en gebiedsgericht gewerkt worden. De primaire verantwoordelijkheid ligt bij de eigenaar, de provincie heeft een stimulerende rol. Actualisatie Ontgrondingenbeleid Het ontgrondingenbeleid richt zich op het behoud van landschappelijke waarden en het borgen van milieudoelen bij de uitvoering van ontgrondingen. Hierbij wordt aangesloten bij andere kaders zoals de natuurbeschermingswet en de Flora- en faunawet. Ook is er een nauwe relatie met de Wabo en de Wet milieubeheer. Op termijn zal de Ontgrondingenwet worden ingebouwd in de Omgevingswet.We maken een start met de actualisatie van het beleid in lijn met de Omgevingswet. Nazorg stortplaatsen De nazorg voor gesloten stortplaatsen en het beheer van het Nazorgfonds is een wettelijke taak van de provincie waar ook de komende decennia nog uitvoering aan zal worden gegeven. Ook op deze taak worden de mogelijkheden van duurzaamheid verkend. Landelijk wordt onderzocht welke duurzame oplossingen mogelijk zijn voor het stortbeheer.Wij zijn betrokken bij deze landelijke initiatieven en steunen de innovatie. Nieuw Bodemconvenant Landelijk wordt gewerkt aan een nieuw Bodemconvenant, waarin (een aantal van) de hiervoor genoemde onderwerpen een plaats zullen krijgen. Ook informatiebeheer en kennisontwikkeling, -onderhoud en –verspreiding zijn onderwerpen die in het nieuwe convenant een plaats krijgen en die wij ook op provinciaal niveau oppakken.

Wat willen we nog meer doen?

Het belang en de urgentie van een verantwoord gebruik en beheer van bodem en ondergrond komen scherp naar voren en vraagt een doordacht provinciaal beleid. Cruciaal is het om verbindingen te maken. Ondergrond en bodem zijn onlosmakelijke onderdeel van ruimtelijke ontwikkelingen, het vormt samen met (grond)water één systeem. Bijdragen aan maatschappelijk gewenste ontwikkelingen op het gebied van energie, duurzaamheid, ecosysteemdiensten, voedselvoorziening, klimaatadaptatie en ruimtelijk-economische dynamiek.

Wierde in Wierum

43

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Ondergrond en bodem breder benaderen is noodzakelijk om verbindingen te kunnen maken en daarmee kansen duurzaam te benutten. Zonder bodem gaat dat niet. Juist nu ruimtelijke ontwikkelingen moeilijker van de grond komen, kan het natuurlijke bodem- en (grond) watersysteem soelaas bieden. Conform de Omgevingswet integraal werken met ruimte voor maatwerk en een bredere afweging, waarvoor een omgevingsvisie een voorwaarde is. Een goede balans tussen beschermen en benutten. Mede om deze redenen hebben Provinciale Staten zich uitgesproken tegen de winning van schaliegas in de provincie Groningen. Hier werken we dus ook niet aan mee. In de voorliggende periode zal de ingezette ontwikkeling naar vooral een regie- en procesrol van de provincie verder worden doorgezet. De verbreding van het beleidsveld wordt zichtbaar doordat het bodemwerkveld niet primair verontreinigingen omvat maar veel meer de waarden van de bodem en ondergrond over de volle breedte. Bodembescherming, bodembeheer en ondergrond zijn termen die de boventoon gaan voeren. Hierbij wordt aansluiting gezocht bij andere beleidsontwikkelingen. Concreet leidt dat voor de komende periode tot de volgende activiteiten: 1. Opstellen van een Meerjarenprogramma Bodem en Ondergrond 2015-2019. Hierbij zijn, naast de bodemkwaliteit, onze aandachtspunten de verbreding, onze rol en ambitie ten aanzien van de ondergrond, de verbetering van kwaliteit van de leefomgeving, conform de beginselen van de nieuwe Omgevingswet “stand still en step forward”. 2. Het grondstromenbeleid wordt geactualiseerd, waarbij opnieuw wordt gekeken naar de kansen voor duurzaam hergebruik binnen onze provincie. 3. Het ontgrondingenbeleid wordt geactualiseerd waarbij we anticiperen op de Omgevingswet. 4. Het verder verkennen van de noodzaak en kansen voor verdere uitwerking van beleid voor Bodem en Ondergrond. Hierbij spelen met name vragen naar rol en verantwoordelijkheden van de provincie en het instrumentarium en samenhang met andere beleidsvelden. De vier hoofdfuncties van de bodem verbeeld: de bodem informeert, reguleert, draagt bebouwing en infra en laat ons produceren.

44

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

3.3 Lucht Inleiding

In Groningen is de kwaliteit van de lucht relatief gunstig ten opzichte van de rest van Nederland. De lucht is hier over het algemeen schoon genoeg om effecten op de volksgezondheid en schade voor de natuur te voorkomen. Overschrijding van wettelijke normen komt in de provincie niet of nauwelijks voor. Toch verdient luchtkwaliteit onze aandacht. Niet in de laatste plaats vanwege het vraagstuk van klimaatverandering, de stikstofdepositie en voortschrijdende inzichten rond (ultra-) fijn stof..

Zorgen voor schone lucht vraagt om een inspanning op vele fronten. Daarom is de aanpak hiervan in hoge mate geregeld via Europese en nationale kaders. De provincie heeft diverse taken uit te voeren die daaruit voortkomen. De provinciale aandacht voor luchtkwaliteit komt vooral tot uitdrukking in de taken van: zz vergunningverlening en handhaving voor die industrie/bedrijven waar de provincie bevoegd gezag voor is; zz regionaal mobiliteitsbeleid, plus de aanleg & onderhoud van de provinciale wegen. Stationsweg in Groningen: locatie met hoogste waarden van Nox in de provincie Groningen

45

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

De provincie heeft beperkte mogelijkheden om de luchtkwaliteit te beïnvloeden. Het vraagstuk van de luchtkwaliteit ligt namelijk complex. De luchtkwaliteit is overal een opeenstapeling van de bijdrage van lokale, regionale en vooral ook (inter-) nationale bronnen van luchtverontreiniging. Slechts over een klein deel van deze bronnen heeft de provincie wat te zeggen. Direct resultaat in de vorm van een betere luchtkwaliteit, anders dan een reductie van eventuele geurhinder, kan de provincie daardoor niet snel behalen. De gevolgen van luchtverontreiniging bestaan uit een scala aan effecten waar verschillende bronsectoren aan bijdragen. Bekende voorbeelden zijn: fijn stof, afkomstig van verkeer en zeer schadelijk voor de volksgezondheid, kooldioxide, vrijkomend uit fossiele brandstoffen en negatief voor de opwarming van de aarde en ammoniak, afkomstig uit de landbouw en belangrijke component van de stikstofdepositie (vermesting). EU-beleid en -regelgeving kent normen, grenswaarden of richtwaarden, voor zo’n 12 luchtverontreinigende stoffen. Feitelijk zijn het er meer dan honderd waar aandacht voor aan de orde zou kunnen zijn omdat het vrijkomen in het milieu ervan schadelijke gevolgen zou kunnen hebben.Van deze zogenaamde prioritaire stoffen, heeft ons nationale beleid bijzondere aandacht voor de zogenaamde Zeer Zorgwekkende Stoffen (zzs). Het rijk is op het vlak van luchtkwaliteit een belangrijke partij voor de provincie. Dat is zo vanwege de nationale weten regelgeving en vanwege de rol die het rijk speelt in de informatievoorziening voor luchtkwaliteit. Samenwerking met gemeenten is eveneens aan de orde; gemeenten hebben namelijk een eindverantwoordelijkheid voor de lokale luchtkwaliteit.

Waar staan we nu?

Ecologie & Economie in balans

De meest recente Monitor van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL, 2012) geeft aan dat de luchtkwaliteit in Groningen zich gunstig ontwikkelt en bovendien onveranderd gunstig afsteekt ten opzichte van die in de rest van het land. Er zijn momenteel voor fijn stof en voor de stikstofoxiden geen overschrijdingen van de wettelijke normen en deze worden ook voor de periode tot 2015 niet verwacht. Datzelfde geldt voor de overige stoffen waar de Wet luchtkwaliteit conform de EU een norm voor stelt. De monitoring van de emissies in de Eemsdelta is voor een eerste keer uitgevoerd. De komende jaren zal jaarlijks een rapportage verschijnen. De werkelijke emissies zijn aanzienlijk kleiner dan wat de bedrijven in het gebied mogen uitstoten volgens hun vergunningen. Dit kan een rol spelen bij de uitwerking van het gebiedsgerichte milieubeleid voor de Eemsdelta (miliekwaliteitsprofielen). In het bijzonder voor de Eemsdelta zal een nieuwe balans moeten worden gevonden tussen economische groei en milieukwaliteit.

EMISSIEJAARVERSLAg voor de reGIo eeMSdeLTA jaren 2008, 2009 en 2010

46

Momenteel is er toenemende aandacht voor de stikstof-depositie als gevolg van de luchtkwaliteit in Groningen. Natuurwetgeving vraagt namelijk om toetsing van plannen en vergunningen aan een Europese norm voor stikstof-depositie. Die norm blijkt snel te worden benaderd en dus tot een extra afweging bij besluitvorming te leiden.

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6


Op het onderwerp luchtkwaliteit zijn onze doelen: 1. Geen onacceptabele effecten voor mens en natuur; concreet is voor de luchtkwaliteit ons streven een GES3-score 4 of beter (dit is ruim binnen de wettelijke norm) te hebben op alle plekken waar een provinciale bevoegdheid mede de luchtkwaliteit bepaalt. 2. De uitstoot door de industrie zo laag mogelijk; concreet is onze inzet om de strengste emissie-eis conform BBT (best beschikbare techniek) vastgelegd te hebben bij minimaal 50% van de relevante inrichtingen onder provinciaal bevoegd gezag. 3. De luchtkwaliteit in beeld hebben en bewaken; dat betekent dat we samen met het Rijk en de Groningse gemeenten een provinciale kaart van de luchtkwaliteit opstellen. Wij doen dit volgens de landelijk afgesproken standaard. Waar nodig ondersteunen wij deze gegevens door metingen.

Wat doen we daar al voor?

Het beleid voor luchtkwaliteit dat de provincie tot nu toe volgt, bestaat uit het uitvoeren van de haar toebedeelde taken. Toegespitst op luchtkwaliteit, zijn dat:

Vergunningverlening, toezicht en handhaving, uitvoering WABO-taken (voor de grote bedrijven waar de provincie bevoegd gezag voor is): zz Inzetten op toepassing BBT door bedrijven. zz Stellen van voorschriften over maatregelen en maximum uitstoot. zz Toetsing op lokale bedrijfsbijdrage en bewaking lokale luchtkwaliteit. zz Opleggen meetverplichtingen en handhaven op de uitvoering daarvan. zz Metingen aan fluoridegehalte in lucht en gewas op vier locaties. Ruimte en Economie: Toetsing op luchtkwaliteit bij MER en ruimtelijke plannen. Monitoring luchtemissies regio Eemsdelta (Ecologie&Economie in Balans).

zz zz

Verkeer en vervoer: Toetsing op luchtkwaliteit bij mobiliteitsplannen en wegreconstructies.

zz

Veel van het beleid ter verbetering van de luchtkwaliteit gebeurt de laatste jaren in het kader van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL). Hoewel formeel alleen de overheden uit de gebieden met bestaande of dreigende norm-overschrijdingen deel uitmaken van het NSL, hebben in de praktijk alle overheden van doen met de uitvoering van het NSL. Een wezenlijk onderdeel is de Monitoring NSL, waarvan de coördinatie bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) ligt. De Monitoring NSL berekent van jaar tot jaar over heel Nederland de luchtkwaliteit. De provincie levert, net als alle uitvoerende overheden, daar haar bijdrage aan door relevante lokale en regionale informatie toe te voegen. Op twee locaties in (de stad) Groningen en twee locaties net buiten de provincie wordt de luchtkwaliteit met metingen continu gemonitord. Deze vier locaties maken deel uit van het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit (LML) van het RIVM. De provincie voegt daar tot op heden vier eigen meetpunten voor fluor aan toe. Hoewel nieuwe kennis erop duidt dat fluor geen zeer zorgwekkende stof (zzs) is, blijft fluor wel een stof met potentiele effecten op mens en natuur. Groningen telde tot aan het faillissement van Aldel twee van grote bronnen van fluor-uitstoot. Fluor heeft daarom speciale aandacht in het luchtbeleid in Groningen. De metingen betreffen de concentraties in de lucht en

3 Gezondheidseffectscreenings score: geeft de mate van blootstelling aan milieufactor weer in cijfers. De scores drukken de milieugezondheidskwailiteit uit. Hoe hoger de score, hoe slechter de kwaliteit. GES-score 6 staat voor een milieukwaliteit conform de wettelijke norm. De ‘betere’ GES-score 4 komt globaal overeen met de voorkeurswaarde zoals de WHO hanteert.

47

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Europaweg in Groningen: meetpunt van het RIVM-meetnet voor luchtkwalieit fl uorgehalten in gras. Hiermee brengen we de regionale achtergrond concentraties in kaart maar ook de lokale invloed van de grote fluorbronnen. Met deze metingen krijgen we beter inzicht in de omvang van het lokale concentraties van fluor en monitoren we de trends. Dat is onder meer van belang in het kader van Economie en Ecologie in balans. Tegen de achtergond van de sluiting van Aldel én de nieuwe inzichten over de schadelijkheid van Fluor, zullen wij deze meetinspanningen en -verplichtingen voor bedrijven, opnieuw bezien.


Wij willen in ieder geval onze bijdrage continueren om de lucht in Groningen die relatief schoon is, ook zo te houden of nog schoner te krijgen. Waar mogelijk willen we er bij het beperken van de uitstoot door de industrie een schepje bovenop doen.

Op het onderwerp luchtkwaliteit zijn onze activiteiten: Het betrekken van luchtkwaliteit bij onze provinciale plannen en besluiten; dat impliceert het waar relevant onderzoeken en meewegen van luchtkwaliteit in economisch beleid, ruimtelijk beleid, structuurvisies, MER-plichtige plannen en activiteiten. zz Bestuurlijk en ambtelijk overleg bij activiteiten die vallen onder de verantwoordelijkheid van andere overheden. zz Het zorgdragen voor een zo laag mogelijke uitstoot door de industrie; dat gaan we doen door: 1. bij vergunningverlening te sturen op het bij bedrijven optimaal implementeren van BBT (best bestaande technieken); 2. bij toezicht regelmatig te controleren en afwijkingen snel te signaleren, en zo nodig handhavend op te treden. zz Het bewaken van de luchtkwaliteit door: 1. Jaarlijks de verplichte bijdrage te leveren aan de monitoring NSL over de provinciale situatie ten aanzien van de Wet luchtkwaliteit stoffen; 2. Periodiek (min. eens per 4 jaar) voor overige relevante luchtverontreinigende componenten broninventarisaties en luchtkwaliteitsberekeningen uit te voeren; 3. Projectmatig gericht veldmetingen uit te voeren voor één of enkele specifieke prioritaire stoffen en specifieke lokale of regionale situaties, om waar nodig de luchtkwaliteit feitelijk vast te stellen. zz

48

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

SMOG

De smogregeling uit 2001 is (mede op grond van Europese regels) in 2010 aangepast. De regeling vraagt GS een provinciaal draaiboek vast te stellen. Ook bepaalt de smogregeling 2010 wat er moet gebeuren als zich in Nederland smog voordoet, zoals wie de kwaliteit van de buitenlucht vaststelt, hoe daarover informatie wordt verstrekt, op welke wijze voorlichting en gedragsadviezen aan de bevolking verloopt en wie eventueel tijdelijke maatregelen treft. De smogregeling vraagt per provincie nadere concretisering om in situaties van smog snel en adequaat te kunnen handelen. Per medio 2013 is het actuele draaiboek voor Groningen vastgesteld. Het draaiboek kent drie smogsituaties: geen/gering, matig en ernstig. In het laatste geval liggen de concentraties van stoffen boven Europese grenswaarden en moet het RIVM actief informatie geven.

Wat is smog?

‘Smog’ is een samenvoeging van de Engelse woorden ‘smoke’ (rook) en ‘fog’ (mist). Smog duidt op een periode van tijdelijk zeer verontreinigde lucht. Hierbij speelt het weer een grote rol. Smog kan nadelig zijn voor de gezondheid van de mens. Extreem koud of warm weer leidt doorgaans tot hoge gehaltes verontreinigende stoffen in de buitenlucht. Zulk weer gaat vrijwel altijd gepaard met een krachtig hogedrukgebied. De verontreinigingen blijven dan vaak dicht bij het aardoppervlak hangen. Bovendien is er dan meestal sprake van een zwakke (zuid)oostelijke wind met aanvoer van verontreiniging vanaf het Europese continent die maar weinig wordt verdund. Daarnaast is bij koud weer de uitstoot van luchtverontreinigende stoffen ook nog groter door toegenomen energiegebruik. Bij zonnig weer treedt fotochemische smogvorming op. Onder invloed van zonlicht vormt zich binnen enkele uren ozon uit stikstofoxiden en vluchtige koolwaterstoffen, die door het verkeer,de industrie en huishoudens worden uitgestoten. Ozon is een indicator van zomersmog. Behalve ozon spelen zwevende deeltjes (PM10) en in mindere mate, stikstofdioxide en zwaveldioxide een rol bij smog. Niet iedereen is even gevoelig voor luchtverontreiniging en smog. Bij matige smog zullen de gevolgen vooral merkbaar zijn voor kinderen, ouderen en diabetici en mensen die al luchtwegaandoeningen of hart- en vaatziekten hebben. Sporters en mensen die zwaar lichamelijk werk doen in de buitenlucht zijn in het algemeen extra gevoelig voor smog. Zij ademen dan meer vervuilende stoffen in en deze stoffen dringen dieper in het lichaam binnen.Naarmate de smogniveaus toenemen, krijgen steeds meer mensen daaraan gerelateerde klachten. Bij ernstige smog loopt iedereen het risico op effecten. Bij ernstige smog door ozon neemt de kans op chronische effecten toe bij mensen die zich langdurig inspannen in de buitenlucht.

Informatievoorziening over smog

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) geeft informatie over de luchtkwaliteit. Afhankelijk van de gemeten concentraties wordt de bevolking passief of actief geïnformeerd. Informatie over smog te verkrijgen op teletekstpagina’s 711 en 712 van NOSTeletekst en op de site van het landelijk meetnet luchtverontreiniging (www.lml.rivm.nl). 49

49

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

3.4 Afval Inleiding

Overal in onze economie komt afval vrij: materiaal dat niet meer nuttig is of geen waarde heeft en waar ‘eigenaren’ vanaf willen. Dat kan gaan om huishoudelijk en kantoorafval (wit- en bruingoed, papier, glas, etensresten, plastic) maar ook om bouwen sloopafval, restanten uit de industrie en landbouw en grote hoeveelheden baggerslib en afvalwater. De hoeveelheid afval groeide in het verleden explosief, belandde op stortplaatsen of werd illegaal gedumpt. De problemen die hieruit voortvloeiden waren onder andere stank, bodemverontreiniging, broeikasgasemissies en aantasting van landschappen. Beleid. Sinds de jaren ‘70 is beleid ontwikkeld om deze problemen aan te pakken en te voorkomen. Door preventie, hergebruik en nuttige toepassing van afval, samen met forse kosten en strenge criteria voor storten, is de afvalstroom vérgaand onder controle gekomen.

Afvalproductie en wijze van verwerking 80

miljard kg

Nuttig

Verbra

Lozen

60

verwerking

Storte

40 Nuttige toepassing Verbranden

20

Lozen Storten

50

0 1985

1990

Bron: Agentschap NL, CBS.

1995

2000

2005

2010

2015

www.compendi

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Het afvalbeleid is landelijk beleid. Begin 2009 is het nieuwe Landelijk Afvalbeheerplan 20092021 (LAP2) vastgesteld. Hierin is een groot aantal kwantitatieve en kwalitatieve doelstellingen opgenomen. Naast diverse doelstellingen rond de omvang van de afvalproductie en de verwerking ervan, omvat het LAP2 doelen en bijbehorende acties om de milieudruk van het afvalbeheer te beperken.Voor zeven prioritaire stromen (papier, textiel, PVC, grof huishoudelijk afval, bouwen sloopafval, aluminium en voedsel) is bijvoorbeeld een richtinggevende doelstelling geformuleerd: het reduceren van de milieudruk met minimaal 20%. Wij voeren het landelijk afvalstoffenbeleid uit samen met andere provincies en de andere overheden. Ook dient het LAP op grond van de Wet milieubeheer als toetsingskader voor onze vergunningverlening. Tenslotte bevat het LAP de capaciteitsplanning voor verbranden en storten van afval. Die planning geeft de maximale ruimte in ons land aan voor het storten en verbranden van afvalstoffen. Het LAP richt zich - conform het principe van de ladder van Lansink - op: zz het beperken van het ontstaan van afval; zz het beperken van de milieudruk door ‘afvalbeheer’ en zz het vanuit ketengericht afvalbeleid beperken van de milieudruk van productketens.

In de provincie Groningen is nog maar één afvalstortplaats in gebruik: De Stainkoeln

Van afval- naar materiaalketenbeleid. Door het voorgaande succes zijn de mogelijkheden om met sectoraal afvalbeleid nog minder milieudruk te bereiken beperkt. Toch is de milieudruk van materiaalketens nog veel te hoog. We willen de uitputting van energiebronnen en grondstoffen vérgaand terugdringen om tot een duurzame samenleving te komen. Het LAP richt zich daarom op de hele materiaalketen en niet langer alleen op afval. Dit leidt bovendien tot innovatie en slimme samenwerking tussen bedrijven in de keten.

Bedrijven die afval inzamelen c.q. verwerken Eemshaven Uithuizen

( ! Winsum

Appingedam

Bedum

( ! Delfzijl

Zuidhorn

( ! !! ( ( ! ( ( !

( ! ( !

Hoogkerk

( !! ( Groningen

( !! ( Leek

Winschoten

Haren

( ! Hoogezand

( !

( !

Veendam

´

Oude Pekela

Stadskanaal

Musselkanaal

Afvalstortplaatsen Legenda

( !

in gebruik

( !

gesloten

( !

niet meer in gebruik, nog niet gesloten

( !

baggerspeciestortplaats

Ter Apel

De hoeveelheid geproduceerde afval in Nederland is de laatste jaren stabiel. Bij de afvalverwerking groeit sinds decennia het aandeel van afval dat nuttig wordt toegepast en dat wordt verbrand. Steeds minder afval wordt gestort. Mede door ons vestigingsklimaat is in de provincie Groningen de totale capaciteit van afvalverwerkingsbedrijven fors toegenomen. De afvalbranche kent milieu hygiënische risico’s, maar ook risico’s ten gevolge van fluctuaties van prijzen ‘aan de poort’ en in de verwerkingskosten. Met het vervallen van het Besluit financiële zekerheid van de betreffende bedrijven kan door de provincie niet langer zekerheidsstelling worden geëist in geval van een bedrijfsfaillissement. De kosten van verwijdering en verwerking van achterblijvend afval blijven in zo’n geval voor de overheid. Bij het verlenen van vergunningen schenken we aandacht aan het beperken van deze genoemde branchespecifieke risico’s. Daarbij passen we de aanwezige wettelijke middelen, de landelijke beleidskaders (het LAP2) en zo nodig de Wet Bibob toe. In elk geval willen we bij vergunningverlening de nodige garantie over continuïteit van de betreffende bedrijven. Ook moet worden voorkomen dat er ongewenste stagnaties in de doorvoer en verwerking

51

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

van afvalstromen ontstaan: doorstroming is essentieel om ophoping van afval te minimaliseren. Ruimtelijk is, naast de invloed op de directe omgeving, de beheerssituatie van het industrieterrein van belang waar een bedrijf zich wil vestigen. Belangrijk hierbij is dat specifieke eisen op het gebied van nazorg door de terreineigenaren / beheerders de nodige aanvullingen kunnen bieden op de omgevingsvergunning. Met het oog op ‘zuinig ruimtegebruik’ moet voorkomen worden dat bedrijfslocaties langdurig aan het gebruik onttrokken worden door na faillissement achterblijvend afval.


Op het gebied van afval volgen wij het landelijk beleid zoals verwoord in het 2e LAP. Een doel van het Landelijk Afvalbeheerplan 2009-2021 is dat in 2015 minimaal 85% van alle afval nuttig wordt toegepast. De trendmatige ontwikkelingen in de afvalproductie en -verwerking duiden erop dat dit doel (en de meeste andere doelen) van het Landelijk Afvalbeheerplan 2009-2021 zal worden gehaald. Het bewaken van de voortgang is echter vereist. In ons collegeprogramma 2011-2015 ‘Energiek en scherp aan de wind’ geven we aan dat we streven naar vergroening van de economie. Dat houdt onder meer in dat de materiaalvoorziening van onze economie meer en meer stoelt op hernieuwbare, natuurlijke materialen (bio-based). Ook beogen we een steeds zuiniger gebruik van eindige gronden hulpstoffen, water en energie, waardoor de hoeveelheid afval per eenheid product steeds geringer wordt. Het ideaal hierachter is het principe van cradle to cradle (C2C), dat de economie van gesloten stofstromen combineert met het slim ontwerpen en het ‘upgraden’ van afgedankte materialen naar producten met een hogere waarde.

De vertaling hiervan voor onze doelen op gebied van afval luidt dat we willen bijdragen aan: afvalpreventie in eigen bedrijfsvoering en bij bedrijven via vergunningverlening, handhaving en toezicht; zz nuttig hergebruik, waaronder energieterugwinning en materiaalinnovatie (bio-based); zz veilige en schone eindverwerking, waaronder het voorkomen van bodem- en grondwatervervuiling op stortplaatsen door middel van nazorg stortplaatsen. zz

Daarnaast hebben wij in het POP gesteld dat wij niet meewerken aan berging of opslag van radioactief afval in onze provincie.

Voormalige stortplaatsen blijven zichtbaar in het landschap: waar mogelijk worden er nieuwe functies, bijvoorbeeld recreatie, aan toegekend.

52

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Productie van groen gas uit afval bij Attero in Groningen.

Wat doen we daar al voor? en willen we nog meer doen? zz zz zz zz zz zz

zz

Wij voeren onze wettelijke taak uit op het gebied van nazorg stortplaatsen. Wij hanteren het LAP als toetsingskader bij onze vergunningverlening voor grote industriële bedrijven en de afvalbranche. Wij herzien verleende vergunningen op het gebied van de opslagcapaciteit van afval. Wij beoordelen beter vooraf de bedrijfscontinuïteit in geval van nieuwe vergunningen om financiële risico’s voor de provincie bij faillissement van het afval(verwerkings)bedrijf te voorkomen. Wij overleggen met gemeenten over ruimtelijke inpassing van afvalbedrijven om toekomstige milieuknelpunten te voorkomen (bijvoorbeeld in vestigingsbeleid en bestemmingsplannen). Namens de drie noordelijke provincies zit de provincie Friesland in de begeleidingscommissie LAP. Deze commissie komt vier maal per jaar bijeen om wijzigingen in en moties met betrekking tot het LAP te bespreken. We stimuleren innovatieve ontwikkelingen en hergebruik van afvalstoffen, zodat het beslag op stort en verbrandingscapaciteit afneemt.Wij doen dit door middel ons Programma Energie 20122015, programmalijn 4 BioBased Energie (BBE) en Groene Gasrotonde. Ook stimuleren wij dit via het Programma Innovatie & Duurzaamheid MKB. Beide programma’s zijn niet primair gericht op afvalpreventie c.q. hergebruik, maar bieden wel een kader voor ondersteuning van marktinitiatieven.

53

4. Mens en Leefomgeving

4.1 Externe veiligheid Inleiding

Met ons beleid voor externe veiligheid spannen wij ons in om zware ongevallen en de gevolgen daarvan te beperken. De voorbeelden van zware ongevallen zijn divers van aard, bijvoorbeeld een neergestort vliegtuig, een weggeslingerd blad van een windturbine, een giftige gaswolk uit een chemische fabriek, een explosie bij de olie- en gasindustrie en een brand in een opslagloods voor gevaarlijke stoffen. Externe veiligheid gaat over de beheersing van de risico’s voor de burger, die verbonden zijn aan de opslag, het gebruik en het vervoer van gevaarlijke stoffen. Het risico van zware ongevallen kan zowel door goede ruimtelijke ordening als door veiligheidsmaatregelen bij de bron worden verminderd. Dergelijke ongevallen kunnen zich overal in de provincie voordoen.Vijf gebieden met meer risicovolle activiteiten hebben onze speciale aandacht. Dit zijn de havengebieden van Eemshaven en Delfzijl, het industrieterrein bij Veendam, de olie- en gasinfrastructuur in de gemeenten HoogezandSappemeer, Slochteren en Menterwolde en de spoorzone in de gemeenten Haren, Groningen en Delfzijl.

Het accent in het veiligheidsbeleid is verschoven naar preventie en pro-actie.

54

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Na de vuurwerkramp in Enschede heeft het Rijk zijn beleid verankerd in weten regelgeving. De introductie van deze weten regelgeving is bij de gemeenten, de Hulpverleningsdienst en de provincie gestimuleerd met de programmafinanciering externe veiligheid. Wij stellen sinds 2004 de uitvoeringsprogramma’s externe veiligheid vast en voeren de regie in de uitvoering van de programma-activiteiten. De Groninger gemeenten, de Veiligheidsregio Groningen en de provincie zijn hiermee gekomen tot een succesvolle samenwerking. Tot en met 2014 gaan de programmamiddelen naar het provinciefonds en blijven wij de regie voeren. Wij zullen de gezamenlijke inspanningen met de Groninger gemeenten en de Veiligheidsregio Groningen evalueren. Op basis van de uitkomsten gaan we bezien hoe wij de samenwerking voortzetten. Onze wettelijke taken blijven we ook na 2015 in overeenstemming met de landelijke kwaliteitscriteria uitvoeren.


Wij willen een veilig Groningen. Onze provincie is relatief veilig. Dit komt vooral doordat de ruimtelijke ordening in bijna alle gevallen risicobronnen en risico-ontvangers ruimtelijk van elkaar heeft gescheiden.Voor veel locaties zijn risicoberekeningen uitgevoerd. Daaruit blijkt dat nagenoeg overal aan de risiconormen voor externe veiligheid wordt voldaan. Wij willen deze veiligheidssituatie in onze provincie behouden. Wij willen geen nieuwe onveilige situaties. Wij zijn daartoe alert op bedrijfsmatige, economische en ruimtelijke ontwikkelingen waardoor de externe veiligheid in het geding dreigt te komen.

Ons streven in 2015: Een actuele en betrouwbare risicokaart die wordt gebruikt bij de voorbereiding van Wabo-(milieu) vergunningen, ruimtelijke plannen, rampenbestrijding, risico- en crisiscommunicatie. zz Alle risicovolle bedrijven hebben een actuele paragraaf externe veiligheid in de Wabo-(milieu) vergunning, waarbij de noodzakelijke veiligheidsvoorzieningen in de voorschriften zijn vastgelegd. zz Alle Groninger gemeenten hebben in hun bestemmingsplannen een actuele paragraaf externe veiligheid. zz Alle Groninger gemeenten hebben in hun Wabo-milieuvergunningen voor risicovolle bedrijven een actuele paragraaf externe veiligheid. zz


zz zz

zz

zz

zz

zz zz

Wij verlenen Wabo-(milieu)vergunningen aan bedrijven waar wordt gewerkt met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen. Onze milieuvergunningen voor risicoveroorzakers zullen we actueel houden met voorschriften die verwijzen naar de meest recente veiligheidsregels. Wij geven prioriteit aan het toezicht op de veiligheidsvoorzieningen en de –beheerssystemen bij bedrijven die werken met gevaarlijke stoffen. Wij hanteren de landelijke normen als toetsingskader voor externe veiligheid bij vergunningen voor bedrijven en luchthavensen luchtvaartterreinen. Dat doen we ook bij onze inspraak op bestemmingsplannen om hiermee nieuwe onveilige situaties te voorkomen. Wij spannen ons in voor een gering ruimtebeslag van risicoveroorzakers. Dit kan bijvoorbeeld worden vastgelegd in het vestigingsbeleid binnen de bovenregionale industrieterreinen.Wij doen dit in samenwerking met de gemeenten. Wij stimuleren -vanuit onze aandacht voor de hele veiligheidsketen- een goede rampbestrijding in de provincie en spannen ons ervoor in dat de grote risicoveroorzakers zelf beschikken over calamiteitenvoorzieningen. Wij hebben op de kaart van ons Provinciaal Omgevingsplan de zoekgebieden voor windturbines aangegeven en wij hebben in de Provinciale Omgevings Verordening (POV) vastgelegd dat bijzondere kwetsbare objecten, zoals kinderdagverblijven niet zijn toegestaan in de 30-meterzone van het zogenaamde Groningse basisnet (de rijkswegen, de provinciale wegen en de spoorwegen). Wij publiceren de Risicokaart op internet (www.risicokaart.nl), wij houden onze gegevens op de kaart actueel en wij stimuleren dat andere bronhouders hun gegevens actueel houden. Bij ons interbestuurlijk toezicht op gemeenten besteden wij aandacht aan de gemeentelijke inzet voor externe veiligheid in de ruimtelijke besluiten en voor de actualiteit van de gemeentelijke gegevens op de Risicokaart. 55

I N T E G R A A L

zz zz zz

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Wij werken samen met onze veiligheidspartners in het Steunpunt externe veiligheid Groningen en het Samenwerkingsverband BRZO Noord-Nederland. We hebben een intentieovereenkomst getekend omtrent de externe veiligheid op/rond het bedrijventerrein Oosterhorn Wij hebben het uitvoeringsprogramma externe veiligheid 2011-2014 vastgesteld, begeleiden de uitvoering daarvan en verdelen de programmasubsidie onder de uitvoerende overheidsorganisaties.

Wat willen we nog meer doen? zz

zz

zz zz zz zz

zz

zz zz

56

In het POP en in de POV willen wij, samen met de gemeenten en naar voorbeeld van de 30 meterzone van het basisnet, onderzoeken of wij een dergelijke zone nabij risicobedrijven en aardgasleidingen kunnen vaststellen. Wij spannen ons in voor een minimaal ruimtebeslag van risico’s. Met concentratie van risicoveroorzakers wordt ruimtebeslag vermeden.Wij zullen hiervoor een indicator ontwikkelen.Voor de nieuwvestiging van risico-veroorzakers kent de provincie Groningen gunstige en minder gunstige locaties. Wij willen in overleg met gemeenten in het POP en in de POV de bovenregionale industrieterreinen als zoekgebieden voor nieuwe risicobedrijven vastleggen. Wij willen de inspanningen voor externe veiligheid en de risicokaart in de periode 2004 tot 2014 evalueren. Wij willen de structurele samenwerking met onze veiligheidspartners na 2014 in stand houden. De risicosituaties in de vijf genoemde aandachtsgebieden voor externe veiligheid willen wij jaarlijks met onze veiligheidspartners in kaart brengen. We doen nader onderzoek naar de mogelijkheden van een spoortracé Oosterhorn-Zuidbroek voor het vervoer van gevaarlijke stoffen. Deze optie is genoemd in de Eemsdeltavisie, en zou kunnen leiden tot belangrijke verbetering van de externe veiligheid in stedelijke gebieden. De afgelopen maanden is de aandacht voor de gevolgen van aardbevingen van het Groningen gasveld toegenomen. De landelijke overheid onderzoekt de ernst en de frequenties van toekomstige aardbevingen.Wij zullen onderzoeken of wij nadere eisen aan het ontwerp van de risicovolle installaties en aan de berekening van het externe-veiligheidsrisico kunnen stellen. Wij stimuleren inherente veiligheid, dit zijn alternatieven waarbij zonder of met minder gevaarlijke stoffen wordt gewerkt. Wij vinden de details van de veiligheidsvoorzieningen belangrijk.Wij zullen onze milieuvergunningen daarop actueel houden en wij zullen een indicator ontwikkelen waarmee wij de actualiteit daarvan inzichtelijk maken.

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

4.2 Geurhinder Inleiding

Geurhinder (en hinder in zijn algemeenheid) is een psycho-fysiologisch verschijnsel met gevolgen voor de gezondheid. Als mensen stankoverlast ondervinden leidt dit naast hinder, ook tot aangepast gedrag zoals ramen dicht houden, niet meer buiten zitten. Ook stressgerelateerde effecten zoals hoofdpijn en verhoogde bloeddruk komen voor. Er is bij geur zelden sprake van (ook) toxische effecten omdat de meeste stoffen al bij hele lage concentraties te ruiken zijn. De hinder wordt in gang gezet door de fysisch-chemische prikkeling van de zintuigen. Maar de hinder wordt in sterke mate bepaald door de (on-)mogelijkheden van invloed, serieus genomen en gehoord worden, snel en zinvol contact kunnen hebben met de veroorzaker.

Het nationale geurbeleid is sinds 1995 onveranderd. Het doel is nieuwe geurhinder te voorkomen, bestaande geurhinder terug te dringen en de ernstige hinder geheel uit te bannen. De provincie onderschrijft dit beleid helemaal. De instrumenten (weten regelgeving) van de provincie verschillen per doelgroep.Voor de landbouwsector is er de Wet geurhinder veehouderijen die verplicht tot het aanhouden van bepaalde normen.Voor de industrie geldt dat proMet de sluiting van de vincies (en gemeenten) per situatie het aanvaardbare hinderniveau zelf moeten vaststellen. De suikerfabriek in Groningen provincie doet dit veelal bij de omgevingsvergunning voor grote bedrijven. Om de geurhinder is een belangrijke bron van door bedrijven te beheersen is veel geregeld via Europese regels voor toepassing van de geurhinder in de provincie beste beschikbare techniek (BREF’s) en via het Activiteitenbesluit. Daarmee is de Nederlandse emissie Richtlijn (NeR) voor industriële geur geen leidend document meer. verdwenen.

57

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

De opkomst van grootschalige mestvergisting vraagt om een zorgvuldige ruimtelijke ordening om geurhinder te beperken.

Nieuwe hinder voorkomen kan het beste door het voldoende scheiden en gescheiden houden van bronnen en burgers: afstand houden. Het ruimtelijk instrumentarium is hier geschikter voor dan de omgevingsvergunning. Geur verdient aandacht in gebiedsvisies en bestemmingsplannen. Gemeenten zijn hier primair aan zet. Bij R.O.-vraagstukken wordt standaard de VNG-publicatie Bedrijven en Milieuzonering geraadpleegd.Voor andere relevante bronnen van geurhinder als de riolering en de houtkachels bestaat geen geur-regelgeving. In deze laatste twee voorbeelden heeft de provincie overigens geen rol (geen bevoegd gezag).


In de provincie Groningen hebben mensen last van stank.Voor een klein deel van die hinder hebben wij verantwoordelijkheid omdat de stank wordt veroorzaakt door bedrijven die een milieuvergunning van de provincie hebben. Wij hebben de volgende doelen: zz Minder klachten: wij willen 30% minder geurklachten. Daartoe gaan we ons nieuwe kader voor geurbeleid toepassen bij bedrijven waarvoor wij het bevoegd gezag zijn. Dit kan tot scherpere vergunningvoorschriften leiden. Ook gaan wij bij deze bedrijven stringenter en meer preventief handhaven . Overlastsituaties willen we saneren, bijvoorbeeld door aan te sturen op verdergaande maatregelen. zz Geen ernstige hinder: in situaties bij bedrijven waarvoor wij bevoegd gezag zijn, moet de ernstige hinder helemaal voorbij zijn. Bedrijfsverplaatsing is daarbij een optie die wij nader gaan onderzoeken. zz Geen hinder nieuwe bedrijven: dat betekent dat wij aangaande geurhinder een goede GESscore willen bereiken c.q handhaven, in situaties van nieuwe bedrijfsvestigingen of - uitbreidingen, voor zover onze bevoegdheden dat mogelijk maken. De ‘goede GES-score’ betekent: GES ≤ 1 in het bebouwde gebied, en ≤ 3 voor het buitengebied. zz Geurkaart: er komt een actuele geurkaart waar aanwezige geurbronnen en optredende geurhinder in Groningen beide op staan. zz Cumulatie in beeld: wij willen weten waar situaties met geurcumulatie rond bedrijven zijn en welke omvang deze cumulatie heeft.

58

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6


De weten regelgeving voorziet in eigen beleidsruimte voor de provincie bij de vergunningverlening aan die bedrijven waarvoor we het bevoegd gezag zijn. Om die beleidsruimte consciëntieus te gebruiken, is eigen geurbeleid beter dan besluiten op basis van alleen het landelijk beschikbaar instrumentarium, zo leert de praktijk. Daarom heeft de provincie inmiddels een eigen werkwijze ontwikkeld en provinciaal geurbeleid voor vergunningverlening geformuleerd. Dit beleid is medio 2013 vastgesteld en in werking. Groningen volgt hiermee het voorbeeld van provincies als Zuid Holland, Noord Brabant en Gelderland.

Houtstook, de belangrijkste bron van geurhinder in Groningen.

Centraal in ons beleid staat het bieden van bescherming op maat. We onderscheiden enerzijds de mate van hinderlijkheid van de geur en anderzijds de gewenste bescherming. Die bescherming is afhankelijk van het object (woning of niet) en de omgeving (bebouwde kom of buitengebied). Verder hebben wij de provinciale milieuklachtentelefoon om stankoverlast te melden. Daarmee kunnen wij prioriteiten stellen in ons werk om gericht de geurhinder in de provincie terug te dringen.

! ( ! ( ! (

Eemshaven

! (

Uithuizen

! ( Winsum

Appingedam

Bedum

! (

Delfzijl

! ( ( ! (! (! !! ( (

Zuidhorn

( !! (

! (

! ( Hoogkerk

! ( ! (

! (

Leek!

( !

( ! (! (!

! (

! !( Groningen ( ! ( ! ( ! ( ! ! (( ! (! (! Haren (

! (

Bron: provicie Groningen.

´

! ( ! ( ! (

! ( ! ( ! (

! (

Oude Pekela

Stadskanaal

! ( Musselkanaal

Locaties geurklachten Legenda

! (

! (

Hoogezand

! ( Veendam

Locaties van de geregistreerde geurklachten 2013

Winschoten ! (

! (

locaties geurklachten

! ( Ter Apel

59

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Waar staan we nu?

De GGD monitort de geurhinder in de provincie iedere vier jaar. Daaruit blijkt dat de geurhinder gelijk blijft. Eén op de vier Groningers geeft aan overlast door stank te ondervinden. Circa 7% meldt zelfs ernstige overlast te hebben. Daarmee ‘scoort’ onze provincie op het landelijk gemiddelde. Landbouw en industrie veroorzaken in Groningen ieder een kwart van de overlast. Opvallend is dat houtkachels/open haarden in onze provincie meer dan de helft van alle geurhinder veroorzaken. Dat is meer dan landelijk gemiddeld optreedt. Jaarlijks komen er 200-400 stankklachten bij de provincie binnen. Deze klachten hebben voor vrijwel 100% betrekking op bedrijven waar de provincie bevoegd gezag voor is. De geurhinder in de provincie kenmerkt zich door enkele opvallende knelpuntlocaties waar de overlast ook hardnekkig is. De situatie rond Farmsum springt eruit. In de aangrenzende woongebieden van Delfzijl, Appingedam, Borgsweer, wordt maar liefst viermaal zoveel stankoverlast ondervonden als gemiddeld in Groningen. Circa 9% van de burgers daar ondervindt ernstige hinder door de geur van bedrijven. Daarom is rond Farmsum het toezicht op geur de afgelopen jaren geïntensiveerd, onder andere via een meetnet met elektronische neuzen. Het ontstaan van nieuwe situaties van geuroverlast hebben we niet overal weten te voorkomen. Nieuwe hinder hangt vaak samen met de vele initiatieven in onze provincie voor duurzame energieopwekking, in het bijzonder biogasproductie door vergisting van organisch materiaal. Cumulatie van geur rond bedrijventerreinen of anderszins komt in Groningen voor, maar onbekend is in welke omvang. Daarom is op dit moment onduidelijk of hiervoor een aanpak van geurzonering (zoals bij geluid) nodig is. Dat gaan we onderzoeken. De uitkomst van dit onderzoek wordt meegewogen bij het vaststellen van het aanvaardbaar hinderniveau.

Wat willen we nog meer doen? zz zz zz zz

zz

zz

zz

60

Uitvoeren van het nieuwe, eigen geurbeleid voor vergunningverlening, toezicht en handhaving. Intensiveren van het toezicht zodat het nalevingsgedrag verbetert; speciaal aandachtspunt hierbij is de effectiviteit van de maatregelen. Het geuraspect betrekken in relevante ruimtelijk-economische plannen en bij het opstellen van gebiedsvisies. De geurhinder in Groningen volledig in beeld brengen; gefaseerde productie van een geurkaart voor de provincie en deze beschikbaar stellen aan inwoners en gemeenten. Die kaart beschrijft de plaats en omvang van de geurbronnen en de omvang van de aanwezige geurhinder, en relateert beide aan elkaar. Situaties waar geurcumulatie aan de orde is, krijgen extra aandacht in de vorm van gericht onderzoek.We gaan na of geurzonering een zinvol instrument kan zijn. Wij zullen bij de bedrijven die geurhinder veroorzaken onder de aandacht brengen dat actieve en open communicatie met de omgeving kan bijdragen aan het verminderen van de geurhinder. Wij zullen onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om de klachten (ervaren hinder) die bij ons binnenkomen, sneller bij de betreffende bedrijven bekend te maken of anderszins de klager en het bedrijf sneller met elkaar in contact. Bedrijven kunnen hierdoor sneller reageren op de klachten uit de omgeving.

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

4.3 Geluidshinder Inleiding

Blootstelling aan geluid kan leiden tot hinder en slaapverstoring. Maar ook tot gezondheidsverlies door hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten en concentratieverlies. De noodzaak voor geluidsbeleid is evident. De aanpak van geluidshinder maakt ook onderdeel uit van onze strategie Gezondheid en Milieu.Vanuit dat beleid worden concrete projecten uitgevoerd om geluidshinder te verminderen.

Met de wijziging van de Wet geluidhinder in 2007 is een aantal taken van de provincie overgegaan naar gemeenten. Dit zijn: zz het zonebeheer industrielawaai en zz het vaststellen van hogere grenswaarden bij planologische inpassing van woningen in zones van wegen of industrieterreinen. Belangrijke instrumenten voor het verminderen en voorkomen van nieuwe hindergevallen zijn adequaat zonebeheer door middel van bestemmingsplannen en eventueel zonebeheerplannen. Voor de inzet van deze instrumenten zijn gemeenten het bevoegd gezag. Provincies kunnen in het uiterste geval het zonebeheer overnemen. Dit is in de wet geregeld. Hiervoor moet het betreffende industrieterrein in de POV worden aangewezen als industrieterrein van regionaal belang. De provinciale taken rond geluidshinder richten zich vooral op 4: zz de aanpak van wegverkeerslawaai van de provinciale wegen. zz geluid van bedrijven waarvoor wij bevoegd gezag zijn.

4

zie ook schema wettelijke kaders en daaruit voortvloeiende taken voor de provincie in de bijlage geluid.

61

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Ernstige geluidhinder

Het wegverkeer is de belangrijkste bron van ernstige geluidshinder.

1993

Wegverkeer

1998 2003

Railverkeer Vliegverkeer Industrie Buren Recreatie 0

10

20

30

40

% ernstig gehinderden Bron: RIVM.

PBL/jan05/0294 www.compendiumvoordeleefomgeving.nl

SWUNG 2 Onder de naam “Samen Werken aan de Uitvoering van Nieuw Geluidbeleid” (Swung-2) wordt gewerkt aan verdere wijzigingen van de Wet geluidhinder.Volgens de huidige planning zal een en ander worden geïntegreerd in de nieuwe Omgevingswet en omstreeks 2018 in werking treden.Voor provinciale wegen komt daarmee een systeem van geluidproductieplafonds (maximale waarden voor het geluid van de weg op punten langs de weg) in de plaats van de toetsing ter plaatse van woningen en andere geluidgevoelige bestemmingen in de zones langs wegen. Doel hiervan is ongeremde groei van geluid van wegen tegen te gaan. Voor gezoneerde industrieterreinen is een soortgelijke systematiek voorzien. In de provincie Groningen bestaan tientallen industrieterreinen die op grond van de Wet geluidhinder zijn voorzien van een geluidszonegrens. Dit zijn de gezoneerde industrieterreinen5.Voor de geluidbepalende bedrijven is de provincie vaak het bevoegd gezag. Er kunnen met betrekking tot beschikbare geluidruimte spanningsvelden ontstaan bij: zz inpassingen van woningen in deze zones; zz aanpassingen van deze zone, dan wel het industrieterrein; zz aanpassingen van de bestemmingen op het industrieterrein; zz vergunningverlening. Als de geluidruimte ontoereikend is kan het zijn dat bedrijfsvestiging op lege percelen niet meer mogelijk is.

Wat willen we bereiken?? zz zz zz

Planologische doelstellingen van de gezoneerde industrieterreinen en hun directe omgeving (zone) kunnen bereiken, zonder dat er ontoelaatbare en ongewenste hinder optreedt. Verminderen van geluidhinder, veroorzaakt door provinciale wegen. Beperken van geluidshinder door bedrijven waarvoor wij bevoegd gezag zijn.

Wat doen we daar al voor?? zz zz

5

62

Als bevoegd gezag voor bedrijven toetsen we de geluidsbelasting aan weten regelgeving. Wij hebben ongeveer 550 kilometer weg in eigendom en beheer.Wij zorgen voor de aanleg en het onderhoud van alles wat voor de gebruiksfunctie van de wegen van belang is. Bij aanleg en reconstructie van de wegen wordt geluidshinder voorkomen dan wel zoveel mogelijk beperkt door toepassing van de Wet geluidhinder.

Het (juridische) kader van gezoneerde industrieterreinen is uitgewerkt in de bijlage geluid.

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Het aanbrengen van stil asfalt en zonebeheer bij industrieterreinen: twee voorbeelden van maatregelen tegen geluidshinder.

zz

zz

De Wet milieubeheer schrijft voor dat we geluidsbelastingkaarten en actieplannen maken voor onze wegen. Dit herhaalt zich iedere 5 jaar. Daarmee beogen we een zo efficiënt mogelijke toepassing van middelen om geluid dat wordt veroorzaakt door provinciale wegen te verminderen. Als belangrijkste maatregel passen we hiervoor geluid reducerend asfalt toe. Dit gebeurt vaak bij het natuurlijke vervangingsmoment van het aanwezige wegdek. We checken (voorontwerpen van) bestemmingsplannen op provinciale belangen en hebben zitting in het zonebeheerteam Delfzijl. In het zonebeheerteam Delfzijl zitten vertegenwoordigers van provincie, gemeente, Groningen Seaports (GSP), Samenwerkende Bedrijven Eemsmond (SBE), Chemiepark Delfzijl en de technisch zonebeheerder van de gemeente. Doel: alle ontwikkelingen die relevant zijn voor de geluidverdeling op het terrein worden met elkaar gedeeld, afgestemd en getoetst aan weten regelgeving en het zonebeheerplan.

Wat willen we nog meer doen? zz

zz zz zz

zz zz

We houden ontwikkelingen met betrekking tot planologie op en rondom gezoneerde industrieterreinen en het zonebeheer van deze terreinen in de gaten. Gesignaleerde knelpunten melden we bij de betreffende gemeente. Zo nodig ondersteunen we gemeenten bij het werken aan een oplossing. Wij zullen het geluidsaspect betrekken in relevante ruimtelijk-economische plannen en bij het opstellen van gebiedsvisies. Wij zullen de gevolgen van de aanstaande wetwijziging en implementatie van SWUNG-2 voor de bedrijven waarvoor wij bevoegd gezag zijn en de provinciale wegen in kaart brengen. Wij nemen de aanpak van geluidshinder voor bedrijven op en buiten gezoneerde industrieterreinen als speerpunt op in onze vergunningverlening, toezicht en handhaving. Dit is uitgewerkt in de beleidsregel VTH. Hierin hebben wij ook beschreven hoe wij omgaan met hinder door laagfrequent geluid (LFG). Wij zullen bij de bedrijven die geluidshinder veroorzaken onder de aandacht brengen dat actieve en open communicatie met de omgeving kan bijdragen aan het verminderen van de geurhinder. Net als bij het onderwerp geurhinder zullen onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om de geluidsklachten die bij ons binnenkomen, sneller bij de betreffende bedrijven bekend te maken, of althans de klager en het bedrijf sneller met elkaar in contact te brengen. Bedrijven kunnen hierdoor sneller reageren op de klachten uit de omgeving.

63

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

4.4 Duisternis en Stilte Inleiding

Duisternis en stilte zijn belangrijke kernwaarden van het landschap. Dat is onder meer uit enquêtes gebleken. Ook provinciale staten hebben meermalen aangegeven, o.a. via moties, een actief beleid te willen ten aanzien van de bescherming van de duisternis, bijvoorbeeld bij de lichtuitstoot van nieuwe, halfopen ligboxenstallen voor melkvee. In het POP is het algemene uitgangspunt opgenomen, dat het eigen karakter van onze provincie versterkt dient te worden. De kernkarakteristieken van onze provincie, waaronder stilte en duisternis, zijn daarin opgenomen als een te beschermen provinciaal belang. Dat is ook doorvertaald in de provinciale omgevingsverordening. De kernkarakteristieken stilte en duisternis dienen te worden beschermd en bevorderd, dit met name in gebieden met een hoge natuurwaarde. Bij duisternis gaat het om aantasting van de beleving van duisternis, verstoring van het dag- en nachtritme en desoriëntatie van dieren.

64

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Met behoud van verkeersveiligheid reduceren wij de verlichtings niveaus langs provinciale wegen.

De mogelijke nadelige invloed van lichtuitstoot op flora en fauna wordt momenteel onderzocht door de Wageningen Universiteit. Bij stilte zijn de belangrijkste verstorende lawaaibronnen: het weg-, vlieg- en treinverkeer, het lawaai van motorboten en industrielawaai.


Stilte en duisternis zijn kernkarakteristieken van onze provincie. We willen de huidige niveau’s op zijn minst handhaven en waar mogelijk verbeteren.


zz

zz

zz zz

zz

Wij hebben twee gebieden aangewezen waar wij stilte en duisternis een extra stimulans willen geven: het gebied ten westen van de N361 in de gemeente Winsum en het gebied van de gemeente Vlagtwedde. Wij hebben de wettelijke mogelijkheid om stille gebieden en stiltegebieden in de verordening aan te wijzen. Op dit moment gaat dat om het bij stiltegebieden om het Lauwersmeer, de Waddenzee en delen van de oever van het Schildmeer. De aanwijzing van stiltegebieden heeft tot doel verstorende activiteiten in die gebieden te kunnen weren. Bij de verlening van vergunningen, maar ook bij toetsing van geluid van (spoor)wegen, en het opstellen van geluidsbelastingkaarten en actieplannen, moet rekening worden gehouden met de stille gebieden. Op dit moment hebben we nog geen stille gebieden aangewezen. Door onze inzet vergroten we de bewustwording bij maatschappelijke actoren over het belang van stilte en duisternis, maar over de maatregelen om deze kwaliteiten te verbeteren. We hebben ons gericht op de lichtuitstoot van melkveestallen op ons platteland en op lichtmasten. Ofschoon qua lichtintensiteit de lichtuitstoot van melkveestallen niet groot is, worden in onze provincie de “blokken licht” in het landschap als storend ervaren. Samen met Land- en Tuinbouw Organisatie Noord (LTO) en de Milieufederatie Groningen hebben we een belevingsonderzoek laten uitvoeren. Conclusie was dat met relatief eenvoudige maatregelen al heel wat verbeteringen zijn aan te brengen, bijvoorbeeld door de lampen hoger in de stal op te hangen en reflectoren in de armaturen aan te brengen. Onlangs hebben wij het provinciaal lichtmastenplan 2013-2016 vastgesteld. Het doel daarvan is de verlichting op provinciale en gemeentelijke wegen te minimaliseren, zonder dat dit ten koste gaat van de sociale en verkeersveiligheid.Tevens koesteren wij daarbij onze duisternis en dragen we bij aan energiebesparing. In dit plan staan diverse uitvoeringsprojecten, waaronder het oprichten van een zgn. Dark Sky Park in het Lauwersmeergebied en het maken van een provinciale donkertekaart. 65

I N T E G R A A L

M I L I E U


Wat willen we nog meer doen? zz zz

zz

zz

zz

66

2 0 1 3 - 2 0 1 6

Verbreding. Wij gaan onderzoeken hoe we duisternis en stilte kunnen bevorderen door ze in een bredere context kunnen plaatsen.. Integrale aanpak. Wij gaan bij beleidsontwikkeling, bij beheerplannen en bij het uitvoeren van activiteiten en projecten telkens duisternis en stilte betrekken in onze afwegingen. Het bevorderen en stimuleren van stilte en duisternis komt immers het beste tot zijn recht via een integrale aanpak: stilte en duisternis komen namelijk steeds weer terug bij terreinen als ruimtelijk ordening, milieubeleid, gezondheid en milieu en vergunningverlening. Wij zullen dit inbrengen bij andere partijen als gemeenten, (buur)provincies en belangen- en natuurorganisaties. Donkertekaart. Wij voeren het lichtmastenplan uit. Daarbij is het belangrijkste uitgangspunt: “geen verlichting tenzij…”. Hierbij vindt er een integrale afweging voor openbare verlichting plaats tussen de aspecten verkeersveiligheid, sociale veiligheid, energiebesparing en het bevorderen van duisternis. In het plan is onder meer opgenomen dat er een donkertekaart wordt opgesteld. Met deze kaart, die ook kan dienen als nulmeting, krijgen wij meer inzicht in waar de feitelijke problemen met duisternis zich voordoen. Hierop kunnen wij dan anticiperen en beleid ontwikkelen. Convenant lichtuitstoot melkveestallen. LTO Noord en de Natuur en Milieufederatie Groningen ondertekenen naar verwachting in 2014 een convenant over tijdstippen, zichtbaarheid en lichtuitstoot van melkveestallen. Specifiek gaat dat over de vermindering lichtintensiteit, contrastwerking en helderheid. Doel is de verdere lichtuitstoot door melkveestallen te voorkomen en bestaande lichtuitstoot te reduceren. Dit convenant is een goed voorbeeld hoe partijen zelf met oplossingen komen en die ook doorvoeren en handhaven. Stilte- en stille gebieden. De komende periode gaan we na of het zinvol is om het beleid rond de huidige stilte en/of stille gebieden te herijken.We kijken naar de wenselijkheid van uitbreiding of juist beperking van deze gebieden. En we onderzoeken, in het licht van onze veranderende rolopvatting, of een andere verantwoordelijkheidsverdeling effectief kan zijn.

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

4.5 Gezondheid en Milieu Inleiding

Ongeveer 2 tot 5 procent van het gezondheidsverlies in Nederland wordt toegeschreven aan milieubelasting. Het RIVM schat bijvoorbeeld dat er jaarlijks enkele duizenden mensen vroegtijdig overlijden als gevolg van de blootstelling aan (ultra)fijn stof. De provincies streven gezamenlijk en actief naar het terugdringen van gezondheidseffecten door milieufactoren door het bevorderen van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving. Hiertoe is in 2005 het IPO-project Gezondheid en Milieu gestart. De beschouwde milieufactoren in dit project zijn luchtverontreiniging, geluid, geur en externe veiligheid. De inwoners van Groningen moeten gezond en veilig kunnen leven. Milieu en leefomgeving moeten zo schoon zijn dat het ziekte- of overlijdensrisico vanwege milieuvervuiling te verwaarlozen is. Om de gezondheidsrisico’s door milieubelasting te kunnen beperken is het noodzakelijk om de oorzaken te kennen en ook de effecten op de gezondheid van onze inwoners. Het te verwaarlozen risico wordt mede bepaald door gebruikt te maken van een daartoe ontwikkelde6 methodiek. Om prioriteiten te stellen worden de locaties met milieuproblemen gerangschikt op basis van de omvang en ernst van de gezondheidseffecten (uitgedrukt in de zogenaamde GES-score).

Wat willen we bereiken?? zz zz

Terugdringen van de gezondheidseffecten door milieufactoren. Meer aandacht voor gezondheid in ons (milieu-) beleid.

Uit het IPO Prisma project Gezondheid en Milieu is gebleken hoeveel mensen er blootstaan aan geluid- en geurhinder, externe veiligheidsrisico’s en luchtverontreiniging en welke gezondheidseffecten dat heeft in de provincie Groningen. Op de milieufactoren geluid van wegen railverkeer, geur van bedrijven en luchtverontreiniging streven wij naar een blootstellings niveau tussen de GES-7scores 2 t/m 5 in 2016. Wij scoren hier nu veelal een GES- score 6. Vertaling van milieugezondheidkwaliteit naar operationele GES-score

Stappenplan voor de strategie Gezondheid & Milieu

6 Voor de gezondheidskundige rangschikking van milieuproblemen is gebruik gemaakt van twee methoden: de Gezondheidseffectscreening (GES)Stad en Milieu en de Disability Adjusted Life Years (DALYs)-methode. Beide methoden geven de omvang en ernst van een milieu- en gezondheidsprobleem aan. 7 Gezondheidseffectscreenings score: geeft de mate van blootstelling aan milieufactor weer in cijfers. De scores drukken de milieugezondheidskwaliteit uit: 1 staat voor uitstekend, 8 staat voor onaanvaardbaar slecht.

67

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Wat doen we daar al voor??

Ons beleid voor gezondheid en milieu vloeit voort uit Europees, rijks- en interprovinciaal beleid. Onze rol als beschermer hebben wij beschreven in het POP.Via instrumenten als vergunningverlening, toezicht en handhaving kunnen wij invulling geven aan deze rol. Daarnaast pakken wij onze rol als regisseur en facilitator, zowel bij interne projecten met ander afdelingen als bij projecten met bijvoorbeeld de gemeente Groningen. Het beleid heeft raakvlakken met de beleidsvelden ruimtelijke ordening, geluid, lucht en geur, verkeer en vervoer en milieueffectrapportages:

zz

zz

zz zz

Wij voeren de strategie Gezondheid en Milieu uit. De prioriteiten lucht, geur en geluidshinder, zoals daarin opgenomen, zijn tot stand gekomen na overleg, onder andere met de gemeenten Groningen en Delfzijl. In de strategie staan uitvoeringsprojecten op het gebied van geluid van wegverkeer en spoor, lucht en geurhinder. Ook bij ruimtelijke en infrastructrele projecten wordt de strategie betrokken. Het gaat dan om projecten bij de provincie en Groninger gemeenten. Samenwerking en afstemming met de GGD Groningen, voor die projecten waarin dat aan de orde is. De GGD Groningen heeft in 2012 op ons verzoek extra vragen opgenomen in hun brede gezondheidsenquête en secundaire analyses daarop. De GGD heeft het Rapport Milieu-, geluids-, geur- en Lichthinder 2012 vastgesteld en gepubliceerd. Hierin wordt aandacht besteed aan geluids-, geur-, lichthinder en de gevolgen van de verschillende vormen van (milieu)overlast. Dit rapport ligt in het verlengde van de rapporten die in 2006 en 2010 onder de titel Aanvullende analyses provincie Groningen verschenen. De doelstelling van deze rapportage is om de provincie Groningen en de gemeenten te informeren over hoe vaak en in welke mate milieuhinder wordt ervaren in 2012.

Deze inzet heeft tot nu toe onder meer geresulteerd in: Gezondheidskaart: Samen met de gemeente Groningen en de GGD hebben we een gezondheidskaart gemaakt van het bedrijventerrein Reitdiepzone, waar de gemeente jongeren- en studentenhuisvesting plant en waarlangs de provinciale, westelijke rondweg loopt. zz Geurhinderbeleid: In 2013 heeft GS geurhinderbeleid industriele geurbronnen, als onderdeel van de beleidsregel VTH 2013-2016 provincie Groningen vastgesteld; die beleidsregel dient als toetsingskader voor onze vergunningverlening, toezicht en handhaving. zz Actieplan wegverkeerslawaai: Het Actieplan wegverkeerslawaai fase 2 is door GS vastgesteld. zz Pilot GES: De GGD Groningen heeft, met ondersteuning van de provincie en op verzoek van de gemeente Groningen, een proef gedaan met het toepassen van een GES voor de aanpak van de Zuidelijke Ringweg. zz

68

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

KWALITEIT BINNENMILIEU Onderzoek van GGD en TNO laat zien dat in 80 procent van de scholen in Nederland de kwaliteit van de binnenlucht slecht is en de CO2-concentratie veel te hoog. Veel lokalen blijken in de winter koud en tochtig en in de zomer te warm. Veel leerlingen en leerkrachten hebben last van geluidsoverlast van buiten en van ondeugdelijke ventilatiesystemen. Al deze factoren leiden tot comfort- en gezondheidsklachten, zoals slijmvliesirritaties, infectieziekten, verergering van allergieën en astmaklachten, koude/warmte-klachten, hoofdpijn en geuroverlast. Afgelopen jaren hebben wij ca. 250 basisschoolgebouwen onderzocht op energiebesparing, binnenklimaat, bouwkundige staat, bouwfysische staat en functionele geschiktheid. Hiermee hebben we circa 70 procent van onze basisschoolgebouwen in kaart gebracht. Hieruit blijkt dat het zeer slecht is gesteld met de basisscholengebouwen in onze provincie. Ze zijn onvoldoende geïsoleerd, ze slurpen energie, de binnenlucht is slecht of ze voldoen onderwijskundig niet meer aan de eisen van deze tijd. Ook draagt de huidige financieringsstructuur niet bij aan duurzame investeringen. Bovendien heeft Groningen in sommige gebieden ook nog eens te maken met sterk teruglopende leerlingenaantallen. Wij stimuleren en faciliteren gemeenten en schoolbesturen bij deze ingewikkelde problematiek. Dit doen wij door het uitvoeren van innovatieve projecten binnen het Gebouwenplan. Dit is het actieplan voor energiebesparing in de gebouwde omgeving voor de periode 2013-2015. Verbetering van de kwaliteit van het binnenmilieu, vermindering van energielasten en vermindering van de CO2-uitstoot lopen daarin parallel. Wij nemen de ervaringen op basisscholen in de toekomst als voorbeeld voor andere scholen en mogelijk ook voor bijvoorbeeld buurthuizen, verenigingsgebouwen, verzorgingshuizen en kinderopvang, die willen werken aan verbetering van het binnenmilieu en vermindering van hun energieverbruik. Wij ondersteunen innoverende initiatieven op dat gebied.


We willen ons beleid rond gezondheid en milieu verder verbreden en verdiepen. Daartoe is een geactualiseerde Strategie Gezondheid en Milieu in voorbereiding. Begin 2014 hebben we daartoe de prioriteiten herschikt, mede naar aanleiding van de milieuklachten: 1. geurhinder 2. geluid van wegverkeer 3. luchtverontreiniging Aan de hand van een evaluatie (medio 2014) zullen wij nader bepalen hoe wij dit verder uitwerken.

CO2-meter in een klaslokaal. De wettelijke norm van 1200 ppm wordt regelmatig overschreden.

69

5. Energie en Klimaat 5.1 Milieu en Energie Inleiding

Veel milieuvervuiling is een gevolg van het gebruik van energie. Het zit daarmee ‘hard’ ingebakken in ons maatschappelijk bestel want onze economie is verslaafd aan energie. We verbranden kolen, olie en gas voor het verwarmen van huis en kantoor, voor industriële productie, transport en het opwekken van elektriciteit. Daar komt veel milieuvervuiling bij vrij. Stikstofoxiden (NOx) en zwaveloxiden (SOx) zorgen voor zure regen en vermesting op schrale grond, Fijnstof (PM10) en Vluchtige Organische Stoffen (VOS) leiden tot gezondheidsschade. Daarnaast komen er jaarlijks miljarden tonnen Koolstofdioxide (CO2) in de atmosfeer en blijven daar deels achter. De toename van CO2 in de lucht is de belangrijkste oorzaak van het versterkte broeikaseffect, dat leidt tot opwarming van de aarde en snelle verandering van het wereldwijde klimaat.

70

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Het is dus van belang voor het milieu om minder energie te gebruiken en als we energie gebruiken, om het dan schoon en CO2-arm te doen. Elektriciteit uit kernenergie geeft weliswaar weinig emissies naar water en lucht maar levert een fundamenteel afvalprobleem op. Wij werken daarom niet mee aan kernenergie. Daarnaast is het nodig over te schakelen op hernieuwbare energie, omdat op enig moment kolen, olie en gas opraken of slechts tegen hoge kosten beschikbaar zijn. Wat in dit perspectief ‘helpt’ is dat de fossiele energieprijzen al meerdere jaren hoog zijn. Oorzaken zijn een beperkte productiecapaciteit en een afnemende leveringszekerheid, bij een gelijktijdig toenemende mondiale energievraag. De recente ontwikkeling in de VS omtrent schaliegas nuanceert dit beeld enigszins. Het ruime aanbod van (zeer) goedkoop aardgas in de VS zorgt voor dumping van Amerikaanse steenkolen op de wereldmarkt. Dat drukt de mondiale prijs van steenkool, waardoor het kolengebruik en de CO2-emissies juist kunnen toenemen. Ondanks de toename van het energiegebruik, is de milieuvervuiling die daarmee gepaard gaat over het algemeen aanzienlijk afgenomen. Dat komt vooral door de techniek en schonere brandstoffen. Brandstofeisen en normen voor verbrandingsemissies zijn in Europese en landelijke regels vastgelegd. Die normen zijn regelmatig aangescherpt en dat heeft de luchtkwaliteit fors verbeterd, ook in Groningen. Een uitzondering vormt de uitstoot van CO2, wat een hardnekkig milieuprobleem is. Door de herintroductie van kolencentrales zal ook de uitstoot van (fijn) stof gaan toenemen.

Energiebeleid

Zowel in economisch opzicht als voor de noodzakelijke energietransitie heeft de energiesector in onze provincie grote mogelijkheden. De sector biedt nu al veel werkgelegenheid en die neemt gestaag toe. De provincie Groningen wil meer dan evenredig bijdragen aan de energietransitie en de productie van duurzame energie. De verdere uitbouw van de aanwezige (duurzame) energiecluster en het versterken van de positie van Groningen in de energievoorziening van Noord-West Europa, zijn daarbij leidend. Onze rol is daarbij het aanjagen van programma’s en projecten, de ontwikkeling van ruimtelijke kaders voor windturbines op land, het faciliteren van ontwikkelmogelijkheden en het makelen in het netwerk van overheden, kennisinstellingen en marktpartijen. De onderbouwing ligt in de ambities van het provinciebestuur (‘Energiek en scherp aan de wind, coalitieakkoord) en de Green Deal die samen met andere Noordelijke overheden is gesloten met het Rijk (3 oktober 2011). Ons energiebeleid is vastgelegd in het Programma Energie 2012-2015. 71

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Milieuvervuiling door energiegebruik en -productie is tegen te gaan door: Energiebesparing1: Dit leidt tot minder vraag naar energieproducten én minder verbranding (= vervuiling). Bekende voorbeelden zijn: woningisolatie, HR-ketels, led-verlichting, direct ingespoten dieselmotoren, betere stroomlijning van schepen, auto’s en vliegtuigen. Schonere productie: vermindert de uitstoot van de energiesector. Hierbij valt te denken aan LowNox-branders en rookgasontzwaveling bij elektriciteitsproductie, benzeen- en loodvrije benzine, drijvende daken bij olie-opslagtanks, afschermen van gaswinningslocaties en stille windturbinebladen. Ook het afvangen van CO2 uit de pijp en het ondergronds opslaan hiervan (Carbon Capture en Storage, CCS) is een manier om de milieuvervuiling door energiegebruik te verminderen. Mix van energiedragers: vervangen van relatief vuile brandstof door schonere brandstof. Zo levert duurzame energie een lage tot zeer lage CO2-uitstoot en verbrandt aardgas schoner dan kolen of olie. Het gebruik van biologische grondstoffen in plaats van’fossiel’ olie en aardgas (biobased economy) voorkomt dat producten aan het eind van hun levensduur in de afvalverbrandingsinstallatie weer CO2 opleveren.

Milieudruk

De doelen van het energiebeleid zijn dus: economische structuurversterking en de energietransitie. Ons energiebeleid richt zich daarmee niet in de eerste plaats op de milieueffecten van energiegebruik of de energiesector in onze provincie. Wel neemt die milieudruk af door energiebesparing, simpelweg omdat dan minder energie wordt verstookt. En door het gebruik van duurzame energie wordt de uitstoot van CO2 vermeden. Maar de productie van duurzame energie kan ook leiden tot lokale milieuoverlast. Mestvergisters om biogas te produceren kunnen geurhinder geven en brengen veelal zware wegtransporten met zich mee in het landelijk gebied. Windturbines zijn zichtbaar in de open ruimte en kunnen hinder leveren door slagschaduw, geluid en gevoelens van onveiligheid. Warmte-Koude opslag in de bodem kan -zonder maatregelen- leiden tot vervuiling van het grondwater.

72

1 Vermindering van de finale energievraag (warmte, licht, kracht) maar ook betere energie-efficiency, dus minder verliezen, bij het omzetten van energie. In beide gevallen is sprake van energiebesparing waardoor minder primaire energie nodig is.

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

De doorwerking van de energietransitie ontmoet in de provincie ook weerstand

In de provincie Groningen zijn de industrie en de energiesector de belangrijkse energiegebruikers en daarmee de dominante CO2-uitstoters. Het totale verbruik in de provincie wordt sterk bepaald door enkele individuele grote bedrijven: een centrale meer of minder scheelt al gauw megatonnen CO2 en kilotonnen NOX. Andere verbruikers zijn de bijna 300.000 huishoudens, het verkeer (waaronder 260.000 personenauto’s en 34.000 bedrijfswagens) en handel, diensten en overheid, waar veruit de meeste mensen werken. Deze sectoren volgen de landelijke trends rond volume en milieuprestaties. De grootschalige productie en het transport van aardgas en elektriciteit zorgen voor hinder (lawaai, veilgheidsrisico’s, lichten horizonvervuiling) en uitstoot van milieuvervuilende stoffen. Mijnbouw - waaronder winning van aardgas - valt onder het bevoegd gezag van het Rijk. De recente toename van het aantal én de zwaarte van gasbevingen brengt de externe veiligheid van bewoners in gevaar. Ook kan schade aan dijken en ondergrondse leidingen -al dan niet in een kettingreactie- leiden tot aanzienlijke milieuschade. Ondanks ons streven naar versterking van onze positie als dé energieprovincie, wijzen wij kernenergie en de opslag van kernafval in de bodem resoluut af. Dit geldt ook voor de winning van schaliegas8.

Door fiscale maatregelen en technische eisen wordt het wagenpark schoner en zuiniger.

8

Motie Groningen schaliegasvrij, Provinciale Staten van 6 november 2013

73

I N T E G R A A L

M I L I E U


Mondiale emissie koolstofdioxide door gebruik fossiele brandstoﬀen en cementproductie per regio 40

duizend megaton CO

2

2 0 1 3 - 2 0 1 6

CO2 emissie provincie Groningen

Internationaal transport Ontwikkelingslanden Overige ontwikkelingslanden

30

Overige grote ontwikkelingslanden

20

China Industrielanden (Annex I)

10

Overige Economieën In Transitie (EIT) Russische Federatie

0 1990

1994

1998

2002

2006

2010

2014

Overige OESO'90 landen Japan EU12 (nieuwe lidstaten) EU15 Verenigde Staten

De CO2 -uitstoot in de provincie Groningen wordt gedomineerd door de elektriciteitscentrales. Bron: EDGAR 4.2FT2010 (JRC/PBL, 2012); BP, 2013; NBS China, 2013; USGS, 2013; WSA, 2013; NOAA, 2012

PBL/okt13 www.clo.nl/nl053308

Koolstofdioxide, CO2, komt van nature in de lucht voor en is niet giftig. De stof CO2 heeft daarom niet te maken met milieuhygiëne of luchtkwaliteit. Toch is CO2 te beschouwen als het grootste milieuprobleem van deze tijd. De snelle toename van CO2 in de atmosfeer door het verbranden van kolen, olie en gas is de voornaamste oorzaak van klimaatverandering. De aarde wordt warmer, neerslag intensiever, de zeespiegel rijst en droogte / bosbranden nemen toe (zie ook paragraaf 5.2). Klimaatverandering leidt tot ontwrichting van de maatschappij, tot internationale spanningen en de strijd om land, voedsel, schoon water en droge voeten.

Daarom is het terugdringen van de CO2-emissies [‘klimaat mitigatie’] ook voor de provincie Groningen een belangrijk doel. Dit doen we uiteraard in de wetenschap dat onze bijdrage aan het oplossen van het mondiale probleem beperkt is. In ons eentje kunnen we de mondiale CO2-trend nooit ombuigen. Maar we nemen wel mede-verantwoordelijkheid voor de gemeenschappelijke opgave. Dat doen we door méér dan evenredig bij te dragen aan het vermijden van CO2-emissies. Daarnaast is er een goed begrepen eigenbelang. Energiebesparing, initiatieven en innovaties voor minder CO2-uitstoot zijn goed voor onze burgers en bedrijven. Ze leiden tot minder energieverbruik, lagere energiekosten en meer comfort. Bovendien passen zulke initiatieven en innovaties bij ‘groene groei’ en versterken ze onze sociaaleconomische structuur (samenwerking, onderwijs, kennis, banen).


Het energiebeleid mikt op het versterken en de uitbouw van de energiesector en een bijdrage aan de energietransitie. Afgeleide, meer specifieke doelen zijn ondermeer: zz 50 miljoen m3/jaar Groen Gas in 2015 zz 856 MW windenergie op land in 2020 zz Transportcapaciteit elektriciteit: uitbreiding tot 10.000 kVA in 2017 zz Buizenzone Eemshaven-Delfzijl zz Vier Lokale Duurzame Energie Bedrijven in 2015 zz Vijf Internationale Samenwerkingsprojecten Noord-Duitsland zz Energiebesparing Openbare Verlichting in de buitengebieden zz Energiebesparing in gebouwen (scholen, particuliere woningen, corporaties).

74

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Wij willen een meer dan evenredige bijdrage leveren aan beperking van de CO2-uitstoot. We vermijden structureel CO2 door energiebesparing en productie van duurzame energie. Afvang en ondergrondse opslag van CO2 is voorlopig uit beeld. Dat betekent overigens niet dat de CO2-uitstoot in Groningen per saldo afneemt, want door nieuwe economische activiteiten, in het bijzonder de centrales van Nuon en RWE, neemt de totale uitstoot binnen onze provinciegrenzen flink toe. Voor de overige milieudruk door gebruik van energie, de zogenaamde verbrandingsemissies, hebben we in zijn algemeenheid geen specifiek provinciale doelen. Dit lift mee met Europees en Nationaal beleid, zoals strengere brandstofspecificaties en nationale emissie-eisen voor stookinstallaties. Een uitzondering betreft de uitstoot bij ca. 100 bedrijven waarvoor wij bevoegd gezag zijn voor de milieuvergunning. Bij die bedrijven stellen wij (binnen bandbreedtes) in de vergunning eisen die de uitstoot beperken. Het operationele kader, beleidsregel Vergunningen, Toezicht en Handhaving (VTH) gaat daar verder op in.


Wij voeren het Programma Energie 2012-2015 uit. Doelstelling van de provincie is om meer dan evenredig bij te dragen aan nationale energie en klimaatdoelen. Dit wordt benadrukt in SWITCH, de uitwerking van het Nationaal energieakkoord door de gezamenlijke noordelijke overheden en Energy Valley. Switch is de komende jaren bepalend in het noordelijk energiebeleid. Doel is het versnellen van energiebesparing en duurzame energie, hand in hand met economisch versterking. Dit doen we samen met bedrijven, kennis- en onderwijsinstellingen en NGO’s. Dit vraagt om goede coordinatie van de activiteiten, regie op de uitvoering en bestuurlijke verankering. De provincie speelt hierin een belangrijke rol. Voor wat betreft de milieu-relevante aspecten geldt het volgende: Ons CO2-beleid richt zich op energiebesparing en duurzame energie. De optie ‘afvang en opslag van CO2 in de Groningse bodem en/of buitengaats’ hebben we onderzocht. Het leek logisch dit te koppelen aan de nieuwe elektriciteitscentrales. Dat is een evenwel dure maatregel die zonder subsidie (EU, Rijk) niet haalbaar is gebleken.

zz

Een warmtebeeldcamera spoort energielekken bij gebouwen op, zodat efficiënt kan worden geïsoleerd.

75

De provincie zet in op energiebesparing bij de provinciale wegen, met behoud van sociale- en verkeersveiligheid.

zz

zz

zz

zz zz zz zz

Volgens het activiteitenbesluit uit de Wet milieubeheer moeten bedrijven energiebesparings-maatregelen nemen die binnen 5 jaar worden terugverdiend. Daarop houden we toezicht. Het betreft bedrijven die niet deelnemen aan het Europese CO2-Handels Systeem (ETS) of aan de vrijwillige convenanten uit de MeerJaren Afspraken (MJA’s). Dit zijn over het algemeen de kleinere bedrijven. We hebben een koepeldeal met de Groninger gemeenten om hen te ondersteunen bij energiebesparing en duurzame energie in hun eigen beleid. Onderdeel hiervan is ondersteuning bij toezicht en handhaving energiebesparing binnen de Wet milieubeheer. Energiebesparing bij woningen door subsidies voor particulieren en woningcorporaties. Dat voeren we uit volgens ons provinciale gebouwenplan, energietransitie in de gebouwde omgeving, 20132015. Energiebesparing bij schoolgebouwen door samenwerking en subsidies op energiescans. Energiebesparing openbare verlichting volgens ons provinciaal verlichtingplan 2012-2015. We stimuleren en ondersteunen de productie van energie uit biomassa, in het bijzonder de productie en afzet van groen gas zodat Groningen een Groen Gas Hub kan worden. Voor de milieuvervuiling door de energiesector zelf geldt het reguliere vergunningenbeleid. Dit is in feite niet anders dan onze omgang met grotere bedrijven waarvoor wij bevoegd gezag zijn. Overigens is het Rijk bevoegd gezag voor de mijnbouwactiviteiten en voor grote energieprojecten die vallen onder de Crisis- en Herstelwet.


Wij gaan eind 2015 het programma energie evalueren en zullen dan bekijken of - en zoja in welke vorm- het programma een vervolg krijgt.

76

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

5.2 Klimaatverandering en -adaptatie

Zoutconcentratie in oppervlaktewater, op 1 juli van een droog jaar

Huidig klimaat (1989) W+-scenario Zoutconcentratie in oppervlaktewater, op 1 juli van een droog jaar Huidig klimaat (1989)

Inleiding

W+-scenario

Klimaatscenario’s

Ons klimaat verandert, maar het tempo en de mate waarin ons klimaat verandert zijn onzeker. De werking van het klimaatsysteem kennen we nog onvoldoende en we weten niet hoe de uitstoot van broeikasgassen en stofdeeltjes zich zal ontwikkelen. Om zo goed mogelijk met deze onzekerheden om te gaan, heeft het KNMI vier verschillende, maar aannemelijke scenario’s gemaakt om effecten te onderzoeken. Hoe ons klimaat verandert is vooral afhankelijk van de wereldwijde temperatuurstijging en van veranderingen in de stromingspatronen van de lucht in onze omgeving (West-Europa) en de daarmee samenhangende veranderingen in de wind. De indeling van de scenario’s is daarom op deze twee aspecten gebaseerd.

In de scenario’s komen de volgende effecten terug (jaar 2050 t.o.v 1990): jaartemperatuur stijgt tussen 0,9 en 2,6 graden zachtere, nattere winters en warme zomers met meer hittegolven; meer droge zomerdagen maar ook tot 27% meer extreme neerslag de veranderingen in het windpatroon zijn klein ten opzichte van de natuurlijke grilligheid; de zeespiegel blijft tot 35 cm stijgen. zz de afvoer van Rijn en Maas zijn ‘s winters tot 12% hoger in ‘s zomers tot 24% lager. zz zz zz zz zz

Verschil W+-scenario en huidig klimaat

Verschil W+-scenario en huidig klimaat

Zoutconcentratie in mg Cl- per liter 0

25

Zoutconcentratie in mg Cl- per liter

50 100 200 500 750

0

25

2000 1000 4000

50 100 200 500 750

2000 1000 4000

Verandering zoutconcentratie in mg Cl- per liter 0

10 25 50 zoutconcentratie 100 250 Verandering in mg Cl- per liter

Afname Toename in W+-scenario

0

10

25 50

100 250

Afname Toename in W+-scenario

Geen gegevens (Zuid-Limburg; Wadden)

Geen gegevens (Zuid-Limburg; Wadden)

Overzicht van KNMI'06-scenario’s

Groningen en Zeeland zijn het meest kwetsbaar voor verzilting ten gevolge van klimaatverandering. Bron: Klijn et al. (2011)

Luchtstromingspatronen Gewijzigd

G+

W+

+ 10C

+ 20C

scenario

Ongewijzigd

G

scenario

scenario

W

scenario

Wereldtemperatuur in 2050 ten opzichte van 1990

Bron: KNMI (2011)

77

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Milieueffecten

De waarneembare milieueffecten van klimaatverandering zijn nu nog beperkt van omvang. Naar verwachting gaan de ontwikkelingen de komende decennia echter sneller. De effecten betreffen hitte, droogte, wateroverlast, verdroging, vernatting en verzilting. Door de vertraagde reactie van het klimaatsysteem gaan de veranderingen, zelfs bij een sterke vermindering van emissies van broeikasgassen, nog heel lang door. Bijgaande tabel geeft een overzicht van de belangrijkste gevolgen voor de onze fysieke leefomgeving.

Effecten van klimaatverandering. Bron: PBL, 2012.

78

DOMEIN

EFFECT

Waterhuishouding

Zeespiegel stijgt, zwakkere veendijken, waterveiligheid neemt af Lagere rivierafvoer ‘s zomers Rijn en Maas, hoger in de winter Extreme neerslag, wateroverlast Warmer oppervlaktewater, algengroei

Natuur

Minder koudeminnende soorten, meer overwinterende trekvogels Groeiseizoen 4-6 weken langer Meer kans op natuurbranden

Landbouw

Langer groeiseizoen, meer kans voor andere teelten Hogere opbrengst door hogere CO2-concentraties Meer droogte én extreme neerslag (schade) Toename verzilting (schade)

Gezondheid

Meer zomersterfte (hittestress), minder wintersterfte Toename allergiedagen, oprukken eikenprocessierups, ziekte van Lyme Meer kans voedselinfecties en wateroverdraagbare infecties

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Maximaal neerslagtekort per jaar 1981 – 2010

W-scenario 2050

W+-scenario 2050

Door klimaatverandering kan het jaarlijkse neerslagtekort aanzienlijk toenemen. Bron: PBL. Tekort in mm 120

150

180

210

240

270

300

Kaders

Op nationaal niveau wordt het beleidskader voor ons adaptatieprogramma gevormd door de Nota Ruimte, het Nationaal Waterplan, het Nationaal Programma Adaptatie Ruimte en Klimaat (ARK) en het Klimaatakkoord Rijk-IPO. Op provinciaal niveau is het POP kaderstellend. Daarin staat onder meer dat de provincie tijdig inspeelt op de gevolgen van klimaatverandering. De provincie heeft geen directe wettelijke taken op het gebied van klimaatadaptatie. Indirect hebben wij wel wettelijke taken op beleidsterreinen, die gerelateerd zijn aan klimaatadaptatie, zoals de waterhuishouding en de ruimtelijke ordening.

Heden en toekomst

De neiging bestaat om terughoudend te zijn met klimaatadaptatie vanwege de kosten. De gevolgen van klimaatverandering zijn immers nu nog beperkt, onzekerheden zijn er volop en het komt toch niet aan op een paar jaar? Hier schuilt een risico in. Want klimaatverandering verloopt bijna ongemerkt, gevolgen ontwikkelen zich geleidelijk. Pas op langere termijn wordt zichtbaar en voelbaar hoe ernstig ze zijn. Uitstel van maatregelen kan daarom leiden tot klimaatschade waarvan het herstel -indien überhaupt mogelijk- zeer kostbaar is.Vroegtijdig, proactief rekening houden met klimaatverandering heeft dus belangrijke maatschappelijke voordelen boven de traditionele aanpak, die meer reactief en sectoraal is.

Wat willen we bereiken??

We willen dat de provincie Groningen klimaatbestendig wordt ingericht en gebruikt. Daarom moeten we de inrichting en het gebruik van onze provincie op bepaalde onderdelen aanpassen. Maar wel onder randvoorwaarden, want de ruimtelijke kwaliteiten en de sociaal-economische potenties willen we behouden of versterken. Daarnaast willen we de kansen die de klimaatverandering biedt zo goed mogelijk benutten.

zz zz zz zz

klimaatbestendige inrichting van de provincie Groningen natuurontwikkeling nadrukkelijk koppelen met klimaatadaptatie het risico van overstroming en wateroverlast aanvaardbaar houden en de beschikbaarheid van zoet water optimaliseren (zie onderdeel 3.1 Water).

Wat doen we daar al voor?? zz

zz

Samen met de waterschappen en onze buurprovincies nemen we maatregelen rond het waterbeheer, zoals de aanleg van waterbergingsgebieden en het verhogen van kades en kanaaldijken. We hebben urgente maatregelen reeds uitgevoerd. Dit is gebeurd naar aanleiding van de ernstige wateroverlast in 1998. In 2011 hebben we het Programma Klimaatadaptatie Provincie Groningen 2012-2014 vastgesteld. In dit kader voeren we jaarlijks een actieplan uit om de klimaatbestendigheid van onze provincie verder te vergroten. 79

I N T E G R A A L

zz

zz zz

zz

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

We ontwikkelen een toekomstvisie voor de lange termijn op klimaatadaptatie in onze provincie. We benutten hiervoor de resultaten van het Deltaprogramma. Het gaat onder meer om een studie naar de effecten van verdroging en een visie op waterveiligheid (project ‘Droge Voeten”). Dat doen we samen met het Rijk, de waterschappen en Drenthe en Fryslân. Onze bestaande beleidsinstrumenten zetten we gericht in op klimaatadaptatie, zoals de milieu effectrapportage en de watertoets In veel ander beleid integreren we klimaatadaptatie in het provinciaal omgevingsbeleid, zoals in de Eemsdelta,Veenkoloniën, Lauwersmeer en Groningen-Assen.We doen dat uiteraard in nauwe samenwerking met onze gebiedspartners. In ons landbouwbeleid stimuleren we onderzoek (vanuit de sector) naar ondermeer de klimaat effecten en reactie daarop. Het gaat om bodemvruchtbaarheid en irrigatie, nieuwe gewassen en teelten en de toenemende verzilting.

Naast urgente maatregelen rond waterveiligheid hebben we in het eerste decennium van deze eeuw vooral onze kennis en bewustzijn over klimaatadaptatie vergroot. Daartoe hebben we ondermeer een bijdrage geleverd aan de nationale programma’s Klimaat voor Ruimte en Kennis voor Klimaat. De problematiek in onze provincie is daarbij op hoofdlijnen geïnventariseerd.Vervolgens hebben we voor de Eemsdelta en Veenkoloniën, die relatief kwetsbaar zijn voor klimaatverandering, nader onderzocht welke effecten we verwachten en welke maatregelen nodig zijn voor de klimaatbestendigheid van die regio’s. In de Eemsdelta zijn we betrokken bij het project Marconi voor de kustontwikkeling bij Delfzijl, gericht op natuur, recreatie, economie en waterveiligheid. In Groningen-Assen gaat het om de groen-blauwe gordel rond de kop van het Drents plateau.


Het programma klimaatadaptatie loopt en met 2014. Na deze periode willen we klimaatadaptatie integraal onderdeel laten uitmaken van (andere) programma’s en projecten van de provincie.

80

80

DEEL C Uitvoering

81

6. Milieu: Programma’s en P rojecten Voor het bereiken van onze milieudoelen voeren we beleid. We leggen onze uitgangspunten vast en bepalen onze ambities, met een visie op onze positie en het beleidsveld. In feite beantwoordt dat waarom-vraag van het beleid.Vervolgens geven aan wat we op de verschillende milieuthema’s willen bereiken: de concrete doelen. In dit hoofdstuk geven we aan wat we in praktische termen doen om de doelen en ambities te halen, waarmee de hoe-vraag wordt beantwoordt.

Informatie

De detailinformatie over het milieubeleid is op het laagste niveau beschikbaar in projectplannen, in (tussen-)producten en mijlpalen. Dat is erg veel informatie, niet geschikt voor een overzicht van de uitvoering van het milieubeleid.Voor de formele besluitvorming door PS over de uitvoering van beleid, is die onderliggende informatie geaggregeerd in de productenbegroting en in de jaarrekening. In deel B van dit Integrale Milieu Beleidsplan (IMB) is naast het staande beleid ook aangegeven wat we de komende jaren nog meer willen doen.

Jaarlijks milieuprogramma

In het kader van de vernieuwing van ons milieubeleid zoals vastgelegd in dit IMB, zullen wij een voortschrijdend uitvoeringsprogramma opstellen met daarin de activiteiten die we in de betreffende periode uitvoeren. Het uitvoeringsprogramma wordt jaarlijks geactualiseerd en is uiteraard gekoppeld aan de provinciale begrotingscyclus. Door deze koppeling kunnen we in onze programmabegroting voor de diverse thema’s in dit beleidsplan aangeven wat we willen bereiken, wanneer en welke middelen daamee gemoeid zijn. Er zijn verschillende andere programma’s die in financiële zin bijdragen aan het realiseren van onze doelstellingen. Het gaat daarbij om -onder andere- het Programma Landelijke Gebied (PLG), het Energieprogramma, etc. En hoewel inhoudelijk afgestemd, zullen de inspanningen uit die programma’s niet worden opgenomen in met het milieuprogramma.

82

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Programma’s / projecten THEMA : MILIEUKWALITEIT ONDERDEEL

PROGRAMMA / PROJECT

Waterkwaliteit

Vergunningverlening bedrijven op basis VTH-kader Bescherming drinwaterwinningsgebieden Controles waterkwaliteit zwemplassen Programma Landelijk Gebied-2 / KRW synergieprojecten Bodemvisie 2009 / (gebruik, bescherming, sanering, beheer) Toezicht op de waterschappen

Bodemkwaliteit

Vergunningverlening bedrijven op basis VTH-kader Bodemvisie 2009 / (gebruik, bescherming, sanering, beheer) Stortplaatsen beheer Vergunningverlening ontgrondingen

Luchtkwaliteit

Vergunningverlening bedrijven op basis VTH-kader MER / toets luchtkwaliteit E&E in balans / monitoring emissies Eemsdelta Strategie Gezondheid en Milieu Advisering bij mobiliteitsplannen en wegreconstructies Draaiboek SMOG alarm

Afval

Vergunningverlening bedrijven op basis VTH-kader Programma Energie / Bio-Based economy, Groen Gas rotonde Programma Innovatie en Duurzaamheid MKB

THEMA: MENS EN LEEFOMGEVING ONDERDEEL

PROGRAMMA / PROJECT

Externe Veiligheid

Vergunningverlening bedrijven op basis VTH-kader MER / toets externe Veiligheid Strategie Gezondheid en Milieu / Risicokaart Groningen Steunpunt EV Groningen + Samenwerkingsverband BRZO Uitvoeringsprogramma Externe Veiligheid 2011-2014

Geurhinder

Vergunningverlening bedrijven op basis VTH-kader Ontwikkeling geurbeleid (afgerond 2013) Strategie Gezondheid en Milieu / geurhinder kaart Registratie Milieuklachten + GGD-onderzoek Onderzoek beheersinstrument geurzonering

83

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

ONDERDEEL

PROGRAMMA / PROJECT

Geluidshinder

Vergunningverlening bedrijven op basis VTH-kader Registratie Milieuklachten + GGD-onderzoek Strategie Gezondheid en Milieu / geluidshinderkaart Geluidsproductieplafonds wegen railverkeer MER - RBML - bestemmingsplannen / toets geluid Zonebeheersteam geluid Delfzijl

Duisterenis en stilte

Aanwijzing stiltegebieden Pilot lichtuitstoot melkveestallen Strategie Gezondheid en Milieu / donkertekaart Lichtmastenplan 2013-2016

THEMA: ENERGIE EN KLIMAAT ONDERDEEL

PROGRAMMA / PROJECT

Energie

Programma Energie / koepeldeal met Groninger gemeenten Programma Energie / energietransitie gebouwde omgeving Programma Energie / energiebesparing schoolgebouwen Programma Energie / provinciaal verlichtingsplan 2012-2015 Programma Energie / lokale energiecooperaties Programma Energie / biobased energy Toezicht activiteitenbesluit - energiebesparingsmaatregelen

Klimaat-adaptatie

Programma Klimaatadaptatie 2012-2014 Natuurontwikkeling (nevendoel: klimaatrobuustheid) Marconi -project (kust Delfzijl), water in Veenkolonien Landbouwagenda 2012-2015 / irrigatie, bodemvruchtbaarheid Landbouwagenda 2012-2015 / verzilting, gewassen

84

7. Vergunningen, Toezicht & Handhaving Inleiding Voor de uitvoering van ons milieubeleid geven we bijzondere aandacht aan onze wettelijke taken rond Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH). Deze uitvoering vraagt om een operationeel kader dat duidelijkheid geeft en keuzes maakt. De aanleiding hiervoor ligt enerzijds in het gegeven dat we onze milieutaken voor een groot deel uitvoeren via het het afgeven van vergunningen en het handhaven van wetten en regels. Anderzijds is juist de aanleiding voor dit IMB gelegen in de constateringen dat voor de uitvoering van de VTH-taken een helder uitvoeringskader juist ontbrak. Bovendien is een VTH-kader essentieel om te komen tot een goede rol als opdrachtgever naar de Omgevingsdienst Groningen.

Beleidsregel Om bovenstaande redenen is het VTH-kader ontwikkeld en verdient het in dit IMB bijzondere aandacht. Het VTH-kader heeft de status van beleidsregel: een juridisch instrument waarmee wij aangeven hoe wij in de uitvoeringspraktijk met onze bevoegdheid omgaan. Hiermee willen wij helderheid geven aan burgers, bedrijven, gemeenten, natuur- en milieuorganisaties, andere betrokken organisaties en partners. De beleidsregel VTH gaat alleen in op punten waarin de provincie het verschil wil en kan maken, want op Europees en nationaal niveau is al heel veel geregeld. Het VTH-kader is op 29 oktober 2013 vastgesteld door Gedeputeerde Staten en is vanaf de dag na de bekendmaking op 9 november 2013 van kracht. De ‘Beleidsregel VTH 2013-2016 provincie Groningen’ is te downloaden van de provinciale website: onder beleidsregel Vergunningverlening,Toezicht en Handhaving 2013-2016.

Duidelijk en scherp Inhoudelijk is het VTH de praktische, operationele vertaling van de beleidsuitgangspunten en keuzes van dit Integraal Milieu Beleidplan, althans voor zover het betrekking heeft op de wettelijke milieutaken richting bedrijven. In de inleiding is dit toegelicht. Met de beleidsregel VTH willen wij de gezondheid en de veiligheid van de mensen in de provincie Groningen maximaal beschermen. Wij willen het naleefgedrag van de vergunningvoorschriften verbeteren. Bij de uitvoering van de toezichts- en handhavingstaken is gekozen voor een programmatische aanpak. Dat is een proces waarin de risico’s van het niet-naleven vooraf worden ingeschat. Dat doen we samen met de partijen die bij het toezicht op en de handhaving van een bepaald beleidsdossier, domein of wet een rol spelen. Aan de hand van de analyse stellen we prioriteiten en wordt de optimale toezichtstrategie opgesteld. Hiermee kunnen wij de beschikbare capaciteit zo effectief mogelijk inzetten en de naleving van regelgeving verbeteren.

85

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

Wij gaan bedrijven vragen om voorop te lopen, innovatief te zijn en duurzaam te werken. Wij willen sturen op zuinig gebruik van grondstoffen, energie en het zoveel mogelijk sluiten van materiaalketens. Geurhinder gaan wij aanpakken. Dat is ook nodig want het aantal geurklachten is toegenomen. Bij de totstandkoming van het geurbeleid, als onderdeel van de beleidsregel VTH, hebben wij in 2012 en 2013 stakeholders uitvoerig betrokken (bedrijfsleven, wethouders, gemeenteambtenaren, belangenverenigingen op het gebied van milieu en omwonenden).

Jaarprogramma Het IMB en VTH-kader vormen samen de legitimatie alsmede het voorschriften- én toetsingskader voor de opdracht die wij aan de Omgevingsdienst Groningen geven voor de uitvoering van een aantal wettelijke milieutaken. Het recentelijk opgestelde geurhinderbeleid van de provincie Groningen maakt onderdeel uit van de beleidsregel VTH. Als het gaat om de praktijk van vergunningverlening, toezicht en handhaving, beschrijven we in het jaarlijkse VTH programma onze doelen, prioriteiten het controleregime. Op basis van het jaarprogramma stelt de Omgevingsdienst Groningen vervolgens een uitvoeringsprogramma op met de benodigde middelen en mensen.

86

8. Milieu: monitoring Beleid en effect Overheden en andere organisaties voeren beleid om beoogde doelen te halen. Dat geldt ook voor de provincie Groningen en haar milieubeleid. Daarom is in dit Integraal Milieu Beleidsplan gekozen voor een duidelijke opbouw per milieuthema: wat willen we bereiken en wat doen we daar al voor en wat gaan we hiervoor (nog meer) doen? Daarbij zijn de doelen zoveel mogelijk concreet en afrekenbaar gemaakt. In de beleidscyclus wordt in praktijk in de jaarrekening verantwoording afgelegd over de ingezette middelen en de behaalde resultaten. Nog teveel ligt daarbij de focus op management van de uitgevoerde activiteiten: zijn projectresultaten behaald, op tijd en binnen budget? Nog te weinig wordt de politieke vraag beoordeeld, of we hiermee onze (achterliggende) doelen halen danwel dichterbij brengen. De praktijk kent situaties waarin projecten keurig zijn uitgevoerd, maar het achterliggende doel desondanks verder uit zicht is gekomen. Of waarin de inzet van de provincie bij nadere beschouwing in het niet viel bij de effecten van ‘autonome’ ontwikkelingen.

DOELEN

EFFECTEN

PRODUCTEN

ACTIVITEITEN

P RO J E C T E N / P RO G R A M M A’ S

87

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

De effectiviteit van het beleid zit niet zozeer in projectresultaat, maar in een goed inzicht in de relatie tussen de uitgevoerde activiteiten en de achterliggende doelen. Die relatie is zelden 1 op 1. Want meestal bepaalt een complex van factoren het gedrag en de milieudruk van de verschillende doelgroepen. Een groot aantal ontwikkelingen die relevant zijn voor het milieu is daarbij autonoom of althans op zijn minst het resultaat van een samenspel van Europese regelgeving, technologie-ontwikkeling, veranderende consumptiepatronen en economische structuurverandering. Ons provinciale beleid is dan (slechts) één van die factoren. Het meten van beleidseffectiviteit is geen sinecure. Soms is er een relatief eenvoudig verband: de relatie is ‘hard’ als wij een norm opleggen die door alle bronnen van vervuiling wordt gehaald en die rechtstreeks doorwerkt in de actuele milieukwaliteit. Maar in veel gevallen is sprake van traagheid in het fysieke systeem, waardoor de beoogde effecten pas (veel) later optreden. Daarnaast is een bijzondere categorie ons voorwaardenscheppend beleid en de faciliterende- of regierol van de provincie die daarmee annex is. Deze rol nemen we in toenemende mate. Hierbij leggen we steeds vaker de primaire verantwoordelijkheid voor initiatief en actie bij maatschappelijke actoren.

Reguliere rapportages De provincie rapporteert jaarlijks over activiteiten en resulaten op het gebied van milieu. Een beknopt overzicht:

RAPPORTAGE

FREQUENTIE

DOELGROEP

(zwemwater): beschikkingen, zienswijzen, termijnen,..etc.

1 x /jaar

PS, publiek

Kwaliteit uitvoering VTH-milieutaken - Wabo

1 x /jaar

IBT

Jaarverslag Vuurwerk

1 x /jaar

GS, ILT

Energiemonitor (CO2, besparing)

1 x /jaar

PS, publiek

Jaarverslag Milieutoezicht

1 x /jaar

PS, publiek

Milieuklachten

1 x /jaar

GS, publiek

Burgerjaarverslag. Wettelijke milieutaken - Wabo, WHVBZ

Milieumonitor: hoe gaan we het meten? We kiezen voor indicatoren die het dichtst bij onze doelen liggen. Grootheden als: milieu kwaliteit, CO2-reductie, beleidsplannen waarin milieu is geintegreerd, hinderklachten, overstromingsricico, spoedeisende bodemvervuilingen, ‘strenge’ milieuvergunningen. Met zo’n monitor krijgen we een beeld van de ontwikkelingen die er toe doen en dus de mate waarin onze doelen in zicht komen. De monitor sluit waar dat mogelijk is aan bij de bestaande milieumonitoring van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu en het Planbureau voor de Leefomgeving. Momenteel ontwikkelen IPO en VROM een overkoepelend informatiesysteem. Zodra dit wordt ingevoerd sluiten wij ons hierbij aan.

88

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

In onze milieumonitor geven we ook aan welke inzet we in ons miliebeleid hebben gepleegd. Daarbij zullen we zo goed mogelijk ‘duiden’ in welke mate de waargenomen ontwikkeling is bepaald door ons beleid. Het ‘duiden’ van het verband tussen onze inzet en de gemeten ontwikkelingen is de kern van beleidsmonitoring. Zoals gezegd is dat lastig. In de op te zetten milieumonitor gaan we nader in op de causaliteit en methodologie om de koppeling tussen beleid en effect te meten. De milieumonitor zal dus uit twee elementen bestaan die zoveel mogelijk zijn gekoppeld: 1. de monitor van de milieudoelen 2. de koppeling met de gepleegde beleidsinzet

Open data Op Rijksniveau wordt uitvoering gegeven aan een gezamenlijk overheidsprogramma open data. Open data (hergebruik van overheidsdata) is gebaseerd op de Europese Richtlijn Hergebruik overheidsinformatie uit 2003, die in Nederland is geïmplementeerd in de Wob. Het doel van de Richtlijn is om in de private sector de waarde die openbare overheidsinformatie vertegenwoordigt, te gelde te maken. Essentie van open data is dat openbare overheidsdata zonder technische, financiële of juridische belemmeringen voor hergebruik beschikbaar wordt gesteld. Open data is ook een instrument voor burgers om te participeren en te controleren. Het landelijk programma richt zich op voorlichting aan overheden, het onderhouden en doorontwikkelen van een open data portaal en het losmaken van de vraag naar data vanuit het bedrijfsleven. Naast dat het bedrijfsleven kan profiteren van het hergebruik, hebben ook burgers profijt van deze vorm van dienstverlening. Sprekende voorbeelden van open data zijn Buienradar.nl en de prijswinnende app Omgevingsalert. Ook GS Groningen streven ernaar, waar dat technisch en juridisch kan, overheidsinformatie zo veel mogelijk voor iedereen toegankelijk en herbruikbaar te maken. Dit principe wordt door ons college omhelst. Hiertoe hebben wij het project Open Data opgestart.Voor de meeste milieuinformatie geldt op basis van de Wob en de Wet milieubeheer, dat deze openbaar is, maar dat wil niet zeggen dat deze informatie al toegankelijk is gemaakt volgens de uitgangspunten van open data. De implementatie van ‘open data’ is namelijk behoorlijk complex en gaat niet van vandaag op morgen. Wij zullen daarom de komende periode onderzoeken welke milieugegevens openbaar zijn en, als dat het geval is, op welke wijze kunnen worden vrijgegeven conform de doelstellingen en voorwaarden van open data. Denk hierbij aan emissies en concentraties van vervuilende stoffen in en naar water, bodem en lucht.

89

I N T E G R A A L

M I L I E U


2 0 1 3 - 2 0 1 6

COLOFON UITGAVE

Provincie Groningen ONTWERP , DRUK EN TECHNISCHE UITVOERING

Grafisch centrum provincie Groningen REDACTIE

Jan Spakman, provincie Groningen Marjan Bolt, provincie Groningen Marianne Fokkinga, provincie Groningen

OPLAGE

250 Stuks GEBRUIKTE BRONNEN

Beeldbank provincie groningen Geef bodem de ruimte, april 2010, provincie Groningen In dit document is ook gebruik gemaakt van informatie afkomstig van derden • Compendium voor de leefomgeving, planbureau voor de leefomgeving • Effecten van klimaatverandering in nederland 2012, planbureau voor de leefomgeving • Jaarverslag 2008 – 2009, energie akkoord noord-nederland Mogelijk zijn rechthebbenden niet achterhaald. Graag melden bij de redactie als uw naam ontbreekt. 90

INTEGRAAL MILIEU BELEIDSPLAN 2013-2016 • PROVINCIE GRONINGEN

INTEGRAAL MILIEU BELEIDSPLAN

Recommend Documents