INTELLIGENTE RECLAME. Wij ge l oven wat oud-bu re a u d i recteur Morton Kirschner ge l o o f d e : 'dat wij wel degelijk de ve r a n t woordelijkheid dragen de consument op intelligente wijze te benaderen door ons waarheidsgetrouw, informatief en met sociaal ve r a n t woordelijkheidsbesef op te stellen.' Veel reclame getuigt van minachting voor de doelgro ep. Is smake l o o s,plat, grof, infantiel of slaat de plank vo l komen mis. De makers voelen dat onvoldoende aan of beheersen de ve reiste communicatiestijl niet.
COMMUNICATIESTIJL.
Dat begrip kwamen wij voor het eerst tegen in een boekje genaamd 'Goede humor, s l e chte smaak' (pro e f s chrift van cultureel antro p o l o ge Giselinde Kuipers). De onderzoeker trekt hierin een interessante conclusie: gevoel vo o r humor hangt samen met sociale ach t e rg ro n d . Fa c t o ren als sekse, leeftijd en opleidingsniveau bepalen waar wij om kunnen lachen en wat we flauw, banaal, grof of fout vinden. De ve r s chillen stemmen ove reen met ga n g b a reondersch e idingen tussen 'hoge' of elitecultuur en 'lage' of populaire cultuur, zoals we die herkennen in smaako n d e r s ch e i d i n gen op het gebied van kunst, literatuur, binn e n h u i s a rchitectuur en muziek: origineel versus toega n ke l i j k , ve r n i e u wend versus conventioneel, verontrustend versus plezierig, i ro n i s ch-afstandelijk ve rsus uitbundig. Commu n i c a t i e, zegt Ku i p e r s, (humoristisch of niet) is 1) altijd een sociale handeling omdat er wordt ingespeeld op situaties en re l a t i e s ; 2) een vorm van zelfpresentatie omdat de verteller bewust een beeld van zichzelf neerzet en 3) een presentatie met een bepaalde stijl en vo r m geving - oftewel een performance. Ve r s chillende culture n , maar ook ve r s chillende gro epen binnen een cultuur hanteren eigen communicatiestijlen: m a n i e ren van met elkaar praten, standaarden voor een gepaste spreekstijl in bepaalde ge z e l s chappen of bij b epaalde ge l e genheden.
DE MEESTE RECLAMEBUREAUS PRETENDEREN ALLES TE KUNNEN.
Reclamebureaus zouden dé kenners van communicatiestijlen moeten zijn. Maar wat doen ze? In plaats van in stijlen en codes specialiseren ze zich in disciplines die met media en middelen te maken hebben: print, radio, tv, direct mail, sales promotion, verpakking, e-marketing, enzovoort. In welke doelgroepen of culturen iemand ‘goed’ is, daar hoor je nooit iemand over. Geen enkel bureau positioneert zich als specialist in volkse humor – ook al blinkt men daarin uit. Geen creatief team spreekt de taal van bollenkwekers, Margriet-/Libellelezeressen én medisch specialisten. Dat kan ook niet. Toch zal geen communicatiespecialist ooit zeggen: ‘Wij hebben wel affiniteit met knakworst, maar sorry, met donateurs van Novib, daar hebben we niks mee – dan kunt u beter naar dat-en-dat bureau gaan.’ Nee, uit angst om een opdracht te missen doen ze net of ze álle sociale codes feilloos beheersen. Of ze maken de doelgroep stiekem belachelijk, uit onwil of arrogantie
ZOAB DOET DAT NIET.
ZOAB geeft wél toe z'n bep e r k i n gen te hebb e n . Met ons heeft u waarschijnlijk minder succes bij de anderhalf miljoen laaggeletterden en analfabeten in Nederland. (Triest ge n o e g.) Of bijvoorbeeld bij mensen met veel geld en weinig smaak. (Daar gaat ons commerciële succes.) We zeggen dit niet om afstand te nemen tot wie dan ook, maar om verbinding te maken met klanten/doelgro epen die zich wél in onze communicatiestijl herkennen: een belangrijke, verwaarloosde minderheid. Die - let op - de komende tijd groter zal worden.
BEGRIJPELIJK X ONBEGRIJPELIJK COMPLEXE BOODSCHAP > HOGERE WAARDERING Uit het ge h e u genonderzoek is bekend dat hoe vertakter het associatienetwerk is dat een beeld opro ep t , hoe beter het onthouden wordt (...). Effectieve informatieve r werking komt tot stand door associaties en integraties met bestaande cognitieve structure n . Vaak is een indirecte benadering, waarin thema's en associaties aangereikt worden, effectiever dan een directe benadering. Herhaalde aanbieding van een 'hard-sell-commerc i a l ' , waarin de adverteerder al zijn argumenten uitputtend opsomt, heeft geen verhoging van de koopintentie meer tot gevolg, terwijl herhaalde aanbieding van een 'soft-sell'-versie wel tot een verhoogde koopintentie leidt. De verklaring daarvan wordt ge z o cht in het feit dat het ve r m o gen om associatieve verbanden te leggen bij een 'soft-sell - c o m m e rcial' veel hoger ligt. Eindeloze herhaling leidt niet tot een monotoon toenemende waardering. Op een bepaald moment treedt verzadiging op en begint de waardering af te nemen. Deze verzadiging treedt eerder op bij simpele dan bij meer complexe boodschappen. Bij complexere boodschappen wordt de top van de waardering pas later bereikt, maar is dan soms ook niet meer stuk te krijgen. Jan Beijk, universitair hoofddocent psychologie en Fred van Raay, hoogleraar economische psychologie.
KUNSTENAARS? Ze doen wat we diep in ons hart nog altijd van ze ve r wa chten: beelden make n die onve r b i ddelijk zijn. Die beelden, die met ieder denkbaar medium gemaakt kunnen zijn, tonen de wereld als iets wat onophoudelijk in wording is, een onbepaald en tegelijk extreem complex gegeven dat wij trachten te vangen in woorden en beelden, ideologieën en systemen, maar dat ons telkens weer ontsnapt. (...) Ze tonen dat er geen absolute waarheid is, dat wij niet weten wat we zien, h o eveel namen we er ook aan geven, en dat het toch de moeite loont om dit te pro b e ren, al was het maar omdat het ons misschien een flinter inzich t geeft in wie we zijn en waar we ooit met een sch reeuw zijn beland.
Anna Tilroe, kunstcritica.
FRANKRIJK BESTEEDT 23 EURO PER HOOFD VAN DE BEVOLKING AAN CULT U U R E D U CATIE. NEDERLAND 13 EUROCENT. De onderwijsideologie uit de jaren zeventig wa n t rouwt kennis en stelt het lere n van 'vaardigheden' en 'competenties' boven alles. D e genen die nu de sch o l e n , b e ro ep s o p l e i d i n gen en universiteiten besture n , ge l oven in deze ideologie, evenals de ambtenaren en beleidsmake r s. In die taaie en ve r d r i e t i ge bestuurscultuur heersen bovendien de simpelste vo o roordelen jegens de canon (='het geheel van teksten, beelden, k u n s t we r ken en historische gebeurtenissen dat het re f e rentiekader vormt van een gedeelde cultuur') die elitair, onveranderlijk en statisch zou zijn.
Vooral dat elitaire zit de Nederlander dwars, zolang het niet gaat over voetbal, een spel waarbij het wél vanzelfsprekend is dat je je op het beste en mooiste richt. (...) Kijk eens naar de eisen voor het eindexamen vwo. (...) De ve r p l i chte leeslijst voor Frans, Engels en Duits is van twaalf naar drie boeken ge ga a n . De officiële voorschriften noemen deze boeken 'teksten' en die, aldus de wetgeve r, 'liggen binnen het bereik van de kandidaten, wat niet wil zeggen dat alleen jeugdliteratuur in aanmerking komt; wel moeten werken voor de kandidaten herkenbaar zijn'. Sta even stil bij dat woordje 'alleen'.Van mensen die naar de universiteit gaan wordt verondersteld dat ze voor hun eindexamen het liefst k i n d e r b o e ken lezen. Een echt boek mag, als het 'herkenbaar' is, terwijl het er in literatuur volgens mij om gaat dat je juist iets vreemds meemaakt. Maarten Doorman, bijzonder hoogleraar journalistieke kritiek, schrijver en filosoof.
DE TRADITIONELE DANS TUSSEN ELITE EN MASSA IS RUW VERSTOORD. Tot in het midden van de jaren zestig zat de elite stevig in het zadel. Nederland was een conservatief en religieus land. Bij ve r k i e z i n gen volgden mensen tamelijk slaafs de leiders van hun eigen zuil. Ve r k i e z i n gen wa ren destijds eerder vo l k s t e l l i n ge n . De 'culturele revolutie' van de jaren zestig bracht de oude re genten ten val, maar niet de ge d a chte dat een ve r l i chte elite de bevolking naar een beter lot kon vo e ren. Integendeel: de nieuwe pro g re s s i eve elite toog met een bijna orgastisch zelfve rt rouwen aan het werk. Haar programma beperkte zich niet tot traditionele staatszaken als veiligheid of monetair beleid. In het verkiezings p rogramma van 1977 verordonneerde de PvdA dat de overheid moest zorgen dat de mensen voortaan gev r i j waard bl even van 'angst en sch a a m t e ' . De staat werd ve r a n t woordelijk gemaakt voor het geluk van de bu rge r s, Dat is en pro ject dat slechts in teleurstelling kan eindige n . Het pro g re s s i eve maakbaarheidsdenken werd gevolgd door een neoliberale variant. De kabinetten van Lubbers en Kok geloofden niet dat zij de mensen gelukkig konden maken, wel dat zij bu rgers en instellingen met financiële p r i k kels de gewenste richting op konden sture n . Staatsplanning werd ve r va ngen door marktwerking en privatisering. Na het pro g re s s i eve project is ook het neoliberale project vastgelopen. En er is nog geen echt alternatief. De elite is de weg kwijt. Zij heeft geen heldere koers voor oge n . Bovendien is de massa veel moeilijker te leiden dan in de hiërarch i s che samenleving van weleer. Dat heeft niet alleen te maken met we l va a rt en ge s t e gen onderwijsnive a u , maar ook met cultuur. Tot ver in de twintigste eeuw was de cultuur van de elite dominant. Radio, televisie en kranten werd e n bestierd door verzuilde elites, die hun wereldbeeld als een filter over de werkelijkheid legden. De opmars van de commerciële massacultuur, in 1989 bezegeld met de introductie van commerciële tv, heeft dit landschap ingrijpend veranderd. De egalitaire massacultuur is dominant geworden. De helden van de massa bevinden zich niet in de politiek, maar wel in de sport, de showwereld en de media. De commerciële cultuur heeft het volk een stem, en daarmee zelfvertrouwen ge geve n , terwijl de elite steeds meer naar de niches van de samenleving wordt ve r d reven. De elite kan en wil niet meer leiden, de massa wil niet meer geleid worden. Peter Giesen, historicus en redacteur van de Volkskrant (met citaten van Jouke de Vries, hoogleraar bestuurskunde, en Piet de Rooij, hoogleraar Nederlandse geschiedenis).
MISSCHIEN MOETEN WE DE ILLUSIE OPGEVEN DAT IEDEREEN GEÏNTERESSEERD IS IN DE WERELD. Ik zou graag teruggaan naar 1986 en dan uitzenden wat er 's avonds van 8 minuten voor 8 tot 2 minuten over 8 te zien was. Neem bijvoorbeeld de maandag, dan heb je Elisabeth Hordijk met haar bloemstukje die iets afkondigt, gevolgd door Postbus 51, reclame, en dan één of twee items van het Journaal. De televisie wordt heel vaak uit zijn context gelicht, maar zoals muziek een tijd bij je kan oproepen, kan reclame dat ook.Vroeger speelden we 'reclames raden' - dat je als eerste “Dixan!” riep. Dát weer eens te zien, dat is volgens mij echt een enorme trip. (...) Ik denk dat je dan zal opvallen dat je toen een heel intact beeld van de wereld kreeg gepresenteerd. De informatie over de wereld via de televisie was nog gemonopoliseerd, en van marktwerking was weinig sprake, dus er kon eigenlijk een veel optimistischer beeld worden geschapen. Alsof Nederlanders héél erg geïnteresseerd waren in actualiteiten, want de televisie zond daar gewoon heel veel van uit. Dat is allemaal doorbroken. We krijgen nu een veel eerlijker beeld van wat de voorkeuren zijn van mensen. Dat is alleen weinig opwekkend. En je kunt wel zeggen (...) dat dat allemaal de schuld is de aanbieders van informatie, maar het kan misschien ook wel zijn dat er een te optimistisch beeld bestaat van de interesse bij mensen voor de informatie. (...) Misschien moeten we de illusie opgeven dat iedereen geïnteresseerd is in de wereld. Alleen, daar staan grote rode borden “Taboe! Taboe!” bij. Want het hele democratische systeem is gebaseerd op de aanname dat mensen bereid zijn zich te verdiepen in de kwesties waarover ze zich in de stembus moeten uitspreken. Maar we worden door die vrije markt wel steeds meer geconfronteerd met al die mensen die steeds minder echte informatie willen. Liever dan informatie willen ze genot, amusement. De waarheid is vaak helemaal niet genotrijk. Die is saai. Genuanceerd. Misselijkmakend. Beschamend. Onaangenaam. Volgens mij is het niet zo dat mensen steeds minder echte informatie willen. Ze hebben die informatie nóóit gewild, maar tot de komst van de commerciële televisie werden hun wensen genegeerd. Joris Luyendijk, journalist, correspondent en tv-presentator (VPRO's Zomergasten).
DE WIL VAN HET VOLK ZAL GESCHIEDEN Het volk heeft een wil. Laten we daarmee beginnen. Zoals ook een beest een wil heeft, zoals alles wat een lichaam heeft een wil heeft. Het volk is een my s t i e k l i ch a a m . En zijn wil wordt uitgedrukt door middel van de afstandsbediening. Wat het geweer is voor de soldaat is de afstandsbediening voor het volk. Zij die geen afstandsbediening hebb e n , h ebben ook geen wil en zij hebben ook niets te willen. Zij zijn onre i n . Dit is de basis van de democratie en in dit basisprincipe - het volk heeft een wil die door middel van eenvo u d i ge, tech n i s ch e h a n d e l i n gen uit te drukken is - ligt het geluk van alle vo l ke ren ter wereld besloten. In het verleden meenden wij te weten wat goed is voor het volk, of wij meenden te weten wat goed is voor ons en dachten dat de anderen ons maar moesten volgen. Alsof wij het beter zouden weten dan de meerderheid. Na dit inzicht kwamen de zelfbesch u l d i g i n gen langzaam op ga n g. Wa a rom moeten wij wa chten tot het volk met zijn uitge s t rekte vinger naar ons wijst, want het is niet alleen verstandig maar ook vergevingsgezind. Ik wil voorgaan in de zelfbeschuldiging, en ik hoop dat vele andere zogenaamde intellectuelen hun dwalingen zullen inzien en mijn voorbeeld volgen. Ik wil mijn ve ro n t s ch u l d i g i n gen aanbieden voor de misdaden die ik heb b e ga a n . Misdaden die ik bij volle bewustzijn heb gepland en uitgevoerd en wa a r voor ik nu de ve r a n t woordelijkheid op me neem. Ik heb de wil van het volk ge n e ge e r d , duidelijke en niet mis te verstane signalen die tot mij kwamen via het kijk- en luisteronderzoek heb ik willens en wetens naast me neerge l e g d .
Niet het geluk van het volk heb ik nage s t re e f d , slechts mijn eige n . Terwijl ik nog helemaal bij mijn goede verstand was heb ik niet het belang van het volk ge d i e n d , maar slechts dat van een kleine minderheid die door middel van manipulatie en verdraaiing van de feiten haar wil probeerde op te leggen aan het volk. Een minderheid die door de eeuwen heen heeft gep robeerd de meerderheid te onderdrukke n , uit te buiten en te vernietigen. Ik bied mijn excuses aan voor het afgelopen R.A.M.-seizoen. Ook zij die zo verstandig waren niet te kijken waren indirect getroffen door deze catastrofe. Door het onbeschaamde autisme, de ziekelijke decadentie en het voor de massa vernederende kosmopolitisme, dat het programma verleden seizoen uitstraalde en verheerlijkte. Ik bied mijn excuses aan voor mijn romans waarin ik niet de wil van het volk tot uitdrukking heb gebracht, voor mijn essays, columns en reisreportages, die het volk slechts belachelijk hebben gemaakt, niets hebben bijgedragen aan zijn vrijheid en zijn geluk. Arnon Grunberg, romanschrijver, essayist en ex-tv-presentator (van het kunstprogramma R.A.M.).
EEN VOLWAARDIGE PUBLIEKE OMROEP MOET OOK RELATIEF KLEINE DOELGROEPEN DURVEN BEDIENEN Een volwaardige publieke omroep heeft pas zin als die ook relatief kleine, maar niet minder relevante doelgroepen durft te bedienen en niet steeds op voorhand halfslachtige concessies doet waar niemand bij is gebaat. (...) S chelden op de publiek opro ep past in een tijd van make believe en beeldvo r ming (zie ook de discussie over museumbezoek en krantenlezers, en de koersloze h e i l i g verklaring van alles wat jong en allochtoon is), in een land waar succes sinds jaar en dag een vlucht naar vo ren maakt en het kwetsbare, dat vroeger nog weleens in de luwte tot wasdom kon komen, nauwelijks nog een kans krijgt.
Cornald Maas, journalist en tv-criticus.
DE ONNOZELHEID NEEMT TOE Vandaag klagen veel Nederlanders dat de identiteit van hun land onder druk staat en dat de democratie wordt bedre i g d , Ja, dat klopt en dat is een ex t re e m geva a r l i j ke situatie. Dat is ove r i gens niet de fout van de immigranten. Dat is ook niet het pro bleem van fundamentalisten. De kern van het pro bleem ligt in het feit dat Nederland zijn onderwijs heeft ve r k wanseld. In heel het westen van Euro p a , maar ook in de Ve renigde Staten groeit de onnozelheid en nalatigheid. De opkomst van het cultuurbarbarisme en het religieuze fanatisme zou zeker niet zo groot zijn geweest wanneer we hadden geïnvesteerd in onderwijs. En dan niet alleen in beroepsopleidingen als bedrijfseconomie. Ve r l i chte begrippen als tolerantie, re ch t vaardigheid, vrijheid van meningsuiting vallen nu eenmaal niet te ve r d e d i gen door mensen die niet begrijpen wat ze betekenen, waar ze vandaan komen en waarom ze van levensbelang zijn. Maar dat ve reist een krach t i ge, langdurige en goed gecoördineerde actie van journalisten, p e d a go gen en politieke leiders.
Jonathan Israel, filosoof.
NERGENS SMEREN DE JONGENS MEER GEL IN HUN HAAR De Nederlander van nu, daar is intussen bepaald iets mee aan de hand - in vergelijking met die van vro e ger, en met de buitenlander. Je ziet het het duidelijkst als de Nederlander zich temidden van buitenlanders ve rt o o n t . En als je het niet ziet, kun je het wel hore n . (...) Wij dossen ons tijdens vo e t b a lwedstrijden uit met een oranje klomp of molen op het hoofd, of als indiaan, of helemaal rood-wit-blauw ge s ch m i n k t . N e rgens worden zoveel petjes ge d r a gen als bij ons, n e rgens zijn de bro e ken wijder en hangen de kruisen lager dan hier, n e rgens smeren de jongens meer gel in het haar dan hier, en nergens wordt va ker en met fanatieker minachting op de grond ge s p u wd dan hier. Thomas Rosenboom, schrijver.
DE SCHOONHEID VAN DE FORMELE OMGANG Steeds minder waarderen mensen de schoonheid van de formele omga n g. Het smalen over omgangsvormen is dikwijls verkapte luiheid. (...) Natuurlijk moeten we niet allemaal hogepriesters van stijl worden die zelfs plakjes kaas keurig in volmaakt ge o m e t r i s che vormen op onze boterham leggen. Maar een beetje stijl maakt de omgang met de ander toch aangenamer? De etiquette is zachtaardiger, vitaler dan populisme.
Gerrit Komrij, schrijver, dichter.
RUWE OMGANGSVORMEN BREKEN NEDERLAND OP Die bijna geïnstitutionaliseerde ruwheid is een kwaal waar je heel goed mee moet opletten. Als politici elkaar uitschelden in telev i s i e d ebatten en opinieleiders doen dat ook, moeten kinderen op school daar een voorbeeld aan nemen? In Nederland is men verbaasd als ik erover begin, omdat het niet in euro's is uit te drukken. Maar het is de grootste kwaal die Nederland teistert. (...) Laat ik het dan maar mercantiel formu l e re n : er wordt een economische prijs voor betaald als Nederland niet verandert. Want de toppers die het ve r s ch i l kunnen maken in het bedrijfsleven en de wetenschap, willen dat alleen maar doen in landen die verdraagzaamheid hoog in het vaandel hebb e n . (...) Ik ga geen schuldigen aanwijzen. Het is een collectieve verantwoordelijkheid.
Steve Stevaert, gouverneur van Belgisch Limburg, lid van de PvdA-programma-commissie.
VEEL PROFESSIONALS GAAN MEE IN DE POPULARISERING EN VULGARISERING VAN HET MAATSCHAPPELIJKE KLIMAAT We zijn de afgelopen decennia heel open en tolerant geweest. (...) Volgens de babyboomgeneratie zouden mensen steeds autonomer worden. We moeten jongeren vrij laten, zodat ze zich ontwikkelen tot verstandige, gelukkige burgers, dachten ze. Maar dat pakt in een groot aantal gevallen anders uit. Het resultaat is wat wel de 'verhuftering' van Nederland wordt genoemd. Er is grote onvrede en zorg over het gebrek aan respect, het ongeduld, het te weinig rekening houden met elkaar. Het grootste probleem van de Nederlander is hoe we met elkaar omgaan. Te veel mensen verpesten de zaak door onbetamelijk gedrag. (...)
De ve e l ge roemde tolerantie is een belangrijke oorzaak. Mensen met verantwoordelijke functies hebben zich onvoldoende verzet tegen de verloedering van de omgangsvormen en het gedrag in de publieke ruimte. (...) Er zijn veel professionals, van mensen met verantwoordelijke functies bij bijvoorbeeld uitkeringsinstanties tot curatoren in musea, die meegaan in de popularisering en vulgarisering van het maatschappelijke klimaat. (...) Als je progressief bent, behoor je je daar niet tegen te verzetten. En daar zitten we in een gevaarlijke tang.Veel mensen kunnen niet met die vrijheid overweg. (...) S o m m i gen denken dat we een pro bleem hebben met witte en zwarte scholen dat is niet het echte pro bleem. Stop alsjeblieft met dat autoch t o n e n - a l l o ch t onen-onderscheid. Je hebt botte, ongeïnteresseerde, vulgaire witten én zwa rten, en die moet je op dezelfde manier corrige ren. Frits Spangenberg, socioloog, oprichter van onderzoeksbureau Motivaction.
LINKS OF RECHTS? Heeft het überhaupt nog zin om over links en re chts te spre ken? De verschillen zijn danig afgevlakt. Links bestrijdt het kapitalisme niet langer als systeem. Vrijwel niemand pleit nog voor nationalisering van het bedrijfsleven, of vo o r een inkomensnivellering die elke economische dynamiek verstoort. Ook links accepteert dat inko m e n s ve r s chillen noodzakelijk zijn, omdat er anders niemand meer uit zijn stoel komt. Dat sommigen miljonair wo r d e n , zullen ook de meeste linkse bu rge r s accepteren, al scheelt het wel waarmee pre c i e s. Er is al jarenlang ergernis over t o p m a n a gers die schaamteloos misbruik maken van de mogelijkheid hun eige n inkomen vast te stellen. Die vero n t waardiging wordt nog groter als de ve e l verdienende topmanage r s in het publ i e ke domein opere ren, zoals recentelijk bij de energ i eb e d r i j ve n . Er blijft een belangrijk verschil tussen links en rechts. Rechts gelooft dat mensen hun maatschappelijke positie grotendeels aan zichzelf te danken hebben. Wie veel geld verdient, heeft hard gewerkt en zijn talenten optimaal b e n u t . Wie arm is, heeft meestal niet hard genoeg zijn best ge d a a n . Links gelooft hier veel minder in. Maatschappelijke posities worden niet louter verdeeld op basis van verdienste. Afkomst speelt nog altijd een rol, zij het minder prominent dan vroeger. De een heeft geluk in zijn leven, de ander pech. We kunnen niet kiezen in welk gezin we geb o ren worden, en evenmin hoeveel en welke talenten we hebb e n . Linkse ve e l verdieners hebben oog voor de toeva l l i ge kanten van hun rijkdom. Ze beseffen dat er anderen zijn die het minder goed ge t roffen hebben. Daarom is salonsocialisme, juist in het huidige tijdsgew r i cht, re l evant. Ooit waren de lagere sociale groeperingen goed vertegenwoordigd in de politiek. Zij vormden immers de 'massa', die als vanzelf op emancipatiepartijen stemde. Tegenwoordig schuilt de massa in de middenklasse. Voor deze groep is het heel verleidelijk om te kiezen voor eigenbelang, en de minderheid van maatschappelijke achterblijvers af te schrijven. Het is positief als welgestelde bu rgers kiezen voor een zeke re solidariteit met mensen die het minder goed h ebb e n . (...) De gevierde vo l k s z a n ger André Hazes stemde altijd PvdA. Totdat hij geld kre e g en fluks overstapte naar de VVD. Hazes had nooit een ge l o o f waardigheidsprobleem. Integendeel, de working class hero bleef gelden als een wonder va n authenticiteit.
Maar wat hebben we liever: iemand die van politieke kleur ve r s chiet uit eige nbelang, of iemand die vasthoudt aan zijn linkse ideeën, ook al druisen die i n m i ddels tegen zijn eigen belangen in? Bovendien is het oneerlijk dat aan re chtse ve e l verdieners geen eisen worden ge s t e l d . Op die manier is het ge m a k kelijk om consequent en niet-hypocriet te zijn: denk aan jezelf, houd je ve r re van alles wat naar solidariteit riekt, n e geer het milieu en niemand zal je ooit op inconsistenties betrappen. Peter Giesen, historicus en redacteur van de Volkskrant.
ALLE DROOMHUIZEN KOMEN UIT DEZELFDE CATALOGUS In de documentaire Nieuw Nederland (...) staat de herbouw van de wijk Roombeek in Enschede centraal. Die wijk werd op 13 mei 2000 door de vuurwerkramp geheel van de kaart geve e g d . Bij de herbouw liet de ge m e e n t e voor één keer de teugels helemaal los. Alles mocht, alles kon. Van de duizend ko o p woningen mocht de helft worden ontwikkeld door de bewoners zelf. E n s chede wilde Roombeek een nieuw arch i t e c t o n i s ch ge z i cht geve n . Zo sprak wethouder Roelof Bleker twee jaar geleden van een 'uniek project dat de geëmancipeerde bu rger ruimte moet geven om een cultuurdaad te verrichten'. (...) Van de gedroomde 'cultuurdaad' is niet zoveel terechtgekomen. Op enkele uitzonderingen na doen velen een beroep op de catalogus, in plaats van op het team architecten dat onder leiding van stedenbouwkundige Pi de Bruijn al stond te trappelen om van start te gaan. Al had de gemeente Enschede de eentonige keuze voor de trend van het neotraditionalisme niet vo o r z i e n , t o ch wil de commu n i c a t i e a dviseur (...) va n het pro j e c t bu reau niet spre ken van eenheidswo r s t , ' Z e ker niet wat de vorm betreft. Er is wel degelijk sprake van ve r s chillende bouwstijlen. Maar nu de b ewoners meer vrijheid krijge n , h a dden we wel gehoopt dat ze verder zouden k i j ken dan de traditionele bouwstijl. Zeker omdat iedereen door middel va n subsidie bero ep kon doen op een arch i t e c t . ' Lisette Verhagen, journalist, redacteur VPRO Gids.
BRONNEN Morton Kirschner: Wie brengt de ethiek in de reclame terug? Adformatie, 4 april 1991. Giselinde Kuipers: Goede humor, slechte smaak, 2001. Jan van Beijk en Fred van Raay: Schemata - Informatieverwerking, beïnvloedingsprocessen en reclame, 1989. Anna Tilroe: De kunst verdrinkt, NRC Handelsblad, 7 november 2003. Maarten Doorman: De canon bestaat allang, de Volkskrant, 25 juni 2005. Peter Giesen: De massa wil kunnen vertrouwen, de Volkskrant, 18 juni 2005. Joris Luyendijk: Opgegroeid in Hilversum, interview door Anton de Goede, VPRO Gids, 29 juli 2006. Arnon Grunberg: De wil van het volk zal geschieden, VPRO Gids, 18 september 2005.
Cornald Maas: Zo slecht gaat het niet in Hilversum, Volkskrant Magazine, 28-01-2006. Jonathan Israel: Filosofie Magazine, mei 2005 (interview). Thomas Rosenboom: Denkend aan Holland, geciteerd door Paul Depondt, de Volkskrant, 14 september 2005. Gerrit Komrij: Scheldkritieken, geciteerd door Paul Depondt, de Volkskrant, 14 september 2005. Steve Stevaert: Iets meer bevlogenheid graag, interview door Jan Hoedeman, de Volkskrant, 2 september 2006. Frits Spangenberg: De roep om doortastende politici wordt nog veel luider, interview door Yvonne Zonderop, de Volkskrant, 3 juni 2006. Peter Giesen: Rijke, wees salonsocialist, de Volkskrant, 14 mei 2005. Lisette Verhagen: Alle droomhuizen komen uit dezelfde catalogus, VPRO Gids, 6 februari 2006.
