Instrumentenkoffer Mantelzorg als Zorgpartner

Instrumentenkoffer Mantelzorg als Zorgpartner Inleiding

De instrumentenkoffer is een verzameling documenten die bijdragen aan de kwaliteit van de communicatie van zorgprofessionals met de mantelzorger. Ervaringen van binnen en buiten de regio Den Haag worden in de instrumentenkoffer gebundeld. De instrumentenkoffer is bedoeld om kennis tussen zorgprofessionals te delen. De instrumentenkoffer is een uitgave van de Stichting Transmurale Zorg Den Haag e.o. De doelstelling van de stichting is het bevorderen van de samenhang in de zorg in de regio Haaglanden. De Stichting stimuleert en ondersteunt hiertoe initiatieven, activiteiten en projecten gericht op samenhang en afstemming van de zorg. De instrumentenkoffer wordt nadrukkelijk bij ketens en netwerken, zoals de Dementieketen, de CVA Zorgketen en het Netwerk Palliatieve Zorg, onder de aandacht gebracht. De instrumentenkoffer is gepresenteerd in 2008 en herzien in 2010. In 2013 is de instrumentenkoffer voor de tweede maal herzien. De instrumentenkoffer is kosteloos op te vragen via [email protected].

Alle documenten uit de instrumentenkoffer zijn te downloaden via www.transmuralezorg.nl onder ‘Mantelzorg’.

1

Inhoudsopgave Blz. Beleidsdocumenten: samenspel mantelzorger, professional en familie

4

Toolkit: Een sterke band

4

Samenspel met Mantelzorg

6

De Zorg gaat door! Handleiding voor verpleeg- en verzorgingshuizen

6

De Zorg gaat door! ‘Gedeelde Zorg: een ideeënboek’ Handreiking voor het samenspel tussen zorgverleners en familieleden

9

De Zorg gaat door! Leerzame ontmoetingen, een lesbrief voor (leerling)helpenden en verzorgenden over samenwerking met mantelzorgers

11

Partners in Zorg. Draaiboek ter verbetering van de communicatie tussen familieleden en verzorgenden

13

Blik op: Informele zorg verlicht

14

Partners in de gezondheidszorg: visies van mantelzorgers op gedeelde zorgverantwoordelijkheid tussen overheden, cliënten, mantelzorgers en zorgverzekeraars

15

Geven en ontvangen: een relationele benadering in de palliatieve zorg

16

Organisaties Mantelzorg PEP Den Haag

18

Movisie

19

Vilans

20

Expertisecentrum Mantelzorg

21

Praktische Tools

2

18

22

Test overbelasting mantelzorger

22

Persbericht: Dagboek van de Mantelzorger

23

MantelScan

24

Afsprakenformulier mantelzorgers

25

Vragenlijst voor contactpersonen en mantelzorgers

26

Vragenlijst voor zorgcoördinatoren

27

App voor mantelzorgers

28

POM-methodiek

29

SOFA-model

30

CSI-model

31

Respijtzorg

32

www.respijtwijzer.nl

32

www.respijtwijzerdenhaag.nl

32

www.respijtzorgdenhaag.nl

32

Behoeftepeiling respijtzorg

33

Begripsbepaling respijtzorg

34

Multiculturele Samenleving Allochtonen versus autochtonen

35 35

Op zoek naar Weerkaatst plezier, samenwerking tussen mantelzorgers, vrijwilligers, professionals en cliënten in de multiculturele stad Mantelzorg in de Huisartsenpraktijk

36 37

Mantelzorg in de (huisarts)praktijk: samen zorgen dat de mantelzorger geen patiënt wordt

37

Preventieve zorg voor mantelzorgers in de huisartspraktijk

38

3

Beleidsdocumenten: samenspel mantelzorger, professional en familie Toolkit: Een sterke band

Instrumenten voor mantelzorg- en familiebetrokkenheid

familiebetrokkenheid steeds verder uit te bouwen. De

in kleinschalige woonvormen voor mensen met dementie.

toolkit is tot stand gekomen op grond van ervaringen van de deelnemers aan een pilot in de provincie

In de WMO wordt een appèl gedaan op de eigen

Utrecht, waarin verschillende trainingen, draaiboeken

verantwoordelijkheid van burgers om zoveel mogelijk

en stappenplannen zijn gebruikt en geëvalueerd.

voor elkaar te zorgen. De realiteit laat zien dat inder-

De toolkit is opgebouwd uit drie delen:

daad een groot deel van de zorg in Nederland wordt

Ÿ De start van een verander- of verbetertraject. Wilt u

geleverd vanuit de informele steunstructuur. Ook als

op een eenvoudige manier inzicht in de samenhang

mensen verhuizen naar een kleinschalige woonvorm

tussen uw beroepskrachten en de mantelzorgers die

blijft de betrokkenheid van mantelzorgers een belang-

betrokken zijn bij uw zorginstelling? De

rijke rol spelen in de begeleiding. Mantelzorgers

Samenspelscan geeft het antwoord op deze vraag en

kennen de behoeften van hun familielid als geen ander,

geeft inzicht in de wijze waarop u samen met uw

en kunnen dan ook verschillende taken vervullen om

collega’s het samenspel tussen beroepskrachten en

het verblijf van hun familielid zo aangenaam mogelijk

mantelzorgers kunt vormgeven.

te maken. Het samenspel tussen de professional en de mantelzorger is daarom erg belangrijk.

Ÿ Deel twee van de toolkit staat in het teken van de

vier pilotorganisaties. Verwachtingen, ervaringen en opbrengsten van het project worden weergegeven.

Met het oog hierop heeft de provincie Utrecht het

Ook hebben er observaties plaatsgevonden bij

initiatief genomen tot het maken van de toolkit “Een

diverse (team)bijeenkomsten. Dat leverde zinvolle

Sterke Band”. Het is een soort gereedschapskist die u

informatie op om ook aan andere organisaties over

de mogelijkheid biedt om met kleine stapjes de

te dragen.

4

Ÿ Deel drie van de toolkit is een toegift. Er wordt een

Tevens is er aandacht voor competenties van

indruk gegeven van andere mogelijkheden op het

medewerkers in kleinschalige woonvormen in relatie

gebied van familieparticipatie en welke instrumenten

tot familieparticipatie.

u daarbij zou kunnen gebruiken. Verder vindt u meer informatie over de mogelijkheden en voordelen van

De toolkit is in eerste instantie bestemd voor

digitaal communiceren tussen familieleden

(team)managers die familiebetrokkenheid in

onderling of tussen familie en zorgmedewerkers.

kleinschalige woonvormen willen invoeren of willen verstevigen. Zorgmedewerkers, mantelzorgers en familie kunnen zich vanzelfsprekend ook door deze toolkit laten inspireren. Auteurs Brigitte Nitsche (Vilans), Cecil Scholten (Vilans), Meike Elfring (Kennispraktijk) en Eralt Boers (Kennispraktijk). Deze toolkit is ontwikkeld door Vilans (www.vilans.nl) en Kennispraktijk (www.kennispraktijk.nl), in opdracht van de provincie Utrecht.

EEN STERKE BAND

5

Samenspel met Mantelzorg

Handreiking voor het vormen van visie en beleid op het

een duidelijke plaats hebben. Dat vraagt een samen-

gebied van mantelzorg in organisaties voor verpleging en

spel tussen mantelzorgers, beroepskrachten en

verzorging.

vrijwilligers. In deze publicatie wordt een visie op dat samenspel geboden en worden handreikingen voor het

Mantelzorg en professionele zorg zijn onlosmakelijk

formuleren en uitvoeren van beleid gegeven over de

met elkaar verbonden. Binnen het concept van

volgende onderwerpen:

vraaggerichte zorgverlening moet mantelzorg dan ook

Ÿ Samenspel tussen professionele hulpverleners en

mantelzorgers, afstemmen, samenwerken, ondersteunen en faciliteren Ÿ Aandacht voor ondersteuning van mantelzorg Ÿ Visie en perspectieven van waaruit mantelzorgbeleid

in de zorgorganisaties vorm gegeven dient te worden Ÿ Inschatting van de mogelijkheden en behoeften van

mantelzorgers Ÿ Communicatie tussen hulpverleners en

mantelzorgers Ÿ Wet- en regelgeving en financiering, relevant voor

het formuleren van mantelzorgbeleid Deze publicatie is bestemd voor het management van organisaties voor verpleging, verzorging en thuiszorg. De handleiding is gepubliceerd door Actiz, organisatie van zorgondernemers en Expertisecentrum Informele Zorg. 6


Handleiding waarin de mogelijkheden ter verbetering van

mantelzorgers, waarvan een dierbare in een verpleeg-

de participatie van mantelzorgers in verpleeg- en verzor-

of verzorgingshuis verblijft, te verstevigen en te

gingshuizen in tien stappen besproken wordt.

verduidelijken. Het draait daarbij om participatie van mantelzorgers. Hoe moeten de zorgverleners op de

De handleiding is het resultaat van het project ‘De Zorg

werkvloer de samenwerking praktisch handen en

gaat door!’. Dit project had het doel de positie van

voeten geven? Veel mantelzorgers willen, na het verhuizen van hun dierbare naar een verpleeg- of verzorgingshuis, graag actief contact onderhouden met hun dierbare. Dit contact draagt ook positief bij aan het welbevinden van degene die opgenomen is. Het is belangrijk dat een verpleeg- of verzorgingshuis hiervoor voldoende ruimte biedt. Staan verzorgenden bijvoorbeeld voldoende open voor de mening en ideeën van mantelzorgers? Houden ze voldoende rekening in de zorg met de gewoontes en wensen van de cliënten? Betrekken ze mantelzorgers bij de zorg? Kan een mantelzorger ook deelnemen aan bepaalde activiteiten van zijn of haar partner? Hoe gaat het nu bijvoorbeeld met familiefeestjes of etentjes die voorheen altijd thuis bij iemands ouders plaatsvonden? Mag een mantelzorger zomaar koffie zetten op de afdeling of samen met zijn of haar partner buiten gaan wandelen? Het gaat meestal om de kleine alledaagse dingen die voor de cliënt en zijn mantelzorger juist een grote betekenis 7


hebben. In instellingen is het echter nog lang niet

Deze handleiding is bedoeld voor verpleeg- en

vanzelfsprekend dat mantelzorgers betrokken worden of

verzorgingshuizen die zelf een participatietraject

inbreng hebben bij de gewone alledaagse dingen. Daarom

met mantel-zorgers uit willen voeren op een

heeft het PON Instituut voor advies, onderzoek en

afdeling of binnen een organisatieonderdeel.

ontwikkeling in Noord-Brabant in het project ‘De zorg gaat

Auteurs

door!’ uitgeprobeerd welke mogelijkheden mantelzorgers

Trude Rietveld en Mariëlle Swinkels.

hebben om de participatie te verbeteren. Deze handleiding is ontwikkeld door het Het participatietraject bestaat uit 10 stappen. In de

PON, het Instituut voor advies, onderzoek en

handleiding worden deze stappen besproken:

ontwikkeling in Noord-Brabant. Het auteurs-

Ÿ Informatie en draagvlak

recht van deze publicatie berust bij het PON.

Ÿ Werving en introductie Ÿ Mantelzorgbijeenkomsten Ÿ Rapportage: beschrijving van de resultaten Ÿ Terugkoppeling directie en management Ÿ Terugkoppeling medewerkers Ÿ Verbeterplan voor de afdeling Ÿ Terugkoppeling mantelzorgers Ÿ Verbeteracties implementeren Ÿ Evaluatie en borging

8


Dit ideeënboek is geschreven als bron voor inspiratie om

Het ideeënboek is een uitgave in de serie ‘De Zorg gaat

een prettig samenspel tussen zorgverleners en familiele-

door!’. De serie maakt onderdeel uit van het project

den te creëren. Zorgverleners en hun leidinggevenden

met de gelijkluidende naam ‘De Zorg Gaat door!’. Met

worden uitgedaagd om kennis te nemen van de voorbeel-

het ideeënboek wordt een bijdrage geleverd aan een

den die in dit boek worden genoemd en ze in de praktijk

prettig samenspel tussen zorgverleners en familiele-

uit te proberen.

den. Hoe brengen we dit samenspel en de samenwerking met de familie in praktijk? ‘Gedeelde zorg: een ideeënboek’ bestaat uit twaalf hoofdstukken. In de meeste hoofdstukken staan werkvormen die gericht zijn op de communicatie en het samenspel. Sommige delen bieden naast werkvormen ook inzichtgevende informatie, terwijl andere delen meer het karakter hebben van een handreiking. Ÿ Hoofdstuk 1: familieculturen en verschillen in

betrokkenheid van familieleden bij de dagelijkse zorg. Ÿ Hoofdstuk 2: maken van een genogram. Ÿ Hoofdstuk 3: handreiking bij het maken van een

ecogram. Ÿ Hoofdstuk 4: ‘Met de familie om de tafel’,

familieberaad en familiezorgconferentie. Ÿ Hoofdstuk 5: ingrediënten voor het maken van een

familiefolder.

9


Ÿ Hoofdstuk 6: de mogelijkheden om familie bij het

dagelijkse leven van de bewoner te betrekken.

Auteur Theo Royers

Ÿ Hoofdstuk 7: familiestress. Ÿ Hoofdstuk 8: moeilijke gesprekken als het onderling

contact tussen zorgverleners en de familie

Noord-Holland, het PON en Vilans tot stand

bevredigend is.

gekomen. Het auteursrecht van deze publicatie

Ÿ Hoofdstuk 9: onderhandelingsgesprekken als het

conflict dreigt. Ÿ Hoofdstuk 10, 11 en 12: werkvormen om samen met

de familie aan de slag te gaan en de kwaliteit van de relatie tussen zorgverleners en familieleden te optimaliseren. Dit boek is geschreven voor iedereen die met familieparticipatie in verpleeg- en verzorgingshuizen en kleinschalig wonen te maken heeft zoals zorgverleners, managers, maatschappelijk werkenden, psychologen, (para-)medici, leden van cliëntenraden en mantelzorgondersteuners.

10

Deze uitgave is in samenwerking tussen de provincie

berust bij Vilans.


Deze lesbrief is een hulpmiddel om de communicatie met

Verzorgenden hebben de meeste contacten met

mantelzorgers te verbeteren en is bedoeld voor team-

mantelzorgers. Zij moeten dan ook in staat zijn om met

leiders, opleidingsfunctionarissen en docenten van ROC’s.

mantelzorgers in gesprek te gaan. Daarom heeft Sting (de Landelijke Beroepsvereniging Verzorging en tevens expertisecentrum waar het de beroepsuitoefening van verzorgenden betreft) in opdracht van het PON de scholing ‘De zorg gaat door! Leerzame ontmoetingen’ voor (leerling)verzorgenden ontwikkeld. In de scholing is veel aandacht voor oefeningen die (leerling)verzorgenden inzicht geven in hun handelen in de omgang met mantelzorgers. De lesbrief is opgebouwd rond een viertal competenties waarover helpenden en verzorgenden in het contact met mantelzorgers dienen te beschikken. Dit zijn: informatie vragen, ondersteunen, samenwerken en helpen een relatie voort te zetten. De lesbrief is goed bruikbaar in instellingen, denk bijvoorbeeld aan een werkbespreking of een bijscholing, maar ook in de opleidingen aan het ROC. De scholing wordt aangeboden met beeldmateriaal. Iedereen die (aankomende) helpenden en verzorgenden in de intramurale ouderenzorg ondersteunt, kan de lesbrief gebruiken om de communicatie met mantelzorgers te verbeteren. 11


Om tot een juiste keuze van het materiaal te komen is het zinvol de hele lesbrief een keer door te lezen. Welke oefeningen geschikt zijn voor welke leerlingen of teams helpenden en verzorgenden, hangt van verschillende zaken af. Hoeveel praktijkervaring heeft de groep? Hoe verloopt de samenwerking met mantelzorgers? Zijn teamleden gewend met elkaar te praten over de inhoud van de zorg? Auteur Anne Marie Vaalburg (Sting) Sting heeft in opdracht van het PON de scholing voor (leerling)verzorgenden ontwikkeld. Mezzo, Landelijke Vereniging voor Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg leverde een bijdrage voor de druk van deze uitgave. Het auteursrecht van deze publicatie berust bij het PON.

12

Partners in Zorg. Draaiboek ter

dementie, voor ouderen die zo afhankelijk zijn van

verbetering van de communicatie

andere mensen? De methodiek die in dit onderzoek

tussen familieleden en verzorgenden

gebruikt is, is op de werkvloer van een verpleegafdeling in een verzorgingshuis ontwikkeld en bestaat uit verschillende fasen:

In dit draaiboek wordt inzicht gegeven in de wijze waarop vanuit een onderzoeksaanpak geprobeerd is de communi-

Ÿ Fase 1: Probleemoriëntatie

catie tussen verzorgenden en familieleden te verbeteren.

Ÿ Fase 2: Creëren van een onderzoekende houding Ÿ Fase 3: Bewustwording

Hoe kunnen medewerkers en familie als ‘partners in de

Ÿ Fase 4: Creëren van een leercultuur

zorg’ samen zorgen voor kwetsbare ouderen met

Ÿ Fase 5: Consolideren en groeien

Bij elke fase horen een aantal doelen en activiteiten. Van elke activiteit wordt uitgelegd wat het inhoudt. Ook worden ze toegelicht met de resultaten en problemen waar men tijdens het project tegen aan liep. Dit draaiboek is bedoeld voor managers, teamleiders en zorgcoördinatoren in verpleeg- en verzorgingshuizen die zich afvragen hoe medewerkers en familie beter kunnen samenwerken. Auteurs Connie Klingeman, Carolien Nijhuis en Jacomine de Lange Deze uitgave is een product van de samenwerking tussen Kenniskring Transities in Zorg van de Hogeschool Rotterdam en Argos Zorggroep regio Nieuwe Waterweg Noord

13

Blik op: Informele zorg verlicht

Belangrijke vragen die spelen bij het verlichten van informele zorg zijn het bereiken van belaste mantelzorgers (waar zijn ze te vinden?), de samenwerking tussen organisaties (wie heeft of neemt de regie?) en het inzetten op het versterken van sociale netwerken

Deze notitie schetst de vragen waarmee mantelzorgers en

van burgers (hoe werkt dit en wie doet dit?). In deze

zorgvrijwilligers, gemeenten en organisaties te maken

notitie worden mogelijke oplossingen behandeld om

hebben en geeft handvatten en voorbeelden om de druk

de druk op informele zorg te verlichten.

op informele zorg te verlichten. Er zijn genoeg kansen om informele zorg te verlichten, De druk op mantelzorgers en zorgvrijwilligers wordt

maar dit vraagt wel om de juiste maatregelen en

groter door onder andere vergrijzing, ontwikkelingen

betrokkenheid van alle partijen die een rol hebben bij

in arbeidsparticipatie, veranderingen in kinderopvang,

informele zorg. Er worden voorbeelden gegeven van

AWBZ en PGB. Hoe kan informele zorg worden

wat gemeenten, organisaties, zorgvragers, mantel-

verlicht?

zorgers en zorgvrijwilligers kunnen doen om de informele zorg te verlichten. Deze notitie is geschreven voor alle organisaties die zich beroepsmatig of vrijwillig met informele zorg bezighouden. Te denken valt aan gemeenten (ambtenaren WMO, mantelzorg en vrijwilligerswerk), informele zorgorganisaties, zorgen welzijnsorganisaties, vrijwilligersorganisaties en cliëntenorganisaties (WMOraden en belangenorganisaties). Auteur H.A. Doelman-van Geest Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Insituut. De notitie is tot stand gekomen in samenwerking met Mezzo, PJ Partners en Zorgbelang Zuid-Holland.

14

Partners in de gezondheidszorg: visies van mantelzorgers op gedeelde zorgverantwoordelijkheid tussen overheden, cliënten, mantelzorgers en zorgverzekeraars Deze studie gaat over de visie(s) van mantelzorgers op de

verantwoordelijkheid als voor individuele zorgverant-

verdeling van zorgverantwoordelijkheid tussen overheid,

woordelijkheid. Mantelzorgers uit cluster 2 hebben de

cliënten, mantelzorgers en zorgverzekeraars. Er is onder-

voorkeur voor individuele zorgverantwoordelijkheid en

zocht of er verschillende clusters van mantelzorgers van

mantelzorgers uit het derde cluster prefereren een

elkaar te onderscheiden zijn en of er een relatie is tussen

hoge mate van overheidszorgverantwoordelijkheid.

het behoren tot een cluster en het ervaren van zorgstress

Niet werkende mantelzorgers en mantelzorgers met

en/of zorgvreugde en diverse achtergrondkenmerken.

een laag opleidingsniveau hebben meer kans om tot

Drie clusters van mantelzorgers zijn van elkaar te

cluster 2 (individu zorgt) te behoren en dit cluster heeft

onderscheiden: ‘samen zorgen’; ‘individu zorgt’ en

een grotere kans op zorgstress. De drie clusters

‘overheid zorgt’. Mantelzorgers uit cluster 1 hebben

kunnen als uitgangspunt dienen voor beleidsmakers en

zowel een grote voorkeur voor overheidszorg-

beroepkrachten in hun plan van aanpak voor het ondersteunen van mantelzorgers. Een gezonde gezondheidszorg lijkt te beginnen waar zowel mantelzorgers als zorgvragers hun mening uiten over de verdeling van zorgverantwoordelijkheid. Via die weg is het mogelijk om afstemming te bereiken tussen zorgvragers, mantelzorgers en beroepskrachten. Auteurs Deirdre M. Beneken genaamd Kolmer, Agnes Tellings en John Gelissen Het artikel is gepubliceerd in het tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen (TSG), uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum, jaargang: 87, 2009, pag. 318-328. 15


In dit artikel wordt het uitgangspunt van de relationele- of

In de relationele of contextuele benadering van

contextuele benadering van Boszormenyi-Nagy, de balans

Boszormenyi-Nagy is de balans van geven en ontvang-

van geven en ontvangen, benaderd. Er worden vier

en het uitgangspunt. Het gaat in deze benadering niet

dimensies onderscheiden: feiten, ervaringen, interactie en

alleen om de zorgvrager, maar ook om de relaties

ethiek.

waarbinnen de zorgvrager leeft. Het is dus een familieaangelegenheid. De term contextueel heeft betrekking op alle personen die eventueel gevolgen ondervinden van de zorgverlening. Het doel van de contextuele benadering is bijdragen aan het welzijn

FA M I L I E S I T U AT I E S

Wilt u reageren op dit artikel? Stuur uw reactie naar [email protected] .

Geven en ontvangen

gische aard: heeft de zorgvrager in de loop van zijn of haar leven de levensgebeurtenissen verwerkt, en op welke wijze? Wat heeft cliënt eraan overgehouden? Tevredenheid of wrok, voelt hij of zij zich tekortgedaan door het leven, door Is de relationele benadering toepasbaar? mede-gezinsleden of hebben de vroegere ervaringen een plaats gekregen? Door Deirdre Beneken In de relationele of contextuele benadering van • Interacties De derde dimensie betreft de organigenaamd Kolmer en Boszormenyi-Nagy is de balans van geven en ont- satie en patronen binnen het gezin. Hoe zijn de Kitty Martens vangen het uitgangspunt. Het gaat in deze benade- rollen verdeeld? Wie oefent de meeste macht uit? ring niet alleen om de zorgvrager, maar ook om de Hoe verloopt de communicatie? Door hierop te relaties waarbinnen de zorgvrager leeft. Het is dus letten ontstaat inzicht in de interacties tussen de De casus is gebaseerd op een familieaangelegenheid. De term contextueel gezinsleden. ware feiten en met toestem- heeft betrekking op alle personen die eventueel • Ethiek De vierde dimensie betreft de ethiek in de ming van de auteur van de gevolgen ondervinden van de zorgverlening. Het relaties, een kracht die relaties in gezin en maatdoel van de contextuele benadering is bijdragen schappij bij elkaar houdt door betrouwbaarheid. casus opgenomen in dit artikel. aan het welzijn van de betrokken personen. De De relationele ethiek is erop gericht dat mensen zorg is gericht op de zorgvrager, maar evengoed op komen tot een evenwichtige rechtvaardigheid in de relaties die de zorgverlener tegenkomt. hun onderlinge betrekkingen. Wil een gezin gezond functioneren, dan moeten de onderlinge Feiten, ervaringen, interactie en ethiek relaties zo zijn dat iedereen rekening houdt met Binnen het geheel van de relatiecontext zijn vier wat voor ieder ander van levensbelang is. Dus dimensies te onderscheiden: ieder lid van het gezin heeft er recht op dat andere • Feiten De eerste dimensie betreft de feiten zoals gezinsleden rekening houden met zijn of haar welze er nu eenmaal zijn: geslacht, sociale achterzijn. Dit principe van rechtvaardigheid is de basis grond, cultuur, jeugd en de plaats die iemand in van de ethiek van relaties. Ieder heeft er recht op het gezin inneemt, lichamelijke handicap, ziekte, en ieder is het ook verschuldigd. Dit geeft vertrouhuwelijksproblemen, oorlogservaringen etc. wen aan de leden van het gezin. Je geeft én je ont• Ervaringen De tweede dimensie is van psycholo- vangt. Je ontvangt ook door te geven. Zorgvragen en mantelzorger zijn vaak familie van elkaar.

van de betrokken personen. De zorg is gericht op de zorgvrager, maar evengoed op de relaties die de zorgverlener tegenkomt.

Beroepskrachten in de palliatieve zorg hebben hiermee te maken.

Familiesituatie deel 1

Wij waren ook allemaal bang. Wij wisten dat

geen overzicht meer over hun leven, voel-

‘Mijn moeder, een vrouw van 78 jaar, was al

het niet zo lang zou duren voordat onze

den zich onthand en hadden steeds meer

lang ziek. Langzaamaan ging zij steeds meer

moeder dood zou gaan. Maar hoe en wan-

conflicten met elkaar. Mijn broer en vader

achteruit. Na haar laatste ziekenhuisopname neer, dat wist niemand. We spraken er ook

spraken over uithuisplaatsing van mijn moe-

kon ze bijna niets meer zelf. De thuiszorg

niet over. We waren niet gewend om met

der, zo kon het niet langer. Mijn moeder

werd ingeschakeld. Dit vond mijn moeder

elkaar te praten, vooral over emoties werd

zweeg over dit onderwerp. Ik wilde dit niet

erg moeilijk. Ze was haar hele leven gewend

niet gesproken. Mijn moeder keerde zich

en ik voelde me machteloos. Ik woonde ver

om alles zelf te doen en voor anderen te zor-

steeds meer in zichzelf. Wij konden geen

weg, had een fulltime baan en probeerde,

gen. En niemand kon dit beter dan zijzelf.

contact met haar krijgen en de hulp die wij

via de telefoon, de zorg zo goed mogelijk

Mijn vader, 84 jaar oud, moest steeds vaker

aanboden, wees ze koppig af. De gezond-

te stroomlijnen.

bijspringen om mijn moeder te helpen. Mijn

heid van mijn moeder ging snel achteruit en

Ook sprak ik met de zorgcoördinator over

moeder wilde geen hulp en niets was goed.

er waren veel zorgverleners betrokken bij de

de uithuisplaatsing van mijn moeder en hoe

De spanning thuis was te snijden. Mijn broer

zorg voor mijn moeder. Ook deden zich ’s

wij hiertegenover stonden. De zorgcoördina-

kwam bijna niet meer thuis. Hij zei het niet

nachts regelmatig crisissituaties voor. Mijn

tor erkende dat dit een moeilijke beslissing

maar ik weet dat hij het te moeilijk vond.

vader raakte dan in paniek en wist niet goed

was en zou proberen dit met mijn moeder

Mijn vader hield zich steeds meer afzijdig.

wat hij moest doen. Mijn ouders hadden

te bespreken.

20

PA L L I U M

•

MULTIDISCIPLINAIR TIJDSCHRIFT OVER PALLIATIEVE ZORG

J AARGANG 14 – NUMMER 2 – APRIL 2012

De eerste dimensie betreft de feiten zoals ze er nu eenmaal zijn: geslacht, sociale achtergrond, cultuur, jeugd en de plaats die iemand in het gezin inneemt, lichamelijke handicap, ziekte, huwelijksproblemen, oorlogservaringen etc. De tweede dimensie is van psychologische aard: heeft de zorgvrager in de loop van zijn of haar leven de levensgebeurtenissen verwerkt, en op welke wijze? Wat heeft cliënt eraan overgehouden? Tevredenheid of wrok, voelt hij of zij zich tekortgedaan door het leven, door mede-gezinsleden of hebben de vroegere ervaringen een plaats gekregen. De derde dimensie betreft de organisatie en patronen binnen het gezin. Hoe zijn de rollen verdeeld? Wie oefent de

16


meeste macht uit? Hoe verloopt de communicatie?

Auteurs

Door hierop te letten ontstaat inzicht in de interacties

Dr. D. Beneken genaamd Kolmer en Drs. K. Martens.

tussen de gezinsleden. De vierde dimensie betreft de ethiek in de relaties, een kracht die relaties in gezin en

Het artikel is gepubliceerd in Pallium, een multi-

maatschappij bij elkaar houdt door betrouwbaarheid.

disciplinair tijdschrift over palliatieve zorg,

De relationele ethiek is erop gericht dat mensen

jaargang 14, nummer 2, april 2012.

komen tot een evenwichtige rechtvaardigheid in hun onderlinge betrekkingen. Wil een gezin gezond functioneren, dan moeten de onderlinge relaties zo zijn dat iedereen rekening houdt met wat voor ieder ander van levensbelang is. Dus ieder lid van het gezin heeft er recht op dat andere gezinsleden rekening houden met zijn of haar welzijn. Dit principe van rechtvaardigheid is de basis van de ethiek van relaties. Ieder heeft er recht op en ieder is het ook verschuldigd. Dit geeft vertrouwen aan de leden van het gezin. Je geeft én je ontvangt. Je ontvangt ook door te geven. De vier dimensies van Boszormenyi-Nagy vormen een bruikbaar model voor zorgverleners in de palliatieve zorg die relationeel en vraaggericht willen werken. Of, om met de woorden van Boszormeny-Nagy te spreken, die vanuit een relationele grondhouding willen bijdragen aan het zoeken naar een evenwicht van geven en ontvangen. 17

Organisaties Mantelzorg

PEP Den Haag

Samen met professionals en zelforganisaties werkt PEP aan een actieve en betrokken samenleving, met gelijke rechten en kansen en oog voor iedere Haagse burger. Het kennis- en expertisecentrum biedt begeleiding aan partijen die zich inzetten voor een samenleving waarin

PEP (Participatie Emancipatie Professionals) is het

organisaties en burgers actief betrokken zijn. De

stedelijke, innovatieve kennis- en expertisecentrum

nieuwe kennisorganisatie wil in dit proces de innova-

rondom participatie en emancipatie in al haar vormen en

tor, aanjager, adviseur, makelaar en facilitator zijn. Een

verbindt kennis en expertise met de praktijk.

organisatie die bijdraagt aan het creëren van ruimte en het benutten van kansen zodat mensen kunnen

Sinds 1 januari 2013 zijn Stichting Mantelzorg Den

participeren en emanciperen.

Haag, het HOF, Promotie Haags Vrijwilligerswerk, het CIPO (Centraal Informatiepunt Ouderen) en Importante (Projectbureau voor de vrouwelijk ambitie) gefuseerd. Deze organisaties gaan gezamenlijk verder onder de naam PEP.

18

Website: www.pepdenhaag.nl

Movisie

Movisie is hét landelijke kennisinstituut en adviesbureau

Naast het overdragen van bestaande kennis ontwikkelt

voor toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de

Movisie ook nieuwe kennis. Bijvoorbeeld door professi-

aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van

onals met elkaar in contact te brengen en ze actief

welzijn, participatie, sociale zorg en sociale veiligheid.

kennis en ervaringen te laten delen. Ze zetten hierbij werkmethodes in zoals kennisuitwisselingbijeenkom-

De activiteiten van Movisie zijn georganiseerd in vijf

sten, digitale hulpmiddelen als websites en nieuwsbrie-

actuele programma’s: effectiviteit en vakmanschap,

ven en een scala aan netwerkactiviteiten.

participatie en actief burgerschap, sociale zorg, huiselijk en seksueel geweld en gebiedsgericht werken.

Movisie heeft betrokken, alerte en inventieve professi-

Hun ambitie is het realiseren van een krachtige

onals in dienst die met beide benen stevig in de

samenleving waarin burgers zoveel mogelijk zelfred-

maatschappij staan en die vernieuwing niet schuwen.

zaam kunnen zijn.

Ze werken zonder winstoogmerken en hebben daarbij kwaliteit hoog in het vaandel staan. Daarvoor hebben

Movisie investeert in de kracht en de onderlinge

ze een kwaliteitssysteem ingevoerd dat voldoet aan de

verbinding van burgers. Ze doen dit door maatschap-

ISO 9001 normering

pelijke organisaties, overheden, maatschappelijk betrokken bedrijven en burgerinitiatieven te onder-

Website: www.movisie.nl

steunen, te adviseren én met hen samen te werken. Movisie biedt toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, zorg en sociale veiligheid. Concrete producten zijn adviezen, trainingen en cursussen, publicaties en methodieken.

19

Vilans

Vilans is hét kenniscentrum voor langdurende zorg.

Bij Vilans werken rond de 170 professionals met veel passie en ambitie. Maatschappelijke trends en vraag-

Samen met professionals in het veld ontwikkelt Vilans

stukken bepalen de koers. Ze sluiten daarbij nauw aan

vernieuwende en praktijkgerichte kennis. Ook zorgt ze

op de problemen die organisaties en hun medewerkers

ervoor dat nieuwe inzichten en goede voorbeelden snel

bezighouden. Om goed op koers te blijven, werken ze

en succesvol hun weg vinden in de praktijk.

aan de hand van programma’s. Met een dergelijk programma investeren ze meerdere jaren en heel

Vilans is specialist in het ontwikkelen en helpen

gericht in een specifiek thema.

toepassen van kennis die de langdurende zorg verbetert. Ze zoeken bij Vilans voortdurend naar kennis over wat wel en niet werkt. Ze vertalen die kennis naar handvatten waarmee professionals verbeteringen doorvoeren. Ze mobiliseren partijen om gezamenlijk nieuwe kennis beter toegankelijk te krijgen. En ze nemen het voortouw bij onderwerpen waarover meer kennis nodig is in de langdurende zorg.

20

Website: www.vilans.nl

Expertisecentrum Mantelzorg

Het Expertisecentrum Mantelzorg is het landelijk kennis-

Het Expertisecentrum Mantelzorg bestaat sinds 2002

centrum op het gebied van mantelzorg en mantelzorg-

en is ingebed in de landelijke kennisinstituten Movisie

ondersteuning.

en Vilans.

Het Expertisecentrum Mantelzorg werkt met en voor

Website: www.expertisecentrummantelzorg.nl

betrokken partijen die mantelzorgondersteuning bieden en/of op de agenda hebben staan: overheden, zorgen welzijnssector, financiers, opleidingen, onderzoeksinstellingen en/of belangenorganisaties. Het Expertisecentrum Mantelzorg draagt bij aan de bekendheid van mantelzorg, de verbetering van mantelzorgondersteuning en aan de implementatie van toepasbare kennis in beleids- en werkvelden. Dit doen ze door het bieden van een breed scala aan diensten en producten. Van visie tot praktische oplossingen, van inspiratie tot kennis en advies.

21

Praktische Tools

Test overbelasting mantelzorger

Er zijn verschillende vragenlijsten: Ÿ Contact met andere mensen (test eventuele

onbalans in contact met andere mensen) Ÿ Dagelijkse omgang met de patiënt (test of uw

omgang met de patiënt in de juiste balans is) Mantelzorger en mogelijk overbelast? Aan de hand van

Ÿ Evenwicht tussen spanning en ontspanning (test een

deze test krijgt u zicht op of u overbelast bent of dreigt te

eventuele onbalans tussen spanning en

worden.

ontspanning) Ÿ Kennis en informatie (test of u voldoende weet over

De test wordt aangeboden door Parnassia, specialist in psychiatrie. De test bestaat uit meerdere vragenlijsten. Door één of meer van de vragenlijsten in te vullen krijgt u als mantelzorger zicht op overbelasting. Het beantwoorden van de vragen kan u inzicht geven in

de behandeling van de ziekte) Ÿ Persoonlijke betekenis (test wat de situatie voor u

persoonlijk betekent) Ÿ Relaties en eigen gezin (test of de situatie binnen uw

eigen gezin in balans is)

wat het voor u moeilijk maakt. Zo kunt u gericht op zoek gaan naar hulp of ondersteuning.

De test is te vinden op de website van Parnassia: www.parnassia.nl/psychiatrie/mantelzorger/mantelzorg

specialist in psychiatrie 22

Persbericht: Dagboek van de Mantelzorger

Speciaal voor de mantelzorgers van mensen met niet aangeboren hersenletsel (NAH) heeft woonzorgcentrum Nieuw Berkendeal (WZH) een dagboek uitgebracht dat mantelzorgers kan helpen om hun gedachten op papier te zetten en hun gevoelens te uiten. Het dagboek biedt naast informatie over NAH, even

mantelzorgers hun eigen gevoelens en gedachten op

tijd voor de mantelzorger zelf om de eigen ervaringen

papier zetten. Het is om in te schrijven, maar ook geeft

en gevoelens op te schrijven.

het verhelderende informatie en staan er organisaties en internetsites in waar mensen terecht kunnen voor

WZH Nieuw Berkendael heeft grote waardering voor

hulp en ondersteuning.

haar mantelzorgers en ondersteunt en begeleidt hen waar mogelijk. Het idee voor het dagboek is ontstaan

Het dagboek is uitgegeven op de Dag van de Mantel-

naar aanleiding van de ervaringen met mantelzorgers.

zorger in 2011, maar is nu voor alle mantelzorgers in

Uit hun verhalen kwam naar voren dat niet alleen de

Nederland te koop via www.wzh.nl/nieuwberkendael.

persoon die daadwerkelijk getroffen is door hersenlet-

Kosten zijn: € 14,95 (incl. materiaal- en verzendkosten).

sel slachtoffer is, maar dat ook partner, kinderen,

Het dagboek is mede mogelijk gemaakt door Stichting

familie en vrienden dagelijks geconfronteerd worden

Dela fonds, Fonds 1818 en twelph.com. Tien procent

met de gevolgen hiervan. Hoewel iedereen op zijn

van de opbrengst van de verkoop komt ten goede aan

eigen manier met de nieuwe situatie omgaat, is er een

mantelzorgondersteuning.

aantal thema’s dat steeds terugkeert: verdriet over het verlies van wat er vroeger was en er nu niet meer is, de

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met

veranderende relatie ten opzicht van elkaar en de

Alette Schot, projectmedewerker WZH Nieuw

onzekerheid over de toekomst.

Berkendael: 070-7561800 of [email protected]; of Deniz Kirhan, communicatieadviseur WZH: 06- 28025355 of

Met het ‘Dagboek voor de mantelzorger’ kunnen

[email protected]. 23

MantelScan

De MantelScan is een instrument voor professionals in zorg en welzijn om samen met zorgvragers en mantelzorgers een (mantel)zorgnetwerk in kaart te brengen, waarbij aandacht is voor de kracht en risico’s van dat netwerk. De scan biedt visuele hulpmiddelen die helpen bij het structuren van alle informatie over een netwerk. Informatie over het netwerk is belangrijk, omdat zorgen vaak verder reikt dan slechts het contact tussen één zorgvrager en één mantelzorger. In de bijbehorende handreiking MantelScan worden stapsgewijs alle onderdelen van de MantelScan toegelicht. De MantelScan is te downloaden op de website van Movisie: www.movisie.nl/smartsite.dws?id=138945.

24

Afsprakenformulier mantelzorgers (intramuraal en extramuraal)

Met deze afsprakenformulieren kunnen afspraken worden vastgelegd over welke zorg, aanvullend op de professionele zorg, door een mantelzorger of vrijwilliger aan een cliënt geboden wordt. Er zijn twee verschillende afsprakenformulier; één voor cliënten die in het verzorgingshuis wonen (intramuraal) en één voor cliënten die zelfstandig wonen (extramuraal) en thuiszorg krijgen. Met behulp van het formulier kan worden vastgelegd wie welke zorg op zich neemt. Het gaat hier om persoonlijke verzorging van de cliënt, om begeleiding/ welzijn van de cliënt en om huishoudelijke activiteiten. Deze afsprakenformulieren zijn opgesteld door Florence.

25

Vragenlijst voor contactpersonen en mantelzorgers

Met deze vragenlijst wordt de tevredenheid van contactpersonen en mantelzorgers met betrekking tot het verpleeghuis en de hulpverleners gemeten. Met behulp van deze vragenlijst kan onderzocht worden of contactpersonen en mantelzorgers zich welkom voelen in het verpleeg- of verzorgingshuis, of bekend is bij wie ze vragen kunnen stellen over hun familielid/ bekende, of gemaakte afspraken door zorgprofessionals worden nagekomen, wat de ervaringen van contactpersonen en mantelzorgers zijn op de afdeling, of zij zich gewaardeerd voelen, of ze klachten en suggesties kenbaar durven maken en of deze serieus worden genomen door de zorgprofessionals, of ze voldoende betrokken worden bij de zorg voor familielid/ bekende en of er voldoende bekendheid is over de activiteiten die aangeboden worden. Deze vragenlijst is opgesteld door Saffier de Residentiegroep.

26

Vragenlijst voor zorgcoördinatoren

Met deze vragenlijst worden de visie en behoeften van zorgcoördinatoren in de samenwerking met mantelzorgers gemeten. Vragenlijst zorgcoördinatoren m.b.t. hun visie en behoefte in de samenwerking met mantelzorgers.

Met behulp van deze vragenlijst kan onderzocht worden wat zorgcoördinatoren vinden van de omgang

Instructie ·

De gegevens die je met deze vragenlijst verstrekt, kun je anoniem invullen, maar bij voorkeur met je naam.

met mantelzorgers, of zorgcoördinatoren gesprekken

·

schriftelijk kunnen verwerken, of collega’s op de

·

afdeling afspraken met mantelzorgers nakomen, of de

·

Graag een vakje aankruisen en als je je hebt vergist het ju iste vakje aankruisen met een pijltje erbij, dat is dan het juiste antwoord. Onderaan het formulier is ruimte om algemene opmerkingen of een toelichting te geven op 1 van de bovenstaande vragen.

zorgcoördinator adequaat kan reageren op de rol van

De vragenlijst retourneren naar

Naam : Datum :

de mantelzorger, hoe vaak en wanneer overlegd wordt door de zorgcoördinator met de mantelzorger en hoe de ideale samenwerking met de mantelzorger er uit ziet volgens de zorgcoördinator. Deze vragenlijst is opgesteld door Saffier de Residentiegroep.

1. Het omgaan met mantelzorgers vind ik meestal: ð

Moeilijk

ð

Makkelijk

ð

Wisselend (hangt af wanneer de mantelzorger mij aanspreekt)

ð

Wisselend ( hangt af van de problemen die een mantelzorger met zich meebrengt)

2. Ik vraag aan de mantelzorger hoe hij/zij de zorg voor zijn partner, vader, moeder, etc. en de activiteiten die daarbij horen, ervaart: ð

Altijd

ð

Vaak

ð

Soms

ð

Nooit

3. Gesprekken met mantelzorgers vind ik: ð

Moeilijk

ð

Makkelijk

ð

Wisselend ( hangt af van de emoties van de mantelzorger)

ð

Wisselend ( hangt af van de tijd die ik heb gehad voor de voorbereiding van het gesprek)

27

App voor mantelzorgers

De App voor mantelzorgers bevat een online agenda waarin mantelzorgers de taken en zorg voor een zorgbehoevend persoon kunnen organiseren en verdelen. Caren, de eerste gratis App voor de iPhone, is gelanceerd door Nedap Healthcare. Mantelzorgers kunnen de App downloaden en gebruiken om de zorg voor hun naaste te organiseren. De App bevat een online agenda waarin mantelzorgers de taken en zorg voor een zorgbehoevend persoon kunnen organiseren en verdelen. In de App kan een mantelzorger verwanten en bekenden uitnodigen die ook kunnen zorgen. In de gezamenlijke agenda staat wanneer wie langs komt en kan men voor elkaar berichten achterlaten. De mantelzorger wordt direct op de telefoon herinnerd aan toekomstige afspraken. De eerste iPhone App is voor mantelzorgers gratis te downloaden in de App store onder de naam Caren. Caren is een initiatief van Nedap healthcare.

28

POM-methodiek

De POM (Preventieve Ondersteuning van Mantelzorgers)-

De POM-methodiek bestaat uit:

methodiek is bedoeld om mantelzorgers op te sporen en

Ÿ Actieve opsporing van de mantelzorger

ondersteuning te bieden voordat zij overbelast raken.

Ÿ In kaart brengen van de belasting van de

Verder beoogt het de samenwerking te bevorderen tussen mantelzorger en professionele zorgverlener.

mantelzorger Ÿ Informeren van de mantelzorger over

ondersteuningsmogelijkheden Ÿ Vanuit een coachende stijl het initiatief nemen om in

gesprek te komen met de mantelzorger Eind 2006 is bij het Trimbos-instituut de landelijke editie van POM verschenen. De uitgave betreft een werkset voor preventiewerkers en zorgvernieuwers en bestaat uit de onderbouwing en beschrijving van de POM-methodiek, aanbevelingen voor de organisatie van dit aanbod en trainingsprogramma’s om medewerkers te leren mantelzorgvragen te signaleren en POMmethodiek toe te passen. Voor het aanvragen van de POM-werkset in combinatie met een training kunt u terecht bij het Trimbosinstituut: [email protected]. De uitgave van de methodiek is een gezamenlijk initiatief van Mediant, Trimbos-instituut en Mezzo, Landelijke Vereniging voor Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg. 29

SOFA-model

Het SOFA-model is een weergave van de voornaamste ingrediënten voor samenspel tussen cliënt, mantelzorger en beroepsmatige hulpverlener en probeert ordening aan te brengen in de verschillende communicatievormen en interventies. SOFA staat voor: Ÿ Samenwerken: de mantelzorger aanspreken in de rol

van de samenwerkingspartner. Ÿ Ondersteunen: de mantelzorger aanspreken in de rol

van de cliënt. Ÿ Faciliteren: voorwaarden creëren om de persoonlijke

relatie van de cliënt en diens familie zo veel mogelijk intact te houden. Ÿ Afstemmen: voortdurende communicatie over

behoeften, zorgen, en successen van cliënt en mantelzorger. Het SOFA-model is opgesteld door het Expertisecentrum Mantelzorg, het landelijke kenniscentrum op het gebied van mantelzorg en mantelzorgondersteuning.

30

CSI-model

Het CSI-model is een vragenlijst waarmee overbelasting

bijzijn van de huisarts deze test invullen en bespreken

door mantelzorgers gemeten kan worden.

is de eerste stap naar erkenning van overbelasting.

In de loop der jaren zijn er verschillende meetinstru-

Deze tool maakt onderdeel uit van de ‘Toolkit

menten ontwikkeld om de (over)belasting van de

Mantelzorg in de huisartspraktijk’ van de Landelijke

mantelzorger te toetsen, waar onder het CSI-model.

Huisartsen Vereniging (LHV).

CSI staat voor Caregiver Strain Index. Het instrument is ontwikkeld in de Verenigde Staten in 1983 door B.

Auteurs

Robinson en is één van de meest gebruikte (internatio-

Annemarie Lamain (LHV), Marloes Hooimeijer

nale) meetinstrumenten om belasting door mantelzorg

(Mezzo), Geraldine Visser (Vilans),

te meten.

Ronald Bennekom (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) en Expertisecentrum Mantelzorg.

Het CSI-model bestaat uit dertien vragen die met ja of nee beantwoord kunnen worden. Het afkappunt ligt bij

De toolkit is opgesteld in opdracht van de Lande-

een score van zeven keer ‘ja’. Als iemand zeven keer of

lijke Huisartsen Vereniging (LHV), Mezzo en Vilans.

meer een vraag met ‘ja’ beantwoordt, dan is er sprake van overbelasting. De CSI biedt veel voordelen omdat het snel en makkelijk af te nemen is. Het invullen van de test kost hoogstens vijf minuten. Tijdens het consult kan de huisarts deze test aan de mantelzorger voorleggen. De uitslag kan dienen als kapstok voor het verdere gesprek tijdens het consult. Ook ziet de mantelzorger zelf zwart op wit de vragen staan die hem of haar aan het denken zetten over de eigen situatie. Het in het 31

Respijtzorg

Wanneer u intensief voor een ander zorgt dan is het

www.respijtwijzerdenhaag.nl

prettig wanneer u tijdelijk de zorg kunt overdragen, zodat u even tijd voor u zelf heeft. Wanneer u dit

Om iedereen gemakkelijk wegwijs te maken in het aanbod

regelmatig doet houdt u de zorg langer vol. Het

aan vrijwillige en professionele respijtzorg in Den Haag is

tijdelijk overdragen van de zorg heet respijtzorg.

deze ‘Respijtwijzer’ voor professionals en mantelzorgers ontwikkeld. In drie stappen krijgt u een passend aanbod aan respijtzorg gepresenteerd en kunt u direct een aanvraag in gang zetten. Per stap wordt uitgelegd wat u moet doen.

www.respijtwijzer.nl

www.respijtzorgdenhaag.nl

Op de website is het volgende te vinden: een landelijke database met respijtzorgvoorzieningen, arrangementen voor mantelzorgers, nieuws en agenda en ervaringsverhalen.

Wat goed dat jij er bent! Via deze website kan men zich aanmelden als zorgvrijwilliger. Zorgvrijwilligers kunnen tijdelijk de zorg overnemen van mantelzorgers, zodat zij even kunnen ontspannen. Op die manier voorkomen ze overbelasting bij mantelzorgers.

32

Behoeftepeiling respijtzorg

Onderzoek naar de ondersteuningsbehoefte van de

In het onderzoek werd geconcludeerd dat tweederde van

Haagse mantelzorgers als het gaat om respijtzorg.

de mantelzorgers helemaal niet bekend is met respijtzorg en een kwart van de mantelzorgers heeft behoefte aan

De groep mantelzorgers met hun zorgvragers is zeer

respijtzorg. Mantelzorgers hebben vooral behoefte aan

divers met uiteenlopende wensen en behoeften.

respijtzorg in hun vakantietijd in de vorm van aangepaste

Hierdoor zijn de wensen en behoeften voor respijtzorg

vakantie, samen op vakantie of vakantie- of weekend-

verschillend. De onderzoeksvraag van dit onderzoek

opvang (44%). Ook thuishulp en ondersteunende

luidt daarom als volgt: ‘Wat is de ondersteunings-

begeleiding worden vaak genoemd (43%).

behoefte van de Haagse mantelzorgers als het gaat om respijtzorg?’

Dit onderzoek is uitgevoerd door de Gemeente Den Haag, afdeling Onderzoek en Integrale Vraagstukken.

De centrale vraag wordt beantwoord aan de hand van een aantal subvragen: Ÿ Welke typen respijtzorg worden er aangeboden? Ÿ Aan welke respijtzorgmogelijkheden hebben

mantelzorgers behoefte? Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen respijtzorg die aangeboden wordt door professionele of vrijwillige organisaties of respijtzorg aan huis of buitenshuis. In hoeverre spelen de eerder genoemde drempels een rol bij het inschakelen van respijtzorg? Ÿ Zijn er mantelzorgers die gebruik maken of hebben

gemaakt van respijtzorg? Zo ja, van welke type? Wat vinden zij er van? Wat kan er verbeterd worden? Ÿ Hoe willen mantelzorgers op de hoogte gebracht

worden over de mogelijkheden voor respijtzorg? 33

Begripsbepaling respijtzorg

In dit document wordt het begrip respijtzorg verder toegelicht. Dit document is afkomstig van EIZ (Expertisecentrum Informele Zorg), nu Expertisecentrum Mantelzorg.

34

Multiculturele samenleving Allochtonen versus autochtonen In deze factsheet is informatie opgenomen over groepen mantelzorgers met specifieke kenmerken en ondersteuningsvragen. Lang is gedacht dat allochtone families met een nietwesterse achtergrond de zorg voor elkaar prima onderling oplossen. Inmiddels is bekend dat de zorgtaken juist voor allochtone mantelzorgers heel belastend kunnen zijn. Ondersteuning van allochtone mantelzorgers vraagt dan ook een specifieke aanpak. Ÿ Ontwikkelen van een cultureel passend zorgaanbod

Wat kan de gemeente doen?

agenderen bij zorg en hulpverleners en faciliteren

Ÿ Onderzoeken van de samenstelling en problematiek

van deskundigheidsbevordering.

van de doelgroep en het ondersteuningsaanbod

Ÿ Aandacht voor de problematiek van allochtone

(eventueel in samenwerking met het lectoraat van

mantelzorgers agenderen bij brede kring van

een Hbo-opleiding).

betrokkenen (onderwijs, inburgering,

Ÿ Bij de invulling van de loketfunctie zorg besteden

migrantenorganisaties, gezondheidscentra,

aan de toegankelijkheid voor de doelgroep

buurtwerk etc.) en stimuleren van actieve

(locatiekeuze, deskundigheid en mogelijk

signalering en verwijzing.

meertaligheid van medewerkers) en passend informatiemateriaal. Ÿ Faciliteren van organisaties bij de ontwikkeling en

Ÿ Realiseren van kangoeroe- of mantelzorgwoningen,

waardoor de wens om de zorg in eigen kring te verlenen makkelijker kan worden verwezenlijkt.

uitvoering van een op de doelgroep toegesneden ondersteuningsaanbod.

Deze factsheet is geschreven door Movisie. 35

Op zoek naar Weerkaatst plezier, samenwerking tussen mantelzorgers, vrijwilligers, professionals en cliënten in de multiculturele stad

In dit artikel staat centraal hoe samenwerking en

Auteurs

afstemming tussen mantelzorgers, vrijwilligers, professio-

Evelien Tonkens, Jennifer van den Broeke en Marc

nals en cliënten in een multiculturele samenleving, tegen

Hoijtink (Universiteit van Amsterdam). Ondersteund

de achtergrond van dreigende overbelasting en potentiële

door Hans Malschaert en Paulina Sedney (Hogeschool

voldoening van mantelzorgers en vrijwilligers, het beste

van Amsterdam).

vorm kan krijgen. Dit artikel is uitgegeven door het Nicis Institute. Vrijwilligers, mantelzorgers, en professionele zorgverleners maken deel uit van een netwerk van zorgverleners rond een zorgbehoevende. Vindt er binnen dit netwerk afstemming plaats? Hoe werken de verschillende partijen daar met elkaar samen of werken ze wellicht langs elkaar heen? Hoe stemmen zij hun taken op elkaar af? En welke invloed heeft het beleid van instellingen en de lokale overheid op deze interactie? Wat kunnen overheid en instellingen doen om deze samenwerking optimaal te laten verlopen? Dat zijn de vragen die centraal staan in dit onderzoek. De probleemstelling luidt als volgt: ’Wanneer verloopt de samenwerking tussen mantelzorgers, vrijwilligers, professionele zorgverleners en cliënten soepel, en hoe hangt dit samen met de betekenis die zij aan zorg toekennen?’

36

Mantelzorg in de Huisartsenpraktijk

Mantelzorg in de (huisarts)praktijk:

lokale aanbod van Steunpunten mantelzorg. Huisarts

samen zorgen dat de mantelzorger

en Steunpunt kunnen er in goede samenspraak voor

geen patiënt wordt

zorgen dat de mantelzorger geen patiënt wordt. Voor Steunpunten Mantelzorg die (meer) willen samenwerken met de huisartspraktijken biedt de toolkit een

Deze toolkit geeft feitelijke informatie over mantelzorg en

goede aanleiding om contact op te nemen. Dit dossier

tips en hulpmiddelen om mantelzorgers vroegtijdig op te

biedt Steunpunten hiervoor handige tips en informatie.

sporen, problemen te signaleren, mantelzorgers te ondersteunen en te verwijzen.

Auteurs Geraldine Visser (Expertisecentrum Mantelzorg) en

Het is een breed gedeelde mening in het veld van

Marloes Hooimeijer (Mezzo).

mantelzorgondersteuning: de huisarts kan een belangrijke rol spelen bij het bereiken en ondersteunen

Dit informatiedossier is uitgegeven door

van mantelzorgers. Vooral in het vroegtijdig opsporen

Expertisecentrum Mantelzorg & Mezzo.

van mantelzorgers en het tijdig signaleren van overbelasting. Eén op de vijf patiënten in de huisartspraktijk is mantelzorger! Gelukkig ondersteunen steeds meer huisartsen deze gedachte en zo ook hun koepel, de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV). In nauw overleg met het Expertisecentrum Mantelzorg, VNG en Mezzo, en met subsidie van VWS, heeft de LHV de toolkit ‘Mantelzorg in de (huisarts)praktijk’ uitgebracht. Een belangrijke tip aan de huisartsen en hun teamleden, zoals assistenten en praktijkondersteuners, is om kennis te maken met en gebruik te maken van het 37

Preventieve zorg voor mantelzorgers in de huisartspraktijk

De huisarts en praktijkondersteuner en praktijkassistente

Dit document is uitgegeven door het

hoeven slechts drie dingen te doen om preventieve zorg te

Expertisecentrum Mantelzorg.

bieden voor mantelzorgers in de praktijk, deze drie dingen komen in dit document aan bod. Opletten (signaleren van dreigende overbelasting): belangrijk is dat huisartsen vaker en rechtstreeks aandacht besteden aan mantelzorgers en meer initiatieven nemen om met hen in gesprek te komen over de situatie. Zij hebben dus allereerst een signalerende taak. Een luisterend oor bieden (aandacht en waardering geven): heel belangrijk is dat de huisarts goed en actief luistert naar wat de mantelzorger zegt (ook nonverbaal). Het is voor hen ook belangrijk om hun rol en inzet te waarderen en te erkennen. Daarmee bouw je een vertrouwensrelatie op. Overtuigen: bewust maken dat men mantelzorger is, wijzen op risico’s van mantelzorg, benadrukken belang van (vroegtijdig) inschakelen van hulp, vrijbrief verlenen (om even aan zichzelf te denken) en verwijzen (bijvoorbeeld naar steunpunt mantelzorg).

38

39

40

Instrumentenkoffer Mantelzorg als Zorgpartner

Recommend Documents