Kaderbeleid Mantelzorg

Kaderbeleid Mantelzorg

Samenstelling: KennisCentrum De Zorgcirkel Afdeling Kwaliteit Februari 2016

Kenmerk: Kaderbeleid Mantelzorg

Bestemd voor: MTC, MZ&D,MT, CCR, mantelzorgers

Datum: 10 febr. 2016

Evaluatie: febr. 2018

PH: C. de Koningdirecteur Netwerk Zorg, A. Vaarties - directeur Expertisecentra

Documenthouder: KCafd. Kwaliteit & Veiligheid/ W. de Rooij

Status: vastgesteld

Vastgesteld door MTC dd. 10-02-2016

Mantelzorgbeleid - In de Thuiszorg en locaties van De Zorgcirkel

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ................................................................................................................ 2 Inleiding ........................................................................................................................... 3 Mantelzorg en professionele zorg .................................................................................... 3 Samenspel ...................................................................................................................... 3 Afstemmen ...................................................................................................................... 3 Samenwerken ................................................................................................................. 4 Ondersteunen.................................................................................................................. 4 Faciliteren ........................................................................................................................ 5 Juridische aspecten van de samenwerking met mantelzorgers ....................................... 5 De wet BIG (beroepen Individuele Gezondheidszorg) ..................................................... 5 Geheimhouding ............................................................................................................... 5 Tevredenheid van mantelzorgers .................................................................................... 6 Borging ............................................................................................................................ 6 Bronnen ........................................................................................................................... 6 Bijlage voor medewerkers ............................................................................................... 7 Risicovolle handelingen .......................................................................................... 7 Vertegenwoordiging................................................................................................ 7


pag. 2


Inleiding Mantelzorg is de zorg die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met een fysieke, verstandelijke of psychische beperking in hun familie, huishouden of sociale netwerk. Mantelzorgers bieden deze zorg omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie zij zorgen. Zij zijn onmisbaar voor de cliënt en verdienen onze ondersteuning en begeleiding bij het uitvoeren van hun taken. Vooral in de thuissituatie geldt dat naarmate de overheid terugtreedt, mantelzorg steeds belangrijker wordt voor de cliënt. Thuis wordt de meeste zorg door mantelzorgers verricht en zijn beroepskrachten minder aanwezig. Als een cliënt naar een locatie van de Zorgcirkel verhuist, is het zowel voor de cliënt en mantelzorger als voor De Zorgcirkel van belang om het sociale netwerk van de cliënt zoveel mogelijk in stand te houden. Mantelzorgers zorgen er immers mede voor dat de cliënt het leven kan leiden wat hij/zij graag wil. En dat is waar ook De Zorgcirkel naar streeft.

Mantelzorg en professionele zorg Zorg wordt daarmee steeds meer een coproductie. Client, mantelzorgers en professionals leveren ieder hun aandeel. Daarmee dienen zich tegelijk vragen aan over de spelregels die daarop van toepassing zijn. Waar betrekken wij de mantelzorger bij? Wil de cliënt dit wel? Welke handeling moet door een professional verricht worden? Welke door een mantelzorger? Wie is aansprakelijk als een mantelzorger een fout maakt? Wat kan de Zorgcirkel wel en niet als het gaat om ondersteuning? Deze notitie geeft antwoord op deze vragen en beschrijft hoe bij De Zorgcirkel mantelzorg en professionele zorg op elkaar zijn afgestemd en elkaar aanvullen.

Samenspel Zorgverleners en mantelzorgers kijken vanuit verschillend perspectief. De zorgverlener werkt vanuit professionaliteit en beroep. Mantelzorgers zijn in de eerste plaats partner, familie of relatie van de cliënt. Daarnaast hebben zij een rol in de zorg, behartigen belangen of vertegenwoordigen hun naaste formeel. Zorgverleners en mantelzorgers zijn verschillende partijen met een gemeenschappelijk belang, namelijk een zo goed mogelijke zorgverlening voor de cliënt/naaste. Dit vraagt om samenspel. De Zorgcirkel onderscheidt hier vier terreinen: afstemmen, samenwerken, ondersteunen en faciliteren.

Afstemmen Het is van belang dat zorgverleners vanaf het eerste contact met de cliënt afstemming zoeken met mantelzorgers. De mantelzorger heeft vaak, soms lang en intensief gezorgd voor de naaste. Hij/zij beschikt over veel informatie over de behoeften en wensen van de cliënt. Zorgcirkel erkent de mantelzorger als belangrijke ervaringsdeskundige. Indien er meerdere mantelzorgers zijn, fungeert een van hen als vast aanspreekpunt voor de zorgverleners. Dit neemt niet weg dat meerdere mantelzorgers een rol kunnen vervullen in de zorg aan hun naaste. Hierna wordt met “de mantelzorger” ook “mantelzorgers” bedoeld.


pag. 3

Mantelzorgbeleid - In de Thuiszorg en locaties van De Zorgcirkel Tijdens de intake en /of bij het opstellen van het eerst zorgleefplan (waarin de concrete handelingen en afspraken over zorg en hulp worden vastgelegd) wordt met cliënt en mantelzorg afgestemd/besproken: - De informele zorg en hulp die de mantelzorger verleende voordat formele zorg werd ingezet. - De informele zorg en hulp die de mantelzorger, met toestemming van de cliënt, wil blijven geven aan de naaste. Dit met in achtneming van de relevante weten regelgeving. - De wijze waarop de cliënt en mantelzorger betrokken worden bij het opstellen van het zorgleefplan. Bij een cliënt met een psychogeriatrische aandoening gelden zal hiervoor een “vertegenwoordiger” worden benoemd. - De vaste contactpersoon en diens bereikbaarheid voor de cliënt en mantelzorger (zorgcoördinator). - De structurele contactmomenten tussen cliënt, mantelzorger en zorgcoördinator. De gemaakte afspraken worden vastgelegd in het zorgleefplan (intramurale zorg en thuiszorg).

Samenwerken Aan de basis van samenwerken ligt goede communicatie en wederzijds respect. Goede communicatie voldoet aan de volgende spelregels: - De zorgcoördinator/wijkverpleegkundige informeert de cliënt en mantelzorger tijdig over (veranderingen in) de zorg - De zorgcoördinator/wijkverpleegkundige biedt de cliënt en mantelzorger voldoende ruimte voor overleg; niet in de gang of tijdens de het uitvoeren van de zorgverlening. De gemaakte afspraken worden vastgelegd in het cliëntdossier en/of zorgleefplan - De mantelzorger wordt in staat gesteld om de taken te vervullen die zijn afgesproken, passend binnen relevante wet – en regelgeving. Hetzelfde geldt voor de zorgverlener. - De mantelzorger wordt, met instemming van de cliënt, betrokken bij het opstellen, evalueren en aanpassen van het zorgleefplan. - De zorgcoördinator /wijkverpleegkundige bewaakt de grenzen van belastbaarheid van de mantelzorger, de mantelzorger wordt aangemoedigd om de eigen grenzen aan te geven.

Ondersteunen Zorgcirkel vervult naar de mantelzorger een ondersteunende rol. Een passende ondersteuning draagt ertoe bij dat mantelzorgers de zorg langer/beter aan kunnen en er voldoening in kunnen blijven vinden. De ervaring leert dat mantelzorgers bij dreigende overbelasting dikwijls te laat hulp inroepen. Om dit te voorkomen wordt de mantelzorger tijdig geïnformeerd over de ondersteuningsmogelijkheden van de Zorgcirkel. De ondersteuning betreft: - De zorgcoördinator/wijkverpleegkundige als vast en toegankelijk aanspreekpunt - Duidelijkheid omtrent overlegmomenten rond het zorgleefplan en het MDO - Informatie/advies over de aandoening van de naaste - Informatie/advies over uitvoering van de zorg die de mantelzorger verleent/wil verlenen - Informatie over/deelname aan familieavonden en mantelzorgactiviteiten bij de Zorgcirkel.


pag. 4


Faciliteren De Zorgcirkel erkent dat mantelzorgers in eerste instantie partner, kind, vriend of buur zijn. Deze relatie moet voorop blijven staan. In de thuissituatie lijkt dit vanzelfsprekend. Hetzelfde geldt echter voor intramurale zorg. Dit betekent bij Zorgcirkel dat: - de zorgverleners zo goed mogelijk rekening houden met het leefritme van de cliënt en mantelzorger. - de zorgverleners de mantelzorger informeren over de professionele thuiszorg, woonvormen en diensten op buurtniveau van de Zorgcirkel - de zorgverleners de mantelzorger informeert over de servicemogelijkheden van de Zorgcirkel (maaltijden, restaurant, was en strijk, logeermogelijkheden, particuliere thuiszorg, huishoudelijke hulp, personenalarmering).

Juridische aspecten van de samenwerking met mantelzorgers Een mantelzorger biedt zorg en ondersteuning op basis van vrijwilligheid. De Zorgcirkel faciliteert maar de mantelzorger werkt niet in opdracht van de Zorgcirkel. Dit maakt dat De Zorgcirkel niet verantwoordelijk is voor het handelen van de mantelzorger. De Zorgcirkel heeft wel een bijzondere zorgplicht ten opzichte van de cliënt. Dit houdt bijvoorbeeld in dat de Zorgcirkel tekortkomingen bij de uitvoering van mantelzorg tijdig signaleert en zich inzet om deze te voorkomen of te verhelpen.

De wet BIG (beroepen Individuele Gezondheidszorg) Volgens de wet BIG mogen voorbehouden handelingen alleen worden uitgevoerd door bekwame en bevoegde medewerkers in opdracht van een arts. Voorbehouden handelingen zijn handelingen die, als zij door onbekwame personen worden uitgevoerd, risico’s kunnen meebrengen. Een voorbeeld is injecteren. Mantelzorgers zijn bij de uitvoering van hun werkzaamheden echter niet gebonden aan de wet BIG. Een mantelzorger in de thuiszorg kan, als client en mantelzorger dat beiden willen, injecties geven aan degene die hij verzorgt, ondanks dat dit een zogenaamde “voorbehouden handeling” is. In de thuiszorg kan een indicatie worden afgegeven voor het leren ervan. Als de mantelzorger in de uitvoering een fout maakt, dan is hij/zij daar zelf verantwoordelijk voor. (Het geven van een injectie is echter geen gebruikelijke zorg. De mantelzorger mag dit dus ook weigeren). In de intramurale zorg is het beleid van De Zorgcirkel dat verpleegkundigen handelingen in principe alleen uitgevoerd worden door bevoegde en bekwame zorgverleners. Als de client en mantelzorger echter beiden willen dat de mantelzorger deze handelingen uitvoert, zal De Zorgcirkel dit zoveel mogelijk faciliteren. De Zorgcirkel zal hierbij haar bijzondere zorgplicht nakomen door de mantelzorg te informeren over de wet BIG, te scholen in de handeling en te begeleiden bij het uitvoeren van de handeling. Zorgcirkel zal ook controle uitoefenen op de juiste uitvoering van de handeling en bij het signaleren van tekortkomingen de handeling overnemen.

Geheimhouding De medewerkers van De Zorgcirkel zijn gehouden aan de geheimhoudingsplicht. De cliënt moet toestemming geven om informatie met de mantelzorg te mogen uitwisselen. De toestemming wordt vastgelegd in het zorgdossier.


pag. 5

Mantelzorgbeleid - In de Thuiszorg en locaties van De Zorgcirkel Vertegenwoordiging Voor medische behandelingen is toestemming van een cliënt nodig. Soms kan een cliënt deze toestemming niet geven. Een arts schat dan in dat een cliënt ‘wilsonbekwaam’ is. Dit wordt vastgelegd in het zorgdossier. Iemand die wilsonbekwaam is heeft een vertegenwoordiger nodig die zijn belangen behartigt op het punt waarvoor hij wilsonbekwaam is. De vertegenwoordiger is ook het aanspreekpunt als het gaat om uitwisseling van informatie over de gezondheidssituatie van de cliënt. Een vertegenwoordiger is iemand die, binnen zekere grenzen, voor de cliënt mag optreden en beslissen. Dit is niet per definitie de mantelzorger of eerste contactpersoon. Als de client dit in tijd van wilsbekwaamheid op schrift heeft gesteld, kan dit wel de mantelzorger zijn. Bij een wilsonbekwame client benoemt soms de rechter een curator of mentor. Wie als vertegenwoordiger, mentor of curator is benoemd, wordt ook vastgelegd in het zorgdossier.

Tevredenheid van mantelzorgers De Zorgcirkel spant zich in om de mantelzorgers de juiste ondersteuning te bieden. In dit document is beschreven op welke wijze. Omdat de Zorgcirkel graag wil weten of en hoe tevreden de mantelzorg is over deze ondersteuning, wordt dit met regelmaat en steekproefsgewijs onderzocht. De uitkomst van dit tevredenheidsonderzoek wordt gebruikt om de ondersteuning en begeleiding te verbeteren.

Borging Het mantelzorgbeleid van de Zorgcirkel is bekend gemaakt bij medewerkers en wordt jaarlijks geëvalueerd op initiatief van de afdeling Kwaliteit en Veiligheid.

Bronnen Bij het formuleren van het mantelzorgbeleid van de Zorgcirkel is gebruik gemaakt van: - brochure “Juridische aspecten van informele zorg, Actiz , januari 2012 - brochure “Samenspel met mantelzorg”, Actiz, februari 2007 - brochure “Grenzen verleggen”, Vilans, maart 2012 - Website Rijksoverheid “Dwang in de zorg”


pag. 6


Bijlage voor medewerkers Het mantelzorgbeleid is mede geschreven voor de mantelzorgers zelf. De aanvullingen voor professionals staan in deze bijlage. Risicovolle handelingen Voor het eventueel uitvoeren van risicovolle handelingen door mantelzorger moet een aantal zaken geregeld zijn: 

 

Mantelzorgers en zorgvrijwilligers moeten bij zichzelf nagaan of zij over de bekwaamheid beschikken om risicovolle of voorbehouden handelingen te verrichten. Als zij zich niet bekwaam achten, moeten ze de opdracht weigeren. Indien zij de opdracht aanvaarden zijn mantelzorger/zorgvrijwilliger zelf verantwoordelijk voor het onderhouden van hun bekwaamheid. Daarbij is vereist dat een risicovolle handeling regelmatig dient te worden uitgevoerd omdat de vaardigheid om de handeling te verrichten anders snel afneemt. Uiteraard moet dit plaats vinden in goed overleg met de zorgvrager/mantelzorger. Er moet altijd toestemming zijn van de behandelend arts. Deze moet zo nodig zorgen voor instructie en eventueel toezicht. De toestemming en afspraken moeten op papier staan zodat er altijd helderheid is wie wat mag doen.

*Als de mantelzorger/zorgvrijwilliger eraan twijfelt of de opdracht juist is verstrekt, moet hij/zij de opdracht niet uitvoeren en zich zo spoedig mogelijk wenden tot de arts voor nadere aanwijzingen (bijvoorbeeld als de kleur van de injectievloeistof afwijkt). Mantelzorgers/zorgvrijwilligers mogen nooit onder druk gezet worden om dergelijke handelingen te verrichten.  Een arts kan onder voorwaarden mantelzorger/zorgvrijwilliger ‘opdracht geven’ (lees toestemming geven) om risicovolle handelingen thuis te verrichten.  De arts dient hierbij de voorwaarden zoals genoemd in de Wet BIG in acht te nemen met nog meer zorgvuldigheid dan in het geval de opdrachtnemer een beroepsbeoefenaar is in het kader van de wet BIG.  De arts dient zich op de hoogte te stellen of het nodig is aanwijzingen te geven of toezicht te houden en in welke mate zijn tussenkomst nodig is. (Extramuraal zijn aanwijzingen, toezicht en tussenkomst in mindere mate mogelijk). De arts moet redelijkerwijs kunnen aannemen dat de mantelzorger redelijkerwijs voldoende bekwaam is om de handeling te verrichten. En is in dit kader de 24-uurs zorg /handeling afgedekt. Vertegenwoordiging Met de cliënt vindt overleg plaats over medische en zorginhoudelijke zaken en wordt zijn/haar toestemming gevraagd. Soms is de cliënt niet of onvoldoende in staat tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake van een beslissing of situatie die in dit kader aan de orde is. Hiertoe onderzoekt de arts dan de mate van wils(on)bekwaamheid van de cliënt. Indien de cliënt wilsonbekwaam wordt geacht ter zake van (onderdelen van) behandeling en/of zorg, overlegt de hulpverlener met de vertegenwoordiger van de cliënt en vraagt diens toestemming. Heeft de cliënt geen vertegenwoordiger gekozen en heeft de rechter geen mentor of curator aangewezen, dan kent de wet verder de hiërarchische volgorde: echtgenoot of levensgezel, wil of kan deze niet als vertegenwoordiger optreden, dan wordt het een van de kinderen en daarna zo nodig de broer of zus van de cliënt.


pag. 7

Kaderbeleid Mantelzorg

Recommend Documents