Inspiratielijst. De Gezonde Kantine. Juli 2016

Inspiratielijst

De Gezonde Kantine Juli 2016

Inspiratielijst

Inhoudsopgave De Schijf van Vijf en de Gezonde Kantine

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

Groente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Fruit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Brood en ontbijtgranen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

Vetten voor smeren en bereiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Beleg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Zuivel

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

Maaltijdsalades en warme maaltijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Dranken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Vegetarisch in de kantine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Soepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Sauzen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

Gezonde hapjes en drankjes voor feestelijke gelegenheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Zoete en hartige snacks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Fruitige snacks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Koeken en repen op graan en/of fruitbasis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Snoep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Candybars en andere chocoladeproducten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 IJs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Hartige snacks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Hartige warme snacks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Wetgeving over voedselinformatie op producten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Legenda bij de criteria Kcal kilocalorie VV verzadigd vet TV transvet

TotS totaal suiker TS toegevoegd suiker VZ voedingsvezel

Disclaimer Elk kwartaal actualiseren wij deze inspiratielijst. Kijk voor de nieuwste versie regelmatig op onze site onder ‘inspiratie’, ‘gezonder aanbod kiezen’. Goede suggesties voor onze inspiratielijst ontvangen wij graag. De informatie in de inspiratielijst is onder voorbehoud van aanpassingen die fabrikanten maken. Soms wijzigt een product in de tussentijd. Check daarom voor de meest actuele informatie ook het etiket.

www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine 2

De Schijf van Vijf en

De Gezonde Kantine Steeds meer kantines willen gezond zijn. Daarbij hoort natuurlijk aandacht voor het aanbod van eten en drinken. Door de gezonde keuze de gemakkelijke keuze te maken, wordt er eerder gekozen voor gezond.

De Schijf van Vijf is de basis De basis van de Richtlijnen Gezondere Kantines is de Schijf van Vijf. In de Schijf van Vijf staan alleen gezondere keuzes, zoals water, volkorenbrood, karnemelk en vers fruit. Producten die te veel zout, suiker of verzadigd vet bevatten, of maar weinig vezels hebben, staan buiten de Schijf van Vijf. Bijvoorbeeld tussendoortjes als koekjes, frisdrank en chips. Maar ook producten als witbrood, sauzen, vleeswaren, zoet broodbeleg en vla vallen erbuiten. Als je volgens de Schijf van Vijf eet kunnen ze er wel bij, maar in beperkte mate. Je kan elke dag niet vaker dan 3 tot 5 keer iets kleins buiten de Schijf eten, en hooguit 3 keer per week wat groters. Iets kleins is bijvoorbeeld een portie kipfilet voor op brood, een klein koekje, een waterijsje, een stukje chocolade, een eetlepel tomatenketchup op een tosti. Voorbeelden van iets groters zijn een plak 48+ kaas, een gevulde koek, patat met mayonaise, een zakje chips, een glas frisdrank en een croissant. Hou deze porties klein en eet niet te vaak hetzelfde.

Binnen alle productgroepen streeft een kantine naar de betere keuzes De ‘betere keuze’ uit de Richtlijnen Gezondere Kantines omvat alle producten uit de Schijf van Vijf én producten die dagelijks erbij kunnen. ‘Uitzonderingen’ zijn de producten die niet in de Schijf van Vijf vallen en die hooguit wekelijks gekozen zouden moeten worden.

Versoepelde criteria voor producten die er dagelijks bij kunnen Tot 1 januari 2020 hanteert het Voedingscentrum voor kantines een overgangsperiode waarin voor bepaalde productgroepen versoepelde criteria gelden. Hierdoor tellen meer producten mee als ‘dagelijkse keuze’ en niet als ‘wekelijkse keuze’. Het betreft de productgroepen hartige snacks, zoete snacks, ijs, soep, dranken en broodbeleg. Zo krijgen kantines, cateraars en leveranciers de tijd om hun aanbod af te stemmen op de Schijf van Vijf. Volgens de Schijf van Vijf is een ‘dagelijkse keuze’ een portie met niet meer dan 75 kilocalorieën, max. 1,7 gram verzadigd vet en max. 0,5 gram zout. Voor de Richtlijnen Gezondere Kantines wordt tot 2020 niet gekeken naar verzadigd vet en zout, en ligt de grens voor calorieën in sommige gevallen hoger, waardoor meer producten meetellen als ‘dagelijkse keuze’ in plaats van ‘wekelijkse keuze’. De criteria per productgroep zie je op de volgende pagina’s.

Check je kantine met de online Kantinescan Hoe gezond is het aanbod en de uitstraling van de kantine en automaten en wat kun je nog verbeteren? De Kantinescan laat de verhouding zien tussen betere keuzes en uitzonderingen, en geeft het huidige niveau van je kantine weer: Zilver, Goud of Ideaal. Neem een rustig moment in de kantine en vul hem in. Dat kan zo vaak als je wil: alle gegevens worden bewaard in je eigen account. Wil je meer weten over de Richtlijnen Gezondere Kantines of de Kantinescan invullen? www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine

3

Wil je meer weten over de Richtlijnen Gezondere kantines of de Kantinescan invullen? www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine

4

Inspiratielijst

Per productgroep Binnen de Gezonde Kantine is het streven zoveel mogelijk te kiezen voor de betere keuzes; dat wil zeggen producten uit de Schijf van Vijf en producten die dagelijks erbij mogen in een gezond eetpatroon. Om kantines te helpen bij het samenstellen van hun assortiment staan in deze lijst voorbeelden.

Groente Groenten vallen in de Schijf van Vijf omdat ze goede stoffen bevatten zoals vezels, mineralen en vitamines. Niet één groente bevat alle voedingsstoffen die je nodig hebt. Daarom: varieer in de kantine volop met groente. Bijkomend voordeel: variatie verveelt nooit. Schijf van Vijf S nackgroenten van bijvoorbeeld Znek, Tommies of Q-key Kiemgroenten zoals radijs- en broccolikiemen Voorgesneden groenten zoals een bakje rauwkostsalade Diepvriesgroente zonder toegevoegd suiker en zout zoals spinazie, pompoen en sperziebonen Groente zonder toegevoegd suiker of zout, in blik of glas zoals Gegrilde groenten van Albert Heijn, n n n n n

bijvoorbeeld gegrilde champignons, courgette, paprika en wortel. Dit zijn gekoelde producten Gepureerde groente zonder toegevoegd suiker of zout zoals groentespread zonder toegevoegd suiker en zout n Gedroogde groente zonder toegevoegd suiker/ zout zoals Fruits2go, zakjes gedroogde tomaat, maïs en courgette (zakje= 14 gram) n

Dagkeuze 1 eetlepel maïs uit blik met zout 3 olijven 1 zoetzure augurk 1 tomaat uit blik 1 theelepel kappertjes 1 opscheplepel wortelen uit blik waaraan zout is toegevoegd 2 gedroogde tomaatjes in olie n n n n n n n

Criteria Schijf van Vijf

Criteria Dagkeuze

Onbewerkte verse groenten en diepvriesgroenten

Kcal ≤ 75 kcal/portie VV ≤ 1,7 g/portie Zout ≤ 0,5 g/portie

5

Fruit Fruit hoort er ook elke dag bij, dus goed om dit in de kantine aan te bieden. Elk soort fruit is weer anders van samenstelling. Een afwisselend aanbod is dus niet alleen goed voor variatie maar ook gezonder. Schijf van Vijf ers fruit zoals appels, sinaasappels, peren, kiwi’s, bananen, mandarijnen V Yogi & Yousef’s verse dadels, pakje 3 stuks (30 gram) Voorgesneden fruit zoals een zakje voorverpakt fruit, bijvoorbeeld van Znek en bakje verse fruitsalade zonder n n n

extra suikers, fruit in blik of glas op sap Diepvriesfruit zonder toegevoegd suiker zoals frambozen, aardbeien, stukjes mango en ananas n Gedroogd fruit zonder toegevoegd suiker (beperkt, maximaal een handje per dag. Dit komt neer op maximaal 20 gram gedroogd fruit per dag). Voorbeelden: - Gedroogd fruit zoals rozijnen, pruimen, abrikozen, vijgen en appeltjes - Fruits2go zakjes gedroogde appel, banaan, kiwi en lychees (zakje= 14 gram) - Crispy Crunch me! Apple (zakje= 15 gram) n

Dagkeuze 1eetlepel appelmoes 1 schijf ananas uit blik op siroop 3 gedroogde en gekonfijte dadels 2 gedroogde tomaatjes in olie 1 schaaltje mandarijnen of perziken op siroop (uit blik/pot) 1 schaaltje vruchten op water (uit blik/pot) gepureerd fruit: n n n n n n n

- Servero Fruit to go, diverse smaken (zakje van 100 g) - Servero Slurpfruit, diverse smaken (zakje 100 g) - AH knijpzakje, diverse smaken (zakje van 100 g) - Zonnatura Biologisch knijpfruit (zakje van 85 g) - Jumbo slurpzakje, diverse smaken (zakje van 100 g) - Servero fruitcups, diverse smaken (cupje van 100 g) - AH cupjes moes, diverse smaken (cupje van 100 g)


Criteria Dagkeuze

Onbewerkt fruit. Vers en diepvries.


Tips & Weetjes n

Rauwkostsalades of fruitsalade kun je prima zelf maken. Geen mogelijkheid? Vraag het dan aan je groente- en

fruitleverancier. Ze leveren het graag kant-en-klaar. Aan groente op een broodje gezond wordt vaak al gedacht. Maar ook fruit kan prima op een broodje. Wat te denken van: broodje aardbei, brood met appel/-stroop of een tosti appel? n Fruit over? Verwerk het in een salade of door yoghurt. Groente over? Lekker in de soep. n Vruchtensappen zijn dranken bereid uit fruit. Omdat bij de bereidingswijze voedingstoffen verloren kunnen gaan kunnen ze vers fruit niet vervangen. Vruchtensappen bevatten van nature suiker en dus energie. Het drinken van veel vruchtensap en ook smoothies kan daarom bijdragen aan een te hoge energie-inname en daarmee kans op overgewicht. De voorkeur gaat daarom uit naar het eten van vers fruit. Sap van 5 sinaasappels drink je makkelijk op, maar 5 sinaasappels eten gaat minder makkelijk. n Fruit uit de diepvries is erg lekker om te mengen met een beetje magere yoghurt of kwark. Veel fruit zoals ananas is ook al voorgesneden. Lekker makkelijk, want zo tover je op een snelle en gezonde manier een ‘gewone’ tosti om naar een Hawaï variant. n

6

Brood en ontbijtgranen De helden uit dit vak zijn de volkoren graanproducten, zoals volkorenbrood en volkoren broodvervangers. Het risico op hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en darmkanker maak je al kleiner door het eten van 3 volkoren boterhammen per dag. Daarnaast leveren graanproducten energie en veel andere voedingstoffen, zoals vezel, eiwit, B-vitamines en ijzer. Schijf van Vijf olkorenbrood en volkoren bolletjes met/ zonder pitten en zaden zoals: V n

- Volkoren boterham, ook voor tosti en sandwiches - Zachte volkoren broodjes, zoals puntjes en bolletjes - Harde volkoren broodjes, zoals pistolet en bolletjes - Volkoren stok-, Turks-, of Italiaans brood - Volkoren krenten- en mueslibrood - Volkoren notenbrood - Volkoren zuurdesembrood n Meergranenbrood en meergranen bolletjes met/ zonder pitten en zaden: - Meergranen boterham, ook voor tosti en sandwiches - Zachte broodjes zoals puntjes en bolletjes - Harde broodjes zoals pistolet en bolletjes n Bruinbrood en bruine bolletjes met/ zonder pitten en zaden: - Bruine boterham, ook voor tosti en sandwiches - Zachte broodjes zoals puntjes en bolletjes - Harde broodjes zoals pistolet en bolletjes - Tarwebrood n Roggebrood: - Licht roggebrood - Donker roggebrood - Tarweroggebrood n Volkoren broodvervangers: - Volkoren knäckebröd - Volkoren knäckebröd vezelrijk - Volkoren sesam knäckebröd - Volkoren knäckebröd goudbruin - Volkoren knäckebröd lichtgewicht - Volkoren cracottes n Havermout, muesli en andere volkoren ontbijtgranen zonder toegevoegd suiker en zout: - Muesli met vruchten - Muesli (naturel) - Havermout gemaakt van halfvolle melk en ongezoet

Dagkeuze 1 volkoren beschuitje 1 cracotte naturel 1 Matze cracker n n n


Criteria Dagkeuze

VV ≤ 1,0 g/100 g TV ≤ 0,1 g/100 g Zout ≤ 1,1 g/100 g TotS ≤ 8,5 g/100 g VZ ≥ 4,5 g/100 g (brood) VZ ≥ 6,0 g/100 g (voor producten zoals beschuit)


7

Kijk ook op www.voedingscentrum.nl/ gezondeschoolkantine bij ‘inspiratie’ onder ‘heerlijke recepten’ voor volop ideeën voor tosti’s en broodjes gezond.

Tips & Weetjes n n n n n

e kleur van het brood zegt niets over de hoeveelheid vezels die erin zitten. Brood is volkoren als dit op het etiket staat. D olkoren brood is herkenbaar aan ‘volkoren’ in naam en/of op het witte eetbaar papiertje. V Allisonbrood is altijd volkoren. Meergranen brood kan bruin of volkoren zijn, maar dat hoeft niet. Bekijk dus de ingrediënten! Staat er ‘bloem’ als eerste ingrediënt in plaats van ‘meel’ dan weet je dat het minder vezels bevat dan wanneer het enige

ingrediënt ‘meel’ is. Van een doorgesneden volkoren panini met verse tomatensaus en beleg uit de volgende lijst maak je zo een heerlijk pizzabroodje. n Op sommige scholen biedt men magere yoghurt met muesli en wat vers fruit aan als snel ontbijt voor degenen die thuis niet hebben gegeten. n Voor de afwisseling is het erg lekker om zelfgemaakte bruschetta te maken. Bruschetta maak je makkelijk door tomaat in kleine blokjes te snijden en te mengen met een beetje basilicum, knoflook en een klein beetje olijfolie. Dit serveer je op een stukje geroosterd volkorenbrood. n Een leuk idee voor een kantine is het concept Pick & Mix. Leerlingen kunnen kiezen uit verschillende minibroodjes belegd met bijvoorbeeld salade, ham, zalm en kaas, aangeboden op een mooie schaal. Koop je één broodje dan kost het E 1,-, koop je er bijvoorbeeld 3 dan betaal je E 2,50. n

8

Vetten voor smeren en bereiden Vet is een bouwstof en brandstof voor ons lichaam en levert vitamines A, D en E. Vet is een best complexe stof. Het bestaat uit verzadigd en onverzadigd vet. En in elk product zitten deze vetten in andere hoeveelheden. Als je producten met veel verzadigd vet vervangt door producten met veel onverzadigd vet heb je minder kans op hart- en vaatziekten. Dat is mooi meegenomen! Schijf van Vijf Z achte margarine of halvarine voor op brood: alle soorten (dieet)margarine of (dieet)halvarine in een kuipje Vloeibare margarine en vloeibaar bak-en-braadvet zoals vloeibare bereidingsvetten die in een knijpfles zitten De meeste plantaardige oliën zoals olijfolie en zonnebloemolie n n n

Dagkeuze Halfvolle roomboter (voor 1 snee) n


Criteria Dagkeuze

VV ≤ 30% totaal vet TV ≤ 1 g/100 g Zout ≤ 0,4 g/100 g TS: niet toegevoegd


Tips & Weetjes n n n

et smeren van brood is belangrijk voor de gezonde vetten en vitamines A, D en E. H esmeer brood dun met halvarine/ margarine. Dat komt neer op 6 gram (= ongeveer een theelepel) per boterham. B Oliën bevatten geen vitamine A en D. In vloeibare margarine en bak- en braadvet zit wel vitamine A en D. Oplossing: varieer bij het bereiden van de warme maaltijd tussen olie en vloeibare margarine of vloeibaar bak- en braadvet.

9

Beleg Een broodje of een panini kan met een breed scala aan producten belegd worden zoals vleeswaren, kaas of vis. Maar ook groente, fruit en noten op brood zijn heerlijke combinaties. Hieronder staan voorbeelden van belegsoorten die een gezondere keuze zijn voor op brood. Hartig beleg Schijf van Vijf Kaas n

- 20+ en 30+ kaas - Slankie smeerkaas (20+), alle smaken - Cottagecheese / Hüttenkäse - Mozzarella - Rambol - Verse geitenkaas - Verse kaas light (8%) - Kees-kaas (kaas met plantaardig vet) - Zuivelspread (light en gewoon) n Vis - Alle soorten verse vis - Zalm, gerookt/gestoomd - Makreel, gerookt/gestoomd - Haring (zout en zuur) - Vis uit blik zoals zalm, tonijn en sardientjes - Gebakken vissticks n Ei - Gekookt of (roer)gebakken zonder zout n Pindakaas, pasta’s van noten, zaden of pitten zonder toevoegingen zoals zout - Notenpasta en pindakaas van 100% noten of pinda’s. Voorbeelden zijn: - - Biologische notenpasta van de Aldi - - Bio Today varianten: Gemengde notenpasta, cashewnotenpasta, amandelpasta, amandelpasta wit en hazelnootpasta - - Smaakt pindakaas zonder zout - - AH 100% pindakaas varianten: naturel en met stukjes pinda - Pasta’s van 100% zaden of pitten: - - Bio Today varianten: Zonnebloempasta en tahin wit

Dagkeuze Vleeswaren n

- Achterham - Beenham - Casselerrib - Kip- en kalkoenfilet - Rosbief - Magere knakworst - Magere smeerpaté - Runderrookvlees, licht gezouten n Kaas - 20+ en 30+ smeerkaas n Overig hartig: - Selderij-, kool-, farmer- en komkommersalade - Vlees-, huzaren-, ham-prei- en kip-kerriesalade - Krab-, tonijn-, zalm- en garnalensalade - Sandwichspread - Baba Anoesh Hoemoes Koriander en Limoen en Muhammara van Maza - Houmous van de Aldi

10

Zoet beleg Schijf van Vijf Fruit dat als betere keuze in een kantine past. Zoals plakjes appel of banaan. n

Of gepureerd fruit zonder toevoegingen, zoals gepureerde aardbeien

Dagkeuze Porties van maximaal 15 g. n

- Jam, honing, (appel)stroop - Vruchten- en chocoladehagelslag, chocoladevlokken


Criteria Dagkeuze

Kaas VV: ≤ 14 g/100g TV: niet toegevoegd Zout: ≤ 2,1 g/100 g TS: niet toegevoegd

Kcal ≤ 75 kcal/portie VV ≤ 1,7 g/portie Zout ≤ 0,5 g/portie Bewerkte vis met meer dan 70% vis.

Notenpasta VV: geen criterium TV: ≤ 0,1 g/ 100g Zout: niet toegevoegd TS: niet toegevoegd

Belegde broodjes In de overgangsfase wordt een belegd broodje ingedeeld op basis van broodsoort, hoeveelheid beleg en saus. Het soort beleg, smeersel en saus wordt tot 1-1-2020 nog niet meegenomen bij de indeling, zodat kantinebeheerders een ruimere keuze hebben om brood te beleggen. Het is uiteraard wenselijk zoveel mogelijk beleg uit de Schijf van Vijf of Dagkeuze te kiezen. Volkoren en bruine broodjes zijn betere keuzes, witte broodjes uitzonderingen. Maximale hoeveelheden beleg: n Boterham: max. 15 gram zoet beleg, max. 20 gram hartig beleg n Broodje: max. 25 gram zoet beleg, max. 30 gram hartig beleg n Dubbele boterham: max. 30 gram zoet, max. 40 gram hartig beleg Criteria voor een belegd broodje n Bruin of volkorenbrood n Margarine/halvarine uit een kuipje n Beleg uit de Schijf van Vijf n Eventueel één portie uit de Dagkeuze Bijvoorbeeld: Volkoren broodje, besmeerd met halvarine en belegd met mozzarella, tomaat en een likje pesto n Volkoren broodje, besmeerd met margarine en belegd met gegrilde groenten of gedroogd fruit n

11

Verras je leerlingen bijvoorbeeld eens met een warme wrap of een verrassend broodje gezond.

Tips & Weetjes n

Kies bij gebruik van vleeswaren of kaassoorten voor een kleinere portie en maak het broodje extra lekker met veel

knapperige groenten. Vissalades kun je gemakkelijk zelf maken met vis uit blik met wat kwark en kruiden voor de smeuïgheid. n Uniekaas Tjiezi Mozzarella Strings en Tjiezi Mozzarella Duo Strings passen goed in een automaat van een gezonde kantine. n In plaats van notenpasta kun je nootjes ook op brood doen. Een handje noten staat in de Schijf van Vijf, maar overdrijf het niet. Er zitten veel calorieën in noten. Ongebrand, gebrand of geroosterd? Alle noten zonder zout zijn goed. n

12

Zuivel Melk, yoghurt, kwark en kaas, ze zijn populair in Nederland. En dat is mooi, want met je dagelijkse portie zuivel verklein je het risico op darmkanker. Eet je yoghurt, dan verklein je bovendien de kans op diabetes type 2. Daarnaast levert zuivel je onder andere calcium en vitamine B12. Schijf van Vijf ranken D n

- Halfvolle melk - Karnemelk - Magere melk - Optimel Chocolademelk - Albert Heijn Chocolademelk light - Magere yoghurtdrank met zoetstof en/of laag in suiker als: - - Albert Heijn drinkyoghurt 0% vet - - Optimel yoghurtdrink - - Optimel Puur - - Fristi Geen Suiker Toegevoegd - - Arla Naturals drinkyoghurt, diverse smaken - - Yogho Yogho Geen Suiker Toegevoegd n Overige zuivel - Magere/halfvolle yoghurt - Magere kwark - Magere yoghurt, -kwark of vla met zoetstof zoals: Optimel yoghurt Griekse stijl (smaken framboos en perzik) - Magere yoghurt zoals Breaker bosbes-banaan en kokos - Hangop n Sojaproducten (verrijkt met calcium en vitamine B12) - Alpro Sojadrink Original Fresh, Original, Light Fresh, Light, Ongezoet - Alpro plantaardige variaties op yoghurt, variant Naturel - Alpro Pur’Enjoy framboos granaatappel - Alpro Sojadrink Banaan

Dagkeuze 1 bakje Activia yoghurt 0%, smaken perzik, aardbei en kers 1 flesje Yakult 1 eetlepel volle yoghurt/kwark 1 eetlepel halfvolle kwark n n n n


Criteria Dagkeuze

VV ≤ 1,1 g/100 g TV: niet toegevoegd Zout: niet toegevoegd TotS ≤ 6 g/100 g


Tips & Weetjes n

Sommige zuivelproducten bevatten nog aardig wat calorieën. Het is dan slim om voor bekertjes te kiezen in plaats

van voor halve literpakken of voor grotere flesjes. Magere yoghurt en stukjes vers fruit is lekker voor elk moment van de dag. Tevens een prima restverwerking van fruit. n Op sommige scholen biedt men magere yoghurt met muesli en wat vers fruit aan als snel ontbijt voor degenen die thuis niet hebben gegeten. n In een (on)gekoelde automaat passen goed pakjes lang houdbare melk/drinkyoghurt, bijvoorbeeld van het merk Inex en het huismerk van Jumbo en Albert Heijn. Optimel heeft ook pakjes die in een (on)gekoelde automaat kunnen: Optimel Drink langlekker smaken perzik-abrikoos en aardbei-framboos. n

13

Maaltijdsalades en warme maaltijden Maaltijdsalades en warme maaltijden passen prima in een Gezonde Kantine. Je kunt uit allerlei Schijf-van-Vijf-producten een heerlijke en gezonde maaltijd(salade) bouwen. Zoals een pastasalade van volkorenpasta met groente en tonijn of lekkere roergebakken groenten met zilvervliesrijst en ongezouten cashewnoten. Tot 1-1-2020 zijn de volgende maaltijden ook betere keuzes: n De maaltijd bevat minimaal 150 gram groenten n Minimaal 100 gram groente per 150 gram saus bij een maaltijdsaus n Saus/dressing: maximaal 1 eetlepel Hieronder zie je de bouwstenen die je goed kunt gebruiken bij het bereiden van deze maaltijden. Bij de andere productgroepen zoals groente en zuivel kun je zien wat betere keuzes zijn.

Vlees/vis/vleesvervanger Vis n

- Alle soorten vis, zoals zalm, schol, tonijn, kabeljauw - Vissticks en lekkerbekje (>70% vis) n Schaal- en schelpdieren - Alle soorten; zoals garnalen, mosselen en krab n Peulvruchten - Zoals linzen en bruine bonen. Kan gedroogd en uit blik of glas zonder toegevoegd suiker en met minder dan 0,5 gram zout per 100 gram n Onbewerkt vlees - Zoals kipfilet, kipdrumstick, kalkoenfilet, biefstuk, magere runderlappen, sukadelap, varkenshaas, haaskarbonades, magere varkenslappen, varkensfiletlapjes, hamlap en mager lamsvlees n Eieren - Gekookt of (roer)gebakken zonder zout n (Kant-en-klare) vleesvervangers - Vegetarische burgers, stukjes of balletjes met minder dan 1,1 gram zout per 100 gram - Tofu en tempé - Ongezouten noten

Aardappel en graanproducten ardappelen A n

n

- Gekookt, gebakken in vloeibaar vet of gepureerd (zonder toevoeging van zout) Graanproducten - Zilvervliesrijst, bulgur, quinoa, volkoren couscous en volkoren pasta

Tips & Weetjes n

Let bij peulvruchten in blik wel op het zoutgehalte. Peulvruchten in blik zijn een gezonde keuze als ze minder dan

200 milligram natrium per 100 gram bevatten. Kijk hiervoor op het etiket. Spoel peulvruchten in blik af om zoveel mogelijk zout kwijt te raken. n 1 keer per week vis eten is een echte aanrader. Vooral vette vis zoals makreel, haring, zalm, heilbot, bokking, sardines. Lekker op brood, maar ook in salades en warme maaltijden. n Zet elke week peulvruchten op je menukaart. Peulvruchten zijn bijvoorbeeld linzen, kikkererwten en bruine bonen. n Volkoren pasta, zilvervliesrijst, bulgur, aardappel… ze hebben allemaal hun eigen kwaliteiten. Doe ze allemaal eer aan door ze aan te bieden in de kantine.

14

Wil je meer inspiratie voor maaltijden met bonen? Kijk dan op www.voedingscentrum.nl/recepten

Blije boon Bonen zijn gezond en de productie ervan legt weinig druk op het milieu. Daarom vinden dit jaar wereldwijd, in 32 landen, initiatieven plaats die de boon als voedingsmiddel op de kaart zetten. Peulvruchten, in de volksmond bonen genoemd, hebben een rijke voedingswaarde, die we in Nederland beter zouden kunnen benutten: ze zijn caloriearm en bevatten vitamines, mineralen en vezels. Wekelijks peulvruchten eten leidt tot een verlaging van het LDL-cholesterol, heeft de Gezondheidsraad onlangs vastgesteld. Ze zijn ook geschikt als vleesvervanger. Kortom, bonen passen in een Gezonde Kantine! Bijvoorbeeld als bonenschotel, maar door de soep en salade is ook heerlijk. Een salade met onder andere tonijn, witte bonen en tomaatjes is makkelijk te maken en biedt een goede variatie op andere gerechten die in een kantine verkrijgbaar zijn.

15

Dranken Voor ongeveer 60% is een mens van water. Je verliest water onder andere door te plassen en te zweten. Door te plassen voer je afvalstoffen af en met zweten blijf je netjes op temperatuur. Wat je aan vocht verliest vul je vooral aan met drinken. Zwarte en groene thee nemen een speciale plek in. Deze dranken verlagen de bloeddruk en verkleinen het risico op een beroerte. Met 3 koppen thee per dag heb je al voordeel. Kruidenthee is eigenlijk geen echte thee omdat het niet van de theeplant komt. Het is een aftreksel van planten of vruchten of een mengsel van kruiden, bloemen en specerijen zoals zoethout of kamille. Kruidenthee telt daarom niet mee met de 3 koppen zwarte thee en groene thee. Is het al theetijd?

Schijf van Vijf ater W n

- Kraanwater van watertappunt - Flesjes kraanwater - Flesjes mineraalwater zoals: - - Spa Intense - - Spa Reine - - Spa Finesse - - Chaudfontaine still & sparkling - - Bar-le-Duc mineraalwater, bruisend en zonder koolzuur - - Evian mineraalwater - - Solan de Cabras mineraalwater n Water met een smaakje - Chaudfontaine Fusion citroensmaak - Chaudfontaine Fusion pompelmoes & cranberrysmaak - Spa Touch of Mint - Spa Touch of Blackcurrant - Spa Touch of Lemon - Bar-le-Duc, water met fruit, diverse smaken n Thee - Zwarte (‘gewone’) thee - Groene thee - Kruidenthee (zoals rooibos, verse munt, kamille) n Koffie - Gefilterde koffie - Espresso - Koffie uit de automaat

Dagkeuze 1 bekertje automatenkoffie met melk/creamer (zonder suiker) 1 kopje cappuccino (creamer, zonder suiker) 1 glas thee met 1 klontje suiker Light (fris)dranken ≤ 4 kcal/100 ml n n n n

- 7-Up light - Aquarius Zero Lemon - AA Drink Sportwater - AA Drink Hydration Zero Sugar - Arizona Green Tea Zero - Coca-Cola Light en Coca-Cola Zero - CoolBear kant-en-klare limonade, smaken Black Ice Tea Citroen, Framboos en Cassis Appel - Dalphin Sportwater - Crystal Clear - Fanta Orange Zero vervolg volgende pagina

16

- Lipton Ice-Tea Zero - Pepsi Light - Pepsi Max - Robinsons Fruit Shoot Hydro, smaken Apple & Raspberry en Orange & Pineapple - Royal Club Tonic Light - Royal Club Cassis Light - Schweppes Soda Water - Sisi Fruitwater - Slimpie Drink, diverse smaken Wicky Zero


Criteria Dagkeuze

Water, gefilterde koffie en thee zonder suiker

Thee en koffie Kcal ≤ 75 kcal/portie VV ≤ 1,7 g/portie Zout ≤ 0,5 g/portie TS: niet toegevoegd

Andere dranken Kcal ≤ 4 kcal/ 100 g VV ≤ 1,7 g/portie Zout ≤ 0,5 g/portie

Tips & Weetjes n n n n

S timuleer het drinken van water, bijvoorbeeld door het laten plaatsen van een watertappunt. E r bestaan ook zakjes voor bereiding van koude thee zoals Zonnatura Frisse Thee. Koudere tijden? Misschien leuk idee om gratis thee te verstrekken? Bij Spadel is een display te verkrijgen om flesjes drinken uit te stallen. Uit onderzoek blijkt dat er door het gebruik van het

display de omzet met 15% stijgt. Kies natuurlijk wel de ‘betere keuze’, zoals water (met een smaakje). Bekertjes limonade van suikervrije siroop verkopen is een goed alternatief voor suikerrijke frisdrank. Voorbeelden van suikervrije limonades (verkrijgbaar in diverse smaken): Slimpie, Prominent light siroop, AH Vruchtenlimonade 0% suiker, Teisseire 0% suiker, Coolbear vruchtensiroop 0% suiker, Raak vruchtensiroop zero sugar. n Yeau! en Karvan Cévitam Go! zijn verkrijgbaar in kleine flesjes. Leuk voor leerlingen om een flesje water een smaakje te kunnen geven. Het drankje bevat nauwelijks calorieën. n Bolero instant sticks; voeg het poeder toe aan water om een suikervrije limonade/ ijsthee te maken. 1 stick is genoeg voor een halve liter limonade. n Leuk om aan te bieden: een flesje water en bijvoorbeeld stukjes fruit. Leerlingen kiezen dan zelf een vulling voor hun flesje en doen er water bij. Zie www.watermetsmaak.nl n

Tips voor water - Serveer water in een kan met muntblaadjes of citroenschijven. Je kunt ook een glas water versieren met een schijfje sinaasappel, een schijfje komkommer of fleurig parasolletje. - Maak ijsklontjes met een blaadje munt of basilicum, fruit zoals een framboos, druif of blauwe bes. Doe het ijsklontje in een glas water.

17

Overgangsfase geldend tot 1-1-2020 Frisdranken met ≤ 30 kcal/100 ml én maximum van 110 kcal/portie Active O2 Function Cherry Cassis Active O2 smaken Iced Berry en Cherry Bar-le-Duc, FruitWater, diverse smaken Bionade, smaken vlierbessen, kruiden, lychee en boomgaard Brisk Ice Tea, diverse smaken Capri-Sun Fruity Water, smaken Red Fruits en Tropical Dalphin Isotonic Sport Lemon-Grapefruit Dalphin Vitamin water, smaken Mango-Guave en Framboos Granaatappel Dubbelfriss Free Perzik en Mandarijn DubbelFrisss light Fernandes Cherry Bouquet Sugarfree Fruity Water, diverse smaken Hero Cassis Light Holy Soda Lipton Ice Tea Green Lipton T Fusions myCoco natural coconut water Nestea, smaken green tea, peach en lemon O2life, smaken orange, apple, framboos en lemon Pure Leaf, smaken Peach, Lemon, Mint en Raspberry Rivella, diverse smaken Robinsons Fruit Shoot No Sugar Added, smaken Apple, Orange en RedFruits Roosvicee Multivit Bosvruchten Light Saskia Vitaminewater Sisi No Bubbles Spa Fruit, koolzuurhoudend, smaak: Apple Taksi Geen Suiker Toegevoegd Veri organic soda, diverse smaken Vita Coconutwater natural n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n

Frisdranken met ≤ 30 kcal/100 ml én maximum van 110 kcal/portie, waarbij alleen aangegeven porties voldoen AA Drink Isotone (33 cl) AA Drink Pro Energy (33 cl) Arizona Iced Tea peach (35,5 cl) Arizona Green Tea with honey (35,5 cl) Arizona Half Iced Tea & Half Lemonade (35,5 cl) Active O2 smaken Mango Passion Fruit, Apple Kiwi, Raspberry Cranberry en Black Current (50 cl) Active O2 Function smaken Apple Lemon, Lemon Nectarine B12 en Cherry Cassis Aquarius, lemon, blueberry (33 cl) Bionade organic (33 cl) Bos Ice Tea, smaken lemon, apple, peach, berry, lime en ginger (27,5 cl) Cawston, Apple & Pear, Apple & Summerberries en Apple Blackcurrant (20 cl) Cawston Press Cloudy Apple (20 cl) Coca-Cola life (33 cl) DubbelFrisss (27,5 cl) Dr Pepper (33 cl) Extran Hydro Lemon Ice & Citrus (33 cl) Fanta Exotic (33 cl) Fernandes pink melon, sparkling coco en purple sensation (33 cl) Hero Kokoswater, diverse smaken (33 cl) Lipton Ice Tea, smaken Peach & Lemon (20 cl en 33 cl) n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n

vervolg volgende pagina

18

n n n n n n n n n n n n n n n n n n n

L ipton Ice Tea Raspberry (20 cl) L ittle Miracles, diverse smaken (33 cl) Pepsi Next (33 cl) Roosvicee Fruitig Drankje (20 cl), smaken mango/sinaasappel, boomfruit en roodfruit Roosvicee Minions aardbei (20 cl) Roosvicee 50/50, alle smaken behalve paarsfruit (20 cl) Sisi sinas (20 cl, 25 cl en 33 cl) Sourcy Vitaminwater, diverse smaken Spa Fruit, koolzuurhoudend, smaken: Lemon Cactus, Citron, Orange en Citrus Fruit (33 cl) Sprite (33 cl) Taksi Splash (20 cl) Tropical Coco water natural (31,5 cl) Vita Coconutwater smaakjes (33 cl) Yagua Beauty Tea (50 cl) Wicky Fruitzacht, alle smaken (20 cl) Wicky Fruitdrink, alle smaken (20 cl) Wicky Ice Tea (20 cl) Wicky Sport, alle smaken (33 cl) Whole Earth Sparkling cranberry (33 cl)

Criteria Overgangsfase Tot 1-1-2020 zijn dranken met max. 30 kcal/100 ml + max. 110 kcal/ portie ook betere keuzes. Er wordt nog geen rekening gehouden met VV en zout.

19

Voor meer informatie over vegetarisch eten kijk op www.voedingscentrum.nl, gebruik als zoektermen ‘vegetarisch eten’, ‘vleesvervangers’ en ‘vegetarisme’.

Vegetarisch in de kantine We kunnen prima zonder vlees of vis, wanneer er gekozen wordt voor goede vervangers en we andere voedingsmiddelen eten. Dit geldt ook voor kinderen die in de groei zijn. Als we vegetarisch eten of dit parttime doen, is het slim dat we kiezen voor vervangers waaraan voldoende ijzer, vitamine B1 en B12 is toegevoegd. Voor de variatie kun je vleesvervangers opnemen in je assortiment. Bijvoorbeeld voor op brood, zoals een broodje vega-burger of tosti met vegetarische ham. Leuk voor wie vegetarisch wil eten of kennis wil maken met vegetarische producten. Daarnaast kunnen vega-producten ook gezonder zijn. Zo zijn een vega hamburger en rookworst gezondere keuzes dan een ‘gewone’ variant! Ze bevatten minder verzadigde vetten en omdat de producten meestal op basis zijn van peulvruchten zoals sojabonen of lupine, bevatten ze veel eiwitten, B-vitamines, voedingsvezel, ijzer en andere mineralen. Onderstaande vegetarische producten passen in de Gezonde Kantine: n Sommige kant-en-klare vegetarische stukjes, balletjes en burgers passen in een Gezonde Kantine. Zit er (toegevoegd) ijzer en vitamine B12 in? Daarnaast moet er minder dan 1,1 gram zout inzitten. Kijk daarom op het etiket. Bijna alle producten bevatten te veel zout. n Een gekookt/ gebakken eitje zonder zout op brood is ook een prima vleesvervanger. n Ongezouten nootjes. Elke dag een handje nootjes (25 gram) is gezond. Kies wel voor ongezouten en niet gesuikerde nootjes. Af en toe kun je vlees prima vervangen door nootjes. Lekker door een salade of op een broodje. Of als notenpasta op brood, zie kopje beleg. n Peulvruchten (zoals bruine bonen en linzen) en producten gemaakt van de peulvrucht sojaboon (tofu en tempé) kunnen ook af en toe als vleesvervanger dienen. Ze zijn geen volwaardige vleesvervanger omdat ze geen vitamine B12 bevatten. Een portie van 75 gram vervangt een portie vlees. Kies voor peulvruchten met minder dan 200 milligram natrium per 100 gram. Voor meer informatie over vegetarisch eten kijk op www.voedingscentrum.nl, gebruik als zoektermen ‘vegetarisch eten’, ‘vleesvervangers’ en ‘vegetarisme’.

20

Soepen Wel eens gehoord van aardbeiensoep, doperwtjessoep of Poolse zuurkoolsoep? Soep is nooit saai! Kijk eens in de koelkast welke groente er nog ligt. Doe het in een pan, beetje water en kruiden erbij, even laten koken, eventueel pureren… en klaar is je soep. Schijf van Vijf S oep van gepureerde groenten zonder bouillon of zout. Soep kan op smaak gemaakt worden met kruiden n

en specerijen zoals knoflook en peper.

Dagkeuze Soepen op basis van natriumarme bouillon. n

Overgangsfase geldend tot 1-1-2020 aggi opkikker, smaken tomaat, rundvlees en tuinkruiden M Cup-a-Soup bouillon, smaken Fijne Tuinkruiden en Kruidige kip Cup-a-Soup, alle smaken Cup-a-Soup Souperieur, alle smaken Cup-a-Soup Extra, alle smaken Soepen van Unox Soup Factory smaken: Franse Ui, Biologische Groente, Bospaddenstoelen, Erwten, Goulash, n n n n n n

Indiase Kerrie, Italiaanse Tomaat, Kip Tandoori, Linzen, Bacon, Chili Con Carne, Minestrone, Ossenstraat, Romige Kip, Thaise Kip, Tikka Masala, Vis n Toppings die geleverd worden bij de Unox Soup Factory en in een Gezonde Schoolkantine passen zijn: kruiden zoals peterselie, basilicum, bieslook, koriander en kervel. Of groenten zoals bosui, rode paprika, maïskorrels, lente-uitjes, mini maïskolfjes, taugé, paksoi en prei. Mangoblokjes is ook een gezonde optie. n 365soup, smaken: Franse uiensoep, Romige tomatensoep, Romige champignonsoep, Romige kippensoep met groenten, Chinese tomatensoep, Heldere groentesoep met rundvlees, Italiaanse tomatensoep met oregano, Romige kerriesoep met kip en kokos, Hollandse goulashsoep met paprika en rundvlees, Mosterdsoep, Stevige Hollandse erwtensoep met rookworst


Criteria Dagkeuze

Criteria Overgangsfase

Soep van gepureerde groenten zonder bouillon of zout


Tot 1-1-2020 zijn soepen met max. 100 kcal/ 100 gram ook nog betere keuzes. Er wordt nog geen rekening gehouden met VV en zout.

Tips & Weetjes n

De voorbeeldsoepen scoren gunstiger qua zout en vet. Bij kant-en-klare soep is het gezond en lekker wat extra groenten

toe te voegen. Denk ook eens aan zelfgemaakte soep met gepureerde groenten zoals pompoensoep of courgettesoep, lekker met verse kruiden zoals koriander of munt. n Voeg aan soep groente toe, dit levert een bijdrage aan de groente consumptie. Denk aan gekookte doperwtjes, taugé of stukjes wortel. n Peulvruchten zoals bonen, erwten, linzen of kikkererwten maken de soep extra rijk aan vezels en extra voedzaam. n

21

Sauzen Smaakmakers, zoals ketchup, fritessaus, pesto en andere sauzen vallen buiten de Schijf van Vijf. Deze producten bevatten veel calorieën, suiker en zout. Sommige sauzen kunnen, afhankelijk van de samenstelling en hoeveelheid, dagelijks erbij gegeten worden. Wil je je broodje smakelijker maken? Ons advies aan kantinebeheerders is om kleine porties te gebruiken op het broodje of de tosti. De gezondere alternatieven staan hieronder beschreven.

Schijf van Vijf S auzen gemaakt van magere yoghurt en/of kwark met kruiden en specerijen, zonder zout. n

Dagkeuze Per eetlepel: n

- Barbecuesaus - Chilisaus - Curry - Friteslijn van Remia - Fritessaus maximaal 25% olie - Joppiesaus - Knoflooksaus met 20% olie - Mosterd - Piccalilly - Slasaus met 25% olie - Tomatenketchup


Criteria Dagkeuze


-


Tot 1-1-2020 wordt het soort saus nog niet meegenomen bij de indeling, er wordt alleen gelet op de hoeveelheid saus. Er mag maximaal 1 eetlepel saus of dressing gebruikt worden voor een broodje of maaltijd.

Tips & Weetjes n n n n

ichtlijn voor gebruik van saus op broodjes of salades: maximaal 5 gram (= 1 theelepel). R e sauzen in de tabel zijn dagkeuzes. Ze bevatten vaak minder vet, zout en/of calorieën. D Probeer het aanbod aan sauzen in de kantine te beperken. Kleine zakjes saus (liefst tegen betaling) hebben de voorkeur boven flessen saus. Help je leerlingen met het minderen van

sausgebruik, en vervang de flessen door kleine zakjes. Sausjes kun je ook zelf makkelijk maken door magere kwark/ yoghurt of slaolie met 25% olie te mengen met lekkere kruiden zoals knoflook(poeder), paprikapoeder of een kruidenmengsel zoals bieslook, oregano en tijm. n Een broodje kun je ook smaakvoller maken door het sausje te vervangen door verse kruiden zoals bieslook, gegrilde groenten zoals paprika, champignons en courgette (zijn koelvers bij Albert Heijn verkrijgbaar) of een plukje kiemgroenten. n

22

Een broodje kun je ook smaakvoller maken door het sausje te vervangen door verse kruiden

Onderstaande sauzen zijn verkrijgbaar in zakjes/cupjes:

Van Oordt F ritessaus 18 ml Tomatenketchup 5 en 9 ml Curry 9 ml Zoete chilisaus 8 ml Ketjap manis 5 ml Mosterd 4 ml n n n n n n

Calvé Fritessaus 20 ml Tomatenketchup 15 ml Broodje Unox saus 15 ml Curry 9 ml n n n n

Remia Fritessaus 20 ml Friteslijn 20 ml Tomatenketchup 10 en 20 ml Curry 10 ml Mosterd 4 en 5 ml n n n n n

Oliehoorn Fritessaus 19 ml Tomatenketchup 10 ml Curry 10 ml Mosterd 4 ml n n n n

23

Op onze site www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine vind je meer recepten als je zoekt op ‘feestelijke hapjes’. Of check onze receptendatabase op www.voedingscentrum.nl

Gezonde hapjes en drankjes voor feestelijke gelegenheden Op een schoolfeest, kerstdiner, examenuitreiking en verjaardag wordt al snel gedacht aan het serveren van taart of het drinken van bier en wijn, terwijl er genoeg gezondere alternatieven zijn die geserveerd kunnen worden. Wat ideeën op een rijtje: n Spiesjes met groente of fruit. Bijvoorbeeld met: - Cherrytomaatjes, mini-mozzarella en basilicum - Blokjes 30+ (belegen) kaas of magere party knaks aan een prikkertje met tomaatjes / plakjes komkommer - Vers fruit zoals stukjes meloen, appel en sinaasappel - Aardbeispiesjes - Groente (zoals worteltjes, plakjes komkommer of reepjes paprika) met een dipje van yoghurt en kruiden/ specerijen. Tips voor dips, check onze receptendatabase op www.voedingscentrum.nl n Plakjes volkoren stokbrood belegd met zuivelspread, gerookte zalm/ kipfilet en bieslook. n Vegetarische, warme hapjes die in de gezonde kantine passen en die in de oven bereid kunnen worden: - Mini hamburgers, nuggets, balletjes, satéballetjes, (spicy) falafelballetjes van Tivall - Balletjes, groenteballetjes, nuggets van GoodBite - Balletjes van Vivera Afhankelijk van het hapje, kan na de bereiding een spiesje van het hapje gemaakt worden. Bijvoorbeeld een spiesje met een tomaatje en een balletje of balletjes in gekruide tomatensaus. n Cocktails zonder alcohol, oftewel mocktails. Voorbeelden: apple nojito, mint cooler, alcoholvrije Caipirinha en cranberrymocktail. Een glas water kan ook snel gepimpt worden met een schijfje citroen/limoen, takje munt of ijsjesblokjes gemaakt van water met stukjes fruit zoals zwarte besjes of frambozen.

24

Zoete en hartige snacks, ijs Als je gezond eet volgens de Schijf van Vijf, kan af en toe snoepen best. Maar houd de porties die je aanbiedt klein, zodat ze binnen een Dagkeuze vallen. Zo help je iedereen vanzelf gezondere keuzes te maken. Fruitige snacks Dagkeuze Fruits2go, aardbei Jumbo Yoghurt Rozijntjes FruitBowl flakes, smaken blackcurrant en strawberry Sun Drop Choco Yoghurt Pure Fruit YoYo’s Crispy Crunch me! apple-strawberry juice Fruit Bowl, diverse smaken Fruitfingers, smaken aardbei en appel Food2Smile Scrummies, diverse smaken

Eenheid 1 zakje =14 g 1 doosje = 13 g 1 zakje = 16 g 1 doosje = 12,5 g 2 rolletjes = 20 g 1 zakje = 15 g 1 stick = 20 g 1 zakje = 18 g 1 zakje = 20 g

Kcal 40 50 50 55 55 55 60 60 60

Overgangsfase geldend tot 1-1-2020 runchies, smaken appel, bramen & appel Food2Smile C Albert Heijn Yoghurt rozijnvriendjes Fruit pure 100%, diverse smaken Blye fruit, fruitchips, diverse smaken Urban Fruit, diverse smaken So Pure Blueberry met quinoa seeds

Eenheid 1 zakje = 21 g 1 zakje = 20 g 1 reepje = 30 g 1 zakje = 25 g 1 zakje = 35 g 1 reepje = 30 g

Kcal 80 85 85-90 90 100-105 110

n n n n n n n n n

n n n n n n

Tips & Weetjes n

Kleine porties gedroogd fruit van maximaal 20 gram kunnen ook Schijf-van-Vijf-producten zijn. Bij toevoeging van bijvoorbeeld suikers zoals stroop, is gedroogd fruit geen Schijf-product meer en wordt het als snack ingedeeld.

25

Koeken en repen op graan en/of fruitbasis Dagkeuze Fruits2go, aardbei Snelle Jelle Mini (horecaverp. 100 stuks) Bolletje Brosse eierkoek met melklaagje of kaneel Peijnenburg Ontbijtkoek (horecaverp. 100 stuks) Peijnenburg Zero% zonder toegevoegde suikers AH Mueslireep light, smaken chocolade en zomerfruit n n n n n n

Overgangsfase geldend tot 1-1-2020 P eijnenburg ovenverse ontbijtkoek minder suiker Uniekaas dipper, smaken aardbei en choco Special K krokante repen Kellogg’s (alle smaken) Kellogg’s Rice Krispies bar Peijnenburg Ovenverse Ontbijtkoek (portieverpakking) MadeGood muesli mini’s, diverse smaken Snelle Jelle Zero Mueslireep Ravensberger Eat natural little bars (alle smaken) Nakd Oatie repen (alle smaken) Special K-mini breaks Kellogg’s (alle smaken) Mueslireep Fruit Zonnatura Special K Biscuit Moment Kellogg’s (alle smaken) Hema Granola bar Kellogg’s Frosties graanreep Nakd Crunchie repen (alle smaken) Oreo biscuits pocket Hero B’tween pure chocolade Roo’bar, smaken Goji-bessen, Cacao nibs & Amandelen, n n n n n n n n n n n n n n n n n n

Eenheid 1 zakje =14 g 1 plak = 18 g 1 stuk = 15 g 1 plak = 21 g 1 plakje = 28 g 1 reep = 21 g

Kcal 40 50 65 65 65 70

Eenheid 1 plak = 28 g 1 bakje = 30 g 1 reep = 20 g 1 reep = 20 g 1 plak = 28 g 1 zakje = 24 g 1 reep = 42 g 1 reep = 23 g 1 reep = 20 g 1 reep = 30 g 1 zakje = 24 g 1 reep = 25 g 2 repen = 25 g 1 reep = 21 g 1 reep = 25 g 1 reep = 30 g 1 zakje = 22 g 1 reep = 23 g

Kcal 80 80 80-90 85 85 85-95 90 90 90-95 90-100 100 100 100 100 105 105-110 105 105

1 reep 1 reep 1 reep

= 30 g = 25 g = 34 g

100-110 110 110

1 stuk 1 zakje 1 reep

= 23,5 g = 25 g = 36 g

110 110 110

n

Maca & Veenbessen, Inca Berry & Sinaasappel en Moerbei & Vanille n Hero B’tween hazelnoot n Peijnenburg Tussendoor Fruit n Bolletje Goed Bezig! krokante granenreep naturel en cranberry n Angry Birds Bizkids n Snelle Jelle Tussendoor smaken Kruidkoek & Rozijnen

Tips & Weetjes n

Producten als gevulde koeken, roze koeken, appelkoeken, muffins, cake en stroopwafels bevatten slechts ‘lege calorieën’. Dat wil zeggen wel (veel) calorieën, maar geen nuttige voedingstoffen zoals vezels, vitamines en mineralen. Bovendien zijn dit soort producten uitzonderingen en passen minder goed in een Gezonde Kantine. Wees ook bedacht op groot formaat mueslirepen en koeksoorten. Zo zitten mueslirepen van Eat Natural tussen de 200-235 kcal en koekrepen als Snelle Jelle en Peijnenburg Complete start tussen de 170 en 300 kcal.

26

Snoep Dagkeuze Twisters, suikervrije lolly Food2Smile Kandies, suikervrije snoepjes Food2Smile Lolly van Slimpie, diverse smaken n Läkerol (suikervrij snoepje in zes smaken) n Wilhelmina pepermunt (suikervrij) n Blink (trendy doosjes, suikervrije pastilles) n HEMA mints sugarfree n Haribo Goudbeertjes n Oldtimer dropwieltjes suikervrij, diverse smaken n Mentos Now Mints, diverse smaken n Mentos Mini Mints, diverse smaken n Lolly (als Chupa Chups, Mao Pop, Mr Bubble) n Venco drops, exotisch fruit n Fisherman’s Friends (no sugar added) n Goody Good Stuff uitdeelmix, diverse smaken n Tic Tac, diverse smaken n Snap and Crackle

Eenheid Kcal 1 stuk = 9 g 2 1 zakje = 100 g 2 1 stuk = 9 g 20 1 doosje = 23 g 25 1 doosje = 19 g 35 1 doosje = 15 g 35 1 doosje = 14 g 35 1 uitdeelzakje = 12 g 40 1 doosje = 25 g 40 1 doosje = 18 g 45 1 doosje = 20 g 45 1 stuk = 12-15 g 50-60 1 doosje = 32 g 55-65 1 zakje = 25 g 65 1 zakje = 20 g 65-70 1 doosje = 18 g 70 1 reep = 18 g 75

Overgangsfase geldend tot 1-1-2020 enco drops, krachtige salmiak V Haribo Starmix Smint (suikervrij), XL, diverse smaken Leev Bio Fruit Energy Leev Bio Pastilles Munt Wybert, keelpastilles in drie smaken Haribo Dragibus Lakrisal, salmiakpastilles King Chewmints suikervrij, diverse smaken Jimmy’s zoete popcorn Mentos Get Fresh, drop sugarfree Frisia Winegums

Eenheid 1 doosje = 32 g 1 uitdeelzakje = 25 g 1 blikje = 35 g 1 rolletje = 21 g 1 rolletje = 21 g 1 doosje = 25 g 1 uitdeelzakje = 25 g 1 rolletje = 25 g 1 doosje = 36 g 1 zakje = 25 g 1 doosje = 45 g 1 rol = 30 g

Candybars en andere chocoladeproducten Dagkeuze Milkinis Rolo mini Brinky Choco Wafel Kellogg’s Coco Pops Graanreep Melk Kellogg’s Special K Pleasure Melkchocolade Milka Leo go mini Bazqet Rocky rice repen - smaken melkchocolade,

Eenheid Kcal 1 reepje = 11 g 65 1 rol = 16 g 75 1 wafel = 14 g 80 1 reep = 20 g 85 1 reep = 22 g 90 1 wafel = 18 g 95

chocolade & aardbei, chocolade & sinaasappel Schoko-reis wölkenleicht n M&M’s peanuts en chocolade mini

1 reep 1 reep 1 zakje

n n n

n n n n n n n n n n n n

n n n n n n

Kcal 55-65 85 85 85 85 90 90 100 100 105 105 105

n

n

Criteria Dagkeuze



Kcal max. 110 kcal per verpakking Er wordt nog geen rekening gehouden met vv en zout.

27

= 18 g = 18 g = 20 g

95 -100 100 100

Tips & Weetjes n

Snoep levert lege calorieën. Dat wil zeggen wel (veel) calorieën, maar geen nuttige voedingstoffen. Als je toch snoep wilt

aanbieden, kies dan altijd voor de kleinste verpakking. Een deel van de producten in de tabel is suikervrij. Snoep en drop zijn vaak gezoet met polyolen (zoals sorbitol, lactitol) die in grotere hoeveelheid mogelijk laxerend werken. n De meeste rollen snoep hebben een inhoud van 40-45 gram en snoepzakken variëren van 45 gram tot vaak wel bijna 100 gram en bevatten dus veel kcal. Let dus vooral bij de snoepzakken goed op de inhoud. n Let op: een gemiddelde candybar levert 285 kcal per reep. Als er twee of meer repen in een verpakking in zitten, staan de kcal er vaak per reep op. Zo zijn producten als Balisto (2 x 94 kcal), Kinder Bueno (2 x 123 kcal), Twix (2 x 124 kcal) rijker aan energie dan ze in eerste instantie lijken. n

IJs Dagkeuze Kcal/verpak. Waterijsje van Slimpie 2 AH Biologisch bosfruit ijsje 35 Raket 40 Bevroren Fruit op een stokje 40-45 Nice, ijs om te knijpen / ijs op een stokje 40-55 AH Fruitiez, smaken peer en aardbei 45 AH Biologisch peer ijsje 45 Mini-Twister 45 Max Adventures X-pop / Max Funny Finger 45/50 Festini 50 Slush puppie (klein = 55 g) 50 Split 65 Angry Birds waterijs 70 Wicky fruitijsjes, diverse smaken 70 n n n n n n n n n n n n n n

Overgangsfase geldend tot 1-1-2020 Kcal/verpak. S olero 95 Calippo 95-100 n n

Tips & Weetjes n

IJs wordt vaak slechts enkele weken verkocht. Wil je dit als school, maak dan in ieder geval een slimme keuze. De ijsjes uit de tabel zijn eigenlijk bevroren limonade en soms (deels) fruit.

In plaats van ijsjes, kunnen deze waterkannen er ook heel verleidelijk uitzien. Zet deze zichtbaar op de balie!

28

Hartige snacks Dagkeuze Jack Links Beef Jerky (4 smaken) Jack Links Beef Snack Snekker rijstrepen, diverse smaken Taste of Jimmy’s, smaken sea salt, tasty cheese, n n n

Eenheid 1 zakje = 25 g 1 zakje = 25 g 1 zakje = 21 g

Kcal 65 - 75 80 80

n

hot wasabi, jamon d’Espana, sweet salsa en sweet & salt 1 cup La Vache qui rit Cheez dippers light 1 bakje n Uniekaas dipper, smaak kaas 1 bakje n Kellogg’s Special K Cracker Crisp, diverse smaken 1 zakje n Pop chips (4 smaken) 1 zakje n Hip Pops, diverse smaken 1 zakje n Pom-Bar Chips (chips in beervorm, uitdeelzak) 1 zakje n Jimmy’s zoute popcorn 1 zakje n Pipa’s Zonnebloempitten 1 zakje n La Vache qui rit Cheez dippers naturel 1 bakje n Nibb it (horecaformaat) 1 zakje n Japanse mix van Cormet 1 zakje n Propercorn, diverse smaken 1 zakje n

= 20 g = 35 g = 30 g = 23 g = 23 g = 25 g = 19 g = 25 g = 22 g = 35 g = 22 g = 30 g = 20-30 g

80 80 85 95 95 100 100 100 105 105 110 110 90 - 110

Tips & Weetjes n

Let op: over het algemeen is het formaat van zakjes zoutjes in de dozen die bij groothandels worden verkocht, een stuk groter dan het formaat in uitdeelzakken.

Hartige warme snacks In de wintermaanden hebben de leerlingen vaak zin in iets warms. Je kunt je leerlingen verrassen met Schijf van Vijf producten, zoals brood, kaas, vlees of vis. Denk hierbij aan tosti’s of panini’s. Er staan veel lekkere en gezonde recepten op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine onder ‘inspiratie’ en dan ‘heerlijke recepten’. Wellicht zijn leerlingen in te zetten bij de bereiding. Heb je geen mogelijkheid om zelf broodjes te maken? Dan zijn kant-en-klare warme producten op basis van brooddeeg een uitkomst. Die hoeven alleen maar even te worden verwarmd.

Tips & Weetjes n

Alle gefrituurde snacks, ovensnacks en bladerdeegsnacks leveren veel calorieën, vet en zout, maar weinig stoffen

waar het lichaam iets aan heeft. Als je frituurt, krijgt je school al snel de uitstraling en geur van een snackbar. n Ga je als school écht voor gezond, verkoop deze producten dan niet! n Wil je toch af en toe zo’n snack serveren, doe dit dan bijvoorbeeld één dag per week of twee weken of nog liever slechts één keer per maand. Zo blijft het ook wat bijzonders. Ovensnacks zijn in de fabriek voorgefrituurd. Ze bevatten minder calorieën en vet dan de varianten die je zelf frituurt. Soms is het verschil per portie marginaal zoals bij een frikandel (12 kcal), kroket (15 kcal) of hamburger (22 kcal); soms scheelt het wat meer zoals bij kaassoufflé (49 kcal), kipcorn (71 kcal) of Mexicano (125 kcal). n Advies van de brigade: gebruik ook bovengenoemde producten alleen bij uitzondering! n

29

Wetgeving over voedselinformatie op producten Producten zonder de verplichte vermeldingen mogen volgens de Warenwet niet verkocht worden in kantines/ automaten/restaurants tenzij het om 24-uursverkoop gaat. Denk aan bijvoorbeeld koekjes die per stuk verpakt zijn in een verpakking zonder informatie over het product. Er zijn een paar mogelijkheden waardoor je dergelijke producten volgens de Warenwet wel mag verkopen in een schoolkantine of automaat: n Verkoop via een omdoos, op de verpakking staan de juiste gegevens (incl. houdbaarheidsdatum). n Via een sticker op het product. Hierbij is belangrijk dat je alle verplichte gegevens goed overneemt van de verpakking. n Via een aparte print; op de websites van veel fabrikanten kun je alle gegevens zoals voedingswaarde, aanwezige allergenen en ingrediënten vinden en uitprinten. De houdbaarheidsdatum staat op de omdoos. Deze informatie kun je in een map bewaren en laten zien als een leerling een vraag over een product heeft. Bij de tweede en derde oplossing is het goed om regelmatig de website te checken om te kijken of de productinformatie nog kloppend is. Doe dit half jaarlijks. Gooi oude informatie weg. Verplichte informatie die aanwezig moet zijn bij de verkoop van een voorverpakt product: n Naam van het levensmiddel n Lijst met ingrediënten n Eventueel aanwezige allergenen n Hoeveelheid van de ingrediënten (als dit in de benaming of afbeelding van het product zit) n Netto hoeveelheid van het product n Houdbaarheidsdatum (ten minste houdbaar (tht) tot of te gebruiken tot (tgt)) n Bijzondere bewaarvoorschriften of gebruiksvoorwaarden n Naam en contactgegevens van de fabrikant of verkoper/importeur n Een gebruiksaanwijzing, als het product moeilijk te gebruiken is zonder gebruiksaanwijzing n Land van oorsprong of plaats van herkomst n Voedingswaardevermelding

Allergenen Soms is het niet mogelijk om allergeneninformatie te achterhalen. Dan is het toegestaan om aan te geven dat er mogelijk allergenen in het product zitten en dat er geen garantie is dat deze allergenen er niet in zitten. Dit is verwoord in een stappenplan op www.khn.nl/tools/stappenplan-invulling-llergenenwetgeving. Meer informatie: n www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/wet-voedselinformatie n www.nvwa.nl

30

Voor de inspiratie...

31

Doe mee! En maak de gezonde keuze ook de gemakkelijke keuze!

Email [email protected] Twitter @GezondeBrigade

www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine

32

07/2016

Inspiratielijst. De Gezonde Kantine. Juli 2016

Recommend Documents