Inspiratie voor mantelzorgondersteuning en vrijwilligerszorg. Editie Clubs letten op mantelzorgers

Inspiratie voor mantelzorgondersteuning en vrijwilligerszorg. Editie 2013

Werk & mantelzorg op de agenda

Wetenschappers over Wmo

Grote vraag naar vrijwilligerszorg

Clubs letten op mantelzorgers

Meer mantelzorgers bereiken

Vroegsignalering in eerste lijn

>> Pagina 2

>> Pagina 3

>> Pagina 3

>> Pagina 4

>> Pagina 5

>> Pagina 6

Eigen regie voor mantelzorgers

‘Stimuleer maatwerk’ Het past goed bij de gemeentelijke manier van werken om aan te sluiten bij de eigen kracht en eigen regie van mensen. Dit gebeurt al in de gemeente Zwolle. Het vraagt echter ook een andere benadering van de professionele zorg, vinden de Zwolse wethouder Dannenberg en Mezzo-voorzitter Kamp. Dannenberg: ‘Professionals moeten aanvullend en ondersteunend richting mantelzorg zijn.’ ‘Zorgprofessionals, zie mantelzorgers niet als mensen die jullie van het werk afhouden, maar als bijdrage aan de zorg!’ Dat is de oproep die Erik Dannenberg, wethouder in Zwolle en voorzitter van de VNG-commissie Zorg en Welzijn, doet aan alle zorgverleners. ‘Je ziet te vaak dat professionals de hele zorg overnemen, terwijl ze juist aanvullend en ondersteunend richting mantelzorg moeten zijn. Alleen op die manier kunnen cliënten en mantelzorgers zelf de regie houden.’ Mezzo-voorzitter Annie Kamp: ‘Zorgvragers en mantelzorgers vinden vaak samen uit hoe de zorg het beste gaat. Als dat dan niet meer lukt, is dat vaak heel vervelend. Nog vervelender is het als de professionele zorg vertrouwde zaken opeens heel anders aanpakt: dat de zorgvrager bijvoorbeeld veel later geholpen wordt met douchen dan gewend, of veel vroeger

Wmo-verstrekkingen en weet wat er speelt bij haar burgers. Gemeenten zouden hiervoor in hun Wmo-beleid nadrukkelijk aandacht moeten hebben en daaraan ook uitvoering moeten geven door bijvoorbeeld organisaties voor mantelzorgondersteuning een voor­ lichtende rol te laten vervullen.’ Veel werkbezoeken afleggen, veel praten met de verschillende beroepsgroepen, kenniskringen organiseren, de gemeente Zwolle doet van alles om de neuzen dezelfde kant op te krijgen. Dannenberg:

‘Professionals moeten de ruimte voelen om met de mantelzorgers mee te denken over een op-maat-oplossing. Waar loopt de mantelzorger tegenaan en hoe zorgen we dat de mantelzorger niet omvalt? Het past goed bij de gemeentelijke manier van werken om aan te sluiten bij de eigen kracht en eigen regie van mensen. En om de vraag en niet het aanbod leidend te laten zijn.’ Lees meer over het belang van eigen regie op mezzo.nl/eigen_regie

naar bed wordt gebracht. Goed samenspel geeft niet alleen de grootste garantie op eigen regie voor de cliënt, maar doet ook het meeste recht aan de band die er is tussen de cliënt en zijn mantelzorger.’ Dannenberg: ‘Mantelzorgers voelen zich soms enorm buitenspel gezet. Als hun naaste wordt opgenomen in een zorginstelling bijvoorbeeld. Maar ook in de GGZ: daar doe je er als partner niet toe. En waarom staat in de jeugdzorg het kind centraal, en niet het gezin? De zorg moet recht doen aan de context waarin iemand leeft. Het moet vanzelfsprekend worden om de zorg in overleg met cliënten en mantelzorgers in te richten.’ Samenspel bevorderen Volgens Kamp heeft de gemeente bij uitstek de mogelijkheden om het samenspel te bevorderen. ‘Zij gaat over de

Informele zorg in cijfers Mantelzorg • 2,6 miljoen mensen geven meer dan acht uur per week en/of langer dan drie maanden hulp. • 1,1 miljoen mensen geven zowel intensief als langdurig hulp. • 450.000 mantelzorgers voelen zich zwaarbelast of overbelast. • 71% van de 18- tot 65-jarige mantelzorgers heeft naast de zorgtaken betaald werk. • Een kwart van alle 12- tot 15-jarigen groeit op met ziekte en zorg thuis. Vrijwilligerszorg • 420.000 vrijwilligers zijn actief in de zorg. • Naar schatting 25.000 vrijwilligers geven (intensieve) vrijwilligerszorg via organisaties voor Vrijwillige Thuishulp, Vriendendiensten, Buddyzorg en Georganiseerde Burenhulp • Zij helpen naar schatting elk jaar 34.500 hulpbehoevenden en mantelzorgers.

Ga naa r mezzo .nl/nieu wsbrie en mel f d u aan v o or de Man telzorg er Actuee l!

Ondersteuning Van de mantelzorgers met ondersteuning: • vindt 92% dat deze ondersteuning positieve effecten heeft, • kan 83% de zorg beter aan, • oordeelt 76% positiever over de zorg, • voelt 75% zich minder belast.

Mezzo • 8.000 mantelzorgers zijn lid van Mezzo. • 200 leden behartigen de belangen van lotgenoten. • Ruim 330 lokale en regionale organisaties zijn lid van Mezzo. Zij ondersteunen mantelzorgers of zetten vrijwilligers in.

Wmo-krant

2

Werkgevers stimuleren

‘Werk en mantelzorg’op de agenda Veel mantelzorgers hebben naast de zorg voor hun naaste ook een baan. Om dat goed te kunnen combineren is ondersteuning door de werkgever onmisbaar. De gemeente kan actief uitdragen dat dit belangrijk is en bedrijven op weg helpen. Haarlem is één van de gemeenten die dat doet. ‘Voor werkende mantelzorgers is het belangrijk dat de combinatie van werk en mantelzorg zo min mogelijk problemen geeft. Daarom stimuleren we werkgevers daar aandacht aan te geven,’ vertelt de Haarlemse wethouder Jack van der Hoek. ‘We zien dat als onderdeel van onze taak om de mantelzorgers in Haarlem goed te ondersteunen. Daarnaast vinden we dat aandacht voor mantelzorgers hoort bij maatschappelijk verantwoord ondernemen.’ De gemeente Haarlem heeft de regionale organisatie voor mantelzorgondersteuning, Tandem, gevraagd een pilot te doen bij enkele bedrijven. Tandem heeft daarbij samengewerkt met Bedrijf&Samenleving, een organisatie die bedrijven interesseert voor maatschappelijk verantwoord onder­ nemen. Zij kregen ondersteuning van de landelijke stichting Werk&Mantelzorg.

Preventieve ketenaanpak nodig

Jongeren vragen zelf geen hulp In recente Jeugdmonitoren geeft een kwart van de jeugdigen in Nederland aan op te groeien met ziekte en zorg in de thuis­situatie. Dat gaat niet alleen gepaard met zorgtaken die zij op zich nemen. Ze maken zich ook ongerust over de situatie en komen vaak zelf aandacht tekort. Zelf trekken deze kinderen niet aan de bel. Toch voelen ze zich meer

dan hun leeftijdsgenoten (emotioneel) overbelast, hebben vaak met meer verlieservaringen te maken en blijken ook op langere termijn minder gezond te zijn. Als beleidsmaker op gemeentelijk niveau kunt u veel belangrijke stappen zetten om een succesvolle preventieve ketenaanpak rond jonge mantel­zorgers te realiseren. Kijk op mezzo.nl/jongemantelzorgers

Voorzieningen te weinig benut

Allochtonen vaker overbelast Allochtone mantelzorgers hebben een grotere kans overbelast te raken dan autochtone mantelzorgers. Ze maken geen of onvoldoende gebruik van voorzieningen omdat ze deze niet kennen of – soms – omdat zij door cultuurgebonden zorg­opvattingen er weerstand tegen hebben. Zo is bijvoorbeeld voor vrouwen, in vooral niet-westerse culturen, de zorgplicht van­zelfsprekend. Vanwege haar regiefunctie ligt hier een belangrijke rol

voor de gemeente. Betrek bijvoorbeeld migrantenorganisaties bij het formuleren van beleid en neem ervaringen uit de ondersteuningspraktijk mee in de beleidsvorming. Vraag aandacht voor allochtone mantelzorgers en diversiteitsbeleid bij subsidieverlening aan zorg- en welzijnsinstellingen. Meer informatie en praktijkverhalen op mezzo.nl/allochtonemantelzorgers

Boegbeelden ‘We zijn begonnen met een paar bedrijven,’ vertelt Van der Hoek. ‘Die fungeren als boegbeeld. Ze laten zien dat ze hun werknemers die mantelzorger zijn ondersteunen en in hun bedrijfsvoering daar een plaats aan hebben gegeven.’ Twee grote regionale organisaties, de Hartekamp Groep en Medial, hadden al een Erkenning van Werk&Mantelzorg als mantelzorg­ vriendelijk bedrijf. Tandem heeft in de pilot vier nieuwe bedrijven een training Mantelzorgvriendelijk Personeelsbeleid gegeven. Twee daarvan hebben inmiddels ook de Erkenning behaald: Koninklijke Joh. Enschede en Het Waterlaboratorium. Van der Hoek: ‘De Erkenningen hebben we feestelijk uitgereikt op het stadhuis. Daarmee onderstreep je dat de gemeente

het belangrijk vindt. Ook geeft het publiciteit. Kranten hebben het opgepakt. Door het zo te etaleren hopen we lokaal het vliegwiel op gang te brengen en ervoor te zorgen dat andere bedrijven het goede voorbeeld volgen.’ Haarlem wil de aandacht voor mantel­ zorgers ook in het eigen personeelsbeleid opnemen. De gemeente streeft ernaar in 2013 zelf de Erkenning als mantelzorgvriendelijke organisatie te behalen. Op dit moment bekijkt Tandem met de gemeente hoe het mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid vorm kan krijgen. Blijvende aandacht Werk en mantelzorg blijft op de agenda staan, benadrukt Van der Hoek. ‘Blijvend onderdeel in de prestatieafspraken met Tandem is dat zij de training aan werkgevers kunnen geven. Maar werk en mantelzorg is ook een onderwerp dat we als gemeente zelf regelmatig voor het voetlicht brengen, bijvoorbeeld tijdens een werkbezoek bij bedrijven. Ik vang nog steeds signalen op dat bedrijven denken dat wanneer niemand zich meldt als mantelzorger, het geen issue is. Maar als een bedrijf het niet zelf onder de aandacht brengt, is er schroom bij werknemers om het aan te kaarten. Dan kan het gebeuren dat ze zelf alle problemen proberen op te lossen, tegen de klippen op, en uiteindelijk overbelast raken. Daar zijn noch de werkgever noch de werknemer bij gebaat.’ Weten hoe u als gemeente zelf aan de slag kunt gaan met werk en mantelzorg? Of meer weten over de aandacht in Haarlem voor dit onderwerp? Ga naar mezzo.nl/werkindepraktijk

Stripcolleges Wmo Een luchtige en duidelijke kijk op het belang van goede samenwerking tussen de formele zorg en informele zorg geven de strip-colleges Wmo. Dat zijn negen animatiefilmpjes over verschillende Wmo-thema’s. Bekijk ze op wmowerkplaatsen.nl of scan de QR-code om rechtstreeks naar het filmpje over mantelzorg te gaan.

Wmo-krant

3 Visies op Wmo-beleid

Zijn gemeenten goed op weg naar een integraal en samenhangend beleid voor mantelzorgondersteuning en vrijwilligerszorg? Twee wetenschappers geven hun visie.

‘Vooruitkijken’ Prof. dr. Marjolein Broese van Groenou, bijzonder hoogleraar Informele Zorg aan de Vrije Universiteit Amsterdam, leidt onderzoek naar onder meer zorgnetwerken rondom kwetsbare ouderen en de combinatie werk en mantelzorg.

‘Dat de uitvoering van de Wmo nog niet klaar is, blijkt ook uit de vaak onvoldoende samenwerking in zorgnetwerken bij de mensen thuis. Er zijn nog te veel schotten: tussen zorgverleners en tussen organisaties. Ook zorgvrijwilligers vormen een afgescheiden circuit.’

‘Gemeenten zijn goed op weg met de Wmo, maar de decentralisatie van de AWBZ komt waarschijnlijk te snel. Het Wmo-beleid staat overal in de steigers maar de uitvoering is nog niet overal klaar. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de sterke onderbenutting van de mantelzorg­ ondersteuning. Mantelzorgers kennen de ondersteuningsmogelijkheden niet of vinden die niet adequaat.’

‘Bij een integraal en samenhangend beleid wil je meer samenwerking zien in zorgnetwerken op wijk- en buurtniveau. Bijvoorbeeld in de vorm van gezondheidscentra in de eerste lijn, mét de thuiszorg erbij. Vanuit zo’n centraal punt kun je nagaan wie in de wijk welke hulp nodig heeft en stem je dat met elkaar af via korte lijnen tussen de organisaties. Ook vrijwilligers kunnen belangrijk zijn in zo’n breed zorgnetwerk. De gemeente kan meepraten over het organiseren van zorgnetwerken: zij worden door de decentralisatie een sterke partij bij de uitvoering van de zorg.’

‘Belangrijk is dat gemeenten vooruitkijken. Uit GGD-monitoren kun je te weten komen in welke wijken welke zorgvragen zullen ontstaan in komende jaren en op welke mantelzorgers zorgbehoevenden een beroep zullen doen. Deze informatie wordt nog lang niet overal benut, terwijl gemeenten zich er goed mee kunnen voorbereiden op de toekomstige behoeften.’

Lees de visie van prof. dr. Marjolein Broese van Groenou op de nieuwe generatie mantelzorgers en hun ondersteuningsvraag: mezzo.nl/wmovisie

‘Regeerakkoord biedt kans’ Dr. Deirdre Beneken genaamd Kolmer, lector Mantelzorg aan De Haagse Hogeschool en wetenschapper aan Tilburg University, pleit voor evenwicht tussen zorgvragers, mantelzorgers en beroepskrachten: een ‘Care Justitia’. ‘In de Wmo hebben mantelzorgers en vrijwilligers gezamenlijk een prestatieveld. De oorzaak hiervan is dat ze als groepen worden gezien in de informele zorg. Voor een integraal en samenhangend beleid is eerst nodig dat mantelzorgers niet langer als doelgroep worden beschouwd met een op zichzelf staande ondersteuning. Mantel­ zorgers en zorgvragers horen namelijk bij elkaar. Het primaat van de mantelzorg is de relatie. Wat nodig is, is een relationele benadering. Met als uitgangspunt voor de gemeente: we moeten een intensieve zorgvraag begeleiden en daar zijn zorg­ vragers, mantelzorgers én beroepskrachten bij betrokken. Op die manier wordt er nog weinig gekeken.’ ‘Een voorbeeld: een man krijgt een beroerte, komt in het ziekenhuis, gaat daarna naar een revalidatiecentrum en dan naar huis. Zijn vrouw en kinderen zijn er constant bij betrokken. Toch richt iedereen zich vooral op de zorgvrager. Veel beter is het meteen vanaf het begin te kijken naar de balans tussen zorgvrager, mantelzorger en beroeps­ kracht. En te beseffen dat de gezinsleden straks met z’n allen weer thuis zijn. Een ernstige beroerte is ingrijpend: het heeft gevolgen voor het hele gezin. Jonge mantelzorgers kunnen daardoor

1-op-1 contact helpt kwetsbare mensen

Grote vraag naar vrijwilligerszorg Vrijwilligerszorg is de intensieve zorg van vrijwilligers bij mensen in kwetsbare situaties. Het gaat om 1-op-1-contact met hulpvragers of mantelzorgers. Dat kan variëren van respijtzorg door vrijwilligers tot maatjes voor psychisch kwetsbare mensen en buddy’s voor chronisch zieken. Persoonlijke ondersteuning en meedoen aan de samenleving staan erbij centraal. De vraag naar deze hulp is groter dan het aanbod. U kunt er als gemeente aan bijdragen dat er een samenhangend pakket aan vrijwilligerszorg beschikbaar is voor hulpvragers en mantelzorgers. Professionele coördinatie, structurele financiering en een duidelijke plaats voor vrijwilligerszorg in het beleid voor kwetsbare burgers zijn van groot belang. Kijk op: mezzo.nl/vzgemeenten

bijvoorbeeld problemen krijgen met studie of werk. En daarbij gaat niet alleen om zorgtaken; meestal weegt juist de emotionele belasting zwaar.’ ‘Het regeerakkoord biedt een kans voor een goede aanpak omdat het kabinet investeert in wijkgericht werken. Een wijkverpleegkundige komt bij mensen aan de keukentafel. Als iemand, zoals in het voorbeeld, wordt opgenomen kan de wijkverpleegkundige er direct bij betrokken worden. Niet pas achteraf als eindvoorziening, zoals nu gebeurt. Zij heeft verstand van het hele zorgproces en de consequenties, en kan het gezin begeleiden. Zo’n werkwijze, die ik ‘Care Justitia’ noem, wordt nog belangrijker nu zorgbehoevende ouderen - bij wie vaak veel problemen tegelijk spelen - vaker thuis zullen blijven wonen.’ Dr. Deirdre Beneken genaamd Kolmer licht haar kijk op vernieuwende mantelzorgondersteuning en Care Justitia verder toe op mezzo.nl/wmovisie

Wmo-krant

4

Verenigingen ondersteunen hun leden

Mantelzorgers binnenboord bij clubs Leden van clubs en verenigingen helpen elkaar graag. Voor leden die ook mantelzorger zijn, kan dat het verschil maken tussen mee blijven doen of weggaan bij hun club. Alleen zijn clubs zich er meestal niet van bewust wat ze kunnen betekenen voor hun mantelzorgers. Mantelzorgers Binnenboord geeft ze die eyeopener. ‘Als je verenigingen ernaar vraagt, zeggen ze dat ze beslist aandacht hebben voor hun mantelzorgers,’ vertelt Mariëtte Klein Kranenberg van het CMO Spectrum in Gelderland. ‘Maar als je doorvraagt, hebben ze het over degenen die ziek worden

binnen de vereniging. Niet over de mantelzorgers die lid zijn van de vereniging.’ Samen met het Overijsselse CMO Arcon heeft Spectrum Mantelzorgers Binnenboord ontwikkeld. Het houdt in dat verenigingen

benaderd worden en uitleg krijgen over wat zij voor hun mantelzorgers kunnen doen. ‘Elke club of vereniging gaat op zijn eigen manier aan de slag. Het gaat om de intentie: kijken wat de vereniging kan doen voor een mantelzorgend lid,’ licht Klein Kranenberg toe. ‘De insteek is dat de vereniging tegen zijn mantelzorgers zegt: wij vinden het belangrijk dat jij erbij blijft, wat kunnen wij doen om daarvoor te zorgen? Het mes snijdt aan twee kanten: voor verenigingen is ledenbehoud belangrijk. En voor mantelzorgers is het belangrijk dat ze tijdig hulp krijgen zodat ze af en toe de mantelzorg kunnen loslaten; dat voorkomt overbelasting.’ Twee voorbeelden. Een recreatievolley­ baller dreigde af te haken omdat hij thuis bij zijn vrouw moet blijven die depressief is en angstaanvallen heeft. De echtgenote van een ander teamlid gaat nu op trainingsavonden bij deze vrouw langs, zodat de volleyballer weer kan meetrainen. En bij een welzijnsvereniging voor mensen met een Afrikaanse achtergrond sloop een mantelzorger weg tijdens de activiteiten. Nu neemt zij de zorgvrager mee, of ze vertelt de reden als ze weg moet; voorheen rustte er een taboe op praten over mantelzorg.

Kanteling ‘Het past naadloos binnen de Kanteling,’ zegt Klein Kranenberg. ‘Je stimuleert de eigen verantwoordelijkheid en zorgt ervoor dat burgers zich beter kunnen redden. Dat kun je niet opleggen. Wel kun je de faciliteiten bieden.’ De ervaring in Overijssel en Gelderland leert dat de manier waarop Mantelzorgers Binnenboord wordt overgebracht aan een vereniging, de kritische factor voor succes is. ‘Je kunt niet de Binnenboord-toolkit opsturen en verwachten dat verenigingen zelf ermee aan de slag gaan. Verenigingen denken dat ze het al lang doen, of denken: wat een gedoe, wat moeilijk en zwaar. Terwijl het juist om kleine dingen gaat. Het komt pas op gang als iemand eerst alles goed uitlegt. Dan ziet de club opeens dat het om mede-clubleden gaat die ze met een beetje hulp of aandacht als lid kunnen behouden. En dan loopt het als een speer.’ Gemeenten kunnen een belangrijke schakel zijn om Mantelzorgers Binnenboord bij verenigingen te introduceren. Lees er meer over op mezzo.nl/ mzbinnenboord

Respijtarrangementen voor mantelzorgers

Ontmoeten, ontplooien, ontspannen Even eruit, de accu opladen in een sfeervolle omgeving. En leren goed voor jezelf te zorgen. Dat gebeurt in respijtarrangementen voor mantelzorgers. In een respijtarrangement kunnen mantelzorgers een paar dagen de zorgtaak loslaten, de zinnen verzetten en tot rust komen. ‘We vatten het samen met: ontmoeten, ontplooien en ontspannen,’ vertelt Hans Hubbers van OpKracht. ‘Meestal met zo’n vijftien mantelzorgers. Ze hoeven elkaar maar een half woord te vertellen en begrijpen elkaar.’ OpKracht organiseert veel respijtarrangementen op verzoek van een gemeente of een organisatie voor mantelzorgondersteuning. ‘Soms voor een specifieke doelgroep, zoals jonge mantelzorgers of allochtone mantelzorgers. We hebben bijvoorbeeld arrangementen uitgevoerd voor Turkse moeders samen met hun gehandicapte kind.’ Tijdens de arrangementen zijn er ook themabijeenkomsten. ‘Bijvoorbeeld over hoe je tijd voor jezelf maakt. Dat is altijd een probleem. Ieder moment dat een mantelzorger voor zichzelf pakt, voelt hij zich schuldig,’ licht Hubbers toe. ‘Of over

hulp inroepen van anderen. Die willen best helpen maar je moet het wel vragen. Deze educatie is heel belangrijk. Dat lezen we in de evaluaties en blijkt uit onderzoek van de Radboud Universiteit. Na een respijtarrangement vinden mantelzorgers beduidend vaker dat de zorg hen goed af gaat.’ Bij arrangementen op verzoek van een gemeente of organisatie voor mantelzorg­ ondersteuning kan OpKracht organisatorisch veel bijdragen. ‘We kennen de weg in accommodatieland, weten de leuke plekken en kennen de prijzen. Daarnaast hebben we een scala aan trainers. Zeg maar welk programma je wilt en we hebben er een ervaren trainer voor.’ De gemeente betaalt een deel van de kosten, mantelzorgers betalen zelf een eigen bijdrage. ‘Verder kunnen we helpen met lokale fondsenwerving. Soms dragen we zelf nog iets bij vanuit onze eigen fondsen. Er zijn dus veel mogelijkheden voor samenwerking.’ Meer weten over OpKracht? Kijk op www.opkracht.nl

Voldoende mogelijkheden voor respijtzorg? Respijtzorg is iets anders dan een respijtarrangement. Respijtzorg houdt in dat mantelzorgers hun zorgtaken even helemaal aan een beroepskracht of vrijwilliger overlaten. Dat kan bijvoorbeeld elke twee weken een middag, zodat de mantelzorger naar een cursus kan of een middagje kan winkelen. De zorg kan ook voor een aangesloten periode worden overgenomen. Dan kan de mantelzorger op vakantie of deelnemen aan een respijtarrangement. Als specifieke respijtvoorzieningen ontbreken is het de taak van gemeente om een stimulerende rol naar aanbieders te vervullen. Ook kunnen gemeenten een rol spelen in het verschaffen van informatie over het respijtaanbod. Meer weten? Ga naar: mezzo.nl/respijtzorg

Wmo-krant

5 Organisatie voor mantelzorgondersteuning heeft aanjaagfunctie

Meer mantelzorgers bereiken Mantelzorgers ondersteunen, dat doe je niet alleen. Dus startten de gemeente Amersfoort en de organisatie voor mantelzorgondersteuning Ravelijn het Netwerk Mantelzorg Amersfoort. Beleidsambtenaar Ineke Hooijschuur: ‘Door de organisatie voor mantelzorgondersteuning een netwerkrol te geven, bereik je veel meer mantelzorgers.’ Na een mantelzorgcampagne in 2009 besloot de gemeente Amersfoort het Netwerk Mantelzorg te lanceren om mantelzorgers beter te bereiken. Lokale zorginstellingen, kerken, MEE, GGZ, GGD, inloophuis, thuiszorg, ziekenhuis: zo’n 50 zorg- en welzijnsorganisaties hebben zich inmiddels aangesloten. Heleen Vonk van Ravelijn coördineert het netwerk: ‘Wij slaan een brug tussen wat

netwerkpartijen zelf al doen aan mantelzorgondersteuning, wat ze nog meer zouden kunnen doen en wat de mantelzorgondersteuning hierin kan betekenen. Het is nooit de bedoeling geweest dat wij als kleine organisatie voor mantel-zorgondersteuning alle 14.000 mantel-zorgers zelf ondersteunen, maar we zijn wel dé expert op dat gebied. Onze kennis heeft een aanjaagfunctie binnen het netwerk.’

Vindplaatsen De gemeente Amersfoort heeft ervoor gekozen om de helft van de subsidie aan Ravelijn te besteden aan het netwerk (door bijvoorbeeld netwerkbijeenkomsten te organiseren) en de andere helft aan individuele mantelzorgondersteuning. Beleidsambtenaar Ineke Hooijschuur: ‘Een geïsoleerde organisatie voor mantelzorgondersteuning bereikt onvoldoende mantelzorgers: de drempel is vrij hoog voor een mantelzorger om hulp te vragen. Je kunt ze veel beter direct ondersteuning bieden op de vindplaats zelf - daar waar de mantelzorger gezien of gekend wordt.’ Het netwerk past goed binnen het

Wmo-beleid van de gemeente om te kijken wat mantelzorgers nodig hebben om zo veel mogelijk zorg zelf te geven. Het is daarbij van belang dat de formele zorg zo goed mogelijk aansluit op de aanwezige informele zorg. Om dat te bereiken is er één keer per jaar een netwerk­ bijeenkomst, worden netwerkpartners geïnformeerd via een nieuwsbrief, krijgen zij voorlichting van de organisatie voor mantelzorgondersteuning en kunnen zij daar altijd met vragen terecht. Wegwijzer Vonk: ‘Het gaat erom dat onze netwerkpartners mantelzorgers op tijd informeren over hoe het ook anders kan en waar ze ondersteuning kunnen krijgen. Hiervoor hebben we als netwerk de ‘Wegwijzer voor mantelzorgers’ gemaakt.’ Hooijschuur: ‘De organisatie voor mantelzorgonder­ steuning is eigenlijk een soort tweede lijn geworden: pas als er meer ondersteuning nodig is dan netwerkpartijen zelf kunnen bieden, verwijzen zij door naar de mantelzorgondersteuning. Die kan bijvoorbeeld helpen om de zorg een keer goed op een rij te zetten als de mantelzorger het niet meer overziet.’ Hoewel het Amersfoortse mantelzorgnetwerk al omvangrijk is, valt er nog winst te behalen. Vonk: ‘Ik wil meer zorginstellingen bewegen zich bij het netwerk aan te sluiten. En ik ga voorlichting geven aan indicatiestellers, want zij komen bij de mensen thuis. Misschien kunnen gemeenten bij toekomstige aanbesteding van begeleiding ook als voorwaarde stellen dat het mantelzorgbeleid op orde is.’ Hooijschuur: ‘Minstens zo belangrijk is het dat lokale verenigingen meer doen om mantelzorgers binnenboord te houden, door elkaar onderling te ondersteunen in mantelzorgtaken. We moeten meer gebruikmaken van de netwerken die er al zijn.’

Rol van gemeente

Prezo IZ: kwaliteitskeurmerk informele zorg

Vrijwilligerszorg stimuleren

Staan uw zorg­vragers centraal?

Gemeenten hebben de regierol om vrijwilligerszorg te versterken. En de taak om organisaties voor vrijwilligerszorg financieel mogelijk te maken. Zo kunnen zij een impuls geven aan de onderlinge zorg van inwoners. Dit vraagt om een aanbod dicht bij huis, maar ook om specifieke ondersteuning en expertise die veelal bovengemeentelijk wordt aangeboden. Gemeenten kunnen ervoor zorgen dat er een samenhangend pakket vrijwilligerszorg is voor hulpvragers

en mantelzorgers. Mezzo en de organisaties voor intensieve vrijwilligerszorg vragen gemeenten daarom: • een eigen plaats in beleid voor zorg voor kwetsbare burgers • professionele coördinatie • structurele financiering • (inter)lokale samenwerking en afstemming • goede PR, omdat dit vrijwilligerszorg stimuleert en vrijwilligers werft Meer informatie: mezzo.nl/vzgemeenten

U subsidieert een organisatie voor mantelzorgondersteuning en andere welzijnsinstellingen, maar weet u eigenlijk wel wat er gebeurt met uw geld? Zijn de resultaten van onder­ steuning mantelzorgers of de inzet van vrijwilligers bij kwetsbare burgers wel goed zichtbaar? En wordt er kwalitatief goede ondersteuning aangeboden aan klanten? Als een organisatie voor mantel­ zorgondersteuning of vrijwilligerszorg een keurmerk heeft, weet u zeker dat

deze voldoet aan uw verwachtingen. Want een organisatie met het Prezo IZ keurmerk zet altijd de klant centraal. Mezzo en Stichting Perspekt hebben samen dit onafhankelijke keurmerk ontwikkeld. Heeft u interesse? Maak kennis met één van de regioadviseurs van Mezzo. Zij komen graag bij u langs om te vertellen over Prezo IZ. Contactgegevens vindt u achterop deze Wmo-krant. Of kijk alvast op: mezzo.nl/prezo

Wmo-krant

6

Vroegsignalering mantelzorg in de eerste lijn

Gemeente en huisarts zetten ‘mantelzorgbril’ op Zorgverleners in de eerste lijn, zoals huisartsen en thuiszorg, zijn een belangrijke vindplaats van mantel­ zorgers. Gemeente Emmen en huisarts Taco Eisenga boksen het in hun regio voor elkaar dat die eerste lijn meer oog krijgt voor mantelzorg. Huisartsen, en andere eerstelijnszorg­ verleners, leren een ‘mantelzorgbril’ op te zetten: dat is de missie van huisarts Taco Eisenga uit het Drentse Erica. ‘De druk op mantelzorgers wordt door het protocol gebruikelijke zorg, bezuinigingen in de zorg en extramuralisering alleen maar groter. Oog voor mantelzorg verdient inbedding in de dagelijkse werkzaamheden van huisartsen.’ Beleidsambtenaar Gerhard Groen: ‘We zijn er hier in onze regio inmiddels al zes jaar mee bezig. Het hoort bij onze preventieve taak om het thuissysteem overeind te houden. Voor de gemeente zijn huisartsen een belangrijke vindplaats van mantelzorgers die dreigen vast te lopen. De huisarts kan ze helpen in hun strijd door ze op tijd richting goede hulp, ondersteuning en respijt te verwijzen. ’

zorg­ondersteuning in de huisartspraktijk, gecoördineerd door Eisenga en de organisatie voor mantelzorgondersteuning. In eerste instantie hield de ondersteuningsorganisatie spreekuren in de deelnemende huisartspraktijken. Toen betrokken huisartsen en de organisatie voor mantelzorgondersteuning elkaar beter leerden kennen, was regelmatig overleg voldoende om samen goed te zorgen voor mantelzorgers.

Groen: ‘Samen met de mantelzorgondersteuning organiseren we themabijeenkomsten over mantelzorg voor eerstelijnswerkers: hoe herken je mantelzorgers en hoe kun je ze ondersteunen? We geven ook cursussen en nascholingen in huisartsenkringen rond Emmen. En we hebben een visitekaartje ontwikkeld dat zorgverleners kunnen uitdelen om mantelzorgers op het spoor van ondersteuning te zetten.’

Na deze eerste pilot nam Eisenga richting de gemeente het initiatief tot een vervolg en dat werd het project Kapstok (2011-2013), gericht op vroegsignalering van mantel­ zorgers in de gehele eerste lijn. ZonMw subsidieert het project en betrokken partijen dragen bij in menskracht.

Nut Volgens Eisenga is betrokkenheid van de gemeente ‘heel nuttig’ en hij adviseert andere gemeenten dit voorbeeld te volgen. ‘Reguliere zorgfinanciering richt zich op het behandelen en begeleiden van zieken en niet specifiek op ‘gezonde’ mantel­

zorgers. De gemeente neemt haar Wmo-verantwoordelijkheid: ze stimuleert themabesprekingen en brengt samenwerking tussen zorg en welzijn op gang.’ Ook Groen is overtuigd. ‘Als je een huisarts na zo’n bijeenkomst hoort zeggen: ‘Ik stel mezelf ten doel om morgen zes zwaarbelaste mantelzorgers in kaart te brengen en uit te nodigen voor een gesprek’, weet je dat het nut heeft. Het zal nog wel een paar jaar duren voordat alle eerstelijnszorgverleners voluit meedraaien met oog voor mantelzorgers, maar met de bewustwording zijn we zeker tevreden.’ Om ervoor te zorgen dat de aandacht niet verslapt na afronding van het Kapstokproject, geeft de gemeente mantelzorgondersteuning een plek in haar sociale teams in de wijken. ‘Naast huisartsen en praktijkondersteuners zitten er nu ook al mantelzorgconsulenten in die teams. Dat draagt zeker bij aan de borging.’ Lees meer over de rol van huisartsen bij vroegtijdige opsporing van mantelzorgers op mezzo.nl/huisartsen

Project Kapstok In de periode 2007-2008 subsidieerde de gemeente Emmen het project Mantel­­-

Verbeter de ondersteuning in uw gemeente

De regioadviseurs van Mezzo

Colofon

De Wmo-krant is een uitgave van Mezzo, Postbus 179, 3980 CD Bunnik. Telefoon (030) 659 22 22 E-mail: [email protected] twitter.com/mezzo_nl www.mezzo.nl Tekst:

Marloes Hooimeijer, Joop Rosier Fotografie: Isabel Nabuurs, Roelof Pot Illustraties: Marit de Wolf Vormgeving: SBDD, Amsterdam Druk: Drukkerij De Jong, Baarle-Nassau Oplage: 10.000 exemplaren Eindredactie: Mezzo

Noord-Holland Hanna Blankevoort Tel. 06-29142567 [email protected]

Groningen, Friesland en Drenthe IJsbrand van der Krieke Tel. 06-27517202 [email protected]

Overijssel, Gelderland en Limburg Jan Schepers Tel. : 06-11411032 [email protected]

Zuid-Holland Jeanet Moerings Tel. 06-57884676 [email protected]

Noord-Brabant en Zeeland Moniek Lommen Tel. 06-20347859 [email protected]

Flevoland en Utrecht Sytske Stoop Tel. 06-22886581 [email protected]

Blijf op de hoogte

Dag van de Mantelzorg 2013 Op 10 november 2013 is de 16e Dag van de Mantelzorg. Eén dag waarop alle mantelzorgers even niet hoeven te zorgen voor een ander. Wat doet uw gemeente om dat voor alle mantelzorgers voor elkaar te krijgen? Want mantelzorg is niet alleen de zorg voor ouder wordende partners of ouders. Denkt u ook eens aan de ouders die zorgen voor een gehandicapt kind. Zijn er vrijwilligers in uw gemeente die een dagje kunnen oppassen bijvoorbeeld? Volg @dvdm13 op Twitter en blijf op de hoogte! Ook kunt u de nieuwsbrief Update ontvangen: stuur dan een mailtje naar [email protected].

A10 12 12 010

Wilt u ook samenwerken om de ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers te verbeteren? Neem contact op met een regioadviseur van Mezzo. (Ook te vinden via mezzo.nl/regioadviseurs) De regioadviseur kent uw regio en kan u adviseren over het Wmo-beleid in uw gemeente, of u op weg helpen naar goede voorbeelden elders in Nederland.