INSPIRATIe van en door de stad onderdeel van de dynamische Arnhem Agenda
stand van zaken per maart 2015
INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 3 SAMENVATTING 5 1. TOEKOMST IS AAN DE STAD
7
2. VIJF THEMA’S ZIJN BELANGRIJK VOOR ARNHEM Thema 1: Groen Thema’s 2 & 3 (gecombineerd): Creatief & Innovatief Thema 4: Menselijke maat Thema 5: Samenwerken
11 11 11 15 15
3. DENKEN IN MOGELIJKHEDEN 19 Nieuwe rolverdeling 19 Inspiratie voor anders denken en doen 19 Nieuwe principes 19 4. ARNHEM AGENDA ALS PLATFORM EN PROCES 23 Platform van ideeën 23 Bestuurlijke vernieuwing 23 Proces: hoe nu verder? 25 Dynamische agenda 25 5. VERSLAG VAN DE AFGELOPEN MAANDEN 27 Werkconferentie 29 november 27 Verdiepingsbijeenkomsten 27 Markt van de toekomst 19 januari 2015 27 Bestuur 27 Bijlage 1: Arnhemse ideeën Thema 1: Groen Thema 2 & 3 (gecombineerd): Creatief en innovatief Thema 4: Menselijke maat Thema 5: Samenwerking Bijlage 2: reflectie op ‘Arnhem op weg naar 2015’ Bijlage 3 Deelnemers Strategische begeleidingscommissie
pagina
1
31 31 36 41 41 45 47
pagina
2
Voorwoord Beste lezer, De afgelopen maanden hebben inwoners van jong tot oud, ondernemers, medewerkers van instellingen, politici en ambtenaren nagedacht over de toekomst van Arnhem. Het is de start van een spannend proces waarin de gemeente participeert maar dat vooral wordt bepaald door de stad zelf. De afgelopen maanden maakte duidelijk dat het zoeken en wennen is, maar ook dat het nodig is, want de samenleving verandert. Als stad willen we immer graag zelf bepalen op welke manier we invulling geven aan de veranderingen waarmee we te maken hebben. Het enthousiasme, de creativiteit en het geloof in de toekomst dat ik heb gezien, maken me positief over de toekomst van Arnhem. De conclusie: Arnhem wil! Er gebeurt al ontzettend veel in de stad, maar er is ook een enorme drive om nog meer met elkaar te ondernemen Het document dat nu voor u ligt is een weergave van het proces dat we de afgelopen maanden hebben gevoerd. Het is een eerste stap op weg naar de Arnhem Agenda, en beschrijft hoe Arnhemmers tegen de ontwikkeling van onze stad aankijken. Wat ons als begeleidingscommissie van dit boeiende proces is opgevallen is de enorme betrokkenheid en liefde van de Arnhemmers bij en voor hun stad. In de veelheid van ideeën die zijn geuit zie je de diversiteit van onze stad terug. Arnhem is veelkleurig. In zowel sociaal, geografisch als cultureel opzicht. En die diversiteit koesteren we. Arnhemmers hechten waarde aan hun authenticiteit. Dat zie je als je je in de stad begeeft, in al die wijken met hun eigen identiteit. Je ziet het in de natuur rondom de stad: de Veluwe strekt zich uit tot aan het centrum, het zuiden van de stad ligt in Betuwe. Je ziet het terug in de creatieve sector waarin Arnhem zo’n bijzondere positie inneemt. Steeds opnieuw weten ondernemers in de culturele sector en de zakelijke dienstverlening nieuwe verbindingen aan te gaan waardoor innovatieve gedachten tot bloei kunnen komen. En die betrokkenheid gaat verder dan de stadsgrenzen. Arnhem ligt als provinciehoofdstad in het hart van Gelderland. Onze centrumfunctie op cultureel en economisch gebied vervullen we al jaren op heel natuurlijke wijze waarbij we nadrukkelijk kijken naar de belangen van de regio.
pagina
3
Er is in Arnhem grote behoefte aan authenticiteit en aan ruimte en vertrouwen om de stad zich te laten ontwikkelen. Laat ons ons ding maar doen! Om ruimte te krijgen is echter vertrouwen nodig. We zitten nu nog in een overgangsfase en het is niet eenvoudig om de manier van werken ingrijpend te veranderen. Ook dat heeft het proces van de Arnhem Agenda duidelijk gemaakt. In de afgelopen maanden hebben we eerste agendapunten in de strategische agenda voor de toekomst van Arnhem geplaatst. Dit proces was een belangrijke inspiratiebron voor de perspectiefnota waarin de gemeente haar visie op de middellange termijn beschrijft. In dit document leest u ontwikkelingen en trends van vijf thema’s: groen, creatief, innovatief, samenwerken en menselijke maat. De thema’s waarvan de inwoners, ondernemers en vertegenwoordigers van organisates en instellingen in onze stad zeggen dat ze cruciaal zijn voor de toekomst. Voor de manier waarop aan deze ontwikkelingen invulling gegeven moet worden, zijn al tal van suggesties gedaan. Het is aan ons als stad om nu verder met elkaar te verkennen hoe we dit doen. Om daarmee verder te gaan is een platform nodig dat het proces begeleidt en aanjaagt en dat daarbij ook naar de ontwikkelingen buiten Arnhem kijkt. Want steden hebben de toekomst. Europa en de Nederlandse regering hechten grote waarde aan de ontwikkeling van de steden en werken aan de Agenda Stad en de European Agenda. Tijdens het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie in 2016 staat juist dit thema centraal. Deze Arnhem Agenda is dan ook geen sluitstuk van een proces, het is een stand van zaken van een ingeslagen weg. Ik kijk er naar uit deze samen met u verder te bewandelen. Drs. H.J. Kaiser Voorzitter Strategische Begeleidingscommissie Arnhem Agenda Burgemeester van Arnhem
___________________________________________________________________ Liever vertrouwen geven dan loslaten Eind maart hielden we de Veerkrachtparade Groen op de stadsboerderij in Zuid. Groendoeners presenteerden daar elkaar en bewoners van de omringende wijken hun groene initiatieven, en wisselden onderling ervaringen uit. We spraken vooral over hoe je het best bewoners kunt bereiken en betrekken bij je burger- of buurtinitiatief. Wat werkt wel, wat niet? Wat spreekt mensen nu eigenlijk aan in een (groen)project? Tot de zomer van 2015 gaan we nog drie parades houden, over onderwerpen die passen bij de locatie waar we dan te gast zijn. De parade was een eerste resultaat na de Werkconferentie voor de Arnhem Agenda in de Olympus. Toen ontstonden veel ideeën over samenwerking tussen burger- en buurtinitiatieven en het belang van de menselijke maat. Met een groep deelnemers hebben we die uitgewerkt tijdens een verdiepingsbijeenkomst in de Showroom. Daarbij merkten we veel overlap met een idee dat vanuit het Burgerplatform is ontstaan: de Veerkrachtparade. De gedachte is om elke maand telkens op een andere locatie in Arnhem een Parade te organiseren: ontmoetingen met en tussen burgers die bezig zijn met bepaalde activiteiten of een bepaald initiatief willen opstarten. Ik ben enthousiast over de Arnhem Agenda. Er is veel beweging en energie! Ik hoop dat het proces doorgaat, tussen burgers onderling, ambtenaren en bewoners en politiek en bewoners. Er wordt gezegd dat de gemeente moet loslaten en faciliteren, maar ik vind vooral vertrouwen geven belangrijk. Loslaten mag niet betekenen dat je met je handen op je rug op een afstandje gaat staan. Er moet betrokkenheid zijn. Je bent samen verantwoordelijk voor zowel het proces (de reis) als het doel waar je naartoe werkt. Sebastiaan van Sandijk, bewoner, deelnemer aan de gecombineerde groep Samenhang, samenwerking en menselijke maat. Initiatiefnemer Veerkracht Parade. ___________________________________________________________________
pagina
4
SAMENVATTING De Arnhem Agenda gaat over de toekomst van Arnhem. Zo’n 300 Arnhemmers hebben in de afgelopen maanden nagedacht over wat zij met én voor Arnhem willen bereiken.Vijf thema’s zijn benoemd als belangrijk voor de toekomst van Arnhem. Daarnaast zijn door veel Arnhemmers - meer en minder concrete - ideeën ingediend via de participatietool op meedoeninarnhem.nl. Voor u ligt de uitkomst van het proces tot nu toe; een interactief en inspirerend proces met en door de stad. Het eigenaarschap van deze Arnhem Agenda behoort dan ook toe aan de stad. Concreet resultaat van dit document is de vertaling in twee nieuwe programma’s in de gemeentelijke Perspectiefnota: ‘Van wijken weten’, waarin de gemeente kiest voor een fundamentele wijkbenadering van Arnhem, past heel goed in alle ideeën die hierover zijn ingediend. Het programma ‘Stad op de kaart’ positioneert Arnhem als een vitale economische stad en het bestuurlijk en cultureel centrum van Oost-Nederland. The proof of the pudding is in the eating; in de komende maanden werken we deze beide programma’s met de stad verder uit. Vooral constateren wij dat de uitwerking van de Stedelijke Agenda nadere uitwerking behoeft. Daarnaast heeft het proces zelf bijgedragen aan gewenste bestuurlijke vernieuwing, vooral vanwege de gekozen werkmethode. De Arnhem Agenda is dynamisch en daarom heeft dit document de ondertitel: stand van zaken per maart 2015. Want: samen werken we de komende jaren aan de uitvoering én samen blijven we de agenda van onze stad voeden. De Arnhem Agenda kent de volgende indeling: In Hoofdstuk 1 komen de trends en ontwikkelingen die relevant zijn voor Arnhem aan bod. Duidelijk wordt dat de wereld om ons heen snel veranderd én het steeds belangrijker wordt om hierop adequaat in te spelen.
__________________________________ 1 Verspreid over de tekst zijn citaten opgenomen uit de presentatie van Fountainheads tijdens de Werkconferentie op 29 november 2014. Ze stimuleren bewustzijn over de snelheid van veranderingen en prikkelen om op een frisse manier naar de toekomst te kijken.
pagina
5
Hoofdstuk 2 benoemt de vijf belangrijke thema’s voor Arnhem: Groen, Creativiteit, Innovatie, Menselijke Maat en Samenwerking. Deze thema’s zijn in de werkconferentie gekozen als het meest belangrijk en kenmerkend van Arnhem. In dit hoofdstuk worden deze thema’s nader uitgewerkt. Hoofdstuk 3 gaat over denken in mogelijkheden. Enkele ideeën uit de stad worden aangehaald. Aan de hand van deze voorbeelden wordt de veranderende rolneming van gemeente en samenleving geïllustreerd. Bewoners vragen meer ruimte bij de invulling van ideeën in de stad. Dit heeft consequenties voor de rolneming van gemeente én burgers. Hoofdstuk 4 heeft als titel “Arnhem Agenda als platform en proces”. Hierin wordt de categorisering van de opgehaalde Arnhemse ideeën nader toegelicht. Ook worden suggesties gedaan hoe de ideeën verder te brengen. Dit hoofstuk beschrijft ook de vervolgstappen. De rijke opbrengst van de Arnhem Agenda is gebruikt zoals genoemd, als input voor de gemeentelijke perspectiefnota 2016-2020. Dit is de voorjaarsnota die hoort bij de gemeentelijke meerjaren-begroting 2016-2020 die in het najaar van 2015 door de gemeenteraad wordt vastgesteld. Bijlage 1 bevat alle Arnhemse ideeën die zijn verzameld. Deze zijn kort voorzien van een eerste ambtelijke reactie. Ook zijn de ideeën met behulp van een kleuraanduiding gerubriceerd. Zo wordt duidelijk wat de rol van de gemeente is bij een bepaald idee. Met diverse initiatiefnemers vinden reeds gesprekken plaats om te kijken hoe het idee verder gebracht kan worden. Bijlage 2 geeft een reflectie op een groots opgezet dialoog met de stad dat Arnhem in 1997 is gestart, met als motto: ‘De stad, de mensen, een reis, Arnhem op weg naar 2015’. Hoe keken Arnhemmers 18 jaar geleden naar de stad en wat is daarvan nu, anno 2015, bereikt? Bijlage 3 benoemt de deelnemers van de strategische begeleidingscommissie. Deze belangrijke ambassadeurs voor Arnhem adviseerden over het proces van de Arnhem Agenda.
pagina
6
1 TOEKOMST IS AAN DE STAD Hoe ziet de stad er over tien tot vijftien jaar uit? Hoe zorgen we dat we klaar zijn voor de toekomst en op welke manier werken stad en gemeente in de toekomst samen? Welke (inter)nationale ontwikkelingen zijn een kans voor Arnhem? Dat waren de kernvragen tijdens de gesprekken over de Arnhem Agenda. Driehonderd Arnhemmers: inwoners, bedrijven, instellingen, politici en ambtenaren zijn begonnen met ‘collectief vooruitkijken’. Ze gaven aan welke thema’s het belangrijkst zijn voor de toekomst van Arnhem en ook keken ze naar wat belangrijk is in de onderlinge samenwerking.
De wereld om ons heen verandert zo snel, dat de doelen die we als stad stellen vaak al achterhaald zijn als de inkt nog nat is, want ze doen zich simpelweg voor. De Arnhem Agenda is en blijft daarom dynamisch. We moeten met elkaar in gesprek blijven en elk jaar kijken of de agenda nog aansluit op de ontwikkelingen. Zo ontdekken we ook of we nog fris denken en kijken. We bepalen dan ook welke concrete zaken we gaan aanpakken: van dromen naar doen.
Meebewegen! Arnhem is een stad met veerkracht. De Arnhem Agenda kijkt een jaar of tien jaar vooruit en dat is een periode waarin veel kan gebeuren. In 2005 hadden we geen smartphones, zaten we niet op Facebook, schaften we massaal cd’s aan en kochten we kleding in de winkel en niet op internet. Hoe anders zal de wereld zijn als we tien jaar verder zijn? Hebben we dan nog een eigen auto, of roepen we een elektrische taxi op die zonder bestuurder komt voorrijden? Kopen we dan nog stroom bij een energiebedrijf, of wekken we die met de buurt zelf op? En komt de gemeente nog langs om het groen te onderhouden, of doen we dat met ons eigen buurtbedrijf?
Ooit gold: Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg. Maar het verleden biedt geen garantie voor de toekomst. Nu geldt: Als je vandaag doet wat je gisteren deed, is je bedrijf misschien morgen failliet. Of heb je geen binding meer met de samenleving en de burger.
______________________________________ Deel zijn van ontwikkelingen is dringende noodzaak. Je kunt beter meebewegen aan de randen van de orkaan, dan in het oog staan.
______________________________________
pagina
7
______________________________________
______________________________________ Groot bewustzijn De uitgangspositie van Arnhem is goed. Velen zien in dat de veranderingen om ons vragen om een andere aanpak van vragen. Er is al veel veranderkracht ontwikkeld. Dwarskijkers, frisdenkers, ondernemende ondernemers en jonge innovatieve talenten pakken de handschoen op om de wereld - en dus ook Arnhem - beetje bij beetje mooier te maken.
Benut de kracht De stad moet bestaande kwaliteiten behouden en verder ontwikkelen. Arnhem is (inter)nationaal sterk in mode en energie- en milieutechnologie (EMT), dankzij toonaangevende bedrijven, jonge ondernemers en de hogescholen. En Arnhem heeft als poort naar Duitsland veel te danken aan haar unieke ligging aan Rijn en Veluwe. Arnhem is the place to be, maar zien we dat zelf wel? We willen een stad zijn waar net afgestudeerden willen blijven wonen en werken, in plaats van verder te trekken. Waar ondernemers trots zijn om in deze stad te ondernemen. Waar inwoners graag het heft in handen nemen in hun eigen woonomgeving en hiervoor ruimte en budget hebben. Zodat Arnhem niet slechts een plaats is waar mensen wonen en werken, maar ook een sterk merk met (inter)nationale herkenbaarheid. De toekomst is aan de steden Er is meer reden voor optimisme over de toekomst van Arnhem, want volgens deskundigen hebben steden de toekomst. In 1914 woonde maar 10 procent van de wereldbevolking in een stad. Nu is dat de helft en in 2050 geldt het voor driekwart van de mensen. “Het is de stad die bepaalt hoe we wonen, werken, naar school gaan en met mensen betrekkingen aanknopen”, zegt Amerikaans politicoloog Benjamin Barber. “Steden vormen netwerken van cultuur, handel en communicatie.” Het Cultureel Planbureau zegt in een studie dat in Nederland kennis ook in 2040 de sleutel voor succes is en dat de economische activiteit zich nog meer dan nu zal concentreren in de steden. “Steden verenigen zich steeds meer.
pagina
8
Dat stelt ze in staat om de agenda van de wereldpolitiek te bepalen. Steden hebben gelijksoortige problemen en kunnen die samen oplossen” stelt Barber. Europa en de Nederlandse regering omarmen de stad. Tijdens het Nederlands voorzitterschap van de Europese Unie in 2016 zet het kabinet de ‘Agenda Stad’ centraal.
______________________________________ Airbnb brengt particulieren die een kamer beschikbaar stellen en mensen die er een zoeken bij elkaar. Er worden zo al meer overnachtingen geboekt dan wereldwijd bij Hilton. Wat betekent dat voor de hotelmarkt?
______________________________________ Concurrentie tussen steden Dertig procent van de wereldeconomie speelt zich in slechts 100 steden af en daar is ook bijna alle innovatie. Dat betekent tegelijk dat er een sterke concurrentie tussen steden is. Ook in Europa zijn (samenwerkende) steden steeds meer de motor achter innovatie en concurrentievermogen. Daar moet ook Arnhem van profiteren! De nauwe samenwerking tussen overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven (Triple Helix) in de regio Arnhem Nijmegen past perfect binnen deze ontwikkeling. Net als Innovatiefabriek Arnhem, waarin hoger onderwijs, woningcorporaties en partners zoals De Kempenaer, Luxor, Coehoorn Centraal en Casa de positie van Arnhem versterken als aantrekkelijke stad om in te werken en te wonen. En zo zijn er in Arnhem meer optimistisch stemmende voorbeelden.
pagina
9
pagina
10
2 VIJF THEMA’S ZIJN BELANGRIJK VOOR ARNHEM Arnhem is consistent in haar denken over de toekomst. In 1997 maakte de stad de ‘Toekomstvisie Arnhem op weg naar 2015’. De thema’s van toen, worden ook door de deelnemers aan de Arnhem Agenda als belangrijkste gezien, namelijk groen, creatief, innovatief, menselijke maat en samenwerken. De gekozen woorden zijn anders, maar de inhoud is nog steeds herkenbaar (zie bijlage 2). Daar is niets mis mee, want Arnhem ís een groene, creatieve en innovatieve stad. We houden van menselijke maat en voor samenwerking zijn we in. Wel is het belangrijk om een volgende stap te zetten. Welke innovaties binnen groen, creativiteit, innovatie, menselijke maat en samenwerking zien we in de wereld? Welke kunnen ook groeien en bloeien in Arnhem? Welke innovaties kunnen wellicht juist hier tot een succes worden? Thema 1: Groen De groep deelnemers die zich met het thema groen bezig houdt. heeft een helder doel: In 2025 creëert en benut Arnhem mogelijkheden om de stad groener te maken en zijn de stad en de inwoners gezonder, duurzamer en socialer. Groen slaat bruggen, het gaat sociale en maatschappelijke verloedering tegen en het maakt de stad aantrekkelijker. Tegelijk draagt het bij aan het oplossen van lucht- en waterproblemen, een gezond leefklimaat en een rijke natuur. Groen is ook een bron van innovaties en economische groei. Technologische ontwikkelingen maken veel duurzame oplossingen mogelijk en zijn economisch steeds vaker rendabel. De Arnhemse Energie- en Milieutechnologie-sector (EMT) loopt voorop in het ontwikkelen van toepasbare kennis voor duurzame oplossingen.
pagina
11
Twintig procent van de nationale werkgelegenheid in deze sector is nu al te vinden in Arnhem. Arnhem zet volop in op de kansen die deze sector biedt. In een duurzame stad kunnen inwoners op alle momenten in hun leven mee doen. Een duurzame stad is levensloopbestendig in de ruimste zin van het woord. Steeds meer mensen willen weten waar hun voedsel vandaan komt en wat er mee is gebeurd. Buurttuinen zijn een mooi middel om eerlijk voedsel te verbouwen. De gemeenteraad heeft het al mogelijk gemaakt dat bewoners op braakliggende grond moestuinen aanleggen. Zo draagt groen ook bij aan sociale verbinding. In een groene omgeving voelen mensen zich prettig en krijgen ze zin om naar buiten te gaan. Sportief heeft Arnhem alles in zich om groen en gezondheid te combineren. Onze grootste sportlocaties zijn naast Papendal en het Vitessestadion de parken en de Veluwe. In de concurrentie tussen steden is de aanwezigheid van groen een groot pluspunt. Bewoners hebben extra waardering voor groen dat van de buurt zelf is, waar mensen zich eigenaar van kunnen voelen. Hier ligt een kans voor de toekomst. Steeds meer mensen zijn met elkaar bezig om buurten en wijken groener en socialer te maken. Groen en duurzaamheid maken Arnhem tot een topplek om te wonen en te leven. We wachten niet op internationale duurzaamheidsafspraken, maar nemen zelf het initiatief!
______________________________________ In Denemarken wordt op sommige dagen met windturbines meer energie opgewekt dan er wordt gebruikt. Energie wordt gratis en dus wordt het makkelijker om van zoutwater zoetwater te maken, gebieden te irrigeren, of voedsel te maken. De wereld gaat er anders uitzien.
______________________________________ Thema’s 2 & 3 (gecombineerd): Creatief & Innovatief Arnhem is met z’n veelzijdige culturele aanbod onmiskenbaar een creatieve stad. Internationaal toonaangevende culturele instellingen hebben soms al meer dan honderd jaar hun plek in Arnhem, zoals het Nederlands Openluchtmuseum en Het Gelders Orkest. Rozet en straks het nieuwe Centraal Station onderstrepen het culturele imago van Arnhem. En ook de hedendaagse Arnhemse ontwerpster Pauline van Dongen past helemaal bij het creatieve profiel van Arnhem. Ze heeft in haar jurken stoffen gebruikt die energie opwekken waarmee je je smartphone oplaadt.
______________________________________ Wat evolutie is voor de natuur, is innovatie voor bedrijven en organisaties. Het gaat er niet om of je de grootste of slimste bent, maar dat je je het snelst aanpast aan veranderende omstandigheden.
______________________________________
pagina
12
Ondernemers als Pauline maken Arnhem een innovatieve stad. De aanwezige creativiteit biedt een kans voor Arnhem voor grote en kleine ondernemers in de creatieve sector, en ook door de verbinding tussen onderwijs en bedrijfsleven. Nieuwe FabLabs van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) dragen nu al bij aan deze verbindingen. Het zijn plekken waar je met digitaal aangestuurde machines, (bijna) alles kan maken. In de FabLabs werken mensen met heel verschillende achtergronden samen en delen hun kennis. Het iXperium van de HAN is een ander voorbeeld: de plek waar experts ICT-toepassingen voor het onderwijs bedenken, onderzoeken en testen. In 2025 zal een leven lang leren in Arnhem vanzelfsprekend zijn. Dat gebeurt dan niet alleen in scholen, maar ook door andere manieren van leren. Arnhemmers leren in en van de praktijk, terwijl de praktijk tegelijk het onderwijs verrijkt. Dromen en denken, denken en doen: Arnhem is een perfecte voedingsbodem voor diverse soorten van onderwijs, onderzoek en experimenten. De verwachting is dat de vernieuwing helpt bij het tegengaan van (jeugd)werkloosheid, mits er ruimte is voor nieuw onderwijs: niet toetsen en maatstaven moeten centraal staan, maar het ontdekken van talenten en passie en die laten bloeien.
______________________________________ Scholen zijn in de laatste decennia niet wezenlijk veranderd, maar via internet kun je college krijgen van topprofessoren. In Afrika kan iemand die een smartphone kan gebruiken het beste onderwijs van de wereld krijgen. Wat betekent dat voor de behoefte aan schoolgebouwen?
______________________________________
pagina
13
Jonge creatievelingen zullen in 2025 niet meer de behoefte voelen om tijdens of na hun studie uit Arnhem te vertrekken. Meer nog dan nu heeft de stad dan een breed aanbod van hoogwaardig onderwijs, aantrekkelijke vestigingsmogelijkheden, een interessant cultureel aanbod en passende woonruimte. Voor deze doelgroep is Arnhem een aantrekkelijk alternatief op de hogesnelheidslijn tussen de Randstad en het Ruhrgebied. Arnhem is voor veel creatieven nu al hun thuis en de wereld hun speeltuin: Arnhem zal bloeien als het beseft dat het onderdeel is van een internationaal netwerk van ondernemende ondernemers. Ruim toegang tot netwerken zijn een sleutel voor het succes van de stad. Daar moet de overheid in investeren, zowel fysiek als sociaal. Want in onze netwerksamenleving zijn verbindingen essentieel om economische groei te realiseren.
______________________________________ Met 3D printers download je een design en maak je thuis je eigen producten. Wat is dan nog de rol van de detailhandel?
______________________________________ Na de industriële en de pc- en internetrevolutie, staat de Maker Movement voor de deur. Een trend die naast creativiteit is gericht op ICT, innovatie en techniek. Elementen die allemaal in ruime mate voorhanden zijn Arnhem. Produceren met 3D printers hoort hierbij. Goede ideeën om deze revolutie in Arnhem tot stand te brengen, moeten kunnen rekenen op een enthousiast onthaal. Bedrijven zoeken steeds vaker naar mogelijkheden om duurzame producten te maken en duurzame
productiemethoden in te zetten. We willen schone energie, voorbereid zijn op de eindigheid van gas en olie en onafhankelijk zijn van wispelturige regimes. De energie- en milieutechnologische sector in Arnhem zal ongetwijfeld aan belang gaan winnen. Op het gebied van duurzaam vervoer ontwikkelt Arnhem zich tot trendsetter, onder andere met Trolley2.0. De behoefte aan een eigen master-opleiding op het gebied van energie- en milieutechnologie wordt steeds groter en vraagt om gezamenlijke inspanning van onderwijs, EMTsector en overheid. Technologische ontwikkelingen kunnen helpen om nieuwe verbindingen te leggen en samen kennis te vergroten. Dankzij nieuwe techniek groeit de mogelijkheid om nieuwe ontwikkelingen met crowdfunding te financieren. Bovendien komen producten en diensten tegen lagere kosten beschikbaar.
___________________________________ Met de iWatch meet je zelf zaken als cholesterol en hartritme. De arts of supercomputer Watson waarschuwt als er iets mis is: neem een pilletje, anders krijg je een hartinfarct. Bezoek aan poli-kliniek of ziekenhuis wordt zeldzamer.
______________________________________
Wordcloud Werkconferentie Arnhem Agenda 29 november 2014
pagina
14
Thema 4: Menselijke maat Tijdens de Werkconferentie werd menselijke maat als een belangrijk thema genoemd. Wat Arnhemmers er onder verstaan, zal per persoon verschillen. Op de Werkconferentie en de markt van de toekomst ging het vooral over herkenbaarheid en nabijheid. Arnhemmers merken dat van oudsher bindende organisaties zoals kerken, vakbonden en sociale organisaties minder invloed hebben. Organisaties maken plaats voor verbindingen die mensen zelf maken, vaak ondersteund door sociale media. Steeds meer Arnhemmers vinden ‘van betekenis zijn’ belangrijker dan een hoog inkomen. Er is een verschuiving van welvaart naar welzijn en de wens om je talenten te laten bloeien, mede dankzij de talenten van anderen. Meer dan ooit hebben we de ander nodig om vooruit te komen. Hierbinnen passen ook andere schaalniveaus. De schaalvergroting bracht ons grote (soms) efficiënt werkende organisaties, maar ook regelzucht en onpersoonlijkheid. Nieuwe initiatieven ontstaan zelden in de gehele stad, maar in een buurt of wijk. Daar organiseren bewoners zich. En wat gebeurt in het Spijkerkwartier, gebeurt niet per se ook in Malburgen, en andersom. Dat is goed: verschil mag er zijn.
Door ruimte te geven aan nieuwe initiatieven, ontstaat aandacht voor de mogelijkheden van mensen. Die bleven vaak uit zicht, toen er vooral naar efficiëntie werd gekeken. Naarmate er meer ruimte komt om een ander te zien en te inspireren, wordt het mogelijk om meer mensen in deze vernieuwing mee te nemen. Op verschillende plekken in Nederland is al te zien dat bewonerscollectieven meer mensen in beweging krijgen dan instellingen daarvoor lukte. In 2025 is Arnhem zo ingericht dat verbindingen op een natuurlijke manier ontstaan. De Arnhemmers geven de maat aan en de overheid en instellingen zoeken hierbinnen naar een nieuwe plek. Kansen hiervoor liggen in de samenleving en bij bedrijven zelf. Arnhem is geen onverschillige stad, maar er wordt vanuit veerkracht en verbondenheid samengewerkt.
______________________________________
Thema 5: Samenwerken Deelnemers aan de Werkconferentie en de Markt van de toekomst hebben veel zin in samenwerken. Het is te zien aan veel gebruikte woorden zoals ‘vertrouwen’ en ‘bereiken en vinden van “ongeorganiseerde” mensen’. Het moet van twee kanten komen, met transparantie en duidelijkheid over idealen, doelen en middelen. Ontregelen helpt, omdat regels wantrouwen voeden.
Mensen hechten minder aan bezit, maar vinden het gebruik belangrijk. Internet maakt het delen van auto’s erg eenvoudig. Bedrijven als Mercedes-Benz stellen zelf een vloot deelauto’s beschikbaar.
Er is ruimte voor verschillen: erken de ongemiddelde mens. Niemand is gelijk en afstemmen is belangrijk om te weten wat mensen drijft. Individuele kracht kan een enorme impuls voor anderen zijn.
______________________________________
pagina
15
Vaste werkprocessen en kant en klare strategieën passen niet meer: organische, flexibele processen en nieuwe sociale rituelen dragen bij aan gemeenschapszin. De kracht van de stad ligt in bedrijven, instellingen én inwoners die hun dromen waarmaken. Daar is in Arnhem op elk terrein ruimte voor. Kansen zijn er om benut te worden en ruimte is er om gegeven te worden. Daarbij accepteren inwoners en gemeente van elkaar dat dingen ook wel eens mis gaan. Net zoals dat in de ‘geregelde’ samenleving gebeurde, dus waarom zou dat nu niet mogen? Binnen elk van de hiervoor genoemde thema’s is één ding duidelijk als het gaat om het behalen van succes: het draait om een goede samenwerking!
pagina
16
______________________________________ Deel je trots! Het is mooi dat bewoners meer voor het zeggen krijgen en dat de gemeente naar ze toe gaat om over hun ideeën te praten. Ik verwacht dat je alleen actieve bewoners meekrijgt, maar dat geeft niet. Wie het niet interesseert, laat je lekker met rust. Maar zorg wel dat ze niet gaan mopperen. Vaak kun je gemakkelijk resultaat boeken. Er waren ooit plannen voor het inrichten van het Graaf Ottoplein bij mij in de buurt. Er bleek een budget te zijn en er werden wel 3 plannen gepresenteerd. Mijn buurvrouw en ik keken elkaar eens aan en bedachten dat we nog een flink aantal plantjes over hadden. Die hebben we op het plein gezet en we lopen regelmatig langs om wat water te geven. Communicatie is belangrijk, bijvoorbeeld door regelmatig over de ideeën en de activiteiten te schrijven in het buurtkrantje. Roep trots op je buurt op. Klagen is gemakkelijk, maar voor trots zijn moet je wat meer doen. Ik ben benieuwd hoe het verder gaat met de Arnhem Agenda en wie de ideeën gaan uitvoeren. Weinig mensen hebben zin om lang gebonden te zijn, maar je zou activiteiten aan een seizoen kunnen koppelen, dat past goed bij de natuur. En misschien moeten we een paar van de ideeën in kleinere brokken knippen, maar dat is van later zorg. Thomas Hommes, bewoner en lid van de werkgroep Groen
______________________________________
pagina
17
Kernteam Stadslandbouw Arnhem, september 2014 Melk komt van de koe en appels groeien aan de boom Eten is een cultureel fenomeen en ons eetgedrag zegt iets over onze cultuur. Het zou daarom goed zijn als we meer weten over ons eten, bijvoorbeeld waar het vandaan komt en hoe het gekweekt wordt. In Arnhem zien we een groeiende groep mensen die op een creatieve en bewuste manier omgaan met voedsel. Initiatieven als Roof Garden Arnhem, Dynamic Food en PUURland, maar ook energieke plekken als Kweekland en Coehoorn Centraal illustreren een tendens; jonge ondernemers creëren hun eigen omgeving waarbij collectiviteit, duurzaamheid en openheid vanzelfsprekend zijn. Deze nieuwe initiatieven zijn niet alleen jong en hip, maar willen vooral ook bijdragen aan een duurzame en sociale maatschappij. We zien ook steeds meer initiatieven waar mensen die begeleiding nodig hebben een zinvolle plek vinden binnen stadslandbouwinitiatieven. Op Hoeve Klein Mariëndaal bijvoorbeeld komen volwassenen met een verstandelijke beperking of psychiatrische achtergrond, ouderen met dementie en kinderen met autisme. Daarnaast zien we een groeiend aantal buurtinitiatieven die zich bezighouden met stadslandbouw en regionaal voedsel. In Sint Marten, het Spijkerkwartier, Presikhaaf, Rijkerswoerd en Schuytgraaf wordt door bewoners actief stadslandbouw bedreven en de wachtlijsten voor de volkstuinen zijn weer groeiende. Ook scholen zijn steeds meer actief en sporen de kinderen aan om te gaan tuinieren in de schooltuinen. Bij al deze initiatieven zie je dat verschillende bevolkingsgroepen elkaar ontmoeten en samen aan de slag gaan. Het zijn inspirerende voorbeelden van de inclusieve participatie samenleving. Steeds meer restaurants en cateraars werken met voedsel uit de buurt en supermarkten en groentewinkels schakelen over op regionale producten. Deze tendensen kunnen we alleen maar toejuichen want onze samenleving kantelt langzamerhand vanuit een meer duurzame en bewustere levenshouding. Dat we dit merken in de manier waarop we eten en met
Illustraties | Karina Dimitriu
pagina
18
ons voedsel omgaan, is niet meer dan vanzelfsprekend. Daarom is het van groot belang dat deze initiatieven en de groeiende behoefte naar regionaal en duurzaam eten worden ondersteund door de overheid en het bedrijfsleven. De zes hoofdthema’s van stadslandbouw en regionaal voedsel Voedsel verbindt veel aspecten en daarom heeft het Kernteam Stadslandbouw Arnhem zes hoofdthema’s gedefinieerd met elk een aantal aspecten die soms onder meerdere thema’s terugkeren. Deze zes thema’s bieden de mogelijkheid om het complexe thema stadslandbouw te ‘behappen’ en te koppelen aan gemeentelijke beleidsthema’s of bijvoorbeeld in spelvorm uit te leggen. De kleuren geven onderscheid en refereren aan een regenboog, symbool van belofte en pluriformiteit. Voedsel
Smaak, productie, logistiek, genot, diversiteit, kennis, culinair, erfgoed, food-design
Samenleving
Sociale cohesie, armoedebestrijding, integratie, ontplooien, respect, re-integratie
Gezondheid
Biologische producten, kennis, voedingswaarden, zorg, welzijn, fysieke arbeid, bewustzijn
Omgeving
Biodiversiteit, klimaat, waterhuishouding, rest stromen, recreatie, CO2, microklimaat, meer groen, braakligging tegengaan, groene gevels en daken
Economie
Werkgelegenheid, kansen, waarde-creatie, regionale economie, armoedebestrijding, re-integratie, logistiek
Educatie
Kennis, vaardigheden, toekomst, erfgoed, vakmanschap, samenwerken, leiderschap, probleem oplossen, re-integratie, voedselkennis
Beleidsspeerpunten voor Stadslandbouw in Arnhem Om de zes hoofdthema’s en de verschillende aspecten te ondersteunen vragen we aan de gemeente zich actief in te zetten op de volgende speerpunten: • Gemeentelijke gronden die geschikt zijn voor stadslandbouw worden beschikbaar gesteld voor projecten met creatieve ondernemers, scholen en/of buurtbewoners. Te denken valt hierbij aan braakliggende gronden en paardenweitjes. • Ook verticale gevels en groene daken worden zo mogelijk ingezet ten behoeve van stadslandbouw. • Voor het beschikbaar stellen van stadslandbouwlocaties en het inrichten ervan wordt het Groenfonds optimaal ingezet en wordt het bestaande budget openbare ruimte herschikt. • De gemeente werkt actief mee aan bestemmingsplanwijzigingen indien die nodig zijn om stadslandbouwprojecten met (beperkte) horeca en recreatie mogelijk te maken. • Vanuit de wijkbudgetten worden gelden vrijgemaakt om stadslandbouwprojecten in de wijken met bewoners op te zetten en te ondersteunen. • Natuur- en cultuureducatie wordt actief gericht op stadslandbouw en voedselbewustzijn. • Re-integratie projecten worden zo mogelijk gekoppeld aan stadslandbouwlocaties. • Vanuit de WMO worden koppelingen gemaakt met stadslandbouw initiatieven. • Er worden slimme en duurzame ketens gemaakt waarbij stadslandbouw wordt gekoppeld aan armoedebeleid, re-integratie, gezondheid, educatie en regionale economie. Om deze ketens op te wekken wordt vanaf 2015 een stimuleringsprogramma gefaciliteerd. • Stadslandbouw in leegstaande gebouwen wordt als een serieuze optie beschouwd en ondernemers die hiermee aan de slag gaan worden ondersteund. De gemeente geeft het goede voorbeeld op de bovenstaande speerpunten en werkt met cateraars die regionale voeding serveren.
3 DENKEN IN MOGELIJKHEDEN De Arnhem Agenda levert thema’s op voor de toekomst en ideeën over hoe Arnhemmers de toekomst samen willen vormgeven. In de komende maanden wordt een vervolg gegeven aan de uitwerking van de inspiratie van de stad. Ook onderwerpen die worden gemist, pakken we dan verder op. De inspiratie vanuit de stad is in dit hoofdstuk opgenomen, en uitgewerkt in de Perspectiefnota 2016 - 2020, die gelijk met de Arnhem Agenda verschijnt. Nieuwe rolverdeling ‘Samenwerking’ is verreweg het meest gebruikte woord in de Werkconferentie voor de Arnhem Agenda. Het is duidelijk dat de Arnhemse samenleving haar toekomst zelf vorm wil geven. De overheid is daarbij een partner, maar niet de hoofdrolspeler. Inwoners, bedrijven en instellingen leveren een steeds grotere inzet voor het algemene maatschappelijke belang. Traditioneel heeft de overheid het voor het zeggen, maar de nieuwe verhoudingen vragen om een andere verdeling van rollen en verantwoordelijkheden. Sommigen zijn huiverig voor deze transitie, terwijl anderen al lang nieuwe wegen hebben gevonden. Inspiratie voor anders denken en doen Tijdens de Werkconferentie en bij de Verdiepingsbijeenkomsten en de Markt van de toekomst hebben veel Arnhemmers suggesties gedaan voor de toekomst. Verschillende ideeën illustreren hoe anders denken en doen vorm kan krijgen, of prikkelen om daar over na te denken. Zoals: • Richt je op wijkniveau Stadslandbouw en Groen in de buurt: De themagroep Groen wil meer ruimte voor stadslandbouw
pagina
19
en andere vormen van groen in de buurt. Hoewel een aantal buurten in Arnhem al (openbare) tuinen onderhouden, geeft het idee wel inspiratie om anders te denken en te doen. Het legt namelijk het accent op de buurt. Niet voor niets: Arnhemmers zijn vaak meer betrokken bij hun buurt, of sportvereniging dan bij de andere kant van de stad. Deze buurtinitiatieven maken Arnhem tot een fijne stad om te wonen en te leven. De gemeente kan zich nog veel meer richten op dit wijkniveau. Dit wordt meegenomen in de Perspectiefnota. • Wees duidelijk en denken in kansen ‘Arnhems Hoop’ is het idee om het voormalige Postbank/ING-kantoor aan de Velperweg in te richten als plek voor wietteelt. De gemeente kan met de opbrengst een groot aantal ideeën uit de Arnhem Agenda financieren. En hoewel de gemeenteraad in een motie pleitte voor gereguleerde wietteelt, laat deze inbreng zien dat er ideeën kunnen ontstaan die je als gemeente niet had bedacht. Soms kan iets gewoon niet. Zoals in dit geval, waarbij de wetgever gereguleerde wietteelt verbiedt, wat Arnhem er ook zelf van vindt. Duidelijkheid is dan op z’n plaats. Maar de gemeente vindt de oproep waardevol om zoveel mogelijk ruimte te geven aan ideeën (en dromen) vanuit de stad. Denken in kansen staat als opvatting in de Perspectiefnota. • Arnhemmers kunnen kiezen De Veerkrachtparade is een mooi voorbeeld van de kracht die in de stad zit. Arnhem telt veel burgerinitiatieven, en de Veerkrachtparade wil deze verbinden, waardoor ze nog sterker worden. Als je als gemeente meer aan (groepen van) inwoners wilt overlaten, moet je verschillen accepteren en
mensen niet met onnodige regels in de weg zitten. Het betekent dat niet de gemeente, of instellingen leidend zijn in te maken keuzes, maar Arnhemmers zelf kunnen kiezen. Dat denken past in deze tijd en wordt opgenomen in de Perspectiefnota. • Laat je inspireren door ‘nieuwe gezichten’ Loket denkkracht wil kinderen actief laten meedenken en -doen om bijvoorbeeld met bedrijven te werken aan creatieve en innovatieve ideeën. Dat klinkt opmerkelijker dan het is: de kinderen van de Confetti basisschool die deelnemers aan de Werkconferentie op 29 november 2014 welkom heetten, openden velen ook de ogen. Het laat zien dat het vruchtbaar is om open te staan voor nieuwe ideeën, van nieuwe mensen. De comfortabele groep van bekenden verblindt vaak het zicht op anderen. Daarom ook nodigde de gemeente willekeurige inwoners, bedrijven en instellingen uit voor de Werkconferentie op 29 november 2014. ‘Nieuwe gezichten’ brachten vanuit hun achtergrond nieuwe inspiratie. Loket denkkracht is daarmee een krachtige oproep om oog en oor te hebben voor iedereen die mee wil doen. Nieuwe principes De inbreng vanuit de stad inspireert om werkwijzen te veranderen. Het is een duidelijke oproep aan alle Arnhemmers én aan de gemeente. Daarom gaan we op een andere manier werken. Ook als het gaat om op moeilijke onderwerpen zoals bezuinigingen, gaan we niet somberen. We kijken met de stad naar wat binnen de financiële mogelijkheden wel mogelijk is voor wijken, groepen van inwoners en/of ondernemende Arnhemmers. Zoals een inwoner tijdens een verdiepingsbijeenkomst aangaf:
pagina
20
“We weten dat de gemeente forse moet bezuinigen. Maar wij kunnen met een kleiner budget succesvol zijn, omdat we het zelf besteden.” De Perspectiefnota is vanuit deze visie geschreven. Tegelijk is duidelijk dat er tijd nodig is om te leren, te experimenteren en rekening te houden met onverwachte gebeurtenissen. Het vraagt van de gemeente flexibiliteit: als Arnhemmers ruimte krijgen om ideeën uit te voeren, dan past het niet om eigen overtuigingen aan te houden. Gemeente en stad gaan samen op reis en houden de voorgang in de gaten.
______________________________________ Andere rolverdeling Bewoners krijgen de mogelijkheid om te kiezen wat ze nodig vinden in hun woon- en leefomgeving. Daarbij gelden kaders die het gemeentebestuur en de politiek hebben gemaakt. De gemeente gooit niet ‘zomaar’ taken over de schutting, maar werkt samen en ondersteunt de bewoners. Het kan voor flinke veranderingen zorgen. Als voorbeeld de welzijnsbegroting: die is nu vooral gebaseerd op het aanbod van instellingen. Bewoners zouden vermoedelijk een aanbod kiezen dat per wijk verschilt en dat rekening houdt met wat er in de woon- en leefomgeving aan zorg nodig is. Maatschappelijk aanbesteden, wordt die aanpak wel genoemd. Het verhoogt de effectiviteit van de inzet van menskracht en middelen, omdat bewoners als ervaringsdeskundigen beter omgaan met middelen dan professionals. In Arnhem voeren bewoners incidenteel zelfstandig taken uit, bijvoorbeeld bij het beheer van maatschappelijk vastgoed. Als die mogelijkheid ontstond, waren bewoners gretig om de werkzaamheden op zich te nemen. Tegelijk vraagt het veel van ze, zoals tijd, inzet en inzicht. De rol van de gemeentelijke organisatie verandert. Het stadhuis bepaalt niet, maar zet de keuzes van bewoners voorop. Die nieuwe rol vraagt om aanpassingen en zal soms moeilijk zijn, maar deze past iedereen die ervoor open staat. Uiteraard blijven er terreinen waarbij de gemeente stuurt, regisseert en uitvoert. En ook dan is de mening van Arnhemmers belangrijk.
______________________________________
pagina
21
Figuur 1: Eerste resultaten Arnhem Agenda (per maart 2015)
Opbrengst Arnhem Agenda, maart 2015
Perspectiefnota 2016-2020
Inspiratie voor gemeente
Rubricering ideeën
Reactie op ingebrachte ideeën
gemeente
5 thema's Creativiteit Innovatie Samenwerking Menselijke maat Groen
2 programma's 1. Van wijken weten 2. Stad op de kaart
4 principes, 4D's Decentraliseren Deïnstitutionaliseren Differentiëren Daling bezit, meer toegang
1. Idee past binnen beleid
2. idee is aan de stad, geen rol gemeente/ niet belemmeren 3. Idee past binnen nieuwe rol en nieuwe principes gemeente 4. Idee kan (nu) niet ivm wettelijke regelgeving
pagina
22
4 Arnhem AGENDA ALS PLATFORM EN PROCES Om recht te doen aan de Arnhem Agenda, moeten de komende tijd opvattingen, werkwijzen en rollen echt veranderen. Op dit moment (A) biedt het gemeentebestuur nog veelal zijn agenda aan de stad aan en vraagt burgers, instellingen en bedrijven om te participeren in de uitvoering. In de toekomst (B) vragen burgers, instellingen en bedrijven juist aan het gemeentebestuur om te participeren in de agenda die zij hebben opgesteld. De Arnhem Agenda is een platform en proces om van A naar B te komen. Het is belangrijk om als stad voortdurend te kijken of we de juiste dingen doen. De Arnhem Agenda moet dynamisch en toekomstgericht zijn en dit proces ondersteunen. Welke vorm de agenda krijgt, bepalen we samen. Hoe wil de gemeente omgaan met de aangedragen ideeën vanuit de stad en wat zijn de ideeën over het verdere proces? De Strategische Begeleidingscommissie wil deze beweging ondersteunen. Platform van ideeën Het proces van de Arnhem Agenda leverde veel ideeën op, die in de bijlage zijn gebundeld. Het past bij de nieuwe rol van de gemeente om daar geen uitgebreide reactie op te geven, want: • Vaak spreekt de initiatiefnemer de overheid niet aan en dan is het ook niet aan de gemeente om er iets van te vinden. Aan de andere kant moet de gemeente ideeën niet in de weg zitten, maar ruimte geven. In andere gevallen kunnen we initiatiefnemers in verbinding brengen met anderen. Het idee om van Burgers’ Zoo het Philips van Arnhem te maken is hiervan een voorbeeld.
pagina
23
• Andere ideeën sluiten aan bij wat de gemeente zelf al wil. Zo sluit het maken van een groot terras op de Rijnkade aan bij de plannen voor de zuidelijke binnenstad die in uitvoering zijn. Bij dit type voorstellen kijken we met de initiatiefnemer of we ideeën kunnen gebruiken, of samen kunnen optrekken. • Sommige ideeën passen wellicht niet in onze ‘normale’ manier van werken, maar wel bij onze werkwijze. Zoals een aantal ideeën van de groengroep en de oproepen rondom het thema samenwerking. De gemeente wil met de stad en dus ook met initiatiefnemers in gesprek gaan om ideeën te realiseren. In de Perspectiefnota gaan wij hier verder op in. • Ideeën kunnen op (wettelijke) bezwaren stuiten, zoals het telen van wiet, onderdeel van Arnhems Hoop. Dan moeten we daarover vooral helder zijn. In de bijlage staan alle ingebrachte ideeën opgesomd, voorzien van een kleur die verwijst naar de hiervoor genoemde vierslag: geen aangelegenheid voor de gemeente, passend binnen beleid, passend bij nieuwe manier van werken, of stuit op bezwaar. De ideeën zijn voorzien van een korte, ambtelijke reactie. Arnhemmers hebben meerdere ideeën aangedragen om verder te gaan met de ideeën. Zo is de Veerkrachtparade van start gegaan en wil Casa bijeenkomsten rondom de thema’s en projecten houden. Dat zijn mooie initiatieven. De gemeente schuift waar mogelijk of gewenst aan.
Bestuurlijke vernieuwing De werkmethode van de Werkconferentie (naar analogie van de G1000 bijeenkomsten die elders in Nederland gehouden zijn), is veel deelnemers goed bevallen. Door willekeurig Arnhemmers uit te nodigen, zaten er ‘nieuwe’ mensen aan tafel, en dat zorgde voor frisse ideeën en oplossingen. Ook de gemeente is enthousiast over deze werkmethode en bekijkt of het mogelijk is jaarlijks een Werkconferentie/Burgertop te houden. Die kan ook input opleveren voor de begroting. Het zou helemaal mooi zijn als inwoners zelf ‘Wijktoppen’ gaan organiseren. Daar zijn voorbeelden van, zoals in de wijk Kruiskamp in Amersfoort.
__________________________________________________________ Heb oog voor de verschillen Ooit is van bovenaf bepaald wat de rolverdeling is tussen overheid en burgers. Nu schuift de overheid meer verantwoordelijkheden naar de stad. Daarbij zie je twee bewegingen. De ene is dat de overheid meer verantwoordelijkheid van inwoners verwacht, zoals meer voor elkaar zorgen of een tegenprestatie leveren voor een uitkering. En een tweede dat mensen vooral zelf bepalen wat ze in hun leefwereld willen doen en wat vooral niet. De gemeente is met beide sporen bezig. Wethouders moeten beleid uitvoeren en zijn vooral met het eerste spoor bezig. De burgemeester is juist betrokken bij het tweede: hij is meer ‘van de burgers’ en let op of iedereen zich veilig voelt in de stad en of iedereen mee kan doen. Ik vind het goed dat er op en tussen beide lijnen discussie is.
Je moet je realiseren dat er grote verschillen zijn in de talenten van burgers en in hun bereidheid om zich vrijwillig voor de stad in te zetten. Er zijn in Arnhem wijken waar bewoners prima in staat zijn om zaken met en voor elkaar te organiseren en wijken waar de wil er wel is, maar net de talenten ontbreken om een initiatief van de grond te krijgen. Voor het slagen van een burgerinitiatief is daar het steuntje van bijvoorbeeld een opbouwwerker of jongerenwerker cruciaal en houdt de overheid een ondersteunende rol. Waar ik in mijn werk tegenaan loop, is dat waar sommige mensen het steuntje van een professional nodig hebben, anderen bang zijn dat ze professioneel werk verdringen. Het is heel goed dat raadsleden met het proces van de Arnhem Agenda meedoen, want ook voor hen verandert er veel: accepteer dat Arnhemmers initiatieven nemen die niet in je politieke programma staan. Je hoeft niet elk idee te omarmen, maar kunt ze wel serieus aandacht geven. Een Arnhemmer deed de suggestie om in het leegkomende ING-gebouw legaal wiet te verbouwen. Dat is haast vloeken in het stadhuis, maar het is mooi dat je het als bewoner kunt voorstellen. Zeg als overheid dan niet meteen: het mag niet, maar creëer ruimte om te gaan experimenteren. Cees van den Bos, programmamanager Vrijwillige Inzet Arnhem en lid van de strategische begeleidingscommissie Arnhem Agenda
______________________________________ ______________________
pagina
24
Proces: hoe nu verder? De Arnhem Agenda werkt nu al op twee manieren door binnen de gemeente. In de eerste plaats zijn de resultaten gebruikt ter inspiratie voor de Perspectiefnota 2016 - 2020. De vijf door de Arnhemmers gekozen thema’s hebben geleid tot twee nieuwe programma’s met effect op de begroting en de werkwijze. In het programma ‘Van wijken weten’ wordt wijkbenadering uitgewerkt met veel aandacht voor de thema’s menselijke maat, samenwerking en groen. Met dit nieuwe programma gaan de bevoegdheden van wijken veel verder dan tot nu toe het geval is geweest. De vraag wat inwoners nodig hebben om hun eigen rol op te pakken, komt in de nadere uitwerking in dit programma aan de orde. Het tweede programma ‘Stad op de kaart’ heeft veel aspecten van de creatieve en innovatieve stad in zich. De gemeente wil dit programma samen met de stad inhoudelijk verder uitwerken vanuit de opbrengst van de Arnhem Agenda. Verder zijn er in de Perspectiefnota vier principes opgenomen over de manier van werken, en de relatie overheid en samenleving. De gemeente werkt in de komende maanden de programma’s en principes verder uit, vanzelfsprekend zoveel mogelijk samen met de stad. De tweede lijn waarlangs de gemeente de Arnhem Agenda een vervolg geeft, heeft te maken met bestuurlijke vernieuwing. De gekozen werkwijze van de Werkconferentie/Burgertop, naar analogie van de G1000 draagt bij aan een intensievere samenwerking tussen Arnhemmers en aansprekender resultaten. In essentie kan de bijeenkomst “Samen
pagina
25
in Arnhem” van 19 maart 2015 in Musis, waarbij verschillende bevolkingsgroepen met elkaar in contact kwamen met als doel meer begrip voor elkaar te krijgen, gezien worden als een voorbeeld van deze nieuwe stadsgesprekken. Werken in wijken en het inzetten van werkmethodes zoals Werkconferenties met willekeurig uitgenodigde Arnhemmers moeten meer regel dan uitzondering worden. Idealiter is de stad zelf eigenaar van deze beweging. Dynamische agenda De stedelijke agenda is nooit af: er komen ideeën bij, sommige gaan eraf en een aantal wordt uitgevoerd. De Arnhem Agenda wordt dus een levend document. De website of andere (digitale) communicatievormen kunnen de stad helpen om de ontwikkelingen te volgen en nieuwe bijdragen te leveren; over de vorm vragen we studenten een voorstel te doen. Zo wordt de Arnhem Agenda een doorlopend proces, waarbij er een nauw contact blijft ontstaan tussen gemeente en stad en we ons steeds afvragen: welke innovaties gaan we zien in de wereld en welke kunnen groeien en bloeien in Arnhem? En heel interessant: waarin kunnen we een voorsprong nemen? Welke innovaties kunnen juist hier een succes worden?
%----------------------------------------------------------------------------------------------------postzegel niet nodig
Werken aan de toekomst van Arnhem: doet u mee?
Gemeente Arnhem Kabinet burgemeester Antwoordnummer 5000 6800 WC Arnhem
_______________________________________________________ Waag de sprong! Elk kind heeft het recht om vies te worden. Geen zorgen: ook al was dat recht er niet, ze worden vies. Voor volwassenen is de vraag of ze het lef hebben vies te worden. Een kind dat voor een vieze sloot staat, neemt een aanloop en komt meestal goed neer. Volwassenen staan te denken voor de sloot en wagen de sprong niet eens. Nog erger zijn de mensen aan de zijkant die zeggen: ‘Dat had je niet moeten doen, je zag toch dat het vies was, waarom heb je de sprong gewaagd?‘ Ik heb hier gezien dat mensen die sprong wel maken. We zien wel wat er van komt. Ik gun Arnhem dat iedereen dat doet. Martijn Leisink, wethouder, tijdens de Markt van de toekomst
_______________________________________________________
pagina
26
5 VERSLAG VAN DE AFGELOPEN MAANDEN Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 ging in mei een nieuw college van burgemeester en wethouders aan het werk. In het coalitieakkoord werd vastgelegd dat er een Arnhem Agenda moest komen, om de plannen van de coalitie concreet te maken, verbinding te leggen met partners in en buiten de stad en die Arnhem sterker zou maken. Het proces om de agenda te maken startte volop na de zomer. De agenda moest antwoord geven op vragen zoals hoe zien we de toekomst, wat willen we voor Arnhem bereiken, wat is daarvoor nodig en hoe kunnen we dat samen doen? Daarbij was het idee om van de Arnhem Agenda geen ‘in beton gegoten tienpuntenplan’ te maken, maar vooral te kijken hoe het mogelijk is ruimte te geven aan trends en lokale initiatieven. Het proces was kortom belangrijker dan het eindproduct. Werkconferentie 29 november Hoe willen Arnhemmers dat hun stad er in 2025 uitziet en hoe willen ze er wonen, leven en werken? Zo’n 300 inwoners, ondernemers, kunstenaars en ambtenaren dachten er op 29 november een zaterdag over na. Ze lopen scholengemeenschap Olympus binnen over een oranje loper, tussen de erehaag door die kinderen van de Confettischool uit Schuytgraaf vormen. De kinderen dragen T-shirts waarop de tekst ‘De toekomst van Arnhem’ is vervangen door ‘Mijn toekomst van Arnhem’. Na een persoonlijke handdruk van burgemeester Herman Kaiser, wacht de koffie. De ‘Trendverkenners en innovatieversnellers’ van Fountainheads geven de aftrap. Ze laten een filmpje met straatinterviews uit 1999 zien:
pagina
27
Bijna iedereen vindt de mobiele telefoon geheel overbodig. Dat geeft nu veel gelach in de zaal. Naadloos gaat het filmpje over op recente interviews waarin bijna iedereen zegt thuis geen 3Dprinter nodig te hebben. De suggestie is helder: hoe reageren we over 15 jaar op dit filmpje? De deelnemers verdelen zich over een groot aantal klaslokalen, om in groepjes te verkennen wat ze de belangrijkste thema’s voor de toekomst vinden. Ze komen op innovatie, samenwerking, groen, creativiteit en menselijke maat. Die onderwerpen werken ze in volgende gesprekrondes verder uit. Hoe kun je er mee aan de slag en wie heb je daarbij nodig? De Vrijdenkers stimuleren de deelnemers om concrete stappen te zetten, want ‘doen is de beste manier van denken’. Hun advies: Onderzoek, stel vragen en doorbreek de routine. Als ik meer fouten maak dan jij, win ik! Aan het eind van de dag leggen de deelnemers verbindingen op het ‘stadsplein’ dat in de aula van de school is ingericht. Voor alle thema’s is voldoende belangstelling om aan de slag te gaan en van onderop aan de toekomst van Arnhem te bouwen. Verdiepingsbijeenkomsten Tijdens de Werkconferentie bepalen deelnemers wat ze de belangrijkste thema’s voor de agenda vinden. Rond die thema’s verzamelen zich mensen die er verder mee bezig willen. Begin 2015 werken ze de thema’s tijdens verdiepingsbijeenkomsten verder uit, om ze vervolgens te presenteren tijdens de markt van de toekomst.
Markt van de toekomst 19 januari 2015 Op 19 januari 2015 presenteren de groepen hun uitgewerkte ideeën in de Stadshal tijdens de ‘Markt van de toekomst’. Er zijn veel belangstellenden die nieuwsgierig zijn naar de oogst. Die is groot en divers: Het gaat van duurzame festivals gevoed door zonnecellen made in Arnhem tot het inschakelen van kinderen om bedrijven en organisaties te helpen bij innovatieve vraagstukken. Er is een oproep om eetbaar groen meer aandacht te geven, want als je samen bramen plukt en jam kookt, brengt dat mensen bij elkaar. Met moderne techniek zou je de dieren in Burgers Zoo perfect kunnen volgen en wat zou het mooi zijn als de Korenmarkt aan de Rijnkade gaat grenzen. Maar ook: Arnhem en Nijmegen moeten elkaar economisch aanvullen en samen ook op Europees niveau een vuist maken. Het ene idee is makkelijker uitgevoerd dan het andere, maar samen gaan de Arnhemmers er voor. Bestuur De Arnhem Agenda is van de stad. Daardoor is het niet gepast dat deze wordt vastgesteld door het gemeentebestuur. Wel is de gemeente degene die dit document opstelt. Het college heeft daarom besloten deze Arnhem Agenda voor kennisgeving aan te nemen, en heeft in een eigen brief gereageerd op de Arnhem Agenda. De agenda is wél direct input voor de Perspectiefnota geweest. Deze bepaalt grotendeels de gemeentelijke begroting, en daarmee maakt het college de opbrengst van de Arnhem Agenda meteen tastbaar. De Arnhem Agenda zelf is nooit af en kan een doorlopend proces van veranderingen ondersteunen, in een intensief en gelijkwaardig contact tussen de stad en de gemeente.
______________________________________ Trolleyboot Leerlingen van Arnhem Schuytgraaf speelden een grote rol bij de Arnhem Agenda. Onder andere door hun ideeën over de toekomst van Arnhem te tekenen. Ze schetsen een kleurrijke toekomst met veel ruimte voor duurzame energie en slimme vervoermiddelen. Burgemeester Kaiser maakte bekend welke twee van de prachtige tekeningen de jury het meest aansprak. Dat zijn de tekeningen van Jill en Merel. Merel: “Ik heb ik mijn tekening laten zien dat Arnhem meer aan de natuur moet doen en aan de aardopwarming. Daarom heb ik veel zonnepanelen getekend en windmolens”. Er staat ook een oude windmolen op de tekening, waarin Kaiser de molen in Klarendal herkent. Hij smult van de verbinding tussen heden en verleden. Jill heeft het nog te bouwen restaurant van haar vader getekend, dat in Schuytgraaf bij de plassen komt. Ook zij wil dat we veel zuiniger op de wereld zijn. Daarom zet ze voor het vervoer een trolleyboot in. De burgemeester belooft dat originele idee direct met de wethouder te bespreken die over energie gaat.
______________________________________
pagina
28
_______________________
Er moet ruimte zijn om te spelen… Als we skaten worden we overal weggestuurd. Daarom heb ik onder de John Frostbrug een grote skatebaan getekend. Het is nog beter als er een skatebaan bij Sonsbeek komt, want dat is een ontmoetingsplek voor jongeren.
Kinderen kleuren de toekomst Tijdens de Werkconferentie hingen er veel tekeningen in het Olympuscollege. Leerlingen van groep 7 en 8 van de Confettischool maakten ze. De vijftien leerlingen die meededen vertellen wat ze tekenden: “Meester zei alleen dat het over de toekomst van Arnhem moest gaan.”
Er moet anders worden gebouwd… Je kunt de huizen veel beter op elkaar stapelen, dan is er meer ruimte voor de natuur en voor de dieren. Het wordt veel vrolijker, want de huizen krijgen allerlei kleuren en meer glas. Op de daken komt groen met planten, dat is goed voor de natuur. Hier in Schuytgraaf moet een park komen waar je lekker kunt lopen en joggen. Als ik nu de hond uitlaat, zie ik alleen maar huizen. Het milieu is belangrijk… Ik heb het stadhuis getekend met zonnepanelen op het dak. Op elk gebouw komen zonnepanelen, want dat is veel beter voor het milieu. Ook de fietspaden worden van zonnepanelen gemaakt. Er komen op veel plekken windmolens die je niet hoort. Kijk maar op de tekening, ik heb er ‘stil’ bijgezet.
pagina
29
Scholen blijven bestaan … Thuis lessen volgen is vet, maar er moeten ook scholen blijven. Anders zie je elkaar nooit meer en dat is slecht. Alle scholen krijgen tablets, dan hoef je niet meer de hele tijd te schrijven en kun je gewoon typen. De pauzes op school worden langer en iedereen krijgt zes uur gym in de week, want het is lekker om te bewegen. Soms zijn de plannen heel concreet… De Hema hier bij school mag weg, want ze verkopen geen kaas en gebak. Wel rookworst, maar dat lust ik niet. Doe maar liever een Kruidvat.
De wegen worden anders… Er komen minder snelwegen en meer toeristische weggetjes. Dan hebben dieren veel meer ruimte. Met leuke wegen waar winkels aan liggen, lok je toeristen.
Auto’s gaan de lucht in… We krijgen vliegende auto’s met zonnepanelen op het dak. Dat is veel schoner en je hebt geen files meer. In de lucht zijn geen files, want je vliegt gewoon langs of over elkaar. In Arnhem gaat ook een trolleyboot varen. En er komen vliegende skateboards, maar pas in het jaar 2100. Dat is jammer, want dan zijn we al dood.
Anouk, Famke, Jack, Jaimy, Jill, Lars, Maryam, Max, Merel, Milan B, Milan C., Myrthe, Su-Ying, Thirza, Zoë, Basisschool Confet-
Sommige kinderen worden vast uitvinder… Veel wegen worden van water en de mensen gaan vaak met hun boot naar de stad of naar de winkels. Je kunt er ook lekker in zwemmen. De huizen hebben vlonders met grote föhns die je warm en droog blazen. Dan kun je je snel omkleden.
pagina
30
De fietsen krijgen een hogedrukspuit. Als je tegenwind hebt, spuit je jezelf vooruit en maak je meteen de straat schoon.
BIJLAGE 1 ARNHEMSE IDEEËN Tijdens de Werkconferentie op 29 november en op de verdiepingsbijeenkomsten die daarop volgden zijn op basis van de vijf thema’s hele concrete ideeën voor de toekomst van Arnhem benoemd. Ook via de participatietool op internet zijn diverse ideeën binnengekomen. Wilde ideeën, maar ook heel direct uitvoerbare. Hieronder staat een volledig overzicht als inspiratiebron, voorzien van een korte, ambtelijke reactie. Zo krijgen indieners en geïnteresseerden een idee hoe de gemeente tegen de voorstellen aankijkt. De gemeente sluit graag aan bij initiatieven in de stad om de ideeën verder te concretiseren. De ideeën zijn in vier categorieën ingedeeld: 1. Idee past binnen beleid
2. Idee is aan de stad, geen rol gemeente/ niet belemmeren 3. Idee past binnen nieuwe rol en principes gemeente 4. Idee kan (nu) niet i.v.m. wettelijke regelgeving
Thema 1: Groen Duurzame huizenroute in 2015 in Arnhem op de kaart.
In oktober 2015 doen ook in Arnhem panden mee aan de routekaart. Ze scoren goede bezoekersaantallen én fijne feedback van bezoekers. Gemeente Arnhem wordt partner van de Duurzame huizenroute. Op dit moment is slechts 1 Arnhemse woning gepresenteerd op Duurzamehuizenroute.nl. Dat is een uiterst schamele score. Promotie van de route, kan bewoners (huurder of eigenaar) van energiezuinige en energieneutrale huizen in en rond Arnhem over de drempel halen, om ook deel te nemen. De route staat ook open voor deelname door scholen, andere nutsgebouwen en bedrijfspanden. Door te opereren via ‘Energy Made in [Arnhem] 2.0 kan dat worden gerealiseerd. De duurzame huizenroute is een initiatief van een duurzame energieleverancier en wordt gesteund door een batterij kennispartners. Daarmee is het een betrouwbaar en permanent platform. Ook veel gemeenten participeren; de gemeente Arnhem is daar nog niet bij. Echter bewoners / deelnemers ‘maken’ de activiteit! De huizen / panden zijn er wel, maar ze zijn niet bereikt of ze de drempel voor deelname is te hoog. Het initiatief tot actie kan dus ook van onderop komen. Het is een mooi en goed initiatief. De gemeente kan dit desgewenst promoten op haar site. Initiatiefneemster en gemeente zijn met elkaar in gesprek om te kijken of de gemeente als partner kan deelnemen. Wasbare luiers Een kind in de luiers betekent zo’n 1000 kilo aan luiers, ruim 7000 stuks. Luiers die ook nog eens niet biologisch afbreekbaar zijn door al het plastic en vol zitten met vervelende stoffen. In navolging van de gemeente Hengelo lijkt het me een fantastisch idee om ook in Arnhem te beginnen met een proef met wasbare luiers. Werken ze? Moeten ouders een gedeelte van de aankoop terugkrijgen? Een welkomstpakket luiers krijgen? Want zelfs met kosten voor wasmiddel/water/energie/afschrijvingen ben je uiteindelijk goedkoper uit, zelfs al je ze nieuw koopt of als je ze maar voor 1 kindje gebruikt. De gemeente werkt hard aan meer bewustwording over afval. Er was in Arnhem een bedrijf dat luiers recyclede, helaas was dit niet succesvol. De gemeente kan mensen ervan bewust maken hoe ze vanuit het oogpunt van duurzaamheid met hun afval kunnen omgaan. De verdere uitwerking is aan het bedrijfsleven.
pagina
31
Excursies waterzuivering Bewoners kunnen gratis op excursie naar bijvoorbeeld de waterzuivering en een afvalverwerking/afvalscheidingsbedrijf om zelf te ervaren wat er met het (gescheiden ingezameld) afval gebeurt. Ze krijgen te zien hoe het afval(water) verwerkt wordt. Thuis kunnen ze dan beter inschatten welk afval in welke inzamelbak moet, of wat je beter wel/niet door de WC en de gootsteen kunt spoelen. Daarna kunnen ze deze kennis en ervaring weer doorgeven aan buren, familie, vrienden en bekenden. Leuk om hierover te vertellen op een feestje!
De gemeente blijft ook in 2025 verantwoordelijk voor de basisstructuur: zowel voor het fysieke groen als de beleidskaders en regelgeving. Ecologisch groen, duurzaamheid en de samenwerking met andere beleidsvelden zullen hierin een nadrukkelijke rol hebben.
Een goed idee dat aansluit bij het beleid van de gemeente. Excursies waarin deelnemers kunnen zien wat er met hun afval gebeurt, worden al georganiseerd. Er wordt overwogen om dit nog vaker te doen.
Kleinschalig groen De uitvoering voor het kleinschalige groen wordt voortaan uitbesteed aan lokale ondernemers en actieve bewoners. De gemeente zal hierin faciliteren en ondersteunen. Bewonersinitiatieven worden gefaciliteerd en actief ondersteund. De gemeente stelt zich op als gelijkwaardig partner die niet alleen meedenkt, maar ook medeverantwoordelijkheid draagt en financieel ondersteunt. Studenten van Hogeschool Van Hall Larenstein worden betrokken bij bewonersinitiatieven. De inwoners van Arnhem zullen ‘groen’, ‘duurzaam’ en ‘gezond’ in 2025 geïntegreerd hebben in hun levenswijze en de gemeente geeft hierin het goede voorbeeld. Educatie op scholen, groen cursussen, laagdrempelige activiteiten, informatieverstrekking, stimuleringsprogramma’s, ondersteuning van burgerinitiatieven en beloning van participatie zullen hiertoe hebben bijgedragen.
Jongeren mee laten denken en doen In de campagne Energie [made in Arnhem] staat ergens een idee om productie en verbruik van energie op een zichtbare wijze met elkaar te verbinden. Zou dat niet een mooie toepassing zijn voor het onderwijs? Er is een ondernemer die dit graag wil faciliteren en er is een voorbeeldig windparkje op het IPKW waarmee dit ook écht kán. Dit idee past goed bij de ideeën van de gemeente. Het betrekken van jongeren, bijvoorbeeld via scholen, kan de gemeente stimuleren. Het beter in beeld brengen is ook een ambitie van Energie made in [Arnhem]. Een idee om verder over door te praten! Groene agenda Het perspectief voor Arnhem in 2025 is een groeninclusieve stad waarbij enerzijds mogelijkheden worden gecreëerd en benut om Arnhem groener te maken en anderzijds groene oplossingen worden ingezet om de stad, haar wijken en haar inwoners gezonder, duurzamer en socialer te maken. Vanuit de Arnhemse ‘burgertop’ en de daarna georganiseerde verdiepingsbijeenkomst is een aantal thema’s gedistilleerd en uitgewerkt waarop we de komende 10 jaar gaan inzetten: ‘groen in de buurt’, ‘parken’, ‘groen en duurzaam’, ‘groen en jeugd’, ‘stadslandbouw’ en ‘structureel gemeente groen’. Het uitgangspunt voor de uitwerking van deze Groenagenda is een structurele samenwerking met een duidelijke rolverdeling die gebaseerd is op gedeeld eigenaarschap met de gemeente, semioverheden, maatschappelijke- en groene organisaties, ondernemers en burgers.
pagina
32
Dit idee bevat goede uitgangspunten om mee verder te gaan. Het sluit aan bij het beleid van de gemeente om bewoners intensiever te betrekken bij beleid en uitvoering er van. We gaan hier zeker over door praten!
De gemeente ondersteunt zoveel mogelijk initiatieven van burgers en bedrijven. Over hoe dat precies vorm krijgt, zal de komende tijd worden gesproken. Dan wordt ook bekeken in welke gevallen de gemeente financieel bijdraagt. Het stimuleren van een duurzame en gezonde levenswijze is een rol voor de gemeente en van scholen en de landelijke overheid. Een onderwerp waar al hard aan wordt gewerkt, maar dat blijvend aandacht verdient. Groen in de buurt De insteek voor dit thema is het opwaarderen van groen als middel voor het verbeteren van de leefbaarheid, de cohesie en de gezondheid van de wijken en hun bewoners. Naast het structurele groen en het creëren van wijkparken wordt sterker ingezet op bewonersparticipatie. De gemeente levert hiertoe consistent beleid met duidelijke kaders en voorwaarden en daaraan gekoppeld een snelle besluitvorming. Gemeente, organisaties en groene en/of maatschappelijke ondernemers stimuleren bewonersparticipatie door het vergoten van de medezeggenschap, het scheppen van kansen,
het ondersteunen, faciliteren en financieren van bewonersinitiatieven en door laagdrempelige activiteiten samen met de wijk te organiseren. In elke wijk wordt een groengroep geïnitieerd, gefaciliteerd en gemandateerd, met daaraan gekoppeld een groencoördinator en/of een groene opbouwwerker. Daarnaast krijgt elke wijk een depot voor o.a. uitleen van gereedschap, het inzamelen van compost en het verstrekken van houtsnippers. Het betrekken van bewoners bij het beheer en de ontwikkeling van de openbare ruimte is past in het beleid van de gemeente. Bewoners weten immers als beste wat in hun wijk past of gewenst is. Het initiëren van een groengroep kan een instrument zijn. Als wijken dit graag willen, kunnen ze dat uiteraard doen en de gemeente zal zeker ondersteunen. Ook het organiseren van een depot voor gereedschap etc. kan de wijk oppakken. Het verstrekken van houtsnippers en het inzamelen van compost is geen verantwoordelijkheid van de gemeente. Parken We zetten in op het behoud en het versterken van de identiteit van onze stadsparken. Binnen de kaders van hun unieke karakter zullen de gebruikersgroepen en de functies van deze parken worden verbreed door de aanplant van meer eetbaar groen (voor mens en dier), het creëren van natuurlijke speelplekken, het benutten van olifantenpaadjes, het bergen van hemelwater en bereikbare losloopgebieden. De culturele en economische potentie zal beter worden benut door meer ruimte te scheppen voor attracties, evenementen en kunst. Hiertoe kan een netwerk worden opgezet ter ondersteuning van deze initiatieven. Naast de stadsparken krijgt elke wijk een eigen wijkpark. Plekken die geschikt zijn om als (eventueel tijdelijk) buurtpark in te richten en te gebruiken, zoals bijvoorbeeld het emplacement in het Broek en de bouwlocaties in Arnhem-zuid, zullen in kaart worden gebracht. De buurt zal hierbij actief ondersteund en gefaciliteerd worden. De Arnhemse parken bepalen voor een belangrijk deel de identiteit van de stad. Behoud en versterking daarvan is ook een doel van de gemeente Arnhem. De inbrengers zullen het initiatief voor uitvoering moeten nemen. De gemeente staat er positief tegenover en denkt graag mee. Het versterken van het groen in de buurten en wijken sluit aan op het beleid van de gemeente. Het realiseren van een wijkpark is niet overal haalbaar. De buurt/wijk kan een plek aanwijzen. Als het openbare ruimte is, helpt de gemeente om het te realiseren. Is het geen openbare ruimte, dan moeten buurtbewoners overleggen met de eigenaar van de grond.
pagina
33
Groen en duurzaam Groen wordt geïntegreerd in diverse beleidsvelden als duurzaam en vanzelfsprekend middel om te ontwikkelen en/of problemen op te lossen. Duurzaam ondernemerschap wordt beloond. Groene gevels en daken en bomen pakken ‘hitte eilanden’ in de stad aan en verbeteren de luchtkwaliteit op de singels. Groencompensatie bij bouw- en sloopprojecten wordt verplicht. De landelijk beschikbare voorbeelden en maatregelen worden toegepast om Arnhemse evenementen schoon en duurzaam te maken. Over 10 jaar hebben alle scholen groene daken en/of zonnepanelen. Riolen worden ontlast door afkoppeling van het regenwater, waterberging in sloten, beken en wadi’s en door het vergroenen van pleinen en tuinen. Dit jaar nog gaat de schop in de grond om de Jansbeek boven water te halen. De verwerking van het afval, voor voornamelijk compost en houtsnippers, wordt lokaal aanbesteed en komt via de wijkdepots ter beschikking van de bewoners. Zwerfafval wordt verminderd door bewustwordingscampagnes en bewoners die het goede voorbeeld geven. Er worden maatregelen genomen om gratis plastic tasjes en drinkflesjes zonder statiegeld te laten verdwijnen uit de winkels en de straten. Veel van de suggesties realiseert de gemeente waar mogelijk. Duurzaam bouwen is bijvoorbeeld een speerpunt in bouwprojecten van de gemeente. Een voorbeeld daarvan is Rozet. Ook probeert de gemeente bestaande gebouwen te verduurzamen: zo is op het stadhuis een groen dak aangebracht en wordt gezocht naar mogelijkheden om zonnepanelen aan te brengen. Ook het aanbrengen van groen in de stad is een doel van de gemeente. Vanwege hittebestrijding en omdat de openbare ruimte er prettiger en mooier van wordt. De gemeenteraad heeft besloten werk te maken van het verduurzamen van evenementen. De manier waarop dat precies kan gebeuren wordt uitgewerkt. Het Rijk verbiedt nog dit jaar het gebruik van plastic tasjes en de gemeente gaat zwerfafval tegen. Bij het aflopen van het contract voor de aanbesteding voor de verwerking van afval, wordt de optie opnieuw bekeken. Wel moet de gemeente zich bij aanbestedingen houden aan regelgeving. Op dit moment kunnen inwoners al gratis compost ontvangen.
Groen en jeugd Groen krijgt een nadrukkelijke rol in de ontwikkeling van de jeugd. Hiervoor wordt het budget voor sport en educatie gekoppeld aan groen voor jeugd. Op scholen wordt groen en natuureducatie een vast onderdeel van het lesprogramma en het instellingsbeleid. Schoolpleinen worden vergroend met een eigen schoolmoestuin in samenwerking met de buurt. Samen met bewoners worden natuurlijke en avontuurlijke speelplekken ingericht. Omgekeerd zal de energie van de jeugd ingezet worden bij het realiseren van groene ontwikkelingen. Kinderen en jongeren zullen meedenken en werken bij de invulling van de openbare ruimte en worden betrokken bij laagdrempelige activiteiten in de wijk. De gemeente stimuleert deze ontwikkelingen vanuit de rol van aanjager en partner. Wet- en regelgeving rond initiatieven van instellingen en burgers wordt versoepeld. Er is al een mooi project in Malburgen met groen, sport en bewegen/jongeren. Het is aan te bevelen met een aantal scholen te beginnen, alle scholen is te ambitieus. De initiatiefnemers kunnen voor de uitvoering van het idee het beste de schoolbesturen benaderen. Natuurcentrum Arnhem kan ondersteunen bij het geven van natuureducatie op scholen, maar scholen moeten zelf het initiatief nemen en de kosten betalen. In de binnenstad loopt vanuit Montessorischool Binnenstad een project om het plein met school, verzorgingstehuis en kerk in te richten en te beheren. Een ontwikkeling die de gemeente van harte ondersteunt. Aanjagen gaat te ver, het initiatief ligt altijd in de wijk. Als we speelterrein aanpakken betrekken we de buurt altijd actief. Stadslandbouw In 2025 bestaat elke wijk voor minimaal 10% van de beschikbare ruimte uit stadslandbouw. Er wordt samengewerkt om alle vormen van stadslandbouw op kleine en grote schaal te stimuleren en uit te breiden: van de aardbeienplantjes op het balkon, zelfbouwkisten, dak- en geveltuinen, lokale pluktuinen, school- en wijkmoestuinen tot stedelijke moestuincomplexen. De gemeente ondersteunt en faciliteert bewonersinitiatieven o.a. met kennis, communicatie, soepele regelgeving (vergunningen), bodemonderzoek, behoeften-inventarisatie en centrale inkoop. Er worden financiën vrijgemaakt om initiatieven en groengroepen professioneel te laten ondersteunen. Braakliggende bouwgronden komen beschikbaar voor (tijdelijk) gebruik door bewoners. Wijkgerichte groengroepen coördineren, bieden praktische ondersteuning en beheren het depot voor organisch afval/compost en tuingereedschap. Mensen vanuit de participatiewet werken mee aan lokale initiatieven en worden beloond met verse groente. Er wordt een stedelijk
pagina
34
‘foodcouncil’ opgericht die samen met de gemeente een visie opstelt over stadslandbouw en voedselzekerheid en dit coördineert. Van hieruit start o.a. een bewustwordingsstrategie voor het eten van eigen bodem. Een verdienmodel voor stadsgroente uit Arnhem wordt ontwikkeld en ondersteund. Ook worden mogelijkheden onderzocht voor experimentele stadsbouw zoals het kweken van oergewassen of het telen van hennep en brandnetels voor diverse duurzame doeleinden. De gemeente is enthousiast over Stadslandbouw. Een actieve beweging uit de stad heeft geleid tot het Kernteam Stadslandbouw waar de gemeente als deelnemer in zit. Op 14 oktober 2014: is het Manifest Stadslandbouw Arnhem aangeboden aan de burgermeester en de verantwoordelijk wethouder. Binnen de gemeente wordt een opdracht geformuleerd om Stadslandbouw verder te brengen. In verschillende buurten zijn er al groengroepen. Een mooi initiatief. Het is aan de wijken om dit initiatief te nemen. Komen tot een foodcouncil is een mooi streven! Zie Kernteam Stadslandbouw Arnhem - zij zijn die council. De gemeente is daar partner in, maar geen trekker. Dus het ontwikkelen van een verdienmodel is niet aan gemeente. Structureel groen Arnhemmers zijn trots op het groen: we zijn ons er van bewust en weten het te waarderen. Het grote structureel groen in de stad wordt behouden en waar mogelijk versterkt en uitgebreid in overeenstemming met de omgeving. In het stadshart kleuren straten en pleinen groen. Groene wandel- en fietsroutes tussen de parken en de wijken zorgen voor verbinding. Hiermee zullen ook de Veluwe en de Betuwe worden verbonden aan de Rijn. Meer natuur en natuurbeleving zal in de stad worden toegevoegd door ecologisch- en gediffentiëerd beheer, eetbaar groen, het stimuleren van de biodiversiteit en het aanstellen van een stadsecoloog. Potentiële ecologische zones worden opgeschoond en met bewoners wordt een beheerplan gemaakt. We gaan meer samen doen met de in Arnhem aanwezige kracht en expertise. De uitvoering van het groenbeheer wordt in de wijken georganiseerd in samenwerking met de groengroepen, de groencoördinator en de groene opbouwwerker. Zo mogelijk wordt het beheer uitbesteed aan lokale ondernemers/bedrijven of aan bewoners. Het effect van het loslaten van de kapvergunning wordt gemonitord. Het vele aanwezige groen in en rondom de stad is een van de ‘unique selling points’ van onze stad. Ook de gemeente zet zich in om dit groen te versterken en te behouden. Het aanbrengen van meer groen in het stadshart behoort ook
tot het beleid van de gemeente. Her en der worden door zowel ondernemers als andere partijen initiatieven genomen die de gemeente dan ondersteunt: Coehoorn Park, het stukje Veluwe bij het Feestaardvarken en zo zijn er meer voorbeelden van herinrichting (Nieuwe Plein) waarbij nadrukkelijk aandacht is voor het groen. Het realiseren van groene wandel- en fietsroutes is ook een gemeentelijk ambitie. Bewoners/ groene instellingen kunnen hierin ook goed het voortouw nemen. Voor het beheer van groen wil de gemeente heel graag samenwerken met bewoners, zij hebben immers veel kennis van hun leefomgeving. Een stadsecoloog is er al. Het loslaten van de kapvergunning is nog niet zo lang geleden gebeurd. Het is goed gebruik om veranderd beleid te monitoren/ evalueren. Regenwater Als betrokken inwoner uit de wijk Presikhaaf zet ik graag mijn kennis in over o.a.: • bodemkwaliteit in relatie tot stadlandbouw en regenwaterinfiltratie. • bodemverontreinigingen en humane risicoanalyse van verontreinigde gronden • klimaatadaptatie • kwantiteit en kwaliteit van zowel oppervlakte als grondwater • energie- en ruimtelijke ordening vraagstukken Daarnaast beschik ik over goede contacten met bodem- en waterspecialisten van de gemeente Arnhem. Het koppelen van regenwater aan groen is een goed idee. We praten er graag over verder! Vitale, groene en duurzame stad • behoud en versterking van groen en groenstructuren in en buiten de stad • leefbare, schone stad; door inzetten op schone technologieën en ontmoedigen vervuilende gebruiken. Graag wil ik meedenken over hoe we elkaars groene ideeën gaan vormgeven en met elkaar kunnen verbinden. Ook de gemeente is voor het behoud van groen en groenstructuren. Dit passen wij zoveel als mogelijk toe voor zover wij eigenaar zijn, want we zijn niet de enige eigenaar van gronden. Het inzetten op een leefbare, schone stad is onderdeel van het beleid van de gemeente Arnhem. We doen dit onder meer met het programma Energie made in [Arnhem]waaraan vele bedrijven en
pagina
35
instellingen meewerken. In Arnhem is de sector energie- en milieutechnologie heel sterk vertegenwoordigd. Arnhem onderscheidt zich daarmee van andere steden. Om mee te denken over groene ideeën en het verbinden, adviseren wij om contact te leggen met de groep mensen die zich bezig houden met het thema Groen. Green Liberation Park - Gele Rijdersplein kleurt groen Het Gele Rijdersplein ligt in het stadscentrum van Arnhem en heeft alle elementen voor een sprankelend stadshart in zich. Helaas verliest het plein de laatste jaren haar aantrekkingskracht. Het is voor veel mensen geen fijn plein om te verblijven en er staan panden leeg. Het plein is toe aan een flinke verbetering. Project Green Liberation Park verandert het Gele Rijdersplein in een groen belevingsstadspark voor bewoners en bezoekers van het centrum Arnhem. Een prachtig initiatief dat bijdraagt aan het versterken van het groene karakter van de stad en specifiek het Gele Rijdersplein. Als de initiatiefnemers hierover de gemeente benaderen, kijken we wat mogelijk is binnen de visie die ontwikkeld is voor het Gele Rijdersplein. Openbare moestuinen Op een oude foto van Arnhem zag ik dat er rond de oorlog een aantal velden voor vermoedelijk tuinbouw waren tussen het huidige watermuseum en het bezoekerscentrum. Lijkt me een aardig idee om die weer in oude glorie te herstellen: gras eruit, groenten erin. Het planten en consumeren van groenten is vrij aan wie daar behoefte aan heeft. Onderhoud is aan bewoners en passanten met groene vingers. Een idee dat natuurlijk ook op tal van andere plekken in de stad mogelijk is. Zoals hierboven beschreven, ondersteunt de gemeente de ontwikkeling van stadslandbouw van harte en denkt zij graag mee over hoe initiatiefnemers plannen kunnen realiseren.
Eetbaar groen Op verschillende plekken staan eetbare bomen (zoals walnoten) en struiken (bijvoorbeeld bessen) in het openbaar groen. Eetbaar groen brengt mensen bij elkaar. Samen bramen plukken, samen jam koken en inmaken. Dit idee past ook bij “menselijke maat”. Twee vliegen in één klap! Het aanbrengen van eetbaar groen past goed bij de ideeën van de gemeenten over de inrichting van het groen. Goed om die kansen met de bewoners ook verder na te gaan. Campagne Arnhem schoon van zwerfafval Houd acties/voer campagne zodat zwerfafval wordt opgeruimd door iedereen en het echt not done wordt om afval op straat te gooien. Bewoners gaan helpen om zwerfafval uit het straatbeeld te krijgen. En de gemeente geeft een krachtig statement af om te staan voor het schoon worden en houden van Arnhem. Er zijn leuke beloningen voor wijken en mensen die meehelpen. Als aankleding misschien een hip mode-kledingstuk dat je kunt kopen en krijgen, zoals een sjaal waarop staat dat je Arnhem groen & fris wil. En informatieborden over de campagne en andere informerende middelen over nadelen van zwerfafval, zoals de grote gemeentelijke kosten om afval op te ruimen, kinderen die opgroeien in een leefomgeving die vies is, allerlei afval, sigarettenpeuken die in ons waterzuiveringssysteem komen (samenwerking Waterschappen en Rijkswaterstaat die er ook grotere kosten door hebben), risico’s door zwerfafval (plastic zakjes ed. die door de lucht vliegen komen door de rivieren in de zee terecht, waardoor vissen die we soms eten, zeedieren en andere dieren vol komen te zitten met plastic). Zo zijn er nog vele redenen. Uiteindelijk komt er ook duidelijke handhaving met boetes als je afval achterlaat op straat, in het park, in het bos. En vooral dat er zo weinig afval ligt, dat je het niet meer in je hoofd haalt om iets achter te laten, doordat de informatiecampagne zo goed werkt! Zwerfafval is voor veel mensen een doorn in het oog. De gemeente doet wat binnen haar mogelijkheden ligt om mensen te overtuigen niets op straat te gooien en zwerfafval te voorkomen. We zijn altijd blij met dit soort initiatieven die ons helpen datgene te bereiken wat wij ook willen.
pagina
36
PET flessen statiegeld Statiegeld op grote PET-flessen zorgt ervoor dat ze bijna allemaal weer ingeleverd worden. Bovendien is het materiaal hierdoor relatief schoon. Van het overige verpakkingsplastic wordt tot nu toe ongeveer een derde gescheiden ingezameld. Om de milieubelasting die het afschaffen van het statiegeld met zich meebrengt te compenseren, is door de overheid met het bedrijfsleven afgesproken dat: • er meer plastic ingezameld wordt • er meer Plastic Heroes bakken komen • alle PET-flessen voor minstens een kwart uit gerecycled materiaal worden gemaakt • PVC als verpakkingsmateriaal verdwijnt • gratis plastic draagtassen worden afgeschaft of vervangen door een duur zamer alternatief • er een proef komt met gescheiden inzameling van drankkarton De gemeente juicht hergebruik van plastic en duurzaam verpakkingsmateriaal toe. Bovengenoemde afspraken dragen daar toe bij. Wel of geen statiegeld op PET flessen is niet iets dat binnen de gemeente besloten wordt. Dit wordt landelijk gedaan. Thema 2 & 3 (gecombineerd): Creatief en innovatief Arnhem Duurzame stad + Arnhem Evenementenstad = duurzame festivals (gebruik zonnecellen bij festivals) In het verduurzamen van evenementen liggen kansen om Arnhem als duurzame stad nog beter op de kaart te zetten. Dat wordt door de gemeente Arnhem onderschreven. De gemeenteraad heeft in een motie uitgesproken hiervan werk te willen maken. Het verduurzamen van evenementen krijgt een plek in het nieuwe evenementenbeleid. Alle ideeën zullen hierin worden meegenomen!
Makerspace: inzet (mobiele) 3D-printers voor ontwerpdoeleinden Een mooi initiatief, echt Made in [Arnhem]. Heeft potentie om dit in samenwerking met kennisinstellingen en ontwerpers verder te ontwikkelen. De gemeente ziet zeker kansen in het verbinden van partijen met verschillende expertises. Zo kun je met elkaar iets maken wat je alleen niet kunt. Dit kan met producten/ objecten en zeker ook met kennis. Wij stimuleren deze samenwerking en kunnen partijen verbinden/ samenbrengen. Als de gemeentelijke regelgeving hierbij belemmert, nemen we die onder de loep. 1001 Arnhemmers (samen een toneelstuk maken) Arnhem telt 70 nationaliteiten. Om Arnhemmers in de gelegenheid te stellen kennis te maken met al deze nationaliteiten zou er een groot toneelstuk opgevoerd kunnen worden. Zo kunnen Arnhemmers meer te weten komen van de verschillende culturen en zo beter integreren! Arnhem is een open en diverse stad. Verschillende nationaliteiten wonen in vrede en met respect voor elkaars achtergrond samen. Uitvoering van dit idee zou dit kunnen versterken. Er zijn verschillende organisaties die wellicht kunnen helpen. Denk aan het kunstbedrijf of het Huis van Puck. Ook de relatie met wijkgericht werken kan worden gelegd. De gemeente helpt graag om de betrokkenen met elkaar in contact te brengen. Er zijn al gesprekken gevoerd om het idee nader te concretiseren en mogelijkheden voor subsidiëring te verkennen. Loket denkkracht Kinderen denken zoals dat heet ‘out of the box’. Door kinderen bijvoorbeeld in contact te brengen met bedrijven kunnen er hele creatieve en innovatieve ideeën ontstaan. Het idee van loket denkkracht is dat er een jaarlijks initiatief komt waarbij het gemeentebestuur een thema kiest en daarvoor scholieren/ studenten uitnodigt daarover mee te denken. Het gemeentebestuur wil de denkkracht die in de stad aanwezig is graag benutten. De creatieve blik van jongeren hoort daar zeker bij. Zo heeft er al eens een klimaattop plaatsgevonden en deze krijgt een vervolg. Ook ziet de gemeente mogelijkheden vanuit sport. Ook voor het vervolg van de Arnhem Agenda is dit idee een mogelijkheid die verder onderzocht en uitgewerkt moet worden.
pagina
37
Rijnkade grootste terras van Nederland (overkapping parkeerbehoefte terras aan de Rijn) De Rijnkade is een van de parels van de Arnhemse binnenstad. Mooie historische bebouwing, een zonnige ligging, prachtige terrassen maken het een aantrekkelijke plek om er te zijn. De plannen voor de zuidelijke binnenstad zijn er op gericht de kansen van de Rijnkade nog veel meer te benutten. Dit idee bevat goede suggesties om de Rijnkade te vergroten, maar daarvoor is wel nader onderzoek nodig met betrokken partijen zoals bijvoorbeeld Rijkswaterstaat. Hollands Hoop Arnhem kan uitgroeien tot ‘Hollands Hoop’ in crisistijd als de stad het voortouw neemt bij de legale wietteelt die er vroeg of laat aan komt. Het oude kantoor van de ING in Arnhem is een goede plek voor de teelt. Het kantoor van de ING aan de Velperweg komt leeg te staan. Helaas staan er meer kantoren in de stad leeg. Dat plaatst de gemeente en eigenaren voor de vraag hoe het beste met leegstand omgegaan kan worden. Arnhem, zo blijkt uit onderzoek, doet het goed als het gaat om de transformatie van panden naar nieuwe bestemmingen. Daarover is de gemeente ook in overleg met pandeigenaren. En dat vraagt om creatief en out of the box denken. Zo ontstaan verrassende oplossingen. Legale wietteelt is daarvan een voorbeeld. Een voorbeeld dat echter (nu) niet tot uitvoering gebracht kan worden aangezien het verboden is, en daarom is Hollands Hoop met de kleur rood aangeduid. Kunst Podium voor vrije kunstenaars Het zou goed zijn om in Arnhem expositieruimtes te creëren voor vrije kunstenaars in bijvoorbeeld openbare c.q. semi openbare ruimtes. Bij renovatie of nieuwbouw zou in het ontwerp meegenomen moeten worden dat er bijvoorbeeld ophangsystemen worden aangebracht. Ook zijn er in de stad veel lege etalages die mogelijkheden bieden. Het idee is al diverse keren onder de aandacht gebracht van architecten, woningcorporaties, bij de gemeente, zorgstellingen, horeca en kantoren. Dit heeft nog niet tot resultaat geleid. De gemeente vindt dit een prachtig initiatief dat zal bijdragen aan de levendigheid van de stad en het beeld van de creatieve stad Arnhem zal versterken. De gemeente kan zelf wat betekenen als het gaat om de eigen panden. Daarvoor kan contact gelegd worden met de afdeling beheer van het Vastgoedbedrijf. De gemeente kan geen uitspraken doen over panden die niet van de gemeente zijn.
Daarvoor moeten afspraken worden gemaakt met de pandeigenaren. Er worden al wel ervaringen opgedaan. Een goed voorbeeld is het festival Ruimtekoers dat in april plaatsvindt. Tijdens dit festival worden leegstaande panden tijdelijk geprogrammeerd. Tips om Arnhem aantrekkelijker te maken Arnhem doet te weinig met de Rijnkade, dat is onbegrijpelijk. De noordoever tussen de bruggen zou bestemd moeten zijn voor kroegen en grote terrassen. Aan de zuidoever kan een groot podium komen voor bandjes. Dat zal veel mensen naar de stad halen. De Korenbeurs moet plat, dat maakt de Korenmarkt aantrekkelijker en een stuk groter. Het zal er ook voor zorgen dat de lege panden achter de Korenbeurs weer invulling krijgen. Maak ook de Beekstraat en de Rijnstraat aantrekkelijker. Ze stralen saaiheid uit waardoor het winkelend publiek liever door de Koningstraat of de Jansstraat loopt. De aantrekkelijkheid van de Arnhemse binnenstad is voor de gemeente een prioriteit. De manier waarop de gemeente met de binnenstad wil omgaan is beschreven in de visie op de ontwikkeling van de Binnenstad Zuid (waaronder ook de Rijnkade valt) en de onlangs vastgestelde visie op de binnenstad. In deze visie staat op welke plekken de gemeente de nadruk wil leggen in de ontwikkeling, waar ze dan ook zelf een grote rol in zal vervullen. Er moeten keuzes gemaakt worden, aangezien niet alles kan worden aangepakt. Het initiatief in het stegengebied laat zien dat ondernemers samen veel zelf kunnen doen om de bekendheid en aantrekkelijkheid van het gebied te vergroten. Het is de bedoeling om in de Beekstraat de Jansbeek die daar vroeger doorheen liep, bovengronds te halen. Dit plan wordt in fasen gerealiseerd, afhankelijk van de beschikbare middelen. Beter Kunst en cultuurklimaat Meer dan 250 culturelen uit de brede kunst- en cultuursector ondertekenden september jl. een Pamflet van aanbevelingen voor een betere kunst- en cultuurklimaat in Arnhem. Zij presenteren graag de zaken die zij van belang vinden voor de Arnhem Agenda. Dat is beschreven in het stuk ‘Arnhem Agenda culturelen najaar 2014”. Op naar een dynamische cultuurstad! Zowel ambtelijk als bestuurlijk is de gemeente met de opstellers van het pamflet in gesprek. Er is veel energie in Arnhem om het kunst- en cultuurklimaat te versterken. De gemeente waardeert dat. Themagewijs worden de aanbevelingen besproken en bezien wie welke rol heeft.
pagina
38
Innovatieplekken Gemeenten en corporaties zorgen dat er plekken ontstaan waar mensen kunnen innoveren. Waar mogelijk en wenslijk is dit al op diverse locaties gerealiseerd, zoals bijvoorbeeld in Coehoorn (particulier initiatief), Oude Kraan of Bruishuis. Kennisoverdracht Oudere mensen die jongere mensen meenemen in het netwerk, regelgeving etc. De gemeente juicht dit initiatief toe. De kennisoverdracht kan door mensen zelf worden opgepakt, bijvoorbeeld via vrijwilligerswerk. Ondernemend onderwijs Het zou goed zijn een jaarlijkse prijsvraag te ontwikkelen waarmee scholen aan de gang gaan. Dit kan een manier zijn om goede ideeën bij scholieren te stimuleren. Het initiatief kan door verschillende organisaties worden opgepakt, zoals onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven. Maak van Burgers’ Zoo het Philips van Arnhem Een dierentuin biedt een fantastische kans om een soort techniek- en wetenschapspark te creëren op het snijpunt van allerlei actuele trends: ga dieren volgen met sensoren en maak aansprekende visualisaties van hun gedrag. De Nieuwe Wildernis trok vele duizenden bezoekers naar de bioscoop. Ook webcams trekken veel bezoekers. Los van de groene en educatiefwetenschappelijke kant kun je op een aansprekende manier tonen wat de mogelijkheden zijn van technieken die nog niet rijp zijn voor gebruik in huis. Aan de productiekant biedt het kansen voor het onderwijs. Of dit innovatieve idee kan worden gerealiseerd, is niet aan de gemeente maar aan de dierentuin. Burgers’ is een zeer innovatief en duurzaam dierenpark. Om te bekijken of de ideeën passen moeten de initiatiefnemers contact zoeken met Burgers’ Zoo.
Verdiep je in de start up cultuur Een advies aan de wethouder economische zaken: het is goed je te verdiepen in de start up cultuur. Er zijn vele tientallen boeken over geschreven. De ontwikkelingen in de moderne techniek zijn van groot belang om te volgen. Arnhem zet zich al jaren actief in voor de Start-up-Cultuur. Er zijn diverse Valorisatieprogramma’s en incubators in Arnhem waar de gemeente nauw bij betrokken is. Meestal samen met de onderwijsinstellingen. Ook biedt Arnhem Ik-Start-Smart trajecten aan voor mensen die een eigen bedrijf willen vestigen. Verbind sectoren, stimuleer studenten buiten eigen vakgebied te kijken Stimuleer studenten en docenten om buiten hokjes te denken. Juist in het verbinden van sectoren liggen grote kansen voor de komende decennia. Het is niet erg als een student life-science iets weet van sensoren of een student autotechniek iets van apps. Dit kan gestimuleerd worden met behulp van een site met studiemateriaal voorzien van populaire samenvattingen. Stimuleer het houden van openbare colleges over ontwikkelingen in het vakgebied, de maatschappelijke impact en de economische kansen. De ontwikkeling waarbij docenten en studenten buiten hun eigen vakgebied kijken krijgt de laatste jaren steeds meer vorm. Een hele goede ontwikkeling! Internet is in toenemende mate een bron van werkstukken, colleges en lezingen. Er is ook steeds meer vraag naar, waardoor deze ontwikkeling zich zeker zal doorzetten. Stimuleer een cultuur van innoveren en experimenteren Werk aan de interesse bij het grote publiek. In Silicon Valley schijnen clubs te bestaan die met van alles experimenteren. Soms misschien op het randje, maar het is een cultuur waar bedrijven als Google en Apple uit zijn ontstaan. De gemeente heeft de intentie om innovatie te stimuleren. Mochten er regels zijn die innovatie belemmeren, dan gaan we graag met initiatiefnemers in gesprek of we een en ander toch mogelijk kunnen maken.
pagina
39
Denk na over je identiteit als stad 1. Winkelen moeten we vooral stimuleren, maar is door de opkomst van Internet onherroepelijk op zijn retour. 2. Zakelijke dienstverlening is niet zelfscheppend maar volgend en dus sterk gebonden aan de Randstad. 3. Grote administratieve organisaties verdwijnen door digitalisering. 4. Cultuur is economisch nauwelijks levensvatbaar en past bovendien niet bij de stad. Volgens mij is er niemand zo zuur over Arnhem als de cultuur sector, en omgekeerd mislukken de meeste culturele evenementen hele maal of half omdat ze de gemiddelde Arnhemmer koud laten. 5. (Groen) toerisme is een goede optie. Arnhem heeft de Veluwe als Unique Selling Point, en met Burgers’ Zoo en het Openluchtmuseum grote publiekstrekkers. 6. Techniek en ontwikkeling zijn potentieel kansrijk. De sector als zodanig heeft bijna onbeperkte groeicapaciteit: mobiele toepassingen, sensoren, Internet of Things, big data, life sciences, etc. In veel van die sectoren zijn de machtsverhoudingen nog niet uitgekristalliseerd dus er liggen kansen voor mensen met ambitie. Bovendien heeft de regio twee universiteiten met een sterk bèta-profiel, en de stad zelf heeft de HAN en bedrijven in de energiesector. Maar je zult het zelf moeten doen, gevestigde bedrijven hebben eerder de neiging naar de Randstad te verhuizen dan hierheen te komen, dus de regio moet zelf voor nieuwe start-ups zorgen. De identiteit van de stad kan inderdaad door de veranderingen in de samenleving veranderen. Gesprekken zoals in het kader van de Arnhem Agenda zijn er mede voor bedoeld om daar met elkaar over te praten. In de reactie staat een aantal punten opgenoemd waarin Arnhem inderdaad zeer sterk is. Zoals het groen in de stad, en ook de technologische ontwikkeling: en dat in combinatie met groen en creatief. De sector energie- en milieutechnologie is in Arnhem sterk vertegenwoordigd.20% van de bedrijven uit de sector bevindt zich hier, 1 op de 14 banen in Arnhem komt uit deze branche. Een enorme kans voor de stad waar we erg aan trekken. Datzelfde geldt voor de kansen die het groen Arnhem biedt. Het culturele aanbod maakt dat de stad zich op dit terrein onderscheidt van andere steden in de regio. Over hoe we de kansen die dit biedt kunnen verzilveren, is de gemeente voortdurend in gesprek met de culturele sector.
Digitaal platform Maak een digitaal platform waar Arnhemse bedrijven met al hun technische vragen terecht kunnen. Maak dit zo dat resultaten ook weergegeven worden zodat allen er gebruik van kunnen maken. In het delen van kennis kan internet een grote spelen. Sites als Wikipedia bieden hiervoor goede mogelijkheden. Het advies is om een dergelijk idee binnen de kringen van ondernemers en bedrijven te bespreken. Het succes zal immers afhangen van hun bereidheid deel te nemen. Communicatie Onderhandel met de Gelderlander over de prijs voor een digitale pagina Arnhem voor iedere Arnhemmer zodat de betrokkenheid met het Arnhemse sterk wordt verbeterd. Het volgen van het lokale nieuws vergroot de betrokkenheid bij de stad inderdaad. Via de website van de Gelderlander is het voor iedereen mogelijk het regionale nieuws te lezen. De krant is echter een commercieel bedrijf dat er voor kiest om niet AL het nieuws gratis via internet aan te bieden. Als gemeente hebben we hierop geen invloed. Het nieuws van de gemeente wordt aangeboden via de website en via de Arnhemse Koerier: Een gratis huis-aan-huisblad dat bij iedereen wordt bezorgd. Verbinden Maak verbinding Arnhem-Zuid en Arnhem-Noord sterker door heel goedkoop OV-tarief voor Arnhemmers als ze de brug over gaan binnen Arnhem. Ook belangrijk voor de binnenstad. Diverse acties laten zien dat een goedkoop tarief inderdaad bijdraagt aan het gebruik van het openbaar vervoer tussen Arnhem-Noord en Arnhem-Zuid. De vraag is echter of het structureel goedkoop aanbieden van het OV bijdraagt aan een intensievere relatie tussen Noord en Zuid. Het zal vooral een verschuiving opleveren van reizigers die eerst met een andere vervoerswijze gaan naar het OV. De kosten van goedkoop OV zijn daarnaast behoorlijk hoog. De gemeente heeft hiervoor momenteel geen mogelijkheden. Kortdurende acties met een goedkoper OV-tarief vinden regelmatig plaats, bijvoorbeeld door de provincie Gelderland. Kijk hiervoor op www.ervaarhetov.nl
pagina
40
Kleinschaligheid mogelijk maken Kleinschaligheid is een gewenste tegenbeweging tegen de door efficiency en financiële winstmarges gedreven ontwikkeling naar steeds groter. Het zou ook wel eens goedkoper kunnen zijn door het wegvallen van managementlagen en bijhorende bureaucratie. Er zijn kansen, maar uiteraard ook lastige kwesties, er zullen ondergrenzen zijn. Per thema zal bekeken moeten worden wat de meest gewenste schaalgrootte is. Dit onderwerp sluit goed aan bij het thema “Menselijke Maat” en bij de ambitie van de gemeente om waar mogelijk wijksturing toe te passen waardoor lijnen tussen wijkbewoners en professionals worden verkort. Ook sluit het aan bij de ambitie om ons aanbod te de-institutionaliseren. Geïnspireerd door de Arnhem Agenda is dit voor de gemeente een belangrijke ambitie in de nieuwe Perspectiefnota. Mensen bouwen zelf Voor alle betrokkenen is dit een belangrijke omslag. Voor ons als burgers kunnen wij meer voldoening halen uit het oplossen van eigen en gezamenlijke plannen en problemen. Het nemen van meer verantwoordelijkheid levert bevrediging op, die bij het gebruik maken van externe voorzieningen vaak achterwege blijft. Een tegenbeweging tegen consumentisme is hard nodig en uitdagend: mensen bouwen zelf met elkaar. Burgers en overheid moeten dit samen oppakken. Er moet gezocht worden naar nieuwe vormen van samenwerken en besturen. Dit vraagt veel van de gemeente en van de inwoners. Het proces van de Arnhem Agenda is een mooi voorbeeld van hoe het vorm kan krijgen. Empowerment voor Kids Empowerment schoolprogramma voor diverse leeftijden. Zonder zelfkennis geen verbinding met eigen kracht, talenten, drijfveer of het vermogen de school te voltooien. Of geloof in een eigen bijdrage aan samenleving. Empowerment van kinderen in de basisschoolleeftijd is erg belangrijk en wordt op diverse manieren aangeboden. Er zijn verschillende trainingen, coaches en methodieken voor beschikbaar. Scholen maken zelf de keuze of en op welke wijze zij dit op school aanbieden of bijvoorbeeld kinderen naar een aanbod doorverwijzen. De initiatiefnemer kan contact opnemen met scholen om te vertellen over hun specifieke aanbod en aanpak.
Kindermuseum Arnhem kan een ontmoetingsplek gebruiken waar zowel volwassenen en kinderen het leuk hebben, gecombineerd met kunst en cultuur en waar je dit echt kunt beleven. Een interactief museum voor kinderen van alle leeftijden waar de kunst is afgestemd op hun belevingswereld. Waar ze het kunnen ervaren en beleven, waar alle zintuigen worden geprikkeld. Dit zou in samenwerking met ArtEZ opgezet kunnen worden. Het museum kan als doel dienen, om studieopdrachten van studenten uit te voeren in het museum, in opdracht van het museum bepaalde projecten vorm te geven, of als platvorm voor afgestudeerde studenten om te exposeren. De kinderen moeten hierbij de mogelijkheid krijgen in te zien in het proces van het ontstaan van kunst, door erbij betrokken te worden informatie van de kunstenaar te krijgen, of door middel van workshop/masterclasses, of zelfs meebouwen/ werken. Een andere functie die het museum kan hebben, is een schakelfunctie tussen culturele instellingen in Arnhem, zoals Kunstbedrijf Arnhem, Cultuurmij Oost, Introdans, en het Modern Museum Arnhem. Voor de gemeente Arnhem is dit dé manier om kunst voor een groot publiek toegankelijk te maken op een leuke, speelse en goede manier. Waarmee Arnhem kan uitstralen waar haar kracht ligt, namelijk in de kunst. En hiermee kan Arnhem laten zien dat ze het belangrijk vindt dat kinderen met kunst in aanraking komen, omdat kunst goed is voor de ontwikkeling van kinderen, en dus goed voor de toekomst van Arnhem. Kinderen kennis laten maken met kunst en cultuur is erg belangrijk. Op het gebied van cultuureducatie doen verschillende partijen veel: het Museum Arnhem, het Nederlands Openlucht Museum en het Watermuseum hebben bijvoorbeeld een aanbod gericht op kinderen. De gemeente kan de indieners van dit idee met hen in contact brengen om de mogelijkheden te bespreken.
Thema 4: Menselijke maat De Veerkracht Parade Arnhem Dit is een parade van burgerinitiatieven. Dit maandelijkse evenement wordt vanaf januari 2015 op wisselende plekken in Arnhem gehouden. https://www.facebook.com/veerkrachtparade Dit initiatief sluit helemaal aan bij het gedachtengoed van de Arnhem Agenda. Indien nodig en gewenst kan de gemeente faciliteren bij de uitwerking van ideeën. Thema 5: Samenwerking Samenhang (Veerkrachtparade) - Samenhang in de wijk in het kader van sociale, economische en culturele projecten. - Het lef hebben/durven elkaar warm te houden en samen op te trekken in voor- en tegenspoed. - Samen verbonden door toelating van beide kanten, reflectie, gelijkwaardigheid en verantwoordelijkheidsbewustzijn. - Mensen de ruimte geven door gebaande patronen los te laten zonder de samenwerking te verbreken. - Mensen dienen hun verantwoordelijkheid te nemen en te delen. - Bewust zijn wat ertoe doet door te verdiepen in stigma’s en bewust te zijn van oorzaak en gevolg. Via “wijkteams” actieve bewonersgroepen. Deze gedachten sluiten aan bij een lopend initiatief: expeditie Coehoorn met als trekker Alliander en de gemeente met een expertiseteam erom heen. Zie www.expeditiecoehoorn.nl of Facebook.
pagina
41
Samenwerking (Veerkrachtparade) Vertrouwen, Menselijkheid ook binnen organisaties; Bereiken/vinden van “ongeorganiseerde” mensen; Samenwerken is van twee kanten; Meer transparantie vanuit overheden; Minder verkokering; Consistente overheid; Proactief, directer mensen bij betrekken, anders(om)denken; Plek voor Passie; De burgers bereiken; www.meerdoenvoorminder poen.nl; samenwerking tussen coaches en professionals; Vitale verbindingen; Overzicht van activiteiten die weinig geld kosten; Mogelijke invullingen:; Experimenten & Vrijplaatsen; Creëren van erkenning en veiligheid; Mensen in organisaties weer bewust laten zijn van waarom ze er zijn; Systeem zichtbaar maken (Get the Bloody System in one Room); Omkeren rollen: ken het perspectief van anderen; ontregelen: regels voeden wantrouwen Menselijke maat (Veerkrachtparade) Elkaar blijven horen; Geïnteresseerd zijn in elkaar; Dominantie van financiën en efficiency nu te groot, ze moeten ondergeschikt zijn aan wat mensen nodig vinden; De invloed van mensen moet vergroot worden door plannen maken, ideeën te formuleren en zelf te doen; Vertrouwen in de veerkracht van (groepen van) mensen in de samenleving; Nieuwsgierigheid voor elkaar; Maatschappelijke durf vergroten; Een BOOM opzetten (samenwerken Burgers, Overheid, Onderwijs en Markt); Scenario’s, keuzes: Ambassadeurs voor samendoen / Maatschappelijke winst / Vier het verschil / Neem een risico dat het een succes wordt. De bovengenoemde uitwerking van de begrippen samenwerking en menselijke maat, maken deze begrippen meer concreet, waardoor je het beter handen en voeten kunt geven. De gemeente heeft voor de komende jaren expliciet een veranderopgave benoemd gericht op meer participatie en een groter zelforganiserend vermogen van Arnhemmers. Dit geeft zij vorm door het toepassen van wijksturing als nieuw sturingsprincipe en een radicale herordening per 1 januari 2017 van veel gemeentelijke taken en budgetten van centraal niveau naar wijkniveau. AI100-Prelude De AI100-Prelude is een methode waarbij deelnemers ervaren wat de kracht is van Appreciative Inquiry (waarderend onderzoeken) als het gaat om ‘draagvlak creëren’: het betekent gemeenschappelijkheid vinden voordat veranderingen worden aangekondigd of ingezet. Het is een interessante en op de menselijke maat gesneden methodiek die toepasbaar is in toekomstgerichte projecten, organisaties en in bijvoorbeeld burgerparticipatie. Het
pagina
42
zou een mooie basis kunnen vormen voor een ‘burgertop in continuüm’. Een of meer deelnemers van de Arnhemse Burgertop (29 november) zouden bij de leergang kunnen aansluiten. Dan leren ze om zelf het proces gaande te houden. Deze leergang kan een middel zijn om gewenste nieuwe vaardigheden eigen te maken bij het maken van beleid of bij de uitvoering van nieuwe plannen. Samenwerking Arnhem-Nijmegen Nijmeegse wensen voor Arnhemse én Nijmeegse mensen: Een democratisch regionaal bestuur: De Stadsregio Arnhem Nijmegen zal helaas verdwijnen door de kabinetten Rutte/Verhagen en Rutte/Asscher. Toch zien wij kansen voor regionale samenwerking waar burgers en organisaties kunnen inspreken en meedoen. Een goede en open regionale economie: De economieën van Arnhem en Nijmegen vullen elkaar aan. Arnhem is stad van bestuur, recht, mode en energie/milieutechnologie. Nijmegen is stad van kennis, onderwijs en zorg. Arnhem en Nijmegen moeten elkaar economisch aanvullen. Een positie in Europa: Op Europees niveau kunnen Arnhem en Nijmegen zich gezamenlijk aanmelden bij de Eurocitiesgroup. Door het inwoneraantal bij elkaar op te tellen kwalificeren de beide steden zich voor dit zinvolle gremium. Samenwerking over de regio-grenzen heen: In de ANLO (Arnhem, Nijmegen, Lingewaard en Overbetuwe) zal open overleg blijvend nodig zijn. Hierbij kan gedacht worden aan de thema’s wonen en mobiliteit die alleen gezamenlijk in goede banen te leiden zijn. Meer genieten van elkaars voorzieningen: Arnhem en Nijmegen moeten van elkaars voorzieningen gebruik maken. Arnhem heeft kracht door NOC*NSF op Papendal en door het museumcluster in Arnhem-Noord. Nijmegen heeft dan weer op het gebied van kennis, cultuur en oudheid veel te bieden. Mijn advies is: Arnhem en Nijmegen moeten van elkaar blijven profiteren. Samenwerking tussen Arnhem en Nijmegen en de andere gemeenten in de regio biedt kansen op talrijke gebieden. Nu besloten is de Stadsregio op te heffen, hebben de gemeenten besloten de samenwerking voort te zetten, en de daarbij meest geschikte vorm met elkaar te zoeken. De komende tijd wordt gewerkt aan de uitwerking van een gemeenschappelijk orgaan om de samenwerking vorm te geven. In de Triple Helix wordt samengewerkt tussen bedrijfsleven, onderwijs en onderzoek op economisch gebied. Daarnaast werkt Nijmegen (Power2 Nijmegen) en Arnhem (Energie made in [Arnhem]) samen op het gebied van duurzaamheid.
Uitstraling van de stad Te denken valt aan poëzie, entree, kunst. De uitstraling van de stad is mede bepalend voor de aantrekkelijkheid. De gemeente werkt eraan deze te verbeteren. Initiatieven en ideeën vanuit de stad zijn van harte welkom. Denk regionaal Je hoeft niet meteen een of ander formeel orgaan op te richten om als wethouder van Economische Zaken regelmatig te overleggen met je collega’s in Wageningen en Nijmegen. Of de banen nu precies in Arnhem terechtkomen, doet er niet toe. Vooral hoger opgeleiden malen niet om een kilometertje extra reizen. Tijdens de Werkconferentie werd een wollig verhaal gehouden over big data, maar begin eens met small data: Breng systematisch in kaart welke sectoren je in de regio hebt en hoeveel mensen er werken. Kijk naar relaties tussen bedrijven onderling, tussen opleidingen onderling, en tussen bedrijven en opleidingen. Kijk naar de technische ontwikkelingen die op ons af komen, probeer die te verbinden met wat we hebben en vul zo nodig gaten op. Analyseer je kansen, discussieer met betrokkenen, toon interesse. De gemeente vindt dit een goede suggestie. Het is belangrijk om informatie over de bedrijfs- en werkgelegenheidsstructuur in Arnhem goed op orde te hebben om in te kunnen spelen op de toekomst. En gelukkig gebeurt er op dit gebied al het nodige. Met behulp van informatie van onder meer gemeente, provincie, KvK, UWV en Stichting Bedrijfsleven Beroepsonderwijs ontstaat een aardig beeld van de regionale ontwikkelingen op het vlak van economie, onderwijs en arbeidsmarkt. Verder werken we nauw samen met kennisinstellingen en stimuleren we cross overs tussen opleidingen en samenwerking met bedrijfsleven. Op verschillende regionale tafels kijken we samen met onderwijs en bedrijven naar trends en ontwikkelingen, proberen kansen en knelpunten te ontdekken en pakken waar nodig acties op. Het vieren van verschillen Te vaak wordt geprobeerd om te komen tot eensgezindheid of gezamenlijke besluiten. Te vaak wordt de consensus als het hoogste doel nagestreefd. Te weinig worden verschillen tussen mensen, culturen, religies, leefgewoonten als een verrijking ervaren. Het risico van de menselijke maat kan zijn dat de
pagina
43
gelijkheid en de overeenkomsten tussen mensen de boventoon voert, terwijl juist de verschillen tussen mensen het meest interessant en aanvullend aan elkaar zijn. Bij het ontmoeten van mede wijkbewoners of - Arnhemmers gaat het niet om de grootste gemene deler, maar om het kleinste gemene veelvoud. Bij het ontwikkelen van beleids- of toekomstplannen voor Arnhem zou niet een slap aftreksel van voor iedereen geldende zaken hoofdzaak moeten uitmaken, maar zouden er voorwaarden moeten worden ontwikkeld, waaronder de meeste burgers hun verschillende eigenheid tot hun recht kunnen laten komen. Alle plannen dienen te worden getoetst op hun bijdrage aan het ‘vieren van het verschil’. Voor gemeenteambtenaren en de politiek is dit uitgangspunt ook een hele omslag. Zij zullen vele voor hen vanzelfsprekende reactiepatronen moeten durven loslaten. Zij zullen zich in een fundamenteel andere rol moeten inleven en de bijbehorende vaardigheden moeten aanleren. Arnhem is een open en veelzijdige stad. De inwoners leven hier met deze verschillen respectvol samen. Dat koesteren we en wordt door de gemeente zeker als een verrijking gezien. Bij het maken van beleids- of toekomstplannen betrekken we inwoners. Dat is logisch en belangrijk, het gaat immers om hun stad. Dat betekent inderdaad soms dat er een compromis of grootste gemene deler ontstaat. Binnen de nieuwe principes past daarentegen uitstekend dat we de verschillen op wijkniveau vieren. (Digitaal) Buddy Netwerk Digitaal Buddy Netwerk dat bijdraagt aan verbinding, zingeving en autonomie vanuit gelijkwaardigheid en authenticiteit. Het digitaal buddynetwerk behoort tot het aanbod van de organisatie / onderneming ‘OHOM. Het is een waardevol initiatief, met een deels levensbeschouwelijke, deels ideële en deels commerciële grondslag. De gemeente speelt hier geen rol in. Project Ikkel Een IKKEL is iemand die verder kijkt dan alleen zijn eigen Ik. Iemand hierin er/ herkennen geeft groter geluk voor die persoon, dat gezin of die wijk. Mensen groeien in zelfrespect. Gemeente Arnhem heeft wederzijds respect en zorg voor elkaar hoog in haar vaandel staan. Dit soort initiatieven kunnen daarbij behulpzaam zijn. De gemeente speelt hier verder geen rol in.
pagina
44
BIJLAGE 2 reflectie op ‘Arnhem op weg naar 2015’ Back to the future: Arnhem op weg naar 2015 (door Thor Smits, hoofd Stedenbouw bij de gemeente Arnhem) ‘De stad, de mensen, een reis, Arnhem op weg naar 2015’. Onder dit motto organiseerde de gemeente in 1997 een groots opgezette dialoog met de stad. Doel was de ontwikkeling van een breed gedragen langetermijnvisie op de toekomst van Arnhem. In de nieuwjaarstoespraak van burgemeester Paul Scholten werd het startsein gegeven voor een intensief proces met kringgesprekken, zeepkist speeches, discussiediners, een prijsvraag, een brievenen kaartenactie, toekomstbeeldsessies, een ‘Hotel 2015’ waarin door het publiek scenariokamers bezocht konden worden, en een groot afrondend stadsdebat. Nog hetzelfde jaar was de visie af en werd het vastgelegd in een mooi vormgegeven boekje. Het is nu 2015, het jaar waarnaar in Arnhem 18 jaar geleden vooruit werd gekeken als een stip op een nog heel verre horizon. Ook nu is de gemeente weer in dialoog met de stad onder de titel ‘Arnhem Agenda’. Een mooi moment om eens terug te kijken. Hoe zagen Arnhemmers 18 jaar geleden de toekomst, kloppen de voorspellingen van destijds een beetje en wat is er in gedaan met de visie? Hoe keken Arnhemmers 18 jaar geleden naar de toekomst? De jaren ‘90 van de vorige eeuw waren een optimistische tijd. Het communisme was verdwenen, Europa werd definitief verenigd met het verdrag van Maastricht, en de welvaart schoot door het plafond. Het Gelredome was in aanbouw, die de kern zou vormen van een tweede stadscentrum in ArnhemZuid. In het oude centrum startte het gigantische stationsproject Arnhem Centraal. In Driel-Oost zou niet lang daarna de eerste schop de grond in gaan voor de geheel nieuwe woonwijk Schuytgraaf. Er werd van uitgegaan dat Arnhem zou groeien van de toen 135.000 inwoners tot 160.000 in 2015. Daarvoor waren 14.000 nieuwe woningen nodig (ter vergelijking: 2 keer Presikhaaf), 340.000 m2 extra kantoren (25 Rijkswaterstaat-torens), 26.000 m2 detailhandel (6 V&D’s), en 108 hectare bedrijventerrein (de oppervlakte van de binnenstad). pagina
45
Het beeld van Arnhem in 2015 werd dan ook overheerst door een angst voor een ongebreidelde verstedelijking, ten koste van de leefbaarheid, de menselijke maat en vooral het kostbare Arnhemse groen. Een groot deel van de visie uit 1997 gaat dan ook over het aanbrengen van een goede balans tussen verdere groei van de stad en het behoud van de ‘menselijke maat’ en van het groen in en om de stad. Toenemende dynamiek en groei waren prima, maar dan wel met respect voor bestaande waarden. Daarnaast was er vrees voor de toenemende individualisering, die zou leiden tot het verdwijnen van maatschappelijke samenhang. De stad zou kunnen verworden tot een mozaïek van verschillende ‘leefstijlen’ die allemaal op afzonderlijke eilandjes van elkaar zouden vervreemden, in plaats van samen een betrokken stedelijke gemeenschap te vormen. Om dit een beetje in goede banen te leiden werd gepleit voor en stad met grote heterogene wijken en daarbinnen kleine homogene buurten. Een aantrekkelijk ingerichte openbare ruimte kreeg daarbij de belangrijke rol toebedeeld om als ontmoetingsplaats te dienen voor de verschillende leefstijlen. De derde rode draad in het toekomstbeeld van 18 jaar geleden is de toenemende sociale tweedeling in de stad. Voorkomen moest worden dat Arnhem in 2015 vervallen zou zijn tot een grauwe, voor de helft verarmde stad. Daarom moest de uitdaging aangegaan worden ´om de Arnhemse economie om te vormen tot een economie die alle Arnhemmers kansen biedt en voldoet aan de behoefte van alle lagen van de beroepsbevolking´. Ook dit uiteraard met inachtneming van het gekoesterde groene, relatief ontspannen karakter van de stad. Tot slot zou het leven in het Arnhem van 2015 niet alleen goed maar vooral ook leuk moeten zijn. Dat kon bereikt worden door de zegeningen van de stad op cultureel, sportief en recreatief gebied ten volle uit te buiten. Als ArtA in 1997 al bedacht was, zou het naadloos in de visie voor Arnhem 2015 gepast hebben.
Kloppen de voorspellingen van destijds over Arnhem in 2015 een beetje? Samengevat komt de visie voor Arnhem in 2015 er op neer dat er een positieve draai gegeven moest worden aan een aantal negatieve ontwikkelingen die in 1997 werden waargenomen. Dit moest gebeuren met behoud van typisch Arnhemse kwaliteiten die als het even kon zelfs versterkt konden worden. De visie bevat verder geen weidse vergezichten, gewaagde voorspellingen of grote ideeën. Dat kan komen omdat het eindproduct van een brede dialoog noodgedwongen naar de gemiddelde mening tendeert. In het voorafgaande proces was juist heel veel ruimte om buiten de kaders te denken, maar extremen komen toch van eigenwijze eenlingen en halen meestal de eindstreep van het groepsresultaat niet. Een concrete voorspelling voor 2015 is in de visie van destijds alleen gedaan voor wat betreft de groei van de stad. Die is iets minder hard gegaan dan voorzien. Het bevolkingsaantal van 160.000 wordt pas in 2030 verwacht en Arnhem heeft geen tekort maar een fors overschot aan kantoren, detailhandel en bedrijventerreinen. Gelredome is voltooid en heeft veel dynamiek gebracht, maar is niet de kern geworden van een nieuw zuidelijk stadscentrum. Schuytgraaf is een prachtige wijk geworden om te wonen en is een verrijking voor de stad, maar het is nog lang niet af. En wie had het in 1997 kunnen bedenken: het nieuwe station waarvan de bouw in dat jaar werd gestart wordt juist in het zo symbolische jaar 2015 dan toch eindelijk voltooid. Wat wel opvalt, is dat een aantal van de thema’s die in 1997 genoemd werden, nu nog steeds heel actueel is. Het meer benutten van de natuurlijke potentie van Arnhem en de behoefte aan de menselijke maat in de stad kunnen zo weer opgenomen worden in de Arnhem Agenda van vandaag. Ook het bestrijden van de tweedeling in de stad en het stimuleren van een economie die werkgelegenheid biedt voor alle lagen van de bevolking is nog altijd aan de orde. Wat is er na 1997 gedaan met de visie? Voor het traject Arnhem op weg naar 2015 geldt dat de reis belangrijker is geweest dan het doel. De meeste waarde moet worden toegekend aan het proces, niet zozeer aan het visiedocument dat het resultaat was. Het proces was inspirerend, leuk en trok vooral ook doelgroepen die normaal niet zo te porren zijn voor dit soort dingen. Bij elkaar hebben duizenden Arnhemmers op de één of andere manier een rol gespeeld in het proces. De lijnen tussen deelnemers, ambtenaren en bestuurders waren kort en er werd veel gedaan, maar weinig vergaderd.
pagina
46
Het visiedocument was bedoeld om mee te geven aan de nieuwe gemeenteraad. Vlak na voltooiing ervan waren er verkiezingen. De bestuurders die het proces hadden getrokken verdwenen uit het college en niet heel lang erna trad er een nieuwe gemeentesecretaris aan die niet zo gek veel had met het gedachtengoed van zijn voorganger. Na afronding van het proces werden er nog wel ‘venstermanagers’ aangesteld die zorg moesten dragen voor de implementatie van de visie, maar in de praktijk verdween het visiedocument redelijk geruisloos in de bureaulade. Maar dat gold niet voor de geest van Arnhem op weg naar 2015! Nog tot op heden wordt er door velen vol lof gesproken over het proces en wordt het als voorbeeld genoemd van hoe interactieve beleidsvorming er uit zou moet zien. En nog heel lang werd het label ‘Arnhem op weg naar 2015’ op allerlei visies en beleidsproducten geplakt als een soort kwaliteitskeurmerk voor draagvlak. Onderdelen van de visie kwamen in een heel andere gedaante weer terug. Zo is de gouden combinatie van tweedeling bestrijden en tegelijkertijd investeren in de aantrekkelijkheid van de stad prominent onderdeel van de zogenaamde ‘Marlet-methode’, die in 2008 de basis werd van het gemeentelijk beleid. Daarnaast heeft Arnhem 2015 voor een belangrijk deel het draagvlak gecreëerd voor de oplossing van de drie grootste problemen die Arnhem in 1997 teisterden en die bijna terloops in de visie beschreven staan: Drugsoverlast, prostitutie en de achterstandswijken. Wie vanuit 1997 met een tijdmachine een kijkje zou nemen in het Klarendal, Spijkerkwartier, Malburgen of Presikhaaf van 2015 zou versteld staan van de enorme verbeteringen die daar sindsdien hebben plaatsgevonden. Wat dat betreft is er gelukkig heel erg veel bereikt in de afgelopen 18 jaar. En of we het nou hebben over de visie van toen of de agenda van nu, de constante is Arnhem zelf; simpelweg een geweldig mooie stad. (Met dank aan Margriet Snijders en Joke van Doorne, destijds respectievelijk als ambtenaar en wethouder betrokken bij Arnhem op weg naar 2015, voor hun bereidheid diep het geheugen te graven.)
BIJLAGE 3 Deelnemers Strategische begeleidingscommissie Het proces van de Arnhem Agenda werd begeleid door de Strategische Begeleidingscommissie. De deelnemers zijn belangrijke ambassadeurs voor Arnhem. Zij adviseren over het proces van de Arnhem Agenda. Peter de Haan site director Arnhem Akzo Nobel John de Beijer directeur Giesbers Projectontwikkeling Jochem Schellens directeur Papendal Cees van den Bos programmamanager participatie & vrijwillige Inzet Arnhem (VIA) Ria Oudega directeur Bibliotheek Arnhem Nilay Külci ondernemer Human Connect Frans de Vijlder lector Goed Bestuur en innovatiedynamiek in Maatschappelijke Organisaties - Hogeschool Arnhem-Nijmegen Willem Hofstede ondernemer/initiator As we Speak Hannie Jansen voorzitter Raad van Bestuur RIBW Cathelijne Bouwkamp raadslid gemeente Arnhem Lea Manders raadslid gemeente Arnhem Herman Kaiser, voorzitter burgemeester gemeente Arnhem Martijn Leisink wethouder gemeente Arnhem Caroline van de Wiel gemeentesecretaris Arnhem Gert Boeve, secretaris
pagina
47
strateeg gemeente Arnhem
pagina
48
