g n i
d i e l
n I
Leven zonder dwang ‘Anarchisme’ betekent: niet willen heersen en niet willen dat anderen over jou heersen. ‘Anarchie’ betekent ‘zonder heerser’. Een anarchie is een samenleving zonder dwang, dus zonder geweld. Want wie wil er overheerst worden? Niemand toch? Dan is het logies om ook zelf niet te heersen over anderen. Geen bazen, geen knechten. Iedereen is vrij. Anarchisten zijn er niet op uit om van anderen te profiteren, maar om zodanig te leven dat je elkaar niet belemmert en dat je elkaar helpt als dat nodig is. En dat je anderen niet schaadt, ook al leven die anderen in een lage-lonen land, of worden ze pas over 98 jaar geboren. Of ze zijn dieren zoals een tureluur of kistkalf.
Een samenleving is dwang- en ‘schadevrij’ wanneer alles dat iedereen doet en maakt, gelijktijdig en oneindig door iedereen gedaan en gemaakt zou kunnen worden. Niet meer spullen willen hebben dan iedereen op aarde zou kunnen hebben, zonder dat de aarde stukje bij beetje onleefbaar wordt. Steeds meer dieren sterven, doordat mensen bijvoorbeeld autorijden en huizen bouwen, en grotendeels daardoor poolijs smelt, en woud gekapt wordt. Gelukkig leven kan iedereen ook — of juist — zonder (restjes) hebzucht.
We kunnen alleen leven zonder dwang wanneer we beslissingen zelf nemen, met groepen mensen die we het beste kennen, in straten, wijken, dorpen en bedrijven. Wat we doen — samen of alleen — vindt meestal plaats in de direkte omgeving. Daar zouden dus ook alle beslissingen gemaakt moeten worden. Voor beslissingen die van invloed (kunnen) zijn op anderen verder weg, in ruimte en in tijd, kan zonodig iedereen op de wereld meebeslissen. Dit kan door wensen van plaatselijke groepen (per mail) door te geven aan alle andere. Door heen en weer te mailen, te schrijven of bij elkaar te komen op wereldwijde of regionale bijeenkomsten, kunnen wereldwijd wensen op elkaar afgestemd worden en konflikten voorkomen of opgelost. Dit alles niet op basis van winstoverwegingen maar om op een eerlijke en sociale manier samen op deze aarde te leven.
Iedereen kan zich anarchist noemen, en dit op een eigen manier invullen. Toch kan je wel stellen dat alle anarchisten als het ware allergies zijn voor dwang. Ik denk eerlijk gezegd dat dit aangeboren is. Bij anarchisten, bij iedereen...!
Veel uit deze tekst hebben wij dankbaar overgenomen uit ‘Anarchie tisdat?’ van uitgeverij Atalanta, Utrecht
Makers van deze tentoonstelling: Liefke Dolmans, Kornee van der Haven, Menno Sijtsma en Metha de Vries — een werkgroep van de Utrechtse anarchistische groep Ithaka. Tekeningen bij onder andere de titels: Ka Vormgeving: Jeroen Vernooij
Leven in een -s ta
d
Een dag in een anarchistische stad Vandaag sta ik niet op om acht uur ‘s morgens omdat ik van mijn baas op tijd op het werk moet zijn, maar word wakker als ik wakker wil worden en begeef mij fietsend op weg naar een plekje net buiten de stad, om samen met wat andere mensen die ik daar toevallig heb ontmoet wat bij te praten en in de loop van de middag de appels te plukken. Vroeger was er op deze plek een autofabriek. Even nadat we in de stadswijken samen hadden besloten geen auto’s meer te maken, omdat die toch alleen maar stinken en ruimte innemen, is deze fabriek gesloten en gesloopt. Op het terrein groeien nu weer wat planten. Samen met het ‘fruitgroepje’ hebben we het terrein weer een beetje ontgonnen en komen er nu drie dagen per week om wat in de natuur te werken. De boomgaard bestaat niet uit strakke lanen met appelbomen, maar uit allerlei boomsoorten, struiken, kris kras door elkaar. Vandaag zijn de appels aan de beurt. broodVoordat is helaasikniet op weg meergazonaar vers,de van boomgaard, gisteren. Ikeet haalde ik nog hetwat bij boterhammen de buurman, die alsafontbijt. en Het toe zin heeft wat brood te bakken voor de buurt. Ik help hem ook soms aan wat meel als hij weer wat wil gaan bakken. Dat meel krijgen we weer van iemand naast onze boomgaard die een oude molen in stand houdt en deze tegelijkertijd gebruikt om het graan uit de omgeving tot meel te malen. Vandaag heb ik een rode sportfiets met maar liefst zeven versnellingen. Heb ik even geluk! Gisteren had ik zo’n langzame opoefiets. Wel grappig, steeds weer op een andere fiets, waarvan je vrij door de hele stad gebruik kan maken. Soms heb ik geen fiets, dan zijn alle fietsen in gebruik. Dat geeft niets, dan ga ik lopen en geniet ik van de natuur. Of als ik daar geen zin in heb, ga ik die dag dichter bij huis iets doen. Bijvoorbeeld broodbakken voor de straat of de was doen, ik neem dan meteen de was mee van mijn buurman (hij heeft een hekel aan de was doen). Met de racefiets kan ik lekker snel vandaag over de voormalige A4 krossen. Die is nu in gebruik als fietsen wandelsnelweg. Ook is er weinig wind. Om me heen zie ik ruige stukken bos, afgewisseld met tuintjes, daar waar vroeger alleen kale weilanden waren. Nauwelijks iemand eet nog vlees of drinkt melk, zodat er veel meer ruimte is gekomen voor natuur en appelbomen in plaats van door hekken omgeven weilanden met varkensschuren en gevangen melkkoeien. Voordat ik naar de boomgaard ga, fiets ik nog even door de stad met wat potten appelmoes in mijn fietskar. Ik ben namelijk bezig met een cursus biologie. Een oude vriend heeft heel veel plantenkennis en wilde mij graag samen met wat andere mensen meer leren over dieren en planten. Misschien heeft hij zin in appelmoes, de appelmoes is zo lekker dit jaar, ik heb wat voor hem meegenomen om hem te bedanken. Op straat groet ik de mensen. Sinds we in de nieuwe stad wonen zijn de mensen om me heen vrolijker, ze lachen naar elkaar, geven weer om elkaar en om hun omgeving en dat maakt mij dan weer gelukkig. In de stad is constant activiteit van mensen. In mijn straat is altijd wel wat te doen. Mensen maken muziek, organiseren thuis een kleine tentoonstelling over wat dan ook, discussiëren op straat over hoe dingen toch nog weer anders of beter kunnen. Want ook een anarchistische wereld is natuurlijk nooit af. Want saai en vervelend zijn bijvoorbeeld de wijkvergaderingen. We werken met consensus, wat soms nogal langzaam funktioneert. Aan de andere kant krijgt iedereen de ruimte haar of zijn ideeën over het gezamelijk organiseren van de wijk te uiten. Iedereen kent elkaar goed en aarzelt ook niet bij iemand langs te gaan als zij of hij op de een of andere manier hulp nodig heeft. Maar vanmiddag ben ik even weg uit de stad, uit de drukte. Ik scheur op mijn racefiets naar de appelbomen. Ik pluk een appel en keuvel wat met de andere mensen op de tuin. Samen besluiten we vandaag een feestje te bouwen. Een paar mensen hebben wat muziekinstrumenten meegenomen. Ik schrijf een gedicht over de lente. ‘s Avonds fiets ik lekker in het donker en in doodse stilte naar huis.
in
k j i t k a r p
Een anarchistische kijk op... Anarchisten zijn aktief rond verschillende onderwerpen. Ze kunnen proberen zich met al deze onderwerpen bezig te houden, maar meestal leggen ze wel een bepaalde nadruk: een nadruk voortkomend uit interesse of uit een bepaalde visie op het anarchisme. Want het anarchisme kent vele vormen en verschillende stromingen, deze zijn niet vastgeroest in een vast stramien. Hieronder staan onderwerpen die door de makers van de tentoonstelling als belangrijk worden gezien. Je zal wellicht ontdekken dat sommige anarchistische ideeën eigenlijk heel normaal zijn.
Milieu, ecologie en natuur Anarchisten zien de natuur niet als ondergeschikt aan de mens, zij vinden dat de natuur een waarde op zichzelf heeft, en proberen haar zo min mogelijk te belasten. Een sobere levensstijl zorgt ervoor dat er genoeg ruimte is voor alle levensvormen zoals planten, dieren en mensen.
Vuurspuug-act bij Heksennacht, demonstratie tegen geweld op vrouwen, in Rotterdam
Feminisme, antiseksisme Onderwijs en opvoeding
Demonstratie tegen commercialisering van het onderwijs tijdens een vergadering van de EU-cultuurministers in Salamanca in 2001
Alle mensen moeten zich vrij kunnen ontwikkelen, zonder de vrijheid van (ontwikkeling) van andere mensen te beperken. Kinderen moeten dus wel leren dat er grenzen zijn, dat ze niet alleen op de wereld zijn en moeten delen. Verder is het belangrijk dat mensen(kinderen) zich kunnen ontwikkelen op de gebieden die hen interesseren. Daarvoor is voldoende en divers (leer)aanbod nodig. Dergelijke visies leven ook in de reguliere pedagogiek!
De omgang met andere dieren dan mensen Anarchistische veganisten vinden dat alle dieren (dus ook mensen) vrij zouden moeten zijn om hun eigen leven te leven. Daarom willen zij dieren niet zien als een middel of een industrieel produkt. Zij zijn tegen diergebruik: veelteelt, huisdieren, dierentuinen, dieren in circussen, dierproeven enzovoorts. Veganisten gebruiken (zo veel mogelijk) alleen plantaardige materialen en kunststof. Tour van Food Not Bombs Nederland (Gratis Eten) door Polen, in 2003. Food not Bombs is een wereldwijd netwerk van groepen die maaltijden maken van overgebleven voedsel en die gratis uitdelen op straat.
Anarchafeministen willen de machtsverschillen tussen man en vrouw laten verdwijnen door te werken aan het verdwijnen van (oneerlijke) machtsverhoudingen in het algemeen. Een belangrijke gedachte van het anarchafeminisme is de vrijheid om te zijn zoals je zelf wilt, en je zo te mogen gedragen als je wilt, los van bestaande, stereotiepe ideeën over mannen en vrouwen. Denk niet in stereotiepen, denk in mensen! Ook het idee van het gezin als het enige ideaal wordt als beperkend en onderdrukkend ervaren. Bepaal zelf hoe je woont en hoe je je relaties vormt!
in prakt
ijk
Drugs Drugs, dus alcohol, tabak, en ook chocolade en koffie, belemmeren de mens om (helder) zelf te denken en eigen keuzes te maken. Anarchisten zijn voor zelf kunnen kiezen, en dus zijn een deel van de anarchisten tegen elke vorm van drugs. Het tegen alcohol zijn komt onder andere voort uit dat begin 20e eeuw veel (arbeiders)loon op vrijdag direkt werd omgezet in drank in de buurtkroeg. “Hierdoor was er vaak geen geld meer over voor de ontwikkeling van het gezin (schoolgeld, eten, boeken)” (citaat van Domela Nieuwenhuis).
Anti-kapitalisme en eigenbeheer Anarchisten zijn voor geven naar vermogen en nemen naar behoefte. Zo zijn er weggeefwinkels (gratis kringloop), gratis-eten kookkollektieven (gebruiken voedsel dat anders weggegooid zou worden) en Voedselkoöperaties (Voko’s), en mensen zijn bezig met wonen en werken in eigen beheer. Zonder bazen, maar wel met coördinatie! En op sociale en ecologische wijze. Anarchisten willen dat het ekonomische systeem drastisch verandert. Anarchisten willen namelijk geen maatschappij waarin de ene mens rijk wordt ten koste de ander. Je hebt ook anarcho-syndicalisten. Zij organiseren zich door middel van vakbonden, om zo hun werk in eigen beheer te krijgen. Organisaties en fabrieken willen zij gerund zien door de ‘werknemers’.
Kraak van een woonhuis in Utrecht, 2003
Bruckman Op 18 december 2001 ging de Argentijnse fabriek Bruckman over de kop. De werknemers besloten een coöperatie op te richten en het bedrijf in eigen beheer verder te laten draaien. Dit lukte wonderwel, iedereen kreeg (een gelijk) loon. Deze Argentijnse onderneming werd een wereldwijd symbool van de strijd tegen de neoliberale globalisering. In heel Argentinië zijn er sinds de crisis van december 2001 meer dan 200 bedrijven in handen van de arbeiders.
Voor ontwapenig
Religie Veel anarchisten zijn tegen religie, omdat religie maakt dat mensen minder zelf nadenken en dus minder goed eigen keuzes kunnen maken. “De staat en de kerk onderdrukken mensen op ongeveer de zelfde manier” (citaat Domela Nieuwenhuis). Ook nieuwe religies zonder kerk benadelen het kritisch nadenken, en de open nieuwsgierigheid. Er is ook een groep christenanarchisten, die en christelijk zijn en anarchist. Zij halen inspiratie uit gedachten als ‘heb uw naaste lief als uzelf’. Vrouwenaktie bij vliegbasis Volkel voor vrede en ontwapening
a l e m o D n a V a d a D t to TASADAY In 1971 werd in de Filippijnen een onbekende stam ontdekt, de Tasaday. Alhoewel om deze stam later veel mythes ontstaan zijn, zou zij een bewijs kunnen vormen van de vraag of anarchistisch menselijk samen leven, zonder hierarchie, kapitalisme en geweld mogelijk zou zijn. Binnen de Tasaday-stam bleek dit eeuwenlang mogelijk. Zij leefden van wat het bos hen gaf, bedreven geen landbouw. Ook kenden zij geen woorden voor oorlog of geweld. De Tasaday leefden gemeenschappelijk en kenden binnen hun stam geen hierarchie. De ontdekking van de Tasaday betekende meteen ook het einde van die levenswijze. Inmiddels leeft hun stam van de landbouw en leeft men volgens de normen en regels van de westerse samenleving. Meer info: www.tasaday.com
DOMELA NIEUWENHUIS De bekendste Nederlandse anarchist is wel Domela Nieuwenhuis. Begonnen als dominee en later kamerlid voor de sociaal-democraten ontwikkelde hij zich later tot ‘vrij socialist’ en atheist. Nieuwenhuis geloofde in het socialisme, maar vond niet dat het bij economische vrijheid alleen moest blijven. Ook de macht van de staat en kerk moest worden ingebannen, zodat de mens in alle opzichten vrij kon zijn. Domela’s anarchisme wortelde in de Friese traditie, alwaar het anarchisme grote populariteit genoot onder de veenarbeiders. Het uiterste Zuid-Oosten van Friesland was in de late 19e eeuw een belangrijk veenwinningsgebied. Domela Nieuwenhuis kwam er vaak op zijn propagandatochten en streed voor betere levensomstandigheden van de veenarbeiders. Nog steeds wordt er jaarlijks met Pinksteren in de Friese plaats Appelscha een weekeind georganiseerd over het anarchisme van vandaag op de vrij-socialistische camping “Tot vrijheidsbezinning”. Zie www.pinksterlanddagen.nl
LABADISTEN Anarchistische experimenten kwamen in het verleden soms ook uit meer onverwachte hoek. Zo zien we dat met name radicale christelijke bewegingen in het verleden zich soms bediend hebben van uitgesproken anarchistische standpunten. De bijbel bevat immers passages die anarchistisch en communisitisch kunnen worden opgevat: “En allen die geloofden, waren bijeen, en hadden alle dingen gemeen; en zij verkochten hun goederen en have, en verdeelden ze aan allen, naar dat elk van node had.” (Handelingen 2: 44-45) Sommige groepen zoals de zogenaamde Labadisten (1669-1725) namen dit bijbels principe heel serieus. Zij vestigden zich als commune in een klein slot in de buurt van een Fries dorp (Wieuwerd). De Labadisten organiseerden zo collectief bezit en keerden zich door zelfbeheer af van de staat. In een afgezwakte vorm zou dit ideaal nog bij sommige van de huidige kloostergemeenschappen gevonden kunnen worden.
DADA Ook in de literatuur kent anarchistische elementen. De bekendste anarchistische literatuur is wel die van de Dada-auteurs, van wie een groot aantal actief was in de anarchistische beweging van de jaren tien en twintig. Hugo Ball (1888-1927) bijvoorbeeld schreef gedichten waarin hij de taal totaal omkeerde en nog slechts werkte met klank-gedichten, zodat een ware woorden-anarchie ontstaat, een autonome klank-taal. Het gedicht hiernaast is hier een goed voorbeeld van.
brulba dorri daula dalla sula lori wauga malla lori damma fusmalu Dasche mame came rilla schursche saga moll vasvilla suri pauge fuzmalu Dolli gamba bokamufti sabel ize spogagufti palazuma poja gei mula dampe dori villa alles virds schavi drestilla offi lima dozapau prozadau
tes t n E
! u n
Hoe Anarchistisch ben jij? Met behulp van onderstaande test kun je ontdekken of anarchisme ver van je afstaat of niet. De test geeft onze opvatting van anarchisme weer.
B
A 1 2
Als ik ‘s middags trek heb eet ik het liefst:
Een appel uit de supermarkt, of een stuk kaas uit het vuistje
De welvaart van het westen en de armoede in het zuiden van de wereld komen door:
3
Weet ik niet
Geef ik het een snoepje, of aai ik het over de bol
Als mijn kind huilt dan:
4
5 6
Een kat, want die gaat lekker haar eigen gang
Als huisdier neem ik:
Recht op gezondheidszorg, scholing, werk, en stemrecht
Vrijheid is:
Kollektieve voorzieningen...
7
Kleding:
8 9
Werk:
Beantwoord de vragen door een stip te zetten in kolom A, B of C. Onderaan alle vragen zet je een (denkbeeldige) stip bij de kolom waar jij de meeste stippen in hebt gezet.
Een kroket uit de muur, of een broodje ham-kaas
C Een biologische mueslibol, of een stuk Max Havelaar-chocolade
Omdat wij harder werken dan zij
Dumpprijzen van westerse goederen en te lage lonen, beide in het zuiden
Zeg ik dat het stil moet zijn, eventueel geef ik het een opvoedende tik
Laat ik het huilen en vraag ik wat er is, geef ik het aandacht
Een hond, dan ga ik nog eens wandelen!
Alle middelen zijn geoorloofd om te bereiken wat ik wil
Geen huisdieren, dieren moeten hun eigen leven kunnen leiden
Je leven leiden zoals je zelf wilt, zonder anderen te belemmeren in hun leven
Daarover beslist de overheid
Deze moeten zoveel mogelijk geprivatiseerd worden
Daarover beslist iedereen
Je mag aantrekken wat je wilt, maar je kunt beter niet te veel afwijken
Je moet je met je kleding conformeren naar je omgeving
Iedereen mag zich precies kleden zoals hij of zij zelf wil
Het is belangrijk betaald werk te hebben, omdat je niet op andermens geld moet teren
Mannen en vrouwen:
Open het klepje onder jouw kolom!
De vrouw heeft nu even veel mogelijkheden als de man, de emancipatie heeft haar doel bereikt
“Je past je gemakkelijk aan, en neemt een gematigde positie in”
Het is niet vanzelfsprekend dat een deel van mijn hardverdiende geld naar niet-werkenden gaat
Mannen en vrouwen hebben aparte taken in het leven
“Je hebt ons inziens behoorlijk wat autoritaire en/of egoïstische ideeën”
Je kunt net zo goed vrijwilligerswerk doen als betaald werk: de betaling zegt niets over of het belangrijk werk is Onze maatschappij wordt te veel gedomineerd door ‘mannelijke’ ideeën en gedragingen
“Je hebt behoorlijk wat anarchistische ideeën!”
