Kok Lisa en Lin.indd 8
25-03-2009 09:15:59
inleiding
Een superavond
Het plein zag er betoverend uit. De nachtelijke hemel boven een moderne stad midden in China, de lichtjes van nieuwe hoogbouw en al die mensen die zich vermaakten met eenvoudige en vredelievende spellen: het leek een scène uit een film. Het verkeer stond al enige tijd vast, dus stelde iemand in ons gezelschap voor de taxi te verlaten en een kijkje te nemen. Het volgende moment liepen wij ertussen, als figuranten op de verkeerde set. Verwonderd keken wij links en rechts naar volwassen dansers en touwtjespringende kinderen, zonder dat de aanwezigen ons – de enige niet-Chinezen op het plein – nou zo bijzonder leken te vinden. Zoals vrijwel alles in China was ook dat plein van een indrukwekkende schaal. Tientallen, meestal ouderen, dansten de Qigong, een antieke dans bedoeld om de ledematen soepel te houden. Ze dansten geroutineerd, met een blik alsof ze op de bus stonden te wachten, soms een vage glimlach om de mond. In het Westen zouden velen het niet durven, of het moest zijn met een kijk-mij-nu-eens-gek-doenlach die meer leek te zeggen over de verlegenheid die overwonnen moest worden dan over oprechte blijdschap diep van binnen. In Shiyan schaamde niemand zich en waarom zouden ze, ze dansten er de avond ervoor en de avond erna waarschijnlijk ook, uren achter elkaar, in keurige rijen. ’s Morgens tai chi in het park, ’s avonds een pasje op het plein – met hun echtgenoot of hun buurvrouw of hun
9
Kok Lisa en Lin.indd 9
25-03-2009 09:16:03
beste vriendin. Elders op het plein stonden jongeren in groepjes te kijken naar een hooggeplaatst en gigantisch scherm waarop een speelfilm werd vertoond. Tussen de dansers en filmkijkers door ratelden de wieltjes van skeelers en skateboards over de tegels: ook de jongsten vermaakten zich uitstekend op die warme avond in de subtropen, een willekeurige avond voor hen, een superavond voor ons. In een hoek trapte een groep vrouwen een soort shuttle naar elkaar over, zoals jongens in het Westen doen met een bal. De shuttle bestond uit vier felgekleurde veren, aan de punten bijeengehouden door een rond stuk ijzer ter grootte van een twee-euromunt. Net als bij een bal ging het erom de shuttle niet op de grond te laten komen, hem het liefste nog even hoog te houden met het dijbeen, de enkel of de heup. Terwijl we stonden te kijken naar deze combinatie van samenspel en elkaar aftroeven in trucs, vroegen onze kinderen om ook mee te mogen doen. Natuurlijk. Na een voortreffelijk diner in een modern restaurant dat verder alleen door Chinezen was bezocht, zat de stemming er goed in. We waren met zijn achten, wij en de familie Visser, en alle acht deden we een stap naar voren en de kring maakte gastvrij plaats voor ons nieuwkomers. Uiteraard konden wij het lang niet zo goed als de Chinese vrouwen. De vriendelijk bedoelde lachsalvo’s moedigden ons aan, en vooral onze oudste dochter Lisa voelde zich in haar element. Een paar vrouwen van een jaar of veertig ont-
10
Kok Lisa en Lin.indd 10
25-03-2009 09:16:03
fermden zich over haar en brachten haar geduldig enkele kneepjes bij. Lisa wist van geen ophouden en we moesten haar na een uur bezweet en al van het plein afsleuren. Bij een standje kochten we onze eigen shuttles, als lokmiddel om haar mee te krijgen. Dat lukte alleen met de belofte dat we er de volgende avond weer heen zouden gaan. Oppervlakkig beschouwd was er weinig speciaals aan: een ervaring waarmee iedere toerist thuis kan komen. Anderen zouden net zo goed als wij zijn opgenomen door die hartelijke dames met hun kleurrijke shuttles. Wij maakten onszelf heus niet wijs dat het Chinese uiterlijk van onze dochters voor hen verschil uitmaakte, al was die gedachte wel erg verleidelijk. Het bijzondere zat tussen onze oren. En dat is precies de plek waar het ons in dit reisverslag om te doen is. Miljoenen buitenlanders gaan ieder jaar naar China en velen van hen maken interessante dingen mee. Maar slechts een klein deel hiervan komt er met de missie die wij ons hadden opgelegd: onze kinderen laten kennismaken met hun geboorteland. Op de leeftijd van tien en zeventien maanden werden Lisa en Lin weggeplukt uit China, door ons, die zo graag kinderen wilden, maar ze niet zelf konden krijgen. En als elf- en negenjarige meiden keerden ze terug, uiteraard zonder herinneringen aan hun korte eerste periode in China, maar wel met verwachtingen. Wij hadden onze meisjes geadopteerd, daarna stelselmatig geïndoctrineerd met pro-Chinese sentimenten, en nu hadden wij ze voorgesteld een reis door China te maken. Achteraf leek het ons een mooi plan er een boek aan te wijden. Dat laatste besluit was snel genomen. Voor ons als freelancejournalisten voelde het bijna als voor de hand liggend om het bijzondere wat wij meenden te hebben meegemaakt vast te leggen. In tijdschriften en kranten hadden we dat al zo vaak gedaan, ervaringen uit de particuliere sfeer openbaar maken, zelfs in
11
Kok Lisa en Lin.indd 11
25-03-2009 09:16:04
boeken, dus waarom nu niet? De kinderen waren er inmiddels wel aan gewend tot onderwerp te worden verheven, hun hele aankomst in Nederland en wat daaraan voorafging, staat beschreven in Dochters van ver. Een boek over de terugkeer naar hun land van herkomst zou hier een mooi vervolg op zijn. Een verslag van de reis in het zaterdagmagazine van de Volkskrant in het najaar van 2007 had dermate veel reacties losgemaakt dat we besloten het verhaal uit te breiden en te verdiepen. Zonder daarbij het accent weg te halen waar dat ook in de krantenreportage had gelegen: bij ons. Eigenlijk is dit boek meer een verslag van onze gedachten en emoties geworden dan van een reis die grotendeels door wel meer vakantiegangers wordt gemaakt. Uitgezonderd het bezoek aan de kindertehuizen natuurlijk. Onze gedachten en reportage-elementen wisselen elkaar af, waarbij de volgorde van de gebeurtenissen soms afwijkt van de tocht zoals we die in de zomer van 2007 hebben gemaakt. Voor zover de reis overeenkwam met de bekende standaardreizen, hebben we geprobeerd zoveel mogelijk duidelijk te maken waarom er wat ons betreft iets bijzonders aan de hand was. Vinden andere ouders de aanblik van hun kind dat gezellig meedoet aan een gezelschapsspel op een plein in een ver land waarschijnlijk alleen maar leuk, bij ons liepen de rillingen over de rug. Waar komen die rillingen vandaan? Goeie vraag. Kippenvel bij het zien van onze dochter die in een kring tegen een shuttle trapt is iets wat wij in 1988, na onze eerste ontmoeting, niet hadden kunnen bedenken. Na op elkaar te zijn gebotst tijdens een receptie in verband met de lancering van een nieuw tijdschrift hadden we een wederzijdse verliefdheid ontwikkeld en, omdat we de jongsten niet meer waren (beiden iets boven de dertig), een acuut verlangen naar kinderen. Toen die wens op biologische beperkingen stuitte en ook kunstmatige bevruchting weinig soelaas leek te bieden, diende adoptie zich al snel aan als een vanzelfsprekend alternatief. Lange gesprekken over de voors en tegens hebben we niet gehad. Gevoelsmatig kwam het verschil tussen ‘eigen’ kinderen en adoptiekinderen ons voor als klein, of in ieder geval als betrekkelijk. Eventu-
12
Kok Lisa en Lin.indd 12
25-03-2009 09:16:04
ele complicaties zouden we vast aankunnen, daarover bestonden eigenlijk nauwelijks twijfels. Adoptieouders zijn toch als alle andere ouders? Ja, in veel opzichten wel, maar lang niet in alle opzichten, daar zijn we wel achter gekomen. Ouders die zelf kinderen voortbrengen, hoeven niet eerst op een cursus, om maar wat te noemen. Ze zijn eerder geneigd te vertrouwen op de magie van de zwangerschap en de hormonen die automatisch tijdens de bevalling schijnen vrij te komen, zelfs bij de vader. Misschien, maar dat zal ook met ons beroep te maken hebben, zullen ze hun zielenroerselen minder gretig in de openbaarheid slingeren. En het zou kunnen dat biologische ouders zich eerder schamen voor wat ze zoal over hun kinderen denken, of voor het feit dat ze simpelweg niet begrijpen wat er in hun hoofden omgaat. Adoptieouders worden juist getraind in openheid, in het signaleren van stagnerende voortgang, in problemen die te maken hebben met hechting. En, ook al doen ze het niet allemaal, er wordt ze vooral op het hart gedrukt er deskundigen bij te halen zodra er iets gebeurt wat je als ‘afwijkend’ kunt bestempelen. Het zou immers met de adoptie te maken kunnen hebben? Zoeken en tasten is wat je doet, proberen en vasthouden aan de dingen die goed uitpakken. Zo is het thuis en zo was het tijdens onze meeslepende en onvergetelijke reis door China. Even was het alsof we samen een feestje vierden en elkaar de hand gaven: China en wij.
13
Kok Lisa en Lin.indd 13
25-03-2009 09:16:04
Misschien werd dit alleen van onze kant zo ervaren, maar dat deed aan het gevoel niets af.
De reis van hun leven
China is ons gezin binnengedrongen, het heeft ons gezin mede bepaald, kun je zeggen, samengesteld, besmet, en het lijkt allerminst van plan weer weg te gaan. Het land staat in de boekenkast, het hangt op verschillende manieren ingelijst aan de muur, het keert terug op schooltekeningen, in spreekbeurten, in werkstukken, boekbesprekingen, gesprekken aan tafel. China zit in de slippers aan onze voeten, in de boxershorts en shawls van voordelige zijdemarkten, in sleutelhangers, petten en fietsbellen en mp3-spelers en wat we verder zoal hebben meegenomen van eerdere reizen. Als souvenirs, maar ook als meer dan dat, als kleine, schijnbaar onbeduidende verbindingen met de alomtegenwoordige bakermat China. Al die spullen doen ons steeds eventjes beseffen dat er een tweede land is, op een manier die wel wat verder gaat dan de gemiddelde snuisterij van een vakantietrip. De reis naar China was vooral bedoeld als hulpmiddel voor de kinderen om zich beter bewust te worden van hun achtergronden en om hun verleden beter te kunnen accepteren. Het was geen zoektocht naar de biologische ouders of familie. Wel naar hun verleden, dat uiteraard bestond uit moeilijke aspecten – te worden afgestaan door je ouders is een slechte start voor ieder kind –, maar ook uit mooie. En de kinderen hebben we vaker op het mooie van China gewezen dan op het lelijke –, veel vaker zelfs. Op zoek naar feel good in een land vol tragedie, inderdaad, dat viel niet altijd mee. Een wezenlijk aspect van onze opvoeding – het is goed een Chinees te zijn – moest gezelschap krijgen van een extra dimensie. Voor minder waren we niet gekomen. Stapels literatuur over de Volksrepubliek en over adoptie, en ontelbare preekjes tijdens het avondeten moesten een fundament krijgen van reële ervaringen. Toegegeven, het zijn nogal deftige woor-
14
Kok Lisa en Lin.indd 14
25-03-2009 09:16:05
den voor een reis met kinderen die voornamelijk denken in termen van leuk en niet leuk, maar het is zoals wij het zagen, of graag wilden zien. Uiteraard hebben wij onszelf vooraf de vraag gesteld of we er goed aan deden de reis juist nu te maken. Waren Lisa en Lin eigenlijk wel toe aan een confrontatie met hun geboorteland? Wat was eigenlijk het juiste moment voor een reis als deze, een heritage tour zoals de Amerikanen zeggen? De meningen verschilden. Een bevriende familie met oudere adoptiekinderen vond onze meisjes er nog te jong voor. We konden beter nog een paar jaar wachten, dan zouden ze er veel meer aan hebben. Deskundigen adviseerden juist nu al te gaan, voor de puberteit. Voor de leeftijd dus waarop ze op zoek gaan naar hun identiteit en zich mogelijk willen losmaken van hun (adoptie)ouders. Zonder de correctie door reële ervaringen zouden ze hun geboorteland mogelijk te veel idealiseren en gaan denken dat ze daar veel gelukkiger zouden zijn geworden. Ging je vóór de puberteit, dan hadden de kinderen nog niet zulke hooggespannen verwachtingen en zouden ze de realiteit beter accepteren. De laatste voorstelling van zaken sprak ons aan. Het beeld van een lange en vermoeiende reis door China met twee weerspannige pubers leek weinig aantrekkelijk. Lisa en Lin namen nu nog veel van ons aan, we konden positieve sentimenten aan ze kwijt zoveel we maar wilden, en je kon nooit weten hoe lang dat nog zou duren. Bovendien: gebouwen met de grond gelijkmaken en weer oprichten is nogal een Chinese hobby geworden. Voor je het weet, staat er helemaal niets meer overeind wat een indruk kan geven van hoe het was toen Lisa en Lin er werden geboren. De vernieuwingsdrift in modern China stond duidelijk op gespannen voet met ons verlangen naar herkenning. Wat ook meespeelde was de wetenschap dat onze kinderen behalve hun bloedverwanten en familiegeschiedenis ook hun culturele achtergrond waren kwijtgeraakt. Een klein beetje van die heritage konden wij hun teruggeven. Een kennismaking, voelen hoe het is om in hun
15
Kok Lisa en Lin.indd 15
25-03-2009 09:16:05
land rond te lopen, tussen de mensen waar ze normaal gesproken bij hadden gehoord. Mochten ze geen binding voelen met hun geboorteland, dan zouden ze in elk geval een prachtige vakantie hebben. Het besluit viel uiteindelijk gemakkelijk: liever nu een avontuur met twee nieuwsgierige kinderen zonder volledig begrip van de situatie, dan later door dat onmetelijke land te trekken met kinderen die hun gedachten liever voor zich houden. Met ook nog eens de kans dat ze weinig of geen Rusland gebouwen en verzorgsters zouden vinden uit de tijd waar het ons allemaal om te doen was. Juist een bezoek aan de kindertehuizen waar ze vandaan komen en hun verzorgers beschouwden de meisjes als de voornaamste tastbare link met hun verleden. Ze keken in elk geval nog meer uit naar een (hernieuwde) kennismaking met hun tehuis dan wij. Maandenlang hadden Pakistan ze de dagen op zelfgemaakte kalenders boven hun bed doorgestreept. Maar ondanks een gedetailleerde India voorbereiding weten we eigenlijk niets, zo bleek. De kinderen op al het Nepal mogelijke voorbereiden was het enige wat we konden doen. Bhutan We wilden ze laten zien dat je geN woon in China kunt rondreizen en dat India je dat wel vaker kunt doen. We waren O als de dood dat het ze tegen zou vallen. W Voor ons was het stiekem de reis van hun leven.
China
Z
16
Kok Lisa en Lin.indd 16
25-03-2009 09:16:05
Rusland
Songhua Rivier Mongolië CH IN ES EM UU Yinchuan R
R UU EM S E IN CH Peking
Zhongwei Xian Shiyan
Gele Rivier Wuhan
Hefei
Drie Kloven Dam Fengdu Chongqing
× Stenen Woud
Grote Oceaan Bengbu
Yichang
Shanghai
Yangtse Rivier
Parel Rivier
Kunming
Vietnam
Hongkong Lantau Zuid-Chinese Zee
Kok Lisa en Lin.indd 17
25-03-2009 09:16:06
‘Ik ben in China geboren, maar ik woon in Nederland en spreek geen Chinees.’
Kok Lisa en Lin.indd 18
25-03-2009 09:16:10
