Bijlage 4 Gemeente Almere Startnotitie regelgeving sociaal domein vanaf 2014 Context Transities Sociaal Domein, thema Toegang. Subthema: Toegang tot collectieve en individuele ondersteuning. Inleiding Deze startnotitie is opgesteld overeenkomstig een afspraak in de sessie van 14 maart 2013. Zie verslag. Waarom regelgeving? Regelgeving is een middel om de inwoners van een gemeente inzicht te geven in de manier waarop er – op basis van wetgeving - wordt gehandhaafd en beschikbare middelen worden ingezet. Dit maakt het mogelijk om maatschappelijk te verantwoorden en te toetsen bijmeningsverschillen, bezwaren en misbruik. De regelgeving wordt geraadpleegd door mensen in verschillende rollen met verschillende functies. Functies/taken: • in gesprek zijn met inwoners, afwegen, nazorg en evalueren • makelen en schakelen • aanvraag beoordelen, verlenen en beschikken • controleren en handhaven • registreren en rapporteren Rollen: • participatieadviseur/gespreksvoerder/generalist • casemanager/coach/specialist • voorlichter • behandelaar van aanvragen/beslisser • controleur Waarom nu? In voorbereiding van de transities en de integrale samenwerking in het sociale domein, ontstaat een nieuwe sociale infrastructuur in Almere. De belangrijkste ontwikkeling is het wijkgerichte werken en de oprichting van sociale wijkteams. Hierin zien we een groot aantal van bovengenoemde functies en rollen terug. Er is behoefte aan een toolkit die helpt bij het uitvoeren van de taken. Verder mag het niet zo zijn dat als we in de wijkteams bepaalde richtlijnen aanhouden, er in de backoffice op het stadhuis richtlijnen worden gehanteerd die een andere kant op gaan. Relatie frontoffice – backoffice Frontoffice (meestal in de wijken) en backoffice (meestal op stadhuis) zijn gelijkwaardig aan elkaar. Zij hebben op basis van dezelfde richtlijnen verschillende rollen en functies. Er is een vertrouwensbasis. Voor de inwoners van Almere moet het als ‘één geheel’ uitpakken. De grootste uitdaging is hier de afstemming tussen de functies ‘nazorg en evalueren’ enerzijds en anderzijds ‘controleren en handhaven’. Beide functies zijn nodig. De verwachting is dat bij een goed gesprek aan de voorkant met een zorgvuldige afweging en evaluatie (de vinger aan de pols) er minder verrassingen zijn bij controle en handhaving. Toolkit Regelgeving vindt plaats op basis van wetten en vastgesteld beleid, meestal in de vorm van een ‘verordening’, ‘nadere beleidsregels’ en ‘financieel besluit’.
regelgeving sociaal domein gemeente almere
versie d.d. 27 mei 2013
pagina 1
We hebben wel beleid dat gericht is op de toekomst, zie Almere 3D. Echter qua wetgeving hebben we (slechts) voornemens: de nieuwe Wmo, de Participatiewet en een nieuwe Jeugdwet. Deze wetten zijn er nog niet. Formeel is nog steeds de huidige regelgeving van kracht en het is daarmee voorlopig ook onderdeel van de toolkit voor de wijkteams. Voor zover er vanuit de huidige wetgeving paal en perk wordt gesteld aan verstrekking van (gemeentelijke) voorzieningen, dan wordt dit integraal meegenomen in de overige afwegingen. Wat zit er nog meer in de toolkit, kijkend naar de verschillende rollen en functies? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
wijkanalyses, kennis van de (mensen en gebeurtenissen in de) wijk actuele sociale kaart (welzijn en zorg) handreiking voor het voeren van het gesprek (VNG) een overkoepelend afwegingskader met specificaties en voorbeelden netwerkgegevens en contactpersonen visie en beleid: actuele nota’s formats voor het gesprek en de rapportages overzicht van verantwoordelijkheden en bevoegdheden (incl. mandatering) procesbeschrijvingen/handleiding
Markering van de opdracht De vetgedrukte onderdelen van de toolkit(4 en 8) zijn hier onderwerp van gesprek. De overige onderdelen worden in andere themagroepen of elders opgepakt. Het is de bedoeling dat er een samenhangend geheel ontstaat. Een afwegingskader: Wmo is leidend Wikipedia: ‘de Wmo vormt de basis van het stelsel voor zorg en welzijn’. Centraal begrip is ‘participatie’: iedereen telt mee, iedereen doet mee, iedereen draagt bij. De Wmo is een participatiewet. De op stapel staande upgrade van de WWB heet niet voor niets ‘de Participatiewet’. Dit participatiebeginsel slaat op alle levensgebieden, dus alle wet- en regelgeving binnen het sociaal domein. Aan dit participatiebeginsel is wat betreft de verstrekking van voorzieningen het compensatiebeginsel’ toegevoegd. Bij een algemene toepassing van het compensatiebeginsel komen we terecht in een politieke en ethische discussie over de vraag waar mensen zelf kunnen bijdragen en waar mensen een beroep mogen doen op gemeenschapsgeld. De ervaring leert dat die vraag op individueel niveau niet uitsluitend met algemene regels te beantwoorden is. Alleen in gesprek met mensen kom je er achter wat de vraag is in welke situatie en wat de beste oplossing is. De uitkomsten van een afweging zijn dus niet te voorspellen, wel de afweging zelf. In een eerdere sessie hebben we geconstateerd dat een afwegingskader in ieder geval handvatten moet bieden voor: - benutten van eigen kracht en sociale netwerken - opschaling en afschaling in zwaarte van ondersteuning - keuze uit algemeen gebruikelijke, collectieve, individuele vormen van ondersteuning - wederkerigheid - toetsing op wettelijke grenzen en drempels.
regelgeving sociaal domein gemeente almere
versie d.d. 27 mei 2013
pagina 2
Houvast Houvast 1. Als het gaat om wat we met z’n allen redelijk en normaal vinden op het gebied van welzijn en participatie, dan hebben we houvast aan de visie ‘Almere 3D’. En als er al gecompenseerd moet worden met een gemeentelijke voorziening, moeten we dit meenemen in de afweging. Uit: Almere 3D De nieuwe Wet werken naar vermogen staat dan ten dienste van het vinden van een baan. De overgang van de AWBZ-begeleiding naar de Wmo staat ten dienste van het vergroten van de eigen regie en zelfredzaamheid. De nieuwe Wet zorg voor jeugd staat ten dienste van het opgroeien en opvoeden van kinderen. Vanuit deze visie formuleren we een aantal principes. Principes die als toetssteen fungeren bij de uitwerking van de drie D’s: 1. Geluk en welbevinden Draagt wat we doen bij aan het geluk, het welbevinden en de kwaliteit van leven van Almeerders? In de drie D’s zijn de mate van eigen regie, zelfredzaamheid en participatie belangrijke maatstaven. 2. Burgerkracht Mogelijkheden en talenten van kinderen en volwassenen staan centraal, we bieden kansen voor ontwikkeling en scheppen ruimte om kracht en talenten in te zetten ten behoeve van de samenleving. We spreken mensen aan op hun verantwoordelijkheden. 3. Voorkomen is beter dan genezen Preventie en faciliteren gaan vóór professionele ondersteuning. 4. Nabijheid, als mens naast mens De persoonlijke relatie, laagdrempelige ondersteuning die nabij is, het goed op de hoogte zijn van de situatie, doortastendheid. 5. Integraal, holistisch Het denken vanuit de samenhang, zowel van een persoon in relatie tot zijn omgeving, als vanuit de samenhang tussen verschillende levensgebieden. 6. Sterk aan elkaar Mensen worden sterk aan elkaar. Dat geldt ook voor organisaties. Zij benutten elkaars krachtbronnen en vullen elkaar aan. Het geheel is meer dan de som der delen. 7. Wederkerigheid Iedereen heeft iets te geven. Elke ontvanger van hulp vragen wij zijn capaciteiten ook in te zetten ten behoeve van anderen. 8. Niemand is ongezien Tijdig signaleren van (het ontstaan van) problematiek en zo nodig hulp inzetten. 9. Eropaf! Professionele attitude die gekenmerkt wordt door alertheid, een praktische instelling, doortastendheid en nabijheid. 10. Duurzaam en effectief Oplossingen die voor de betrokken mensen effectief, betekenisvol en langdurig goed zijn. Gezonde, toekomstbestendige sociale systemen. Het ondersteuningsstelsel is van goede kwaliteit volgens de geldende maatstaven. ------------------------------------------------
regelgeving sociaal domein gemeente almere
versie d.d. 27 mei 2013
pagina 3
Houvast 2. In Binnenlands Bestuur verscheen in 2012 een artikel over de verhouding eigen kracht, netwerk, voorzieningen. Het bijbehorende plaatje geeft weer hoe deze verhouding zou moeten zijn, namelijk relatief zo min mogelijk individuele voorzieningen, maar wel juist ingezet, zodat het optimaal het hele systeem ondersteunt. Dit staat niet haaks op het uitgangspunt van ‘maatwerk’. Het maatwerk komt tot uitdrukking in de samenstelling van het totale arrangement aan oplossingen dat samen met betrokkenen (één huishouden, één plan, één aanpak) wordt vastgesteld. En dat is uniek.
-----------------------------------------------------Houvast 3. In de recente VNG handreiking, ‘Het Gesprek, deel IV, een nieuwe doelgroep’ wordt –naast de opsomming van de benodigde competenties voor het voeren van het gesprek- een schets gegeven van de opschaling en afschaling in zwaarte van ondersteuning. Hier wordt zichtbaar welke factoren een rol spelen, wil men succesvol kunnen opschalen en afschalen. ------------------------------------------------Houvast 4. ‘Vrijwillig verplicht’. Dit thema heeft vele gezichten: Als dilemma rond de inzet van vrijwilligers, mantelzorgers ter ondersteuning van derden. Als afstemmingsvraagstuk tussen formele en informele zorg. Als moreel gevoelde verplichting bij het verlenen van mantelzorg. Als wederdienst voor het verkrijgen van een uitkering. Als compensatie van individuele gevoelens van schuld of schaamte. Als opstap naar een betaalde baan. Als opdracht voor een goede begeleiding. …………. Kortom: mensen doen heel veel vrijwillig. Het vrijwilligerswerk bloeit. Mensen doen ook heel veel vrijwillig, omdat zij zich moreel verplicht voelen. Maar tegelijkertijd wil niemand hiertoe verplicht worden door een overheid. En niemand wil afhankelijk zijn zonder een zelfgekozen ‘relatie’. De meeste mensen reageren wel positief als ze gevraagd worden voor vrijwilligerswerk: ‘was ik maar eerder gevraagd’ De overheid propageert ‘eigen regie’. Zo te zien volgen mensen dat principe trouw. De principes van ‘eigen regie’, ‘eigen kracht’, ‘gezamenlijke kracht’vormen samen een stevige basis. De nota ‘Burgerkracht’ van de Raad voor Maatschappelijke ontwikkeling (RMO), laat in de juiste verhouding de thema’s van vrijwilligheid, verplichting, kracht en kwetsbaarheid tot hun recht komen. -----------------------------------------------------
regelgeving sociaal domein gemeente almere
versie d.d. 27 mei 2013
pagina 4
Houvast 5. Uit: visie en verordening Wmo-voorzieningen Almere 2012. “Zoals al eerder gezegd: de gemeente heeft een compensatieplicht. En dat betekent dat de gemeente een taak heeft om de toegang te regelen tot individuele voorzieningen. Lange tijd is er over de individuele Wmo-voorzieningen informatie gegeven als iets waar je als burger recht op hebt als je voldoet aan bepaalde indicatie-criteria. Die criteria zijn gebaseerd op fysieke en/of psychosociale beperkingen, die iemand kan hebben. Alle regels over hoe je een aanvraag doet en hoe een voorziening wordt toegekend, zijn vastgelegd in een verordening en een reglement. In Almere voert ServicePunt Z de regels uit. Als je hiervan uit gaat, stellen burgers terecht de vraag: ‘Wat is er allemaal te krijgen?’ En: ‘heb ik daar recht op?’ Ondanks het feit dat de gemeente zorgvuldig met de regels omgaat en de burgers preciesdoen wat er van hun gevraagd wordt, heeft dit toch geleid tot ‘misconsumptie’. Hoe kan dat? Het lijktrechtvaardig en eerlijk. Er zijn verschillende redenen waarom het mis gaat: • Iets waar je recht op hebt, hoeft niet altijd de meest duurzame en handige oplossing te zijn. Dat blijkt vaak ook uit de nazorg-gesprekken, die nu meer dan voorheen gevoerd worden. • Het aanbod is altijd groter dan de werkelijke vraag. Mensen hebben dus ook voorzieningen gekregen die ze niet echt nodig hebben of waar ze in eerste instantie niet zelf om hebben gevraagd. • Mensen hebben de neiging om uit voorzorg iets aan te vragen vanuit de gedachte ‘dan hebben we het maar alvast’ (uit angst dat het er straks niet meer is). • Soms overvragen mensen als men de problemen wel zag aankomen, maar niet op tijd zelf actie hebben ondernomen. Bijvoorbeeld: op tijd proberen te verhuizen naar een woning die ook geschikt is als je ouder wordt. • Soms vragen mensen te weinig, en geven ze – om wat voor reden dan ook - liever niet aan dat er problemen zijn. Als er dan hulp gevraagd wordt, is het probleem meteen heel groot.” Misconsumptie betekent dat de gemeente niet op de juiste manier voldoet aan haar compensatieplicht. Of de gemeente doet te veel, of juist te weinig. Om meer te kunnen werken volgens de bedoeling van de Wmo en te bevorderen dat de juiste voorziening op het juiste moment bij de juiste persoon terecht komt, zijn er andere afspraken nodig. De Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft hiervoor een modelverordening en modelbeleidsregels opgesteld. Men noemt dit ‘de gekantelde verordening’. In de modelverordening van de VNG gaat het vooral over ‘duurzame oplossingen, in alle redelijkheid’.De regels zijn zo opgesteld dat de totale situatie van de hulpvrager zorgvuldig wordt doorgenomenen alle mogelijke oplossingen worden afgewogen. De regels zijn niet hard, maar vormen een kaderom te komen tot een goed gesprek en wellicht meerdere oplossingen. Het gaat om het leveren vanmaatwerk. Het is de bedoeling dat er creatief wordt omgegaan met de mogelijkheden die er zijn. …….. Duurzaam is in dit geval ook spaarzaam. De eigen kracht, draagkracht en verantwoordelijkheid van mensen wordt aangesproken. Het principe is dat de gemeente niet overneemt, maar bijdraagt aan de meest voordelige oplossing. Niemand kan dus meer zeggen dat hij/zij ‘recht heeft op een voorziening’. Het gaat om het oplossen van een probleem, en als je zelf iets kunt oplossen of op een andere manier een oplossing voorhanden is, waarom zou je dan nog een voorziening aanvragen (ook al zou je er op grond van een beperking misschien wel aanspraak op kunnen maken)? Dit sluit aan op het principe van eigen kracht of burgerkracht: de vraag van de burger staat centraal, niet het aanbod van voorzieningen. En de totale situatie wordt meegenomen in het vinden van een antwoord op de vraag. Dus het is ook niet alleen maar: ‘u vraagt, wij draaien’. Je kunt het als burger wel oneens zijn met de gekozen oplossing. In een eventueel bezwaar of beroep zal dan vooral gekeken worden of het onderzoek zorgvuldig is gedaan en er echt maatwerk is geleverd.
regelgeving sociaal domein gemeente almere
versie d.d. 27 mei 2013
pagina 5
Eén afwegingskader voor alles, met specificaties per levensgebied. Met bovenstaande in ons achterhoofd kunnen we gaan nadenken over één afwegingskader voor alle levensgebieden dat tevens recht doet aan elk levensgebied apart. Ook in de huidige Wmo-verordening zien we een vast patroon terug, dat bijna ten overvloede apart is uitgeschreven per compensatiegebied. Nu is wellicht de tijd om dit te comprimeren tot één afwegingskader, dat per levensgebied en/of gemeentelijk compensatiegebied haar eigen resultaten en bijzonderheden heeft. We houden de levensgebieden aan, zoals omschreven in ‘Almere 3D’: wonen, werken, inkomen, onderwijs, vrije tijd, sociale contacten, gezondheid, veiligheid, mobiliteit, relaties, opgroeien, opvoeden, zingeving. (plaatje 3D) Een overkoepelend afwegingskader omvat een aantal ‘meta-afwegingen’, die voor alle levensgebieden van toepassing zijn:
eigen kracht en/of ondersteuning door derden: ………………. algemeen gebruikelijk of compensatieplicht door gemeente: ………………. individuele en/of collectieve voorziening: ………………. formele en/of informele zorg: ………………. zelfstandig wonen of intramurale zorg: ………………. informeren en/of adviseren: ………………. begeleiden, coachen en/of regisseren: ………………. toezien of ingrijpen: ………………. maatschappelijke participatie betaald en/of onbetaald: ……………… oplossing voor individu of systeem: ……………… …………………………..enz.
regelgeving sociaal domein gemeente almere
versie d.d. 27 mei 2013
pagina 6
Procesvoorstel afwegingskader: 1. Deze eerste opzet voor een overkoepelend afwegingskader gezamenlijk uitwerken. 2. Per levensgebied uitwerken: resultaten en bijzonderheden. 3. Continu: voortschrijdende inzichten t.a.v. het overkoepelend kader benoemen en verwerken.
Verantwoordelijkheden en bevoegdheden (inclusief mandatering) Stelling: Des te meer men in het wijkteam zelf direct kan regelen, dicht bij huis, des te begrijpelijker wordt het voor de burgers.
Procesvoorstel mandatering: Deze stelling is op zichzelf waar, maar….. (voorwaarden)……………. (grenzen)………….. (samenwerkingsafspraken)………… enz.
Totaalplanning Nog gezamenlijk invullen. Streefdatum gereed: 1 december 2013.
regelgeving sociaal domein gemeente almere
versie d.d. 27 mei 2013
pagina 7
