Inhoudsopgave
pagina
Inleiding
4.
Deel 1. Beschouwingen, therapeutische inzichten Het zenuwstelsel en de hersenen: onze innerlijke regering
5.
*elektrisch communicatiesysteem, *neurogene switching
Zenuwstelsel en hormoonstelsel: tweelingbroers
6.
De hersenen
7.
*het brein in ontwikkeling *Het brein in evolutie
Herwaardering voor het emotionele brein
7.
Cognitief brein en emotioneel brein
8.
Een huwelijk met het hart als getuige
9.
*antroposofische visie, teachings van een native elder
Hoofd en hart
12.
*hartcoherentie
Sol en gel binnen het zenuwstelsel
16.
*inzichten vanuit de natuurgeneeskunde * inzichten vanuit de somatic experience
Deel 2. Anatomie en Fysiologie Funkties van het zenuwstelsel
20.
het animale zenuwstelsel
20.
*centrale en perifere ZS *sensorisch en motorische funkties
Het vegetatieve zenuwstelsel
21.
*Sympaticus, parasympaticus
Bouw van hersenen en zenuwstelsel
22.
Het centrale zenuwstelsel: Hersenen en ruggenmerg
22.
De grote hersenen
23.
De hersenstam
25.
De kleine hersenen
26.
Bouw en functie vanuit een andere invalshoek
27.
Het ruggenmerg
28.
Het perifere zenuwstelsel: hersenzenuwen en ruggenmergzenuwen
33.
Verschillende richtingen van signalen
35.
Soorten neuronen
35.
Het vegetatieve zenuwstelsel
36.
1
Zenuwweefsel
38.
Prikkels en actiepotentialen
39.
Impulsoverdracht
41.
Steuncellen
42.
Embryologie van hersenen en zenuwstelsel
43.
Deel 3. Pathologie van hersenen en zenuwstelsel Inleiding
47.
Pathologie van zenuwweefsel Pathologie van de motorische zenuwvezels
48.
Parese, paralyse, areflexie
Pathologie van de sensorische zenuwvezels
48.
Paraesthesiën, analgetische en anesthetische gebieden, polineuropathie, neuralgie
Degeneratie van zenuwweefsel
49.
MS
Pathologie van hoofd en hersenen Letsel
50.
Schedel(basis)fractuur, commotio cerebri, contusio cerebri
Bloedsomloopstoornissen
51.
TIA/CVA, hersenbloeding/herseninfarct, bloedingen buiten de hersenen
Vochtstoornissen
51.
Hydrocephalie
Acute ontstekingen
52.
Chronische laaggradige ontstekingen
52.
Alzheimer, parkinson
Stoornissen in de motoriek tgv hersenaandoeningen
52.
Centrale parese/paralyse, chorea, athetose, ziekte van Huntington, tics, gilles de la Tourette
Sensorische veranderingen
53.
Spanningshoofdpijn, migaine, clusterhoofdpijn, duizeligheid, vertigo
Autonome verstoringen in het gebied van de hersenstam
54.
Stoornissen in de hogere hersenfuncties
54.
Concentratiestoornissen, apathie, apraxie, dysartie, agnosie, amnesie
Epilepsie
55.
Cerebellaire aandoeningen
56.
Aandoeningen van de hersenzenuwen
56.
Slaapstoornissen
56.
Insomnie, hypersomnie, narcolepsie,
Bewustzijnsstoornissen
57.
Delirium, dementie, psychose, dissociatie, stupor, hersendood
2
Pathologie van het ruggenmerg .Letsel, beknelling
59.
Dwarslaesie, beschadiging, ischias, hernia
Infectieziekten
60.
Polio, herpes zoster, tetanus
Pathologie van het perifere zenuwstelsel
60.
ALS, spierdystrofie, myastenia gravis, botulisme, mononeuropathie, polyneuropathie
Deficientieziekten
61.
Diagnostiek vanuit de reguliere geneeskunde
62.
Neurologische symptomen
64.
Deel vier. Diagnostiek en behandelingsmethoden uit de westerse natuurgeneeskunde Diagnostiek Reckeweg
65.
Astrologie
66.
Medische astrologie
70.
Iriscopie
72.
Tongdiagnostiek
80.
Gelaatsdiagnostiek
81
Segment diagnostiek
83.
Energetische diagnostiek:de zeven chakra’s
84.
Tractusanamnese vragen algemeen en aan de hand van de verschillende chakra’s
85.
Behandelingen Neusreflexologie
88.
Voetreflexzone therapie
89.
Schröpfen
91.
Baunscheidt therapie
92.
Fytotherapie
93.
Gemmotherapie
99.
Hydrotherapie
100.
Segmentmassage
104.
Klassieke massage
105.
Voeding
106.
Bachbloesemremedies
108.
Dankwoord en bronnen
112.
3
Inleiding Het werkstuk ‘’hersenen en zenuwstelsel’’ heb ik met plezier opgeschreven. Al jaren ben ik vol verwondering over de werking en de therapeutische mogelijkheden van dit ‘’boodschapperstelsel’’. De werking van hersenen en zenuwstelsel bepalen voor zo’n groot deel wie je als mens bent en hoe je de wereld om je heen ervaart en beweegt. Het is voor een groot deel een persoonlijk stuk geworden, dat was voor mij het belangrijkste om te gaan delen. Enige jaren geleden is er bij mij een psychotische stoornis aan de oppervlakte gekomen en om daar mee te leren omgaan, en het voorkomen ervan, heb ik jarenlang intensieve therapie gevolgd, die tot op de dag van vandaag voortduurt, die als basis heeft: het trainen van het zenuwstelsel zich te ontladen. De vrouw die mij daarin trouw en liefdevol begeleidt heeft mij een rijkdom aan inzichten en kennis doorgegeven, en dit heeft de grondtoon van mijn werkstuk bepaald. In het eerste deel van het werkstuk bespreek ik inzichten in- en beschouwingen van hersenen en zenuwstelsel. Op het ogenblik is er binnen de psychiatrie een nieuwe golf van inzichten die de therapeutische benadering sterk verandert ten opzichte van de ‘reguliere’ psychiatrie -waarbij voornamelijk de loep wordt gelegd op de chemische equivalent van stoornissen. Een groot aantal nieuwe therapievormen komen tot bloei, veel daarvan met verbluffende resultaten. Voorbeelden daarvan zijn EMDR , mindfullness, Somatic experience, hartcoherentie training, neurolinguïstisch programmeren. Hier ga ik in het werkstuk wat dieper op in. Grofweg kun je zeggen dat het eerste deel een persoonlijk verslag is van hedendaagse, innovatieve inzichten, opgeschreven vanuit mijn ervaring en door mijn hart. In het tweede deel zal ik de anatomie en de functies van hersenen en zenuwstelsel bespreken vanuit de reguliere (medisch-klinische) traditie. Deel drie beslaat de pathologie; ziekte, stoornissen en diagnostische middelen in de reguliere geneeskunde. Daarna deel vier waarin ik natuurgeneeskundige diagnostische hulpmiddelen en behandelingsmogelijkheden van hersenen en zenuwstelsel binnen deze traditie beschrijf. Ik wens je veel leesplezier en een informatief avontuur toe, Vriendelijke groet, Paulien Poiesz
4
Het zenuwstelsel en de hersenen: onze innerlijke regering. zenuwstelsel Het zenuwstel is het centrale overdrachtsysteem in ons lichaam en de hersenen zijn zijn kroon. In zenuwstelsel en hersenen worden alle informatie uit zintuigen en sensoren aangevoerd, verwerkt, en wordt er antwoord op deze prikkels gegeven: je re-ageert op de wereld om je heen. Al deze informatie, de verwerking ervan, de reactie erop, verloopt door de vele zenuwbanen die door ons hele lichaam lopen, van top tot teen en de taal die gesproken wordt is elektrische lading. Woorden die hij spreekt zijn spanning, ontlading en ontspanning. Impulsen in het zenuwstelsel worden elektrisch geleid. Dit is ons interne communicatiesysteem. Het is razendsnel en uiterst vernuftig. Ons zenuwstelsel heeft directe invloed op de kwaliteit van leven, op hoe wij het leven in de wereld ervaren. Zoals- in de legendes- het karakter van de koning grote invloed heeft op de kwaliteit van leven van zijn volk.
Ons lichaam bestaat uit vele verschillende orgaansystemen, maar alle orgaansystemen reageren als één geheel met elkaar. We leren op school keurig de verschillende orgaansystemen,met hun eigen specifieke anatomische kenmerken en functionele 5
wetmatigheden. Echter: de scheidslijn tussen deze orgaansystemen blijken veel flinterdunner dan men jarenlang gedacht heeft; orgaansystemen grijpen onderling op elkaar aan. voorbeeld Wanneer de huid in aanraking komt bijvoorbeeld met een irriterende stof, kan er na verloop van tijd een hevige totaal reactie van het lichaam zijn waarbij de slijmvliezen geïrriteerd zijn, de bloedvaten verwijden zich (de bloeddruk daalt enorm)…etc.. Hoe is dat toch mogelijk? Recent wordt hier veel onderzoek naar gedaan: na jaren van klinisch kijken en daarbij de afzonderlijke lichaamsdelen te bespreken en te behandelen, komt er een nieuw inzicht: Grenzen tussen de verschillende systemen zijn er in wezen niet…… Is er iets mis met een deel van het geheel dan komt hierop een totale reactie: de verplaatsing van de reactie noemen we neurogene switching : het zenuwstelsel schakelt het noodsignaal van het ene orgaan over naar een ander orgaansysteem. Zo is het bekend dat hormoonstelsel, immuunstelsel en zenuwstelsel met elkaar ‘spreken’ Ze hebben weet van elkaar en reageren als één geheel. Het is dus heel belangrijk te luisteren naar het geheel van de symptomen, want er zit één verhaal achter. In deze tijd van hooggevoeligheid is dit een belangrijk inzicht. Er zijn veel mensen die met hun hele lichaam en geest reageren op onzuiverheden in bijvoorbeeld de lucht (of cosmetica, in voeding, of in de ether) een chronische irritatie door deze stoffen geeft dus door het hele lichaam een chronisch irritatiebeeld. Zenuwstelsel en hormoonstelsel: tweelingbroers, beide postbode. In zijn overdrachtelijke taak werkt het zenuwstelsel nauw samen met het hormoonstelsel. Het lijkt wel alsof ze voortdurend een estafettestokje overgeven aan elkaar: De overdracht van de ene naar de andere zenuwcel verloopt via hormoonachtige stoffen (neurotransmitters). Deze hormoonachtige stoffen prikkelen de cel op zijn beurt weer tot elektrische ompoling… Ook heeft je zenuwgesteldheid een hormonale blauwdruk: ben je acuut gestrest dan is je adrenalinepeil hoog. Ben je chronisch gestrest, dan zijn je cortisol waarden hoog. Bij ontspanning en genot speelt serotonine een rol. Ben je diep ontspannen en voel je je verbonden dan zijn je oxytocine waarden verhoogd. Nou je ziet het, elke lading kent zijn chemische equivalent. Het lichaam zit wonderbaarlijk mooi in elkaar.
6
De hersenen. Het menselijk brein in ontwikkeling De hersenen, in het hoofd van de mens, hebben invloed op hoe de wereld tot je komt en hoe jij erop reageert. De mens wordt geboren met hersenen die nog lang niet uitgegroeid en uitgerijpt zijn: maarliefst 24 jaar gaat dit rijpingsproces (doorvorming) door! In al die jaren bouw jij dus je eigen unieke werkelijkheidsconstructie op. Er worden verbindingen gemaakt (reactiepatronen), verbanden gelegd tussen gewaarwordingen, emoties en handelen. Je legt je eigen blauwdruk van de werkelijkheid vast door conditionering, voortdurende conditionering. Bepaalde zenuwbanen worden steeds weer geactiveerd in reactie op een prikkel;je schrijft je eigen routekaart. Het menselijk brein in evolutie Evolutionair gezien bestaan onze hersenen uit drie verschillende lagen; deze lagen representeren onze verschillende evolutionaire stadia in ons mens-zijn. Ze verschillen zowel van bouw als functie: *het reptielenbrein. Hier huizen de instincten, vitale functies, automatische overlevingsreacties en streven naar behoud van homeostase. Het is vooral gelokaliseerd in de hersenstam * het lymbisch systeem, ons emotionele brein. Het is bij alle zoogdieren gelijk en beslaat enkele centrale structuren die in een cirkel rond de thalamus gelegen zijn. * de neocortex, het cognitieve brein, het jongste deel van onze hersenen waarmee we kunnen redeneren, associëren,woorden vormen, etc. (de hogere hersenfuncties). dit is de hersenschors.
7
Herwaardering voor het emotionele brein. We hebben een jarenlange traditie achter de rug waarin de wetenschap zich voornamelijk gefocust heeft op de werking van de hersenschors (de neocortex), de anatomische indeling daarvan en de functies. Nauwkeurige beschrijvingen van de zenuwcellen, zenuwbanen, hersendelen en hun fysiologie…. Deze inzichten zijn van groot belang: door de bouw en de functies te bestuderen kun je begrijpen hoe het systeem werkt en op welk gebied zich een stoornis voordoet, welke klachten daar uit voortvloeien. Daarom is een groot deel van dit werkstuk gewijd aan de bestudering van anatomie, fysiologie en pathologie van zenuwstelsel en hersenen. Een heleboel klachten en symptomen echter, waarmee mensen naar de dokter stappen, kunnen vanuit de werking van hersenschors en zenuwbanen niet direct verklaard worden en dan krijg je de diagnose: ‘’het zit tussen de oren’’. De laatste jaren echter is er een grote golf van studies opgekomen naar wat daar dan eigenlijk nog meer tussen de oren zit en waar overheen werd gekeken, of in ieder geval niet naar geluisterd werd: Het emotionele brein komt weer op de kaart. Het emotionele brein controleert alles wat ons psychisch welbevinden en voor een groot deel ons fysiologisch functioneren betreft, onze overlevingsmechanismen, hartfunctie, bloeddruk, hormonen, spijsvertering en immuunstelsel. (in het hoofdstuk ‘’sol en gel’’ kun je lezen hoe het lymbisch systeem een rol speelt bij Stress stoornissen) . Het emotionele brein bezit natuurlijke mechanismen voor zelfgenezing: aangeboren vermogens om evenwicht en welbevinden te herstellen Ons cognitieve brein en ons emotionele brein: levenslange partners. ‘’Het cognitieve en het emotionele brein ontvangen de informatie die ons uit de buitenwereld bereikt zo goed als tegelijk. Dan kunnen ze ofwel samenwerken, ofwel elkaar betwisten over de controle van gedachten, emoties en het gedrag. Het resultaat van deze interactie- samenwerking of concurrentie- bepaalt wat we voelen, onze verhouding tot de wereld, de verhouding tot onze medemensen. De verschillende vormen van concurrentie maken ons ongelukkig. Omgekeerd: als het emotionele en cognitieve brein elkaar aanvullen, het eerste om de richting aan te geven van wat we willen in ons leven(emotionele) en het tweede om ons op die weg zo verstandig mogelijk vooruit te brengen (het cognitieve), dan ervaren we een innerlijke harmonie- een gevoel van: ik ben waar ik wil zijn in mijn leven- die ten grondslag ligt aan alle duurzame ervaringen van welbevinden”’ Citaat uit ‘uw brein als medicijn’
8
Voortdurende beteugeling van de impulsen uit het emotionele brein door het overreden van het cognitieve brein geeft op den duur een totaal onderdrukt beeld, en komt zeker ook tot uiting in het lichamelijk functioneren, daar het lichaam het voornaamste speelveld is van het emotionele brein. Klassieke stresssignalen komen dan voor de dag: chronische vermoeidheid, hoge bloeddruk, steeds terugkerende verkoudheid of andere infectieziekten, hartkwalen, ingewand- en huidklachten, spijsverteringsklachten. Maar ook angst en paniekstoornissen Het huwelijk tussen het cognitieve brein en het emotionele brein, met het hart als getuige. Inleiding: In de afgelopen jaren ben ik meerdere malen in mijn hart geraakt door inzichten die mij werden verteld door wat ik beschouw als mijn leraren. Het begon tijdens een antroposofische opleiding: Tijdens de lessen ‘’mens en wereldbeeld’’. In de antroposofische traditie worden de wezenlijke functies van het emotionele brein (en de uitwerking daarvan in het totale lichaam) het astrale lichaam genoemd. De wezenlijke kenmerken en uitwerkingen van het cognitieve brein zijn vergelijkbaar met wat zij de Ik-kracht noemen. Hoe astraallichaam en ik-kracht samen werken werd prachtig verwoord in de metafoor: De ruiter (het ik) te paard(het astrale). Van huis uit wordt je als kind getraind en voorbereid om de emotionele driften en instincten te leiden: te beteugelen als het ware zodat je als volwassene stevig in het zadel zit om te komen tot waar je naar toe wilt als mens, te paard. Je beteugelt je emoties en driften met oordeelvorming, mening, inzicht en overtuiging. Zo rond de pubertijd komt er een zeer vitale opleving van het astraal lichaam, het paard gaat optimaal in galop en het is aan de ruiter om zélf manieren te ontdekken om het paard bestuurbaar, beteugelbaar te maken/houden. De basis die je van huis uit hebt meegekregen zegt veel over hoe stevig je in het zadel zit, maar nu (bij het verlaten van het ouderlijk huis, je zegt je ‘leraar’ gedag) komt de tijd dat je je eigen beheersing gaat vormen, je ruiterkwaliteiten verder gaat ontwikkelen. Wanneer je een autoritaire, rigide houding, naar het paard hanteert (onderdrukking van het astrale, teugels strak) zal het paard vroeg of laat ofwel in verzet komen, met een paardenkracht die je makkelijk uit het zadel wipt, óf het dier wordt in zijn vitaliteit gebroken en zal niet sterk genoeg zijn je voertuig te zijn naar waar je wilt gaan.
9
Maar wanneer je je verbindt met je paard tot een innige vriendschap, een twee-eenheid van ruiter en paard, dan gaan beide in gratie en focus en brengt ze beiden verder en verder. Er is een hartvriendschap ontstaan en een win-win situatie. Ik vind het een prachtige metafoor, van waaruit ik veel emotionele en psychische klachten kan begrijpen in zijn dynamiek. Enige jaren later maakte ik kennis met Ron Evans, hij is een native elder en storyteller, grootgebracht in de chippewa cree traditie, canada, en hij reist de hele wereld over om de wijsheden uit hun onderdrukte traditie te verspreiden en te delen. Wat hij met ons deelde was het volgende, hij vertelde van een vrouw die bij hem kwam omdat ze grote emotionele problemen in haar leven had. Ze viel voortdurend op mannen die agressief waren, haar sloegen. Ze wist dat dit patroon desastreus voor haar was, maar de voelde zich niet sterk genoeg het te veranderen. Ze vroeg Ron om haar te helpen om te veranderen Toen leerde hij ons dit: We all have an animal inside, a companion, that is truly faithful to us: we can rely on him that he goes out into the world to get the experience and things we need in our lives, what is needed for that moment. If you throw a ball into the field, he goes out and gets it for you, brings it back to you. And he’s your lifetime guard, if its necessary he protects you because he doesn’t want you to get harmed in any way. He has got a good hart; he loves you and he wants the best for you: its your inner dog. So if you experience over and over again negative things, destructive patterns, never forget that the dog is not mean: turn it the other way around: the dog goes out looking for things that he has been trained to recognize as being good for you. The dog has a good hart, he doesn’t do wrong, but he brings to you things that are bad for you. How come? Its because your dog is trained from our childhood, and many many times the teachings were wrong, he is brainwashed. Terug komend op het voorbeeld van de vrouw; zij is in haar jeugd getuige geweest dat haar vader haar moeder sloeg, zeer agressief was. Om haar kind te troosten vertelde de moeder aan het kind; maar papa bedoelt het niet verkeerd, papa houdt juist van me. Daar is de brainwashing geboren: de diep verholen overtuiging dat wanneer een man je slaat, dat hij van je houdt. Het is een onbewust patroon geworden en je inner dog gaat de wereld in en haalt voor jou ervaringen en situaties die voor liefde doorgaan, hij is je trouw. Dus zolang je de overtuiging nog vasthoudt (kan jarenlang onbewust zijn) dat
10
agressie een act of Love kan zijn, zend je die boodschap (bal) de wereld in en je inner dog haalt hem voor je op zodat je liefde kan ervaren. ‘’ The balls you throw into the word are your needs, and for the dog your needs is what he goes after for, to bring it back to you. “ “Fulfilling your needs is conditioned. And now, after years and years of destructive pattern, you want to change. There is in fact only one thing you have to do: let go of that belief. If the ball is so heavy you cant hold on to it any longer, just open your hand and let it go. In our tradition we are used to gently let go of things that we don’t want anymore in our lives, but here in the western world letting go is not practiced and experienced regularly in childhood and the brainwashing is much much more severe. So I am going to teach you something about letting go and make a change. “ *Free the dog from the program(brainwashing) before teaching him new things. * don’t just pull the ball out of the mouth of the dog and tell him that you don’t want this anymore for he will be confused, upset, sad or in some cases will bite you. Remember: he is your very best lifetime pal. *If you want to talk to your dog, make connection, tell him from your hart, in terms of what you enjoy and what you love. This is what he responds to * Acknowledge that you are brainwashed, identify it, describe it as clear as you can. * Recognize that brainwashing manifests as a belief * recognize that a believe manifests itself as a need * Know that you can never make yourself change, the dog has to change it for you. * don’t argue the dog For example: talk to you dog like this: “I was brainwashed to think that if a man hits me, he loves me, I used to believe that, but now I really enjoy letting go of that belief. I love being free from believing that” Let this conversation be part of your daily life and the dog will do the change for you. Be consistent for that is important to the dog. Say it out loud: I love being free from the believe that…I enjoy being free from the believe that…. Be as clear as can be, be focused. For if you are being specific, its easer letting go of because the dog knows exactly what you mean. If you are vague, the dog has to try and search for what you actually mean. Its far more effective if the letting go ’process’ is in small steps and if you don’t force it. 11
If you let go of a belief, very often you will find another layer of believes under it, its an ongoing process. Its like breaking a wall: take out one stone and sometimes other stones will fall with it. You can look into the world with a different view now. And after some time you are ready to take out jet another stone, and again some connected stones fall to and the view will be different again….take your time, for lifetime. De inzichten die Ron deze dag met me gedeeld heeft ben ik later ook in andere bewoordingen tegengekomen. De kracht van positieve affirmaties, neurolinguïstisch programmeren…maar zijn verhaal is ‘’avant la lettre’’, en voor mij zo puur. Hoofd en hart. Hoe nemen wij de wereld waar? We hebben al gezien dat de hersenen ons ‘filter’ is waarmee we de indrukken verwerken en ons reactiepatroon vormen. Maar er is meer dan dat: de waarheid is groter dan onze voorstelling van de werkelijkheid (wat je voor werkelijk houdt). Om te voelen wat wáár voor ons is, daar komt ons hart als zintuig naar voren. Het evenwicht in ons hart beïnvloed direct onze hersenen. Zoals reeds genoemd zijn de eerste 24 jaar van ons leven de hersenen zich aan het doorvormen, rijpen. Uit het hele lichaam worden indrukken naar te hersenen gestuurd voor verwerking, en nu komt het: op verschillende plaatsen in het lichaam zijn neurale netwerkjes gevonden, een soort kleine hersenen binnen ons lichaam, en de informatie uit deze lichaamsbreinen kleurt voor het overgrote deel hoe wij ons openstellen voor de wereld om ons heen. Het neurale netwerk dat bij uitstek een “poortwachter’’ is voor het brein is ons hart. Het hart neemt waar en heeft gevoelens, en communiceert dat aan het brein. wanneer het hart zich uitspreekt, beïnvloed het onze gehele fysiologie, te beginnen bij de hersenen. Het is door dit samenspel tussen hart en brein dat men zegt: verandering van de wereld begint met het veranderen van jezelf van binnenuit. Namelijk: door naar je hart te gaan leven (luisteren naar je hart als zintuig) ga je open en verandert je hele perceptie van de werkelijkheid. Het openen van het hart heeft een directe opening tot waarnemen en contact maken met de wereld om je heen tot gevolg. De fijne afstelling (fine tuning) van je zenuwstelsel wordt gevoed door de sensaties van je hart. Op het ogenblik zijn er erg veel kinderen die de diagnose ‘’autisme of aan autisme verwante contactstoornis’’ dragen. Zij zitten gevangen in zichzelf; het gesloten hart 12
neemt de hersenen in gevangenschap en het reageren op de wereld om hen heen stagneert. Ik ben laatst diep geraakt door het eigen verhaal van een jongen die uit zijn autisme is ontwaakt, genezen, door zijn hart als zintuig open te stellen. Hij heeft dmv zang zijn eigen hart aangezongen en door het helen van zijn hart veranderde zijn perceptie en sociale fijngevoeligheid volledig,tot genezing. Uit het inzicht van de relatie tussen hoofd en hart zijn verschillende nieuwe behandelingsvormen voortgekomen, die direct werken op het openen van het hart: hartcoherentie. Het coherent-zijn van het hart, heeft een zeer gunstige werking op klachten in het psychisch spectrum maar ook de psychische componenten van fysieke klachten kunnen hiermee behandeld worden. Wat is dat, Coherentie? Met coherentie wordt bedoeld dat het hart een vloeiend, evenwichtig ritmisch patroon van hartslagen vertoont. Een snel kloppend hart kan net zo coherent zijn als een langzaam kloppend hart: het gaat om het ritmisch patroon van samentrekking en ontspanning.
Het voert te ver voor dit werkstuk om uitgebreid in te gaan op hartcoherentie, maar van belang voor het inzicht in samenwerking tussen hoofd en hart en hier zijn een aantal interessante ontdekkingen: *de sympaticus en de parasympaticus zijn ons gaspedaal en onze rem om te reageren op de buitenwereld. De coherentie van het hart hangt hier direct mee samen: hebben we stress (sympatische prikkel) dan verbreekt/verstoort de coherentie en ben je klaar om te vechten of te vluchten; het gaspedaal wordt ingedrukt. Hebben we een gevoel van welbevinden (parasympatische prikkel) dan komt ons hart in coherentie en voelen we ons verbonden, we remmen onze vaart. * beide systemen, gaspedaal en rem zijn van groot belang en zorgen, mits goed met elkaar in balans, voor voortbestaan en overleving. 13
* sterke inspanningen van het brein (nadenken, redeneren, verwoorden..) maken dat het hartritme minder coherent wordt. *en vice versa: een hart uit coherentie gaat samen met gespannen signalen (gedachten/emoties) uit het brein. Beide toestanden zijn er in het zelfde moment. * afstemmen op fijne gebeurtenissen en herinneringen uit je leven maakt dat het hartritme coherent wordt. * in onze westerse maatschappij zijn er voortdurend (mn cognitieve) stressprikkels, waardoor het gaspedaal ingedrukt blijft en het hart voortdurend verstoring van coherentie kent. Deze verstoring van het ritmisch golvenpatroon wordt doorgegeven aan het brein, en het brein past zich in perceptie aan: de wereld wordt als vijandiger beschouwd/je bent alert op gevaar. zo ontstaat een vicieuze cirkel tussen verstoringen van de coherentie en een verstoring in het contact met de wereld om ons heen: een verhoogd sympatisch beeld.
14
Om in beeld te brengen hoe het sluiten van het hart en het uit balans raken van het zenuwstelsel samenhangen (een verschuiving van de perceptie naar een totaal sympatisch beeld) wil ik dit gedicht met jullie delen. Ik heb beschreven wat ik voelde, 10 dagen voor mijn eerste psychotische ervaring.
‘’oerbos, angstig takken strikkend Duister om mijn knijpend hart Hijgend, vluchtend als een wilde Door mijn schaduwen getart Vluchtend, vechtend, chemisch kolkend peilloos diep is mijn pupil gericht op slechts dat ene, grote Dat mijn leven nemen wil Zuurstof jagend, alles klopt en gonst, gezichten op het plein eindeloos de grote ruimte maar mijn wereld is zo klein Leven vrezend, levend vrezen in ’t nachtelijk uur gesmoord snakkend naar een bundel zonlicht totdat mijn angstkreet wordt gehoord Maar door de aad’ren van dit vege lijf waadt nu een gouden gloed Seresta, godin van de dag die mij int duister hoedt lichter, lichter klopt het ied’re dag Paulien, 5 december 2006
15
Sol en gel binnen het zenuwstelsel In de jaren 90 is er onderzoek gedaan naar waarom mensen jarenlang last kunnen hebben van lichamelijke of psychische klachten na het opdoen van een traumatische ervaring: we kennen dit onder de naam posttraumatische stressstoornissen. Klachten die kunnen ontstaan zijn bijvoorbeeld *angst, paniek, hartkloppingen, oppervlakkig ademen, overmatige alertheid of prikkelbaarheid, onrust, slapeloosheid *depressie, uitputting, gevoel van hulpeloosheid of onmacht, krachtverlies in de spieren *dissociatie, gevoel dat (een deel van) je lichaam niet van jou is, beperkt spectrum van gevoelens *ontkenning: het trauma is niet gebeurd of het is niet belangrijk Met een trauma wordt bedoeld: iedere gebeurtenis of serie gebeurtenissen die destijds te onverwacht, te snel of te groot was om er op dat moment adequaat op te kunnen reageren. Het zenuwstelsel raakt overweldigd. In het dierenrijk is dit posttraumatische verschijnsel niet tot nauwelijks terug te vinden, dat wil zeggen: Dieren in het wild hebben deze symptomen niet, en hoe meer gedomesticeerd (geconditioneerd door mensen), hoe meer je het posttraumatisch beeld ook bij dieren terugziet. Een jarenlange studie bracht aan het licht dat dieren die een aanval op hun leven hadden doorgemaakt, twee verschillende soorten reacties hadden op dit gevaar 1. ze gingen in de tegenaanval,vochten zich vrij en renden uit de gevaarlijke situatie weg: de fight respons- een explosie van energie 2. ze hielden zich voor dood zodat de aanvaller de interesse verloor en in een onbewaakt en veiliger moment maakte het prooidier dan een kans om weg te komen bij de aanvaller -zoals je ziet bij kat en muis: de Freeze respons –een implosie van energie Beide reacties gaan gepaard met een overweldigend ompolen van het zenuwstelsel, waarna er een periode van totale ontlading komt: trillen over het hele lijf Bij beide reacties geldt: de dieren in het wild maakten de gehele reactie af. Voor de mens is het doormaken van een bedreigende situatie net zoals voor een wild dier: je reageert primair want mensen zijn uitgerust met vrijwel dezelfde regelmechanismen als dieren. Deze worden echter beperkt of geblokkeerd door het rationele/cognitieve deel van onze hersenen. We kunnen bijvoorbeeld ons ‘groot houden’ of ‘doorzetten’ en daarmee een volledige ontlading in de weg staan.
16
En wanneer je de ontlading niet voltooit, blijft de blauwdruk van je overlevingsreactie achter in je zenuwstelsel (de klap/de lading nooit bovengekomen zijn): de lading zit als het ware ingekapseld in je zenuwstelsel. Dat kan op alle plekken in het lichaam zijn. Er ontstaat een gel vorming in het zenuwstelsel. In het reckewegstelsel is dit de fase van depotvorming: een inkapselen en op non-actief zetten van een lading Dit soort plekken heeft een weerslag op het totaal functioneren van je zenuwstelsel: De prikkelgeleiding verloopt chaotischer, er zijn obstructies in het doorstromen. wanneer we weer naar een toestand van gezonde communicatie en geleiding tussen de zenuwcellen willen genezen (een soltoestand), dan is het essentieel de blokkades te ontladen. Ontladen in kleine stapjes, want je wilt niet dat de spanning weer zo hoog op loopt dat het zenuwstelsel het niet kan verwerken (das namelijk hertraumatiseren) Fightresponses die tot ontlading komen kun je beschouwen als de ontstekingsfase in het reckewegmodel: emoties die hierbij vrijkomen zijn bv veelal woede, boosheid Woede en boosheid versterken dat de grens tussen jou en de aanvaller duidelijker wordt en je voor je eigen plek kunt vechten. Het vrijmaken van deze energie maakt dat de emoties naar buiten kunnen stromen (bv huilen: excretie) Positieve vicariatie zorgt ervoor dat je weer vitaler wordt. Ontlading gebeurt het best in kleine stapjes, soms volstaat het om letterlijk een beweging af te maken. Het is niet nodig om in het trauma zelf te duiken; je kunt een gelijkende maar minder spannende situatie nemen die wel diezelfde spanning oproept (want dat doet het). Wanneer je deze situatie als voorbeeld in je geest neemt kun je je lichaam trainen de schopbeweging en de loopbeweging af te maken: het lichaam gaat de reactie weer integreren. Als gevolg kan je lichaam hevig gaan trillen, tintelen, je hart sneller kloppen, je ademhaling hoger -kortom: je hele systeem reageert weer, integreert, wordt vitaler. Freeze responses die ingekapseld zijn zitten vaak hoger in het reckewegmodel, an sich is het een depot maar als “de vaten gaan lekken’’ impregneert het je bestaan, en het kan zelfs leiden tot functie uitval (degeneratie) of in het ergste geval van neoplasma (zoals je ziet bij schizofrenie). Afmaken van de freeze respons houdt in dat je leert waarnemen wanneer het weer veilig is (een kwaliteitstraining: hoe voelt dat, veilig voelen) en daarna weer tot reactie te komen, zoals hierboven beschreven.
17
Zoals je ziet kan het zenuwstelsel getraind worden om weer richting sol/helderheid te komen. Aanvangspunt voor deze training is het gewaar zijn van lichamelijke sensaties. Lichamelijk gewaarzijn houdt in dat je wakker en aanwezig bent in deze wereld. Het in contact staan met je ‘senses’ helpt het lichaam spanning te ontladen. Voorbeelden van deze lichamelijke sensaties zijn: warmte, tintelingen, kippenvel, sneller of langzamer worden van hartslag of ademhaling. Met de juiste begeleiding naar het belichaamde gevoel kan het lichaam het zelfgenezende vermogen herstellen. Met het direct werken op lichamelijk gewaar zijn in plaats van praten en redeneren (psychoanalytisch) train je het emotionele brein, het lymbisch systeem. Bovenstaande inzichten zijn ontleend aan Peter Levine's ‘’Somatic Experience’’, de methode waarmee hij werkt heet ‘’waking the tiger’’ en de basis is de terugkeer naar het lichamelijk gewaar zijn. Parallel hieraan (maar dan meer op stressniveau in plaats van op traumaniveau)lopen de inzichten en trainingsprogramma’s die we kennen als Mindfullness. Ook termen als ‘’leven in het hier en nu’’ verwijzen naar gewaarworden van je lichamelijke sensaties in het moment -zonder oordeel. Ook is er een behandelingsmethode binnen de psychiatrie in opmars die verbluffende resultaten kent in het genezen van posttraumatische stressstoornissen. Ook in deze behandelingsmethode wordt het emotionele brein geheeld. Dit door middel van oogbewegingen. Een trauma wordt voor de geest geroepen zodat de persoon totaal in de emotie komt. Wanneer de emotionele respons op gang komt wordt door middel van het heen en weer bewegen (links-rechts) van de ogen het trauma door de hersenen verwerkt, opnieuw beleefd en anders weggeschreven, geïntegreerd. De oogbewegingen zijn gelijk aan de oogbewegingen tijdens de REM slaap en veroorzaken een sterke parasympathische integratie; het trauma wordt verwerkt en ook hier weer de fasen: overtuigingen/wegschrijvingen die ontlading in de weg staan worden ontgrendeld (depositie’vat’ wordt geopend), woede komt los (ontstekings-/reactiefase), verdriet komt naar buiten (excretie) Zoals je wellicht merkt ben ik door drie verschillende stromingen geraakt die, om tot inzicht te komen in onze reactiemechanismen op de wereld, gebruik maken van metaforen uit het dierenrijk; In de antroposofie de metafoor van het wilde paard In de chippewa cree traditie spreken ze van je ‘inner dog’ In de somatic experience theorie gaat het over de tijger in je.
18
Allen refereren aan de herwaardering van de impulsen van het emotionele brein, dat wij met alle zoogdieren gemeen hebben, en zien de afstemming op en samenwerking van cognitief brein en het emotionele brein als helend. Na deze inzichten lijkt het me nu het goede moment eens een loep te pakken en zo te kijken naar hoe hersenen en zenuwstelsel zijn gebouwd en hoe ze functioneren.
19
ANATOMIE EN FYSIOLOGIE VAN HET ZENUWSTELSEL. Functies van het zenuwstelsel Het zenuwstelsel stelt ons in staat om uitwendige en inwendige prikkels waar te nemen in samenhang met onze zintuigen en hierop te reageren met spieren en organen in de vorm van reflexen. Hogere functies van het zenuwstelsel zijn coördinatie, willekeurige beweging, geheugen en psychische processen. We onderscheiden het zenuwstelsel naar functie 1. het animale zenuwstelsel. 2. het vegetatieve zenuwstelsel. Het animale zenuwstelsel (wordt ook willekeurig zenuwstelsel genoemd) bestaat uit: a. Het centrale zenuwstelsel, namelijk de hersenen (cerebrum) en het ruggenmerg (medulla spinalis) b. het perifere zenuwstelsel, namelijk de hersen- en ruggenmergszenuwen . de hersenzenuwen treden naar buiten door openingen in de schedel. de ruggenmergszenuwen ontspringen aan weerszijden van het ruggenmerg en treden naar buiten door tussenwervelruimtes (foramina intervertebralia) Via het animale zenuwstelsel wordt het contact tussen mens en buitenwereld verzorgd. We onderscheiden het gevoelsdeel (sensibel/sensorisch) en het bewegingsdeel (motorisch). Het sensibele deel brengt de prikkels die in de zintuigen (ogen, oren, reukorgaan, smaakorgaan, huid) binnenkomen naar de hersenen. Het motorische deel verzorgt het tot stand komen van bewegingen, ongeacht of deze als directe reactie op prikkels van buitenaf (als reflex op een sensibele prikkel) ontstaan of dat het een intentionele beweging is die vanuit de hersenen ontstaat. In de hersenen kan dus een koppeling ontstaan van sensibele gewaarwording tot motorische impuls.
20
Het vegetatieve zenuwstelsel (wordt ook onwillekeurig zenuwstelsel genoemd) kun je naar functie verdelen in: a. het sympatische zenuwstelsel b. het parasympatische zenuwstelsel Het vegetatieve zenuwstelsel verzorgt de regulatie van de orgaanfuncties zoals bloedsomloop, ademhaling, spijsvertering, uitscheiding en stofwisseling. De regulatie wordt geleid door een in het organisme zelf bestaande drang naar stabilisatie (homeostase). De verzorging van de binnenwereld, in wisselwerking met de invloeden van buitenaf.
21
Bouw van hersenen en zenuwstelsel Het centrale zenuwstelsel: hersenen en ruggenmerg. Het animale zenuwstelsel bestaat uit het centrale en perifere stelsel. Het centrale stelsel wordt gevormd door de grote en kleine hersenen en het ruggenmerg. Hersenen en ruggenmerg worden bekleed door de drie hersenvliezen, * het harde hersenvlies (dura mater). Dit ligt tegen de binnenzijde van de schedel; door plaatselijke verdubbeling van de dura wordt een systeem van buizen (sinus) gevormd waardoor het bloed uit de hersenen kan afvloeien. * het spinnenwebvlies (arachnoïdea), een dun vlies dat weinig bloedvaten bevat. Het is door bindweefselbalkjes verbonden met *het zachte hersenvlies (pia mater)dit vlies bevat veel bloedvaten en het volgt het gehele hersenoppervlak in al zijn windingen en groeven. De arachnoïdea doet dat niet, zodat er zich tussen deze twee vliezen een ruimte bevindt die gevuld is met hersenvocht (liquor cerebrospinalis) en verder met aders en slagaders. Liquor. Het centrale zenuwstelsel is aan alle kanten omgeven(uitwendig) door een circulerende vloeistof: liquor cerebrospinalis. De liquor bevindt zich ook (inwendig) in de verschillende -met elkaar in verbinding staande- hersenholtes (ventrikels). Inwendige en uitwendige liquor staan ook met elkaar in verbinding. De liquor wordt geproduceerd in de plexus choroideus,een vlies dat zich in het dak van de zijventrikels van de hersenen bevindt, stroomt door de subarachnoïdale ruimte (tussen het spinnenwebvlies en het zachte vlies) in en circuleert totdat zij weer wordt opgenomen in de bloedbaan. Liquor verschilt iets qua samenstelling van bloedplasma. Opname in de bloedbaan vindt plaats in vlokachtige uitstulpinkjes van het spinnenwebvlies. Het vocht heeft een beschermende werking op het zenuwweefsel en voorziet het van voedingsstoffen
22
De hersenen. De hersenen worden onderverdeeld in de grote hersenen, de hersenstam, en de kleine hersenen. De grote hersenen bestaan uit twee symmetrische helften, de rechter en de linkerhersenhelft of hemisfeer. ze worden met de hersenbalk aan elkaar verbonden en door twee stelen zijn ze verbonden met de hersenstam. Als je de hersenen bekijkt kun je zien dat het oppervlak windingen (gyri) en groeven (sulci) vertoont. Ook kun je een aantal kwabben ontdekken De voorhoofdskwab (lobus frontalis) De zijkwab (lobus parietalis) De slaapkwab (lobus temporalis) Achterhoofdskwab (lobus occipitalis) Zenuwcellen en zenuwbanen banen; witte en grijze stof Het buitenste deel van de hersenen bestaat uit de schors, deze is grijs van kleur van de grijze cellen die je hierin kunt vinden. het binnenste deel is het merg , dat wit van kleur is van de witte mergscheden rond de lange zenuwvezels (neurieten /axonen). De zenuwvezels/zenuwbanen vormen verschillende soorten verbindingen 1.associatiebanen. dit zijn verbindingen binnen één hemisfeer. Verschillende schorsgebieden worden , zonder dat de meridiaan gekruist wordt, met elkaar verbonden. Hierdoor kan informatie tussen schorsgebieden met verschillende functie worden uitgewisseld. 2. commissuren. Dit zijn verbindingen tussen beide hemisferen. Hierbij wordt de meridiaan wél gekruist. De commissuren (waarvan de hersenbalk de grootste is) maken het mogelijk dat de ene hersenhelft ‘weet’ wat er in de andere omgaat. 3. Piramidale en extrapiramidale banen (dalende, motorische banen)
23
Motorische en sensibele centra In de grote hersenen kun je motorische- en sensibele centra onderscheiden. Aan de zijkant van de hersenen, ongeveer in het midden, is een diepe groeve: de centrale groeve.
Vóór deze groeve liggen de motorische centra in vaste opeenvolging. De motorische centra in de rechter hemisfeer zijn verbonden met de linker lichaamshelft en de motorische centra in de linker hemisfeer met de rechter hersenhelft. Er is dus sprake van spiegelbeeld (de zenuwbanen kruisen, zie verderop) De grijze cellen van de motorische centra worden piramidecellen genoemd en ze lopen uit in bundels, piramidebanen, dit zijn de axonen (zenuwvezels) die door de witte stof lopen, en door de hersenstam naar het ruggenmerg, eindigend in de voorhoornen van het ruggenmerg. Ter hoogte van de hersenstam, in het verlengde merg, vindt de kruising van de piramidebanen plaats. De motorische centra van de schors (het piramidaal systeem) voeren de willekeurige beweging uit.
In het centrum van de hersenen, in de tussenhersenen die deel uitmaken van de hersenstam, vindt je ook weer grijze stof: dit zijn groeperingen zenuwcellen, ook wel de basale kernen genoemd. De basale kernen ter hoogte van de hersenstam (het extra piramidale systeem) spelen een rol bij de automatische en reflexbewegingen. 4. stijgende, sensorische, banen
Achter de centrale groeve liggen de sensibele centra die de gevoelsprikkels uit de verschillende lichaamsdelen opvangen en verwerken. Ze liggen in dezelfde opeenvolging als de motorische centra vóór de centrale groeve. Prikkels worden via de perifere zenuwbanen langs het ruggenmerg en de hersenstam naar de hersenschors geleid en net als de motorische banen vind hier ook de kruising plaats. 5. overige verbindingen, zoals tussen kleine en grote hersenen, tussen grote hersenen en hersenstam.
24
De hersenstam Gelegen binnen de schedel en in het verlengde van de ruggenmerg, dus daar waar het ruggenmerg over gaat in de hersenen, vind je de hersenstam. De hersenstam omvat de tussenhersenen (diencephalon), de middenhersenen (mesensephalon) en het verlengde merg (medulla oblongata) Aan de hersenstam ontspringen 12 paar hersenzenuwen. De hersenstam reguleert de vitale functies zoals circulatie en ademhaling. De tussenhersenen liggen tussen beide hemisferen van de grote hersenen. Hier vind je de opstijgende en afdalende zenuwbanen, verbindingen met de kleine hersenen en een aantal functionele centra: de thalamus en de hypothalamus. In de thalamus vind je de schakelstations voor vele sensorische banen. De thalamus fungeert als een soort selectieve zeef om te voorkomen dat de grote hersenen overvoerd worden met informatie uit de periferie. Het zorgt voor een behoorlijke mate van geconcentreerdheid op iets,zodat andere binnenkomende sensaties naar de achtergrond worden gebracht. Behalve voor sensorische banen vormt de thalamus ook het schakelcentrum tussen grote- en kleine hersenen en vormt de mogelijkheid om de motorische coördinatie te verfijnen. Ook schakelt de thalamus verbindingen tussen de hypothalamus en de grote hersenen. De hypothalamus, een deel ervan, heeft een nauwe relatie met de belangrijkste hormoonproducent: de hypofyse. Het andere deel van de hypothalamus controleert een aantal vegetatieve functies. In de hypothalamus vind je een aantal centra:
Centrum voor hormoonproductie. Enerzijds produceren zenuwcellen in de hypothalamus zelf hormonen die via zenuwbanen naar de neurohypofyse worden getransporteerd. Anderzijds produceren cellen in de hypothalamus zgn. releasing hormonen die via de bloedbaan naar de adenohypofyse worden getransporteerd en aldaar de hormoonproductie stimuleren.
Centrum voor temperatuurregeling. Via vasodilatatie of vasoconstrictie wordt de bloedtemperatuur op peil gehouden in nauwe samenwerking met het ademhalingscentrum (hijgen om warmte te verliezen) en de schildklier (metabolisme omhoog om warm te worden)
Dorstcentrum. sensorische cellen die de kristaloïd-osmotische waarde peilen staan in samenwerking met de ADH (antidiuretisch hormoon) productie zodat het vochtgehalte in het bloed weer toeneemt en de dorst verdwijnt. De middenhersenen bestaat uit de brug van Varol (de pons), een verbindingsbrug tussen beide helften van de erboven gelegen kleine hersenen. In de middenhersenen zijn kernen te vinden van de hersenzenuwen, o.a. die van de oog(spier)zenuwen. Bovendien vind je hier de kernen van het slaap- en waakcentrum . Dat centrum, ook wel het formatio reticularis genoemd,reguleert het functieniveau van het centrale zenuwstelsel: 25
‘de staat van paraatheid’. De dynamiek tussen slapen en waakzaam zijn wordt hier gewaarborgd. Ben je wakker, dan wekt dit centrum alle hersencellen en spiercellen tot hogere activiteit. Slaap je, dan dempt dit centrum de activiteit van hersen- en spiercellen. De formatio reticularis blijkt een ritmische activiteit te vertonen; het slaap-waak ritme, ofwel je inwendige klok Het verlengde merg vormt een voortzetting van het ruggenmerg in de schedel.. Qua bouw komt het overeen met het ruggenmerg; een grijze vlinderfiguur (schakelcellen) en daaromheen witte stof (zenuwbanen). De banen groeperen zich tot afzonderlijke hersenzenuwen met daarin zowel motorische als sensorische vezels, dit in tegenstelling tot het ruggenmerg waarbij de motorische vezels ventraal en de sensorische dorsaal gegroepeerd zijn. Naast de hersenzenuwkernen en centra voor het evenwicht (de olijfkernen)zijn er ook andere centra te vinden; het hartregulatie centrum, het vasomotorisch centrum, het ademcentrum, het temperatuurregulatie centrum en het braakcentrum. Al deze centra behoren tot het vegetatieve zenuwstelsel en staan onder invloed van hoger gelegen hersencentra, met name het lymbisch systeem. Het lymbisch systeem reguleert de emotionaliteit van de mens, woede, opwinding, angst, ontzetting, spanning wat gepaard kan gaat met blozen, hartkloppingen, stijging van de bloeddruk, braken of flauwvallen. In het verlengde merg vindt de kruising van de piramidebanen plaats. De plaats van de kruising heet de decussatio piramidum. De kleine hersenen De kleine hersenen liggen onder het achterste gedeelte van de grote hersenen. Grote hersenen en kleine hersenen worden afgescheiden door het harde hersenvlies. Ze zijn verbonden door hersenstelen (pendunculi). De kleine hersenen bevatten wel groeven maar geen windingen. Je vindt aan de buitenkant de grijze stof en aan de binnenkant de witte stof. De kleine hersenen hebben een coördinerende werking op de functie van de spieren, zodat er geordende beweging ontstaat. Bij afwijkingen in de kleine hersenen worden zowel de bewegingen van de ledematen onzeker, als de gang (zgn. dronkemansgang). Deze coördinatiestoornis noemen we cerebellaire ataxie.
26
Bouw en functie vanuit een ander oogpunt bekeken. Het brein: opgebouwd uit drie verschillende evolutionaire stadia Eigenlijk bestaan onze hersenen uit drie verschillende lagen, de afzonderlijke lagen zijn gerelateerd aan de evolutionaire stadia van het mens-zijn, en waarin onze verwantschap met het dierenrijk uit naar voren komt. Zo worden de meest basale overlevingsfuncties verzorgd door de hersenstam; het zgn. reptielenbrein De emotionele functies door het limbisch systeem, dat bestaat onder andere uit thalamus, hypothalamus en hypocampus De cognitieve functies worden verzorgd door de neocortex.
Naast deze functies verzorgt een klein orgaantje in onze hersenen ons bioritme dat samenhangt met zonlicht en duisternis. Ik heb het niet zo letterlijk teruggevonden in de literatuur, maar het lijkt erop dat deze pijnappelklier (epifyse) ons plantachtig bewustzijn reguleert. De afstemming van de lichaamsfuncties op donker/licht heeft een chemische boodschapperstof; melatonine. De pijnappelklier wordt geassocieerd/vereenzelvigd met het zesde -ofwel voorhoofdschakra, ons ‘’derde oog’’. Wat je ook niet in anatomie en fysiologieboeken tegenkomt, maar wat wel een belangrijk functieverschil is tussen de beide hersenhelften *de rechter hersenhelft is de helft waarin we dromen, visioenen, hogere inzichten, inspiratie ontvangen en omvormen. * de linker hersenhelft is de helft waarmee wij analyses maken, verstandelijk redeneren, denken, beschouwen.
27
De bouw en functie van het ruggenmerg. Witte en grijze stof De structuur van het ruggenmerg is omgekeerd aan die van de hersenschors: witte stof aan de buitenkant en grijze stof aan de binnenkant. De witte stof ligt aan de buitenkant omdat de axonen de verbinding 'naar buiten' verzorgen, met andere woorden richting hersenen of de rest van het lichaam. In feite is het ruggenmerg een voortzetting van de hersenen. Er is geen scherpe scheiding. In de embryonale fase ontwikkelen beide zich uit dezelfde structuur: de neurale buis. De neurale buis is dus de beginfase van het centrale zenuwstelsel. Later, in het deel dat de embryonale ontwikkeling van het zenuwstelsel besproken wordt, kom ik hier op terug. Vliezen en liquor Het ruggenmerg (medulla spinalis) is omgeven door vocht (liquor cerebrospinalis) en door vliezen. Het begint als voorzetting van het verlengde merg ter hoogte van het achterhoofdsgat en eindigt ter hoogte van de onderste lendenwervelrand en is gelegen binnen het wervelkanaal. Symmetrie Wanneer we de ruggenmerg bekijken valt op dat het een zeer geordende en (linksrechts) symmetrische bouw vertoont.
Over de gehele lengte zie je zowel links voor en achter als rechts voor en achter een kaarsrechte rij zenuwbundels met het ruggenmerg in verbinding staan. Op regelmatige afstand zowel voor als achter en links als rechts symmetrisch, groeperen deze banen zich tot zogenoemde wortels. Een voorwortel en een achterwortel verenigen zich tot één ruggenmergszenuw. De ruggenmergszenuw treedt ter hoogte van het tussenwervelgat naar buiten.
28
Motorische voorwortels en sensorische achterwortels Op een dwarsdoorsnede van het ruggenmerg zie je in het midden een nauw centraal kanaal. Daaromheen ligt grijze stof,die de zenuwcellen bevat, in de vorm van een vlinderfiguur met naar voren gericht twee brede voorhoorns en naar achter gericht twee smalle voorhoorns. Rondom het grijze gedeelte ligt de witte stof, die de zenuwbanen van het ruggenmerg bevat. In de cellen van de voorhoorn eindigen de motorische piramidebanen en beginnen nieuwe motorische zenuwbanen (axonen). Een aantal zenuwbanen zijn gebundeld tot de voorwortel (radix ventralis) van een perifere zenuw. In de achterhoorn treedt de achterwortel binnen die korte sensorische zenuwbanen bevat. Deze korte banen zijn uitlopers van een groep sensorische zenuwcellen die ook wel het spinale ganglion wordt genoemd. Het spinale ganglion lijkt op een soort knoop van zenuwcellen en bekijk je het ruggenmerg dan zie je naast elk ruggenmergsegment zo’n knoop liggen , van boven naar beneden als een soort kralensnoer. In het ganglion bereikt dus de sensibele prikkel het ruggenmerg voordat het banen naar de hersenen wordt geleid. Geleidingcellen en schakelcellen Naast deze geleidingscellen vinden we in het ruggenmerg (net als in de hersenen) ook schakelcellen. Dus enerzijds is het ruggenmerg een geleidingssysteem dat van de hersenen naar de periferie geleidt en andersom. Maar anderzijds is het dankzij de schakelcellen ook mogelijk dat zich, zonder tussenkomst van de hersenen, overdracht op ruggenmerg niveau plaatsvindt. Een sensorische prikkel uit de achterhoorn kan dan direct worden doorgeschakeld naar een motorische cel, wat tot een directe beweging leidt. Dit noemen we een reflex. Reflexen. Er zijn een drietal reflexen te onderscheiden a. de korte reflex. De sensorische prikkel wordt op hetzelfde niveau overgezet tot motorische prikkel, met een eenvoudige -enkelvoudige beweging tot gevolg. Dit verloopt volledig zonder bewustzijn/bewustwording. Dit zijn spinale reflexen. b. de lange reflex. Een sensorische prikkel wordt omgezet in motorische prikkels in hoger en/of lager gelegen ruggenmergsegmenten en treedt er een samengestelde beweging op. Door de samenwerking van de spieren wordt er in sommige gevallen een
29
sensorische blauwdruk van de beweging naar de hersenen gestuurd: er treedt secundaire bewustwording op. c. vegetatieve reflex. Een sensibele prikkel wordt geschakeld naar een zenuwcel die tot het vegetatieve zenuwstelsel behoort. de prikkel wordt verder geleid naar organen en klieren, met als resultaat bijvoorbeeld speekselsecretie of darmsapafscheiding. Naast deze indeling van soorten reflexen kan je ook onderscheid maken tussen een gekruiste of ongekruiste reflex. De reflexbaan kruist al dan niet de meridiaan, al naar gelang er één dan twee lichaamshelften betrokken zijn bij de reflex. Buigen van het ene been veroorzaakt een reflexmatige strekking van het andere been, de meridiaan wordt hier gekruist. De reflexboog. Onder het begrip reflexboog verstaan we de weg die een prikkel aflegt van sensor (prikkelplaats) tot effector (reactieplaats). In een reflexboog onderscheiden we achtereenvolgens: sensor, sensorisch neuron, (eventueel) schakelneuron, motorisch neuron, spierweefsel of klierweefsel. In vakterm zeg je dan: sensor- afferente vezel, reflexcentrum (ruggenmerg, hersenstam of hersenschors)efferente zenuw- effector (spier of klier) Wanneer je in een spijker trapt worden reflexmatig de beenbuigers geactiveerd. Tegelijkertijd moeten de beenstrekkers worden verslapt. Dit laatste is een voorbeeld van reciproke remming (wederkerige remming)
30
Bouw van het ruggenmerg. Opvallend in de bouw van het ruggenmerg is dat het ruggenmerg ten opzichte van het wervelkanaal korter is: het wervelkanaal is niet tot beneden aan toe gevuld met ruggenmerg. Dit komt door de verschillende groeitempo’s van de wervelkolom en het ruggenmerg. Door dit verschil in lengte liggen de ruggenmergsegmenten van boven naar beneden steeds minder tegenover hun gelijknamige wervels. Hoe lager je komt, hoe langer en meer vertikaal de spinale zenuwen dus lopen alvorens ze bij hun oorspronkelijke uittreedplaats aankomen. Dit heeft als gevolg dat beneden de ruggenmerg alleen nog een ‘kwast’ van zenuwstrengen in het wervelkanaal is te vinden. Deze noemen we de paardenstaart (cauda equina)
Segmentatie De ruggenmerg en de wervels tonen een overblijfsel van een zekere geleding in de embryonale ontwikkeling : vergelijkbare delen zijn in serie aan elkaar geschakeld. Deze gesegmenteerde bouw zie je terug in de spinale zenuwen, de wervels, de spieren en het bindweefsel van de huid.. De huidelen die uit één achterwortel worden geïnnerveerd noemen we een dermatoom.
31
de viscero-cutane reflexboog: de achtbaan door de segmentale bouw is er in ons lichaam een wisselwerking tussen enerzijds de structuren aan de buitenzijde van het lichaam, huid, spieren, botten en anderzijds de dieper gelegen structuren, de inwendige organen. Head is degene geweest die de zogenaamde viscero-cutane reflex heeft opgetekend. Viscera = ingewanden, cutis = huid. Prikkelwerking op de huid bereikt de organen en prikkels vanuit de organen spiegelen zich ook op de huid.
De spieren die uit één voorwortel worden geïnnerveerd noemen we een myotoom. In de ontwikkeling van het spierstelsel vinden er echter grote verschuivingen plaats. Je ziet dus vaak dat een spier worden geïnnerveerd uit meer dan één segment en dat één centralezenuwstelsel een herordening plaatsvindt van zenuwvezels. De plaats van hergroepering noemen we een plexus.
32
Het perifere zenuwstelsel: hersenzenuwen en ruggenmergszenuwen. De twaalf hersenzenuwen. De hersenzenuwen vind je aan de basis van de hersenen. Op de eerste twee zenuwen na ontspringen ze uit de kernen die in de hersenstam zijn gelegen.. Ze zijn motorisch(afvoerend), sensibel(aanvoerend) of gemengd. 1. Nervus olfactorius
de reukzenuw.
Begint in het slijmvlies van de neus en loopt door het zeefbeen de schedelholte in en eindigt in de reukhersenen. Het is een zuiver sensibele zenuw. 2. Nervus opticus
de gezichtszenuw.
Loopt van het netvlies naar de optische centra in de hersenstam. Zuiver sensibel. 3. Nervus oculomotorius. Motorische zenuw die de beweging van meerde uitwendige oogspieren en de hefspier van het bovenste ooglid verzorgt. Bovendien parasympatische bewegingen van de binnenste oogspieren 4. Nervus trochlearis Motorische zenuw die één van de uitwendige oogspieren innerveert. 5. Nervus trigeminus
de drielingzenuw.
Een gemengde zenuw die sensibele zenuwen bevat voor gelaat, mondholte en tong en motorische vezels voor de kauwspieren. 6. Nervus abducens Een motorische zenuw die één van de uitwendige oogspieren innerveert. 7. Nervus facialis
de aangezichtszenuw.
Een gemengde zenuw. Sensorische banen voor de smaakprikkels vanuit de tong en bevat motorische vezels voor de mimische musculatuur (gelaatsspieren). Met deze zenuw lopen parasympatische motorische vezels mee voor traanklieren zowel als onderkaak- en ondertongspeekselklieren. 8. Nervus vestibulocochlearis/ Nervus octavus Sensibele zenuw samengesteld uit wee vezels: één uit het gehoororgaan en één uit het evenwichtorgaan, wordt daarom ook wel de stato-acusticus genoemd. 9. Nervus glossopharyngeus de tong-keelzenuw. Samengestelde zenuw die de sensoriek vanuit tong, keel en trommelholte verzorgt, alsmede de bloeddruk en bloedzuurgraad vanuit de keel-aortaboog. De motorische tak verzorgt de beweging van keelwand en strottenhoofd en de parasympatische beweging van de onderoorspeekselklier. 10. Nervus vagus
de zwervende zenuw.
Een grote gemengde, vooral parasympatische, zenuw die de motoriek verzorgt van het maag-darmkanaal en de sensoriek vanuit strottenhoofd, luchtwegen, longen en
33
slijmvliezen van het maag-darmkanaal. Verder motorische vezels voor hart en longen en voor de slikbeweging alsmede de stembanden. 11. Nervus accessorius Een zuiver motorische zenuw die de beweging van de monnikskapspier en de borstbeensleutelbeen-slaapbeenspier. 12. Nervus hyppoglossum
de ondertongzenuw
Motorische zenuw voor tongbeweging. De ruggenmergszenuwen. De ruggenmergszenuwen ontspringen uit de tussenwervelruimtes. Het eerste paar (links- en rechts) treedt naar buiten tussen de schedel en de atlas (eerste wervel) en alle andere paren treden tussen de wervels uit. Een ruggenmergszenuw wordt gevormd door samenkomst van de (motorische)voorhoorn en de (sensibele) achterhoorn. Ze komen samen in het tussenwervelgat. Een ruggenmergzenuw noemen we nervus spinalis. De zenuwvezels zijn omgeven door witte stof: myelineschede, dat een soort smeervloeistof produceert. Daaromheen zit bindweefsel zodat er een stevige kabel ontstaat. In de periferie, met name in armen en benen, hebben de spinale zenuwen uitgebreide vertakkingen. Zoals zojuist genoemd heet zo’n vertakkings- of schakelplaats een plexus. Enkele belangrijke ruggenmergszenuwen: In het armgebied: hier vind je de plexus cervico –brachialis. Daaruit ontspringen de zenuwen voor spaakbeen,hand en ellepijp. Nervus radialis, medianus en ulnaris. In het rompgebied loopt de nervus phrenicus, die het middenrif innerveert en de 12 thoraxzenuwen voor huid en spieren van de thorax. In het beengebied vind je de plexus lumbo-sacralis en daaruit ontspringen de nervus ischiadicus en de nervus femoralis die zich in het been verder vertakken en de beweging en sensoriek van benen en voeten verzorgen.
34
Het zenuwstelsel: verschillende richtingen van de signalen. Wanneer een prikkel van perifeer naar centraal loopt, is er sprake van aanvoer van een prikkel. Dit noemen we ook wel een afferente prikkel. Als de prikkel van centraal naar perifeer verloopt, is er sprake van aanzet tot actie. Dit noemen we een efferente prikkel. Binnen het centrale zenuwstelsel zijn er twee hoofdrichtingen: signalen die van boven komen en naar beneden lopen maken gebruik van afdalende banen. Signalen die van laag naar hoger lopen maken gebruik van opstijgende banen . Afdalende banen noemen we efferent, opstijgende banen afferent. Van talloze signalen in het zenuwstelsel is niet te zeggen of ze afferent of efferent zijn. Ze brengen schakeling tot stand. Soorten neuronen. Op basis van de signaalrichting kun je drie soorten neuronen onderscheiden
*Sensorische neuronenvoeren signalen van perifeer naar centraal en van laag naar hoog. Sensorische neuronen zijn afferente neuronen; ze voeren informatie aan (bv uit de zintuigen) *Motorische neuronen voeren signalen van hoog naar laag, van centraal naar perifeer. Dit zijn efferente neuronen; ze zetten aan tot activiteit. *Schakelneuronen brengen signalen over van de ene op de andere neuron. Ze zijn afferent noch efferent. Schakelneuronen komen vooral voor in het centrale zenuwstelsel.
35
Het vegetatieve zenuwstelsel. Een korte herhaling: het vegetatieve zenuwstelsel verzorgt de regulering en afstemming, kortom handhaving van de homeostase, van de interne milieu op de omgeving. Hierbij zijn de vijf vegetatieve stelsels ( circulatie, spijsvertering, urinewegen, ademhaling en huid) betrokken. Op functieniveau beschouwd kun je onderscheid maken tussen twee systemen. Het activerende systeem (sympatisch /orthosympatisch) en het sederende (parasympatische) systeem. Wat gebeurt er in het lichaam wanneer deze in actie komt? Sympatische reacties: .hartslag verhoogt .ademhaling wordt sneller en oppervlakkiger .bloeddruk stijgt, .bloedsuikerspiegel gaat omhoog .adrenalineproductie wordt gestimuleerd. .bloedvaten in het spijsverteringskanaal vernauwen zich, en bloedvaten van de skeletspieren verwijden. .pupillen verwijden zich. . zweetproductie neemt toe,warmte komt vrij.
Opwinding, woede en angst gaan samen met verhoogde sympatische activiteit. Als mens zijn we geneigd te overpeinzen “ik voel me opgewonden omdat mijn hart zo snel gaat, of, ik heb het zo warm omdat ik bijna ontplof van woede’’ maar het is een natuurwet dat het één niet vooraf gaat aan het ander: ze zijn er in hetzelfde momenthet zijn synchrone verschijnselen. Parasympatische reactie: tot rust keren, naar binnen keren. .hartslag verlaagt .ademhaling wordt dieper en trager .bloeddruk daalt, .bloedsuikerspiegel gaat omlaag .serotonineproductie wordt gestimuleerd. .bloedvaten in het spijsverteringskanaal verwijden zich, en bloedvaten van de skeletspieren vernauwen. .pupillen wordt kleiner. . zweetklieren sluiten zich, warmte wordt vastgehouden.
Welbevinden, rust en een voldaan gevoel gaan samen met het parasympatisch systeem. De twee systemen zijn in hun werking nauwkeurig op elkaar afgestemd. Toegenomen activiteit van de één gaat gepaard met verminderde activiteit van de ander en vice versa. Het vegetatieve zenuwstelsel bevat zowel efferente als afferente zenuwbanen,
36
Het sympatisch systeem: Het centraal gelegen deel bestaat uit de kernen in de hypothalamus en de hersenstam. Sympatische vezels hebben hun aanvang in de zijhoorns van het ruggenmerg van C7 tm L2, en lopen vanuit de voorwortel mee langs het wervelkanaal. In de foramen intervertebrales scheiden de sympatische vezel zich van de spinale zenuwen en lopen in een bundeltje naar het spinale ganglion. De naast de wervelkolom liggende gangliën zijn onderling verbonden door sympatische vezels. Van C7 tm L2 lijkt het op een kralensnoer (grensstreng). Boven en onder dit niveau bevinden zich ook nog een aantal zenuwknopen waar sympatische vezels aanvangen, in het halsgebied 2 en in het bekkengebied 4, boven dien zijn er een aantal zenuwknopen vlakbij de te innerveren organen zélf. Een orgaan/weefsel dat een bijzondere connectie vormt met de sympatische zenuwvezels is het bijniermerg. Deze kliercellen hebben dezelfde embryonale oorsprong als zenuwweefsel en zijn a.h.w. doorgespecialiseerd naar het aanmaken van hormonen (dit in tegenstelling tot andere klieren, die ontwikkeld zijn uit entoderm of mesoderm). Sympatische vezels die het bijniermerg innerveren komen rechtstreeks uit het ruggenmerg en eindigen op deze hormoonproducerende zenuwcellen. Deze hormonen hebben via het bloed een gelijkende werking op de organen als het sympatische systeem via de zenuwvezels. Het parasympatisch systeem: Het centraal gelegen deel bestaat uit de parasympatische centra in de hersenstam, met name in het verlengde merg, en uit cellen in de zijhoorns van het sacrale ruggenmerg. Vanuit de verlengde merg loopt de belangrijkste parasympatische zenuw: de Nervus Vagus. Deze craniale zenuw heeft vertakkingen naar het hoofd, loopt door de hals naar benee en innerveert vrijwel alle organen in borst en buikgebied. Vanuit de cellen in het sacrum lopen vezels naar geslachtsorganen, blaas en onderste deel van de dikke darm. Net als bij de sympaticus vind je ook in het parasympatisch systeem bij doelorganen gangliën of netwerken (plexus).
37
Zenuwweefsel In het zenuwstelsel zijn twee typen cellen te onderscheiden: de geleidingscellen alias zenuwcellen (neuronen) en steuncellen alias gliacellen (neuroglia), ongeveer in de verhouding 1:10. Zenuwcellen: neuronen. Zenuwcellen zijn er in maten en soorten, net als bij de meeste andere celtypen. Er is wel een gemeenschappelijk bouwschema: dendrieten, cellichaam en neurieten (axonen)
Het cellichaam is tamelijk groot; het bevat behalve de kern en de nucleoli een uitgebreid endoplasmatisch reticulum (voor transport van stoffen en voor eiwitsynthese) en een aantal Golgi-apparaten (voor uitstoting van stoffen). Ook bevat een zenuwcel aan het cellichaam een aantal korte boomvormige vertakte uitlopers. Dit zijn de dendrieten. Dendrieten nemen de prikkel op en geleiden deze naar het cellichaam toe. Niet elke prikkel die een dendriet opvangt is krachtig genoeg om het cellichaam te bereiken. Vaak is er wel een aantal impulsen nodig om het cellichaam te bereiken. In een neuron is er meestal maar één axon aanwezig. Deze geleidt de prikkel van de cel af en draagt hem via een synaps over op de volgende (schakel)cel. Deze volgende (schakel)cel neemt de prikkel over en geleidt deze weer naar een volgende cel, totdat het einddoel is bereikt. Het is echter ook mogelijk dat de prikkel van het eerste neuron via het lange axon meteen het einddoel, meestal een spiervezel, bereikt.
38
De synaps, die de prikkel van een neuriet aan een spier overgeeft, ligt in het motorische eindplaatje van een spier. Er treedt dan een samentrekking van de spier op. Het axon reageert in tegenstelling tot de dendriet, op élke prikkel. Elke prikkel, hoe zwak ook, wordt voortgeleid. Vele axonen kunnen in één bundel verlopen. Zo’n bundel noemen we een tractus wanneer hij in het centrale zenuwstelsel loopt en een zenuw wanneer ze in het perifere stelsel loopt. Een axon kan heel lang zijn. De langste axonen in het lichaam lopen vanuit de hersenen via het ruggenmerg naar de tenen. De lange axonen blijken onvoldoende door de celkern te kunnen worden gevoed. Om deze axonen ligt dan ook een omhulsel. De axonen in de periferie krijgen voeding uit de cellen van Schwann. De cellen ín het centrale zenuwstelsel krijgen voeding uit de steuncellen. Elk axon in een baan of zenuw heeft zijn eigen doel. Een axon is door een omhulsel, de myelineschede (ook wel mergschede genoemd), omgeven opdat de prikkel niet zomaar op een andere kan overspringen. De myelineschede bestaat uit een witte substantie. Deze myelineschede wordt vertoont op ongeveer elke millimeter een insnoering (de knoop van Ranvier). Dankzij deze insnoering wordt een prikkel nog sneller geleid via de vezel. Dendrieten zijn niet gemyeliniseerd en evenmin omhuld door steuncellen. Op dendrieten worden talloze prikkels van andere zenuwcellen overgedragen. Een axon kan ook nog kleine uitlopertjes hebben; de zgn. telodendrieën. Telodendrieën vertonen aan het uiteinde verdikkinkjes: de eindknopjes. Een axon met telodendrieën noemen we een neuriet. Een prikkel loopt altijd van dendriet naar cellichaam en via het axon naar de telodendrieën. Het is éénrichtingsverkeer. Prikkels en actiepotentialen Op celniveau is een prikkel een kortdurende verandering in het interne milieu waardoor er een elektrische impuls tot stand komt. De prikkel heeft tot gevolg dat er een actiepotentiaal optreedt. Dit is een elektrisch stroompje dat zich door de celmembraan voortplant. De eerste cellen zijn prikkelbaar, maar een zenuwcel is dat bij uitstek. Met hun lange uitlopers kun je ze opvatten als de elektriciteitsdraden van het lichaam.
39
Actiepotentialen enzo…. Bij het tot stand komen van de actiepotentiaal zijn de mineralen (als ionen, dus in oplossing) natrium en kalium betrokken. Bij een zenuwcel in rust is de concentratie kaliumionen buiten de cel lager dan binnen de cel. Voor natrium is dat precies andersom: buiten de cel is de concentratie Na-ionen hoger dan binnen de cel. Binnen en buitenkant van de cel worden van elkaar gescheiden door een membraan. De membraan is niet even doorlaatbaar voor kalium als voor natrium, er wordt een bepaalde vast Na-Ka verhouding gewaarborgd. Bovendien wordt door een enzymatische (kalium-natrium) pomp natrium de cel uitgewerkt en kalium naar binnen. Ten opzichte van de buitenkant is de binnenkant van een cel iets negatief geladen. Dit is de rustpotentiaal in de cel. Wanneer nu een membraan wordt geprikkeld, dan heeft dat invloed op de doorlaatbaarheid van het membraan. Na-ionen stromen plotseling naar binnen. Hierdoor wordt het binnenste van de cel positief geladen: er is een ompoling. Deze verplaatsing van elektrische lading noemen we de actiepotentiaal. De oorspronkelijke rustsituatie wordt weer bewerkstelligd door uitstroom van kaliumionen en werking van de enzymatische pomp. Er treedt repolarisatie op.. In de periode tussen depolarisatie en repolarisatie is er sprake van ladingsverschuiving en is de cel tijdelijk niet meer prikkelbaar. Deze periode heet de refractaire periode. De snelheid van prikkelgeleiding hangt af van de dikte van de vezel en daarmee de dikte van de mergschede. Bij dikke mergscheden liggen de insnoeringen van Ranvier verder uit elkaar. En de impulsgeleiding springt van insnoering naar insnoering over, dit heet saltatorische impulsgeleiding. Hoe verder dus die insnoeringen liggen, hoe groter de sprong en sneller de overdracht.
40
Impulsoverdracht. De impuls loopt van axon naar telodendrieën. Daar aangekomen wordt de impuls overgedragen. Dit kan op twee manieren. a. overdracht van het ene naar het andere neuron: neuro-neuronale transmissie. b. overdracht van zenuwvezel op spiervezel: neuromusculaire transmissie. Bij sensorische- en schakelzenuwen is sprake van neuro-neuronale transmissie. Bij motorische neuronen altijd van neuromusculaire transmissie. Actiepotentialen die langs telodendrieën arriveren maken uit de eindknopjes transmittervloeistoffen vrij. Dergelijke neurotransmitters zijn hormoonachtige stoffen die het volgende neuron of spiervezel prikkelen. Je ziet hier, net als bij de bespreking van de hypothalamus en hypofyse, de nauwe samenwerking tussen hormoonstelsel en zenuwstelsel. Zoals reeds genoemd heet de contactplaats tussen telodendriet en spiervezel een motorisch eindplaatje. Tussen de membraan van de zenuwvezel en de membraan van de spiervezel blijft een smalle spleet bestaan.. In de eindknopjes van de telodendrieën tref je een groot aantal blaasjes aan (vacuolen) Deze vacuolen bevatten de neurotransmitter acetylcholine en tevens het enzym choline-acetyl-transferase dat nodig is om acetyl choline op te bouwen. Zodra de actiepotentiaal via de telodendriet het motorische eindplaatje bereikt, komt acetylcholine vrij uit de blaasjes in de spleet. Deze neurotransmitter zet de spiervezel aan tot depolarisatie. In de spiervezelmembraan bevindt zich ook choline-esterase en dat breekt acetylcholine in de spleet af tot azijnzuur en choline. Deze stoffen worden weer terug opgenomen in de eindknopjes en de spiervezel op zijn beurt wordt weer ontvankelijk voor nieuwe impulsen. Bij neuro-neuronale transmissie noem je de contactplaats een synaps. In het eindknopje bevindt zich een groot aantal synapsblaasjes, gevuld met transmittervloeistoffen en enzymen. Het principe is gelijk aan het bovengenoemde. Er zijn twee soorten neurotransmitters in een synaps: exciterende en inhiberende. Exciterende (stimulerende) transmitters brengen een neuron tot depolarisatie: de prikkel wordt verder geleid. Inhiberende (remmende) transmitters maken het neuron juist minder prikkelbaar. Acetylcholine is een bekende exciterende neurotransmitter. Deze stof treffen we aan in de motorische eindplaatjes en in de synapsen van het parasympatische systeem.
41
Tot deze groep neurotransmitters behoren ook dopamine, serotonine, adrenaline en noradrenaline. De meeste neuronen hebben hebben op hun dendrieten en cellichaam honderden synapsen. De synaps zorgt voor het éénrichtingsverkeer in het zenuwstelsel. Een synaps veroorzaakt een vertraging in de impulsoverdracht (geleiding van elektrische lading is veel sneller dan via vloeistoffen). Veel synapsen op de weg naar het einddoel betekent dus een grotere impulsvertraging. Steuncellen. Het steunweefsel van het zenuwstelsel bestaat uit steuncellen (gliacellen). Gliacellen zijn de hulpcellen van het centrale zenuwstelsel- immers: in de periferie wordt de voeding en bescherming verzorgd door de cellen van Schwann die de myelineschede vormen. Gliacellen zijn niet louter tot steun van de vezels, maar tevens zorgen ze ervoor dat de zenuwcellen van voeding worden voorzien en ze verzorgen het transport van afvalstoffen naar de bloedbaan. Let wel: neuronen grenzen nooit aan bloedvaten. Gliacellen dienen tevens als een barrière zodat niet zomaar alle stoffen de neuronen bereiken: ze vormen een bloedhersenbarrière. Er zijn drie soorten gliacellen: 1. astrocyten. Vrijwel even groot als neuronen. Ze hebben een groot aantal stervormig uitstaande uitlopers. Aan het einde van elke uitloper zie je een soort ‘voetjes’. Hiermee staan ze in contact met de wand van de neuronen enerzijds en de capillairen anderzijds. Ze wisselen stoffen uit tussen zenuwcel en bloedbaan. 2. Oligodendrocyten. Ze zijn kleiner dan astrocyten en hebben vrij weinig, nauwelijks vertakte, korte uitlopers. Ze voorzien de neurieten van voeding en dienen voor de vorming van myelineschede. 3. Microgliacellen. Dit zijn de kleinste gliacellen. Ze hebben korte, sterk vertakte uitlopertjes. Ze bewegen zich als een soort spinnetjes: door middel van verplaatsing van de uitlopertjes bewegen ze zich door het zenuwweefsel. Bij weefselbeschadiging ruimt de microglia door middel van fagocytose de resten van neuronen op. 42
Embryologie: het ontstaan van het zenuwstelsel. De conceptie. Op het moment van de conceptie zijn er 2 verschillende energiepolen - eicel en zaadcel – die naar elkaar toegaan. Twee verschillende energieën - mannelijke en vrouwelijke – smelten samen op één speldenkop, dat gebeurt met een massa aan energie, voldoende om het leven verder te laten gaan. Vanaf dan kan het eicelletje veranderen. Het gaat delen en verder en verder delen. Cellen worden over en over gekopieerd. Door dit onnoemelijk aantal celdelingen wordt uit die bevruchte eicel uiteindelijk het menselijk lichaam opgebouwd. In de eerste acht weken van de zwangerschap – de embryonale periode – wordt het gehele lichaam gevormd. Alle vitale lichaamsstructuren zijn na de eerste acht weken in aanleg aanwezig. In de eerste 5 dagen is de bevruchte eicel zichzelf aan het kopiëren /klonen. Pas daarna gaan deze stamcellen differentiëren naar cellen en cellagen met specifieke taken. Sommige cellen zullen huid worden, andere bindweefsel of spieren enz. Week één tm drie. eerste week: een klompje van 120 cellen zoekt haar weg naar de baarmoeder. We noemen dit klompje cellen een morula en zij bevindt zich nog in de eileiders. Na dag vier bereikt de morula de baarmoederholte en dan ontstaat er in het klompje cellen een holte, gevuld met vocht: de dooierzak.
De morula is nu getransformeerd tot blastula. De blastula gaat zich innestelen in de wand van de baarmoeder. De blastula heeft een groepje cellen dat zich tot embryoknop groepeert en de buitenste cellen rondom de dooierzak heten de trofoblasten.
43
Tweede en derde week: de ontwikkeling van de drie kiemschijven. Uit de embryoknop ontwikkelen zich drie cellagen, ofwel kiemschijven. De bovenste laag is het ectoderm. Deze laag groepeert zich zo dat er een holte ontstaat: de amnionholte, deze vult zich met vocht. Dit vocht is het vruchtwater waar het embryo zich uiteindelijk mee zal omgeven.
De onderste laag noemen we het entoderm , deze grenst aan de dooierzak en gaat haar omvatten. Tussen ectoderm en entoderm ontstaat een derde laag cellen: het mesoderm. Uit de drie afzonderlijke kiemschijven ontwikkelen zich de specifieke orgaanstelsels. Uit het entoderm zal zich later het maag-darmkanaal ontwikkelen, alsmede het ademhalingsstelsel en delen van het hormoonstelsel. Uit het mesoderm ontstaan skelet en bewegingsstelsel, circulatiestelsel,, urinewegstelsel, voortplantingsstelsel en delen van het hormoonstelsel. Uit ectoderm ontstaan huid, sensorisch stelsel, het zenuwstelsel en delen van het hormoonstelsel.
Voor dit werkstuk reikt het te ver om de embryonale ontwikkeling in zijn totaliteit te beschrijven: ik zoom in op de ontwikkeling van het zenuwstelsel. Het ontstaan van de neurale buis of –groeve, week vier van de zwangerschap. In het ectoderm is er aan weerszijden een enorme celdeling en ontstaat er in de lengterichting in het midden een groeve, de neurale groeve. De plooien die aan weerszijde van het ectoderm zijn gegroeid, sluiten zich over de sleuf naar elkaar toe en zo ontstaat in lengterichting een buis die van boven en beneden open is: de neurale buis met een holte in het midden. Hierin zal het ruggenmerg groeien. Aan de bovenkant treedt een verdere verdikking op (medulla oblongata of verlengde merg), en een verdere verdikking waaruit de hersenen ontwikkelen. Bij de vorming van het mesoderm (middelste laag) ontstaat bij het begin van de 4de week aan weerszijden van de neurale groeve een reeks verdikkingen: somieten.
44
Aan elke somiet is een sclerotoom, een dermatoom en een myotoom te onderscheiden. De wervelkolomsegmenten ontstaan uit het sclerotoom, de huidsegmenten zijn gerelateerd aan de dermatomen, spieren aan de myotomen. In de vierde week ontwikkelen zich aan de bovenste/craniale zijde van de neurale buis drie primitieve hersenblaasjes. Hieruit groeien de hersenen. Bovendien stulpen aan weerszijde van het voorste hersenblaasje de oogblaasjes uit die gaan uitgroeien tot de ogen. Aan de onderste/caudale zijde van de neurale buis ontwikkelt het ruggenmerg. Het is opvallend dat vanuit het bovenste deel van de neurale buis primair de grijze stof zich ontwikkeld, en vanuit de onderkant ontstaat primair de witte stof. We zien ook aan de bouw van hersenen en ruggenmerg een verschil: hersenen zijn van buitenaf grijs met binnenin witte banen. Ruggenmerg is van buitenaf wit met binnenin grijze kernen.
Week vijf tot en met de derde maand. In deze periode ontstaan de hersenzenuwen en de ruggenmergszenuwen. Het ruggenmerg heeft in de derde maand van de zwangerschap nog dezelfde lengte als het wervelkanaal. Na drie maanden is er een eind gekomen aan de embryonale fase. In deze fase zijn alle weefsels en organen in beginsel aangelegd. Vanaf de derde maand begint de foetale fase. De foetale periode kenmerkt zich door verdere groei, rijping, differentiatie en specialisatie. Uit de primitieve cellen van het zenuwstelsel (neuroblasten), ontstaan zenuwcellen en daaruit ontstaan weer zenuwvezels die met verschillende delen van het lichaam in verbinding staan. Nu we de algemene ontwikkeling van hersenen en ruggenmerg even besproken, wil ik nog iets zeggen over de ontwikkeling van de schedelbeenderen. Omdat het zenuwstelsel zal instaan voor de goede werking van alles wat er in het lichaam gebeurt, is het ontzettend belangrijk dat het goed beschermd wordt. Daarom worden ruggenmerg en hersenen omgeven door vliezen, het buitenste vlies is de dura mater (harde hersenvlies – ruggenmergvlies) 45
Dit vlies bestaat uit twee lagen. Op de buitenste laag ontstaan vlekjes (ossificatiepunten). Die vlekjes groeien uit, ze zijn aanvankelijk doorzichtig, maar worden groter en dichter en vormen zo de schedelbeenderen. Het cranium (schedelbeenderen) zijn dus verbeningen van het hersenvlies. (Wanneer je met de schedelbeenderen werken, werken we eigenlijk met verbeend bindweefsel, met fascia) Op het moment van de geboorte zijn er nog openingen tussen de schedelplaten, de ‘fontanellen’. Deze openingen maken het mogelijk dat het hoofdje door het smalle geboortekanaal kan doordat de platen over elkaar heen schuiven. Na de geboorte schuiven ze weer uit elkaar. Zuigen stimuleert dat de beenderen naar buiten gedrukt worden en de schedel als het ware ‘’open ademt’’. (van binnenuit de botjes uit elkaar duwt.) We hebben gezien dat de ontwikkeling van het zenuwstelsel begint met de vorming van een holte/holle buis. Hersenventrikels en het centrale kanaal waar de ruggenmerg in gelegen is, herinneren aan deze periode. Binnen de holtes van hersenen en ruggengraat, omgeven door de vliezen, stroomt zoals genoemd de liquor. Dit vocht heeft ook een soort beweging: gelijkend op eb en vloed. Er is dus primair in aanleg van het zenuwstelsel een ritmiek ingesloten.
46
Stoornissen en ziekten van zenuwstelsel en hersenen. inleiding Wanneer er stoornissen of ziekten ontstaan in het zenuwstelsel ontstaan er primair de volgende symptomen . hyperfunctie of hypofunctie -tot uitval toe. . controleverlies . pijn . op den duur door functieverlies: anatomische bouw- en standafwijkingen. Door hyper- of hypofunctie kunnen er ook secundaire klachten ontstaan, waaronder de stemmingsstoornissen, problemen bij het maken van contact met de buitenwereld, paniek en angstbeelden enz. Hier zal ik later op in gaan. Symptomen bij beschadiging van zenuwweefsel zijn afhankelijk van . welk deel van het zenuwweefsel is aangedaan. Centraal of perifeer?. Hoe centraler, hoe groter/ernstiger de uitval daarachter. . de functies van het desbetreffende zenuwweefsel: Motorische of sensorische stoornissen of problemen met de hogere hersenfuncties zoals ordenen, onthouden, oordeelvorming, spreken, bewustzijn etc. . het ziekteproces zelf -bijvoorbeeld infectieziekten met hoge koorts verlopen anders dan beklemming door anatomische scheefstand… Hersenen en zenuwweefsel zijn in hun functioneren afhankelijk van metabole processen Voldoende bloed af- en aanvoer Goede suikerstofwisseling, voldoende mineralen en vitaminen. Ook zijn ze gevoelig voor beknelling (compressie) en geven dan nogal snel functiestoornissen.
47
Stoornissen/zieken van het zenuwweefsel. Pathologie van de motorische zenuwvezels 1. parese: dit is een gedeeltelijke verlamming, meestal zich uitend in krachtsvermindering. Wanneer dit zich voordoet aan één zijde van het lichaam, spreken we van hemi-parese 2. paralyse: volledige uitval en daarom verlamming, waardoor het niet meer mogelijk is een lichaamsdeel te bewegen. 3. hoe dichter bij de oorsprong van een zenuw beschadiging optreedt, des te groter is de kans dat de uitval qua aantal spieren groter is. Bij uitval op ruggenmergniveau: uitval van reflexen areflexie, of afwijkingen in reflexen, bijvoorbeeld links`rechts verschil. Pathologie van sensorische zenuwvezels 1. vermindering of verdwijnen van pijngevoel in het verzorgingsgebied van de aangedane zenuwvezel. Vaak blijft er wel een soort vaag diep gevoel bestaan en verdwijnt het fijne tastgevoel. 2. uitval van temperatuursgevoel, bewegingsgevoel etc. 3. pijnsensaties kunnen ook heviger worden en verschillende sensaties geven. Dit noem je paraesthesieën. Neuropathie. =aandoeningen van een perifere zenuw: 1. een totale doorsnijding van een zenuw doet een analgetisch (geen pijngevoel meer) en een anesthetisch (alle andere gevoelssensaties weg) gebied ontstaan. 2. gedeeltelijke beschadiging van sensorische zenuwen geeft vaak allerlei tintelingen (paraesthesieën) en soms zelfs een verhoogde gevoeligheid, gedeeltelijke beschadiging van motorische vezels geeft paresen. Polyneuropathie. Dit is een (meestal symmetrische) aandoening van een aantal perifere zenuwen met vaak symptomen aan de distale einden van de extremiteiten. Vaak zijn er eerst sensibiliteitsstoornissen, daarna paresen van de spieren. Een dergelijk beeld ontwikkelt zich doorgaans in de loop van enkele weken.
48
Voornaamste oorzaken: .Vitamine B1 deficiëntie:alcoholici, mensen die langdurig en frequent braken. Blijvende deficiëntie kan de dood tot gevolg hebben. .Diabetes Mellitus (diabetische neuropathie) .Vitamine B12 deficiëntie .Bepaalde nierziekten, erfelijke aandoeningen, zware metalenvergiftigingen, sommige medicijnen (zoals furadantine bij blaas- en urineweginfectie, thalidomine, bij afweer- en infectieziekten en kanker: vroeger bekend onder de naam softenon en berucht door de . ernstige bijwerkingen op het ongeboren kind). .Infecties: lepra, toxinen van difteriebacil, botulisme Neuralgie. =wisselende pijn in het verloop van een perifere zenuw, zonder uitvalsverschijnselen, vaak(maar niet altijd) aanvalsgewijs; oorzaken o.a. beknelling of ontsteking. Een veel voorkomende oorzaak voor neuralgie is een tumor of gezwel. Degeneratie van zenuwweefsel. .Multipele sclerose= beschadiging en degeneratie van myeline en zenuwvezels.. Door demyelinisatie volgt sclerose (verharden) van zenuwweefsel. De huidige inzichten spreken van een auto-immuunziekte. Klachten die optreden kunnen verstoorde sensorische waarneming ,zoals pijn,jeuk, branderigheid, gevoelloosheid of bewegingsstoornissen,zoals verminderde behendigheid, zijn -afhankelijk van welk type zenuwvezel is gedemyeliniseerd. De symptomen komen en gaan aanvalsgewijs. Myelineschede kan zich herstellen en de klachten verdwijnen dan weer een poos naar de achtergrond.
49
Pathologie van hoofd en hersenen. Hersenbeschadiging kent verschillende oorzaken. Langdurig alcoholmisbruik, CVA,tumoren, bloedingen, letsel, multipele sclerose, hypothyroïdie, hoge koorts, toxische stoffen of ondervoeding kunnen ten grondslag liggen aan de beschadiging. Het cranium geeft een stevige bescherming aan de hersenen tegen druk en aanval van buitenaf. Echter: is er een ruimte-innemend proces van binnenuit door zwelling, bloeding, vochtophoping, dan komen de kwetsbare hersenen door dit harde pantser snel in de verdrukking, met soms onherstelbare schade, ernstige symptomen en eventueel de dood tot gevolg. Hoofd- en hersenletsel. .schedelfractuur of schedelbasisfractuur. Er kunnen bloedingen en scheuringen van de hersenvliezen ontstaan, de infectiegevoeligheid is ook vergroot door open verbinding met omgeving. Symptomen: hersenvocht lekt uit de neus, bloed uit de oren, bloeduitstortingen achter de oren en/of rond de ogen (brilhematoom). Op langere termijn kunnen er epileptische insulten optreden. . hersenschudding (commotio cerebri) of hersenkneuzing (contusio cerebri) na trauma met het hoofd. Acute symptomen: kort/lang bewustzijnsverlies -duizeligheid -misselijk worden, wit wegtrekken -verwardheid, desoriëntatie -pupildilatatie en -constrictie verstoord (vaak ook links-rechts verschil) Op langere termijn kunnen slaperigheid, concentratieproblemen, neerslachtigheid, zintuigzwakte ontstaan. Waarom deze verschijnselen zich voordoen, daar zijn de medici het nog niet over eens, maar wanneer je kijkt naar de oorsprong van de parasympatische vezels in het craniale deel en hoog cervicale deel van het ruggenmerg, dan is het te verklaren vanuit de beroering van de parasympaticus.
50
Bloedsomloopstoornissen. 1. circulatieproblemen in de hersenen: TIA/ CVA . TIA =transient ischemic attack, een tijdelijke verstoring van de hersenfunctie als gevolg van een tijdelijke afsluiting van de bloedtoevoer naar de hersenen. Een TIA kan een waarschuwingssignaal zijn voor een naderend CVA/herseninfarct. Een TIA kenmerkt zich door de tijdelijkheid en omkeerbaarheid. CVA (cerebrovasculair accident)/beroerte. grofweg zijn er twee typen te onderscheiden. a. Ischemisch CVA (herseninfarct)=afsterven van hersenweefsel door onvoldoende bloed- en zuurstofvoorziening naar de hersenen. Meestal ten gevolge van een trombus of een vettige afzetting (atheroom) die bij loslating embolus worden genoemd. Symptomen: .plotselinge eenzijdige spierzwakte of verlamming. . plotseling eenzijdig wazig of helemaal niets zien. .plotselinge verwardheid, problemen met spreken of het begrijpen van gesproken taal. .verlies van evenwicht:omvallen . plotselinge hevige hoofdpijn zonder duidelijke oorzaak . gevoelsverandering of –verlies in arm of been aan één zijde van het lichaam. b.haemoragisch (bloedig) CVA (hersenbloeding) de bloeding kan zich voordoen in de hersenen of tussen de hersenvliezen. De symptomen kunnen in het begin gelijkend zijn als bij een ischemisch CVA, echter vaak treedt hier een generaliserend patroon op: misselijkheid, braken, epileptische aanvallen, bewustzijnsverlies. Hersenbloedingen zijn omvangrijker en catastrofaler dan een herseninfarct, immers: de aangedane plek is niet één aanwijsbaar punt, maar behelst een hele zone. 2. circulatieproblemen buiten de hersenen maar binnen de schedel:epiduraal hematoom (tussen schedel en harde vlies), subdurale hematomen (tussen harde en spinnenwebvlies), arachnoïdaal (tussen spinnenwebvlies en zachte vlies). Vochtstoornissen in de hersenen. Hydrocefalie of waterhoofd. Wanneer het hersenvocht in zijn circulatie geblokkeerd wordt, ontstaan er ophoping van vocht in de ventrikels. Het hoofd gaat zwellen, de oogbollen worden onder druk naar beneden bewogen (zgn. ondergaande zon stand van de iris). De hersenen komen in de verdrukking.
51
Acute ontstekingen 1. Meningitis, hersenvliesontsteking 2. Encefalitis, hersenontsteking Chronische laaggradige ontstekingen, degeneratie Wanneer het zenuwweefsel voortdurend in een staat van irritatie verkeerd, niet meer de veerkracht heeft te herstellen van overprikkeling (kan ook zijn van exogene of autogene toxinen) en energetisch ondervoed raakt, beweegt het zenuwweefsel naar een progressieve verstarring met uiteindelijk aantasting en functieverlies tot gevolg. Het weefsel verstart, raakt zijn potentie om vloeiend impulsen voort te geleiden kwijt. 1. alzheimer= progressief verlies van hogere hersenfuncties, degeneratie van hersenweefsel, verlies van zenuwweefsel zowel als plaquesvorming en verknoping van zenuwweefsel,(littekenweefsel) met als gevolg vergeetachtigheid- progressieve dementie, angst, afvlakkingen van emoties, persoonlijkheidsveranderingen, sociaal onaangepast gedrag, verwardheid.
2. parkinson=degeneratie van zenuwcellen in de basale ganglia, waardoor minder dopamine aanmaak, met als gevolg: Rusttremor, vertraagde willekeurige bewegingen en verhoogde spierspanning (rigiditeit)
Stoornissen in de motoriek ten gevolge van hersenaandoeningen Aandoeningen in de motorische centra van de hersenschors of van de piramidebanen boven het verlengde merg leiden tot klachten in de gekruiste lichaamshelft. . geen tot onvoldoende prikkeling in de motorische zenuwcellen: (gedeeltelijke)verlammingen=parese/paralyse, centraal veroorzaakte hypotonie 52
. overprikkeling van de motorische zenuwcellen: spasmen, dystonie,centraal veroorzaakte hypertonie. .ongecontroleerde impulsgeleiding: tremor, myoklonie Chorea (door overmaat aan dopamine in de basale ganglia) =schokkerig, dansachtige ongecontroleerde bewegingen. Je ziet dit ook wel optreden bij mensen die een aanval hebben van reumatische koorts (de zgn. sint-vitusdans) en Athetose=golvende kronkelende ongecontroleerde bewegingen. .Ziekte van Huntington=progressieve ongecontroleerde bewegingen (chorea en athetose) en geestelijke achteruitgang. . Tics en Syndroom van Gilles de la Tourette=frequent voorkomen van vocale en motorische tics. Sensorische veranderingen. Hieronder valt elk soort uitval of vermindering met ‘’geen gevoel meer hebben in’’, of juist voortdurend pijn ervaren. Let wel: bij dit type (centraal vanuit de hersenen) aandoening zijn de zintuigen/sensoren zijn nog prima in tact, net als de afferente vezels, alleen het interpreteren van de sensorische prikkel in de hersenen is verstoord. . hoofdpijn. Naast hoofdpijn ten gevolge van letsel, bloedingen, hoge bloeddruk, slecht zien, infectie of verdrukking van hersenweefsel, kennen we ook een aantal andere vormen van hoofdpijn -Spanningshoofdpijn; aan stress gerelateerd, een gevoel hebben van een band rondom het hoofd -migraine; hevige kloppende hoofdpijn met misselijkheid/braken en overgevoeligheid en voor licht, geluid, of geur. gevoelsverstoringen. lichamelijke inspanning verergert de klacht. -clusterhoofdpijn; hevig en sterk stekende aanvallen van hoofdpijn. Je kunt niet meer liggen, vaak zie je dat er heen en weer gelopen wordt en met hoofd tegen de muur wordt gebonkt om de pijn op te vangen. Loopneus, waterige ogen,hangend ooglid en zwelling onder het oog . duizeligheid en draaiduizeligheid (vertigo); flauw en licht gevoel in het hoofd, het gevoel bijna het bewustzijn te verliezen, evenwichtsverlies. Bij vertigo heeft de persoon het gevoel dat de dingen om hen heen draaien of dat hij/zij zelf aan het tollen is. Er kunnen verschillende oorzaken zijn, ook die vallen buiten het gebied van de hersenen, zoals stoornissen of beschadiging van het binnenoor (ziekte van Ménière), maar ook kan beknelling of beschadiging van de achtste hersenzenuw of cervicale zenuwen eraan ten grondslag liggen. In een enkel geval een aantasting van de kleine hersenen of de olijfkernen in de hersenstam.
53
Autonome verstoringen, het gebied van de hersenstam Temperatuurregeling, bloeddruk,ademhalingsfrequentie,hormoonhuishouding etc. zijn hierbij ontregeld.
Verandering in de hogere hersenfuncties. Functiestoornissen hangen dirkt samen met het verzorgingsgebied in de hersenen dat aangedaan is. Beschadiging in de rechter hersenhelft geeft klachten aan de linker lichaamszijde en andersom. a. Beschadigingen van de voorhoofdskwab (frontalis): stoornissen in probleemoplossend vermogen, plannen, doelmatigheid, complexe vragen beantwoorden (redeneren). Beschadiging van het voorste gedeelte van de frontalis: concentratiestoornissen, spraakproblemen, apathie, vertraging, onoplettendheid en sociaal onaangepast gedrag. De voorkwab regelt veel functies op meta niveau (beschouwelijk, procesniveau, anticiperend) b. Beschadigingen van de zijkwab (pariëtaalkwab): gevoelloosheid en gevoelsstoornissen. beschadiging van het achterste gedeelte geeft desoriëntatie en problemen met rekenen en tekenen. Beschadiging van de rechter zijkwab kan apraxie (geen eenvoudige handelingen meer kunnen uitvoeren) veroorzaken. c. Beschadiging van de slaapkwab (temporaalkwab). Beschadiging van de rechterkant leidt tot stoornissen in geheugen van vormen en geluiden. Beschadiging links leidt tot stoornissen in taalbegrip en woordgeheugen. In het algemeen kan een letsel in deze kwab leiden tot persoonlijkheidsverandering -verlies van gevoel voor humor, verlies van sexuele gevoelens en tot intens religieuze gevoelens. d. Beschadiging van de achterhoofdskwab (occipitaalkwab).
54
Specifieke functiestoornissen die door uitval van meerdere gebieden kan worden veroorzaakt: . Afasie =verlies van het vermogen om gesproken en geschreven taal te begrijpen of te gebruiken. Je hebt verschillende vormen: a. sensorische- of receptieve afasie: het begrip van de taal verdwijnt, maar spreken gaat nog wel vloeiend- onsamenhangende woordenbrij uitsprekend. b. expressieve afasie: het begrip van de taal en woordenschat en –keuze is in tactmaar er is een onvermogen om de woorden goed uit te spreken. Gaat vaak met veel frustratie en tussentijds gevloek gepaard omdat je wel weet wat je wilt zeggen, maar het komt er niet uit. . Dysartrie= het verlies van het vermogen om woorden goed te kunnen articuleren. . Apraxie= verlies van het vermogen handelingen uit te voeren waarbij een patroon van opeenvolgende bewegingen moet worden onthouden. . agnosie= het verlies van het vermogen om voorwerpen te associëren met hun gebruikelijke rol of functie. . Amnesie= volledig of gedeeltelijk verlies van het vermogen om ervaringen en gebeurtenissen te herinneren. Het kan verlies van kortetermijn geheugen zijn of van langetermijn geheugen (of beide). Epilepsie. Epilepsie is een aandoening waarbij periodieke verstoringen van de elektrische activiteit in de hersenen optreden, met als gevolg een tijdelijke hersenfunctie stoornis. Bijnormale hersenfunctie is er een regelmatige, ordelijke, gecoördineerde prikkelgeleiding. Tijdens een epileptische aanval verloopt de prikkelgeleiding grillig, op een elektro-encefalogram zie je een grillig hersengolfpatroon met scherpe pieken. Bewustzijnsverlies, spierspasmen die het lichaam doen schudden , urine-incontinentie, concentratieverlies, tintelingen, plotselinge verwardheid zijn symptomen van een epileptische aanval. Er zijn epileptische insulten in allerlei soorten en sterkten. Het gaat mij te ver hier heel diep op in te gaan, maar wel wil ik twee verschillende typen insulten noemen: de tonisch-klonische aanval (grand mal) met hevige spierspasmen en relatief lang buiten bewust zijn en de absences (petit-mal) met kort bewustzijnsverlies en minder hevige spiertrillingen. Oorzaken kunnen zijn: hoge koorts, hoge bloedsuiker- of natriumwaarden, lage bloedsuiker- of calcium/magnesium/natriumwaarden, onvoldoende zuurstof voorziening, bloedingen, zwellingen, toxische vergiftiging, alcohol en medicatiemisbruik, ontwenning van alcohol en medicijnmisbruik.
55
Cerebellaire aandoeningen. . coördinatiestoornissen(evenwicht en houding): Ataxie=niet staat zij de positie van armen en benen of hun houding te controleren. Zgn. dronkemansgang. Aandoeningen van de hersenzenuwen. Vaak door beknelling, soms door virusinfectie. . stoornissen in de oogbewegingen (N. 3,4,6) . trigeminusneuralgie (N.5)/aangezichtspijn. korte hevige pijnscheuten door aanraking van triggerpoints in gelaat, lippen, tong. pijnscheut in wang, naast de neus of in de kaak. . aangezichtsverlamming (N. 7). Naast (eenzijdige) verlamming kunnen ook speekselvloed en smaakbeleving zijn verstoord. Je zou zeggen dat aangezichtspijn ook bij aandoening van deze hersenzenuw hoort, maar dat is niet het geval. De zevende hersenzenuw bevat de motorische vezels voor het aangezicht, en níet de sensorische vezels voor dit gebied. .hemifaciale spasmen. (N.7). onwillekeurige spiertrekkingen aan één zijde van het gelaat. . glossopharyngeusneuralgie (N9). Ernstige pijnaanvallen achter in de keel bij de amandelen en op het achterste deel van de tong. .aandoening van de nervus hypoglossus (N12). Verzwakking en/of atrofie van de tong – meestal eenzijdig. Slaapstoornissen. .Insomnie= problemen met het in slaap vallen of doorslapen, of van een gestoorde slaap waardoor men zich bij het waken niet uitgeslapen of verkwikt voelt. .hypersomnie=een aanzienlijke (meer dan 25%)toename van het totaal aantal uren slaap . narcolepsie=terugkerende, onbedwingbare slaapaanvallen gedurende normale waaktijden. Kan gepaard gaan met plotselinge spierzwakte (kataplexie), slaapverlamming en hallucinaties
56
Bewustzijnsstoornissen. De hersenen zijn het orgaan bij uitstek om het aardse functioneren mogelijk te maken. Om zogezegd in het hier en nu te zijn en/of te handelen. Wanneer we kijken naar een elektro-encefalogram bij normaal functionerende hersenen, dan zien we een bepaalde symfonie van hersengolven, golven met een bepaalde hoogte- en diepte uitslag die zich ritmisch opvolgen. Binnen deze ‘’band’’ worden alle aardse prikkels verwerkt en gecoördineerd. Echter, het gebeurt wel eens dat hersenen zich afstemmen op hogereof lagere frequenties of dat de prikkels niet geordend worden verwerkt. Er treedt dan een toestand op van zgn. buiten bewustzijn; niet meer adequaat en alert in het hier en nu zijn. Vaak zie je dit ‘verschuiven/afstemmen op” een andere werkelijkheid wanneer de aardse realiteit bedreigend wordt voor het lichamelijk welzijn, bijvoorbeeld ten gevolge van hevige of langdurige stress, trauma, (medicijn/alcohol/drugs)vergiftiging. Daarnaast heb je nog de functionele oorzaken: bewustzijnsverlies door beschadiging aan hersenweefsel ten gevolge van bloedingen, tumoren, littekenweefsel enz.. Ik zal hier een aantal beelden bespreken waarbij iemand verminderd aanwezig is. Delirium.= een plotselinge, meestal omkeerbare cognitieve stoornis die wordt gekenmerkt door desoriëntatie, onvermogen de aandacht vast te houden of helder na te denken en een veranderd bewustzijn. Meestal is een delirium het gevolg van zwaar medicijngebruik, een overbelasting van de lever,of- zoals ze in de Chinese geneesleer zeggen: de HUN heeft de lever verlaten” (waarbij de HUN fungeert als poortwachter tussen het aardse rijk en het hemel/droomrijk. Wanneer deze functie wegvalt geraak je in de droomwerkelijkheid en is contact met de waakwerkelijkheid flinterdun.) In bejaardentehuizen lopen vele vele ouderen rond met een delier beeld. Delirium is soms moeilijk te onderscheiden van dementie of psychose. Eerst zal ik beide andere aandoeningen beschrijven, gevolgd door wat hen onderscheidt. Dementie: een geleidelijk progressieve afname van het geestelijk functioneren: geheugen, denkvermogen, beoordelingsvermogen en leervermogen raken onomkeerbaar aangetast. De meest voorkomende oorzaak van dementie is de ziekte van Alzheimer. Daarnaast is er o.a. ook de vasculaire dementie, gevolg van multipele infarcten (CVA) Dissociatie: iemand is niet meer in staat zich persoonlijke informatie te herinneren, is zo gezegd niet met aandacht in het hier en nu (geweest). Wel fysiek aanwezig, maar mentaal vertrokken. wordt veroorzaakt door trauma of hevige stress
57
Psychose. Het hebben van waanbeelden en –gedachten, hallucinaties. De zintuigen zijn in takt, maar de beleving van de sensaties wordt verwrongen. Flarden van herinneringen en van nieuwe informatie worden verknipt en op een onlogische manier aaneengeregen: er ontstaat een vloedgolf aan associatieve verbanden.
Stupor= een toestand waarbij iemand niet reageert en slechts met herhaalde, krachtige prikkels voor korte tijd kan worden bijgebracht. Het is een slaapachtige toestand (hypersomnie) Coma=een toestand waarbij iemand niet reageert en niet kan worden bijgebracht, ook niet door herhaalde, krachtige prikkels. Hersendood= cerebrale dood. Toestand waarin de lichaamscirculatie nog intact is maar waarin alle vitale functies die afhankelijk zijn van van hersenen of hersenstam zijn uitgevallen. Het EEG (elektro-encefalogram) vertoont geen enkele activiteit meer, het hart is gedenerveerd. De pupillen zijn lichtstijf en de diepcomateuze patiënt stopt met de spontane ademhaling.
58
Aandoeningen van het ruggenmerg. Dwarslaesie =volledig wegvallen van alle zenuwfuncties onder de plaats van de verwonding, meestal door trauma een complete dwarslaesie geeft een bepaald klinische verloop: 1. de acute fase (enkele weken) -totale slappe verlamming (paralyse) -volledige areflexie -uitval van blaas en rectumfunctie -complete gevoelloosheid Al deze verschijnselen treden op onder het niveau van de dwarslaesie. Een dwarslaesie boven C5 is meestal niet meer met het leven verenigbaar, want dan vallen de ademhalingsspieren uit en treedt er hyperthermie op. 2. de chronische fase -na enkele weken tot maanden wordt de slappe paralyse een spastische paralyse;min of meer reflexmatige bewegingen van de ledematen,doordat de motorische centra in het ruggenmerg nu onafhankelijk van de besturing vanuit de hersenen opereren, het zijn dan ook meestal reflexbewegingen die amper of niet onder controle te krijgen zijn. -met intensieve revalidatie en blaastraining (of zelfkatheterisatie) is er wel verbetering van het beeld mogelijk, functioneren op niveau van vóór de dwarslaesie is onmogelijk, maar de zelfredzaamheid kan worden verbeterd. .beschadiging van het ruggenmerg. Acute beschadiging van ruggenmerg treedtop wanneer het wervelkanaal zodanig vernauwd dat het ruggenmerg er niet meer inpast (bekneld raakt) dit kan door: -verschuiving van een wervel in voor- of achterwaartse richting - uitstulping van een tussenwervelschijf (hernia nuclei pulposi) een bekend herniabeeld is ischias. Hierbij raakt de heupzenuw bekneld, met als gevolg pijnklachten van licht tot hevig/invaliderend aan toe, uitstralingsgebied van bil tot aan tenen. - trauma in de lengterichting van de wervelkolom, bijv. door een val van grote hoogte, dit heet een compressie fractuur. -door sterke flexie of extensie (voor- of achteroverbuigen) van de nek, zoals bij een val op het hoofd bij duiken in ondiep water.
59
Naast deze mechanische beschadigingen, kan er ook letsel optreden ten gevolge van -bloedvoorzieningsproblemen: trombose (van oa de arteria spinalis anterior), of bloedingen -infectieziekten .Polio myelitis acuta= zeer besmettelijk en soms dodelijk virus dat zenuwen onomkeerbaar aantast en blijvende spierzwakte veroorzaakt. .Herpers zoster (gordelroos)=varicella-zoster virus die een, vaak zeer pijnlijke, huideruptie veroorzaakt van met vocht gevulde blaasjes. Een eerste aanraking met dit virus manifesteert zich als waterpokken. Daarna houdt het virus zich schuil in bloedbaan en in de ganglia van ruggenmerg- of hersenzenuwen waar het de zenuwcellen infecteert. Het virus kan een levenlang non-actief blijven, maar wanneer het wel activeert, toont het zich als gordelroos. .tetanus=infectie met tetanusbacil. De neurotoxines van deze bacterie veroorzaken hevige spierspasmen (kaakklem) en ernstige tonische krampen, met mogelijk dodelijk gevolg. Aandoeningen van de perifere zenuwen. . amytrofische laterale sclerose= ALS Progressieve ziekte met spierzwakte, kramp en progressieve spasticiteit. De spieren beginnen te trillen en worden gespannen. De klachten doen zich aan één lichaamszijde ernstiger voor dan aan de andere. Het is een motorisch defect, de sensoriek blijft vaak in tact. . progressieve spieratrofie. Door langdurig onvoldoende innervatie van de spieren treedt atrofie op. . myasthenia gravis. Een auto-immuunziekte waarbij communicatie tussen zenuwen en spieren is verstoord, met aanvallen van spierzwakte tot gevolg. Het lichaam valt de eigen acetylcholinereceptoren op het motorisch eindplaatje aan. . botulisme. een zeldzame, levensbedreigende vergiftiging door toxinen van de bacterie clostridium botulinum. De toxinen tasten het zenuwweefsel aan en afgifte van acetylcholine wordt geremd, met verlamming van de spieren tot gevolg.
60
Mononeuropathie (uitval van één enkele perifere zenuw) .bv: carpaal tunnel syndroom(nervus medianus bekneld, onderaan de duim/bovenkant pols). Elleboogtunnelsyndroom (waaronder de tenniselleboog) etc.
Polyneuropathie . syndroom van Guillain-barre (acute inflammatoire demyeliniserende polyradiculoneuropathie)= auto-immuunziekte waarbij de myelineschede wordt aangevallen. Spierzwakte die progressief tot verlamming leidt, en gevoelsverlies. Deficiëntieziekten . vitamine B12 tekort, symptomen; tintelingen en gevoelloosheid, met name in armen/benen/handen/voeten. Uitval van hersenfuncties zoals concentratie. Soms ook psychische klachten zoals depressie, psychose. .vitamine B1 tekort (beriberi). Symptomen: tintelingen, zenuwpijnen, zwakte en atrofie van de (been)spieren. Tegenwoordig kom je dit beeld bijna alleen nog maar tegen bij langdurig alcoholisme.
61
Diagnostiek Verschillende diagnostische methoden in de reguliere sector Onderzoek van de hersenen. *Elektro-encefalografie (EEG): potentiaalwisselingen in de hersenen worden geregistreerd. Vooral bij de diagnose epilepsie,maar ook voor het differentiëren van hersentumoren, vasculaire aandoeningen, intoxicatie en schedeltrauma. Je kunt het aangedane gebied lokaliseren tgv afwijkende hersengolfpatronen. *Arteriografie. dmv contrastvloeistof in de grote halsslagader, kan de bloedvoorziening naar en in de hersenen in kaart worden gebracht. Afwijkingen aan de vaten zelf (aneurisma, afsluiting, vaatgezwel) is te zien alsmede verplaatsing van bloedvaten ten gevolge van een ruimte innemend proces (tumor, bloeding) *CT scanning. (computerized tomography) Zeer gedetailleerde anatomische weergave door een serie röntgenfoto’s van dunne plakjes hersenweefsel. Neurologische afwijkingen worden zichtbaar, alsmede hersenbloedingen en letsel tgv schedeltrauma. *Onderzoek van de liquor cerebrospinalis. Bij verhoging van de hersendruk, hydrocefalie en meningitis wordt er een punctie gedaan. Meestal wordt het vloeistof lumbaal (ter hoogte van de paardenstaart) gepuncteerd, maar soms suboccipitaal (tussen achterhoofd en atlas). Deze laatste punctie brengt meer risico’s met zich mee. Er kan onderzoek gedaan worden naar infecties, en er kan drukmeting worden uitgevoerd.
62
Onderzoek van het ruggenmerg. *röntgenfoto’s, al dan niet met contrast. *MRI scan Een techniek waarbij gebruik wordt gemaakt van magnetische velden om fysieke structuren te visualiseren. Het levert uiterst fijne beelden van dwarsdoorsneden op. *Lumbaal punctie .liquor onderzoek: middels een ruggenprik kan wat liquor afgenomen worden waarbij je kunt zoeken naar bv ontstekingsprocessen . drukmeting van liquor:normaal varieert de liquordruk met hoesten,persen etc. Wanneer bij deze activiteit geen drukvariatie is, wijst dat op een blokkade, hetgeen kan wijzen op een compressie etc.
Voor zowel ruggenmerg als voor hersenen geldt dat ze moeilijk bereikbaar en niet of moeilijk chirurgische te manipuleren zijn.
63
Neurologische symptomen. Omdat het zenuwstelsel alle lichaamsfuncties aanstuurt, kunnen bijna alle symptomen van neurologische aard zijn, veroorzaakt door een aandoening van (een deel van) het zenuwstelsel. Maar vergeet niet: neurologische symptomen hebben soms ook een andere, onderliggende oorzaak, zijn dus secundaire symptomen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij hoofdpijn. Neurologische aandoeningen veroorzaken doorgaans PIJN. Verder kunnen er spierstoornissen optreden, veranderingen in zintuiglijke waarneming, slaapproblemen, bewustzijnsveranderingen. Hieronder een rijtje van neurologische symptomen Pijn
.vertigo
. rugpijn
. dubbelzien
.nekpijn
. verkeerd interpreteren van visuele
.hoofdpijn
beelden
.pijn langs een zenuwbaan (bv ischias of
. verlies van gevoel voor tast, kou, hitte
gordelroos)
of pijn . verlies van positiezin
Spierstoornissen . spierzwakte
Slaapproblemen
. tremor
.problemen met inslapen of met
.verlamming
doorslapen
. onwillekeurige bewegingen
.ongecontroleerde spierbewegingen
.afwijkingen bij het lopen
.te veel slapen
. onhandigheid/slechte coördinatie . spierspasmen
Bewustzijnsveranderingen
.stijfheid
.duizeligheid
. vertraagde bewegingen
. flauwvallen . dissociatie
Verandering in zintuiglijke
.verwardheid of delirium
waarnemingen
. dementie
.wazig zien
. epileptische aanvallen
. vermindering of verlies van
.coma
gezichtsvermogen
. stupor
. doofheid
.blijvende vegetatieve toestand
. tintelingen/speldenprikgevoel
64
Diagnostische methoden om informatie over het zenuwstelsel te krijgen in de natuurgeneeskundige traditie Reckeweg Neurologische klachten kan je als volgt in de fasen onderverdelen Excretie:blaasjesfase van herpes zoster, concentratieproblemen Reactie: zenuwontsteking, infectiefase van herpes zoster, ischias, meningitis, encefalitis. Depositie:cerebrosclerose, beginvorm van migraine, ischias progressief, neuralgiën. -------------------------biologische cesuur--------------------------------------Impregnatie:ischias vergevorderd, beginnende verlamming, beginnende M.S, neuralgieën progressief, migraine, zenuwbeschadiging, tics Degeneratie: parkinson, M.S, epilepsie, alzheimer, verlammingen Neoplasma: zenuwgezwellen, gliosarcoom
Psychologische klachten kan je als volgt in de fasen onderverdelen Excretie:congruente reacties op prikkels van buitenaf, stemmingswisselingen, nervositeit Reactie: explosieve reacties, hypochondrische reacties, hysterische reacties Depositie: neerslachtigheid, projectie, cynisme, sarcasme, apathie, onverschilligheid, vooroordelen. --------------------------biologische cesuur-------------------------------------Impregnatie: fobieën, dwangneurosen, dwang gedachten, dwanghandelingen Degeneratie: psychose, burn-out, depressie, manische depressie, dissociatie (MPS) Neoplasma: suïcidale depressie, schizofrenie, wanen.
65
Astrologie
De Maan De maan is gerelateerd aan de functie van de hersenen; *indrukken oppakken en verwerken *het reguleren van onbewuste lichaamsprocessen *reageren op de buitenwereld Begrippen als omvorming, ritmische patronen, spiegelen/projecteren, reactie horen bij de maan. De maan is de planeet die informatie geeft over hoe wij bewust of onbewust reageren op indrukken; de maan is het emotionele reactiepatroon. Ons emotionele reactiepatroon heeft een sterke invloed op de fysiologie: de maan is gerelateerd aan onze vochthuishouding (denk ook aan de liquorstroom..). De kwaliteit van de lichaamsvloeistoffen hangt dus samen met de manier waarop je de wereld ontvangt en verwerkt. Emoties die vrijkomen en de eb en vloedstromen van onze lichaamsvochten zitten in de excretiefase van reckeweg. Het dierenriemteken waarin de maan staat zegt iets over de manier waarop je reageert (de kwaliteit ervan) Vuurteken: indrukken worden op een individuele manier opgepakt en verwerkt. Aardeteken: reageert en benadert ervaringen op een praktische manier Luchtteken: communiceert en leert van ervaringen Watertekens: regeren vanuit het gevoel. De aspecten en de aspectpatronen met de maan geven aan binnen welke dynamiek -het verwerken van informatie en het reageren daarop- dit plaatsvindt. Ook is het van belang te kijken naar transits en secundaire directies. *Klachten die bij de maan horen (de lijst is niet uitputtend) Emotionele disbalans/stemmingsstoornissen (lunatic), aan spanning gerelateerde eetproblemen; anorexia nervosa, boulimie,binge eating (maan-neptunus). Amennoereu en andere menstruatieklachten voor zover het een fysiek equivalent van emotionele disbalans is (maan-uranus), geheugenstoornissen, dissociatie.
66
Mercurius Mercurius is de transporteur van boodschappen. In het lichaam regeert hij over twee vormen van transport; elektrisch via het zenuwstelsel en hormonaal via de bloedbaan. Mercurius heerst over de zintuigen en over de overdracht van de informatie (doorgeven van prikkels). Ook de hogere hersenfuncties, zoals redeneren, verwoorden, analyseren, logica, enz.. vallen onder Mercurius (functies van de linker hersenhelft) Ook hier geldt: het dierenriemteken geeft informatie over de kwaliteit/ manier waarop Mercurius zich doet laten gelden. Transits en secundaire directies geven veranderingen in het mercuriuspatroon aan. Hoe Mercurius zijn kwaliteit kan ‘’leven/waarmaken’’ hangt ook weer af van de aspecten die de planeet maakt. Een onderdrukte Mercurius kan veel spanning/nervositeit met zich meebrengen , in het zenuw/hormoonstelsel of mentaal, het denken gaat dan moeilijk. *voorbeelden van klachten die bij Mercurius horen Verandering van sensibele gewaarwordingen, afasie/alexie en andere spraak- en taalstoornissen, MS (mercurius-saturnus), prikkelbaarheid, zenuwpijnen, nervositeit/onrust, gedachtenverwarring nerveuze maagklachten(-maan), dementie en alzheimer (-Neptunus), hersen/hersenvlies/zenuwontstekingen (-mars), neurovegetatieve distonie, zenuwinstorting (-uranus)
Uranus Uranus heerst over het autonome zenuwstelsel dat de onbewuste(onwillekeurige) lichaamsfuncties regelt, zoals spijsvertering, ademhaling, hartslag. Uranus is geen persoonlijke planeet, maar een mysterieplaneet en de uitwerking daarvan is eerder psychisch dan fysiek.. Kijk voor kwaliteit/manier waarop iemand zijn autonome zenuwstelsel is afgesteld naar het dierenriemteken waarin uranus staat. Neem voor de dynamische uitwerking de aspecten en evt. aspectpatronen in beschouwing. Voor plotselinge veranderingen; ook transits en secundaire directies beschouwen. 67
Een ‘’te’’ sterke uranus drijft onophoudelijk naar verandering en maakt rusteloos, gespannen, zenuwachtig; sympaticoon. Uranus onder druk; de sympaticus onder druk, gestagneerd sympatisch beeld (verzet, sarcasme, conservatisme) uranus in balans:oorspronkelijk en intuïtief (luisterend naar innerlijke impuls, innerlijke impuls in beweging zetten tot verandering in de buitenwereld) Klachten waarbij uranus een rol speelt Ongevallen zoals hersenschudding, hersenkneuzing, dwarslaesie, hersenbloeding (-mars). Hyperkinesie, chorea, spiertrekkingen, krampverlammingen, ataxie, autisme (-maan), stress en frustratie, paniekstoornis, epilepsie, korsakov (-Neptunus)
Neptunus Neptunus heerst over de immuniteit, maar heeft een belangrijk aspect van ons menszijn onder zijn hoede; de pijnappelklier (derde oog) en de rechterhersenhelft(dromen, visioenen). Een onder spanning geaspecteerde neptunus of transits/secundaire directies die Neptunus onder spanning zetten kunnen leiden tot illusies, wanen, psychosen. Klachten die onder Neptunus vallen Absences(-uranus), psychosen (-uranus), schizofrenie (-uranus), alzheimer (-Mercurius), hersenstoornissen tgv alcoholvergiftiging, delier, amnesie, slappe verlamming, slaapstoornissen, duizeligheid, vertigo. Dierenriemtekens De dierenriemtekens geven een kwaliteit aan; de manier waarop je iets doet. Er zijn een aantal tekens die informatie verschaffen over kwaliteit van informatieopname, verwerking en reactie daarop. Het is interessant om te kijken of er ook persoonlijke planeten in deze tekens staan, of dat ze op de cusp van ascendant(wordt zichtbaar, komt naar buiten) zesde huis (zegt iets over de aard en het verloop van ziekten)of achtste huis (geeft een beeld van wat verdrongen wordt en de heeft de neiging om vanuit het onderbewustzijn in de psyche zich te tonen) staan om inzicht te krijgen in ziekteprocessen op het gebied van het zenuwstelsel/hersenen. We kunnen een beeld krijgen van onze informatieverzameling en verwerking door naar de as tweeling- boogschutter te kijken; staan daar planeten, en in welke huizen staan ze, zijn er transits en secundaire directies.
68
De as tweeling- boogschutter: hoe verkrijgen wij informatie en hoe vorm je je eigen (overtuiging). De tweeling kijkt steeds om zich heen om prikkels op te doen, de boogschutter richt alle inkomende indrukken tot eigen overtuigingen/meningen/concept van de werkelijkheid. Een nadruk op tweelingenergie kan een overbelasting voor hersenen en zenuwstelsel betekenen, een nadruk op boogschutter een geneigdheid niet actief op zoek te gaan naar ervaringen en indrukken.
Kreeft (hoort bij de maan); kreeft is een emotionele kwaliteit; is gericht op het opnemen van gevoelens en de verwerking daarvan.
De as leeuw- waterman. Geeft de kwaliteit van samenspel tussen hart en zenuwstelsel aan. Interessant dus, nu we weten wat een grote invloed het hart op ons hoofd en zenuwgesteldheid heeft. De leeuw (hoort bij het hart, de zon) is levenskrachtig en vitaal, zelfbewust, de waterman (hoort bij uranus) zet de innerlijke impuls in beweging, is autonoom en vrij, vernieuwend (willekeurige beweging). Bij bijvoorbeeld autisme is dit een as waar je naar gaat kijken, maar ook bij andere contactstoornissen of stresssymptomen. Vissen .Bij het teken vissen hoort afvoeren en loslaten. Het teken geeft in eerste instantie de kwaliteit van ons immuunstelsel aan. Maar wanneer het loslaten de psyche betreft, en dus de eigen binding met de aarde (de eigen waarheid) wordt losgelaten is dit een predispositie voor wanen, illusies (verslavingsgevoeligheid), psychosen etc.
69
Medische astrologie De fysieke vormgeving van hersenen en het ruggenmergkanaal bevindt zich in het teken Ram. Ram is het eerste dierenriemteken, het begin van de lente, de geboorte van het nieuwe: het hoofd is ook het eerste dat geboren wordt in deze wereld (normaal gesproken). De grote hersenen
1 graden Ram
Middenhersenen
2 graden Ram
Kleine hersenen
3 graden Ram
Hypofyse en pijnappelklier 4 graden Ram Hersenkamers
13 graden Ram
Voorhoofdskwab
14 graden Ram
Brug van Varol
16 graden Ram
Ruggenmergkanaal
17 graden Ram
Zenuwverbindingen
18 graden Ram
Hersenbalk
19 graden Ram
Halfsommen Hersenvliesontsteking
Zon/Mars
Middenhersenen
Venus/MC
Angst
Neptunus =Mercurius/Pluto
Amnesia
Neptunus= Maan/Mercurius
Beroerte
Uranus/Neptunus
Bewustzijnsstoornissen
Uranus =Jupiter/Neptunus en MC=Uranus/Neptunus
Depressie
Maan=Saturnus/Knoop Jupiter/Neptunus/Pluto Neptunus/Mercurius/Saturnus Maan of Zon/Saturnus-AC
Manische depressie
Uranus=Maan/Neptunus Maan/Pluto of Pluto/MC/Saturnus
Epilepsie
Uranus= Zon/Neptunus Mars=Zon/Neptunus Uranus=Maan/Venus Zon=Uranus/Neptunus
Slecht geheugen
Mercurius=Zon/Neptunus
70
Hoofdpijn/Migraine
Uranus/AC Mercurius/Uranus Mars in schorpioen met Uranus
Motorisch zenuwstelsel
Mercurius/Mars
Neurose
Mercurius=Neptunus/Pluto
Psychose
Neptunus/MC
Schizofrenie
Maan/Pluto Uranus=Neptunus/MC
Spierverlamming,-atrofie
Mars/Neptunus
Spastische verlamming
Mercurius/Mars
Stress
Zon/Uranus/Maan Zon/Maan/Pluto
Zwak zenuwstelsel
Zon/Neptunus
Zenuwoverbelasting
Mercurius=Mars/Pluto Pluto=Mercurius/Uranus.
71
Iriscopie De iris zelf reflecteert alle lichaamsfuncties; er zijn verbindingen tussen alle lichaamsdelen en de iris. Deze verbindingen verlopen via de banen van de sympatische zenuwbanen in de grensstrengen. De rangschikking van orgaansectoren op de iristopografie stemt dus overeen met de volgorde van de zenuwcentra in het sympatisch zenuwstelsel. De iris toont wat er speelt in de lichaamsdelen en communiceert dit via het zenuwstelsel. pupilgrootte Aan de pupilgrootte kun je aflezen ofwel de parasympaticus dan wel de sympaticus op dat moment overheerst. De musculus sphincter pupillae wordt namelijk geïnnerveerd door het parasympaticus;een vernauwde pupil (myosis) betekent een overheersing van de parasympaticus over de sympaticus. De musculus dilatator pupillae wordt geïnnerveerd door de sympaticus. Uit een meer verwijde pupil (mydriasis) spreekt dus een overheersing van de sympaticus over de parasympaticus. Vraag bij deze waarnemingen ook altijd naar medicijn en drugsgebruik, dit kan namelijk invloed hebben op de grootte van de pupil. -aniscorie: er zit dan verschil in pupilgrootte tussen rechter en linker oog. Dit beeld treed wel op bij hersenschudding. -pupillotonie: een verstarde pupil. Vaak ten gevolge van een shock of vergiftiging - hippus:spontane verwijding en vernauwing van beide pupillen. Wordt wel waargenomen bij MS, epilepsie, migraine, paralyse maar komt ook voor bij een sterk reactiefzenuwstelsel, een uitgeput zenuwstelsel, extreme stemmingswisselingen en bij mensen met een neurogene constitutie. de pupilrand Normaal gesproken heeft de pupilrand veel reliëf, zodat het een licht getande indruk maakt. De kleur varieert van bruin tot bruinrood tot oranjerood. embryonaal gezien is de pupilrand van ectoderme /neurodermale herkomst. Uit de toestand van de pupilrand kun je aflezen: - de toestand van het centrale zenuwstelsel - de toestand van de psyche - neurologische stoornissen in het gebied van de wervelkolom -storingen in de aangrenzende irissector Een verbrede pupilrand wist op een overgevoelig centraal zenuwstelsel Een verdwijnende pupilrand wijst op verminderde gevoeligheid van het centrale zenuwstelsel, eventueel op degeneratie. 72
1. de neurastenikerring Wanneer de rand sterk verdikt is, opgeblazen is dan wijst dit op stuwing. Naar boven toe (hersengebied): vergrote kans op CVA. 2. grijze pupilrand Verouderingsproces, degeneratie die op hogere leeftijd geen abnormaal teken is. 3. neurolappen Wanneer er uitstulpingen van het pigmentblad om de pupilrand heen krullen en in het lumen reiken. Dit is een uitgesproken nerveus symptoom, hoe groter de lap, hoe ernstiger het symptoom (neuropathie) 4. Inkervingen (radiairspalten) Ook een teken van centraal nerveuze stoornis. 5. colomba iridis Wanneer er een ‘’druppel’’ aan de pupil hangt. Gaat gepaard met visusklachten en/of neurologische aandoeningen. pupildeformaties 1. totale pupildeformatie Het gaat hier om vervorming die de gehele pupil betreffen. In tegenstelling tot de partiële afvlakkingen geven de totale vervormingen een zekerdere informatie; ze zijn ook niet sector- afhankelijk. Bovendien hebben voor interpretatie niet noodzakelijk begeleidende orgaantekens nodig. Er zijn zes type vervormingen -staand ovale pupillen; gevaar voor ernstige hartaanval, eventueel met verlamming. - liggend ovale pupillen; stoornissen in de motoriek van de benen, psychische problematiek (depressie) -naar rechts neigende pupillen (voor de cliënt): mogelijk rechtszijdige verlamming, duizeligheid. - naar links neigende pupillen; mogelijk linkszijdige verlamming of anders zwakte van de onderste extremiteiten. Sowieso bij pupildeformaties: veelal psychische problematiek en verhoogde kans op apoplexie.
73
2. Partiële afvlakking van de pupil Partiële afvlakkingen van de pupil hebben een minder zelfstandige betekenis, ze geven bijbetekenis. Daar de pupilrand het reflexgebied is van de wervelkolom correspondeert de locatie van de afplatting met het betreffende (cervicale, thoracale, lumbale of sacrale) gebied, en in het bijzonder geeft het info over toestand van de daar uittredende zenuwen. De aard van het teken is ernstiger naarmate d afvlakking ‘’scherper’’ is.
1. frontale of centrale afvlakking: depressies, angsttoestanden. 2. ventrale of basale afvlakking: sensibele en motorische stoornissen in de onderste ledematen 3. binnenste zijdelingse afvlakking:nerveuze ademhalingsstoornissen, algemeen verminderde vitaliteit 4. buitenste zijdelingse afvlakking:intercostaalneuralgieën. *Zwevende draad voor de pupil (lumenfenomeen) is een teken van tuberculeuze intoxicatie wat kan samengaan met nerveuze uitvalsverschijnselen krausezone. De krausezone weerspiegelt onze maagdarm’huishouding’ en (meer naar buitenrand toe) de toestand van onze klieren. hieruit kan je veel aflezen over de verhouding sympaticusparasympaticus. Wanneer beide in balans zijn bevindt de krauserand zich op ongeveer één derde van de pupilrand en tweederde van de irisrand. Een sympaticoon vertoont een te kleine krause(verkramping), een parasympaticoon juist een te grote (verslapping). Een sympaticus zal zijn spijsverteringssappen sneller opdrogen en er ontstaat in de krausezone een gespannen, strak en droog beeld. Wanneer de parasympaticus sterk genoeg is is de maag-darmzone beter doorvoed en zie je een meer ontspannen, voel, vloeiend beeld. 74
Krausevormen: -vierkante krause; wijst erop dat prikkels van buitenaf moeizaam geïntegreerd worden door de parasympaticus. Mensen met deze krausevorm zijn vaak therapieresistent. - zig-zagkrause: sympatische nerveuze inmenging op de spijsvertering; spastisch colon, nerveuze verstopping. Opvallend vaak gepaard met laviert-tetanische constitutie. Spanningstendensen in de spijsvertering geeft zondermeer een stoornis in opname van voedingsstoffen. Dit proces kun je terugvinden in de krauserand. Een wit oplichtende krauserand toont een actief,latente stoornis in opname. Alle tekens en pigmentaties die tegen de krauserand aanliggen of erin, geven blijk van disbalans en stressoren van het vegetatieve zenuwstelsel. oogkleur Er is onderzoek gedaan naar de relatie tussen oogkleur en de ‘’kleur’’ van het menselijk karakter. Grofweg kan je de indeling maken dat een blauwe iris bij een sympatisch basisreactiepatroon hoort en dat een bruine kleur wijst op een primair parasympatisch reactiepatroon. Mensen met een blauwe iris neigen sneller naar hyperkinesie van hart, ademhaling en zenuwstelsel. Alles gaat wat sneller, vaak ook het ziekteverloop: acuut en snel. Mensen met een bruine iris neigen eerder naar hyperkinesie van de spijsvertering, galwegen en skeletspieren. Ziekteverloop is vaak langzamer en chronisch. *vezel dichtheid Radiaren zijn de kleine collageenbuisjes waar de zenuwvezeltjes en bloedcapillairtjes in de iris doorheen lopen. Hoe strakker en dichter deze radiaren ‘’geweven’’ zijn in de iris, hoe meer intact de zenuwnetwerkjes en bloednetwerkjes van de lichaamsdelen zijn . De meest open structuur, vezeldichtheid type 6, is het het zgn. madeliefjes oog met veel lancunes. Hier zie je vaak zenuwzwakte en endocrien onderfunctioneren.
75
constituties. De constitutie waarbij je aanleg ziet voor nerveuze klachten is de neurogene constitutie. De kleur van de iris is staalblauw, de radiairen zijn dun en strak geordend. De klachten hebben dus vaak een nerveuze achtergrond. Hand in hand hiermee gaan vaak hormonale klachten, die ook weer veelal met stress in verband gebracht kunnen worden. Hereditaire zwakten: Stoornissen in het centrale of perifere zenuwstelsel, zwakte van zenuwen of geest (neurasthenie), allergieën (neurogene switch), MS, neurovasculaire stoornissen, neuralgieën. Aanleg voor neurose en migraine, hyperventilatie, nerveuze huidirritatie. Psychisch beeld: sensibel, gevoelig en kwetsbaar. Energetisch zwak, geen reserves. Taai en vasthoudend aan principes en doelen. Werkt te lang, te hard en te veel. Altijd druk op de ketel. Angst om anderen teleur te stellen of te kwetsen. Kan moeilijk nee zeggen. Laadt veel lasten op zijn schouders. Soms schichtig en terughoudend. Als reserves op zijn raakt hij uitgeput, overspannen, geïrriteerd en lusteloos. Raakt evenwicht tussen werk, slaap en ontspanning kwijt. diathesen. Een verworvenheid (diathese) die wijst in de richting van psychische en nerveuze spanningstendens, verstarring, verkramping en psychische noodventielreacties, is de laviert-tetanische diathese. In de iris zijn circulaire contractiegroeven te vinden, de zgn. krampringen. De laviert tetanische diathese kan voorkomen bij alle constitutietypen, maar zie je vaak bij de hematogeen constitutie. De krampringen zijn soms geheel rond, maar vaker partieel (onderbroken). In een enkel geval vullen meerder ringen het gehele veld tussen pupil en de rand van de iris. Deze nerveuze tendens kan zich fysiek openbaren als: Ademnood, krampen in maag en/of darmen,pijnlijke menstruatie,krampen achter borstbeen uitstralend naar linkerarm, bloedvatspasmen, migraine. De gespannen houding, zijn psychische weerslag, leidt soms tot fobieën.
76
Topografie.
*de Hersenen Rechter iris Grote Hersenen Hersenbalk Middenhersenen (Hypo)thalamus Hypofyse Tussenhersenen Voorkwab Cerebellum Verlengde merg Ruggenmerg
55-56min. 58-2min 58-59min 1-2min 1-2min 3min 4-5min 56min 53-54min 56-59min
Linker Iris 6
de
5
de
zone
54-4min
zone
58-3min
3-5
de
zone
1-2min
4-5
de
zone
58-59min
3-4
de
zone
58-59min
3-4
de
zone
58min
5
de
zone
56-57min
4-6
de
zone
4min
4-6
de
zone
6-7min
3-4
de
zone
2-5min
*de wervelkolom -Het gebied van de wervelkolom van thoracaal tm sacraal (het gebied van de sympatische kernen met uitlopers)heeft een opvallend verloop: Een verticaal verloop (onder een hoek van ong. 45 graden) ! Linker iris op 45 minuten( cervicaal) tot 39 minuten (caudaal) Rechter iris van 15 minuten (cervicaal) tot 21 minuten. Tekens die betrekking hebben op de wervelkolom kennen dus een rechtstandige ordening. *opvallend ook: de cervicale wervels hebben hun reflexgebied op Linker iris 9-10 minuten Rechter iris 50-51 minuten. Dit is exact tegenover de onderste lumbale en de sacrale wervels gelegen. Deze as/lijn volgt de parasympatische aanvangsplaatsen (craniaal, langs cervicaal en daarnaast lumbaal en sacraal)
77
Tekens en van pathologische processen van hersenen en zenuwstelsel. * een witte lijn op het gebied van de wervelkolom- een abberabele vezel of transversaalduidt vaak op irritatie, meestal vergezeld door pijn. *zwarte stippen rechtstandig geordend in het wervelkolomgebied: veelal duidt dit op latente of manifeste hernia nuclei pulposi. *een oplichting/lichte kleur van het hersengebied duidt op bloedaandrang naar de hersenen, vaak gepaard met duizelingen. *donkere strepen op hersengebied wijzen op cerebrale zwakte, dit zijn vegetatiefnerveuze tekens. *kleine dunne witte streepjes: neuralgieën *een donkere ciliairrand in hersengebied wijst op doorbloedingsstoornissen, dan eerder vermoeidheid, vergeetachtigheid, concentratiezwakte, duizeligheid etc. *donker halswervelgebied duidt op verminderde doorbloeding aldaar, vaak veroorzaakt door spanning in nek en schouders. * verdonkering van de cerebellumsector vindt je vaak bij epilepsie *tumoren in hersengebied tonen zich vaak als verdrukking van radiaren die uiteengeduwd worden en op die plek ontstaan dan donkere tekens. Vooral de tulplancune wijst op intercraniale verdrukkingsprocessen. * ingedrukte lancunes in de krauserand wijzen op stoornissen in het aangedane orgaan (topostabiel teken) ,veroorzaakt of versterkt door stoornissen in het vegetatieve zenuwstelsel *kruisbloemlancune in het hoofd-hersengebied kan wijzen op ernstige aandoening, zoals bv hersentumor. *aspergekoplancune in hersengebied kan wijzen op cysten, goed- of kwaadaardige tumoren. *tulplancune in hersen-hoofdgebied kan wijzen op een aneurisma of een ander ruimte innemend proces * de halfzijdige lancune wijst op orgaanstoornis met als grondslag nerveuze stoornissen. Radiairen met een opvallend verloop of kleur die betrekking hebben op het zenuwstelsel en hersenen. *afwijkende radiairen in het algemeen kunnen het gevolg zijn van traumata, waaronder o.a. zenuwbelasting. Er is energetische orgaanverzwakking of –verstoringen van de betreffende sector. *neuronetten Neuronetten worden gevormd door een wirwar van kleine door elkaar kronkelende fijne draadjes. Ze zijn vaak veel fijner dan radiairen. Ze duiden op een toestand van
78
verhoogde gevoeligheid(sensitief); er is een aanleg voor overgevoeligheid, neurose en neuralgie. Witte lijnen wijzen op pijn, neuralgie met veel pijn. Hoe witter de lijn, hoe meer pijn. *Donkere lijnen wijzen op zenuwzwakte en slechte energetische doorvoeding. *vascularisaties (rode lijntjes) kunnen ook op pijn wijzen. Contractiegroeven Zijn het gevolg van disbalans tussen sympaticus en parasympaticus. Er ontstaat dan een disbalans tussen beide trekspiertjes met plooiing van het stromablad tot gevolg a. Radiaire contractiegroeven staan voor energiestagnatie door nerveuze verkramping; energieblokkades, nervositeit en neurotische inslag. -furchten; wijst op disbalans vegetatieve zenuwstelsel. -solarstralen; wijzen op betrokkenheid van het centrale zenuwstelsel. *Furchten en solarstrepen in het hersengebied: spanningsklachten met hoofdpijn. b. circulaire contractiegroeven was al besproken, dit zijn namelijk de zgn. krampringen. Harmonische verbindingslijnen voor hersenen en zenuwstel. 1. de schedel- voetlijn wanneer er sprake is van duizeligheid of geestelijke onevenwichtigheid. 2. de voorhoofd-eierstoklijn om te kijken naar verbanden tussen gemoedstoestanden en geslachtsklieren, geschikt voor differentiaaldiagnostiek voor bv menstruatieklachten. 3. de hypofyse-bijnierlijn. Dit wordt wel de stresslijn genoemd.
79
Tongdiagnostiek
Gladde rode tong
wijst in de richting van pernicieuze anemie. Dit en gevolge van een te kort aan vitamine B12. Predispositie voor neuropathieën.
Aardbeientong
algemeen beeld van B-vitaminen tekort. Gaat vaak gepaard met onderfunctioneren van het zenuwstelsel. Klachten bv vermoeidheid, spierslapte, prikkelbaarheid, depressiviteit, slecht geheugen, tintelend gevoel in de tenen en op de voetzolen.
Gezwollen tong, tandafdrukken Mn rechts gezwollen:
duidt op (lever)stuwing, stapeling van toxines,maar kent als psychische component: iets op je lever hebben liggen,oververmoeidheid, woede vasthouden. Bv bij depressieve klachten of emotionele uitputting.
Mn links gezwollen
duidt op maag-milt stuwing maar kent als psychische component: te veel te verstouwen krijgen, aanhoudend stress ervaren, emoties zoals verdriet, angst en jaloezie niet kunnen verwerken, weinig weerstandig zijn, de omgeving komt als overweldigend/vijandig bij je binnen.
Landkaarttong
wijst lichamelijk op hormonale disbalans maar kent ook een psychische component;emotionele en psychische uitputting, chronische spanning.
De lingua plicata
psychische belasting, niet zelden al in de degeneratiefase.
Scheef uitsteken
pathologie van de nervus Hypoglossus
van de tong Trillen van de tong
nerveuze (sympatische) ondertoon.
80
Gelaatsdiagnostiek.
De zouten uit de fosforserie hebben een positieve werking op het zenuwstelsel. (fosfor is een element dat de vonk, het vuur, vurige energie vertegenwoordigt)
Kalium Phosphoricum (nr.5) D6 Kenmerk: Asgrauw, ingevallen slapen. Eigenschappen: Bestanddeel van het zenuwstelsel, zowel van de hersencellen als de perifere zenuwen. Voedingsmiddelen: plantaardig: aardappelen, bessen, granen, groene groenten, maïs, bananen, druiven, perziken, sinaasappel, vijgen, abrikozen, appels, noten, zonnebloemzaden. Indicaties: uitputtingstoestanden, zowel fysiek als geestelijk (zenuwzwakte) Er kan zich gordelroos, nerveuze maagpijn of astma voordoen. Kenmerkend is de grote vermoeidheid en geestelijke uitputting met spierzwakte. Verder concentratiestoornissen, geheugenverlies en angst. Verergering: door kou en opwinding Verbetering: Rust. Bij spierpijnen met een verlammend gevoel: Beweging. Algemeen: zenuwmiddel. Astrologisch: Ram Magnesium Phosphoricum (nr. 7) D6 Kenmerken: Blos, heeft een normale temperatuur, zwakke onnatuurlijke blos naast de neusvleugels. Een blos door verlegenheid. Eigenschap: het bevordert de stofwisseling van het zenuwstelsel en de spieren. Voedingsmiddelen: plantaardig: amandelen, citroenen, druiven, erwten, grapefruit, haver, kersen, linzen, walnoot, perzik, rozijnen, sinaasappels, vijgen, tarwe, zuurkool. Indicaties: Krampen en pijnen met een snijdend of stekend karakter in borst of buikholte of in de extremiteiten. De pijnen komen aanvalsgewijs, met symptoomvrije momenten ertussen. Verergering: innerlijke onrust in de nacht, en kou Verbetering: warmte en druk Algemeen: krampmiddel Astrologisch: Leeuw 81
Natrium Phosphoricum (nr.9) D6 Kenmerken: Vette glans, dat dof en mat is, niet rond de ogen, voornamelijk aan neusvleugels vettige zweem, vettig haar, mee-eters, vette wangen, hangwangen. Eigenschappen: het bevindt zich in spieren, zenuwen, hersencellen en in weefselvloeistoffen. Dit zout splitst melkzuur in koolzuur en water. Daarom een verschuiving in zuur-base evenwicht. Het houdt urinezuur in oplossing. Voedingsmiddelen: plantaardig: ananas, biet, haver, kool, pruimen, ramanas, spinazie. dierlijk: eieren, melk, kaas, vlees, vis. Indicaties: spijsverteringsstoornissen,acne, zuurbranden, last van vet eten, lymfeklierzwellingen, gewricht- en spierpijnen, vette huid, Algemeen: ontzuringsmiddel. Bij klachten als jicht, spierstijfheid en chronische pijn in de rugspieren. Astrologisch: weegschaal.
82
Segment diagnostiek. Zoals bij het hoofdstuk embryologie besproken is er een functionele eenheid van huid, onderhuids bindweefsel, spieren, skelet en organen; ze worden geïnnerveerd door een oorspronkelijke spinale zenuw. Zo’n functionele eenheid noemen we een segment. Inzicht in segmentale innervatie is van belang omdat aandoeningen van ingewanden zich via allerlei segmentale verschijnselen kunnen uiten. Dit wil zeggen dat een lokale afwijking zijn gevolgen kan hebben in het gehele segment: het ‘verborgene’ (ingewand) kan zich daardoor aan het lichaamsoppervlak manifesteren. Kennis van de segmentale innervatie is van groot belang voor de neurologische diagnostiek; uit de aard en plaats van symptomen (parese, atrofie, anesthesie, reflexen) kunnen conclusies getrokken worden over de plaats van de laesie. Segmentale verschijnselen kunnen ook wijzen op interne aandoeningen. Verheldering van dit principe staat beschreven in het hoofdstukje:de achtbaan, de viscero-cutane reflex op pagina 29 De diagnostiek bestaat een visueel deel (kleur van de rug, stand van de wervelkolom, volte en leegteplekken etc) en een manueel gedeelte (voelen van gelosen, blokkades, hypertone of hypotone plekken, sensaties als warmte en kou) van de afzonderlijke segmenten paravertebraal. Zowel de therapeut als cliënt benoemen de sensaties. Door de stand van de vingers van oppervlakkig naar stijl/diep te variëren krijg je informatie over de verschillende segment‘lagen’: respectievelijk huid, onderhuids bindweefsel, spieren, zenuw en botlaag. Zo maak je als het ware een landkaart van het lichaam met als leidraad de gesegmenteerde uittredingsplaatsen van de spinale zenuwen.
83
Energetische diagnostiek: Het zenuwstelsel en de zeven chakra’s Zoals we gezien hebben is ons zenuwstelsel ons elektrisch netwerk dat een zeer grote invloed heeft op onze fysiologisch en psychologisch functioneren. Het centrale zenuwstelsel zijn onze hersenen en het ruggenmerg. In onze ontwikkeling hebben we vele bewustzijnslagen doorgemaakt wat ons gevormd heeft tot wie we zijn in wisselwerking met wat ons omgeeft. Van kruin tot en met wervelkanaal zijn zeven centra geformeerd die elektromagnetische uitwisselingsplekken zijn tussen individu en omgeving. Elk van deze zeven centra, chakra genaamd, geeft informatie over fysiologisch- en psychologisch functioneren in een specifiek ontwikkelingsgebied.
De zeven ontwikkelingsstadia zijn (van stuit tot en met kruinchakra): 1. overleving, basis, grond 2. seksualiteit, voortplanting, emoties 3. macht en onmacht, wilskracht 4. liefde, contact vanuit het hart 5. communicatie, expressie 6. intuïtie, visioenen, dromen 7. kennis, wijsheid, bewustzijn
Onder- of overfunctioneren (hypo- of hyperfunctie) of en juiste dynamische balans in de afzonderlijke centra zijn waar te nemen. We kunnen deze elektromagnetische informatie met onze handen ‘’lezen’’, of met een pendel de bewegingsuitslag zichtbaar maken, of doormeten met technieken uit de bio-resonantie. Wanneer een therapeut niet op deze manier wenst te informeren is het ook mogelijk om vragen te stellen die betrekking hebben op het lichamelijk of geestelijk functioneren van de zeven verschillende gebieden. Je kunt als therapeut vragen naar de eigen beleving of perceptie van de persoon die hulp vraagt, want, zoals we reeds weten, het functioneren van het zenuwstelsel hangt samen met onze perceptie van de werkelijkheid. Blokkades en stagnaties of stoornissen komen dus ook aan het licht door goed te luisteren.
84
Tractus anamnese. Ik heb een groot aantal vragen opgeschreven waarmee je het zenuwstelsel,hersenen en het psychisch welbevinden uitvraagt. De meesten daarvan heb ik ingedeeld naar chakra, omdat die de elektromagnetische uitstraling/blauwdruk van de persoon typeert op een bepaald ontwikkelingsgebied. Eerst een aantal algemene vragen *Medicijngebruik en anesthetica -pijnstillers -sedativa -hypnotica -bèta-blokkers -antipsychotica -anti-epileptica -antidepressiva -slaapmedicatie -dopamine e.d. om motoriek te coördineren *drugsgebruik:opiaten, amfetamine,lsd, XTC, hallucinogene paddenstoelen, hasj/wiet *pijnklachten; -waar -wanneer begonnen -ritmiek, regelmaat, periodiek? -Beschrijving van de pijn -in hoeverre is de pijn bepalend voor je dagelijks functioneren? *beweging, motoriek (en ook trillen, tics, uitvalsverschijnselen) *slaap: -hoe lang slaap je? -Slaap je makkelijk in, slaap je makkelijk door? -Word je uitgerust/verkwikt wakker?
85
1. aangaande de basis, grond. -beschrijving van de gezinssituatie; in wat voor gezin ben je grootgebracht -fysieke trauma’s, -klappen, stoten, val op het hoofd of de ruggenwervels -welbevinden in wonen, baan -hoe ervaar je je omgeving, de wereld om je heen -sta je stevig met je voeten op de grond? -duizeligheid? -vragen naar de sensaties; ruiken, proeven, horen, zien, voelen(tast), smaak. Maar ook: tintelingen, vreemde sensaties/gevoelloosheid. -hoe zit je in je vel/ hoe ervaar je je lichaam? 2. aangaande emoties, sexualiteit -hoe voel je je op dit moment (of deze week/afgelopen maand/deze periode van je leven). Spelen er bepaalde emoties op de voorgrond in deze fase van je leven? -Hoe ga je om met je emoties? -Kun je emoties goed voelen? -Heb je sterke stemmingswisselingen/schommelingen in het gemoed? -welbevinden binnen de relatie, is er plaats voor emoties binnen je relatie? -sexueel welbevinden -hoe is je libido? (frigiditeit, rigiditeit, impotentie) -kan je een beeld schetsen van je menstruatiecyclus? -voel je je gestrest, nerveus? -hoe ga je met spanningen om? -heb je emotioneel traumatische momenten gekend? Of nare ervaringen in de sexuele sfeer. -heb je een verslaving (verslavingen?) 3. aangaande macht/onmacht en wilskracht. - neem je zelf initiatief? - welke dingen wil je in je leven doen?/ wat wil je graag in dit leven doen, bereiken? -wat is jouw kracht? -wat is je passie? -gevoel voor eigenwaarde? -op welke manier verdedig jij jezelf, ben je assertief? - in hoeverre laat je over je heen lopen? -heb je wel eens nerveuze maagklachten? -kan jij goed verteren, wat verteer of verdraag jij goed/slecht? 86
-voel je je krachtig (ook fysiek, uitvragen van krachtsverlies). -ben je draagkrachtig, hoe ervaar jij je draaglast. 4. Aangaande verbinding, contact -voel je je alleen, eenzaam -voel je je afhankelijk van anderen? -hoe is het contact met je geliefden -voel je betrokkenheid met je naasten? -waar gaat je hart naar uit? -klachten op het gebied van hart en bloedsomloop. 5. Aangaande communicatie, expressie. -hoe uit jij jezelf -ben je creatief -spreek jij jezelf uit -stoornissen, belemmeringen in spraak of stem -zijn er ook dingen waarover je moeilijk over praat? 6. Aangaande intuïtie, verbeeldingskracht, dromen -droom je veel, kan je iets vertellen over je dromen? -hoe zie jij jezelf? -heb je een rijke verbeeldingskracht? -wel eens waanbeelden, hallucinaties, psychotische klachten gehad? -hoe zie jij de wereld om je heen -heb je oogklachten, visusstoornissen? -hoofdpijn? -zie je daar (….) een patroon in? Concentratieproblemen? 7. Aangaande kennis, wijsheid, bewustzijn -hoe ervaar jij spiritualiteit en religie? -ben je veel in overpeinzing/beschouwing? -ben je wel eens verward geweest -leerstoornissen? -levenslust/apathie -zijn er ervaringen in je leven geweest waar je jezelf los van ziet?
87
Behandelingsmethoden van zenuwstelsel en hersenen binnen de westerse natuurgeneeskunde Neusreflexologie Therapeutisch werkingsgebied Neusreflexologie berust op prikkeling van de slijmvliezen waarbij een kunstmatige verkoudheid wordt opgewekt. Eén van de functies is dat er een drukontlading van het hoofd plaats vindt. Samenhangende klachten zoals hoofdpijn en concentratieproblemen kunnen hiermee verholpen worden. Ook kan er een emotionele ontlading bij vastgezette emoties plaatsvinden. Hevige huilbuien of lachbuien kunnen ontstaan (excretiefase) die als bevrijdend kunnen worden ervaren. Indicatiegebieden Spanningsklachten Angsten Duizeligheid Hoofdpijn Migraine Emotionele labiliteit Emotionele blokkades Met name het achterste deel van de onderste neusschelp is hier belangrijk om te behandelen, omdat zich hier de cervicale zone bevindt, welke overeenkomt met het hoofd. Neusreflexologie is een uitgesproken prikkeltherapieën daarom is het zeer belangrijk het energieniveau van de patiënt in de gaten te houden immers: wat loskomt moet ook verwerkt kunnen worden anders ben je aan het overprikkelen. Contra indicaties *Zwangerschap, in ieder geval de eerste drie maanden, maar daarna ook met terughoudendheid. *Heftige en frequente menstruatie * Uitputtingstoestanden * Ontstekingshaarden * Overmatige vegetatieve reacties *Ernstige emotionele belasting in de sexuele sfeer *Kankerprocessen *gebruik van homeopathische middelen.
88
Voetreflexzone therapie. Bij deze therapie wérk je als therapeut met de wetmatigheden van het zenuwstelsel; het stimuleren/sederen door aanraking van een reflexzone wordt elektrisch vertaald in stimuleren/sederen van het corresponderende orgaangebied. De reflexzones voor hoofd, wervelkolom en de chakra’s
In zijn algemeenheid kun je zeggen dat bij een overbelast zenuwstelsel (een uitputtingstoestand) de prikkeling van specifieke orgaangebieden beter achterwege gelaten kan worden en de voetreflexmassage bestaat uit de ontspanningsgrepen. Dit nodigt het zenuwstelsel uit om tot ontspanning, integratie of ontlading te komen. Grepen: *Yin/Yanggreep * Aardappelgreep *Zonnevlecht handgreep *Wapperen van de bovenvoet *Tenen losdraaien *Enkels losdraaien *afsluiten met afstrijken; vanaf voetrug naar knie en weer naar beneden. 89
Wanneer bij een voetreflexmassage het zenuwstelsel overprikkeld raakt; de sympaticus en de parasympaticus uit balans raken, gelieve de reflexgrepen te stoppen en terug te vallen op bovenstaande integratie/ontspanningsgrepen. Tekenen van een zenuwstelsel die overbelast raakt (de prikkels niet meer kan verwerken) Vegetatieve reacties van de ontvanger: -koud, klam zweet breekt uit (te voelen op de voeten of te zien op lichaam of bv voorhoofd) - gehele lichaam wordt koud -kippenvel dat niet zoals een golf weer overgaat -rillen en trillen dat aanhoudt -veel praten tijdens de behandeling - veel pijn tijdens de behandeling
90
Schröpfen Droogschröpfen pas je toe bij zwakke chronische toestanden, bij spastische aandoeningen van de holle organen, bij verminderde doorbloeding en bij hypotonische, anemische en asthenische personen. Kortom: bij een beeld van slapte en leegte of een te weinig grond/basis om de vitaliteit fysiek te integreren (sensitieve/hypersensitieve /hoogenergetische constitutie). Bloedig schröpfen pas je juist toe bij een voltebeeld, overactiviteit. Bloedig schröpf dus niet bij het asthenisch menstype! (maar bij bv iconische of atletisch-picnisch, maar die hebben vaak klachten op andere orgaansystemen en behandel ik dus niet in dit werkstuk) Werkingsgebied Bij schröpfen werk je op de reflexzones op de rug. Je creëert bij droogschröpfen een volte in het gebied waarop de statische balans (onderfunctioneren) verstoord wordt en er een nieuwe balans wordt gezocht door het lichaam. Het is dus een echte prikkeltherapie. Je past het o.a. toe ter: ontspanning, pijnbestrijding, revitalisering. Indicatiegebieden en indicaties Nek en achterhoofdszone C3-C4 paravertebraal: Bij migraine, occipitaalneuralgie, apoplexie, luxatie van een halswervel Schouderdriehoek C4,m.supraspinalis, m.trapezius: Bij pijn in de arm ’s nachts Gal en levergebied C7tot T8, rechtszijdig: Bij migraine, psychische klachten (depressie) Hart- en maaggebied C4/5 tot T5: Bij intercostaal neuralgie, ‘’gesloten’’ hart, ‘’geklemde’’ adem De depressiebochel C4 tm T5: Bij verkramping van schouders en rug en slecht slapen van de pijn met als psychische component: onverwerkte (emotionele) ervaringen. Poort van de wind T2-T3: Bij therapieresistente migraine Panceasgebied T5/6 of T6/7,handbreedte naast de wervelkolom: Bij paraesthesiën, intercostaalneuralgie Niergebied T9 drie cm paravertebraal en aanhechting 12de rib, handbreedte caudaal: Bij rugklachten,migraine Lende- en darmgebied tussen niergebied en bekkenkam: Bij Neuralgische klachten en nerveuze darmkrampen Ileosacraaldriehoek L2-L3: Neuralgische klachten, menstruele- of juist overgangsklachten.
91
Baunscheidt-therapie werking Baunscheidt therapie is primair een huidafleidende prikkeltherapie. Maar de uitwerking ervan beslaat een veel groter gebied. 1. door prikkeling van de huidzenuwen kan je via de huidsegmenten, Headse zones, specifiek op organen inwerken, waardoor hun biologische functie gestimuleerd worden. 2. door de prikkeling worden bloed- en lymfestroom gestimuleerd. Et weefsel wordt vitaler. 3. door prikkeling van het zenuwstelsel ontstaat tevens een effect op de hormoonhuishouding via het vegetatieve zenuwstelsel. 4. doordat de biologische activiteit/vitaliteit wordt gestimuleerd, heeft dit een positiefeffect op het afweermechanisme. Indicaties Baunscheidt is uitermate geschikt bij acute of chronische zenuwontstekingen. Verder bij alle ontstekingsprocessen, acuut of chronisch Én bij alle pijnlijke processen. Wanneer je op een zenuwontsteking behandelt, dan baunscheidtier je in het verloop van de zenuw in een band van 3 à 4 cm Bij constitutionele hypotonie (leptosome of asthenische constitutie, mentale of fysieke labiliteit): de hele rug paravertebraal behandelen. Vegetatieve dystonie
Vertigo
trigeminusneuralgieën, migraine
ischias
92
Fytotherapie. Sommige klachten van hersenen en zenuwstelsel kunnen met kruiden goed behandeld worden, maar sommige (mn in de degeneratie en neoplasma fase) zijn te ernstig. Hou er bij je anamnese altijd rekening mee dat klachten in dit orgaanstelsel mede veroorzaakt kunnen worden door allopathische medicatie zoals psychofarmaca en dat ook nicotine, alcohol en voeding invloed kunnen hebben op de werking van hersenen en zenuwstelsel. Kruiden kunnen de werking van neuroleptica en psychofarmaca versterken. Berucht zijn de kruiden die zelf op het zenuwstelsel werken zoals st Janskruid en valeriaan. Gelukkig wordt er tegenwoordig veel onderzoek gedaan naar toepassing van kruiden in plaats van allopathische middelen. Het mooie van kruiden is dat er vrijwel geen bijwerkingen zijn tegenover de vele klachten die ontstaan door allopathische middelen. Omdat het een uitgebreide lijst met kruiden is, volsta ik hier met het noemen van de verschillende kruiden en nodig ik de therapeut uit om zelf met behulp van naslagwerk, kennis en intuïtie het meest passende kruid in de specifieke therapeutische situatie te vinden. Kruiden die het zenuwstelsel algemeen ondersteunen Meidoorn. Crataegus laevigata St Janskruid. Hypericum perforatum Lavendel. Lavandula angustifolia Linde. Tillia cordata Moerasspirea. Filipendula ulmaria Onrust, stress en nervositeit Allopathische middelen die nervositeit in de hand kunnen werken Diuretica (vochtafdrijvende middelen), corticosteroïden (bijnierschorshormonen), sommige bètablokkers (tegen hoge bloeddruk of motorische onrust), sommige antidepressiva, pijnstillers die cafeïne bevatten. Wat geeft een allopathisch arts: -valium, seresta: gaan angst tegen, werken kalmerend en kunnen spanningen in de spieren wegnemen. Bijwerkingen: verminderd reactievermogen, slaperig overdag, verslapte spieren, verslaving bij gebruik dat langer duurt dan twee weken. Kruiden bij onrust en nervositeit Etherische oliën: Citroenmelisse, lavendel, honing, citrus, cananga, roos, jasmijn. 93
Adaptogenen (zorgen voor betere aanpassing bij stressvolle omstandigheden) Ginseng. Panax ginseng Rozemarijn. Rosmarinus officinalis Rustgevende kruiden Valeriaan. Valeriana officinalis Verwarmende zaden Citroenmelisse. Melissa officinalis Lieve vrouwe bedstro. Asperula odorata Honingklaver .Melilotus officinalis. Hop. Humulus lupulus Kava kava (omstreden kruid) Piper methysticum Kruiden bij uitputting Citroenmelisse. Melissa officinalis Engelwortel. Angelica archangelica Hyssop. Hyssopus officinalis Hondsdraf (zo vers mogelijk). Glechoma hederacea Slapeloosheid Wat voor middelen geeft de allopathisch arts? Benzodiazepinen zoals nitrazepam, temazepam. Werken kalmerend, slaapverwekkend en spierontspannend. Bijwerkingen: verminderd reactievermogen, slaperigheid overdag, verslaving bij langer gebruik dan twee weken. Kruiden bij problemen met inslapen Lavendel. Lavandula angustifolia Kruiden bij problemen met doorslapen Valeriaantinctuur. Valeriana officinalis Paardebloemworteltinctuur. Taraxacum officinale Kruiden bij slapeloosheid door angst St Janskruid. Hypericum perforatum Valeriaan (niet langer gebruiken dan 6 weken ivm gewenning). Valeriana officinalis Lieve vrouwe bedstro. Asperula odorata Haver. Avena sativa Hop. Humulus lupulus Komijn. Carum carvi 94
Passiebloem. Passiflora incarnata Citroenmelisse. Melissa officinalis Kamille. Matricaria recutita/ Matricaria chamomilla Guldenroede. Solidago virgaurea Tormentil. Potentilla erecta Wijnruit. Ruta graveolens Meidoorn. Crataegus laevigata Kruiden bij slaapproblemen door hartklachten Valeriaan. Valeriana officinalis Meidoorn. Crataegus laevigata Depressie Middelen die een allopathisch arts voorschrijft Antidepressiva zoals prozac Etherische oliën bij depressieve klachten: Citrusfamilie zoals sinaasappel of mandarijn, verder geranium, citroenmelisse en de opwekkende geuren van den, cipres, rozemarijn, jeneverbes, hyssop. Voor meer zelfvertrouwen: bergamot, roos, patchouli. Kruiden bij licht tot middelzware depressies St janskruid. Hypericum perforatum Basilicum. Ocimum basilicum Cichorei. Cychorium intybus Gember. Zingiber officinale Hartgespan. Leonurus cardiaca Haver. Avena sativa Lindebloesem. Tillia cordata Munt. Mentha x piperita Zwarte ballote. Ballota nigra Citroenmelisse. Melissa officinalis Marjolein. Origanum vulgaris Rozemarijn. Rosmarinus officinalis Kava kava(omstreden kruid). Piper methysticum Vergeetachtigheid Kruiden die de doorbloeding van de hersenen stimuleren Knoflook. Allium sativum Meidoorn. Crataegus laevigata 95
Ginko. ginko biloba. Rozemarijn. Rosmarinus officinalis Maretak Viscum album Kleine maagdenpalm.Vinca minor Kruiden die de hersenfunctie stimuleren Basilicum. Ocimum basilicum Kaneel. Cinnamomum verum Hyssop. Hyssopus officinalis Ginseng. Panax ginseng Salie. Salvia officinalis Tijm. Thymus vulgaris Spirulina (klein algje) Kruiden die de hersencellen beschermen, anti-oxidantia Wijnblad. Vitis vinifera Bittere geelwortel. Curcuma xantorrhiza Groene thee. Camelia sinensis Catsclaw. Uncaria tomentosa Dementie/ Alzheimer Bij een beginnende dementie kunnen de kruiden die bij vergeetachtigheid worden genoemd, worden ingezet. Bij progressie: Bernagie. Borago officinalis Lecitine. Lijnzaadolie. Linum usitatissimum Zwarte bes olie. Ribes nigrum Aandoeningen van het hoofd en de hersenen; Hoofdpijn Honingklaverthee. Melilotus officinalis Hondsdrafthee. Glechoma hederacea Echte sleutelbloem. Primula veris Vlierbloesem. Sambucus nigra Tijm. Thymus vulgaris Geurig ijzerhard. Verbena odorata Etherische oliën ruiken van munt, lavendel Compres van klein hoefblad Tussilago farfara of gekneusd koolblad. 96
Encefalitis of meningitis. Omdat er ernstige complicaties kunnen optreden, altijd een arts inschakelen. Kruiden die de afweer versterken en een antibacteriële of antivirale werking hebben zijn Rode zonnehoed. Echinacea purpurea Tijm. Thymus vulgaris Vlierbloesem en vlierbessen. Sambucus nigra Ui. Allium cepa Braamblad. Rubus fruticosus Zweden kruidenmengsel Aangevuld met kruiden die reinigend werken (afvoer van afvalstoffen) Berk betula alba en brandnetel urtica urens Hersentumor Omdat het ziekteproces zo vergevorderd is: altijd ook een regulier arts inschakelen. Kruiden kunnen ter ondersteuning worden aangeboden. Kruiden tegen kankerprocessen: Maretak. Viscus album Goudbloem. Calendula officinalis Kruiden die het lichaam sterk houden Duizendblad. Achillea millefolium Kamille. Chamomilla matricaria Kruiden die reinigen Berk betula alba Brandnetel urtica urens Kruiden voor hoop en moed: etherische oliën ruiken van roos, geranium en walstro Neuralgieën en gordelroos Zowel inwendig als uitwendig: St Janskruid. Hypericum perforatum Kamille. Chamomilla matricaria Thee van: Sleutelbloem. Primula veris Lieve vrouwe bedstro. Asperula odorata Vlier. Sambucus nigra Valeriaan. Valeriana officinalis
97
Compressen met Fenegriek. Foenum graecum Smeerwortel. Symphytum officinalis Hooibloemen. Bij ischias: dagelijks inmasseren van seringebloesem olie (maceraat) met etherische oliën van geranium, kardamom en jasmijn. Multipele sclerose Teunisbloemolie. Het indelen van kruiden in het neuro-endocrine systeem. *Sympatisch/adrenergisch Menstype: de cholericus en sanguïnicus. (heet, missen de rust) Kruiden die de sympaticus in balans brengen/sederen: de carminativa. *Parasympatisch/cholinergisch menstype: melancholicus, flegmaticus. (koud, missen de vonk) Kruiden die de parasympaticus aansterken/ aanvuren: kruiden met bitterstoffen. *Kruiden die alkaloïden bevatten prikkelen het zenuwstelsel en brengen in sommige gevallen een verandering in geestestoestand tot stand. Bij alkaloïde vergiftiging zijn looistoffen de antagonist. *saponinen kunnen een antidepressieve werking hebben. *cumarine glycosiden hebben een rustgevende en pijnstillende werking *etherische oliën ruiken heeft invloed op de psyche, al naar gelang de inhoudsstoffen kunnen ze ontspannen, kalmeren, activeren, moed of inspiratie geven.
Het indelen van kruiden in de fasen van Reckeweg Humorale fase *uitscheidingsbevorderende kruiden * kruiden mogen prikkelen
Matrix fase *Systeem versterkend/ondersteunende kruiden * kies homeopathisch Alternatief óf milde kruiden
Cellulaire fase *ontlastende, ondersteunende kruiden * kruiden die aanvullend zijn, mengsels van kruiden uit de rozenfamilie (aardbeiblad, braamblad, framboos, roos)
98
Gemmotherapie Werking: Door gebruik van preparaten van plantaardige weefsels in de groeifase zorgt voor een verhoging van de biologische activiteit; grotere vitaliteit. Eén van de voornaamste werkingen berust op drainage: het organisme ontdoet zich van toxische stoffen (je kunt het vergelijken met de voorjaarsschoonmaak). Aangrijpingspunt in het lichaam zijn de sappen: het bloed en het lymfe. Maar er zijn ook een aantal preparaten die primair een regulerende werking hebben op de vegetatieve systeem. Dit zijn Tilia tormentosa (de zilverlinde) Dit is een kalmeringsmiddel. Bij: *overprikkeldheid. *migraine (in combinatie met rosa canina of ribes nigrum) *slapeloosheid. (in combinatie met rosa canina) *neurosen. (in combinatie met ficus carica) *bedwateren. *neuralgieën. *mentale onrust. Ficus Carica (de vijgenboom) Regulerende werking op het parasympatisch en sympatisch zenuwstelsel. Heeft primair de maag als aangrijpingpunt. Bij nerveuze maagklachten. Ook heilzaam bij: *Hoofdpijn, *dwang- of angstneurosen * duizeligheid *leeg of ziektegevoel in het hoofd. Fagus Silvatica (beuk) Heeft primair de nieren als aangrijpingspunt. Werkt ook versterkend op het immuunsysteem. In het kader van hersenen en zenuwstelsel: *bij energetische uitputtingstoestanden * bij motorische vermoeidheid.
99
Hydrotherapie Het doel van de behandeling is om een lichamelijk en psychisch dynamisch evenwicht te scheppen en daarmee het algemeen weerstandsvermogen te vergroten. Het vegetatieve zenuwstelsel wordt gestabiliseerd en kan zich beter aanpassen aan stressoren.
Wassingen Principe: het aanbrengen van een dun waterfilmpje op de huid door middel van een wassingsdoekje. De temperatuur moet huiddifferent zijn: met een verschil van 10-15 graden Celsius met de lichaamstemperatuur. Wassingen zijn mild; ze bereiken zelden een grote prikkelsterkte. Wassing van het bovenlichaam Indicatie: vegetatieve onbalans/dystonie, nerveuze uitputting. Werking: gehardheid, vergroting van het weerstandsvermogen. Wassing van het onderlichaam Indicatie: vegetatieve dystonie, problemen met inslapen Werking: stabiliseert het vegetatieve zenuwstelsel. Buikwassing. Indicatie: problemen bij het inslapen. Gehele wassing Indicatie: problemen bij het inslapen. 100
Werking: bevordert de slaap. Wikkels Principe: Het rondom inwikkelen van een lichaamsdeel. Er zijn drie werkingen te onderscheiden a. warmteonttrekkend. De wikkel wordt zo koud mogelijk aangelegd en mag best nattig zijn. b. warmte opwekkend. Naar gelang de indicatie koud of heet aangelegd maar wel goed uitgewrongen. c. zweetdrijvend. Bij voorkeur koud, maar anders heet. Koude wikkels wekken actief warmte op. Hete wikkels voeren passief warmte toe. Koude wikkels om de kuit Indicatie: vegetatieve labiliteit, inslaapstoornissen, nerveuze overprikkeldheid. Werking: stimuleert slaap, verzacht pijn, stabiliseert het vegetatieve zenuwstelsel. Koude wikkel om de lendenen Indicatie: inslaapstoornissen Werking: ontspant het vegetatief zenuwstelsel. Baden. Met een waterbad kun je mechanische, thermische, chemische, elektrische alsmede psychologische prikkels geven aan het lichaam.. Therapeutische doelen kunnen zijn: Sederen of Stimuleren. Voor baden met het hele lichaam geldt in het algemeen: Koude, halfvolle baden Indicatie: vegetatieve overprikkeldheid, inslaapproblemen Werking: verfrissend, afhardend, stimuleert de slaap, stabiliseert vegetatief zenuwstelsel Warm bad, driekwart gevuld: Indicatie:nervositeit, onrust, slaapstoornissen Werking: rustgevend. Maar bij langer dan 20 minuten juist opjagend! Stimuleert de slaap indien bad temp is max 38 graden, hoger dan dat stoort de slaap. Warm bad helemaal gevuld Indicatie: stress, slaapstoornissen
101
Werking: rustgevend, slaapbevorderend (tot ongeveer 10 min. 38 gaden Celsius), stabiliseert vegetatief zenuwstelsel. Je kunt toevoegingen gebruiken, zoals *valeriaanwortel: rustgevend. Bij slapeloosheid, nerveuze onrust * hop: rustgevend. Bij lichte slapeloosheid, nerveuze klachten *Melissebladen:bij mentale onrust, nerveuze ziekten * Lavendel:bij onrust en nerveuze inslag Koud armbad Indicatie: uitputting, moeheid, nerveuze hartkloppingen Werking: verkwikkend
Warm armbad Indicatie: nerveus hart Werking: kalmerend, ontkrampend Wisselarmbad: Indicatie: uitputting Werking: stabiliseert het vegetatieve zenuwstelsel Koud voetenbad Indicatie: hoofdpijn, inslaapproblemen Werking: weerstand verhogend , bevordert de slaap, grondend. Warm voetenbad voor het slapengaan Indicatie: chronische slaapstoornissen. Werking: geeft rusten bevordert de slaap Wisselvoetenbad Indicatie: hoofdpijn (volte) en slaapstoornissen Werking: stabiliseert het vegetatief zenuwstelsel Waterlopen Indicatie: inslaapstoornissen Werking: slaap bevorderend, kalmerend.
102
Sneeuwlopen Indicatie: chronische hoofdpijn Werking: grondend, verkwikkend. Stralen Koude straal op knie en wisselstraal op knie Indicatie: hoofdpijn door vaatstoornissen Werking: rustgevend. Koude straal of wisselstraal op bovenbeen Indicatie: inslaapproblemen Werking: rustgevend, slaapbevorderend
Koude of wisselstraal op de arm Indicatie:uitputting, vermoeidheid, nerveuze hartkloppingen. Werking: verfrissend, rustgevend voor het hart Warme straal op de nek Indicatie: hoofdpijn door verkramping, neerslachtigheid, migraine Werking: ontspannend, ontkrampend, stimuleert doorbloeding van het hoofd.
103
Segmentmassage Werking: bij segmentmassage werk je mét het zenuwstelsel. Zoals bij het hoofdstuk embryologie besproken is er een functionele eenheid van huid, onderhuidsbindweefsel, spieren, skelet en organen; ze worden geïnnerveerd door een oorspronkelijke spinale zenuw. Zo’n functionele eenheid noemen we een segment. De kracht van de Segmentmassage schuilt in het zachte manipuleren van de sympatische en parasympathische grensstrengen, die langs de wervelkolom gelegen zijn. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van zachte handgrepen, waarbij vooral de huidverplaatsing een belangrijk onderdeel is. In de praktijk betekent dit, dat het overbelaste sympathische zenuwstelsel (denk aan stress en 'burn-out') gekalmeerd wordt en zijn tegenhanger, het parasympatisch zenuwstelsel (belangrijk voor rust en regeneratie van het lichaam) gestimuleerd. Stimuleren of sederen van het autonome zenuwstelsel is mogelijk door de nauwe anatomische relatie met de wervelkolom (orthosympaticus) en sacrum (parasympaticus). Als basis wordt altijd de dorsaalbehandeling uitgevoerd. Je masseert dan cervicaalthoracaal-lumbaal-sacraal en maakt op deze wijze contact met alle inwendige lichaamsstructuren. Bij sympaticone klachten zoals kortademigheid, hyperventilatie, nerveuze tachycardie, nerveuze hartklachten kan je de massage uitbreiden met een bronchiaal behandeling. Bij parasympatische dysbalans, zich uitend in stoornissen in opname van voedingsstoffen, darmvertraging of juist verkramping, hormonale disbalans/menstruele klachten kan de massage worden uitgebreid met een bekkenbehandeling. Segmenten die aan specifieke neurologische klachten verbonden zijn
C1: nervositeit, mentale stoornissen, zenuwinzinking, duizeligheid, hoofdpijn, slapeloosheid, migraine, geheugenverlies, chronische vermoeidheid C3: neuralgie, neuritis L5-S1: ischias
104
Klassieke massage. Bij ieder therapeutische interventie en bij massage in het bijzonder *geldt: een zo mild mogelijke prikkel om tot een zo groot mogelijk effect te komen: Een zwakke prikkel wekt de vitaliteit op Een matige prikkel bevorderd de vitaliteit Een sterke prikkel blokkeert de vitaliteit Een zeer sterke prikkel het de vitaliteit op Massage heeft een zeer positieve uitwerking op het fysiek en psychisch welbevinden. In onze westerse samenleving met daarin een hoge waardering voor prestatielevering, redeneren, analyseren, beargumenteren is aanraking en geborgenheid vaak in de vergetelheid geraakt en zie je veel klachten en symptomen die wijzen op een sympatische hyperfunctie en een onderfunctioneren van de parasympaticus. Om die reden is het van groot belang aandacht te schenken aan ontspanningsmassages, waarbij effleurages, zachte wrijvingen, huidverschuivingen,vibraties, rollen en milde petrisages worden afgewisseld. Dit nodigt het gehele lichaam uit om tot ontspanning te komen. Fysiek en psychisch welbevinden verschuift het sympaticone beeld naar een meer dynamisch evenwicht tussen sympaticus en parasympaticus en daarmee creëer je een groter aanpassingsvermogen aan stressvolle omstandigheden. Een lijf vol stress heeft hogere adrenaline en corticosteroïde waarden in het bloed. Bij fysiek en psychisch welbevinden door regelmatige aanraking en erkenning (je mag er zijn, het is hier veilig) zie je de serotonine en oxytocinewaarden verhogen. Natuurlijk kun je met klassieke massage ook prikkelen, bijvoorbeeld bij leegteplekken, onderfunctioneren, of juist stagnaties/blokkades. Dit om de statische balans die op die plek is ontstaan, te doorbreken om tot een dynamisch evenwicht te komen Wanneer het energieniveau van de cliënt hoog genoeg is kunnen stimulerende grepen zoals diepe petrissages, hakken, kloppen, kamgrepen en fricties worden toegepast. Om de prikkel te verwerken is het ook hier van belang om af te wisselen met ontspannende, integrerende grepen zoals strijkingen.
*omdat hier de therapeut zèlf de prikkelsterkte in de hand heeft, en dit om tamelijk subtiele verschillen gaat, zie je bij massage vaak een overschrijding van de prikkelsterkte. De hedendaagse westerse mens kan over het algemeen sterke prikkels moeizaam tot niet verwerken; de rek (parasympatische integratie) is er bijna uit. 105
Voeding Verandering van voedingspatroon heeft een bijzonder groot transformerend effect op de gezondheid van lichaam en geest. Het therapeutisch behandelingprincipe kan tweeledig zijn a. detoxicatio; het lichaam aanmoedigen zich te ontdoen van ballaststoffen. Voor gezondheid van hersenen en zenuwweefsel is het ook van belang niet te veel zuren in het lichaam in depot te hebben; wanneer zuren weer vrijkomen in het lichaam (uit depot) kunnen de H+ ionen de zenuwen prikkelen, met overbelasting tot gevolg. Een zuur-base periode is vooreen overbelast zenuwstelsel dus aanbevelenswaardig. b. regeneratie; hierbij zet je voeding in ter ondersteuning –je zorgt dat vanuit de voeding voldoende aanvoer van bouwstoffen, vitamines, mineralen is opdat zenuwstelsel kan regenereren en functioneren. Voedingsmiddelen die het zenuwstelsel en de hersenwerking versterken *vitamine B rijke voedingsmiddelen. *Lecithine (bv korrels) *Ui, rauw, vers gesneden en knoflook * Voedingsmiddelen met calcium fluoratum; rozijnen, kool en spinazie. *selderij, peterselie, kervel, lavas * Hazelnoten en walnoten. Voeding voor onderhoudt van de zenuw/hersencellen en de witte stof -myelineschede. *essentiële vetzuren: omega 3 en 6, in noten, zaden en vette vis, tarwekiemolie. Omega 3 rijke olie: lijnzaadolie Omega 6 rijke olie: bernagieolie of teunisbloemolie *voedingsmiddelen met B6, B12 en foliumzuur. In volkoren producten, vis, linzen, de meeste (maar vooral groene) groenten, tarwekiemen en zonnebloempitten. *acetylcholine in bloemkool, eieren, vis, lever, melk, pinda’s, sojabonen *choline in lecithine (uit soja of eieren) Voeding die stress veroorzaakt (sympaticus prikkelt) en dus vermeden moet worden *alles met cafeïne of theïne; koffie, thee en chocolade * frisdranken met koolzuur * alcohol en nicotine *suiker en drop
106
Voeding tegen stress Een regelmatig voedingspatroon *zaden zoals zonnebloem- of pompoenpitten * vette vis Voeding tegen depressie *regelmatig kleine eiwit- en vezelrijke maaltijden voor een gelijkmatige bloedsuikerspiegel * essentiële vetzuren in noten, zaden, vette vis * B-vitamines en dan vooral B6 voor de aanmaak van serotonine Aardappelen, bananen, vlees, walnoten, volkoren graanproducten, vis, pinda’s. Voedingsstoffen die een depressie in stand houden of juist doen toenemen Alcohol, sigaretten, marihuana, koffie in grote hoeveelheid, suiker Mineralen en vitamines die een bijzondere relatie hebben met het zenuwstelsel *De B-vitamines. Voor goede werking, regeneratie en stofwisseling van zenuwweefsel. B-vitamines:volkoren graanproducten, biergist, groentes en peulvruchten. Vooral B12 is een essentiële vitamine, cruciaal voor een gezonde stofwisseling van zenuwweefsel. Bron van B12: lever, vlees, melk, kaas, eieren kortom: dierlijke producten. Vitamine B12 wordt in de maag geresorbeerd door koppeling aan de zgn. intrinsic factor. *Anti-oxidanten herstellen beschadiging aan (zenuw/hersen)cellen. Ze vangen vrije radicalen weg en hebben dus ook een preventieve werking. Enkele bekende antioxydanten zijn -vitamine C: groentes, fruit, aardappelen, citrusvruchten, zwarte bessen. -vitamine E: tarwekiemen, sojabonen, broccoli, bladgroentes, pinda’s en eieren. -Bèta-carotenen; wortelen (combineren met beetje vet voor opname van de carotenen) - Selenium: tarwekiemen, zemelen, tonijn, uien -Zink: vlees, paddenstoelen, oesters, eieren, biergist *calcium voor impulsoverdracht en voor de werking van de spieren. In zuivelproducten, bladgroenten. * Kalium en Natrium voor impulsgeleiding (potentiaalwisseling). Natrium krijgen we genoeg binnen via de (zoutige)voeding. Kaliumbronnen: bananen, abrikozen, groene keukenkruiden, aardappelen en pindakaas. * magnesium net als calcium (én in combinatie met calcium) voor goede impulsgeleiding en werking van de spieren. In peulvruchten, bladgroentes, volkoren graanproducten, noten. *lecithine. Een vetachtige stof welke een belangrijk bestanddeel is van celwanden, mn in hersenen en zenuwweefsel. Eidooiers, sojabonen, zonnebloempitten, tarwekiemen, sesamzaad. 107
Bachbloesemremedies Bachremedies hebben tot doel iemand te ondersteunen in zijn genezing van ziekte , door emotionele factoren- zoals neerslachtigheid, trauma, stress en angst- te behandelen die genezing mogelijk belemmeren. Een gestagneerde emotionele gesteldheid wordt met het gebruik van bachremedies getransformeerd tot een positieve houding, zodat het lichaam de energie kan aanwenden tot zelfgenezing. Omdat het aangrijpingspunt van behandeling met bachremedies de emoties betreft, onze geconditioneerde reactiepatronen op de wereld om ons heen, passen ze allen binnen het kader van dit werkstuk en bespreek ik kort álle 38 remedies, ingedeeld in zeven groepen. Bij het kiezen van de juiste remedie sluit je dus aan bij de op de voorgrondtredende emoties, de beleving, en niet een ziektebeeld. Ondanks dit gegeven heb ik per groep een aantal ziektebeelden genoemd waarmee de genoemde emoties hand in hand kúnnen gaan. Luister altijd goed naar de cliënt, want die geeft zelf aan welke emoties hij/zij beleeft. Bij ANGST bv angstneurosen, fobieën, paniekstoornissen Aspen. Bij angst en vrees zonder aanwijsbare reden. Positieve vermogen: een innerlijk gevoel van vertrouwen, veiligheid en onbevreesdheid Cherryplum. Bij angst om het verstand, de controle te verliezen. Positief vermogen: een kalme, heldere geest die in staat is rationeel te denken en te handelen. Mimulus. Bij angst voor bekende dingen. Positieve vermogen: rustige moed om beproevingen en moeilijkheden net vertrouwen en humor tegemoet te treden. Red chestnut. Bij angstige bezorgdheid voor anderen. Positief vermogen: zorgen voor anderen vanuit medeleven zonder angst. Rock rose. Bij paniek Positief vermogen: moed en tegenwoordigheid van geest. Bij ONZEKERHEID bv verstoord zelfbeeld, eetstoornissen,faalangst Cerato Bij het steeds bevestiging en advies vragen bij anderen Positief vermogen: vertrouwen in de eigen innerlijke waarheid. Gentian Bij ontmoediging en wanhoop. 108
Positief vermogen: realiseren dat je nooit kunt falen zolang je je best doet, ongeacht het resultaat. Gorse Bij hopeloosheid en vertwijfeling. Positief vermogen: hoop en vertrouwen, ondanks fysieke of mentale problemen. Hornbeam Bij mentale vermoeidheid, het zgn maandagmorgen gevoel Positief vermogen: zekerheid over eigen kracht en vermogen de dagelijkse taken aan te kunnen Scleranthus Bij besluiteloosheid. Positief vermogen: zekerheid en besluitvaardigheid met evenwichtigheid in alle omstandigheden. Wild oat Bij onzekerheid over het juiste levenspad Positief vermogen: een duidelijk beeld hebben van wat je wilt in dit leven en het aanwenden van positieve ideeën en ambities om een beslissing te nemen over de juiste weg. Bij ONVOLDOENDE INTERESSE IN HET HIER EN NU bv concentratiestoornissen, overspannenheid, burn-out, vroege dementie Chestnut bud Bij onvoldoende lering trekken uit gemaakte fouten positief vermogen: leren van iedere ervaring door objectief naar je eigen fouten te kijken. Clematis Bij dromerigheid en het je terugtrekken in je eigen wereldje. Positief vermogen: een levendige interesse voor de wereld om je heen met plezier in het leven. Honeysuckle Bij gehechtheid aan het verleden Positief vermogen: het hier en nu als een waardevolle ervaring beleven. Mustard Bij diepe wanhoop zonder aanwijsbare reden Positief vermogen: terugkeer van vreugde, ondersteund door innerlijke stabiliteit en vrede. Olive Bij gebrek aan energie Positief vermogen: herstel van kracht, vitaliteit en interesse in het leven. White chestnut Bij ongewenste gedachten, mentale discussies. Positief vermogen: gemoedsrust en een heldere geest. Wild rose Bij gelatenheid, apathie Positief vermogen: een levendige interesse in het leven, het werk en de wereld in het algemeen.
109
Bij EENZAAMHEID Bv manie Heather Bij zelfgerichtheid, egocentrisch praatziek zijn Positief vermogen: een goede luisteraar zijn en onzelfzuchtig klaar staan om anderen te helpen en begrip voor de ander op te brengen. Impatiens Bij ongeduld Positief vermogen: ontspanning, kalmte en diplomatie. Positief vermogen: in hartelijk contact staan met een ander met behoud van eigen waardigheid en wijsheid. Bij OVERGEVOELIGHEID VOOR INVLOEDEN EN IDEEËN bv hoogsensitiviteit Agrimonie Bij verberging van problemen achter luchthartigheid Positief vermogen: openlijk uiting geven aan gevoelens en accepteren dat het leven ook minder plezierige kanten heeft. Centaury Bij zwakke wilskracht en/of onderdanigheid Positief vermogen: in staat zijn je eigen weg vastberaden te volgen zonder je te laten belemmeren door andermans mening. Holly Bij afgunst, jaloezie en haatgevoelens. Positief vermogen: innerlijke harmonie en een open hart, verbonden zijn met de universele liefde. Walnut Bij moeilijkheden je aan te passen aan veranderingen en overgevoelig zijn voor ideeën en stemmingen en waardoor je op een zijspoor terecht komt. Positief vermogen: de kracht om vooruit te komen zonder beperkingen uit het verleden, standvastigheid. Bij MOEDELOOSHEID EN WANHOOP bv bij neerslachtigheid, depressie,verstoord zelfbeeld. Larch Bij gebrek aan zelfvertrouwen, faalangst. Positief vermogen: vastberadenheid en kundigheid met een realistisch gevoel van eigenwaarde. Pine Bij zelfverwijt en schuldgevoel Positief vermogen: acceptatie van verantwoordelijkheid binnen realistische grenzen en een evenwichtig oordeel hebben. Crab apple Bij zelfafkeer, gevoel van onreinheid Positief vermogen: accepteren van jezelf en je eigen onvolmaaktheden. Elm Bij overweldigd zijn door verantwoordelijkheden
110
Positief vermogen: herstel van de eigen bekwame persoonlijkheid en terugkeer van prestaties en zelfvertrouwen. Oak Bij uitputting, terwijl je maar door worstelt Positief vermogen: herstel van energie (uithoudingsvermogen, doorzettingsvermogen, geduld) en tijdig de noodzaak van rust en ontspanning erkennen Star of bethlehem Bij de gevolgen van een schok, en onverwerkt verdriet Positief vermogen: troost en verzachting bij pijn en verdriet Sweet chestnut Bij extreme mentale pijnen, wanhoop en intense smart. Positief vermogen: optimisme, gemoedsrust en een gevoel van innerlijk gedragen worden. Willow Bijzelfmedelijden en wrok. Positief vermogen:vergeven van geleden onrecht en genieten van het leven. Bij OVERBEZORGDHEID VOOR HET WELZIJN VAN ANDEREN Bv stresstoestanden, onverwerkte woede Beach Bij onverdraagzaamheid Positief vermogen: verdraagzaamheid en een gevoel van medeleven en verbondenheid met anderen. Chicory Bij bezitterigheid en dominantie in de zorg voor anderen. Positief vermogen: onzelfzuchtige zorgzaamheid en oprechte (ouder)liefde. Rock water Bij onbuigzaamheid en zelfverloochening. Positief vermogen: hoge idealen leven met flexibele geest en innerlijke harmonie. Vervaine Bij overmatig enthousiasme Positief vermogen: kalmte, wijsheid, tolerantie en het vermogen te ontspannen Vine Bij dominantie en onverzettelijkheid Positief vermogen: vastberadenheid zonder dominantie. Leiding geven zonder overheersing. En dan is er nog een 39ste remedie die is samengesteld uit 5 hierboven beschreven remedies. Het is de zgn. rescue remedie en is samengesteld uit: *star of bethlehem *impatiens *cherry plum * rock rose *clematis Deze remedie kan ingezet worden bij acute stresstoestanden en noodsituaties. Wanneer er plotseling een hoop gevergd wordt van het zenuwstelsel en de sympatische reacties de bovenhand gaan voeren is recue remedie geschikt weer tot een parasympatische uitbalancering te komen.
111
Dankwoord. Dit werkstuk werd mede mogelijk gemaakt door Frits Hendriksen en zwemkasteel Nienoord in Leek. Hartstikke fijn dat jullie zo goed voor mijn twee jongens zijn geweest…voor alle partijen werd het een groot feest. En ook mijn dank voor alle schrijvers van de volgende boeken die ik geraadpleegd heb. *Melly Uldert voor het “lexicon der geneeskruiden” 16de druk. *Meneer Stegeman voor “voeding bij gezondheid en ziekte” 3de druk. *Peter A. Levine voor “de tijger ontwaakt” 2de druk. *Dr E. Bachcentre voor “de 38 Bachbloesem remedies” 3de druk. *Dr P. Servan-Schreiber voor “Uw brein als medicijn” 20ste druk en voor dat u de grote inspirator bent geweest voor het opzetten van het centrum voor integrale psychiatrie (thans in Groningen) *het trio Hijdra, Koudstaal en Roos voor “Neurologie” 3de druk. *T.Smith voor ‘’Het menselijk lichaam”1995, wat een mooie plaatjes en wat jammer dat toen net mijn scanner kapot ging…… *samenstellers van Google images voor het onmiddelijk opvangen van bovenstaand probleem. * Judith Anodea voor “handboek chakra psychologie” 4de druk. * Henny de Lint voor de lessen die je mij gegeven hebt en het boek “de natuurlijke gezondheidswijzer” 2001. * Rosemarie Ypma voor “Iriscopie” 1999 * Hanna Marquardt voor ”Voetzonemassage als therapie” 2001 * Merck (wie je ook bent) voor de “Merck Manual Medisch handboek” 2de druk. * Joyce Hoen voor “Medische astrologie” 2de druk. * LL.Kirchmann voor “Anatomie, Fysiologie en enige pathologie” 12de druk * meneer Grégoire voor het prachtige anatomieboek dat even uit mijn kast is weggelopen (sorry) *Mieke Bouwmeester, Florentine van Volenhoven, Gonnie Boekenstijn en Saskia Nieboer voor de lessen die jullie hebben verzorgd en de mooie readers. En dank je wel Margriet Wolf en Ron Evans voor alle kennis, inzichten en talenten die jullie met me delen. Dank je wel werkgroep Cheiron voor het inspirerende symposium over “Hoofd en Hart binnen de psychiatrie” and last but not least: dank je wel Manzo en Orson en nog eens Frits want jullie zijn mijn basis en omdat we het zo fijn hebben kan ik een werkstuk zoals dit afronden zonder al te veel kleerscheuren.
Zoen,
Paulin 112
