Inhoudsopgave
Voorwoord
11
Algemene inleiding
13
Deel 1. Achtergronden
1. Inleiding
21 23
2. Articuleren, een samenspel van neurofysiologische, (psycho-)linguïstische en (psycho-)akoestische factoren 2.1 2.2 2.3 2.4
Het neurofysiologische aspect van articulatie Psycholinguïstische component Psycho-akoestische component Samenvattende conclusie
29 29 54 78 80
3. Spraakklankontwikkeling vanuit fonetisch en fonologisch standpunt 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
Inleiding Theorieën en modellen i.v.m. articulatieontwikkeling Spraakklankverwerving (fonetische articulatievaardigheid) Fonologische ontwikkeling Samenvattende conclusie
4. Articulatie- en fonologische stoornissen 4.1 Definitie, prevalentie en incidentie van articulatie- en fonologische stoornissen 4.2 Ziekte- en leermodel als verklaring voor afwijkend articulatiegedrag
81 81 83 89 100 124
125 125 127
Inhoudso pgave
6 4.3 Indeling van spraakklankstoornissen 4.3.1 Fonetische stoornissen 4.3.2 Fonologische stoornissen 4.4 Impact van articulatie- en fonologische stoornissen 4.4.1 Sociaal-emotionele effecten van articulatie- en fonologische stoornissen 4.4.2 Effecten van articulatie- en fonologische stoornissen op het beroepsmatige vlak 4.4.3 Interpersoonlijke effecten van articulatie- en fonologische stoornissen 4.5 Samenvattende conclusie
5. Samenvattende conclusie bij deel 1 Deel 2. Diagnostiek van articulatie- en fonologische stoornissen
1. Inleiding
128 129 135 141 142 142 144
150
151
153 155
2. Situering van diagnostiek binnen het therapeutisch proces
157
3. Screening
161
3.1 Informele procedures 3.2 Formele procedures
162 163
4. Anamnese en interview
167
5. Diagnostische procedures en instrumenten
171
5.1 Beoordeling van het spontane spreken 5.2 Fonetisch georiënteerde diagnostiek 5.2.1 Fonetische inventaris 5.2.2 Het traditionele, fonetisch georiënteerde articulatieonderzoek 5.3 Fonologisch georiënteerde diagnostiek 5.3.1 Situering 5.3.2 Fonemische inventaris 5.3.3 Homoniemen-analyse 5.3.4 Fonologische procesanalyse 5.4 Combinatie fonetische/fonologische analyse
171 173 173 174 180 180 183 185 186 204
7
6. Aanvullende onderzoeken
6.5 6.6 6.7 6.8
Diepgaand onderzoek van de spraakorganen: structuur en functie Audiometrisch onderzoek Onderzoek naar auditieve discriminatie en spraakklankdiscriminatie Onderzoek naar comorbiditeit met andere logopedische stoornissen 6.4.1 Comorbiditeit met taalstoornissen 6.4.2 Comorbiditeit met vloeiendheidsstoornissen 6.4.3 Comorbiditeit met stemstoornissen Oraal-sensorisch onderzoek Proef voor productievariabiliteit Spraakmotorisch onderzoek Onderzoek naar fonologisch bewustzijn
207 223 224 224 225 225 226 227 229 229 231
7. Interpretatie en besluitvorming
243
8. Samenvattende conclusie bij deel 2
245
Deel 3. Therapie bij articulatie- en fonologische stoornissen
1. Inleiding 1.1 De nood aan behandeling, algemene uitgangspunten en prioriteiten in verband met behandeling 1.2 Algemene uitgangspunten
247 249 249 251
2. Historiek
263
3. Fonetisch georiënteerde benaderingen
267
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8
Fonetische plaatsing Motokinesthetische benadering Prompt-benadering Stimulus-benadering Integrale stimulatie-benadering Sensorisch-motorische benadering Geprogrammeerde instructie-benadering Nonsensmateriaal-benadering
267 270 271 272 275 276 278 279
Inhoudso pgave
6.1 6.2 6.3 6.4
207
Inhoudso pgave
8 3.9 Auditieve conceptualisatie-benadering 3.10 Multiple foneem-benadering 3.11 Distinctieve kenmerken-benadering 3.12 Gepaarde stimuli-benadering (paired stimuli) 3.13 Co-articulatie benadering 3.14 Eclectische, sociaal-cognitieve gedragstherapeutische articulatietherapie (ESCGAT)
4. Fonologisch georiënteerde benaderingen 4.1 Inleiding 4.2 Minimale paren-behandeling en varianten 4.2.1 Minimale paren (Ferrier & Davis, 1973; Weiner, 1981; Young, 1983) 4.2.2 Multiple opposities (Williams, 2003) 4.2.3 Maximale oppositie (Gierut, 1989) 4.3 Benaderingen op basis van fonologische processen 4.3.1 Cycles approach (Hodson & Paden, 1983) 4.3.2 Metaphon (Howell & Dean, 1994) 4.4 Trainen van het fonologisch bewustzijn 4.4.1 Inleiding 4.4.2 Articulatievaardigheid en fonologisch bewustzijn 4.4.3 Inhoud van de oefengang 4.4.4 Programma’s 4.4.5 Besluit met betrekking tot fonologisch bewustzijn 4.5 Andere fonologisch georiënteerde programma’s 4.5.1 Working with children’s phonology (Lancaster & Pope, 1992) 4.5.2 Soundaround (Burnett & Wylie, 2002) 4.5.3 ’t Denkertje (Spiessens, Van Looveren & Vanmechelen, 2007) 4.5.4 Besluit bij andere fonologisch georiënteerde programma’s
5. Gecombineerde benaderingen 5.1 PACT-benadering (Bowen & Cupples, 1999; ibid., 2004) 5.2 Op representaties-gebaseerde benadering (Rvachew, 2005) 5.3 Besluit betreffende gecombineerde benaderingen
6. Generalisatie en carry-over 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5
Inleiding Fonetische en fonemische contexten Situationele contexten Beïnvloedende factoren voor carry-over Principes van carry-over
281 282 284 285 286 286
291 291 295 297 300 303 307 309 316 322 322 325 326 330 333 333 334 335 339 342
343 343 347 349
351 351 352 354 356 357
9 358 358 361 363
7. Samenvattende conclusie bij deel 3
369
Deel 4. Bijzondere problemen
371
1. Inleiding
373
2. Spraakproblemen t.g.v. schisisproblematiek en velofaryngeale insufficiëntie 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6
Situering Indeling van velofaryngeale stoornissen Spraakkenmerken bij schisis Diagnostiek Therapie Besluit in verband met schisis en velofaryngeale insufficiëntie
3. Neurogene articulatiestoornissen 3.1 Dysartrie (cerebral palsy) 3.1.1 Definitie en situering 3.1.2 Classificatie – indeling 3.1.3 Spraakkenmerken bij cerebral palsy 3.1.4 Diagnose van spraakproblemen bij cerebral palsy 3.1.5 Behandeling van spraakproblemen bij cerebral palsy 3.1.6 Besluit met betrekking tot dysartrie 3.2 Ontwikkelingsdyspraxie van de spraak 3.2.1 Definitie en kenmerken 3.2.2 Verklaringsmodellen 3.2.3 Kenmerken 3.2.4 Diagnose 3.2.5 Therapie bij ontwikkelingsdyspraxie van de spraak (ODS) 3.2.6 Besluit in verband met ontwikkelingsdyspraxie van de spraak
4. Samenvattende conclusie bij deel 4
375 375 377 379 381 387 395
397 397 397 399 400 402 405 407 408 408 409 411 414 416 423
425
Inhoudso pgave
6.6 Specifieke technieken voor carry-over 6.6.1 Technieken bruikbaar in het therapielokaal 6.6.2 Technieken buiten het therapielokaal 6.7 Het bepalen van carry-over
Inhoudso pgave
10
Referenties
427
Appendices
463
Appendix 1. Verwerving specifieke spraakklanken en -combinaties: leeftijden waarop deze door respectievelijk 75% en 90% van de kinderen gekend zijn (R. Elen*, in voorb.) Appendix 2. Ontwikkeling spraakklanken en -verbindingen (ASIA-5) (Stes & Elen, 1996, p. 37) Appendix 3. ArticulatieDieptest (ADT) (naar McDonald, 1964) (R. Elen, 2013) Appendix 4. Scoreformulier ArticulatieDiepTest (ADT) ( Elen, 2013) Appendix 5. Scoreformulier Diepgaand Onderzoek Articulatie-organen (DOA) (R. Elen, 1978; ibid., 2010) Appendix 6. Scoreformulier Orosensorische discriminatieproef (naar Ringel et al., 1970) (Boey, Cools, & Lauwers – o.l.v. R. Elen, 2007)
Trefwoordenlijst
465 467 468 470 472 478
479
