INHOUD
WOORD VOORAF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v REGISTRATIERECHTEN I. INLEIDING: KENMERKEN EN TOEPASSINGSGEBIED . . . . . . . . . . . . . . 3 1. 2. 3. 4. 5.
Formaliteitsbelasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Belasting op het rechtsverkeer onder de levenden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indirecte belasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Contantbelasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gewestelijke belasting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 4 5 5 6
II. REGISTRATIEVERPLICHTING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1. 2.
3.
4.
5.
Overzicht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Registratieverplichting wegens de aard van de akte . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 2.1. Akten van notarissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 2.2. Akten van gerechtsdeurwaarders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 2.3. Vonnissen en arresten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Registratieverplichting wegens het voorwerp van de akte . . . . . . . . . . . . 10 3.1. Akten houdende overdracht of aanwijzing in eigendom of vruchtgebruik van in belgië gelegen onroerende goederen . . . . . 10 3.2. Akten houdende verhuring, onderverhuring of overdracht van huur van in belgië gelegen onroerende goederen . . . . . . . . . . 13 3.3. Processen-verbaal van openbare verkopingen van lichamelijke roerende voorwerpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 3.4. Akten houdende inbreng in een Belgische vennootschap met rechtspersoonlijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 3.5. Verrichtingen bedoeld in artikel 11 WBTW . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 3.6. Protesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Registratieverplichting omwille van een latere gebeurtenis . . . . . . . . . . . 16 4.1. Aanhechting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 4.2. Neerlegging onder de minuten van de notaris . . . . . . . . . . . . . . . . 17 4.3. Hypothecaire registers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Registratie van verklaringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Intersentia
vii
Inhoud
III. DE REGISTRATIEFORMALITEIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1. 2.
3.
4.
5. 6. 7. 8.
Voorafbetaling van de rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Termijnen voor de aanbieding ter registratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Wijze van berekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Termijnen voor wat betreft akten, verplicht te registreren omwille van hun vorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Termijnen voor wat betreft akten, verplicht te registreren omwille van hun voorwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Termijnen voor wat betreft verklaringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Personen verplicht tot aanbieding ter registratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Notarissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Gerechtsdeurwaarders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Griffiers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Bestuursoverheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5. Partijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Personen gehouden tot betaling van de rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Openbare ambtenaren en officieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Partijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plaats van de registratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De registratie concreet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gevolgen van de registratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1. Boete wegens niet-tijdige registratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2. Boete wegens niet-tijdige consignatie inzake notariële testamenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3. Boete wegens aanhechting of neerlegging onder de minuten zonder voorafgaande registratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4. Boete wegens niet-tijdige registratie van vonnissen of arresten . 8.5. Boete wegens niet-tijdige betaling van de registratierechten verschuldigd op vonnissen of arresten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.6. Gedeeltelijke kwijtschelding van de boetes. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19 21 21 22 22 24 24 25 25 25 26 26 27 27 27 29 30 33 35 35 36 36 36 37 37
IV. GRONDBEGINSELEN I.V.M. DE HEFFING VAN DE REGISTRATIERECHTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 1.
viii
Akte die strekt tot titel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Vereisten opdat een akte geldt als titel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.1. Handtekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.2. Het geschrift als bewijs van een getarifeerde rechtshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39 40 40 42
Intersentia
Inhoud
1.1.3. De bedoeling een titel te verstrekken . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Bijzondere situaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 1.2.1. Aanbod en aanvaarding in twee afzonderlijke geschriften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 1.2.2. Titel onder handtekening van derden. . . . . . . . . . . . . . . . 44 1.2.3. Verkrijging door een handelsvennootschap in oprichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Volmaakte en niet-geveinsde rechtshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 2.1. Rechtshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 2.2. Volmaakte rechtshandeling; invloed van de nietigheid . . . . . . . . 47 2.2.1. Niet-bestaande of onvolmaakte rechtshandelingen . . . . 47 2.2.2. Nietige rechtshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 2.3. Niet-geveinsde overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 2.3.1. Verkeerd gekwalificeerde overeenkomst . . . . . . . . . . . . . 49 2.3.2. Geveinsde overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 2.3.3. Prijsbewimpeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 2.3.4. Onvolledige akten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 2.3.5. Antimisbruikbepaling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Actuele rechtshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 3.1. Rechtshandeling onder opschortende voorwaarden: bepaling en kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 3.2. Opschortende voorwaarde versus verwante begrippen . . . . . . . . 54 3.3. Goedkeuring door de openbare overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 3.4. De vervulling van de opschortende voorwaarde . . . . . . . . . . . . . . 57 3.5. Bedingen van aanwas of terugvalling – tontines . . . . . . . . . . . . . . 58 Afhankelijke en onafhankelijke beschikkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 4.1. Afhankelijke beschikkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 4.2. Onafhankelijke beschikkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Non bis in idem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 5.1. Verschillende geschriften. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 5.2. Bekrachtiging, uitvoering, bevestiging, aanvulling of voltrekking van een geregistreerde vroegere akte . . . . . . . . . . . . . 62 5.3. Hermaakte rechtshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 1.2.
2.
3.
4.
5.
V. SOORTEN REGISTRATIERECHTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 1. 2.
Algemeen vast recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Specifieke vaste rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2.1. Protesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Intersentia
ix
Inhoud
2.2.
3.
Open brieven van adeldom en vergunning tot naamverandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 2.3. Minnelijke ontbinding koopovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Evenredige rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
VI. DE EVENREDIGE RECHTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 1.
x
Overdrachten onder bezwarende titel van in belgië gelegen onroerende goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Principes en voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.1. Overdragende overeenkomst onder bezwarende titel . . 1.1.2. Overdracht van eigendom of vruchtgebruik . . . . . . . . . . 1.1.3. Overdracht van onroerende goederen . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.4. Gelijkstelling met een door artikel 44 W.Reg. geviseerde overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Heffingsgrondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1. De overeengekomen waarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De prijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De lasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De overeengekomen waarde bij ruil en dergelijke . . 1.2.2. De verkoopwaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.3. Forfaitaire waarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Vruchtgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Blote eigendom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Vervreemding van de blote eigendom met voorbehoud van vruchtgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Vereniging van vruchtgebruik met blote eigendom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Verlaagde tarieven en vrijstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.1. Klein onroerend bezit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Verkopen aan bouwmaatschappijen tot nut van het algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Verkopen aan met regeringspremie begunstigde kopers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Verkopen van kleine eigendommen . . . . . . . . . . . . . . 1.3.2. Begunstiging van de concentratie van landgoederen . . 1.3.3. Ruimtelijke ordening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.4. De handel in onroerende goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De verkopen aan handelaars in onroerende goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67 67 67 69 69 70 71 72 72 73 74 75 75 75 77 77 77 77 78 78 78 78 82 83 83 84
Intersentia
Inhoud
2.
3.
B. De verkopen met commandverklaring . . . . . . . . . . . 85 C. Herveiling wegens rouwkoop of prijsverhoging . . . 86 D. Wederverkoop binnen korte tijd. . . . . . . . . . . . . . . . . 88 1.3.5. De verkrijgingen door bepaalde openbare organismen . 88 De vlaamse registratierechten op de overdrachten te bezwarenden titel van onroerende goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 2.1. Overdrachten waarop de nieuwe regeling van toepassing is . . . . 89 2.1.1. Ratione loci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 2.1.2. Ratione temporis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 2.2. De vermindering van het algemene tarief van het mutatierecht en van het verlaagde tarief voor kleine landeigendommen, bescheiden woningen en bouwgronden voor bescheiden woningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 2.3. De vermindering van de belastbare grondslag (het abattement) 91 2.3.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 2.3.2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 2.3.3. Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 2.4. De meeneembaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 2.4.1. Opzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 2.4.2. De “keten van verrichtingen” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 2.4.3. Berekening van de meeneembare rechten . . . . . . . . . . . . 96 2.4.4. De meeneembaarheid kan nooit de rechten op de nieuwe aankoop overschrijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 2.4.5. Voorwaarden voor de toepassing van de meeneembaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2.4.6. Sancties bij het niet-naleven van voorwaarden of bij het afleggen van onjuiste verklaringen . . . . . . . . . . . 101 2.5. Minnelijke ontbinding koopovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 2.6. Tijdelijke vrijstelling voor brownfields . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 De brusselse registratierechten op de overdrachten te bezwarenden titel van onroerende goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 3.1. Overdrachten waarop de nieuwe regeling van toepassing is . . . 107 3.1.1. Ratione loci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 3.1.2. Ratione temporis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 3.2. Het algemeen tarief van het mutatierecht, de gunstregeling voor bescheiden woningen en kleine landeigendommen en het tarief voor verkopingen aan beroepsverkopers . . . . . . . . . . . 107 3.3. De vermindering van de heffingsgrondslag (het abattement) . . 108 3.3.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 3.3.2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 3.3.3. Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Intersentia
xi
Inhoud
4.
5.
6.
7.
xii
3.4. De wijzigingen aan de teruggaafregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De openbare verkopingen van lichamelijke roerende goederen . . . . . . 4.1. Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Bijzondere oorzaak van eisbaarheid van het evenredig recht . . 4.3. Heffingsgrondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4. Tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5. Vrijstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Huurovereenkomsten van in belgië gelegen onroerende goederen. . . . 5.1. Begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Heffingsgrondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Vrijstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4. Erfpacht gevolgd door verkoop “tréfonds” . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vestiging en overdracht van hypotheek, inpandgeving van een handelszaak en landbouwvoorrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1. Begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2. De kenmerken van de gewaarborgde verbintenis . . . . . . . . . . . . 6.3. Maatstaf van heffing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4. Vrijstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De verdelingen en de met verdeling gelijk staande afstanden van in België gelegen onroerende goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1. Overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2. Belastbare rechtshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.1. Het voorafbestaan van een onverdeeldheid . . . . . . . . . . A. Gemene rechten op eenzelfde zaak of boedel . . . . . B. Rechten van dezelfde aard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Gemene rechten op grond van dezelfde titel . . . . . 7.2.2. Overeenkomst onder bezwarende titel . . . . . . . . . . . . . . 7.2.3. Onroerende verrichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.4. Verrichting tussen deelgenoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3. Heffingsgrondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.1. Einde van de onverdeeldheid of niet . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.2. De overeengekomen waarde en de verkoopwaarde . . . 7.3.3. Afhankelijke en onafhankelijke bepalingen . . . . . . . . . 7.4. Verrichtingen die niet onderworpen zijn aan het evenredige verdelingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.1. Verkrijging van een onverdeeld part door een derde-verkrijger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.2. Uitvoering van bedingen van aangroei of terugvalling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5. Omzetting van vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
114 115 115 115 116 117 117 118 118 119 121 122 124 124 125 127 127 127 127 128 129 129 133 133 134 134 135 135 135 136 136 137 137 138 138
Intersentia
Inhoud
8.
9.
7.6. Tijdelijke vrijstelling voor Brownfields . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1. Regime van toepassing t.e.m. 31 december 2005 . . . . . . . . . . . . . 8.1.1. Overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1.2. Vereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Voor inbreng vatbare goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Inbreng in een vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Vergoeding door toekenning van maatschappelijke rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Inbreng in Belgische vennootschappen . . . . . . . . . . 8.1.3. Gemengde inbreng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1.4. Andere verrichtingen die aan het evenredige inbrengrecht onderworpen worden . . . . . . . . . . . . . . . . A. Verhoging van het maatschappelijk kapitaal zonder nieuwe inbreng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Overbrenging van de zetel naar België . . . . . . . . . . 8.1.5. Vrijstellingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inbreng van algemeenheid of van bedrijfstakken door een vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Omzetting van vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Wijziging van het doel van de vennootschap . . . . . D. De overbrenging van de zetel in sommige gevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Nieuwe inbreng in een beursgenoteerde vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Fusie à l’anglaise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Bijzondere vennootschappen van algemeen belang en beleggingsvennootschappen . . . . . . . . . . H. Vennootschappen van economisch belang . . . . . . . 8.1.6. Heffingsgrondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inbreng van geldsommen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Inbreng in natura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Andere inbrengen dan in geld of in natura . . . . . . . 8.2. Regime van toepassing vanaf 1 januari 2006 . . . . . . . . . . . . . . . . Verkrijging door vennoten van onroerende goederen voortkomend van de vennootschap. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.1. Principes en toepassingsgebied. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2. Personenvennootschappen, andere dan coöperatieve vennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.1. Regel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.2. Afwijkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
138 139 139 139 140 140 142 143 143 144 145 145 145 147 147 150 151 151 151 152 153 153 155 155 156 160 160 163 163 164 164 164
xiii
Inhoud
10.
xiv
A. Uitstel van de regeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.3. Vennootschappen op aandelen en coöperatieve vennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schenkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.1. Begrip en verplichting tot registreren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.1.1. Handgift. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.1.2. Onrechtstreekse schenking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2. Toepassingsvoorwaarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.1. Schenking onder de levenden van tegenwoordige goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.2. Kosteloze verrichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.3. Verarming van de schenker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3. Heffingsgrondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.1. Verkoopwaarde, zonder aftrek van de lasten . . . . . . . . . 10.3.2. Bijzondere regels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Openbare effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Forfaitaire waardering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.4. Tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.4.1. Algemene regeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.4.2. Bijzondere regimes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Schenking van bouwgronden (Vlaams Gewest) . . B. Schenking van woningen (Brussels Hoofdstedelijk Gewest). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Schenking van roerende goederen (Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) . . . . . . . . . . . . . . . . D. Schenking van onroerend goed met last bestaande uit geld, rente of pensioen (Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) . . . . . . . . . . . . . . . E. Schenking van het vruchtgebruik of de blote eigendom van roerende goederen (Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) . . . . . . . . . . . . . . . . 10.5. Verminderingen en vrijstellingen (Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.5.1. Vermindering wegens kinderlast. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.5.2. Tariefverlaging ten bate van bepaalde rechtspersonen 10.5.3. Vermindering bij schenking van een onderneming of van aandelen van een onderneming (Vlaams Gewest) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
164 165 166 166 166 167 167 168 168 169 169 170 170 170 170 171 171 171 175 175 176 177
178
179 181 181 181
182
Intersentia
Inhoud
11.
10.5.4. Vermindering bij schenking van een onderneming of van aandelen van een onderneming (Brussels Hoofdstedelijk Gewest) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.5.5. Vrijstellingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vonnissen en arresten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1. Overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2. Veroordelingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2.1. Bijzondere aard van het veroordelingsrecht . . . . . . . . . 11.2.2. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Rechterlijke uitspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Een geschilzaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Hoven en rechtbanken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Veroordeling, vereffening of rangregeling . . . . . . . E. Sommen en roerende waarden . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2.3. Heffingsgrondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2.4. Non bis in idem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3. Titelrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3.1. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3.2. Bijzonderheden in verband met artikel 147 W.Reg. . . . A. Gerechtelijke tenietdoening. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Tenietgedane overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
184 185 186 186 186 186 187 187 188 188 189 190 191 192 194 194 195 195 196
VII. VERPLICHTINGEN MET HET OOG OP HET VERZEKEREN VAN HET HEFFEN VAN DE RECHTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 1. 2. 3. 4. 5.
Vermeldingen op te nemen in bepaalde akten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voorschriften betreffende het uitreiken van uitgiften . . . . . . . . . . . . . . . Repertorium van de akten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verplichting van inzageverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verplichtingen opgelegd aan openbare ambtenaren ter verzekering van de invordering van de registratierechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
199 200 200 200 202
VIII. BEWIJS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 1. 2.
Bewijslast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bewijsmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Proces-verbaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Wettelijk vermoeden van artikel 187 W.Reg. . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Wettelijk vermoeden van artikel 188 W.Reg. . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Controleschatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
203 203 203 204 205 205 xv
Inhoud
2.4.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 2.4.2. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 2.4.3. Gevolgen van de controleschatting . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
IX. SANCTIES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
X. TERUGGAVE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 1.
2.
Gevallen waarin teruggave kan worden verkregen . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Onregelmatig geheven rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Niet vermelde omstandigheden (art. 209, 1° W.Reg.) . . . . . . . . . 1.3. Vals verklaarde of vernietigde akte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. Minnelijke ontbinding koopovereenkomst (Vlaanderen) . . . . . 1.5. Ontbinding of herroeping van de akte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6. Nietigverklaring door hogere overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7. Beursgenoteerde vennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.8. Vernietiging van een vonnis of arrest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.9. Wederverkoop binnen korte tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.10. Bouwmaatschappijen tot nut van het algemeen . . . . . . . . . . . . . . 1.11. Klein onroerend bezit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.12. Kind, verwekt bij schenking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Modaliteiten van de teruggave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
211 211 211 211 212 212 213 213 213 213 214 214 214 214
XI. VERVOLGINGEN EN GEDINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 1. 2.
Administratieve procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Gerechtelijke procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
XII. VERJARING. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 1. 2.
3.
xvi
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verjaringstermijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Invordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Teruggave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stuiting van de verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Invordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Teruggave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
221 221 221 222 223 223 223
Intersentia
Inhoud
SUCCESSIERECHTEN I. INLEIDING: KENMERKEN EN TOEPASSINGSGEBIED . . . . . . . . . . . . 227 1.
2. 3.
Kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Indirecte belasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Belasting op de overgang van goederen door overlijden . . . . . . 1.3. Ontstaan van de fiscale schuld op het moment van het overlijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. Verkrijgingsbelasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.5. Progressieve belasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6. Fiscale saisine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7. Gewestelijke belasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderscheid successierecht – recht van overgang bij overlijden . . . . . . Onderscheid overgang door het overlijden – overgang naar aanleiding van het overlijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
227 227 228 228 229 229 229 230 230 232
II. AAN DE BELASTING ONDERWORPEN VERKRIJGINGEN . . . . . . . . 235 1.
2.
3.
De wettelijke erfopvolging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Bijzonderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1. Verwerping . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.2. Onwaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.3. Inkorting en inbreng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.4. Terugkeer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.5. Erfrecht van de Staat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Testamentaire erfopvolging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Het bestaan van een testament en de geldigheid . . . . . . . . . . . . . 2.2. Herroeping . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Verwerping. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Opschortende en ontbindende voorwaarde; tijdsbepaling; machtiging van de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. Alternatief en facultatief legaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6. Beding van aangroei of van terugvalling van legaat en erfstelling over de hand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7. Dadingen met betrekking tot de erfopvolging . . . . . . . . . . . . . . . 2.8. Ten gunste van derden bedongen lasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.9. Inbreng en inkorting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Contractuele erfstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
235 235 235 235 236 236 237 237 237 237 238 238 239 239 240 240 241 242 243 xvii
Inhoud
4.
Met verkrijgingen door overlijden gelijkgestelde verkrijgingen onder de levenden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
III. MET VERKRIJGINGEN DOOR OVERLIJDEN GELIJKGESTELDE VERKRIJGINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 1. 2.
3. 4. 5.
6.
xviii
De afwezige. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schuldbekentenissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Alleen bij testament erkende schulden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Schuldbekentenis onder de levenden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sommige schenkingen van roerende goederen onder opschortende voorwaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Huwelijksovereenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schenkingen in de loop van de drie jaar voor het overlijden . . . . . . . . . 5.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Toepassingsvoorwaarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1. Schenking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2. Schenking binnen de drie jaar voor het overlijden . . . . 5.2.3. Schenking niet onderworpen aan het evenredig schenkingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.4. Geen andere fictiebepaling van toepassing . . . . . . . . . . 5.2.5. Begiftigde nog in leven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Bewijs van de schenking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4. Schuldenaar van de rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bedingen ten behoeve van een derde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2. Toepassingsvoorwaarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.1. Voorwaarden in hoofde van de bedinger . . . . . . . . . . . . 6.2.2. Voorwaarden in hoofde van de derde-verkrijger . . . . . A. De derde-verkijger moet bepaald of bepaalbaar zijn, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De verkrijger moet uiteraard nog in leven zijn: een dode komt niet tot de nalatenschap . . . . . . . . . C. In principe is de verkrijger geen partij bij de overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.3. Tijdstip van opeisbaarheid van het beding . . . . . . . . . . 6.2.4. Gratis voordeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.5. Sommen, renten of waarden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3. Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3.1. Evenredig schenkingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
248 249 249 250 251 252 253 253 254 254 255 255 256 256 256 257 258 258 259 259 259 259 259 259 261 261 262 262 262
Intersentia
Inhoud
7.
6.3.2. Wettelijke verplichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3.3. Groepsverzekeringscontract of voorzorgsfonds . . . . . . 6.3.4. Derde persoon als bedinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Levenslange rechten beschouwd als volle eigendom . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2. De bedoelde handelingen nader bekeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.1. Verkrijgingen onder bezwarende titel van roerende of onroerende goederen of inschrijving van effecten, door de overledene voor het vruchtgebruik en door een derde voor de blote eigendom . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.2. Verdeling of met verdeling gelijkstaande akte, waarin aan de overledene een vruchtgebruik, een rente of elk ander levenslang recht wordt toebedeeld . 7.2.3. Verkoping of afstand te bezwarenden titel door de overledene met voorbehoud van vruchtgebruik of een ander levenslang recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3. De medecontractant van de overledene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.1. Medecontractant nog in leven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.2. Erfgenaam, legataris, begift igde of tussenpersoon . . . . 7.4. Tegenbewijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5. Tempering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
262 262 264 265 265 266
266
268
269 270 270 270 271 274
IV. SAMENSTELLING VAN DE BELASTBARE GRONDSLAG . . . . . . . . . . 275 1.
Successierecht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Actief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.1. Begrip en overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.2. Implicaties van het huwelijksvermogensrecht . . . . . . . . 1.1.3. Voorwaardelijke, betwiste en eventuele rechten . . . . . . A. Voorwaardelijke goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Betwiste goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Eventuele rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.4. Achtereenvolgende overgangen door overlijden . . . . . . 1.1.5. Overige specifieke bepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Passief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1. De op de dag van het overlijden bestaande schulden van de overledene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Begrip en overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Voorwaardelijke, betwiste en eventuele schulden . C. Schulden die voor onbestaande worden gehouden
Intersentia
275 275 275 277 278 279 279 280 280 280 281 281 281 283 283
xix
Inhoud
2.
D. Bijzonder geval: belastingschulden . . . . . . . . . . . . . 284 1.2.2. Begrafeniskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Recht van overgang bij overlijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
V. RAMING VAN HET ACTIEF EN HET PASSIEF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 1. 2. 3.
Principe: verkoopwaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voorafgaande schatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Waarde op het moment van een latere gebeurtenis. . . . . . . . . . . 3.2. Bijzondere waarderingsregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1. Officiële raming van effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2. Forfaitaire raming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3. Nominale waarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
287 289 290 290 291 291 292 293
VI. AANGIFTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 1. 2. 3.
4.
5.
xx
Verplichting tot aangifte en vorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Termijn voor het indienen van de aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Personen die de aangifte moeten indienen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Overlijden van een rijksinwoner. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Overlijden van een niet-rijksinwoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Bijkomende aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Bijzondere gevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bevoegd kantoor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Overlijden van een rijksinwoner. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Overlijden van een niet-rijksinwoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. Bijzondere gevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inhoud van de aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1. Identificatie van de overledene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. De aangevers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Woonstkeuze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4. Huwelijksvermogensstelsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5. Weergave van de devolutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.1. Wettelijke devolutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.2. Testament of contractuele erfstelling . . . . . . . . . . . . . . . 5.6. Opgave van het actief en passief van de nalatenschap . . . . . . . . 5.6.1. Indeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6.2. Actief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
295 297 298 298 299 299 300 300 300 301 301 302 302 302 304 304 305 305 305 307 307 307
Intersentia
Inhoud
6.
A. Principe: individuele aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 B. Uitzondering: globale aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 C. Afzonderlijke opgave van handels-, nijverheidsof landbouwbedrijf bij grote nalatenschappen . . . . 309 D. Artikel 60bis W.Succ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 5.6.3. Passief. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 5.7. Schenkingen binnen drie jaar voor het overlijden. . . . . . . . . . . . 312 5.8. Fictiebepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 5.9. Vruchtgebruik of fideï-commis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 5.10. Verzekeringspolissen met betrekking tot lichamelijke roerende goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 Onregelmatigheden in de aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
VII. VEREFFENING VAN DE RECHTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 1. 2.
3.
Vlaams Gewest – algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vlaams gewest – bepaling van de netto-grondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Omslag van het passief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. Bijdrage in het passief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2. De regel van het netto-overschot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3. De omslag van het passief concreet . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Lasten die als legaten te beschouwen zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. De waarde van renten, pensioenen, vruchtgebruik en blote eigendom die van de nalatenschap afhangen . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Schenkingen binnen drie jaar voor het overlijden. . . . . . . . . . . . 2.5. Overlijden van de verkrijger van een vruchtgebruik, rente of pensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6. De verwerping van de nalatenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vlaams Gewest – Tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Tarief in rechte lijn, tussen echtgenoten en samenwonenden . . 3.2.1. Tariefstructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2. Verkrijgingen waarvoor dit tarief geldt . . . . . . . . . . . . . A. In rechte lijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Gehuwden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Samenwonenden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Stiefouders en stiefk inderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Sommige gewezen partners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Zorgkinderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3. Toepassing van dit tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
315 316 316 316 316 317 319 319 320 321 321 322 322 322 322 323 323 323 323 324 325 325 326
xxi
Inhoud
4.
5. 6.
7.
xxii
3.3. Tussen broers en zussen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Tussen anderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5. Bijzondere regels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vlaams Gewest – Vrijstellingen en verminderingen . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Vrijstelling van de nettowaarde van de gezinswoning . . . . . . . . 4.1.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.2. Opmerkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Vrijstelling voor bepaalde gehandicapte verkrijgers . . . . . . . . . . 4.1.1. Omschrijving van de gehandicapte persoon . . . . . . . . . 4.1.2 Bedrag van de vrijstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.3. Aanvraag van de vrijstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. Legaten aan het vlaamse gewest en de vlaamse gemeenschap . . 4.4. Maatschappelijke rechten in vennootschappen opgericht met als doel het financieren en realiseren van serviceflats . . . . . 4.5. De vrijstelling van VEN-gronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6. De vrijstelling voor bossen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7. De vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.1. Begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.2. Voorwaarden voor de toepassing van het verlaagd tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.8. De verminderingen voor kleinere nalatenschappen en jonge erfgenamen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.8.1. In rechte lijn en tussen echtgenoten en samenwonenden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.8.2. Tussen broers en zusters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.8.3. Alle anderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.9. Vermindering wegens nieuwe overdracht binnen het jaar . . . . . 4.10. Vermindering wegens legaten aan welbepaalde besturen, instellingen en rechtspersonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.11. Vermindering wegens elders betaalde sucessierechten . . . . . . . . Brussels Hoofdstedelijk Gewest – Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Brussels Hoofdstedelijk Gewest – Tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1. Overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2. Belangrijkste verschillen inzake de toepassing van de tarieven Brussels hoofdstedelijk gewest – vrijstellingen en verminderingen . . . 7.1. Vrijstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.1. Abattementen en bij-abattementen (art. 54, 1° W.Succ.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.2. Vrijstelling voor legaten aan bepaalde instellingen . . . 7.2. Verminderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
326 326 327 328 328 328 329 330 330 331 332 332 333 333 334 334 334 335 338 338 340 340 341 341 342 342 342 342 345 345 345 345 346 346
Intersentia
Inhoud
7.2.1. Vermindering wegens kinderlast. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346 7.2.2. Artikel 60bis: de vermindering voor de KMO . . . . . . . 346 7.2.3. Artikel 60ter: het bijzondere tarief voor de verkrijging van de woning van de overledene . . . . . . . . . . . . . . 349 VIII. BETALING VAN DE RECHTEN EN BOETEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 1.
2.
3. 4.
Verplichting en bijdrage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Verplichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Bijdrage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Termijn van betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Regel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Moratoire interesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wijze van betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Bijzondere wijze van betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
351 351 352 353 353 353 354 354 354 355
IX. WAARBORGEN VAN DE STAAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 1. 2. 3.
Algemeen voorrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 Wettelijke hypotheek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358 Borgstelling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
X. AAN DERDEN OPGELEGDE VERPLICHTINGEN TENEINDE DE JUISTE HEFFING VAN DE RECHTEN TE VERZEKEREN . . . . . . . . . . 361 1. 2. 3.
4.
Verplichting tot kennisgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verplichting tot informatieverstrekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verplichtingen in hoofde van houders van gesloten koffers, omslagen of colli’s en de verhuurders van brandkasten . . . . . . . . . . . . . 3.1. Het bijhouden van registers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Inventarisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verplichtingen opgelegd aan de gemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
361 362 363 363 364 365
XI. BEWIJS- EN CONTROLEMIDDELEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367 1. 2.
Bewijslast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367 Bewijsmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
Intersentia
xxiii
Inhoud
2.1. 2.2. 2.3. 2.4.
2.5. 2.6.
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proces-verbaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Overlegging van handelsboeken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wettelijke vermoedens van eigendom van roerende en onroerende goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1. Artikel 108 W.Succ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.2. Artikel 109 W.Succ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.3. Artikel 110 W.Succ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Controleschatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bewijs van de schulden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.2. Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
367 368 369 369 369 371 371 372 373 373 373
XII. SANCTIES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375 1. 2.
Fiscale boeten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375 Correctionele straffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
XIII. TERUGGAVE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 1.
2.
xxiv
Gevallen waarin teruggave kan worden verkregen . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Onregelmatig geheven rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Bewijs van schulden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Terugkeer van een afwezige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. In het buitenland betaalde rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.5. Ten onrechte aangegeven goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6. Vermindering van de actieve samenstelling van de nalatenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7. Verandering in de devolutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.8. Misslag in de aangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.9. Onzekerheid overeenkomstig artikel 49 W.Succ. . . . . . . . . . . . . 1.10. Familiale ondernemingen of vennootschappen (Vlaams Gewest) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.11. Attest van gehandicapte erfgenaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.12. Bepaling van het bedrag van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . 1.13. Ambtshalve begroting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.14. Kind, verwekt bij het overlijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.15. Nieuw overlijden binnen het jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.16. Toepassing van artikel 67 W.Succ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Modaliteiten van de teruggave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
379 379 379 379 380 380 380 381 381 381 382 382 382 382 383 383 383 383
Intersentia
Inhoud
XIV. VERVOLGINGEN EN GEDINGEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385 1. 2.
Administratieve procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385 Gerechtelijke procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
XV. VERJARING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387 1. 2.
3.
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verjaringstermijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Invordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. Termijn van twee jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2. Termijn van vijf jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3. Termijn van 10 jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.4. Gemeenrechtelijke verjaringstermijn . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Teruggave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stuiting van de verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Invordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Teruggave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
387 387 387 387 388 389 389 389 389 390 390
XVI. TAKS TOT VERGOEDING VAN DE SUCCESSIERECHTEN . . . . . . 391 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Begrip en belastingschuldigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Belastbare grondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aangifte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diverse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
391 392 392 393 393 393
XVII. TAKS OP DE COLLECTIEVE BELEGGINGSINSTELLINGEN, KREDIETINSTELLINGEN EN VERZEKERINGSONDERNEMINGEN . . 395
XVIII. TAKS OP DE COÖRDINATIECENTRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397 TREFWOORDENREGISTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
Intersentia
xxv
