in houd
Voorwoord ............................................................................................... 11 deel i:
neurowetenschappen in taal en taalstoornissen.......... 17
Hst 1:
Historisch overzicht van de afasiologie........................................... 19
1.1. Historiek vóór 1860................................................................................. 20 1.2. Broca, Wernicke en Lichtheim en het Associationisme (1860-1930)............................................................ 21 1.3. Van J.H. Jackson naar de psychologische benadering (1930-1960)..... 22 1.4. Geschwind, Luria en de terugkeer naar het associationisme............. 22 1.5. Functionele beeldvorming en Neurofysiologisch onderzoek in de afasiologie (1985-heden)............................................ 22 Referenties Hst 2:
De neurofysiologische en klinische organisatie van de auditieve en geassocieerde cortex....................................... 27
2.1. Inleiding.................................................................................................. 27 2.2. Neurofysiologie van de auditieve cortex............................................... 28 2.3. Het spraakperceptiemodel van Hickock en Poeppel (2000-2007)...... 31 2.4. Temporele en spatiële integratie van de fonologische inputverwerking volgens Kay, Lesser en Coltheart in het spraakperceptiemodel van Hickok en Poeppel............................. 34 2.5. Temporele en spatiële fonologische outputverwerking...................... 36 2.6. Klinische toepassingen.......................................................................... 37 2.7. Dé afasie van Wernicke als prototype van beschadiging van de auditieve en geassocieerde cortex............................................ 38
neurowetenschappen2_proef4.indd 5
18/03/13 09:02
2.8. Feedforward en feedback in de spraakproductie: een integratie van het spraakproductiemodel volgens Guenther (2006) in het hiërarchisch feedback model volgens Hickok (2012)............................ 41 2.9. Therapeutische implicaties van het hiërarchisch feedback model volgens Hickok............................................................................ 44 2.9.1. Verbale Apraxie....................................................................................... 44 2.9.2. Afasie van Broca..................................................................................... 46 2.10. Fonologische cueïngsstrategieën.......................................................... 46 2.11. Conclusie................................................................................................. 48 Referenties.............................................................................................. 48 Hst. 3:
De neurofysiologische en klinische organisatie van visuele taalverwerking............................................................... 53
3.1. Neuroanatomie van de visuele en geassocieerde cortex..................... 53 3.2. Neuropathologie van de visuele en geassocieerde cortex................... 55 3.3. Neurofysiologie van de orthografische inputverwerking.................... 56 3.4. Neuroanatomie van de orthografische inputverwerking.................... 58 3.5. Integratie van de gedragsmatige, neuroanatomische en neurofysiologische correlaten van orthografische inputverwerking in het aanvankelijk en voorgezet lezen: normale en dyslectische patronen........................................................ 59 3.6. Logopedische behandeling van personen met leesproblemen.......... 61 3.7. Neurofysiologie van de orthografische outputverwerking.................. 66 3.8. Neuroanatomie van de orthografische outputverwerking.................. 66 3.9. Logopedische behandeling van personen met schrijfproblemen..... 66 Referenties .............................................................................................. 70 Hst. 4:
Semantiek en grammatica............................................................... 75
4.1. 4.2. 4.2.1. 4.2.2. 4.2.3. 4.2.4. 4.3.
Hedendaagse inzichten rond organisatie van semantiek: compositioneel of combinatorisch?..................................................... 75 Neurofysiologische organisatie van ‘narrow semantics’: serieel versus parallel............................................................................. 79 De serieel semantische verwerking binnen de ‘narrow semantics’... 79 De serieel syntactische verwerking....................................................... 80 Integratie van seriële en parallelle linguïstische verwerking op zinsniveau.......................................................................................... 80 Psycholinguïstische en modaliteitsspecifieke variabelen................... 82 Neurofysiologische organisatie van ‘broad semantics’....................... 84
neurowetenschappen2_proef4.indd 6
18/03/13 09:02
4.3.1. Het hub-and-spoke model (Lambon Ralph et al., 2009)..................... 84 4.3.2. Semantische conceptvorming............................................................... 86 4.4. Diagnostische implicaties vanuit het perspectief van ‘narrow and broad’ semantisch denken............................................... 88 4.4.1. Stoornisgerichte benadering................................................................. 88 4.4.2. Participatiegerichte benadering............................................................ 89 4.5. De neurowetenschappelijke ratio achter logopedische interventie bij personen met een semantische stoornis..................... 89 4.5.1. Stoornisgerichte benadering................................................................. 89 4.5.2. Semantische cueïng bij een stoornis in de ventrale route................... 90 4.5.3. Non-verbale training om de verbale oproeping te stimuleren............ 91 4.6. Organisatie van grammatica.................................................................. 92 4.7. Integratie van grammaticale, semantische en fonologische verwerking............................................ 94 4.8. Grammaticale therapie.......................................................................... 94 Referenties.............................................................................................. 95 Hst. 5:
Neurofysiologische diagnostiek en follow-up van afasietherapie...................................................... 99
5.1. Neurofysiologische diagnostiek van afasie......................................... 100 5.1.1. Achtergrond van het normeringsonderzoek...................................... 100 5.1.2. Methodologie van het normeringsonderzoek.................................... 102 5.1.2.1. Proefpersonen....................................................................................... 102 5.1.2.2. Paradigma’s en technische gegevens................................................... 102 5.1.2.3. Electro-encefalogram (eeg) opname en analyse............................... 103 5.1.2.4. Linguïstische gedragstaken.................................................................. 104 5.1.2.5. Statistische analyse................................................................................ 104 5.1.3. Resultaten van het normeringsonderzoek.......................................... 104 5.1.3.1. Event-related potentials in de grand average waveforms.................. 104 5.1.3.2. Correlatie tussen leeftijd en resultaten op de gedragstaken.............. 104 5.1.3.3. Correlatie tussen leeftijd en neurofysiologische resultaten – Auditieve discriminatie.................................................... 105 5.1.3.4. Correlatie tussen leeftijd en neurofysiologische resultaten – Lexicale decisie................................................................ 106 5.1.3.5. Correlatie tussen neurofysiologische en gedragsmatige resultaten................................................................. 107 5.1.4. Conclusie................................................................................................ 107 5.1.5. Discussie................................................................................................ 108 5.1.5.1. Auditieve foneemdiscriminatie............................................................ 108
neurowetenschappen2_proef4.indd 7
18/03/13 09:02
5.1.5.2. Woordherkenning/lexicale toegang.................................................... 110 5.1.6. Algemeen besluit................................................................................... 110 5.2. Neurofysiologie in de follow-up van afasie.......................................... 111 5.2.1. Neuroanatomische, neurofysiologische en functionele plasticiteit in het herstel van afasie.............................. 111 5.2.2. Methodologie......................................................................................... 113 5.2.2.1. Gevalsbeschrijving................................................................................ 113 5.2.2.2. Diagnostische investigatie.................................................................... 113 5.2.2.2.1. Taaltaken................................................................................................ 113 5.2.2.2.2. Electrofysiologische taken.................................................................... 114 5.2.2.3. Afasietherapiemethode......................................................................... 114 5.2.2.4. Analyse van de resultaten..................................................................... 115 5.2.3. Resultaten.............................................................................................. 115 5.2.3.1. Linguïstische resultaten vóór en na de therapie................................. 115 5.2.3.2. Electrofysiologische resultaten vóór en na therapie............................ 117 5.2.3.2.1. Auditieve analyse.................................................................................... 117 5.2.3.2.2. Auditief input lexion............................................................................... 117 5.2.4. Discussie................................................................................................ 119 Referenties............................................................................................. 122 deel ii: bijzondere taalstoornissen.......................................... 127 Hst. 1:
Subcorticale invloeden op taal....................................................... 129
1.1. De basale ganglia en het cerebellum: neuro-anatomische beschouwingen................................................... 129 1.2. Fysiologie en functionele aspecten...................................................... 132 1.3. De rol van dopamine in leren en gedrag............................................. 133 1.4. Linguïstische eigenschappen van de subcorticale structuren........... 135 1.5. Taalstoornissen bij de ziekte van Parkinson........................................ 137 1.5.1. Taalstoornissen als gevolg van de ziekte.............................................. 137 1.5.2. Effecten van medicamenteuze behandeling....................................... 138 1.5.3. Diepe hersenstimulatie......................................................................... 138 Referenties............................................................................................. 140 Hst. 2:
Afasie in het kader van herpes simplex encefalitis....................... 143
2.1. 2.1.1. 2.1.2.
Klinische presentatie van hsv-1 encefalitis: gevalsbeschrijvingen.. 144 Gevalsbeschrijving 1.............................................................................. 144 Gevalsbeschrijving 2.............................................................................. 145
neurowetenschappen2_proef4.indd 8
18/03/13 09:02
2.2. Bespreking.............................................................................................. 146 Referenties............................................................................................. 148 Hst. 3:
Primair Progressieve Afasie........................................................... 149
3.1. Prevalentie van Primair Progressieve Afasie....................................... 150 3.2. Taxonomie van Primair Progressieve Afasie....................................... 151 3.2.1. Neuroanatomische correlaten van ppa...................................... 152 3.2.2. Klinische correlaten van ppa.................................................... 152 3.2.3. Progressieve Non-fluente Afasie.......................................................... 152 3.2.4. Semantische dementie.......................................................................... 153 3.2.5. Logopenische/fonologische afasie...................................................... 154 3.2.5.1. Alzheimer – lpa.. .................................................................... 155 3.2.5.2. Progranuline – lpa. . ................................................................ 155 3.3. Primair Progressieve Afasie en tweetaligheid..................................... 155 3.4. Logopedische diagnostiek bij personen met Primair Progressieve Afasie........................................................... 156 3.5. Logopedische revalidatie bij personen met Primair Progressieve Afasie.......................................................... 159 Referenties............................................................................................ 160 Hst. 4:
Niet-organische taalstoornissen.................................................... 165
4.1. Gevalsbesprekingen.............................................................................. 165 4.1.1. Gevalsbeschrijving 1.............................................................................. 165 4.1.2. Gevalsbeschrijving 2.............................................................................. 167 4.1.3. Gevalsbeschrijving 3.............................................................................. 168 4.2. Taalpatronen bij niet-organische taalstoornissen.............................. 169 Referenties............................................................................................. 170 Algemene conclusie.............................................................................. 171 Register .................................................................................................. 173
neurowetenschappen2_proef4.indd 9
18/03/13 09:02
