VII
Inhoud 1 Toedieningswegen en toedieningsvormen�������������������������������������������������������������������������� 1.1 Inleiding �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.2 Toedieningswegen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 1.2.1 Lokale toediening���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.2.2 Systemische toediening . . . . . . . . . . . . . . . . . . ��������������������������������������������������������������������������������������� 1.3 Orale toedieningsvormen ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.3.1 Tabletten �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.3.2 Capsules���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.3.3 Vloeibare orale toedieningsvormen ������������������������������������������������������������������������������������������������������ 1.3.4 Andere orale toedieningsvormen ���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.4 Toedieningsvormen voor neus, oor, mond en oog���������������������������������������������������������������������� 1.4.1 Neusdruppels en neusspray���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.4.2 Oogdruppels, oogzalf en oogwassing �������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.4.3 Oordruppels�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.4.4 Toedieningsvormen voor de mond- en keelholte������������������������������������������������������������������������������ 1.5 Toedieningsvormen voor de luchtwegen���������������������������������������������������������������������������������������� 1.5.1 Dosisaerosolen���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.5.2 Autohaler�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.5.3 Poederinhalatoren �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.5.4 Inhalatievloeistoffen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 1.5.5 Stoomdruppels �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.6 Toedieningsvormen op de huid ���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.6.1 Zalven en crèmes����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.6.2 Zalven op slijmvliezen�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.6.3 Pleisters ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.7 Rectale toedieningsvormen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 1.7.1 Zetpillen���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.7.2 Klysma’s ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.8 Vaginale toedieningsvormen���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.8.1 Vaginaaltabletten, -crèmes en -spoelingen����������������������������������������������������������������������������������������� 1.8.2 Spiraaltje of vaginale ring�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.9 Parenterale toedieningsvormen���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.9.1 Injecties ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1.9.2 Infusen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
1 3 3 4 5 7 7 8 8 9 9 9 10 11 12 12 12 14 14 14 15 15 15 15 16 16 16 17 17 17 18 18 19 20
2 Toepassingen van geneesmiddelen������������������������������������������������������������������������������������������ 2.1 Inleiding �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.2 Behandelmethoden���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.2.1 Causale behandeling���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.2.2 Symptomatische behandeling ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������
23 24 24
2.2.3 Substitutietherapie�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.2.4 Preventieve behandeling�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.2.5 Palliatieve therapie�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.2.6 Diagnostisch gebruik van geneesmiddelen����������������������������������������������������������������������������������������
24 24 25 25 25 26
2.3 Gebruiksduur van geneesmiddelen ��������������������������������������������������������������������������������������������������
26
VIII
Inhoud
2.3.1 Gebruiksduur bij klachten ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 2.3.2 Kuur afmaken������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 2.3.3 Langdurig gebruik �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.4 Vertrouwen in het geneesmiddel�������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.4.1 Placebo’s���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.5 Alternatieve geneeswijzen �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.5.1 Homeopathische geneesmiddelen�������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.5.2 Fytotherapie�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2.6 Websites ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
26 26 26 27 27 28 29 31 32
Opname, werking, omzetting en uitscheiding������������������������������������������������������������������ 3 3.1 Opname���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3.1.1 Opname na orale toediening�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3.1.2 Opname na rectale toediening���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3.2 Werking van geneesmiddelen�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3.2.1 Bloedspiegel�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3.2.2 Werkingssnelheid���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3.3 Omzetting in de lever ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 3.4 Uitscheiding ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 3.4.1 Uitscheidingswegen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 3.4.2 Halfwaardetijd����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
33 34 34 35 36 37 39 40 41 41 42
4 Medicatiebewaking ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4.1 Inleiding �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4.1.1 Begrippen en definities rond medicatiebewaking���������������������������������������������������������������������������� 4.1.2 Nederlandse Apotheek Norm������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 4.2 Richtlijnen ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4.2.1 Richtlijn Medicatiebewaking�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4.2.2 Randvoorwaarden Richtlijn Medicatiebewaking�������������������������������������������������������������������������������� 4.2.3 Rol van de computer ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4.3 Informatiebronnen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 4.4 Patiëntendossier ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4.4.1 Vastleggen patiëntgegevens�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4.4.2 Vastleggen medicatiebewakingsignalen���������������������������������������������������������������������������������������������� 4.5 Samenwerking met artsen �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4.5.1 Farmacotherapeutisch overleg���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4.5.2 Elektronisch receptenverkeer ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 4.6 Rol van de geneesmiddelengebruiker���������������������������������������������������������������������������������������������� 4.6.1 Therapietrouw���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4.6.2 Patiëntenvoorlichting �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 4.7 Websites ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
43 44 44 46 46 46 49 50 51 53 53 53 53 53 55 56 56 57 58
5 Doseringen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 5.1 Inleiding �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.2 Dosis en dosering �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.2.1 Doseringseenheid����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
59 61 62 62
Inhoud
IX
5.3 Normdoseringen���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.3.1 Factoren waarvan de dosering afhangt������������������������������������������������������������������������������������������������ 5.3.2 Begrippen rond doseringen���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.3.3 Therapeutische breedte ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.3.4 Doseringsafwijkingen �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.4 Dosering bij een verminderde nierfunctie�������������������������������������������������������������������������������������� 5.5 Dosering bij kinderen ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 5.5.1 Leeftijd������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 5.5.2 mg/kg-lichaamsgewichtmethode���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.5.3 Gevoeligheid van kinderen voor geneesmiddelen���������������������������������������������������������������������������� 5.6 Dosering bij de oudere mens���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.7 Doseringscontrole via de computer �������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.7.1 Afwijkingen van de maximale dosering������������������������������������������������������������������������������������������������ 5.7.2 Onderdosering���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.7.3 Onduidelijkheden op recept�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.8 Doseringscontrole met naslagwerken���������������������������������������������������������������������������������������������� 5.8.1 Een doseringscontrole uitvoeren������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 5.8.2 Doseringsgegevens uit de naslagwerken �������������������������������������������������������������������������������������������� 5.8.3 Beoordeling dosering �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.9 Vergiftigingen���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.9.1 Vergift�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.9.2 Acute vergiftigingen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 5.9.3 Maatregelen bij acute vergiftiging���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.9.4 Chronische vergiftigingen ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 5.9.5 Wat te doen bij een hulpvraag? �������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.9.6 Een vergiftiging voorkomen �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5.10 Websites ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
62 62 63 64 64 65 66 66 66 66 67 69 70 70 70 71 71 71 74 75 75 76 76 77 77 77 78
6 Interacties�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 6.1 Inleiding �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 6.2 Ontstaan van interacties ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 6.2.1 Maag-darmkanaal���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 6.2.2 Binding aan bloedeiwitten������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 6.2.3 Versterkte werking �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 6.2.4 Invloed op de omzetting en uitscheiding�������������������������������������������������������������������������������������������� 6.3 Wisselwerking met voedingsmiddelen �������������������������������������������������������������������������������������������� 6.4 Afhandeling van een interactie������������������������������������������������������������������������������������������������������������
79 80 81 81 81 82 82 83 83
7 Contra-indicaties en intoleranties���������������������������������������������������������������������������������������������� 7.1 Contra-indicaties���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 7.2 Aandoeningen als contra-indicaties�������������������������������������������������������������������������������������������������� 7.2.1 Afgeleide contra-indicaties ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
87 88 88
7.3 Zwangerschap en borstvoeding����������������������������������������������������������������������������������������������������������
92 93 95 96 97 97
7.3.1 Schadelijkheid tijdens de zwangerschap���������������������������������������������������������������������������������������������� 7.3.2 Borstvoeding ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 7.4 Overgevoeligheid of intoleranties������������������������������������������������������������������������������������������������������ 7.5 Afhandeling contra-indicaties�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 7.6 Websites ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
91
X
Inhoud
8 Overige medicatiebewakingssignalen���������������������������������������������������������������������������������� 8.1 Inleiding ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 8.2 Eerste uitgifte�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8.2.1 Voorlichting bij eerste uitgifte���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8.3 Verstrekking bij eerste uitgifte ���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8.4 Tweede-uitgiftesignaal�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8.5 Afwijkend daggebruik��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8.5.1 Aansluitend gebruik���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8.5.2 Geneesmiddel nog in voorraad ������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 8.6 (Pseudo)dubbelmedicatie in de apotheek������������������������������������������������������������������������������������ 8.6.1 Afhandeling (pseudo)dubbelmedicatie��������������������������������������������������������������������������������������������� 8.6.2 Veel voorkomende situaties van (pseudo)dubbelmedicatie������������������������������������������������������� 8.7 Nadelen van (pseudo)dubbelmedicatie ���������������������������������������������������������������������������������������
99 100 100 100 103 105 105 106 106 106 107 107 108
9 Bijwerkingen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 9.1 Inleiding ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 9.1.1 Vaststellen van bijwerkingen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 9.2 Oorzaken van bijwerkingen���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9.2.1 Bijwerkingen die voortkomen uit de werking���������������������������������������������������������������������������������� 9.2.2 Allergische reacties������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 9.2.3 Patiëntgebonden bijwerkingen������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 9.3 Registratie van bijwerkingen�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9.3.1 Melden van bijwerkingen door patiënten������������������������������������������������������������������������������������������ 9.3.2 Nieuwe geneesmiddelen en bijwerkingen���������������������������������������������������������������������������������������� 9.3.3 Naslagwerken���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9.4 Websites ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
109 110 111 111 111 112 112 113 115 115 115 115
Bijlagen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 117
Woordenlijst ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 119
Register������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 127
http://www.springer.com/978-90-313-9874-4