Inhoud
Ten geleide
1
Diagnostiek en behandeling
3
1
2
Gestandaardiseerde psychodiagnostische methoden 1.1 Inleiding 1.2 Betrouwbaarheid, validiteit en afbreekscores 1.3 Het interview 1.4 Observaties 1.5 Psychologische tests 1.5.1 Wanneer psychodiagnostiek en waarom tests? 1.5.2 Functie en intelligentietests 1.5.3 Objectieve zelf-invullijsten op het gebied van persoonlijkheid en klachten 1.5.4 Performance-based projectieve tests 1.6 Slotbeschouwing Literatuur
5 5 6 8 9 10 12 13 15 17 18 19
Specialistisch somatisch onderzoek 2.1 Inleiding 2.2 Laboratoriumonderzoek in de klinische praktijk 2.3 Biochemische research 2.3.1 Neurotransmitters 2.3.2 Challenge test 2.3.3 Markers in perifere weefsels 2.3.4 Polymorfismen 2.4 Beeldvormend onderzoek 2.4.1 Elektrische en magnetische hersenactiviteit 2.4.2 Gammastraling 2.4.3 Radiogolven Literatuur
23 23 24 24 25 25 26 26 26 27 30 32 34
3
Biologische therapievormen 3.1 Inleiding 3.2 Antipsychotica 3.2.1 Farmacologische eigenschappen 3.2.2 Indicaties en werkzaamheid 3.2.3 Bijwerkingen 3.2.4 Praktische toepassing 3.3 Antidepressiva 3.3.1 Farmacologische eigenschappen 3.3.2 Indicaties en werkzaamheid 3.3.3 Bijwerkingen 3.3.4 MAO-remmers 3.3.5 Praktische toepassing 3.4 Stemmingsstabilisatoren 3.4.1 Farmacologische eigenschappen 3.4.2 Indicaties en werkzaamheid 3.4.3 Bijwerkingen 3.4.4 Lithiumintoxicatie 3.4.5 Praktische toepassing 3.5 Anxiolytica 3.5.1 Farmacologische eigenschappen 3.5.2 Indicaties en werkzaamheid 3.5.3 Bijwerkingen 3.5.4 Praktische toepassing 3.6 Antipanica 3.6.1 Farmacologische eigenschappen 3.6.2 Bijwerkingen 3.6.3 Praktische toepassing 3.7 Slaapmiddelen en slaap-waakregulatoren 3.7.1 Farmacologische eigenschappen 3.7.2 Bijwerkingen 3.7.3 Praktische toepassing 3.8 Overige psychiatrische farmaca 3.8.1 Antiabusiva 3.8.2 Psychostimulantia 3.8.3 Middelen tegen dementie 3.8.4 Cerebrostabilisatoren 3.8.5 Antiparkinsonmiddelen 3.8.6 Adrenolytica 3.9 Elektroconvulsietherapie 3.9.1 Indicaties 3.9.2 Techniek en praktijk 3.9.3 Werkingsmechanisme 3.9.4 Bijwerkingen 3.9.5 Contra-indicaties 3.10 Overige biologische behandelvormen
37 38 39 40 43 44 46 47 47 49 50 51 52 53 54 55 56 57 57 58 58 59 60 61 62 62 65 65 65 66 67 67 68 68 70 71 72 72 73 74 74 75 76 76 76 76
3.10.1 Neurochirurgische behandeling 3.10.2 Deep-brainstimulatie 3.10.3 Transcraniale magnetische stimulatie 3.10.4 Nervus-vagusstimulatie 3.10.5 Slaapdeprivatie 3.10.6 Lichttherapie 3.11 Slotbeschouwing Literatuur
77 77 77 78 78 78 78 79
4
Psychotherapie: effectiviteit en indicatiestelling 4.1 Inleiding 4.2 Algemene of non-specifieke therapiefactoren 4.3 Het placebofenomeen 4.4 Eclecticisme en integratie 4.5 Evidence-based psychotherapie 4.6 Stepped care 4.7 Indicatiestelling voor psychotherapie 4.8 Slotbeschouwing Literatuur
83 83 84 87 88 90 91 92 93 94
5
Gedragstherapie 5.1 Inleiding 5.2 Therapiecomponenten 5.2.1 Basisfilosofie 5.2.2 Fasen in gedragstherapie 5.2.3 Niveaus in gedragstherapie 5.3 Effectonderzoek 5.4 Slotbeschouwing Literatuur
99 99 101 101 103 111 112 114 114
6
Cognitieve therapie 6.1 Inleiding 6.2 Het model van Beck 6.3 Therapiecomponenten 6.3.1 Therapeutische relatie 6.3.2 Rationale 6.3.3 Bewustwording van automatisch denken 6.3.4 De socratische dialoog 6.3.5 Uitdagen van automatische gedachten en assumpties 6.3.6 Formuleren van rationele gedachten 6.3.7 Gedragsexperimenten 6.4 Effectonderzoek 6.5 Slotbeschouwing Literatuur
119 119 120 121 122 123 123 125 126 127 128 129 130 131
7
Cliëntgerichte psychotherapie 7.1 Inleiding 7.2 Therapiecomponenten 7.2.1 Reflectieve benadering 7.2.2 Experiëntiële benadering 7.2.3 Interactionele benadering 7.2.4 Existentiële benadering 7.3 Effect- en procesonderzoek 7.4 Slotbeschouwing Literatuur
133 133 134 134 136 138 141 143 144 145
8
Gezinstherapie 8.1 Inleiding 8.2 Gezinstherapiescholen 8.3 Belangrijke gezinsfenomenen 8.4 Partnerrelatietherapie 8.5 Gezinsgerichte psycho-educatie en multipele gezinstherapie 8.6 Postmoderne en dialogische gezinstherapie 8.7 Effectonderzoek 8.8 Slotbeschouwing Literatuur
149 149 150 151 152
Interpersoonlijke psychotherapie 9.1 Inleiding 9.2 Theorie 9.2.1 Hechtingstheorie 9.2.2 Sociale steun 9.2.3 Life events 9.3 Behandeling: opzet en techniek 9.4 Fasen en foci van de behandeling 9.5 Effectiviteit en indicatiestelling 9.6 Nieuwe toepassingen 9.7 Slotbeschouwing Literatuur
161 161 162 162 162 163 163 164 166 167 168 168
9
10 Psychoanalytische therapie 10.1 Inleiding 10.2 Differentiatie 10.3 Integratie 10.3.1 Intersubjectiviteit 10.3.2 Reflectief functioneren 10.3.3 Mentale representaties en het mentale proces 10.3.4 Het geheugen, de herinnering en het onbewuste 10.3.5 Samenvatting 10.4 Psychoanalytische behandelingen
154 154 155 156 157
171 172 172 174 174 175 176 177 179 179
10.4.1 Psychoanalytische psychotherapie: een continuüm 10.4.2 Diversificatie van interventiemethodieken 10.5 Structurele verandering 10.5.1 Van interpretatie naar relatie 10.5.2 Mentaliseren en mentale representaties 10.5.3 Geheugen 10.6 Slotbeschouwing Literatuur
179 181 184 184 186 187 188 189
Specifieke toepassingen
191
11 Dementie en cognitieve stoornissen 11.1 Inleiding 11.2 Diagnostiek 11.2.1 Klinisch onderzoek van de cognitieve functies 11.2.2 Neuropsychologisch onderzoek 11.2.3 Technische onderzoeken 11.2.4 Diagnosemededeling 11.2.5 Psychologische en gedragsmoeilijkheden bij dementie 11.3 Behandeling 11.3.1 Psychosociale begeleiding en nietmedicamenteuze behandeling 11.3.2 Medicatie 11.4 Slotbeschouwing Literatuur
193 193 194 195 199 201 202
12 Stoornissen door het gebruik van psychoactieve stoffen 12.1 Inleiding 12.2 Verslaving en verslavingszorg 12.2.1 Comorbiditeit 12.2.2 Verslavingszorg als continuüm 12.2.3 Diagnostiek en indicatiestelling 12.2.4 Bejegening en motivatie 12.3 Stoornissen door het gebruik van alcohol 12.3.1 Eerste lijn 12.3.2 Verslavingszorg 12.3.3 Terugvalmanagement 12.4 Stoornissen door het gebruik van opiaten 12.4.1 Eerste lijn 12.4.2 Verslavingszorg 12.5 Stoornissen door het gebruik van cocaïne 12.6 Slotbeschouwing Literatuur
203 205 205 207 209 210
213 213 214 215 216 218 222 225 226 230 233 235 236 237 241 242 243
13 Schizofrenie en verwante psychosen 13.1 Inleiding 13.2 Diagnostiek 13.2.1 Differentiële diagnose 13.3 Behandeling en terugvalpreventie 13.3.1 Uitgangspunten 13.3.2 Beloop en prognose 13.3.3 Psychofarmacologische behandeling 13.3.4 Psychofarmacologische preventie van terugval 13.4 Revalidatie 13.4.1 Het invaliditeitsmodel 13.4.2 Het sociale-rolmodel 13.4.3 Het beperkingenmodel 13.4.4 Het kwetsbaarheid-stress-copingmodel 13.4.5 Naar een revalidatieprogramma 13.5 Revalidatie-interventies 13.5.1 Cognitieve functietraining 13.5.2 Vaardigheidstrainingen 13.5.3 Psycho-educatie 13.5.4 Cognitieve gedragstherapie 13.6 Rehabilitatie 13.7 Casemanagement en assertive community treatment 13.8 Slotbeschouwing Literatuur 14 Stemmingsstoornissen 14.1 Inleiding 14.1.1 De unipolaire depressieve stoornis 14.1.2 De bipolaire stoornis 14.2 Psychologische interventies 14.2.1 Gedragstherapie en cognitieve therapie 14.2.2 Interpersoonlijke psychotherapie 14.3 Biologische behandelingen 14.3.1 Indicatie tot opname van de depressieve patiënt 14.3.2 Diagnostiek bij de depressieve patiënt 14.3.3 Differentiële diagnostiek bij de depressieve patiënt 14.3.4 Behandeling van de depressieve patiënt 14.3.5 Indicatie tot opname van de manische patiënt 14.3.6 Diagnostiek bij de manische patiënt 14.3.7 Differentiële diagnostiek bij de manische patiënt 14.3.8 Behandeling van de manische patiënt 14.3.9 Follow-up na succesvolle behandeling van unipolaire depressies 14.3.10 Preventieve behandeling van de patiënt met een bipolaire stoornis
247 248 248 251 254 254 255 257 259 261 261 261 262 262 265 267 267 268 270 270 271 273 275 277 281 282 282 283 284 286 290 291 291 293 297 301 306 307 308 309 311 312
Literatuur
313
15 Behandeling van angststoornissen 15.1 Inleiding 15.2 Diagnostiek 15.3 Paniekstoornis met of zonder agorafobie 15.3.1 Paniekmanagement 15.3.2 Exposure 15.3.3 Medicamenteuze behandeling 15.4 Sociale fobie 15.4.1 Psychologische behandeling 15.4.2 Medicamenteuze behandeling 15.5 Specifieke fobie 15.6 Gegeneraliseerde angststoornis 15.6.1 Psychologische behandeling 15.6.2 Medicamenteuze behandeling 15.7 Dwangstoornis 15.7.1 Exposure en responspreventie 15.7.2 Cognitieve therapie 15.7.3 Medicamenteuze behandeling 15.8 Posttraumatische stress-stoornis 15.8.1 Psychologische behandeling 15.8.2 Medicamenteuze behandeling 15.9 Slotbeschouwing Literatuur
317 318 318 320 320 321 323 327 327 329 331 332 332 333 334 334 336 336 338 338 340 340 341
16 Somatoforme stoornissen 16.1 Inleiding 16.2 Somatisatiestoornis 16.2.1 Diagnose 16.2.2 Behandeling 16.3 Ongedifferentieerde somatoforme stoornis 16.3.1 Diagnose 16.3.2 Behandeling 16.4 Conversiestoornis 16.4.1 Diagnose 16.4.2 Behandeling 16.5 Pijnstoornis 16.5.1 Diagnose 16.5.2 Behandeling 16.6 Hypochondrie 16.6.1 Diagnose 16.6.2 Behandeling 16.7 Stoornis in de lichaamsbeleving 16.7.1 Diagnose 16.7.2 Behandeling
349 350 350 350 352 353 353 354 355 355 356 359 359 359 359 359 361 364 364 365
16.8 Slotbeschouwing Literatuur
368 368
17 Eetstoornissen 17.1 Inleiding 17.2 Diagnostiek 17.3 Behandeling 17.3.1 Rationale 17.3.2 Therapiekeuze 17.4 Slotbeschouwing Literatuur
373 373 374 376 376 378 384 385
18 Seksuele disfuncties 18.1 Inleiding 18.2 Seksuele disfuncties: pijn bij seks en erectiestoornis 18.3 Diagnostiek 18.3.1 Seksuele anamnese 18.3.2 Probleeminventarisatie: zelfobservatie en registratie 18.3.3 Lichamelijk onderzoek 18.3.4 Psychologisch onderzoek 18.4 Indicatiestelling 18.5 Medicamenteuze behandeling van de erectiestoornis 18.6 Psychologische behandeling 18.6.1 Gedragstherapeutische benadering 18.6.2 Cognitief-therapeutische benadering 18.7 Slotbeschouwing Literatuur
387 387
19 Slaap- en waakstoornissen 19.1 Inleiding 19.2 Slaap- en waakstoornissen 19.2.1 Insomnia 19.2.2 Hypersomnolentie 19.2.3 Stoornissen van het circadiane ritme 19.2.4 Parasomnia 19.3 Diagnostiek 19.4 Behandeling 19.4.1 Behandeling van insomnia 19.4.2 Behandeling van hypersomnolentie 19.4.3 Behandeling van stoornissen van het circadiane ritme 19.4.4 Behandeling van parasomnia 19.5 Slotbeschouwing
409 409 410 410 412 412 413 413 417 419 425
389 390 393 394 395 398 398 400 401 401 402 405 406
426 427 428
Literatuur
429
20 Stoornissen in de impulscontrole 20.1 Inleiding 20.2 Indicatiestelling 20.2.1 Periodieke explosieve stoornis 20.2.2 Kleptomanie 20.2.3 Pathologisch gokken 20.2.4 Pyromanie 20.2.5 Trichotillomanie 20.2.6 Overige stoornissen in de impulscontrole 20.3 Behandeling 20.4 Slotbeschouwing Literatuur
431 431 433 433 434 434 435 435 436 436 440 440
21 Persoonlijkheidsstoornissen 21.1 Inleiding 21.2 Diagnostiek 21.3 Mogelijke behandelvormen 21.4 Transference focused psychotherapy 21.4.1 Objectrelatietheorie 21.4.2 Transference focused psychotherapy als behandeling 21.4.3 Strategie 21.4.4 Tactieken 21.4.5 Technieken 21.4.6 Werkrelatie tussen patiënt en therapeut 21.5 Schemagerichte cognitieve therapie 21.5.1 Duur en fasen van de therapie 21.5.2 Therapeutische relatie 21.5.3 Experiëntiële technieken 21.5.4 Cognitieve technieken 21.5.5 Gedragstherapeutische technieken 21.6 Verschillen en overeenkomsten tussen TFP en SCT 21.7 Effecten van behandeling 21.8 Slotbeschouwing Literatuur
443 444 444 446 448 448
22 Aanpassingsstoornissen 22.1 Inleiding 22.2 Diagnostiek 22.2.1 Differentiële diagnose 22.2.2 Gecompliceerde rouw 22.3 Indicatiestelling 22.3.1 Behandelprotocollen 22.3.2 Behandeling van gecompliceerde rouw
479 479 482 483 486 488 489 492
451 453 455 456 457 459 460 461 463 465 469 470 471 474 474
22.4 Behandeling 22.5 Slotbeschouwing Literatuur
493 499 500
23 Autismespectrumstoornissen 23.1 Inleiding 23.2 Algemene principes van de behandeling 23.3 Psycho-educatie 23.4 Psychologische interventies: theoretische kaders 23.4.1 Gedragstherapie 23.4.2 Training van sociale en communicatieve vaardigheden 23.4.3 Interventies gericht op verbetering van (sociaal-)cognitieve tekorten 23.4.4 Stimulering van gedeelde aandacht bij jonge kinderen met ASS 23.5 Behandeling en begeleiding van volwassenen met ASS 23.6 Medicatie 23.6.1 Soorten psychofarmaca 23.6.2 Algemene farmacologische behandelprincipes 23.7 Slotbeschouwing Literatuur
503 503 507 509 509 509
516 516 517 519 521 521
24 Aandachtsstoornissen 24.1 Inleiding 24.2 Kenmerken en diagnostiek 24.3 Psychosociale interventies 24.3.1 Psycho-educatie 24.3.2 Behandeling via de ouders 24.3.3 Behandeling op school 24.3.4 Behandeling van het kind 24.4 Medicatie 24.4.1 Stimulantia 24.4.2 Atomoxetine 24.4.3 Andere medicatie 24.5 Combinatie van medicatie en gedragstherapie 24.6 Slotbeschouwing Literatuur
523 523 524 528 528 529 533 536 538 539 541 541 541 542 543
25 Agressie en gedragsstoornissen bij kinderen en jongeren 25.1 Inleiding 25.2 Uitgangspunten van de behandeling 25.3 Oudertrainingen 25.4 Cognitieve gedragstherapie
547 547 550 551 554
511 512 513
25.4.1 Trainingen in probleemoplossingsvaardigheden 25.4.2 Woedebeheersingstraining 25.5 Zelfcontrole: een sociaal-cognitief interventieprogramma 25.6 Multimodale en gezinsbehandelingen 25.6.1 Multisysteemtherapie 25.6.2 Functionele gezinstherapie 25.7 Farmacotherapie 25.8 Slotbeschouwing Literatuur
555 557 559 561 561 562 563 563 564
Personalia
569
Register
575
